PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của nhiệm vụ nghiên cứu
Công cuộc đổi mới ở nước ta bắt đầu từ năm 1986 đã làm thay đổi toàn diện đất nước, mang lại những kết quả to lớn trong phát triển kinh tế xã hội, với mức tăng trưởng kinh tế trung bình 7% năm, chính trị - xã hội ổn định, đời sống nhân dân được cải thiện đáng kể.
Quá trình đổi mới đã kéo theo những cải cách, chuyển đổi to lớn sâu sắc trong các lĩnh vực khác của đời sống Nhà nước và xã hội. Hệ thống hành chính Nhà nước cũng nằm trong quá trình chuyển đổi đó. Là một bộ phận căn bản của bộ máy Nhà nước, hệ thống hành chính Nhà nước nước có chức năng quản lý điều hành đất nước gắn liền với quá trình cách mạng và xây dựng Nhà nước. Bước chuyển từ nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trường định hướng XHCN đã đặt nền hành chính nước ta trước yêu cầu cải cách không thể trì hòan. Cải cách hành chính, xây dựng một nền hành chính hiện đại đủ sức đảm đương những nhiệm vụ quản lý trong điều kiện mới là yêu cầu của đổi mới và là một nguồn lực thúc đẩy đổi mới, đưa đất nước tiếp tục phát triển đi lên.
Nhận thức được đòi hỏi đó, Đảng và Nhà nước đã tổ chức triển khai mạnh mẽ công tác này từ đầu những năm 90 của thế kỷ trước. Tiếp sau những đổi mới căn bản về bộ máy Nhà nước nói chung và bộ máy hành chính Nhà nước nói riêng được thể hiện tại Hiến pháp 1992 và các văn bản pháp luật khác về bộ máy hành chính Nhà nước như Luật tổ chức Chính phủ, Luật tổ chức Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân, các Nghị định của Chính phủ về các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan khác thuộc Chính phủ, v.v, trong những năm sau đó, Nhà nước ta đã tiến hành cải cách ngày càng sâu rộng nền hành chính nhà nước.
Có một số mốc quan trọng đánh dấu các bước đi lớn của cải cách nền hành chính nhà nước. Tại kỳ họp thứ hai ngày 23 tháng 12 năm 1992, Quốc hội khoá IX đã ra Nghị quyết về nhiệm vụ năm 1993 đặt ra nhiệm vụ “từng bước cải cách hành chính”. Hội nghị lần thứ tám Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VII (1/1995) đã ra Nghị quyết tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trọng tâm là cải cách một bước nền hành chính. Trên nền tảng đó, Chính phủ đã triển khai thực hiện các nhiệm vụ cải cách. Ngày 4/5/1994, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 38 - CP về cải cách một bước thủ tục hành chính giải quyết các công việc của công dân, tổ chức. Nghị quyết này là bước đi cải cách hành chính đầu tiên và việc cải cách thủ tục hành chính được coi như khâu đột phá của cải cách hành chính. Tiếp sau đó, Chính phủ đã cho xây dựng và triển khai thực hiện Chương trình Tổng thể cải cách hành chính Nhà nước giai đoạn 2001-2010 ban hành kèm theo Quyết định số 136/2001/ QĐ-TTg ngày 17/9/2001 của Thủ tướng Chính phủ.
Chương trình đề ra mục tiêu chung của cải cách hành chính là: xây dựng một nền hành chính dân chủ, trong sạch, vững mạnh, chuyên nghiệp, hiện đại hoá, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả theo nguyên tắc của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng; xây dựng đội ngũ cán bộ công chức có phẩm chất và năng lực đáp ứng yêu cầu xây dựng và phát triênr đất nước. Đến năm 2010, hệ thống hành chính về cơ bản được cải cách phù hợp với yêu cầu quản lý nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Bốn nội dung cơ bản của cải cách hành chính được xác định gồm:
- Cải cách thể chế hành chính;
- Cải cách tổ chức bộ máy hành chính;
- Xây dựng đội ngũ cán bộ công chức;
- Cải cách tài chính công.
Cùng với các nội dung trên, Chương trình còn đề ra 7 chương trình hành động cụ thể để thực hiện Chương trình Tổng thể, đó là:
- Đổi mới công tác xây dựng, ban hành và nâng cao chất lượng văn bản quy phạm pháp luật;
- Xác định vai trò, chức năng và cơ cấu tổ chức của các cơ quan trong hệ thống hành chính Nhà nước;
- Tinh giản biên chế;
- Xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức;
- Cải cách tiền lương;
- Đổi mới cơ chế quản lý tài chính đối với cơ quan hành chính sự nghiệp;
- Hiện đại hoá nền hành chính.
Báo cáo kiểm điểm nửa đầu nhiệm kỳ thực hiện Nghị quyết đại hội toàn quốc lần thứ IX của Đảng (2/2004) (Báo cáo kiểm điểm) vạch rõ: "Đẩy mạnh đồng bộ cải cách hành chính Nhà nước, trong tâm trong hai năm tới là điều chỉnh để làm rõ và thực hiện đúng chức năng của các cơ quan quản lý Nhà nước trong điều kiện nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đi sâu cải cách thể chế, đơn giản hoá các thủ tục hành chính và thực hiện tốt cơ chế "một cửa" . Đề cao trách nhiệm cá nhân, đặc biệt là trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính Nhà nước. Tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ thạo việc, chí công vô tư. áp dụng các cơ chế, biện pháp để ngăn chặn và xử lý, khắc phục các trường hợp cán bộ, công chức lợi dụng chức vụ đề nhũng nhiễu, phiền hà gây bất bình cho nhân dân .".
Trong hơn 10 năm qua, việc cải cách hành chính đã được triển khai mạnh mẽ. Đó là quá trình được thực hiện tổng thể gồm các khâu nối tiếp nhau: đề xuất ý tưởng mới, thử nghiệm, nghiên cứu, tổng kết và nhân rộng mô hình một cách thận trọng và đã thu được những thành quả nhất định, góp phần vào những thành công trong cải cách kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh các thành tựu đạt được, có thể nhận thấy quá trình cải cách hành chính còn nhiều hạn chế, nền hành chính vẫn nhiều trì trệ chưa đáp ứng được các đòi hỏi của sự phát triển xã hội. Nhiều khâu, nhiều lĩnh vực cải cách hành chính còn gặp nhiều trở ngại và chưa mang lại hiệu quả mong đợi. Việc đổi mới bộ máy hành chính Nhà nước các cấp còn nhiều lúng túng; bộ máy hành chính chưa thật thích ứng với điều kiện kinh tế thị trường, việc phân cấp quản lý còn chậm trễ và còn có những bất hợp lý. Nhiều thủ tục hành chính chưa được đổi mới; nhiều quy định mới ban hành mới một thời gian ngắn đã tỏ ra không phù hợp cần phải sửa đổi, bổ sung. Đội ngũ cán bộ, công chức vẫn còn yếu về chuyên môn, chưa thích ứng đầy đủ với yêu cầu mới; một bộ phận suy thoái về đạo đức, lối sống, thiếu ý thức phục vụ và trách nhiệm trước nhân dân. Việc cải cách tài chính công đang được tiến hành, nhưng còn những vấn đề chưa rõ ràngv.v .đúng như như Báo cáo kiểm điểm đẫ chỉ rõ: "Cải cách hành chính chưa đạt yêu cầu, hiệu quả thấp. Tình trạng phân tán, cục bộ, "xin - cho", thủ tục hành chính phức tạp, phiền hà chậm được khắc phục; chế độ thủ trưởng, trách nhiệm cá nhân người đứng đầu chậm được xác định. Còn một bộ phận cán bộ, công chức thoái hoá, biến chất, tham ô buôn lậu, nhũng nhiễu dân, thiếu trách nhiệm đối với công việc được giao, gây bất bình trong nhân dân, làm nản lòng các nhà đầu tư".
Chính vì vậy, trước những đòi hỏi của công cuộc đổi mới hiện nay, việc nghiên cứu đánh giá chặng đường cải cách hành chính 10 năm qua để thấy được các mặt tích cực cũng như tiêu cực của cuộc cải cách, từ đó rút ra các kết luận và tìm kiếm các giải pháp phù hợp là hết sức cần thiết nhằm thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa quá trình cải cách hành chính. Việc thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu - điều tra này là một cố gắng đóng góp vào quá trình đó.
2. Tình hình nghiên cứu, đánh giá về cải cách hành chính thời gian qua
Để có thể thực hiện được việc nghiên cứu, cần phải dựa vào những kết quả nghiên cứu về lý luận và thực tiễn cải cách hành chính Nhà nước của các cơ quan, các nhà nghiên cứu. Cho đến nay đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về cải cách hành chính như: Học viện hành chính quốc gia. Về nền hành chính nhà nơước Việt Nam: những kinh nghiệm xây dựng và phát triển. NXB Khoa học kỹ thuật. H. 1996; Mai Hữu Khuê và Nguyễn Văn Nhơn. Một số vấn đề về cải cách thủ tục hành chính. Nxb Chính trị quốc gia. H. 1995; Pháp luật về tổ chức bộ máy hành chính Nhà nơước ở địa phươơng: hiện trạng và giải pháp (Viện Nghiên cứu Nhà nươớc & Pháp luật- Đề tài cấp Bộ, 2000); Thang Văn Phúc (Chủ biên). Cải cách hành chính Nhà nươớc: Thực trạng, nguyên nhân và giải pháp. NXB Chính trị quốc gia. H. 2001; Nguyễn Khánh. Đổi mới, hoàn thiện tổ chức bộ máy và phương thức hoạt động của cơ quan hành chính Nhà nươớc các cấp. NXB Lao động. H., 2003 v.v .
Tuy nhiên, có thể thấy các công trình trên chỉ mới tập trung nghiên cứu về các khía cạnh khác nhau của cải cách hành chính hoặc nếu nghiên cứu có tính tổng kết về cải cách hành chính thì cũng mới chỉ là sự tổng kết thực tiễn cải cách hành chính theo từng năm hoặc một số năm hoặc theo một mục tiêu cải cách nào đó. Hiện nay, chưa có công trình nào nghiên cứu có tính chất tổng kết lý luận toàn bộ quá trình cải cách hành chính từ khi chúng ta tiến hành cải cách hành chính đến nay; chưa có các nghiên cứu, đánh giá về cơ sở lý luận của những cải cách, về tính hợp lý của mô hình nền hành chính mà cải cách hành chính đang hướng tới . Bên cạnh đó, việc điều tra, khảo sát kết quả thực hiện cải cách hành chính 10 năm qua cũng là vấn đề lớn để từ đó hiểu rõ được thực trạng nền hành chính, những thành công cũng như hạn chế. Công việc này đã được một số cơ quan tiến hành nghiên cứu, điều tra, phân tích, đánh giá thực tế, nhưng chỉ với mặt nào đó của cải cách hành chính và phục vụ cho mục tiêu cụ thể nhất định. Còn thiếu hẳn việc điều tra, khảo sát có tính chất tổng thể và cơ bản về thực tiễn thực hiện cải cách hành chính.
