Cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường,thực trạng cạnh tranh và chống độc quyền ở Việt Nam

yªn nhiªn vËt liÖu rÎ, cã thÞ tr­êng c¸c yÕu tè ®Çu ra tèt. §iÒu ®ã dÉn ®Õn sù c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp dÓ chiÕm lÊy, n¾m gi÷ lÊy nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi. Sù c¹nh tranh nµy chØ kÕt thóc khi nã ®­îc ®¸nh dÊu bëi mét bªn chiÕn th¾ng vµ mét bªn thÊt b¹i. Tuy vËy c¹nh tranh kh«ng bao giê mÊt ®i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. C¹nh tranh lµ sù sèng cßn cña c¸c doanh nghiÖp. Muèn tån t¹i ®­îc buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp m×nh b»ng c¸ch: n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó c¹nh tranh vÒ gi¸ c¶, c¶i tiÕn khoa häc kÜ thuËt… §iÒu nµy sÏ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ®ång thêi còng lµm cho x· héi ph¸t triÓn nhê kinh tÕ ph¸t triÓn, khoa häc - kÜ thuËt ph¸t triÓn do ®ßi hái ph¶i n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cña doanh nghiÖp, c¶i tiÕn khoa häc - kÜ thuËt. Trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh c¸c nguån lùc cña x· héi sÏ ®­îc chuyÓn tõ n¬i s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶ ®Õn n¬i s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ h¬n. T¹o ra lîi Ých x· héi cao h¬n, mäi ng­êi sÏ sö dông nh÷ng s¶n phÈm tèt h¬n. C¹nh tranh ®em l¹i sù ®a d¹ng cña s¶n phÈm vµ dÞch vô. Do ®ã t¹o ra nhiÒu lùa chän h¬n cho kh¸ch hµng, cho ng­êi tiªu dïng. Nh­ vËy c¹nh tranh lµ mét ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. C¹nh tranh gióp cho sù ph©n bæ nguån lùc x· héi cã hiÖu qu¶, ®em l¹i Ých lîi lín h¬n cho x· héi. C¹nh tranh cã thÓ ®­îc xem nh­ lµ qu¸ tr×nh tÝch luü vÒ l­îng ®Ó tõ ®ã thùc hiÖn c¸c b­íc nh¶u thay ®æi vÒ chÊt. Mçi b­íc nh¶y thay ®æi vÒ chÊt lµ mçi nÊc thang cña x· héi, nã lµm cho x· héi ph¸t triÓn di lªn, tèt ®Ñp h¬n. VËy sù tån t¹i cña c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. 2. Vai trß cña c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng C¹nh tranh xuÊt hiÖn cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua, sù ®Êu tranh gay g¾t gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt kinh doanh víi nhau ®Ó giµnh giËt lÊy nh÷ng ®iÒu kiÖn cã lîi vÒ s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸, nh»m tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cña m×nh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng c¹nh tranh võa lµ m«i tr­êng, võa lµ ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Do ®ã mµ c¹nh tranh ®ãng vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng thÓ hiÖn qua mét sè chøc n¨ng sau: Thø 1: C¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ cã 2 lo¹i c¹nh tranh: c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh víi nhau. ViÖc c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong cïng mét ngµnh lµ sù c¹nh tranh nh»m giµnh giËt lÊy nh÷ng ®iÒu kiÖn cã lîi cho s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸ ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. C¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh víi nhau vÒ s¶n phÈm. Do ®ã kÕt qu¶ cña sù c¹nh tranh nµy lµ h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña tõng lo¹i mÆt hµng. §ã lµ gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®­îc tÝnh dùa vµo ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt trung b×nh cña toµn x· héi. NÕu nh­ doanh nghiÖp nµo cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt d­íi møc trung b×nh sÏ bÞ thiÖt h¹i hay bÞ lç vèn. Cßn nh÷ng doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt trªn møc trung b×nh cña x· héi sÏ thu ®­îc lîi nhuËn th«ng qua sù chªnh lÖch vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt. Ngoµi c¹nh tranh trong néi bé ngµnh cßn cã c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh víi nhau. Lµ c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng kh¸c nhau. Môc ®Ých cña c¹nh tranh nµy lµ t×m n¬i ®Çu t­ cã lîi h¬n. C¸c doanh nghiÖp tù do di chuyÓn TB cña m×nh tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c. C¹nh tranh nµy dÉn ®Õn h×nh thµnh nªn tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n, vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt. ViÖc h×nh thµnh nªn gi¸ thÞ tr­êng cña hµng ho¸ vµ tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ ®iÒu quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Víi gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña hµng ho¸ cho biÕt doanh nghiÖp nµo lµm ¨n cã l·i hoÆc kh«ng cã hiÖu qu¶. Tõ ®ã sÏ cã nh÷ng thay ®æi trong s¶n xuÊt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Víi tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n cho biÕt lîi nhuËn cña c¸c nhµ t­ b¶n sÏ lµ nh­ nhau cho dï ®Çu t­ vµo nh÷ng ngµnh kh¸c nhau víi l­îng TB nh­ nhau. Thø hai: C¹nh tranh gióp ph©n bæ l¹i nguån lùc cña x· héi mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt cïng mét lo¹i hay mét sè lo¹i hµng ho¸ c¹nh tranh nhau vÒ gi¸ b¸n, h×nh thøc s¶n phÈm, chÊt l­îng s¶n phÈm trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh ®ã doanh nghiÖp nµo cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt tèt, cã n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n th× doanh nghiÖp ®ã sÏ cã l·i. §iÒu ®ã gióp cho viÖc sö dông c¸c nguån nguyªn vËt liÖu cña x· héi cã hiÖu qu¶ h¬n, ®em l¹i lîi Ých cho x· héi cao h¬n. NÕu cø ®Ó cho c¸c doanh nghiÖp kÐm hiÖu qu¶ sö dông c¸c lo¹i nguån lùc th× sÏ l·ng phÝ nguån lùc x· héi trong khi hiÖu qu¶ x· héi ®em l¹i kh«ng cao, chi phÝ cho s¶n xuÊt t¨ng cao, gi¸ trÞ hµng ho¸ t¨ng lªn kh«ng cÇn thiÕt. Thø ba: C¹nh tranh ®iÒu tiÕt cung, cÇu hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng, kÝch thÝch thóc ®Èy viÖc øng dông khoa häc c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµo s¶n xuÊt vµ t¨ng vèn ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt trªn thÞ tr­êng, khi cung mét hµng nµo ®ã lín h¬n cÇu hµng ho¸ th× lµm cho gi¸ c¶ cña hµng ho¸ gi¶m xuèng, lµm cho lîi nhuËn thu ®­îc cña c¸c doanh nghiÖp sÏ gi¶m xuèng. NÕu nh­ gi¸ c¶ gi¶m xuèng d­íi møc hoÆc b»ng chi phÝ s¶n xuÊt th× doanh nghiÖp ®ã lµm ¨n kh«ng cã hiÖu qu¶ vµ bÞ ph¸ s¶n. ChØ cã nh÷ng doanh nghiÖp nµo cã chi phÝ s¶n xuÊt gi¸ c¶ thanh to¸n cña hµng ho¸ th× doanh nghiÖp ®ã míi thu ®­îc. §iÒu ®ã buéc c¸c doanh nghiÖp muèn tån t¹i ®­îc th× ph¶i gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt hµng ho¸, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng b»ng c¸ch tÝch cùc øng dông ®­a khoa häc c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Ng­îc l¹i khi cung mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã nhá h¬n cÇu hµng ho¸ cña thÞ tr­êng ®iÒu ®ã dÉn ®Õn sù khan hiÕm vÒ hµng ho¸ ®iÒu nµy dÉn tíi gi¸ c¶ cña hµng ho¸ t¨ng cao dÉn ®Õn lîi nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp t¨ng lªn, ®iÒu nµy kÝch thÝch c¸c doanh nghiÖp sÏ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng b»ng c¸ch øng dông khoa häc - c«ng nghÖ tiªn tiÕn hoÆc më réng qui m« s¶n xuÊt ®Ó cã ®­îc l­îng hµng ho¸ tung ra thÞ tr­êng. §iÒu nµy lµm t¨ng thªm vèn ®Çu t­ cho s¶n xuÊt, kinh