Chương 2: Tiềm năng và hiện trạng phát triển du lịch sinh thái ở Việt Nam

Ch¬ng II TiÒm n¨ng vµ hiÖn tr¹ng ph¸t triÓn Du lÞch sinh th¸i ë ViÖt nam I.TiÒm n¨ng ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i ë ViÖt Nam 1.C¸c hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh 1.1.§Æc ®iÓm h×nh thµnh c¸c hÖ sinh th¸i ë VN LÞch sö h×nh thµnh vµ vÞ trÝ §L cã vai trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh ®Æc ®iÓm m«i trêng cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn (®k sinh th¸i) cña c¸c loµi sinh vËt. VÒ mÆt VT §L th× VN n»m ë vÞ trÝ chuyÓn tiÕp vÒ mÆt tù nhiªn: lôc ®Þa-®¹i d¬ng, ®Þa chÊt-®Þa h×nh, khÝ hËu vµ ®Æc biÖt lµ n¬i giao tiÕp cña c¸c luång sinh vËt. VÒ lÞch sö h×nh thµnh l·nh thæ th× víi lÞch sö l©u dµi nhng cã tÝnh kÕ thõa, tøc lµ cÊu tróc l·nh thæ vÉn cßn lu gi÷ tõ giai ®o¹n nµy sang giai ®o¹n kh¸c. §iÒu nµy ®· t¹o nªn sù ®a d¹ng vÒ c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lÝ lµ c¬ së t¹o ra sù phong phó ®a d¹ng vµ cã tÝnh pha trén cña c¸c hÖ sinh th¸i víi tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao ë VN. §©y chÝnh lµ ®Æc ®iÓm t¹o nªn tµi nguyªn DLST ®Æc s¾c, ®¶m b¶o cho ph¸t triÓn DLST ë níc ta. 1.2.C¸c hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh - HST rõng nhiÖt ®íi + HST rõng rËm néi chÝ tuyÕn giã mïa Èm thêng xanh (HST rõng Èm nhiÖt ®íi) + HST rõng rËm giã mïa Èm thêng xanh trªn nói ®¸ v«i (HST karst) + HST xavan néi chÝ tuyÕn giã mïa kh« (HST rõng xavan) + HST rõng kh« h¹n + HST nói cao + HST ®Êt ngËp níc + HST rõng ngËp mÆn ven biÓn + HST ®Çm lÇy néi ®Þa + HST s«ng, hå + HST ®Çm ph¸ - HST san h«, cá biÓn - HST vïng c¸t ven biÓn - HST biÓn - ®¶o - HST n«ng nghiÖp 2.§a d¹ng sinh häc Theo sè liÖu ®iÒu tra th× hiÖn ë VN ®· ph¸t hiÖn ®îc 14.624 loµi thùc vËt (9.949 loµi sèng ë ®ai rõng néi chÝ tuyÕn ch©n nói vµ 4.675 loµi sèng t¹i c¸c ®ai rõng ¸ nhiÖt ®íi vµ «n ®íi trªn nói) thuéc gÇn 300 hä trong ®ã cã kho¶ng 1.200 loµi ®Æc h÷u. Cã 15.575 loµi ®éng vËt, trong ®ã cã 1.009 loµi vµ ph©n loµi chim, 265 loµi thó, 349 loµi bß s¸t lìng c, 2.000 loµi c¸ biÓn, h¬n 500 loµi c¸ níc ngät vµ ngh×n loµi nhuyÔn thÓ, thñy sinh vËt kh¸c. Trong sè c¸c loµi ®éng vËt ®· ®îc ph¸t hiÖn cã tíi 172 loµi ®Æc h÷u víi 14 loµi thó. Kho¶ng 58% sè loµi thùc vËt vµ 73% sè loµi ®éng vËt quÝ hiÕm, ®Æc h÷u cña VN n»m trong c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn. VN lµ níc giµu vÒ thµnh phÇn loµi, cã møc ®é cao vÒ ®Æc h÷u so víi c¸c níc trong khu vùc. §Æc biÖt trong thËp kØ 90 VN ph¸t hiÖn ®îc 5 loµi thó lín míi trªn thÕ giíi: sao la 1992, mang lín 1994, bß sõng xo¾n 1994, mang nhá 1996, mang Pï Ho¹t 1997, gµ lõng. VN cßn ®îc biÕt ®Õn nh mét trong nh÷ng c¸i n«i cña c©y n«ng nghiÖp. Trong sè 8 trung ©m cña thÕ giíi th× cã 3 