Viện Nhà nước và pháp luật, với tư cách là một cơ quan nghiên cứu khoa học cơ bản, chuyên sâu của Nhà nước, trong nhiều năm qua đã tổ chức nghiên cứu phục vụ quá trình cải cách hệ thống chính trị trong đó có cải cách hành chính. Đã tổ chức nghiên cứu các đề tài, dự án về đổi mới bộ máy hành chính, cải cách thủ tục hành chính, xây dựng chế độ công chức và tài chính công. Trong quá trình nghiên cứu đã chú trọng khía cạnh lý luận cũng như việc đánh giá thực tiễn của cải cách hành chính, phối hợp nghiên cứu với các cơ quan, tổ chức trong và ngoài nước. Với kinh nghiệm tổ chức nghiên cứu, khả năng nghiên cứu phân tích đánh giá lý luận và thực tiễn chuyên sâu, Viện Nhà nước và pháp luật mong muốn được chấp thuận thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu, điều tra, phân tích, đánh giá một cách tổng quát về cải cách hành chính trong thời gian qua, vạch ra những thành tựu bước đầu cũng như những hạn chế, cản trở, đồng thời đề xuất những quan điểm, giải pháp đẩy mạnh. Nhiệm vụ nghiên cứu này sẽ là công trình đầu tiên thực hiện việc phân tích đánh giá một cách toàn diện các mặt lý luận và thực tiễn của hơn 10 năm cải cách hành chính, tìm ra nguyên nhân và giải pháp khắc phục các hạn chế để đẩy mạnh công cuộc cải cách trong giai đoạn mới.
3. Mục đích nghiên cứu, đánh giá:
Nhiệm vụ nghiên cứu này nhằm mục đích phân tích, đánh giá những thành tựu của cải cách hành chính những năm qua, vạch rõ những hạn chế đang cản trở quá trình cải cách hành chính, nguyên nhân của những hạn chế đó, đồng thời đưa ra những phương hướng và giải pháp đẩy mạnh cải cách hành chính đáp ứng yêu cầu cải cách kinh tế, tăng cường quản lý Nhà nước trong các điều kiện mới.
Các mục tiêu cụ thể của công trình là:
3.1.1. Đánh giá về sự thích ứng giữa các chủ trương, chính sách và pháp luật về cải cách hành chính với các đòi hỏi của thực tiễn phát triển kinh tế – xã hội;
3.1.2. Đánh giá các kết quả đã đạt được trong cải cách hành chính thời gian qua;
3.1.3. Chỉ rõ các mặt còn hạn chế, những yết tố cản trở cải cách và nguyên nhân của các hạn chế đó.
3.1.4. Đề xuất các phương hướng, giải pháp, lộ trình thúc đẩy một cách vững chắc và hiệu quả quá trình cải cách hành chính trong thời gian tới.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu, đánh giá:
Để thực hiện mục tiêu đặt ra, công trình có các nhiệm vụ sau:
- Tổ chức đánh giá cơ bản về thực trạng nền hành chính Nhà nước Việt Nam qua cải cách hành chính.
- Tổng kết lý luận về thành công và hạn chế của cải cách hành chính. Vạch ra những nét cơ bản của nền hành chính Nhà nước Việt Nam cần hướng tới đến năm 2010 dưới tác động của phát triển kinh tế-xã hội.
- Xác định các quan điểm, phương hướng, giải pháp chuyển đổi nền hành chính Nhà nước nhằm phục vụ yêu cầu đổi mới, phát triển đất nước trong giai đoạn mới.
5. Nội dung nghiên cứu, đánh giá
5.1. Phân tích, đánh giá về thực trạng nền hành chính Nhà nước qua cải cách hành chính thời gian qua.
Chuyên đề này thực hiện việc phân tích dánh giá vè thực trạng cải cách hành chính thời gian qua, tập trung vào 4 lĩnh vực sau:
5.1.1 Phân tích, đánh giá về cải cách thể chế hành chính.
- Phân tích, đánh giá mục đích và quá trình cải cách thể chế hành chính;
- Phân tích, đánh giá về tác động của thể chế hành chính đối với sự phát triển kinh tế xã hội,;
- Phân tích, đánh giá về sự đầy đủ, đồng bộ của thể chế quản lý;
- Phân tích, đánh giá về hoạt động rà soát hệ thống văn bản quản lý hành chính;
- Phân tích, đánh giá về cải cách thủ tục hành chính;
- Tìm hiểu nguyên nhân của tình hình thể chế hành chính nhà nước còn có các bất cập;
- Đề xuất các giải pháp đẩy mạnh cải cách thể chế.
5.1.2 Phân tích, đánh giá về cải cách tổ chức bộ máy hành chính
- Phân tích, đánh giá mục tiêu, lộ trình cải cách bộ máy hành chính;
- Phân tích, đánh giá kết quả cải cách Chính phủ về chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức;
- Phân tích, đánh giá kết quả cải cách bộ máy hành chính địa phương về xác định lại chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức;
- Phân tích, đánh giá việc phân cấp quản lý trong bộ máy hành chính;
- Phân tích, đánh giá thực tiễn thực hiện việc phân định quản lý hành chính Nhà nước với sản xuất kinh doanh, sự nghiệp, dịch vụ công, v.v.
- Xác định nguyên nhân của các hạn chế;
- Đề xuất kiến nghị cải cách bộ máy hành chính nhà nước.
5.1.3 Phân tích đánh giá việc xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ, công chức.
- Dặc điểm và yêu cầu của nền công vụ và mối quan hệ giữa chế độ công vụ và chế độ công chức;
- Phân tích, đánh giá mục tiêu xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức;
- Phân tích, đánh giá về quy hoạch, kế hoạch đào tạo, sử dụng cán bộ công chức;
- Phân tích, đánh giá chế độ tuyển dụng, sử dụng, luân chuyển, đào tạo và bồi dưỡng cán bộ, công chức
- Phân tích, đánh giá về chế độ nâng ngạch bậc, tiền lương, khen thưởng, trợ cấp, bảo hiểm đối với cán bộ, công chức;
- Phân tích, đánh giá chế độ quản lý, đánh gía cán bộ, công chức.
- Phân tích, đánh giá về chế độ trách nhiệm kỷ luật đối với cán bộ, công chức;
- Phân tích, đánh giá chế độ kiểm tra, giám sát đối với cán bộ, công chức;
- Tìm và phân tích nguyên nhân của các bất cập trong chế độ cán bộ, công chức.
- Đề xuất các giải pháp về cải cách chế độ công vụ, công chức.
5.1.4 Phân tích, đánh giá việc thực hiện cải cách tài chính công
- Phân tích khái niệm, vai trò, nội dung và đặc điểm của tài chính công ở nước ta đối với hoạt động của hệ thống hành chính và mục tiêu của cải cách tài chính công;
- Phân tích, đánh giá các quy định về phân cấp ngân sách theo Luật Ngân sách;
- Phân tích, đánh giá cơ chế tài chính mới cho các đơn vị sự nghiệp có thu;
- Phân tích, đánh giá về cơ chế khoán biên chế và kinh phí quản lý hành chính;
- Phân tích, đánh giá vấn đề xã hội hoá dịch vụ công;
- Phân tích, đánh giá cơ chế đấu thầu các công trình thuộc sở hữu nhà nước;
- Phân tích, đánh giá cơ chế hợp đồng một số công việc của cơ quan Nhà nước;
- Phân tích, đánh giá quy định về quản lý việc mua sắm hàng hoá và dịch vụ (mua sắm công).
- Phân tích và đánh giá các nguyên nhân các bất cập trong cơ chế, chế độ về tài chính công;
- Đề xuất kiến nghị tiếp tục cải cách nền tài chính công.
5.2. Tổng kết lý luận về thành công và hạn chế của cải cách hành chính. Các yêu cầu đối với nền hành chính Nhà nước Việt Nam trong giai đoạn đổi mới hiện nay và trong thời gian tới
Mục này khái quát các vấn đề lý luận về quá trình thực hiện cải cách hành chính đã nghiên cứu. Xác lập hệ thống lý luận về xây dựng mô hình nền hành chính hướng tới và yêu cầu cải cách tiếp tục nền hành chính đáp ứng các yêu cầu đặt ra đối với đất nước.
5.2.1. Tổng kết lý luận về thành công và hạn chế của cải cách hành chính
- Cơ sở xác định và các tiêu chuẩn cơ bản đánh giá hiệu quả của nền hành chính và của cải cách hành chính. Làm rõ các cơ sở lý luận của việc cải cách nền hành chính nhà nước (khái quát về nền hành chính, vai trò của cải cách hành chính, các tiêu chí đánh giá về nền hành chính; nhu cầu cải cách
- Đánh gía về các chủ trương, chính sách và pháp luật trong cải cách hành chính những năm qua.
- Đánh giá toàn bộ quá trình tổ chức và thực hiện cải cách hành chính: kết quả, hạn chế;
- Phân tích nguyên nhân của các hạn chế trong cải cách hành chính thời gian qua.
5.2.2. Các yêu cầu đối với nền hành chính cần hướng tới
- Vị trí, vai trò của nền hành chính Nhà nước đối với việc xây dựng kinh tế thị trường, công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, hợp tác, hội nhập quốc tế .;
- Các yêu cầu chuyển đổi nền hành chính trong điều kiện đổi mới (nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, dân chủ hoá, hội nhập khu vực, quốc tế, xu hướng cải cách hành chính trên thế giới, mối liên hệ cải cách hành chính trong tổng thể hoàn thiện bộ máy Nhà nước theo hướng xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân .).
- Những đặc trưng cơ bản của mô hình nền hành chính hướng tới.
5.3. Quan điểm, phương hướng, giải pháp đẩy mạnh cải cách hành chính phục vụ phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN, công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, hợp tác, hội nhập khu vực và quốc tế.
Mục đích của chuyên đề là tổng hợp các đề xuất, kiến nghị về cải cách hành chính đã nghiên cứu ở các chuyên đề. Đề xuất phương hướng, giải pháp và lộ trình đẩy mạnh cải cách nền hành chính nhà nước trong thời gian tới.
Chuyên đề này giải quyết các vấn đề chủ yếu sau:
1. Các quan điểm cơ bản về xây dựng một nền hành chính tương hợp với thời kỳ mơí của đất nước.
- Nền hành chính chuyên nghiệp
- Nền hành chính dân chủ
- Nền hành chính công khai, minh bạch
- Nền hành chính trong sạch
- Nền hành chính hiện đại
2. Những yếu tố trọng tâm trong cải cách nền hành chính Nhà nước trong những năm trước mắt và phương hướng, giải pháp, lộ trình đẩy mạnh cải cách hành chính.
- Vè xây dựng bộ máy hành chính Nhà nước trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN
- Cải cách thể chế, thủ tục hành chính
- Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức
- Vấn đề đổi mới quản lý tài sản công. Tách biệt quản lý Nhà nước với quản lý sản xuất kinh doanh và quản lý hoạt động của tổ chức sự nghiệp, dịch vụ công
316 trang |
Chia sẻ: maiphuongtl | Lượt xem: 1737 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Chuyên đề Đánh giá kết quả của Cải cách hành chính và các giải pháp tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính ở nước ta, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
ùc hiÖn mét c«ng viÖc thêng xuyªn trong nÒn hµnh chÝnh c«ng.