doanh, n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt cña toµn x· héi. §iÒu nµy quan träng lµ ®éng lùc nµy hoµn toµn tù nhiªn kh«ng theo vµ kh«ng cÇn bÊt kú mét mÖnh lÖnh hµnh chÝnh nµo cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc. Thø t­: C¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng chØ cã c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt víi nhau mµ cßn cã sù c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng­êi lao ®éng víi nhau, ®Ó cã ®­îc mét n¬i lµm viÖc tèt, c«ng viÖc phï hîp. §iÒu ®ã khiÕn cho mäi ng­êi trong x· héi lu«n lu«n ph¶i n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ cña m×nh. Víi ý nghÜa ®ã c¹nh tranh lµm cho con ng­êi ta hoµn thiÖn h¬n, c¹nh tranh ®ãng gãp mét phÇn trong viÖc h×nh thµnh nªn con ng­êi míi trong x· héi míi th«ng minh, n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o. C¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn cã kÎ th¾ng vµ ng­êi thua. KÎ m¹nh cµng ngµy cµng m¹nh lªn nhê lµm ¨n hiÖu qu¶. KÎ yÕu th× bÞ ph¸ s¶n. Sù ph¸ s¶n cña c¸c doanh nghiÖp kh«ng hoµn toµn mang ý nghÜa tiªu cùc. Bëi v× cã nh­ vËy th× c¸c nguån lùc cña x· héi míi ®­îc chuyÓn sang cho nh÷ng n¬i lµm ¨n hiÖu qu¶. ViÖc duy tr× c¸c doanh nghiÖp kÐm hiÖu qu¶ sÏ dÉn ®Õn sù l·ng phÝ c¸c nguån lùc x· héi. Do ®ã muèn cã hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña x· héi cao buéc chóng ta ph¶i chÊp nhËn sù ph¸ s¶n cña nh÷ng doanh nghiÖp yÕu kÐm. Sù ph¸ s¶n nµy kh«ng ph¶i lµ sù huû diÖt hoµn toµn mµ ®ã lµ sù huû diÖt s¸ng t¹o. 3. Nh÷ng ®iÒu kiÖn t¹o nªn c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸ lu«n muèn tù m×nh quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸ - dÞch vô cña m×nh. Nh­ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng ®· kh«ng cho phÐp hä lµm nh­ vËy. Do ®ã c¸c doanh nghiÖp lu«n muèn xo¸ bá c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ®· ra ®êi ®Ó ®¸p øng yªu cÇu cña hä. §éc quyÒn trong kinh doanh lµ viÖc mét hay nhiÒu tËp ®oµn kinh tÕ víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ chÝnh trÞ, x· héi nhÊt ®Þnh khèng chÕ thÞ tr­êng s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm hµng ho¸ dÞch vô. §éc quyÒn th­êng dÉn ®Õn xu h­íng cöa quyÒn, b¹o lùc vµ trong mét sè tr­êng hîp nã c¶n trë sù ph¸t triÓn cña khoa häc kÜ thuËt, lµm chËm th©m chÝ l·ng phÝ c¸c nguån lùc x· héi. Bëi lÏ víi thÕ ®éc quyÒn c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kh«ng cÇn quan t©m ®Õn viÖc c¶i tiÕn m¸y mãc kÜ thuËt, kh«ng cÇn t×m c¸ch n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng mµ vÉn thu ®­îc lîi nhuËn cao nhê vµo ®éc quyÒn mua vµ ®éc quyÒn b¸n. §éc quyÒn lµ sù thèng trÞ tuyÖt ®èi trong l­u th«ng vµ s¶n xuÊt nªn dÔ n¶y sinh gi¸ c¶ ®éc quyÒn, gi¸ c¶ lòng ®o¹n cao,... Do vËy, sù phôc vô cña ng­êi tiªu dïng nãi riªng vµ cho x· héi nãi chung lµ kÐm hiÖu qu¶ h¬n so víi c¹nh tranh tù do. Trong nhiÒu tr­êng hîp ®éc quyÒn ¸p ®Æt sù tiªu dïng lµm cho x· héi. ChÝnh do cung c¸ch Êy mµ ®éc quyÒn th­êng lµm cho x· héi lu«n lu«n ë t×nh tr¹ng khan hiÕm hµng ho¸, s¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ¶nh h­ëng ®Õn nhÞp ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ. §éc quyÒn h×nh thµnh biÓu hiÖn sù thÊt b¹i cña thÞ tr­êng. §Ó cã sù c¹nh tranh hoµn h¶o, nhiÒu quèc gia ®· coi chèng ®éc quyÒn vµ t¹o nªn c¹nh tranh hoµn h¶o lµ nhiÖm vô quan träng hµng ®Çu cña nhµ n­íc. §Ó t¹o nªn c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh th× cÇn ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. a) §iÒu kiÖn vÒ c¸c yÕu tè ph¸p lý - thÓ chÕ ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh §Ó cã sù c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ th× cÇn ph¶i ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Ngµy nay trong qu¸ tr×nh héi nhËp ngµy cµng cao th× c¸c thÓ chÕ ph¸p lý kh«ng chØ do nhµ n­íc ban hµnh mµ nã cßn ®­îc ban hµnh bëi c¸c tæ chøc quèc tÕ hoÆc do mét khu vùc kinh tÕ gåm nhiÒu quèc gia ban hµnh. YÕu tè ph¸p lý thÓ chÕ nh©n tè quan träng trong h×nh thµnh nªn m«i tr­êng kinh doanh - lµ ®Êt sèng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Mâi yÕu tè ph¸p lÝ - thÓ chÕ ®Òu t¸c ®éng vµo mét lÜnh vùc nhÊt ®Þnh trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, nã ®­îc dïng ®Ó ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. C¸c chñ thÓ kinh tÕ muèn tham gia vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong lÜnh vùc nµo ®Òu ph¶i dùa vµo c¸c thÓ chÕ - ph¸p lÝ ®· ®­îc ban hµnh ®èi víi lÜnh vùc nµo ®ã ®Ó tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ. Nh­ vËy sÏ h×nh thµnh nªn mét m«i tr­êng kinh doanh æn ®Þnh khoa häc. MÆc dï chØ cã ®Þnh h­íng trong mét lÜnh vùc nhÊt ®Þnh, song trong mét nÒn kinh tÕ thèng nhÊt ®Ó t¹o nªn sù ho¹t ®éng ®ång bé cho guång m¸y kinh tÕ th× c¸c yÕu tè thÓ chÕ - ph¸p lÝ nµy ®Òu ph¶i ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn sau: Thø nhÊt: §¶m b¶o sù ®ång bé trong toµn bé hÖ thèng thuéc mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nh­ vËy mäi lÜnh vùc cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu ®­îc ®iÒu chØnh bëi c¸c thÓ chÕ - ph¸p lÝ, ®iÌu nµy sÏ t¹o nªn tÝnh hµi hoµ trong nÒn kinh tÕ. NÕu nh­ kh«ng ®¶m b¶o ®­îc sù ®ång bé th× trong nÒn kinh tÕ sÏ cã nh÷ng lÜnh vùc kh«ng bÞ t¸c ®éng cña c¸c thÓ chÕ ph¸p lÝ, viÖc ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc nµy sÏ dÔ dµng, tù do h¬n so víi c¸c linh vùc cã c¸c yÕu tè ph¸p lÝ - thÓ chÕ t¸c ®éng, bëi v× nã kh«ng chÞu ¶nh h­ëng, kh«ng chÞu bÊt k× t¸c ®éng nµo tõ Nhµ n­íc. C¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh sÏ tõ ®ã s¶n xuÊt tiªu thô s¶n phÈm theo ý muèn cña m×nh. §iÒu nµy sÏ t¹o nªn sù lén xén trong nÒn kinh tÕ bëi v× môc ®Ých s¶n xuÊt cña mçi ng­êi lµ kh¸c nhau, do ®ã sÏ dÉn ®Õn m©u thuÉn gi÷a c¸c nhµ s¶n xuÊt víi nhau, t¹o ®iÒu kiÖn cho ®éc quyÒn h×nh thµnh ®Ó tr¸nh sù c¹nh tranh. Thø hai: C¸c thÓ chÕ - ph¸p lÝ do Nhµ n­íc ban hµnh ph¶i phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ. §Ó cã hiÖu qu¶ cao trong viÖc ®iÒu chØnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Ngoµi ra c¸c qui ®Þnh nµy ph¶i râ rµng, dÔ hiÓu, tr¸nh viÖc hiÓu theo nhiÒu nghÜa h­íng kh¸c nhau, ®iÒu ®ã sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ trÇm träng. ViÖc ban hµnh c¸c thÓ chÕ - ph¸p lÝ nµy s¸t víi thùc tÕ, kh«ng râ rµng th× kh«ng nh÷ng thùc hiÖn ®­îc môc ®Ých mµ cßn g©y thªm ra nh÷ng ho¹t ®éng sai lÖch, lµm ®¶o lén trËt tù. Thø 3: HiÖu lùc ph¸p luËt cña c¸c qui ®Þnh ph¸p lÝ - thÓ chÕ ph¶i thèng nhÊt trong viÖc ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi kinh tÕ, kh«ng ®­îc cã sù ph©n biÖt ®èi xö khi thùc hiÖn c¸c qui ®Þnh. ViÖc nµy sÏ t¹o nªn tÝnh c«ng b»ng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, n©ng cao hiÖu lùc cña c¸c qui ®Þnh. b) §iÒu kiÖn trong chØ ®¹o, ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ quèc d©n C¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c hiÖp héi còng nh­ nhµ n­íc khi ra c¸c qui ®Þnh ph¸p lÝ - thÓ chÕ ®Òu ph¶i dùa vµo ®iÒu kiÖn vµ t×nh h×nh thùc tÕ, ®iÒu nµy ®¶m b¶o tÝnh s¸t thùc cña c¸c qui ®Þnh. Nhµ n­íc dùa vµo c¸c qui ®Þnh ®Ó ®iÒu hµnh qu¶n lý nÒn kinh tÕ trong mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Vai trß cña qu¶n lý, chØ ®¹o gi¸m s¸t thùc hiÖn c¸c qui ®Þnh ph¸p lÝ lµ hÕt søc quan träng, nã ®¶m b¶o cho viÖc c¸c qui ®Þnh ph¸p lÝ - thÓ chÕ ®­îc thùc hiÖn. Do vai trß hÕt søc quan träng ®ã mµ viÖc qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n­íc ®ßi hái bé m¸y qu¶n lý nhµ n­íc ph¶i cã ®ñ tr×nh ®é chuyªn m«n, n¨ng lùc trong qu¶n lý kinh tÕ. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng víi m«i tr­êng c¹nh tranh gay g¾t. ViÖc c¸c c«ng ty hoÆc c¸c tæ chøc ®éc quyÒn h×nh thµnh lµ ®iÒu dÔ dµng. Do vËy ®Ó chèng ®éc quyÒn vµ t¹o nªn sù c¹nh tranh th× víi bé m¸y qu¶n lý kinh tÕ non kÐm th× nhµ n­íc sÏ kh«ng thÓ qu¶n lÝ ®­îc nÒn kinh tÕ, c¸c b¶n qui ®Þnh kh«ng thÓ ®­a vµo ¸p dông trong thùc tÕ, hoÆc nÕu cã ®­a vµo ¸p dông ®­îc th× khã lßng mµ gi¸m s¸t, chØ ®¹o viÖc thùc hiÖn. §iÒu nµy sÏ g©y ra viÖc lµm thÊt tho¸t, l·ng phÝ tµi s¶n quèc gia, t×nh h×nh kinh doanh bÊt æn ®Þnh, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tæ chøc ®éc quyÒn h×nh thµnh. Thùc tÕ ë ViÖt Nam cho thÊy: trong x©y dùng c¬ b¶n viÖc ®Çu t­ dµn tr¶i kh«ng cã träng ®iÓm g©y l·ng phÝ vèn ®Çu t­. Trong c¸c dù ¸n, c«ng tr×nh x©y dùng viÖc thÊt tho¸t vèn lµ rÊt lín do viÖc c©u kÕt th«ng ®ång, ¨n d¬ víi nhau gi÷a c¸c chñ ®Çu t­ vµ x©y dùng. TÊt c¶ c¸c ®iÒu trªn phÇn lín lµ do bé m¸y qu¶n lý cßn non kÐm. Ch­a ®­a ra ®­îc nh÷ng qui ®Þnh ph¸p lÝ - thÓ chÕ ®Ó ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. ViÖc c¸c nhµ kinh doanh xuÊt nhËp khÈu thuèc ®Çu c¬, th«ng ®ång víi nhau t¹o ra sù khan hiÕm gi¶ t¹o ®Ó ®Èy gi¸ thuèc lªn cao. §iÒu nµy còng t­¬ng tù ®èi víi thÞ tr­êng bÊt ®éng s¶n. Ngµy nay qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trªn thÕ giíi nªn viÖc n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc quan träng ®Ó t¹o nªn c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn. c) §iÒu kiÖn vÒ tr×nh ®é v¨n ho¸, ®¹o ®øc x· héi cña nh©n d©n vµ c¸c chñ thÓ kinh doanh C¸c chñ thÓ kinh tÕ lµ ®èi t­îng t¸c ®éng cña c¸c v¨n b¶n ph¸p lÝ - thÓ chÕ. Nhµ n­íc ban hµnh vµ gi¸m s¸t, chØ ®¹o c¸c chñ thÓ kinh tÕ thi hanh c¸c qui ®Þnh cña v¨n b¶n ph¸p lÝ - thÓ chÕ. §Ó c¸c qui ®Þnh ®­îc thùc hiÖn tèt th× ngoµi vai trß qu¶n lÝ tèt cña Nhµ n­íc cßn cã hµnh vi thùc hiÖn cña c¸c chñ kinh doanh vµ nh©n d©n. ý thøc thùc hiÖn c¸c qui ®Þnh v¨n b¶n cña c¸c chñ thÓ khi tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó t¹o nªn c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh. N¨ng lùc cña c¸c c¬ quan qu¶n lÝ lµ cã h¹n cho nªn trong qu¸ tr×nh qu¶n lý kh«ng thÓ khong m¾c nh÷ng sai lÇm, thiÕu sãt. Khi ®ã sÏ lµ ®iÒu kiÖn tèt cho nh÷ng t×nh tr¹ng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, ®éc quyÒn lîi dông sai sãt cña c¬ quan qu¶n lý ®Ó ho¹t ®éng. Trong nh÷ng t×nh huèng nh­ vËy ®Ó t¹o nªn c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ chèng ®éc quyÒn rÊt cÇn cã tinh thÇn, ý thøc cña c¸c chñ thÓ kinh doanh còng nh­ cña nh©n d©n. Tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, ý thøc tèt cña c¸c chñ thÓ kinh doanh gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý cña c¸c c¬ quan qu¶n lý. II. Thùc tr¹ng c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn ë ViÖt Nam 1. Sù chuyÓn biÕn vÒ nh©n thøc ®èi víi c¹nh tranh Sau chiÕn tranh ®Êt n­íc thèng nhÊt, c¶ n­íc h¨ng h¸i b¾t tay vµo c«ng cuéc x©y dùng, kiÕn t¹o ®Êt n­íc ®­a ®Êt n­íc tiÕn th¼ng lªn CNXH. Trong khi ®ã trong tay chØ cã m« h×nh kinh tÕ sau chiÕn tranh ®Ó l¹i - nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp cña c¶i x· héi bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ sau chiÕn tranh. ViÖc ¸p dông m« h×nh kinh tÕ nµy trong chiÕn tranh ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ cao, vµ ®­îc coi nh­ m« h×nh ­u viÖt. Nh­ng trong thêi b×nh, nã ®· kh«ng cßn phï hîp vµ ViÖt Nam ®· ph¶i tr¶ gi¸ cho viÖc ¸p dông nÒn kinh tÕ nµy ®ã lµ: nÒn kinh tÕ suy tho¸i trÇm träng chi v­ît thu, l¹m ph¸t cao, ®ång tiÒn mÊt gi¸, ph­¬ng tiÖn kÜ thuËt ngµy cµng l¹c hËu, chËm ®­îc ®æi míi, n¨ng lùc s¶n xuÊt trong n­íc kÐm. Trong nÒn kinh tÕ cò - nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp th× mäi ho¹t ®éng kinh tÕ cña x· héi ®Òu do Nhµ n­íc ®¶m nhiÖm, nhµ n­íc bao tiªu hÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp kÓ c¶ viÖc tiªu thô s¶n phÈm do ®ã mµ nã g©y ra søc × ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ®­îc nhµ n­íc bao cÊp. C¸c doanh nghiÖp cø ung dung thùc hiÖn theo kÕ ho¹ch cña nhµ n­íc ®Ó s¶n xuÊt, kh«ng cÇn quan t©m ®Õn viÖc ph¶i c¹nh tranh víi ai. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh d­êng nh­ chØ biÕt ®Õn kh¸i niÖm c¹nh tranh trªn lÝ thuyÕt chø ch­a ®­îc thÊy thùc tÕ c¹nh tranh lµ nh­ thÕ nµo. §iÒu ®ã g©y ra l·ng phÝ nguån lùc x· héi, c¹nh tranh kh«ng ®­îc coi träng. Yªu cÇu ph¸t triÓn x©y dùng ®Êt n­íc buéc chóng ta ph¶i chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®· ®­îc ¸p dông nh­ng nã chÞu sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc. §ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng víi qui luËt c¹nh tranh ®· kh«ng cßn chç cho sù Ø l¹i, tr«ng chê vµo trî cÊp, nã buéc c¸c chñ thÓ kinh tÕ ph¶i lu«n lu«n ho¹t ®éng ®Ó t×m lÊy vÞ trÝ tån t¹i trong nÒn kinh tÕ. Do tÝnh chÊt kh¾c nghiÖt cña c¹nh tranh nªn viÖc yªu cÇu nhËn thøc vÒ c¹nh tranh mét c¸ch ®óng ®¾n lµ ®iÒu cÇn thiÕt. Cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi, c¹nh tranh theo ph¸p luËt ®· dÇn dÇn ®­îc chÊp nhËn ë n­íc ta nh­ mét ®éng lùc ®¶m b¶o hiÖu qu¶, tiÕn bé x· héi, nh­ng chÞu sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc. §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· ban hµnh mét sè v¨n b¶n ph¸p lÝ ®iÒu chØnh hµnh vi cã liªn quan ®Õn c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng nh­: - LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam n¨m 1987 vµ söa ®æi vµo c¸c n¨m 1990, 2000. C¹nh tranh trªn thÞ tr­êng cã 4 cÊp ®é: c¹nh tranh vÒ h×nh thøc s¶n phÈm, c¹nh tranh vÒ lo¹i s¶n phÈm, nh÷ng lo¹i s¶n phÈm cã thÓ thay thÕ vµ c¹nh tranh vÒ ng©n s¸ch. C¹nh tranh vÒ h×nh thøc s¶n phÈm lµ cÊp ®é thÊp nhÊt cña c¹nh tranh. H×nh thøc nµy chñ yÕu tËp trung vµo s¶n phÈm hiÖn t¹i cña c¸c doanh nghiÖp mµ kh«ng tËp trung vµo c¸i cã thÓ x¶y ra trong t­¬ng lai. C¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh víi nhau vÒ nh·n hiÖu n»m trong cïng mét chñng lo¹i s¶n phÈm vµ sÏ tho¶ m·n nhu cÇu cña cïng mét ®o¹n thÞ tr­êng. Lo¹i h×nh c¹nh tranh nµy dùa trªn thÞ hiÕu cña kh¸ch hµng. VÝ dô nh­ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt dÇu ¨n nh­: T­êng An, B×nh An, Neptune… hä ®Òu s¶n xuÊt vµ tiªu thô dÇu ¨n trªn thÞ tr­êng ViÖt Nam do ®ã ®Ó c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp nµy lµ ®iÒu tÊt nhiªn. Hä ®Òu cè g¾ng ®­a ra nh÷ng lo¹i s¶n phÈm tèt, mÉu m· ®Ñp ®¸p øng ®­îc thÞ hiÕu cña kh¸ch hµng ®Ó chiÕm lÜnh thÞ tr­êng. CÊp ®é thø 2 cña c¹nh tranh lµ c¹nh tranh vÒ lo¹i s¶n phÈm. Lo¹i h×nh nµy dùa trªn nh÷ng s¶n phÈm vµ dÞch vô víi nh÷ng ®Æc ®iÓm t­¬ng tù ®­îc x¸c ®Þnh nh­ lµ ®Æc tÝnh chø kh«ng ph¶i gi¸ trÞ cao hay thÊp. vÝ dô nh­ h·ng s¶n xuÊt ®iÖn tho¹i di ®éng liªn tôc c¶i tiÕn mÉu m· còng nh­ ®Æc tÝnh, chøc n¨ng, c«ng dông ®Ó cã thÓ ®­a ra nh÷ng s¶n phÈm cã tÝnh n¨ng sö dông cao, kÕt hîp nhiÒu chøc n¨ng: xem ti vi, nghe nh¹c, ®äc s¸ch… Lo¹i h×nh c¹nh tranh nµy réng h¬n so víi c¹nh tranh vÒ h×nh thøc s¶n phÈm. Nh­ng c¹nh tranh vÒ lo¹i s¶n phÈm hay h×nh thøc s¶n phÈm vÉn thuéc quan ®iÓm ng¾n h¹n. CÊp ®é thø ba cña c¹nh tranh lµ tËp trung vµo nh÷ng s¶n phÈm cã thÓ thay thÕ, lo¹i h×nh nµy tËp trung dµi h¹n h¬n. VD: cöa hµng b¸n ®å ¨n s½n c¹nh tranh víi c¸c cöa hµng b¸n ®å t­¬i sèng. CÊp ®é c¹nh tranh chung h¬n theo Kotler lµ c¹nh tranh vÒ ng©n s¸ch. §©y lµ quan ®iÓm réng nhÊt vÒ c¹nh tranh v× nã cho r»ng tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm hay dÞch vô c¹nh tranh víi nhau ®Òu nh»m vµo tói tiÒn cña ng­êi tiªu dïng. Lo¹i c¹nh tranh nµy bao gåm mét l­îng lín c¸c nhµ c¹nh tranh nªn g©y khã kh¨n cho viÖc thùc hiÖn vÒ mÆt chiÕn l­îc cña c¸c doanh nghiÖp. Kh¸ch hµng víi mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh hä cã thÓ tù do lùa chän s¶n phÈm tiªu dïng hä cã thÓ mua s¾m nh÷ng hµng ho¸ l©u bÒn hoÆc cã thÓ mua s¾m chi tiªu cho k× nghØ hoÆc hä cã thÓ dïng cho viÖc ch¨m sãc søc khoÎ v.v.. Trong kinh doanh tuú thuéc vµo tõng tr­êng hîp cô thÓ mµ c¸c doanh nghiÖp lùa chän cÊp ®é c¹nh tranh cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ vµ chÝnh s¸ch c¹nh tranh cña c«ng ty. - Xo¸ bá c¬ chÕ hai gi¸ vµ c¸c h×nh thøc bao cÊp. Ban hµnh ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ n¨m 1988. - Ban hµnh luËt c«ng ty vµ luËt doanh nghiÖp t­ nh©n; ph¸p lÖnh vÒ chÊt l­îng hµng ho¸ n¨m 1990. - N¨m 1992 ra ®êi hiÕn ph¸p míi cho phÐp c¸ nhËn ®­îc thùc hiÖn quyÒn së h÷u tµi s¶n do thu nhËp t¹o ra. - Ban hµnh luËt ph¸ s¶n 1993 - Ban hµnh bé luËt d©n sù 1995 - N¨m 1996 qui ®Þnh chÕ ®é b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp trong bé luËt d©n cù. - Ban hµnh luËt th­¬ng m¹i 1997 - Ban hµnh thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng vµ huû bá viÖc cÊp giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu n¨m 1998. - Ban hµnh luËt doanh nghiÖp n¨m 1999. §Ó thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn vµ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, Nhµ n­íc ®· tõng b­íc níi láng c¹nh tranh. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay c¸c môc tiªu ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ viÖc lµm ®­îc ®Æt lªn trªn môc tiªu hiÖu qu¶. Nhµ n­íc t«n träng c¸c qui luËt kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, trong ®ã cã qui luËt c¹nh tranh vµ h¹n chÕ bít tiªu cùc cña thÞ tr­êng. Trong kinh tÕ thÞ tr­êng c¹nh tranh tù do bao gåm tù do hµnh nghÒ theo ph¸p luËt, tù do quyÕt ®Þnh cña ng­êi kinh doanh vµ tù do lùa chän cña ng­êi tiªu dïng. C¹nh tranh trªn thÞ tr­êng tån t¹i d­íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. C¹nh tranh vÒ thÞ tr­êng ph©n phèi, c¹nh tranh vÒ kh¸ch hµng, c¹nh tranh vÒ nh©n c«ng, c¹nh tranh vÒ nguyªn vËt liÖu, c¹nh tranh vÒ c«ng cô marketing… C¹nh tranh x¶y ra gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong cïng mét ngµnh hoÆc gi÷a c¸c ngµnh víi nhau. Mçi cÊp ®é kh¸c nhau th× cã h×nh thøc c¹nh tranh kh¸c nhau. C¸c doanh nghiÖp khi tham gia kinh doanh cÇn ph¶i cã nhËn thøc ®óng vÒ c¹nh tranhvµ c¸c cÊp ®é cña c¹nh tranh ®Ó tõ ®ã ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch cho sù ph¸t triÓn cña m×nh. D­íi ®©y lµ mét sè cÊp ®é c¹nh tranh cña thÞ tr­êng. 2. Thùc tr¹ng c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ë ViÖt Nam HiÖn nay viÖc nhËn thøc vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn kinh doanh ë n­íc ta ch­a nhÊt qu¸n, ch­a nhËn thÊy vai trß quan träng cña nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ, vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n­íc nªn ch­a cã quan ®iÓm døt kho¸t vÒ ñng hé c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh. Nhµ n­íc ch­a cã nh÷ng qui ®Þnh cô thÓ, nh÷ng c¬ quan chuyªn tr¸ch theo dâi gi¸m s¸t c¸c hµnh vi liªn quan ®Õn c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. Bªn c¹nh ®ã t­ t­ëng ch­a coi träng khu vùc kinh tÕ t­ nh©n vµ viÖc thµnh lËp hµng lo¹t c¸c tæng c«ng ty 90, 91 còng ¶nh h­ëng kh«ng tèt ®Õn m«i tr­êng c¹nh tranh. Do nh÷ng tån t¹i ®Êy mµ thùc tr¹ng c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ë ViÖt Nam cßn nhiÒu bÊt cËp. ThÓ hiÖn: a) T×nh tr¹ng c¹nh tranh bÊt b×nh ®¼ng C¹nh tranh bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp thuéc së h÷u cña nhfa n­íc víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong n­íc víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc h­ëng nhiÒu ­u ®·i tõ phÝa nhµ n­íc nh­: c¸c ­u ®·i vÒ vèn ®Çu t­, thuÕ, vÞ trÝ ®Þa lý, thÞ tr­êng tiªu thô,… Ngoµi ra c¸c doanh nghiÖp nµy cßn tËp trung trong tay mét l­îng lín c¸c ngµnh nghÒ quan träng: ®iÖn, n­íc, than, dÇu löa, b­u chÝnh viÔn th«ng, giao th«ng vËn t¶i…, c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n kh«ng ®­îc coi träng. C¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi ho¹t ®éng theo mét qui chÕ riªng, kh«ng ®­îc ­u ®·i tõ nhµ n­íc. §iÒu nµy g©y thiÖt h¹i lín vÒ kinh tÕ, bëi vÒ mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc lµm ¨n hiÖu qu¶, ch©y ×, tr«ng chê vµo nhµ n­íc g©y ra l·ng phÝ nguån lùc x· héi, trong khi c¸c c«ng ty t­ nh©n ho¹t ®éng n¨ng næ vµ hiÖu qu¶ h¬n. Ngoµi ra do nh÷ng qui ®Þnh kh«ng hîp lÝ trong ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi g©y nªn sù e ng¹i vÒ ®Çu t­ vµo n­íc ta cña c¸c c«ng ty n­íc ngoµi sù e ng¹i vÒ ®Çu t­ vµo n­íc ta cña c¸c c«ng ty n­íc ngoµi. b) Hµnh vi c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh lu«n muèn tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cña m×nh mµ kh«ng vÊp ph¶i nh÷ng khã kh¨n c¶n trë nµo. Do ®ã mµ g©y nªn nh÷ng hµnh vi h¹n chÕ c¹nh tranh tõ c¸c doanh nghiÖp. Cô thÓ: - Mét sè doanh nghiÖp th«ng ®ång c©u kÕt víi nhau nh»m t¨ng søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong héi, ®Ó tõ ®ã mµ lo¹i bá c¸c doanh nghiÖp kh¸c b»ng c¸ch ng¨n c¶n kh«ng cho c¸c doanh nghiÖp kh¸c tham gia ho¹t ®éng kinh doanh, h¹n chÕ viÖc më réng ho¹t ®éng, tÈy chay kh«ng cung cÊp s¶n phÈm hoÆc dÞch vô, chÌn Ðp c¸c doanh nghiÖp ph¶i tham gia vµo hiÖp héi hoÆc cho ph¸ s¶n. C¸c doanh nghiÖp tho¶ thuËn víi nhau ®Ó ph©n chia ®Þa bµn ho¹t ®éng, thÞ tr­êng tiªu thô hµng ho¸ lµm cho sù l­u th«ng hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng bÞ gi¸n ®o¹n, thÞ tr­êng trong n­íc bÞ chia c¾t. Sù c©u kÕt gi÷a c¸c doanh nghiÖp dÉn tíi viÖc ®éc quyÒn chi phèi mét sè mÆt hµng trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh lµm cho gi¸ c¶ mét sè mÆt hµng t¨ng cao. VÝ dô nh­ thuèc t©n d­îc võa qua ë n­íc ta gi¸ ®¾t gÊp 3 lÇn so víi mÆt hµng cïng lo¹i ë n­íc ngoµi, lµm thiÖt h¹i cho ng­êi tiªu dïng, triÖt tiªu ®éng lùc c¹nh tranh. - Hµnh vi l¹m dông ­u thÕ cña doanh nghiÖp ®Ó chi phèi thÞ tr­êng. Hµnh vi nµy xuÊt ph¸t tõ mét sè tæng c«ng ty ®äc quyÒn hoÆc c¸c c«ng ty lín cã kh¶ n¨ng chi phèi thÞ tr­êng. C¸c c«ng ty nµy dùa vµo thÕ m¹nh cña m×nh mµ sö dông c¸c biÖn ph¸p c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ®Ó lo¹i trõ ®èi thñ c¹nh tranh, thao tóng thÞ tr­êng. Víi søc m¹nh ®éc quyÒn c¸c c«ng ty ¸p ®Æt gi¸ c¶ ®éc