trung t©m ë khu vùc §NA, VN n»m ë n¬i giao nhau cña 2 trung t©m víi kho¶ng 200 loµi c©y trång, trong ®ã cã tíi 90% c©y trång cña trung t©m Nam Trung Hoa-Hymalaya, 70% c©y trång cña trung t©m Ên §é-MiÕn §iÖn. 3.HÖ thèng rõng ®Æc dông Rõng ®Æc dông hay cßn ®îc gäi lµ Khu b¶o tån, Khu b¶o vÖ, Khu b¶o tån thiªn nhiªn lµ lo¹i rõng ® îc sö dông ®Ó b¶o tån thiªn nhiªn, mÉu chuÈn HST rõng cña quèc gia, nguån gen thùc vËt, ®éng vËt rõng, nghiªn cøu khoa häc, b¶o vÖ di tÝch lÞch sö, v¨n hãa vµ danh lam th¾ng c¶nh, phôc vô nghØ ng¬i, du lÞch kÕt hîp víi phßng hé b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i. Rõng ®Æc dông ®îc ph©n thµnh 3 lo¹i lµ: Vên quèc gia, Khu b¶o tån thiªn nhiªn (gåm khu dù tr÷ thiªn nhiªn vµ khu b¶o tån loµi) vµ Khu rõng V¨n hãa-LÞch sö-M«i tr- êng. Theo quyết định số 186/2006/QĐ-TTg ngày 14 tháng 8 năm 2006 của Thủ tướng Chính phủ Việt Nam [2] , thay thế cho Quyết định số 08/2001/QĐ-TTg ngày 11 tháng 01 năm 2001 về Quy chế quản lý rừng thì vườn quốc gia là một dạng rừng đặc dụng, được xác định trên các tiêu chí sau: • Vườn quốc gia là khu vực tự nhiên trên đất liền hoặc ở vùng đất ngập nước, hải đảo, có diện tích đủ lớn được xác lập để bảo tồn một hay nhiều hệ sinh thái đặc trưng hoặc đại diện không bị tác động hay chỉ bị tác động rất ít từ bên ngoài; bảo tồn các loài sinh vật đặc hữu hoặc đang nguy cấp. • Vườn quốc gia được quản lý, sử dụng chủ yếu phục vụ cho việc bảo tồn rừng và hệ sinh thái rừng, nghiên cứu khoa học, giáo dục môi trường và du lịch sinh thái. Vườn quốc gia được xác lập dựa trên các tiêu chí và chỉ số: về hệ sinh thái đặc trưng; các loài động vật, thực vật đặc hữu; về diện tích tự nhiên của vườn và tỷ lệ diện tích đất nông nghiệp, đất thổ cư so với diện tích tự nhiên của vườn. Khu bảo tồn thiên nhiên còn gọi là khu dự trữ tự nhiên và khu bảo toàn loài sinh cảnh, là vùng đất tự nhiên được thành lập nhằm mục đích đảm bảo diễn thế tự nhiên và đáp ứng các yêu cầu sau: • Vùng đất tự nhiên có dự trữ tài nguyên thiên nhiên và có giá trị đa dạng sinh học cao. • Có giá trị cao về khoa học, giáo dục, du lịch. • Có các loài động thực vật đặc hữu hoặc là nơi cư trú, ẩn náu, kiếm ăn của các loài động vật hoang dã quý hiếm. • Đủ rộng để chứa được một hay nhiếu hệ sinh thái, tỷ lệ cần bảo tồn trên 70%. Khu rừng văn hóa-lịch sử-môi trường Là khu vực gồm một hay nhiều cảnh quan có giá trị thẩm mỹ tiêu biểu có giá trị văn hóa- lịch sử nhằm phục vụ các hoạt động văn hóa, du lịch hoặc để nghiên cứu, bao gồm: • Khu vực có các thắng cảnh trên đất liền, ven biển hay hải đảo. • Khu vực có di tích lịch sử-văn hóa đã được xếp hạng. VÝ dô: §Òn Hïng, H¬ng S¬n, P¾c Bã, C«n S¬n, §µ L¹t Vườn quốc gia tại Việt Nam là một danh hiệu được Chính phủ Việt Nam công nhận chính thức thông