Kh¸i niÖm c«ng chøc trong tiÕng Anh ®îc thÓ hiÖn b»ng c¸c thuËt ng÷: civil servant - public servant (c«ng chøc d©n sù), govemment offlcial (c«ng chøc chÝnh phñ), government employee (ngêi phôc vô cho chÝnh phñ) vµ cã nghÜa lµ mét ngêi gi÷ hoÆc ®îc trao cho mét c«ng vô.
Do ho¹t ®éng c«ng vô theo quan niÖm ë níc ta võa ®îc thùc hiÖn bëi c¸c c¬ quan nhµ níc võa ®îc thùc hiÖn bëi c¸c tæ chøc chÝnh trÞ vµ chÝnh trÞ - x· héi (thËm chÝ trong c¶ doanh nghiÖp nhµ níc) nªn cã mét bé phËn kh«ng nhá c«ng chøc lµm viÖc trong c¸c c¬ quan tæ chøc phi nhµ níc. V× vËy kh¸i niÖm c«ng chøc ë ViÖt Nam cã nghÜa réng h¬n kh¸i niÖm c«ng chøc ë níc ngoµi.
Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh c«ng chøc ®îc hiÓu lµ c«ng d©n ViÖt Nam, ®îc tuyÓn dông, bæ nhiÖm vµo ng¹ch hoÆc ®îc giao gi÷ mét c«ng vô (®îc giao nhiÖm vô thêng xuyªn), ®îc ph©n lo¹i theo tr×nh ®é ®µo t¹o, ngµnh chuyªn m«n, vÞ trÝ c«ng t¸c trong c¸c c¬ quan tæ chøc cña nhµ níc, bé m¸y gióp viÖc cña c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ- x· héi, mçi ng¹ch thÓ hiÖn chøc vµ cÊp vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô, trong biªn chÕ vµ hëng l¬ng tõ ng©n s¸ch nhµ níc. Tuy nhiªn, ®Þnh nghÜa c«ng chøc nh trªn ®©y ®· kh«ng ®îc thÓ hiÖn trong Ph¸p lÖnh c¸n bé, c«ng chøc 1998, söa ®æi n¨m 2003. Ph¸p lÖnh nµy chØ quy ®Þnh:
1 . C¸n bé, c«ng chøc trong ph¸p lÖnh nµy bao gåm:
a) Nh÷ng ngêi do bÇu cö ®Ó ®¶m nhiÖm c¸c chøc vô theo nhiÖm kú trong c¸c c¬ quan nhµ níc, tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ-x· héi ë trung ¬ng; ë tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng; ë quËn, huyÖn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh;
b) Nh÷ng ngêi ®îc tuyÓn dông, bæ nhiÖm hoÆc ®îc giao nhiÖm vô thêng xuyªn trong tæ chøc chÝnh trÞ , trong tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi ë trung ¬ng vµ cÊp tØnh, cÊp huyÖn;
c) Nh÷ng ngêi ®îc tuyÓn dông, bæ nhiÖm vµo mét ng¹ch viªn chøc, hoÆc ®îc giao gi÷ mét nhiÖm vô thêng xuyªn trong ®¬n vÞ sù nghiÖp cña nhµ níc, tæ chøc chÝnh trÞ , tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi
d) ThÈm ph¸n toµ ¸n nh©n d©n ,kiÓm s¸t viªn viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n;
e) Nh÷ng ngêi ®îc tuyÓn dông, bæ nhiÖm hoÆc ®îc giao nhiÖm vô thêng xuyªn trong c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ thuéc qu©n ®éi nh©n d©n mµ kh«ng ph¶i lµ sÜ quan, qu©n nh©n chuyªn nghiÖp, c«ng nh©n quèc phßng; lµm viÖc trong c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ thuéc c«ng an nh©n d©n mµ kh«ng ph¶i lµ sÜ quan vµ h¹ sÜ quan chuyªn nghiÖp;
f) Nh÷ng ngêi do bÇu cö ®Ó ®¶m nhiÖm c¸c chøc vô theo nhiÖm kú trong Thêng trùc Héi ®ång nh©n d©n, Uû ban nh©n d©n, BÝ th, Phã bÝ th §¶ng uû, ngêi ®øng ®Çu c¸c tæ chøc chÝnh t¶ x· héi x·, phêng, thÞ trÊn,
g) Nh÷ng ngêi ®îc tuyÓn dông, giao gi÷ mét chøc danh chuyªn m«n nghiÖp vô thuéc Uû ban nh©n d©n cÊp x·.
2. C¸n bé , c«ng chøc quy ®Þnh t¹i c¸c ®iÓm a,b,c,d,e,f,g kho¶n 1 ®iÒu nµy ®îc hëng l¬ng tõ ng©n s¸ch nhµ níc; c¸n bé, c«ng chøc quy ®Þnh t¹i ®iÓm d kho¶n 1 ®iÒu nµy ®îc hëng l¬ng tõ ng©n s¸ch nhµ níc vµ c¸c nguån thu sù nghiÖp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
Nh vËy, cã thÓ thÊy Ph¸p lÖnh c¸n bé, c«ng chøc 1998, söa ®æi 2003 cha ph©n biÖt ®îc c¸n bé vµ c«ng chøc. Trªn thùc tÕ,chóng ta thÊy kh¸i niÖm c¸n bé cã nghÜa rÊt réng v× nã bao gåm kh«ng chØ nh÷ng ngêi l·nh ®¹o vµ c¸c nhµ chuyªn m«n lµm viÖc trong bé m¸y nhµ níc mµ cßn lµm viÖc trong c¸c hîp t¸c x·, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ , c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, c¸c tæ chøc x· héi nghÒ nghiÖp. Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt cña ViÖn ng«n ng÷ häc do Hoµng Phª chñ biªn th× thuËt ng÷ c¸n bé cã hai nghÜa:
1 . Ngêi lµm c«ng t¸c nghiÖp vô cã chuyªn m«n trong c¬ quan nhµ níc
2. Ngêi lµm c«ng t¸c cã chøc vô trong mét c¬ quan, mét tæ chøc, ph©n biÖt víi ngêi thêng.
Tõ ®iÓn gi¶i nghÜa tiÕng Anh (Oxford Advanced Leamers Dictionary) ®Þnh nghÜa Cadre (c¸n bé) còng cã hai nghÜa:
1 . Mét nhãm nhá ngêi ®îc lùa chän hoÆc ®µo t¹o v× mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh,
2. Thµnh viªn cña c¸c nhãm ngêi nãi trªn.
Nh vËy,cã thÓ thÊy kh¸i niÖm c¸n bé vµ kh¸i niÖm c«ng chøc kh«ng ®ång nhÊt víi nhau, bëi cã mét sè c¸n bé kh«ng ph¶i lµ c«ng chøc vµ mét sè c«ng chøc còng kh«ng ph¶i lµ c¸n bé. Víi kh¸i niÖm c¸n bé, c«ng chøc nh ®· ph©n tÝch trªn ta thÊy Ph¸p lÖnh c¸n bé c«ng chøc 1998, söa ®æi 2003 vµ NghÞ ®Þnh sè 117/2003/N§-CP ban hµnh ngµy 10/10/2003 vÒ tuyÓn dông vµ qu¶n lý c¸n bé, c«ng chøc trong c¸c c¬ quan nhµ níc, NghÞ ®Þnh sè 114/2003/ N§ ngµy 10/10/ 2003 cña ChÝnh phñ vÒ c¸n bé, c«ng chøc x·, phêng, thÞ trÊn cã c¸c bíc ph¸t triÓn míi, ®ång thêi vÉn cßn nh÷ng bÊt cËp cÇn ph¶i kh¾c phôc sau ®©y:
- VÒ bíc ph¸t triÓn míi, cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng viÖc NghÞ ®Þnh 117/2003/ N§-CP vµ NghÞ ®Þnh 114/2003/N§- CP ngµy 10/10/ 2003 quy ®Þnh bæ sung thªm nh÷ng ngêi lµm viÖc trong bé m¸y gióp viÖc thuéc tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc chÝnh trÞ x· héi ë trung ¬ng, cÊp tØnh, cÊp huyÖn, nh÷ng ngêi gi÷ c¸c chøc danh chuyªn m«n, nghiÖp vô thuéc Uû ban nh©n d©n x·, phêng, thÞ trÊn nh trëng c«ng an (n¬i cha bè trÝ lùc lîng c«ng an chÝnh quy), chØ huy trëng qu©n sù, v¨n phßng thèng kª, ®Þa chÝnh x©y dùng, tµi chÝnh kÕ to¸n, t ph¸p - hé tÞch, v¨n ho¸ - x· héi vµo ng¹ch c«ng chøc lµ hoµn toµn phï hîp víi thùc tiÔn ViÖt Nam v× nh÷ng ngêi nµy ®Òu thùc thi c«ng vô, trong biªn chÕ vµ hëng l¬ng thêng xuyªn tõ ng©n s¸ch nhµ níc.