quyÒn, ®éc quyÒn mua th× mua víi gi¸ thÊp, ®éc quyÒn b¸n th× b¸n víi gi¸ cao ®Ó thu lîi nhuËn siªu ng¹ch, hoÆc ®Ó lo¹i trõ ®èi thñ c¹nh tranh hä cã thÓ h¹ gi¸ b¸n xuèng thÊp h¬n so víi chi phÝ s¶n xuÊt. Sù l¹m dông ­u thÕ cña doanh nghiÖp dÉn ®Õn viÖc ¸p dông c¸c ®iÒu kiÖn trong s¶n xuÊt kinh doanh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp yÕu h¬n, chi phèi c¸c doanh nghiÖp nµy. H¬n n÷a viÖc l¹m dông nµy cßn h¹n chÕ kh¶ n¨ng lùa chän cña ng­êi tiªu dïng, kh¶ n¨ng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn tham gia kinh doanh trong c¸c lÜnh vùc kh¸c. Nã cã thÓ dÉn ®Õn viÖc ¸p ®Æt gi¸ c¶ s¶n phÈm, lo¹i s¶n phÈm… - S¸p nhËp, hîp nhÊt, mua l¹i doanh nghiÖp ViÖc thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty hoÆc liªn doanh lµ viÖc s¸p nhËp c¸c c«ng ty thµnh viªn l¹i víi nhau, viÖc nµy diÔn ra theo quyÕt ®Þnh cña nhµ n­íc. C¸c c«ng ty s¸p nhËp hay liªn doanh víi nhau lµm t¨ng møc ®é tÝch tô hay tËp trung cña thÞ tr­êng. C¸c c«ng ty liªn doanh s¸p nhËp hay hîp nhÊt víi nhau ®Òu lµm cho thÞ tr­êng tËp trung h¬n, gi¶m bít ®èi thñ c¹nh tranh t¨ng kh¶ n¨ng chi phèi ®éc quyÒn thÞ tr­êng cña c¸c tæng c«ng ty hay c¸c liªn doanh, lµm triÖt tiªu c¹nh tranh trong kinh doanh. - C¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh HiÖn nay n­íc ta ch­a cã khung ph¸p lÝ hoµn chØnh cho c¹nh tranh nªn viÖc x¸c ®Þnh, xö ph¹t c¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh lµ khã kh¨n. §iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh. Mét sè hµnh vi c¹nh tranh khong lµnh m¹nh nh­: N¹n hµng gi¶, hµng nh¸i, hµng kÐm chÊt l­îng ®­îc tung ra thÞ tr­êng. ViÖc hµng gi¶, hµng nh¸i b¸n trªn thÞ tr­êng sÏ g©y thiÖt h¹i cho ng­êi tiªu dïng, lµm gi¶m uy tÝn cña c¸c c«ng ty lµm ¨n ch©n chÝnh cã s¶n phÈm bÞ lµm nh¸i. C¸c h×nh thøc qu¶ng c¸o gian dèi, thæi phång ­u ®iÓm cña hµng ho¸ m×nh lµm gi¶m ­u ®iÓm cña c¸c hµng ho¸ kh¸c cïng lo¹i, råi ®­a ra nh÷ng møc gi¸ cao h¬n so víi møc gi¸ thùc tÕ cña s¶n phÈm. §iÒu nµy còng g©y thiÖt h¹i cho ng­êi tiªu dïng vµ nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt ch©n chÝnh. C¸c hµnh vi th«ng ®ång víi c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc ®Ó c¶n trë ho¹t ®éng cña c¸c ®èi thñ trong c¸c ký kÕt hîp ®ång , hèi lé c¸c giao dÞch kinh tÕ, l«i kÐo lao ®éng lµnh nghÒ, nh÷ng chuyªn gia giái cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc mét c¸ch kh«ng chÝnh ®¸ng cßn phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ. c. §éc quyÒn cña mét sè tæng c«ng ty. ViÖc thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty 90 - 91 ®­îc coi lµ cã ý nghÜa quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ trong ph¹m vi c¶ n­íc hoÆc bé ngµnh, ®Þa ph­¬ng. C¸c tæng c«ng ty nµy lµ tËp hîp c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc s¶n xuÊt cïng lo¹i s¶n phÈm l¹i víi nhau, viÖc lµm nµy nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn tr­êng quèc tÕ. Thùc tÕ, cho thÊy r»ng viÖc c¸c tæng c«ng ty 90, 91 ra ®êi ®· g©y c¶n trë cho m«i tr­êng c¹nh tranh mµ c¸c tæng c«ng ty ®ã ho¹t ®éng. T¹o ra sù c¹nh tranh bÊt b×nh ®¼ng gi÷a tæng c«ng ty vµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c trong cïng mét lÜnh vùc. ThÓ hiÖn qua c¸c ho¹t ®éng sau: Mét sè tæng c«ng ty víi thÕ m¹nh vÒ kinh tÕ cña m×nh ®· kiÕn nghÞ víi chÝnh phñ thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o hé ng¨n c¶n nhËp khÈu, chÝnh s¸ch bao cÊp, l·i suÊt ­u ®·i ®Ó duy tr× vÞ thÕ ®éc quyÒn cña m×nh. NhiÒu tæng c«ng ty ®· thÓ chÕ ho¸ nh÷ng ­u ®·i ®Æc quyÒn cña m×nh vµ ®­a ra nh÷ng quy ®Þnh bÊt lîi cho c¸c ®èi thñ c¹nh tranh nh»m lo¹i bá c¸c ®èi thñ c¹nh tranh. - Víi ­u thÕ ®éc quyÒn, nhiÒu c«ng ty ®· ®Þnh ra nh÷ng s¶n phÈm mµ hä s¶n xuÊt t¹o ra sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a nh÷ng ng­êi kinh doanh víi nhau trªn thÞ tr­êng. VÝ dô: cïng mét lo¹i hµng ho¸ dÞch vô tæng c«ng ty ¸p ®Æt nhiÒu gi¸ kh¸c nhau ®èi víi tõng lo¹i kh¸ch hµng. - C¹nh tranh trong néi bé tæng c«ng ty bÞ h¹n chÕ. §­îc sù b¶o hé cña chÝnh phñ, nhiÒu tæng c«ng ty ho¹t ®éng tr× trÖ, û l¹i g©y tèn kÐm, l·ng phÝ cho x· héi. Nh­ vËy víi môc ®Ých chÝnh lµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c tæng c«ng ty ®· kh«ng thùc hiÖn ®­îc, mµ viÖc thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty nµy ®· ¶nh h­ëng kh«ng tèt, thËm chÝ c¶n trë c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. HiÖn nay c¶ n­íc cã 17 tæng c«ng ty 91 víi 450 thµnh viªn, 71 tæng c«ng ty 90 cña bé víi 1057 thµnh viªn vµ 7 tæng c«ng ty 90 cña ®Þa ph­¬ng víi 116 thµnh viªn, tæng c«ng ty chiÕm 27% sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµ 76,5% tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc c¶ n­íc. d. §éc quyÒn tù nhiªn trong c¸c ngµnh kÕt cÊu h¹ tÇng: §éc quyÒn tù nhiªn tån t¹i trong nh÷ng ngµnh kÕt cÊu h¹ tÇng ®ßi hái vèn ®Çu t­ lín mµ lîi nhuËn ®em l¹i chËm vµ kh«ng ®¸ng kÓ. Ngoµi ra ®éc quyÒn tù nhiªn cßn tån t¹i trong nh÷ng ngµnh kinh tÕ quan träng, ¶nh h­ëng m¹nh mÏ ®Õn chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc nh­: §iÖn, n­íc, dÇu khÝ, ®Æc biÖt nµy chØ cã mét hoÆc mét vµi doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc phÐp ho¹t ®éng. C¸c doanh nghiÖp nµy kinh doanh theo m« h×nh khÐp kÝn theo chiÒu däc võa thùc hiÖn c¸c kh©u ®Çu võa thùc hiÖn c¸c kh©u cuèi. Do h×nh thøc ho¹t ®éng nh­ vËy nªn h¹n chÕ c¹nh tranh hay d­êng nh­ kh«ng cã ®èi thñ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. Do vËy c¸c tæng c«ng ty cã thÓ ®­a ra nh÷ng møc gi¸ chung cao h¬n so víi møc gi¸ thùc tÕ cña s¶n phÈm ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch cao. §iÒu nµy lµm cho ng­êi tiªu dïng mÊt nhiÒu chi phÝ h¬n ®Ó sö dông c¸c hµng ho¸ dÞch vô trong khi chÊt l­îng kh«ng t­¬ng xøng. ThÝ dô: gi¸ ®iÖn ë ViÖt Nam lµ 0,07USD/kwh so víi Th¸i Lan lµ 0,04 USD, phÝ vËn hµnh, c¶ng ®èi víi 1 v¹n tÊn ë c¶ng Sµi Gßn lµ 40.000USD, c¶ng Bangkok lµ 20.000USD, c­íc viÔn th«ng tõ Hµ Néi gäi ®Õn Tokyo hÕt 7,92USD/3phót, tõ Bangkok hÕt 2,48USD. Gi¸ hµng ho¸ cao trong khi chÊt l­îng phôc vô cña hµng ho¸ th× l¹i cßn bÞ h¹n chÕ: hÖ thèng giao th«ng kÐm ph¸t triÓn, ®­êng x¸ trËt hÑp h¹n chÕ kh¶ n¨ng ®i l¹i cña ng­êi d©n, tai n¹n, ïn t¾c giao th«ng x¶y ra liªn tôc trªn c¸c con ®­êng ®Æc biÖt ë c¸c thµnh phè lín nh­ Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh, t×nh tr¹ng ngËp óng trªn c¸c con ®­êng khi cã m­a lµ ®iÒu kh«ng hiÕm. Kho tµng, bÕn b·i, c¶ng biÓn Ýt, ®­êng s¾t kÐm ph¸t triÓn, hÖ thèng cÊp tho¸t n­íc thiÕu, mÊt vÖ sinh. ë ViÖt Nam chØ cã 25% m¹ng l­íi ®­êng bé ®­îc r¶i nhùa. KÕt qu¶ cña ®éc quyÒn tù nhiªn lµ n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, gi¸ c¶ t¨ng cao mét c¸ch bÊt hîp lý, buéc toµn bé nÒn kinh tÕ ph¶i chÞu møc gi¸ ®Çu vµo cao, lµm t¨ng chi phÝ cho c¸c doanh nghiÖp kinh do¹nh kh¸c trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. e. Mét sè yÕu tè kh¸c. Nhµ n­íc ta ch­a cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vµ ch­a cã mét c¬ quan chuyªn tr¸ch nµo theo dâi, gi¸m s¸t c¸c hµnh vi liªn quan ®Õn c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. Ch­a cã nh÷ng hiÖp héi ng­êi tiªu dïng ®ñ m¹nh dÓ hç trî cho viÖc gi¸m s¸t