qua các Nghị định, được quản lý bởi Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn và Ủy ban Nhân dân của các tỉnh sở tại. Danh sách vườn quốc gia Việt Nam Vùng Tên vườn Nămthành lập Diện tích (ha) Địa điểm Trung du và miền núi phía Bắc Hoàng Liên 1996 38.724 Lào Cai Ba Bể 1992 7.610 Bắc Kạn Bái Tử Long 2001 15.783 Quảng Ninh Xuân Sơn 2002 15.048 Phú Thọ Tam Đảo 1986 36.883 Vĩnh Phúc, Thái Nguyên, Tuyên Quang Đồng bằng Bắc Bộ Ba Vì 1991 6.986 Hà Nội Cát Bà 1986 15.200 Hải Phòng Cúc Phương 1966 20.000 Ninh Bình, Thanh Hóa, Hòa Bình Xuân Thủy 2003 7.100 Nam Định Bắc Trung Bộ Bến En 1992 16.634 Thanh Hóa Pù Mát 2001 91.113 Nghệ An Vũ Quang 2002 55.029 Hà Tĩnh Phong Nha-Kẻ Bàng 2001 200.000 Quảng Bình Bạch Mã 1991 22.030 Thừa Thiên-Huế Nam Trung Bộ Phước Bình 2006 19.814 Ninh Thuận Núi Chúa 2003 29.865 Ninh Thuận Tây Nguyên Chư Mom Ray 2002 56.621 Kon Tum Kon Ka Kinh 2002 41.780 Gia Lai Yok Đôn 1991 115.545 Đăk Lăk Chư Yang Sin 2002 58.947 Đăk Lăk Bidoup Núi Bà 2004 64.800 Lâm Đồng Đông Nam Bộ Cát Tiên 1992 73.878 Đồng Nai, Lâm Đồng, Bình Phước Bù Gia Mập 2002 26.032 Bình Phước Côn Đảo 1993 15.043 Bà Rịa-Vũng Tàu Lò Gò Xa Mát 2002 18.765 Tây Ninh Tây Nam Bộ Tràm Chim 1994 7.588 Đồng Tháp U Minh Thượng 2002 8.053 Kiên Giang Mũi Cà Mau 2003 41.862 Cà Mau U Minh Hạ 2006 8.286 Cà Mau Phú Quốc 2001 31.422 Kiên Giang Khu dù tr÷ sinh quyÓn Dưới đây là danh sách các khu dự trữ sinh quyển tại Việt Nam: • Khu dự trữ sinh quyển rừng ngập mặn Cần Giờ , 2000 • Khu dự trữ sinh quyển Cát Tiên , 2001 • Khu dự trữ sinh quyển quần đảo Cát Bà , 2004 • Khu dự trữ sinh quyển châu thổ sông Hồng , 2004 • Khu dự trữ sinh quyển ven biển và biển đảo Kiên Giang , 2006 • Khu dự trữ sinh quyển miền tây Nghệ An , 2007 • Khu dự trữ sinh quyển Mũi Cà Mau , 2009 • Khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm , 2009 Quy định khu du lịch quốc gia Theo quy định của luật du lịch, Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận khu du lịch quốc gia khi một khu du lịch có đủ các điều kiện sau đây: 1. Có tài nguyên du lịch đặc biệt hấp dẫn với ưu thế về cảnh quan thiên nhiên, có khả năng thu hút nhiều khách du lịch. 2. Có diện tích tối thiểu là một nghìn héc ta. 3. Có khả năng bảo đảm phục vụ ít nhất một triệu lượt khách du lịch một năm. 4. Có quy hoạch phát triển khu du lịch được cấp có thẩm quyền phê duyệt. 