- VÒ h¹n chÕ cÇn ph¶i nãi r»ng viÖc Ph¸p lÖnh c¸n bé c«ng chøc n¨m 1998 vµ Ph¸p lÖnh söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña Ph¸p lÖnh c¸n bé c«ng chøc sè 11/2003/ PL-UBTVQH ngµy 29/4/2003, NghÞ ®Þnh 117/2003/N§-CP ngµy 10/10/2003 khi quy ®Þnh vÒ c«ng chøc ®· kh«ng kÓ ®Õn sÜ quan, qu©n nh©n chuyªn nghiÖp lµm viÖc trong c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ thuéc qu©n ®éi nh©n d©n vµ c¸c sÜ quan, h¹ sÜ quan lµm viÖc trong c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ thuéc c«ng an nh©n d©n lµ mét khiÕm khuyÕt ®¸ng tiÕc. XÐt vÒ c¸c tiªu chÝ cña c«ng chøc c¸c sÜ quan, h¹ sÜ quan, qu©n nh©n chuyªn nghiÖp lµm viÖc trong c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ thuéc qu©n ®éi nh©n d©n vµ c«ng an nh©n d©n cã ®Çy ®ñ c¸c yªu cÇu, ®iÒu kiÖn cña c«ng chøc. §ã lµ thùc hiÖn c«ng vô, trong biªn chÕ nhµ níc, tÝnh nghiÖp vô l©u dµi vµ hëng l¬ng tõ ng©n s¸ch nhµ níc theo cÊp bËc, chøc vô. §èi chiÕu víi chÕ ®é c«ng vô ë níc ngoµi, ta thÊy c«ng chøc thêng ®îc chia thµnh c«ng chøc d©n sù vµ c«ng chøc qu©n sù. C¸c sÜ quan, h¹ sÜ quan vµ qu©n nh©n chuyªn nghiÖp trong c¸c lùc lîng vò trang thuéc vµo hµng c¸c c«ng chøc qu©n sù. Nh×n l¹i qu¸ khø,ta thÊy ph¸p luËt phong kiÕn ViÖt Nam còng cã mét chÕ ®é c«ng chøc kh¸ r¹ch rßi. §ã lµ viÖc xÕp ®éi ngò quan l¹i vµo 9 bËc tõ cao nhÊt lµ nhÊt phÈm ®Õn thÊp nhÊt lµ cöu phÈm, mçi bËc cã hai tr¹ch: ch¸nh vµ tßng. Quan l¹i l¹i ®îc chia lµm hai hµng v¨n giai vµ vâ giai. Trõ thêi chiÕn khi mµ quan vâ ®îc ®¸nh gi¸ cao, cßn trong thêi b×nh quan v¨n ®îc ®¸nh gi¸ cao h¬n quan vâ mét tr¹ch. VÝ dô, tßng nhÞ phÈm bªn hµng quan v¨n ®îc ®¸nh gi¸ nh ch¸nh nhÞ phÈm bªn quan vâ. Tuú theo bËc vµ tr¹ch mµ s¾p xÕp chøc vô. Quan l¹i cã phÈm hµm cao h¬n tÊt yÕu ph¶i gi÷ chøc vô cao h¬n.8 ë ®©y,cã mét ®iÓm cÇn ph¶i häc tËp nhµ níc phong kiÕn ViÖt Nam lµ sù s¾p xÕp chøc vô kh«ng tïy tiÖn mµ ph¶i theo trËt tù phÈm hµm. TrËt tù phÈm hµm ®· t¹o ra sù uy nghiªm vµ tr¸nh ®îc sù tuú tiÖn trong s¾p xÕp chøc vô. ViÖc xÕp ng¹ch quan vâ bªn c¹nh ng¹ch quan v¨n chøng tá kh«ng nh÷ng nhµ níc phong kiÕn coi sÜ quan chuyªn nghiÖp lµ c«ng chøc mµ cßn coi c«ng chøc qu©n sù lµ mét trong hai ng¹ch quan träng vµ chñ yÕu cña ®éi ngò c«ng chøc.
ViÖc lo¹i bá hµng ngò c¸n bé, nh©n viªn lµm viÖc trong c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ sù nghiÖp khái ®éi ngò c«ng chøc còng lµ mét vÊn ®Ò cÇn ph¶i bµn l¹i. §éi ngò gi¸o viªn lµm viÖc trong c¸c trêng c«ng lËp, ®éi ngò y t¸, b¸c sÜ, nh©n viªn kü thuËt lµm viÖc trong c¸c bÖnh viÖn c«ng lµ nh÷ng ngêi thùc hiÖn mét trong nh÷ng c«ng vô quan träng nhÊt cña nhµ níc vµ x· héi. Ph¸p luËt cña Ph¸p, §øc, Hoa kú vµ hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi coi ®éi ngò gi¸o viªn lµm viÖc trong c¸c trêng c«ng lËp vµ c¸c c¸n bé y tÕ bao gåm y t¸, b¸c sÜ, nh©n viªn kü thuËt lµm viÖc trong c¸c bÖnh viÖn vµ c¸c c¬ së dÞch vô y tÕ c«ng lµ c«ng chøc vµ hä chiÕm mét tû lÖ ¸p ®¶o trong ®éi ngò c«ng chøc nhµ níc. Ph¶i ch¨ng quy ®Þnh nµy trong NghÞ ®Þnh 117/2003 N§-CP ®· m©u thuÉn víi HiÕn ph¸p 1992 (söa ®æi 2001) hiÖn hµnh, n¬i ®· quy ®Þnh gi¸o dôc ®µo t¹o lµ quèc s¸ch hµng ®Çu. Gi¸o dôc, ®µo t¹o kh«ng nh÷ng lµ mét c«ng vô mµ cßn lµ c«ng vô thuéc quèc s¸ch hµng ®Çu, vËy mµ ®éi ngò gi¸o s, phã gi¸o s, gi¶ng viªn cao cÊp, gi¶ng viªn chÝnh víi c¸c cÊp bËc häc vÞ tiÕn sÜ khoa häc, tiÕn sÜ, th¹c sÜ, cö nh©n l¹i kh«ng thuéc vµo mét ng¹ch c«ng chøc ph¶i ch¨ng HiÕn ph¸p vµ thùc tiÔn ®· qu¸ c¸ch xa nhau. Ph¶i ch¨ng ph¶i nh×n nhËn mét c¸ch nghiªm tóc lµ Ph¸p lÖnh vÒ c¸n bé c«ng chøc 1998, söa ®æi 2003 vµ NghÞ ®Þnh 117/2003 N§-CP ngµy 10/10/2003 lµ nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt vi hiÕn.
Nh vËy, trong hÖ thèng ph¸p luËt hiÖn hµnh cha t¹o ®îc mét quan niÖm thèng nhÊt vµ khoa häc vÒ c«ng vô vµ c«ng chøc. Dêng nh ph¸p luËt coi ho¹t ®éng c«ng vô chØ lµ nh÷ng ho¹t ®éng cña nh÷ng nh©n viªn, c¸n bé thuéc "biªn chÕ" cña c¸c c¬ quan c«ng quyÒn. Chóng t«i cho r»ng, quan niÖm nh vËy lµ cha ®ñ v× trªn thc tÕ, nhiÒu ho¹t ®éng nh©n danh Nhµ níc, nh©n danh c«ng quyÒn (vµ ®ù¬c ®iÒu chØnh b»ng luËt c«ng) cßn cã thÓ ®îc thùc hiÖn bëi c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc t nh©n (ngoµi nhµ níc). Bªn c¹nh ®ã, kh¸i niÖm c«ng chøc l¹i qu¸ réng, nã bao hµm c¶ nh÷ng c¸n bé thuéc c¬ quan, tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi; thËm chÝ c¶ trong doanh nghiÖp nhµ níc. C«ng chøc lµ nh÷ng ngêi thùc hiÖn c«ng vô mµ hµnh vi cña hä mang dÊu hiÖu quyÒn lùc c«ng, quyÒn lùc nhµ níc - lµ nh÷ng ngêi thùc hiÖn c¸c hµnh vi hµnh chÝnh, qu¶n lý c«ng. V× vËy, kh«ng ph¶i mäi con ngêi lµm viÖc trong nÒn c«ng vô ®Òu ph¶i trë thµnh c«ng chøc. Nh÷ng nh©n viªn l¸i xe c«ng hay nh÷ng ngêi lµm vÖ sinh, nh÷ng th ký ®¸nh m¸y… trong mét c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc kh«ng cã nh÷ng ho¹t ®éng nghiÖp vô thÓ hiÖn quyÒn lùc c«ng. Hµnh vi cña hä kh«ng ph¶i lµ hµnh vi hµnh chÝnh. Trong khi ®ã, tÊt c¶ c¸n bé thuéc mäi cÊp vµ ng¹ch qu¶n lý thuéc c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp cña Nhµ níc l¹i bÞ lo¹i ra khái kh¸i niÖm c«ng chøc theo NghÞ ®Þnh 116/N§-CP cña ChÝnh phñ.
Tãm l¹i, quan niÖm vÒ c«ng vô vµ c«ng chøc theo ph¸p luËt ViÖt Nam cã nh÷ng néi hµm võa thõa l¹i võa thiÕu vµ nãi chung lµ kh«ng râ rµng vµ minh b¹ch.
Bªn c¹nh nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n trªn ®©y, khi ®i s©u vµo tõng lÜnh vùc cô thÓ cã thÓ thÊy, ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ c«ng vô vµ c«ng chøc hiÖn hµnh cßn nhiÒu vÊn ®Ò bÊt hîp lý vµ nh×n chung cßn mang tÝnh h×nh thøc, khã ¸p dông trong thùc tiÔn. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ nÐt trong hai v¨n b¶n quan träng lµ NghÞ ®Þnh 116/N§-CP vµ NghÞ ®Þnh 117/N§-CP cña ChÝnh phñ khi quy ®Þnh vÒ chÕ ®é tuyÓn dông, tiªu chuÈn, sö dông vµ qu¶n lý c¸n bé c«ng viªn chøc trong hÖ thèng c«ng vô.
2. Ph¬ng híng hoµn thiÖn ho¹t ®éng c«ng vô vµ c«ng chøc
2.1. Hoµn thiÖn chÕ ®é ho¹t ®éng c«ng vô vµ chøc tr¸ch c«ng chøc
Tõ chç phñ nhËn quan liªu, nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi gian qua ®· ¸p dông réng r·i chÕ ®é bÇu cö, trùc thuéc hai chiÒu vµ x· héi ho¸ qu¶n lý, coi nhÑ tÝnh nghiÖp vô, thiÕu c¸c quy t¾c, thÓ chÕ, kh«ng ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng, nhiÖm vô, chøc tr¸ch trong ho¹t ®éng qu¶n lý vµ gi÷a c¸c chøc danh. Ho¹t ®éng c«ng vô vµ c«ng chøc, v× vËy cßn mang nÆng c¶m tÝnh, thÝch hîp víi nÒn hµnh chÝnh "phôc dÞch", kh«ng ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña mét nÒn hµnh chÝnh phôc vô ®ang x©y dùng. X©y dùng míi mét chÕ ®é c«ng vô vµ c«ng chøc lµ hÕt søc cÇn thiÕt.
Ho¹t ®éng c«ng vô thÓ hiÖn trong viÖc thùc hiÖn vµ hoµn thµnh c¸c chøc vô. Chøc vô lµ bé phËn c¬ cÊu c¬ së (nÒn t¶ng) cña c¬ quan, c«ng së Nhµ níc, mçi mét chøc vô lµ mét phÇn thÈm quyÒn cña c¬ quan Nhµ níc. C«ng vô, nÕu nh×n tõ gãc ®é tæ chøc Nhµ níc ®îc b¾t ®Çu tõ lóc x¸c lËp c¸c chøc vô Nhµ níc tøc x¸c lËp c¸c quy t¾c tuyÓn dông, bæ nhiÖm, kû luËt, chøc tr¸ch cña mçi chøc vô. Ho¹t ®éng c«ng vô liªn quan ®Õn nhiÒu mÆt ho¹t ®éng x· héi, ®ßi hái nhiÒu lÜnh vùc khoa häc vµ nghÒ nghiÖp trong ®ã nghÒ nghiÖp c¬ b¶n nhÊt cña c«ng chøc lµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ níc. ChÕ ®é c«ng vô g¾n liÒn víi chÕ ®é c«ng chøc.