c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. ChÝnh th«ng qua nh÷ng hiÖp héi nµy mµ c¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh sím ®­îc qu¸ ra xö lý. III. C¸c gi¶i ph¸p duy tr× c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn. Tõ thùc tr¹ng ®éc quyÒn ë ViÖt Nam ta thÊy r»ng: cßn nhiÒu tån t¹i cÇn th¸o gì. Tõ thùc tr¹ng cho thÊy c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam cßn cã nhiÒu tån t¹i, nguyªn nh©n cña c¸c tån t¹i ®ã lµ do: - HÖ thèng nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ liªn quan ®Õn c¹nh tr¹nh vµ ®éc quyÒn ch­a hoµn chØnh, ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt cña mäi ng­êi vµ cña c¸c doanh nghiÖp ch­a nghiªm minh, nªn nh÷ng hµnh vi c¹nh tranh kh«ng hîp thøc cßn tån t¹i kh¸ phæ biÕn. - Quan ®iÓm vÒ vai trß cña c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ch­a nhÊt qu¸n nªn néi dung mét sè quy ®Þnh ph¸p lý liªn quan ®Õn m«i tr­êng c¹nh tranh cßn m©u thuÉn víi nhau. - Thñ tôc hµnh chÝnh ch­a ®­îc c¶i thiÖn, ®¬n gi¶n ho¸ kÞp thêi nªn cßn g©y nhiÒu phiÒn hµ cho c¸c nhµ ®Çu t­ vµ còng t¹o ra sù bÊt b×nh ®¼ng trong c¹nh tranh, lµm t¨ng chi phÝ giao dÞch, gi¶m tÝnh hÊp dÉn cña m«i tr­êng ®Çu t­ ë trong n­íc so víi c¸c n­íc kh¸c. - HÖ thèng th«ng tin cßn yÕu kÐm, ch­a kÞp thêi c©n xøng thiÕu minh b¹ch ®· g©y ra sù bÊt b×nh ®¼ng trong c¸c c¬ héi kinh doanh, ¶nh h­ëng kh«ng tèt ®Õn m«i tr­êng c¹nh tranh. - Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc diÔn ra cßn chËm. Cßn nhiÒu doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶ nh­ng vÉn bao cÊp, duy tr×, b¶o hé… Trong thêi gian tíi tr­íc yªu cÇu duy tr× ph¸t triÓn kinh tÕ víi nhÞp ®é cao vµ cña qu¸ tr×nh héi nhËp th× viÖc c¶i thiÖn m«i tr­êng c¹nh tranh lµ yªu cÇu cÊp b¸ch ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña m×nh, thùc hiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi. §Ó duy tr× c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn chóng ta cÇn ph¶i thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p sau: Thø nhÊt: tiÕp tôc ®æi míi nhËn thøc vÒ c¹nh tranh, ph¶i thèng nhÊt quan ®iÓm ®¸nh gi¸ vai trß cña c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ. Ph¶i coi c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ ph¸p luËt hîp thøc lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. X¸c ®Þnh mét c¸ch râ rµng vµ hîp lý vai trß cña Nhµ n­íc còng nh­ vai trß chñ ®¹o cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ, h¹n chÕ bít nh÷ng doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®éc quyÒn kinh doanh. Thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ n­íc, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ n­íc. §éc quyÒn cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cÇn ph¶i ®­îc gi¶m dÇn, c¸c rµo c¶n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cÇn ®­îc th¸o gì dÇn nh»m gi¶m gi¸ thµnh s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh chung cña toµn bé nÒn kinh tÕ, t¨ng tÝnh hÊp dÉn ®èi víi ®Çu t­ n­íc ngoµi, ®ång thêi gi¶m g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch quèc gia. ViÖc ®æi míi nhËn thøc cÇn ®­îc thÓ hiÖn trong toµn bé hÖ thèng qu¶n lý Nhµ n­íc, trong c¸c ch­¬ng tr×nh vµ chiÕn l­îc c¶i c¸ch hµnh chÝnh, trong tæ chøc, phong c¸ch lµm viÖc hµnh vi øng xö cña c¸c c¬ quan c«ng quyÒn. Muèn nh­ vËy th× tr­íc tiªn cÇn ph¶i ®­a néi dung vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn vµo ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc cña c¸c tr­êng ®¹i häc thuéc khèi kinh tÕ vµ kinh doanh. §Ó cã ®­îc ®éi ngò c¸n bé, c¸c nhµ kinh tÕ sau khi ra tr­êng cã mét tÇm hiÓu biÕt vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. §µo t¹o c¸c kho¸ ng¾n h¹n cho c¸c doanh nghiÖp vµ c«ng chøc Nhµ n­íc ®Ó n©ng cao, trau dåi kiÕn thøc vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. Sö dông c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng tuyªn truyÒn vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. §Ó tõ ®ã cã mét chÝnh s¸ch c¹nh tranh phï hîp vµ viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch c¹nh tranh nµy dÔ dµng h¬n. Thø hai: c¶i tæ ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh ®Ó cho c¬ chÕ c¹nh tranh ®­îc vËn hµnh mét c¸ch tr«i ch¶y, h¹n chÕ nh÷ng hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh trªn thÞ tr­êng. Níi láng c¸c ®iÒu kiÖn ra nhËp vµ rót lui khái thÞ tr­êng ®Ó khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t­ tham gia s¶n xuÊt kinh doanh. Nh­ vËy viÖc h×nh thµnh nªn khung ph¸p lý chung cho c¸c lo¹i h×nh kinh doanh thuéc c¸c khu vùc kinh tÕ kh¸c nhau lµ ®iÒu cÇn thiÕt. ViÖc c¶i tæ ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh cÇn ph¶i söa ®æi tõ quy tr×nh ban hµnh ph¸p luËt: X©y dùng luËt: ®Ó ®¶m b¶o tÝnh chÊt kh¸ch quan vÒ l©u dµi cÇn chuyÓn viÖc dù th¶o luËt tõ c¬ quan lËp ph¸p sang cho c¬ quan hµnh ph¸p. Tr­íc m¾t, viÖc so¹n th¶o luËt cÇn ®­îc tæ chøc mét c¸ch d©n chñ víi sù tham gia cña c¬ quan cã liªn quan. X©y dùng v¨n b¶n d­íi luËt: ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c c¹nh tranh vµ sù tham gia réng r·i cña nh÷ng ng­êi chÞu ¶nh h­ëng cña quy ®Þnh. ViÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn khung ph¸p lý kinh doanh cÇn xo¸ bá nh÷ng quy ®Þnh hiÖn hµnh kh«ng phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, víi nh÷ng cam kÕt quèc tÕ nh»m më réng quyÒn kinh doanh, quyÒn chñ ®éng cho c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Bæ xung nh÷ng luËt vµ v¨n b¶n d­íi luËt cßn thiÕu, ch­a h­íng dÉn thi hµnh. Trong t©m xem xÐt lµ c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh ®éc quyÒn. Söa ®æi nh÷ng ®iÒu kho¶n cña bé luËt d©n sù cã liªn quan ®Õn quan hÖ gi÷a luËt ViÖt Nam vµ luËt n­íc ngoµi. §Ó thùc hiÖn ®­îc nh÷ng viÖc nh­ trªn th× trong qu¸ tr×nh söa ®æi luËt, bæ sung vµ ban hµnh ph¸p luËt cã liªn quan ®Õn c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn th× cÇn cã sù phèi hîp ®ång bé gi÷a c¸c bé, ngµnh vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng víi sù tham gia cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c chuyªn gia nghiªn cøu kinh tÕ vµ ng­êi tiªu dïng. ViÖc tham gia ®ång bé gi÷a c¸c bªn khi ban hµnh söa ®æi luËt sÏ ®­a ra ®­îc c¸c quy ®Þnh phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn h¬n. Thø ba: x©y dùng mét c¬ quan chuyªn tr¸ch theo dâi, gi¸m s¸t c¸c hµnh vi liªn quan ®Õn c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. Rµ so¸t l¹i vµ h¹n chÕ bít sè l­îng c¸c lÜnh vùc ®éc quyÒn, kiÓm so¸t gi¸m s¸t ®éc quyÒn chÆt chÏ h¬n. Nhµ n­íc cÇn gi¸m s¸t chÆt chÏ h¬n c¸c hµnh vi l¹m dông cña c¸c doanh nghiÖp lín. CÇn ph¶i ®æi míi chÕ ®é chøng tõ, kÕ to¸n kiÓm to¸n ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng t¸c gi¸m s¸t tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp. Thø t­: c¶i thiÖn m«i tr­êng th«ng tin vµ ph¸p luËt theo h­íng minh b¹ch vµ kÞp thêi h¬n, ®ång thêi nhanh chãng c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp tham gia c¹nh tranh. Cô thÓ: - ViÖc thµnh lËp doanh nghiÖp míi: viÖc quyÕt ®Þnh thµnh lËp c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cÇn ®­îc chuyÓn sang cho c¸c c¬ quan quyÒn lùc ®¹i biÓu cña nh©n d©n. ViÖc t¨ng c­êng kiÓm tra gi¸m s¸t tõ c¸c c¬ quan nµy sÏ thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng tÝch cùc vµ cã hiÖu qu¶ h¬n, tiÕt kiÖm ®­îc c¸c nguån lùc cña Nhµ n­íc . Thµnh lËp, bæ sung ®Çy ®ñ, chi tiÕt vµ cËp nhËt hµng n¨m nh÷ng ngµnh nghÒ mµ doanh nghiÖp d©n doanh, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngo¶i kh«ng ®­îc ®¨ng ký kinh doanh. Ngoµi c¸c môc nµy c¸c doanh nghiÖp ®­îc thµnh lËp theo chÕ ®é ®¨ng ký víi mét c¬ quan ®¨ng ký thèng nhÊt trong quèc gia. C¬ quan ®¨ng ký kinh doanh ®ång thêi chÞu tr¸ch nhiÖm c¶ vÒ viÖc ®iÒu chØnh néi dung giÊy ®¨ng ký kinh doanh vµ viÖc më v¨n phßng ®¹i diÖn, chi nh¸nh trong n­íc vµ n­íc ngoµi theo chÕ ®é doanh nghiÖp chñ ®éng ®¨ng ký. Xo¸ bá c¸c ®iÒu kiÖn cÊp phÐp vÒ néi ®Þa ho¸, tØ lÖ xuÊt khÈu, tù c©n ®èi ngo¹i tÖ. C¸c c¬ quan cÊp phÐp hiÖn hµnh sÏ chuyÓn chøc n¨ng cÊp phÐp, thÈm ®Þnh sang chøc n¨ng xóc tiÕn vµ cung cÊp dÞch vô ®Çu t­. - §Êt ®ai: chuyÓn c¸c thñ tôc hµnh chÝnh xin chuyÓn ®æi môc ®Ých vµ quyÒn sö dông vÒ mét c¬ quan gi¶i quyÕt. §iÒu nµy sÏ tiÕt kiÖm ®­îc thêi gian vµ tiÒn b¹c cho c¸c doanh nghiÖp khi xin thuª ®Êt quy ho¹ch vµ x©y dùng khu c«ng nghiÖp. - VÒ vèn: më réng kh¶ n¨ng vay vèn tõ c¸c nguån ­u ®·i ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng tù huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ doanh nghiÖp n­íc ngoµi th«ng qua c¸c kªnh ph¸t hµnh tr¸i phiÕu vµ chøng kho¸n. Trªn c¬ së nguyªn t¾c c¹nh tranh, chØ ¸p dông viÖc giíi h¹n mua cæ phÇn cña nh÷ng doanh nghiÖp lín cã kh¶ n¨ng chi phèi thÞ tr­êng, t¹o nªn ®éc quyÒn, cßn ®èi víi nh÷ng ng­êi qu¶n lý, ng­êi ngoµi doanh nghiÖp, ng­êi n­íc ngoµi nªn khuyÕn khÝch ®Ó t¨ng nguån vèn cña doanh nghiÖp, t¹o ®iÒu kiÖn ®æi míi m¸y mãc, ®Çu t­ trang thiÕt bÞ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. - VÒ lao ®éng: c¸c lo¹i quy ®Þnh vÒ thang b¶ng l­¬ng, l­¬ng thùc tÕ , trîn cÊp, chÕ ®é th­ëng, l­¬ng tèi thiÓu, thuÕ thu nhËp, c¸c h×nh thøc tuyÓn dông lao ®éng cÇn ph¶i cã sù thèng nhÊt dùa trªn khung ph¸p lý chung cña Nhµ n­íc vµ cã sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c«ng ®oµn. - TiÕp cËn thÞ tr­êng. + QuyÒn xuÊt nhËp khÈu: më réng quyÒn xuÊt nhËp khÈu cho c¸c doanh nghiÖp trong n­íc. + X©y dùng vµ ban hµnh c¸c thñ tôc, ®iÒu kiÖn cÊp phÐp nhËp khÈu, cã nhiÒu lo¹i thuÕ thay thÕ hîp lý t­¬ng ®­¬ng ®èi víi c¸c mÆt hµng ®Ó khi thùc hiÖn kh«ng g©y c¸c c¶n trë cho viÖc trao ®æi hµng ho¸, th­¬ng m¹i. + Ban hµnh danh môc cÊp vµ xuÊt nhËp khÈu cã ®iÒu kiÖn, ngoµi nh÷ng mÆt hµng nµy nªn khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp t¨ng c­êng ho¹t ®éng trao ®æi th­¬ng m¹i lµm t¨ng luång chu chuyÓn hµng ho¸ trong vµ ngoµi n­íc. H¹n ng¹ch lµ biÖn ph¸p h¹n chÕ th­¬ng m¹i cÇn xo¸ bá. ViÖc xo¸ bá h¹n ng¹ch cÇn ®­îc gi¶i quyÕt cïng víi viÖc chØ ®Þnh ®Çu mèi, b¸n ngo¹i tÖ vµ Nhµ n­íc quy ®Þnh gi¸. ViÖc ph©n bæ h¹n ng¹ch cÇn ph¶i dùa vµo nh÷ng mÆt hµng cô thÓ, thay thÕ chÕ ®é gi¸ tÝnh thuÕ tèi thiÓu b»ng gi¸ ghi trªn hîp ®ång, xo¸ bá chÕ ®é phô thu. TriÓn khai c¶i c¸ch c¸c thñ tôc h¶i quan theo h­íng ®¬n gi¶n ho¸ vµ phï hîp víi tiªu chuÈn quèc tÕ, thèng nhÊt thñ tôc trong c¶ n­íc. - VÒ thuÕ quan: miÔn gi¶m thuÕ tèi ®a ®èi víi mäi mÆt hµng xuÊt khÈu, kÓ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô xuÊt khÈu t¹i chç. VÒ thuÕ nhËp khÈu: xo¸ bá c¸ch ®¸nh thuÕ ®ùa trªn môc ®Ých sö dông, gi¶m sè thuÕ vµ møc thuÕ. gi¶m thuÕ ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu lµ nguyªn vËt liÖu phôc vô cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong n­íc t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong n­íc. - VÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ: cÇn t¨ng ng©n s¸ch cho c¸c ngµnh nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ, cã chÕ ®é ®·i ngé hîp lý ®èi víi ®éi ngò c¸n bé lµm nghiªn cøu khoa häc, träng dông nh©n tµi, ®­îc cung cÊp phæ biÕn th«ng tin, ph¸t biÓu ý kiÕn kh¸ch quan d­íi gãc ®é nghiªn cøu khoa häc. H¹n chÕ viÖc ch¶y m¸u chÊt x¸m, khuyÕn khÝch thu hót c¸c nhµ khoa häc n­íc ngoµi vµo trong n­íc nghiªn cøu khoa häc. KhuyÕn khÝch t­ nh©n ®Èy m¹nh nghiªn cøu khoa häc vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ s¶n xuÊt. Söa ®æi chÕ ®é ho¹ch to¸n, kÕ to¸n nh»m khuyÕn khÝch khÊu hao nhanh ®Ó ®æi míi c«ng nghÖ, ph¸t triÓn thµnh lËp c¸c trung t©m nghiªn cøu khoa häc, g¾n nghiªn cøu khoa häc víi viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ. B¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ, x©y dùng hÖ thèng tiªu chuÈn chÊt l­îng phï hîp víi quèc tÕ, sö dông kinh nghiÖm qu¶n lý cña quèc tÕ ®Ó ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp. §¬n gi¶n ho¸ thñ tôc xuÊt nhËp c¶nh, cÊp phÐp lao ®éng, thuª chuyªn gia n­íc ngoµi vµ ng­êi ViÖt Nam ë n­íc ngoµi lµm viÖc cho c¸c tæ chøc, c¬ quan ViÖt Nam. - Gi¶m chi phÝ ®Çu vµo: C¶i tiÕn thñ tôc vµ tr×nh tù thu thuÕ, h¹n chÕ t×nh tr¹ng thu thuÕ ngoµi thÈm quyÒn cña c¸c bé ngµnh vµ ®Þa ph­¬ng. Gi¶m møc thuÕ, bao gåm thuÕ nhËp khÈu, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thu nhËp c¸ nh©n thu nhËp doanh nghiÖp, t­¬ng ®­¬ng víi c¸c n­íc trong khu vùc. Xem xÐt l¹i møc ®ãng gãp b¶o hiÓm y tÕ, b¶o hiÓm x· héi vµ c«ng ®oµn phÝ. Tõ ®ã gi¶m chi phÝ ®Çu vµo cho c¸c doanh nghiÖp. Thø n¨m: c¬ cÊu l¹i vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn kÓ c¶ ®éc quyÒn tù nhiªn. CÇn xo¸ bá ®éc quyÒn trong kinh doanh, chØ duy tr× ®éc quyÒn ë mét sè ngµnh quan träng phôc vô cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nh­: s¶n xuÊt vµ truyÒn t¶i ®iÖn n¨ng, khai th¸c dÇu khÝ, b­u chÝnh viÔn th«ng, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng… kiÓm so¸t chÆt chÏ c¸c doanh nghiÖp ®éc quyÒn thuéc Nhµ n­íc. ViÖc xo¸ bá ®éc quyÒn trong kinh doanh cã thÓ thùc hiÖn theo hai h­íng . H­íng thø nhÊt: cho phÐp nhiÒu doanh nghiÖp tham gia kinh doanh b»ng c¸ch x©y dùng ®iÒu kiÖn cÊp phÐp cho c¸c lo¹i h×nh dÞch vô phï hîp víi thêi h¹n nªu trong cam kÕt quèc tÕ. CÇn t¹o ®iÒu kiÖn khuyÕn khÝch c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp khi tham gia ho¹t ®éng. C¸c doanh nghiÖp míi cã thÓ ®Õn tõ mét lÜnh vùc kinh doanh kh¸c cã liªn quan. C¸c doanh nghiÖp nµy cã thÓ sö dông chung c¬ së h¹ tÇng víi doanh nghiÖp ®ang sö dông hoÆc s½n cã cña m×nh. H­íng thø hai: chia t¸ch c¸c doanh nghiÖp ®ang chiÕm vÞ trÝ chñ ®¹o trong lÜnh vùc thµnh c¸c ®¬n vÞ nhá ®éc lËp, ®ång thêi chia t¸ch c¸c doanh nghiÖp kh«ng trùc tiÕp g¾n víi cung cÊp dÞch vô c¬ së h¹ tÇng khái doanh nghiÖp chñ ®¹o. ViÖc chia t¸ch nµy cÇn ®¶m b¶o c¸c doanh nghiÖp ®éc lËp víi nhau kh«ng phô thuéc vµo nhau hay vµo doanh nghiÖp chñ ®¹o. Nh­ vËy sÏ lµm t¨ng sù c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau mµ kh«ng bÞ h¹n chÕ lÜnh vùc vµ ®Þa bµn kinh doanh. Trong tr­êng hîp cã nhiÒu doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong cïng mét lÜnh vùc th× sù tham gia trùc tiÕp cña Nhµ n­íc vµo sù ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp lµ kh«ng cÇn thiÕt. Tr­êng hîp nµy Nhµ n­íc chØ cÇn ban hµnh mét sè quy ®Þnh h­íng dÉn ho¹t ®éng vµ h¹n chÕ c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh vµo ®Ó cho c¸c doanh nghiÖp tù ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña m×nh dùa vµo thÞ tr­êng. Tr­êng hîp vÉn ph¶i duy tr× ®éc quyÒn mét sè ngµnh chñ ®¹o th× Nhµ n­íc cÇn ban hµnh nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt ®Ó ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty nµy. X©y dùng c¸c luËt ®Æc thï cho tõng lÜnh vùc nh­: luËt viÔn th«ng, luËt ®iÖn lùc… §Ó kiÓm so¸t ®éc quyÒn cña c¸c doanh nghiÖp nµy vµ tr¸nh t×nh tr¹ng l¹m dông ­u thÕ ®Ó chi phèi thÞ tr­êng mµ vÉn ®¶m b¶o quyÒn tù chñ cña c¸c doanh nghiÖp. Trong c¸c tæng c«ng ty ®éc quyÒn cÇn ph¶i t¸ch bé phËn x©y dùng ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch víi bé phËn kiÓm tra, gi¸m s¸t thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Ó cã mét chÝnh s¸ch kinh doanh cã hiÖu qu¶, kh¸ch quan. Thø s¸u: Nhµ n­íc cÇn ph¶i cã luËt c¹nh tranh víi môc ®Ých ®¶m b¶o vµ duy tr× m«i tr­êng c¹nh tranh. Néi dung luËt c¹nh tranh cÇn ®­îc th­êng xuyªn nghiªn cøu, thay ®æi cho phï hîp víi nh÷ng biÕn ®éng cña m«i tr­êng c¹nh tranh trong n­íc còng nh­ nh÷ng yÕu tè liªn quan ®Õn n­íc ngoµi. Thø b¶y: cÇn thµnh lËp c¸c hiÖp héi ng­êi tiªu dïng víi nh÷ng ho¹t ®éng chñ yÕu lµ cung cÊp th«ng tin phôc vô ng­êi tiªu dïng vµ kÞp thêi ph¸t hiÖn nh÷ng hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh trªn thÞ tr­êng. C¸c hiÖp héi nµy sÏ lµ ®èi träng cña c¸c doanh nghiÖp khèng chÕ thÞ tr­êng. Kinh nghiÖm c¸c n­íc cho thÊy ho¹t ®éng b¶o vÖ lîi Ých ng­êi tiªu dïng hç trî rÊt tèt cho viÖc duy tr× tèt m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh. B¶o vÖ lîi Ých ng­êi tiªu dïng vµ c¹nh tranh lµ 2 vÊn ®Ò liªn quan mËt thiÕt ®Õn nhau. B¶o vÖ ng­êi tiªu dïng vµ kinh nghiÖm quèc tÕ: NhËt B¶n: §Ó b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng NhËt ®· ban hµnh luËt b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng, yªu cÇu cña luËt cÇn cã "Nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó ®iÒu chØnh nh÷ng ho¹t ®éng h¹n chÕ mét c¸ch v« lý tù do c¹nh tranh vµ b×nh ®¼ng trong lÜnh vùc gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô lµ nh÷ng ®iÒu hÕt søc quan träng ®èi víi cuéc sèng ng­êi d©n". LuËt b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng ra ®êi thÓ hiÖn mèi quan t©m vÒ c¸ch øng xö b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ mong muèn cã mét chÕ ®é c¹nh tranh tù do lµnh m¹nh. LuËt b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng cßn cã nh÷ng quy ®Þnh cÇn cã nh÷ng chØ dÉn vÒ ®Æc tÝnh vµ chÊt l­îng s¶n phÈm vµ "Nh÷ng chØ dÉn gian dèi vµ g©y hËu qu¶ nghiªm träng ph¶i bÞ xö lý". Ngoµi luËt b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng th× c¸c c¬ quan c¹nh tranh cña NhËt B¶n cho r»ng luËt chèng ®éc quyÒn còng b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng. MÆc dï vËy, th× viÖc b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng còng rÊt yÕu vÒ mÆt thÓ chÕ, Ýt hiÖu lùc h¬n møc cÇn thiÕt ®èi víi c¶i c¸ch, do kh«ng ®­îc thÓ chÕ ho¸ gi÷a viÖc b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng vµ chÝnh s¸ch c¹nh tranh. ThiÕu c¬ chÕ ®iÒu phèi râ rµng, sù ®iÒu phèi kh«ng cã hÖ thèng gi÷a c¸c vÊn ®Ò vÒ c¹nh tranh vµ ng­êi tiªu dïng hay gi÷a c¸c chÝnh s¸ch nµy víi nhau, kh«ng cã hç trî chung lµm cho viÖc thùc hiÖn mét ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch bÞ bá lì. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng "Héi ®ång b¶o vÑ ng­êi tiªu dïng" ra ®êi. Nã bao gåm c¸c c¬ quan quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy vµ ñng hé thùc thi luËt chèng ®éc quyÒn kh«ng thiªn vÞ vµ chÆt chÏ, lµm cho ng­êi tiªu dïng lu«n lu«n nhËn thÊy lîi Ých cña viÖc cã nhiÒu kh¶ n¨ng lùa chän h¬n, gi¸ c¶ thÊp h¬n do c¹nh tranh m¹nh mÏ vµ thÞ tr­êng më cöa ®em l¹i. Mü: Mü coi viÖc thùc thi luËt ph¸p b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng vµ chèng ®éc quyÒn lµ c¸c c«ng cô bæ sung trong chÝnh s¸ch c¹nh tranh cña Mü nh»m ®em l¹i lîi Ých tõ c¹nh tranh. Ph¸p luËt c¹nh tranh cña Mü th­êng h­íng tíi viÖc ®¶m b¶o sù lùa chän tù do cña ng­êi tiªu dïng ®èi víi hµng ho¸ - dÞch vô trªn thÞ tr­êng. C¸c luËt ph¸p ng¨n cÊm c¸c hµnh vi h¹n chÕ sù lùa chän cña ng­êi tiªu dïng, kÓ c¶ khi trªn thÞ tr­êng chØ cã mét ®¬n vÞ cung øng hµng ho¸. Ng­êi tiªu dïng ë Mü th­êng ñng hé viÖc thùc thi luËt c¹nh tranh vµ viÖc thùc thi nµy cµng tÝch cùc, cµng m¹nh mÏ th× ng­êi tiªu dïng cµng cã ®­îc nhiÒu lîi Ých h¬n. PhÇn 3. KÕt luËn C¹nh tranh lµ mét quy luËt, lµ mét phÇn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Canh tranh còng cã mÆt tr¸i cña nã, c¹nh tranh th­êng dÉn ®Õn ®éc quyÒn, vµ nã ®­îc ®¸nh dÊu b»ng sù ph¸ s¶n cña mét bªn tham gia c¹nh tranh, g©y ra thÊt nghiÖp, t¹o g¸nh nÆng cho x· héi. Tuy nhiªn x¸t trong mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ dùa vµo toµn bé lîi Ých cña x· héi th× c¹nh tranh lµ ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. C¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ víi nhau sÏ lµm nguån lùc cña x· héi ®­îc ph©n bè vµ sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n. Nh÷ng mÆt tr¸i do c¹nh tranh ®em l¹i lµ ®iÒu kh«ng ®¸ng ng¹i nÕu nh­ chóng ta cã mét chÝnh s¸ch c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn hîp lý. NhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ®· ¸p dông tèt chÝnh s¸ch c¹nh tranh trong ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®em l¹i hiÖu qu¶ cao. Mét trong nh÷ng n­íc sö dông réng r·i vµ thµnh c«ng yÕu tè c¹nh tranh ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ lµ Mü, Mü ®· ban hµnh rÊt sím luËt c¹nh tranh. §èi víi ViÖt Nam, thùc tr¹ng hiÖn nay cho thÊy m«i tr­êng c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn ë n­íc ta cßn nhiÒu h¹n chÕ cßn nhiÒu tån t¹i cÇn th¸o gì. §èi víi chóng ta cßn nhiÒu viÖc ph¶i lµm ®Ó cã mét m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh, nh­ng tr­íc m¾t viÖc ph¶i lµm lµ ViÖt Nam cÇn cã mét chÝnh s¸ch c¹nh tranh hîp lý, cÇn ph¶i cã ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh h­íng dÉn c¸c doanh nghiÖp khi tham gia c¹nh tranh, ®Ó cho c¹nh tranh ®óng víi ý nghÜa cña nã lµ ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Tãm l¹i, c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét con dao hai l­ìi, nã cã lµ ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ hay kh«ng cßn tuú thuéc vµo sù vËn dông quy luËt nµy ë mçi n­íc. NÕu cã chÝnh s¸ch c¹nh tranh hîp lý th× n­íc ®ã sÏ ®­îc lîi to do c¹nh tranh ®em l¹i, nh­îc b»ng kh«ng th× nã sÏ lµ mét cç m¸y nghiÒn n¸t nÒn kinh tÕ. ViÖt Nam còng sÏ kh«ng tr¸nh khái thÊt b¹i nÕu kh«ng biÕt vËn dông quy luËt c¹nh tranh. Lµ n­íc ¸p dông quy luËt c¹nh tranh muén nªn ViÖt Nam sÏ cã ®­îc nhiÒu kinh nghiÖm cña nh÷ng n­íc ®i tr­íc, tõ ®ã chóng ta hy väng ViÖt Nam sÏ chøng minh r»ng: ViÖt Nam chÝnh lµ m¶nh ®Êt mÇu mìcho c¹nh tranh ph¸t huy hÕt ­u ®iÓm cña nã. Tµi liÖu tham kh¶o 1. "C¸c vÊn ®Ò ph¸p lý vµ thÓ chÕ vÒ chÝnh s¸ch c¹nh tranh vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn kinh doanh" cña ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ trung ­¬ng. 2. T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn. 3. Nghiªn cøu kinh tÕ sè 254 - th¸ng 7/1999. 4. T¹p chÝ th­¬ng m¹i 17/2001 Môc lôc