5. Có mặt bằng, không gian đáp ứng yêu cầu của các hoạt động tham quan, nghỉ ngơi, giải trí trong khu du lịch. 6. Có kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất - kỹ thuật du lịch và dịch vụ đạt tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật do cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền ban hành. 7. Có cơ sở lưu trú du lịch, khu vui chơi giải trí, thể thao và các cơ sở dịch vụ đồng bộ khác. 21 khu du lịch quốc gia Việt Nam 1. Khu du lịch văn hóa Cổ Loa (Hà Nội) 2. Khu du lịch Hạ Long - Cát Bà (Quảng Ninh) 3. Khu du lịch sinh thái hồ Ba Bể (Bắc Kạn) 4. Khu du lịch thắng cảnh, nghỉ dưỡng Ba Vì (Hà Nội) 5. Khu du lịch văn hóa, thắng cảnh Hương Sơn (Hà Nội) 6. Khu du lịch nghỉ dưỡng vùng núi Sa Pa (Lào Cai) 7. Khu du lịch thắng cảnh, văn hoá Tam Cốc - Bích Động (Ninh Bình) 8. Khu du lịch lịch sử, văn hoá Kim Liên (Nghệ An) 9. Khu du lịch sinh thái Phong Nha - Kẻ Bàng (Quảng Bình) 10. Khu du lịch lịch sử cách mạng gắn với đường mòn Hồ Chí Minh (Quảng Trị) 11. Cụm du lịch Cảnh Dương - Lăng Cô - Hải Vân - Non Nước 12. Khu du lịch văn hoá Hội An (Quảng Nam) 13. Khu du lịch Văn Phong - Đại Lãnh 14. Khu du lịch biển Phan Thiết - Mũi Né (Bình Thuận) 15. Khu du lịch Đankia - Suối Vàng 16. Khu du lịch sinh thái hồ Tuyền Lâm (Lâm Đồng) 17. Khu du lịch sinh thái Cần Giờ (TP. Hồ Chí Minh) 18. Khu du lịch sinh thái - lịch sử Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu) 19. Khu du lịch biển Long Hải (Bà Rịa - Vũng Tàu) 20. Khu du lịch sinh thái biển đảo Phú Quốc (Kiên Giang) 21. Khu du lịch sinh thái Cà Mau 4.C¸c tiÒm n¨ng kh¸c 4.1.C¸c s©n chim: S©n chim lµ nh÷ng tµi nguyªn DLST ®Æc biÖt cã thÓ khai th¸c ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm DL hÊp dÉn cña vïng nhiÖt ®íi, thu hót sù quan t©m cña kh¸ch du lÞch trong vµ ngoµi níc. S©n chim thêng ®îc h×nh thµnh ë nh÷ng b·i båi cöa s«ng, ë nhngc khu vùc cã hÖ thùc vËt ngËp níc ph¸t triÓn, n¬i cã c¸c ®iÒu kiÖn thÝch hîp ®Ó chim c tró theo mïa hoÆc lµm tæ sinh sèng l©u dµi. Trong khu vùc s©n chim thêng cã c¸c diÖn tÝch mÆt níc, võa lµ nguån cung cÊp níc, võa lµ nguån cung cÊp thøc ¨n cho chim. C¸c s©n chim ë VN tËp trung tíi 50% ë c¸c tØnh Cµ Mau, B¹c Liªu, Kiªn Giang. 4.2.C¸c c¶nh quan ®Æc biÖt: -C¸c di tÝch tù nhiªn: Trªn bÒ mÆt ®Þa h×nh cã rÊt nhiÒu vËt thÓ víi d¸ng h×nh tù nhiªn song rÊt gÇn gòi víi ®êi thêng, cã gi¸ trÞ thÈm mÜ vµ gîi c¶m, l¹i mang t¶i c¸c sù tÝch vµ truyÒn thuyÕt nh hßn Phô Tö, nói Väng Phu, hßn Trèng M¸i, hè sôt vïng nói ®¸ v«i nh hå Ba BÓ, c¸c hå níc miÖng nói löa nh hå T¬ Nng, hå L¨k ë T©y Nguyªn -C¸c c¶nh quan du lÞch tù nhiªn: lµ c¸c thÓ tæng hîp tù nhiªn lµ n¬i cã sù phèi hîp cña nh÷ng thµnh phÇn tù nhiªn, ®Æc biÖt lµ ®Þa h×nh, líp phñ thùc vËt vµ hÖ thèng s«ng suèi ®Ó t¹o thµnh d¹ng tµi nguyªn ®Æc biÖt, cã kh¶ n¨ng thu hót kh¸ch du lÞch. 4.3.Tµi nguyªn du lÞch nh©n v¨n (v¨n hãa b¶n ®Þa) V¨n hãa b¶n ®Þa ®îc hiÓu bao gåm céng ®ång d©n c víi vèn v¨n hãa truyÒn thèng cña hä (nh tËp tôc, tÝn ngìng, tËp qu¸n canh t¸c, lèi sèng, sinh ho¹t lÔ héi, v¨n hãa d©n gian, c¸c s¶n phÈm thñ c«ng truyÒn thèng, c¸c di tÝch lÞch sö, kiÕn tróc nghÖ thuËt, c¸c s¶n vËt vµ v¨n hãa Èm thùc ).