Nh÷ng n¨m qua, Nhµ níc ®· ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n vÒ c«ng vô, c«ng chøc nh: Ph¸p lÖnh c¸n bé, c«ng chøc (26/2/1998, söa ®æi, bæ sung n¨m 2003), NghÞ ®Þnh sè 95/CP ngµy 17-11-1998 vÒ tuyÓn dông, sö dông vµ qu¶n lý c«ng chøc, NghÞ ®Þnh sè 96/CP ngµy 17/11/1998 vÒ chÕ ®é th«i viÖc ®èi víi c¸n bé, c«ng chøc, NghÞ ®Þnh 97/CP ngµy 17/11/1998 vÒ xö lý kû luËt vµ tr¸ch nhiÖm vËt chÊt ®èi víi c«ng chøc vµ mét lo¹t nghÞ ®Þnh vÒ c¸c chÕ ®é c«ng chøc thÕ hÖ míi ban hµnh gÇn ®©y thay thÕ cho c¸c nghÞ ®Þnh kÓ trªn nh NghÞ ®Þnh sè 115, 116, 117/2003/N§-CP vµ nghÞ ®Þnh míi vÒ c¸n bé c«ng chøc x·, phêng, thÞ trÊn (NghÞ ®Þnh sè 114/2003/N§-CP). C¸c v¨n b¶n trªn ®· bíc ®Çu t¹o lËp c¬ së ph¸p lý cña ho¹t ®éng c«ng vô vµ c«ng chøc, ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ liªn quan ®Õn:
- ViÖc x¸c ®Þnh c«ng chøc, x¸c lËp c¸c chøc vô
- §iÒu kiÖn tuyÓn dông vµ thuyªn chuyÓn c¸c chøc vô
- §µo t¹o, ph©n bæ c«ng chøc Nhµ níc.
- Ho¹t ®éng cña c«ng chøc (chøc tr¸ch, chøc nghiÖp) t¹i n¬i lµm viÖc
- Ho¹t ®éng cña c«ng chøc ngoµi ph¹m vi n¬i lµm viÖc.
- Tr¸ch nhiÖm, kû luËt, khen thëng ®èi víi c«ng chøc.
Nh÷ng quy ®Þnh kh«ng l¹ song lÇn ®Çu tiªn ®îc x¸c lËp trë l¹i nh vÒ tuyÓn dông c«ng chøc (ph¶i ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn tuyÓn dông, tr¶i qua thi tuyÓn, tËp sù råi míi ®îc bæ nhiÖm vµo c¸c chøc vô t¬ng øng), vÒ n©ng ng¹ch, chuyÓn ng¹ch (ph¶i qua c¸c kú thi n©ng ng¹ch), vÒ chÊm døt ho¹t ®éng c«ng vô, vÒ tr¸ch nhiÖm c«ng vô (tr¸ch nhiÖm tÝch cùc) (nh: gi÷ g×n kû luËt c¬ quan, kû luËt Nhµ níc, t«n träng vµ chÊp hµnh nghiªm chØnh ph¸p luËt ; hoµn thµnh c«ng viÖc ®îc giao; b¶o vÖ tµi s¶n Nhµ níc, tiÕt kiÖm, chèng l·ng phÝ; gi÷ g×n bÝ mËt c«ng vô, bÝ mËt Nhµ níc; ®Êu tranh chèng tÖ quan liªu, cöa quyÒn, v« tr¸ch nhiÖm; kh«ng ®îc thùc hiÖn nh÷ng ho¹t ®éng mµ ph¸p luËt cÊm), vÒ khen thëng vµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc cã ý nghÜa lín lao trong qu¸ tr×nh thiÕt lËp mét chÕ ®é c«ng vô vµ c«ng chøc míi theo híng Nhµ nãc ph¸p quyÒn.
2.2. Hoµn thiÖn chÕ ®é tr¸ch nhiÖm cña c«ng chøc.
Kh¸i niÖm tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cã thÓ hiÓu theo nghÜa réng díi hai gi¸c ®é tÝch cùc vµ tiªu cùc. Díi gi¸c ®é tÝch cùc ®ã lµ viÖc thùc hiÖn chøc tr¸ch, c«ng viÖc ®îc giao theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Díi gi¸c ®é tiªu cùc, ®ã lµ hËu qu¶ bÊt lîi mµ c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc ph¶i g¸nh chÞu khi vi ph¹m ph¸p luËt.
Tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc theo nghÜa hÑp ®îc hiÓu díi gi¸c ®é tiªu cùc cã c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau ®©y:
- C«ng chøc lµ chñ thÓ chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p lý. C¬ së tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc lµ vi ph¹m ph¸p luËt trong ho¹t ®éng c«ng vô.
- B×nh ®¼ng trong c¸c quan hÖ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý víi c«ng d©n. C«ng chøc vi ph¹m ph¸p luËt kh«ng cã ®Æc quyÒn ®Æc lîi, h¬n thÕ trong nhiÒu trêng hîp hä ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p lý nÆng h¬n so víi c«ng d©n kh«ng ph¶i lµ c«ng chøc.
- C«ng chøc l·nh ®¹o ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm liªn ®íi vÒ hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt cña c«ng chøc thuéc quyÒn qu¶n lý.
Vi ph¹m ph¸p luËt cña c«ng chøc thêng g¾n víi lîi dông hoÆc l¹m dông chøc vô quyÒn h¹n.
Tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi tr¸ch nhiÖm chÝnh trÞ , tr¸ch nhiÖm ®¹o ®øc cña c«ng chøc.
Tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc th«ng thêng bao gåm bèn h×nh thøc: tr¸ch nhiÖm kû luËt, tr¸ch nhiÖm h×nh sù, tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh, tr¸ch nhiÖm vËt chÊt:
- Tr¸ch nhiÖm kû luËt lµ h×nh thøc tr¸ch nhiÖm c¬ b¶n nhÊt cña c«ng chøc trong ho¹t ®éng c«ng vô. C¬ së tr¸ch nhiÖm kû luËt cña c«ng chøc lµ vi ph¹m kû luËt. Chñ thÓ ¸p dông tr¸ch nhiÖm kû luËt lµ thñ trëng c¬ quan, ®¬n vÞ n¬i cã c«ng chøc vi ph¹m. Gi÷a chñ thÓ ¸p dông vµ ngêi vi ph¹m cã quan hÖ trùc thuéc vÒ tæ chøc.
- Tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ tr¸ch nhiÖm nghiªm kh¾c nhÊt trong c¸c lo¹i tr¸ch nhiÖm ph¸p lý. C¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña c«ng chøc lµ viÖc thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi trong khi thi hµnh c«ng vô hoÆc ®· bÞ xö lý kü luËt, hoÆc xö ph¹t hµnh chÝnh mµ cßn vi ph¹m. Chñ thÓ ¸p dông tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ toµ ¸n. Gi÷a c¬ quan ¸p dông ph¸p luËt vµ c«ng chøc vi ph¹m kh«ng cã quan hÖ trùc thuéc.
- C¬ së cña tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh lµ vi ph¹m hµnh chÝnh trong qu¸ tr×nh thi hµnh c«ng vô. Còng nh tr¸ch nhiÖm h×nh sù, tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh lµ qu¸ tr×nh cìng chÕ bªn ngoµi, nghÜa lµ gi÷a ngêi ¸p dông tr¸ch nhiÖm ph¸p lý víi ngêi bÞ ¸p dông kh«ng ê trong cïng quan hÖ trùc thuéc lÉn nhau.
- C¬ së cña tr¸ch nhiÖm vËt chÊt cña c«ng chøc lµ sù thùc hiÖn hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt, vi ph¹m nghÜa vô c«ng vô trong ho¹t ®éng c«ng vô, g©y thiÖt h¹i tµi s¶n cho nhµ níc hoÆc c«ng d©n. Còng nh tr¸ch nhiÖm kû luËt, chñ thÓ ¸p dông tr¸ch nhiÖm vËt chÊt lµ thñ trëng c¬ quan nhµ níc qu¶n lý c«ng chøc vi ph¹m ph¸p luËt. Chñ thÓ ¸p dông tr¸ch nhiÖm vËt chÊt còng cã thÓ lµ toµ ¸n.
ViÖc x©y dùng nhµ níc ph¸p quyÒn ®Æt ra c¸c yªu cÇu nhÊt ®Þnh ®èi víi ph¸p luËt vÒ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc:
- Ph¸p luËt vÒ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc ph¶i thÓ hiÖn ®îc b¶n chÊt nhµ níc cña d©n do d©n v× d©n, ph¶i thÓ hiÖn c«ng chøc lµ c«ng béc cña nh©n d©n. Tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc ph¶i ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt gi÷a c«ng chøc vµ c«ng d©n kh«ng ph¶i lµ c«ng chøc khi vi ph¹m ph¸p luËt
- Tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc ph¶i b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n vµ ®Êu tranh kh«ng khoan nhîng víi nh÷ng biÓu hiÖn ®éc ®o¸n, chuyªn quyÒn, quan liªu, h¸ch dÞch, cöa quyÒn, tham nhòng vµ s¸ch nhiÔu cña ®éi ngò c«ng chøc nhµ níc.
- Tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc ph¶i mang tÝnh kh¶ thi vµ ®îc ®¶m b¶o thùc hiÖn trªn thùc tÕ.
- Ph¸p luËt vÒ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc ph¶i lµ c«ng cô ®¾c lùc ®Ó x©y dùng mét bé m¸y nhµ níc trong s¹ch vµ lµnh m¹nh.
- ViÖc x©y dùng chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc cÇn ®îc sù tham gia, ®ãng gãp ý kiÕn réng r·i cña nh©n d©n.
- Tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc ph¶i ®¶m b¶o tÝnh c«ng khai, minh b¹ch, dÔ tiÕp cËn.
Nh×n mét c¸ch tæng qu¸t cã thÓ nhËn thÊy chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm ph¸p lý - cña c«ng chøc ë ViÖt Nam hiÖn nay cã nh÷ng h¹n chÕ c¬ b¶n sau ®©y: Kh¸ch thÓ vi ph¹m kü luËt quy ®Þnh cßn chung chung;
- Cha lµm râ thÕ nµo lµ vi ph¹m kû luËt ë møc ®é nhÑ, nÆng
- YÕu tè lçi, ®éng c¬, môc ®Ých cha ®îc quy ®Þnh râ;
- Cha quy ®Þnh cô thÓ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý liªn ®íi cña c«ng chøc l·nh ®¹o khi c«ng chøc thuéc quyÒn vi ph¹m;
- Ph¸p luËt vÒ tr¸ch nhiÖm kü luËt trong hÇu hÕt c¸c v¨n b¶n cha lîng ho¸ ®îc c¸c hµnh vi vi ph¹m.
- VÒ tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña c«ng chøc mÆc dï ®· ®îc quan t©m hoµn thiÖn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tuy nhiªn nh÷ng quy ®Þnh nh : "®· bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh", "®· bÞ xö lý kû luËt", hoÆc "g©y hËu qu¶ nghiªm träng" trong phÇn téi ph¹m cã chøc vô cha ®îc cô thÓ ho¸.
- ChÝnh s¸ch xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh cña c«ng chøc cha ®Çy ®ñ vµ cha ®Æt ngang tÇm víi t×nh tr¹ng vi ph¹m hµnh chÝnh hiÖn nay. HÖ thèng c¸c biÖn ph¸p tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh cha ®a d¹ng vµ cßn nhiÒu bÊt cËp. C«ng t¸c x©y dùng c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt trªn c¸c lÜnh vùc qu¶n lý hµnh chÝnh cßn cha kÞp thêi, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng vi ph¹m cña c«ng chøc trong ho¹t ®éng c«ng vô.
- Trong lÜnh vùc tr¸ch nhiÖm vËt chÊt cña c«ng chøc cha quy ®Þnh râ viÖc båi thêng trong trêng hîp c«ng chøc cè ý lîi dông chøc vô ®Ó trôc lîi, trêng hîp vi ph¹m do hoµn c¶nh kh¸ch quan kh«ng kh¾c phôc ®îc; tr¸ch nhiÖm liªn ®íi cña c¬ quan qu¶n lý c«ng chøc trong trêng hîp c«ng chøc g©y thiÖt h¹i do lçi v« ý vµ trong trêng hîp g©y thiÖt h¹i cho c«ng d©n bëi nh÷ng hµnh vi hµnh chÝnh hîp ph¸p ( t×nh thÕ cÊp thiÕt, sù kiÖn bÊt ngê); trêng hîp båi thêng vµ hoµn tr¶ toµn bé, mét phÇn vµ miÒn; Trêng hîp c«ng chøc g©y thiÖt h¹i cho chÝnh c¬ quan, tæ chøc nhµ níc, c¶ khi hµnh vi ®ã lµ hîp ph¸p hay lµ bÊt hîp ph¸p; viÖc c«ng chøc ph¶i hoµn tr¶ nh÷ng kho¶n hëng kh«ng ®óng chÕ ®é.
- Ph¸p luËt chØ quy ®Þnh mang tÝnh nguyªn t¾c vÒ trêng hîp nhµ níc båi thêng cho c¸n bé c«ng chøc khi g©y thiÖt h¹i cho hä vÒ danh dù, tµi s¶n søc khoÎ V× vËy trªn thùc tÕ ¸p dông nh÷ng quy ®Þnh nµy rÊt khã.
HiÖn tîng vi ph¹m ph¸p luËt cña c«ng chøc ë ViÖt Nam hiÖn nay cßn kh¸ phæ biÕn nhÊt lµ tham nhòng, tiªu cùc, suy tho¸i vÒ phÈm chÊt ®¹o ®øc lµ t¬ng ®èi nghiªm träng. C¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh«ng giíi h¹n ë mét lÜnh vùc, mét ngµnh, mét ®Þa ph¬ng, mµ x¶y ra trªn ph¹m vi réng, x¶y ra ngay trong bé m¸y c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. C¸c h×nh thøc vi ph¹m rÊt ®a d¹ng, xÈy ra trªn nhiÒu lÜnh vùc qu¶n lý, tõ nh÷ng vi ph¹m nhá ®Õn nh÷ng vi ph¹m g©y hËu qu¶ nghiªm träng.
MÆc dï viÖc ¸p dông tr¸ch nhiÖm ph¸p lý trong thêi gian qua ®èi víi c«ng chøc ®· cã nhiÒu tiÕn bé nhng vÉn cha ng¨n chÆn ®îc n¹n quan liªu, tham nhòng, l·ng phÝ. TÖ tham «, bßn rót tµi s¶n c«ng, s¸ch nhiÔu, l·ng phÝ vÉn tån t¹i kh¸ phæ biÕn ë møc ®é vµ h×nh thøc kh¸c nhau trong ®éi ngò c¸n bé, bé m¸y l·nh ®¹o vµ qu¶n lý nhÊt lµ trong lÜnh vùc qu¶n lý nhµ ®Êt, x©y dùng c¬ b¶n, doanh nghiÖp nhµ níc vµ chi tiªu ng©n s¸ch. ViÖc kiÓm tra vµ xö lý c¸c sai ph¹m cha nghiªm, xö lý kh«ng kÞp thêi vµ thiÕu kiªn quyÕt xö lý ®èi víi ngêi ®øng ®Çu ®¬n vÞ, c¬ quan, tæ chøc ®Ó xÈy ra n¹n tham nhòng.
T×nh h×nh trªn ®©y cã thÓ cã nh÷ng nguyªn nh©n nh sau:
- Theo truyÒn thèng, c«ng chøc ViÖt nam thêng cã chÕ ®é tiÒn l¬ng rÊt thÊp, ®Ó bï l¹i hä cã chÕ ®é bæng léc. Theo sù ®iÒu tra cña mét linh môc vµo truyÒn ®¹o c¬ ®èc ë ViÖt Nam b¸o c¸o cho ChÝnh phñ b¶o hé Ph¸p, l¬ng cña mét vÞ quan Thîng th díi triÒu NguyÔn trong mét th¸ng chØ b»ng l¬ng cña vÞ Bé trëng Ph¸p trong mét ngµy. Tuy nhiªn, vÞ linh môc nµy ®· nhËn xÐt mÆc dï chÕ ®é l¬ng thÊp nh vËy nhng ®êi sèng cña c¸c vÞ quan Thîng th bªn An Nam còng ch¼ng kh¸c g× ®êi sèng cña c¸c vÞ Bé trëng ë bªn Ph¸p. Tõ nhËn xÐt kh¸ kh¸ch quan ®ã cã thÓ thÊy ë ViÖt Nam tõ xa xa ®· tån t¹i vµ ®îc duy tr× tõ thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c mét chÕ ®é bæng léc.
ChÕ ®é l¬ng thêng ®îc quy ®Þnh theo ph¸p luËt, cßn chÕ ®é bæng léc ®ã lµ vÊn ®Ò tÕ nhÞ cña chèn quan trêng. Ranh giíi gi÷a bæng léc vµ tham nhòng rÊt máng manh vµ chØ ®îc ®iÒu chØnh chñ yÕu bëi ®¹o ®øc cña ngêi lµm quan. ChØ vÞ quan nµo qu¸ tham lam míi ph¶i chÞu ®ßn cña ph¸p luËt. Do thùc tiÔn ph¸p luËt nh vËy nªn chØ triÒu ®¹i nµo ngêi ®øng ®Çu nhµ níc liªm khiÕt míi duy tr× ®îc mét bé m¸y nhµ níc lµnh m¹nh vµ Ýt tham nhòng.
- Do níc ta bÞ níc ngoµi ®« hé trong nhiÒu thÕ kû vµ thËp kû nªn ngêi ViÖt Nam nãi chung cã tÝnh nhÉn nhôc cao ®é. Ch÷ " NhÉn" lµ ch÷ mµ ngêi ViÖt nam ph¶i t«n sïng trong nhiÒu thÕ hÖ vµ hiÖn nay vÉn cßn ®îc t«n sïng nh mét phong c¸ch sèng phæ biÕn cña ngêi ViÖt Nam. Ngêi ViÖt Nam h×nh nh cha cã thãi quen ®Êu tranh víi c¸c hiÖn tîng tiªu cùc nh h¸ch dÞch, cöa quyÒn vµ tham nhòng trong bé m¸y nhµ níc. C¸c quyÒn vµ tù do cña c«ng d©n ®îc quy ®Þnh trong hiÕn ph¸p nhng muèn cã c¸c quyÒn nµy c«ng d©n ViÖt Nam ph¶i hÕt søc nhón nhêng vµ ph¶i thùc hiÖn ®óng c¸c lÖ lµng h×nh thµnh trong c¸c c¬ quan c«ng quyÒn míi cã thÓ cã ®îc. Tõ ®ã t¹o cho ngêi cã quyÒn lùc mét thãi quen ban ph¸t quyÒn ®Ó thu lîi bÊt chÝnh - t tëng vÒ m«t xa héi thÇn d©n, ®èi lËp víi x· héi c«ng d©n.
Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n cña thêi hiÖn ®¹i dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c«ng chøc vi ph¹m ph¸p luËt. Chóng ta cã thÓ liÖt kª mét sè nguyªn nh©n sau ®©y:
- C«ng t¸c qu¶n lý nhµ níc cßn bÞ bu«ng láng vµ nhiÒu s¬ hë; chøc n¨ng nhiÖm vô cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc cßn chång chÐo, kh«ng râ rµng; thñ tôc hµnh chÝnh cßn rêm rµ; hÖ thèng ph¸p luËt cha ®ång bé. C¬ chÕ chÝnh s¸ch, chÕ ®é tiÒn l¬ng vµ ®·i ngé cña Nhµ níc cßn nhiÒu ®iÒu bÊt cËp.
- Ph¸p luËt vÒ c¸n bé c«ng chøc cha ®Çy ®ñ, cßn nhiÒu lç hæng.
- ViÖc quy ®Þnh vÒ quan hÖ tr¸ch nhiÖm,chøc tr¸ch vµ thÈm quyÒn xö lý c«ng chøc vi ph¹m cha râ rµng.
- Cha quan t©m nghiªn cøu vÒ lÜnh vùc khoa häc tæ chøc vµ c¸n bé.
- Tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña mét sè c¸n bé c«ng chøc cha cao.
- C«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra cha chÆt chÏ, thêng xuyªn vµ kÐm hiÖu qu¶.
- Sù phèi hîp gi÷a c¬ quan nhµ níc, tæ chøc chÝnh trÞ, chÝnh trÞ -x· héi trong viÖc xö lý c«ng chøc vi ph¹m cßn nhiÒu bÊt cËp.
- C«ng t¸c tuyªn truyÒn n©ng cao ý thøc ph¸p luËt cho ®éi ngò c«ng chøc, còng nh viÖc thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ ë c¬ së cßn h×nh thøc.
- C«ng t¸c bè trÝ, sö dông, ®Ò b¹t c¸n bé cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt, chËm ®îc ®æi míi, nhiÒu c¸n bé qu¶n lý, c¸n bé l·nh ®¹o kh«ng ®ñ n¨ng lùc, phÈm chÊt thùc hiÖn nhiÖm vô ®îc giao. . .
Trong bèi c¶nh nh vËy, chóng t«i xin nªu mét sè kiÕn nghÞ nh sau:
- §æi míi tiªu chuÈn bæ nhiÖm c«ng chøc ®Æc biÖt lµ c«ng chøc cao cÊp trong bé m¸y nhµ níc theo híng t¨ng cêng n¨ng lùc chuyªn m«n, ngo¹i ng÷ vµ tin häc nh»m x©y ®ùng mét chÝnh phñ ®iÖn tö vµ ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ tri thøc, xu thÕ héi nhËp vµ toµn cÇu ho¸.
- T¨ng cêng quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cho c¸c c¬ quan nhµ níc trong ho¹t ®éng thanh tra vµ kiÓm tra viÖc chÊp hµnh ph¸p luËt, x¸c lËp kû luËt, kû c¬ng hµnh chÝnh, xö lý nghiªm minh c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt.
- N©ng cao ý thøc ph¸p luËt cho ®éi ngò c¸n bé c«ng chøc, t¨ng cêng tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc g¾n víi viÖc söa ®æi bæ sung hÖ thèng ng¹ch, bËc, hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh vÒ nghiÖp vô, chøc danh c¸n bé, c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch vÒ ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc, quy chÕ ho¸ quy tr×nh gi¶i quyÕt c«ng viÖc cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc, x¸c lËp c¬ chÕ qu¶n lý c¸n bé phï hîp víi hÖ thèng ph©n lo¹i c¸n bé, c«ng chøc.
- KhÈn tr¬ng ban hµnh luËt c«ng vô vµ c«ng chøc thay cho ph¸p lÖnh c¸n bé vµ c«ng chøc hiÖn hµnh. LuËt c«ng vô vµ c«ng chøc ph¶i kh¾c phôc ®îc nh÷ng h¹n chÕ ®· ph©n tÝch ë phÇn trªn, ph¶i cã kh¸i niÖm tæng qu¸t vÒ c«ng chøc dùa trªn nh÷ng tiªu chÝ chung. Ph¶i cã quy ®Þnh bæ sung vÒ ®éi ngò c«ng chøc qu©n sù bao gåm c¶ sÜ quan, h¹ sÜ quan vµ qu©n nh©n chuyªn nghiÖp thuéc c¸c lùc lîng vò trang vµ c«ng chøc trong c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ sù nghiÖp thuéc lÜnh vùc gi¸o dôc c«ng lËp, bÖnh viÖn vµ dÞch vô y tÕ c«ng lËp
- Hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng chøc bao gåm tr¸ch nhiÖm kü luËt, tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh, tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ tr¸ch nhiÖm vËt chÊt.
§èi víi tr¸ch nhiÖm kû luËt cña c«ng chøc, ChÝnh phñ cÇn sím söa ®æi NghÞ ®Þnh sè 97/1998/N§-CP vÒ xö lý kü luËt vµ tr¸ch nhiÖm vËt chÊt cña c«ng chøc phï hîp víi ph¸p lÖnh c¸n bé, c«ng chøc (söa ®æi n¨m 2003).
- ChÝnh phñ cÇn sím x©y dùng vµ ban hµnh nghÞ ®Þnh quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm liªn ®íi cña thñ trëng c¬ quan, tæ chøc n¬i cã c«ng chøc vi ph¹m ph¸p luËt.
- §èi víi tr¸ch nhiÖm h×nh sù ph¶i quy ®Þnh râ thÕ nµo lµ "g©y hËu qu¶ nghiªm träng, rÊt nghiªm träng vµ ®Æc biÖt nghiªm träng". §ång thêi, tham kh¶o kinh nghiÖm níc ngoµi ®Ó bæ sung h×nh thøc tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi c«ng chøc.
- Trªn c¬ së Ph¸p lÖnh xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh 2002, khÈn tr¬ng söa ®æi, bæ sung c¸c v¨n b¶n vÒ xö ph¹t hµnh chÝnh trªn c¸c lÜnh vùc. §ång thêi, quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm t¨ng nÆng ®èi víi c«ng chøc khi thùc hiÖn hµnh vi vi ph¹m hµnh chÝnh trªn tõng lÜnh vùc. §ñ c¬ chÕ qu¶n lý, ®Ò b¹t, bæ nhiÖm, xö lý kû luËt c«ng chøc l·nh ®¹o cßn nhiÒu tån t¹i, ®Ó chÊn chØnh kü luËt, kû c¬ng hµnh chÝnh trong ho¹t ®éng qu¶n lý. ChÝnh phñ cÇn cã v¨n b¶n ph¸p luËt riªng, quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh cña c«ng chøc nhÊt lµ c«ng chøc cÊp cao.
- §Ó t¨ng cêng tr¸ch nhiÖm cña c«ng chøc ChÝnh phñ cÇn söa ®æi, bæ sung NghÞ ®Þnh sè217-CP ngµy 8/6/ 1979 cña Héi ®ång chÝnh phñ vÒ chÕ ®é tr¸ch nhiÖm, chÕ ®é kû luËt, chÕ ®é b¶o vÖ cña c«ng, chÕ ®é phôc vô nh©n d©n cña c¸n bé nh©n viªn nhµ níc v× nhiÒu quy ®Þnh trong NghÞ ®Þnh nµy kh«ng phï hîp víi t×nh h×nh thùc tiÔn hiÖn nay.
2.3. X©y dùng chÕ ®é tr¸ch nhiÖm c«ng vô
SÏ lµ thiÕu nÕu nãi ®Õn c«ng vô vµ tr¸ch nhiÖm c«ng chøc mµ kh«ng ®Ò cËp tr¸ch nhiÖm c«ng vô - mét chÕ ®Þnh ph¸p luËt ®ang cã nhu cÇu vµ dÊu hiÖu h×nh thµnh trong bèi c¶nh x©y dng Nhµ níc ph¸p quyÒn vµ x· héi c«ng d©n.
Tr¸ch nhiÖm c«ng vô thùc chÊt lµ tr¸ch nhiÖm (d©n sù) cña Nhµ níc - ngêi khëi xíng vµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng c«ng vô th«ng qua c¸c c«ng, viªn chøc nhµ níc vµ c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng c«ng vô kh¸c khi nh÷ng hµnh vi nµy g©y hËu qu¶ bÊt lîi hoÆc g©y thiÖt h¹i cho ngêi d©n.
Cho ®Õn nay, ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ vÊn ®Ò nµy míi chØ dõng l¹i ë viÖc xem xÐt hËu qu¶ bÊt lîi g©y cho ngêi d©n khi Nhµ níc thùc hiÖn c¸c hµnh vi tè tông, chñ yÕu l¹i ¸p dông trong h×nh sù. Râ rµng lµ ®©y lµ mét sù phiÕn diÖn qu¸ cì, bëi lÏ, ho¹t ®éng c«ng vô kh«ng dõng l¹i ë nh÷ng hµnh vi tè tông, l¹i cµng kh«ng ë tè tông h×nh sù.
TiÒn ®Ò cña tr¸ch nhiÖm nhµ níc trong nh÷ng trêng hîp nµy ®Òu xuÊt ph¸t tõ mét triÕt lý ®¬n gi¶n lµ: Nh÷ng ngêi thõa hµnh c«ng vô lu«n ho¹t ®éng theo ý chÝ, nguyÖn väng vµ nh©n danh Nhµ níc. Hä ®îc vµ ph¶i lµm nh÷ng g× mµ ph¸p luËt vµ quy chÕ céng vô quy ®Þnh (ph¬ng ph¸p luËt c«ng). V× vËy, khi nh÷ng hµnh vi hµnh chÝnh mang tÝnh can thiÖp mµ t¸c ®éng tiªu cùc vµ c¸c ®èi tîng vµ lîi Ých mµ ®îc HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt b¶o vÖ th× Nhµ níc - chñ nh©n cña nÒn c«ng vô, ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm.
Kh¶ n¨ng chÞu tr¸ch nhiÖm tõ ho¹t ®éng c«ng vô cña Nhµ níc cã thÓ ®a d¹ng. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chç, mét hµnh vi hµnh chÝnh sÏ cã thÓ lµ tiÒn ®Ò ph¸n xÐt cña c¸c lo¹i tµi ph¸n (tr¸ch nhiÖm) nh kû luËt, hµnh chÝnh hay thËm chÝ h×nh sù. Tuy nhiªn, lo¹i tr¸ch nhiÖm mµ chóng t«i ®Ò cËp ë ®©y lµ tr¸ch nhiÖm cña c¶ "phÝa Nhµ níc" víi nh÷ng sù g¸nh chÞu vÒ vËt chÊt do c¸c hµnh vi c«ng vô cô thÓ g©y ra.
Díi ®©y lµ mét sè d¹ng biÓu hiÖn tr¸ch nhiÖm vËt chÊt cña Nhµ níc, ph¸i sinh tõ nh÷ng ho¹t ®éng c«ng vô:
1. Båi hoµn theo ph¸p luËt c«ng. §©y lµ mét d¹ng biÓu hiÖn cña tr¸ch nhiÖm Nhµ níc. Môc ®Ých cña h×nh thøc nµy lµ kh¾c phôc nh÷ng bÊt hîp lý cña nh÷ng chuyÓn dÞch tµi s¶n ®· thùc hiÖn. ThÝ dô, truy thu l¬ng cña c«ng chøc ®· tr¶ nhiÒu h¬n møc ®îc nhËn, hoµn tr¶ c¸c kho¶n trî cÊp bÊt hîp lý, thu nép c¸c kho¶n ®ãng gãp cho Nhµ níc qu¸ nhiÒu, cã thÓ lµ yªu cÇu cña c«ng d©n ®èi víi Nhµ níc hoÆc Nhµ ®èi víi c«ng d©n hoÆc cña nhµ níc ®èi víi Nhµ níc. QuyÒn yªu cÇu chung vÒ båi hoµn ®îc ¸p dông bæ sung, mang tÝnh bæ trî subsidarity
. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, ®iÒu nµy chØ x¶y ra khi ®· tËn dông hÕt nh÷ng biÖn ph¸p vµ kh¶ n¨ng kh¸c. Yªu cÇu båi hoµn nµy lµ mét chÕ ®Þnh chung cã tÝnh nguyªn thuû vµ rÊt c¸ biÖt trong ph¸p luËt hµnh chÝnh ®¹i c¬ng.
2. Båi thêng thiÖt h¹i tõ quan hÖ tr¸i vô theo ph¸p luËt c«ng. Còng nh ph¸p luËt d©n sù, ph¸p luËt hµnh chÝnh còng c«ng nhËn quyÒn yªu cÇu båi thêng thiÖt h¹i do cã vi ph¹m mét quan hÖ tr¸i vô theo ph¸p luËt c«ng. §©y lµ nh÷ng quyÒn yªu cÇu xuÊt hiÖn do kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn lao vô, chËm thùc hiÖn lao vô, thùc hiÖn kh«ng ®óng tho¶ thuËn hîp ®ång hoÆc vi ph¹m nghÜa vô tríc khi cã hîp ®ång. Kh¸c víi luËt d©n sù, ë ®©y lu«n ®ßi hái ph¶i cã sù vi ph¹m quan hÖ tr¸i vô theo ph¸p luËt c«ng.
Trong trêng hîp nµy, bªn c¹nh c¸c ®iÒu kiÖn cÊu thµnh ®îc quy ®Þnh trong tõng trêng hîp, ph¶i cã sù tån t¹i mét quan hÖ tr¸i vô theo ph¸p luËt c«ng. §ã lµ trêng hîp, nÕu gi÷a c«ng d©n víi c¬ quan hµnh chÝnh h×nh thµnh quan hÖ ®Æc biÖt chÆt chÏ vµ cã nhu cÇu ph¶i cã sù ph©n bæ mét c¸ch t¬ng xøng tr¸ch nhiÖm trong luËt c«ng. Trªn thùc tÕ, nh÷ng trêng hîp ®iÓn h×nh cña quan hÖ tr¸i vô theo luËt c«ng lµ:
- Hîp ®ång theo ph¸p luËt c«ng
- Tr«ng gi÷ theo ph¸p luËt c«ng (thÝ dô: tr«ng gi÷ ph¬ng tiÖn giao th«ng bÞ t¹m gi÷, tr«ng gi÷ ®å ®¹c bÞ tÞch thu)
- Thùc hiÖn c«ng viÖc cho ngêi kh¸c mµ kh«ng cã sù uû th¸c theo ph¸p luËt c«ng (vÝ dô: C«ng d©n dËp t¾t ®¸m ch¸y- viÖc lÏ ra lµ nhiÖm vô cña c«ng an cøu ho¶);
- C¸c quan hÖ sö dông c¬ së cña nhµ níc vµ c¸c quan hÖ lao vô theo ph¸p luËt c«ng (vÝ dô, cung cÊp ®iÖn, níc th«ng qua chÝnh quyÒn cÊp c¬ së, sö dông lß mæ do Nhµ níc tæ chøc)
- C¸c quan hÖ cÊp ph¸t theo chÕ ®é cho c«ng chøc
3. Båi thêng thiÖt h¹i g©y ra trong ho¹t ®éng c«ng vô (tr¸ch nhiÖm c«ng vô). Tr¸ch nhiÖm c«ng vô lµ d¹ng tr¸ch nhiÖm nhµ níc phæ biÕn vµ quan trong nhÊt trong mét x· héi c«ng d©n.
§iÒu kiÖn ®Çu tiªn cho viÖc chÞu tr¸ch nhiÖm (båi thêng thiÖt h¹i) lµ mét c«ng chøc ®· hµnh ®éng theo nghÜa cña ph¸p luËt vÒ tr¸ch nhiÖm båi thêng thiÖt h¹i. Thuéc vµo nhãm nµy gåm ngêi nµy lµ c«ng chøc, viªn chøc, ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng trong nÒn c«ng vô- lÜnh vùc thùc thi c¸c nhiÖm vô thuéc quyÒn lùc Nhµ níc- vµ c¶ thÓ nh©n vµ ph¸p nh©n theo ph¸p luËt t, nh÷ng ngêi, tæ chøc ®îc giao ®¶m nhiÖm c¸c nhiÖm vô thuéc nhiÖm vô cña Nhµ níc (ngêi hç trî hµnh chÝnh). TÊt c¶ nh÷ng lo¹i chñ thÓ nµy ®îc coi lµ ngêi thi hµnh c«ng vô.
C«ng chøc ph¶i ®· hµnh ®éng khi thi hµnh mét c«ng vô. §iÒu nµy xuÊt hiÖn khi cã hµnh vi quyÒn lùc vµ qu¶n lý hµnh chÝnh ®¬n thuÇn, chø kh«ng ph¶i lµ hµnh vi cã tÝnh chÊt ng©n khè hoÆc hµnh chÝnh t.
Ngoµi ra, ph¶i cã sù vi ph¹m mét nghÜa vô c«ng chøc ®èi víi ngêi thø ba. NghÜa vô c«ng chøc lµ nghÜa vô c xö khi thi hµnh c«ng vô cña mét ngêi gi÷ mét chøc danh c«ng vô ®èi víi c¬ quan Nhµ níc (thÝ dô: nghÜa vô hµnh ®éng ®óng ph¸p luËt, nghÜa vô b¶o ®¶m an toµn giao th«ng theo ph¸p luËt c«ng). NghÜa vô nµy lµ nghÜa vô ®èi víi ngêi thø ba, nÕu nã nh»m môc ®Ých b¶o vÖ c¸ nh©n vµ kÓ c¶ ngêi bÞ h¹i lÉn ®èi tîng ph¸p luËt b¶o hé cã liªn quan ®Òu thuéc ph¹m vi b¶o hé. §iÒu ®¸ng lu ý lµ, ph¹m vi cña nghÜa vô c«ng chøc kh«ng chØ giíi h¹n trong khu«n khæ cña c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt mµ cßn bao gåm c¶ nh÷ng quy t¾c xö sù n»m ngoµi quy ph¹m ph¸p luËt nh c¸c quy ph¹m hµnh chÝnh, c¸c thÓ lÖ vµ thñ tôc hµnh chÝnh, quy chÕ lµm viÖc hay néi quy c¬ quan…
YÕu tè chñ quan trong lo¹i tr¸ch nhiÖm ph¸p lý nµy còng lµ lçi cña nh÷ng ngêi thi hµnh c«ng vô. Tuy nhiªn, theo nhËn thøc chung, lçi trong trêng hîp nµy ®îc x¸c lËp ph¶i lµ lçi cè ý hay v« ý tr¾ng trîn. Nh÷ng trêng hîp cÈu th¶ kh«ng bÞ coi lµ lçi.
Bªn c¹nh chÕ ®é tr¸ch nhiÖm phô thuéc vµo lçi, còng cã thÓ cã quyÒn yªu cÇu xuÊt ph¸t tõ chÕ ®é tr¸ch nhiªm ®èi víi nguån nguy hiÓm theo ph¸p luËt c«ng, quyÒn yªu cÇu nµy kh«ng ®ßi hái ph¶i cã yÕu tè lçi (vÝ dô: tai n¹n do c¸c ®Ìn ®êng ®ång thêi b¸o hiÖu xanh).
Båi thêng thiÖt h¹i ph¶i lµ båi thêng b»ng tiÒn, kh«ng thÓ lµ båi thêng b»ng viÖc thùc hiÖn mét hµnh vi c«ng vô. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ sù thiÕt kÕ chÕ ®é båi thêng c«ng vô dùa trªn chÕ ®é båi thêng thiÖt h¹i cña c«ng chøc. C«ng chøc víi t c¸ch lµ mét c¸ nh©n kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc hµnh vi c«ng vô.
§èi víi yªu cÇu chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng thiÖt h¹i do c«ng vô g©y ra sÏ ®îc thùc hiÖn bëi thñ tôc tè tông d©n sù. Ngêi ph¶i thùc hiÖn yªu cÇu, vÒ nguyªn t¾c, lµ Nhµ níc hoÆc c¬ quan Nhµ níc, n¬i c«ng chøc phôc vô.
4. §Òn bï do quèc h÷u ho¸. Trong khi viÖc båi thêng thiÖt h¹i nh»m môc ®Ých lµm cho ngêi bÞ h¹i trë l¹i t×nh tr¹ng nh kh«ng cã sù kiÖn g©y h¹i x¶y ra, th× viÖc ®Òn bï nh»m môc ®Ých t¹o ra mét sù bï ®¾p t¬ng ®èi cho mÊt m¸t mµ ngêi bÞ h¹i ph¶i chÞu. ViÖc can thiÖp vµo nh÷ng ®èi tîng ®îc ph¸p luËt b¶o hé cã gi¸ trÞ tµi s¶n ®îc xem xÐt theo c¸c nguyªn t¾c quèc h÷u ho¸. §èi víi c¸c ®èi tîng b¶o hé ph¸p luËt phi tµi s¶n th× ¸p dông gièng nh viÖc ®Òn bï n¹n nh©n. Sù can thiÖp tr¸i ph¸p luËt vµ cã lçi kh«ng ph¶i lµ yÕu tè b¾t buéc. Cã thÓ tån t¹i ®ång thêi viÖc båi thêng thiÖt h¹i vµ c¸c quyÒn yªu cÇu ®Òn bï.
Quèc h÷u ho¸ lµ mét sù can thiÖp cã tÝnh quyÒn lùc vµ cã môc ®Ých vµo së h÷u nh»m tíc toµn bé hoÆc mét phÇn quyÒn së h÷u. Bªn c¹nh c¨n cø ph¸p luËt viÖc quèc h÷u ®ßi hái viÖc quèc h÷u hãa ph¶i nh»m phôc vô lîi Ých c«ng céng. §iÒu nµy xuÊt hiÖn, nÕu theo ®uæi mét môc ®Ých cô thÓ th× mét sè lîng nhiÒu ngêi kh«ng x¸c ®Þnh sÏ cã lîi lín. §iÒu nµy kh«ng lo¹i trõ kh¶ n¨ng quèc h÷u ho¸ cã lîi cho c¸ nh©n. VÊn ®Ò c¬ b¶n lµ môc ®Ých cña viÖc quèc h÷u ho¸ chø kh«ng ph¶i lµ ngêi hëng lîi. TiÕp theo, viÖc quèc h÷u ho¸ ph¶i lu ý tíi nguyªn t¾c t¬ng xøng. ChØ ®îc phÐp quèc h÷u ho¸, nÕu nh kh«ng cã gi¶i ph¸p ph¸p lý, kinh tÕ nµo cã thÓ chÊp nhËn ®îc. Cuèi cïng, chØ ®îc quèc h÷u ho¸ theo mét §¹o luËt hoÆc trªn c¬ së mét §¹o luËt nÕu §¹o luËt ®ã cã quy ®Þnh c¸ch thøc vµ møc ®Òn bï.
III. ®Èy m¹nh c¶i c¸ch nÒn tµi chÝnh c«ng
Tµi chÝnh tiÒn tÖ lµ mét trong nh÷ng kh©u träng yÕu, cã ¶nh hëng ®Õn nhiÒu mÆt, nhiÒu lÜnh vùc trong ®êi s«ng kinh tÕ, x· héi còng nh trong c«ng cuéc ®æi míi nãi chung vµ c¶i c¸ch hµnh chÝnh nãi riªng. Trong viÖc tiÕp tôc thùc hiÖn ch¬ng tr×nh tæng thÓ c¶i c¸ch hµnh chÝnh nhµ níc trong giai ®o¹n 2001-2010, theo chóng t«i cÇn tiÕp tôc ®Èy m¹nh c¶i c¸ch tµi chÝnh c«ng theo nh÷ng néi dung vµ ph¬ng híng chñ yÕu sau ®©y:
Mét lµ: VÒ ph¬ng diÖn c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, cÇn t¨ng cêng h¬n n÷a vai trß ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ níc b»ng c¸c c«ng cô tµi chÝnh, tiÒn tÖ (c«ng cô thuÕ, ng©n s¸ch vµ c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ kh¸c), khai th¸c c¸c nguån néi lùc, coi träng thùc hµnh tiÕt kiÖm, hiÖu qu¶ trong viÖc ph©n bæ vµ sö dông c¸c nguån lùc tµi chÝnh cña ®Êt níc trong chi tiªu ng©n s¸ch nhµ níc cho ®Çu t ph¸t triÓn vµ chi thêng xuyªn cña bé m¸y nhµ níc.
Hai lµ: §Èy m¹nh h¬n n÷a viÖc tiÕp tôc ®æi míi, c¶i c¸ch vµ hoµn thiÖn trªn lÜnh vùc tµi chÝnh, ng©n s¸ch nhµ níc, tiÕp tôc ®æi míi chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc; thùc hiÖn thµnh c«ng c¶i c¸ch thuÕ vµ ph¸p luËt vÒ thuÕ giai ®oan 2.
Ba lµ: TiÕp tôc cñng cè vµ kiÖn toµn hÖ thèng kÕ to¸n tµi chÝnh th«ng nhÊt, ph¶n ¸nh trung thùc, kÞp thêi thùc trang c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, x· héi, nh»m qua ®ã cã ®îc c¸c gi¶i ph¸p thÝch hîp ®¶m b¶o sù lµnh m¹nh trong nÒn tµi chÝnh quèc gia; t¨ng cêng c«ng t¸c kiÓm to¸n, kiÓm tra, thanh tra, gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®«ng tµi chÝnh, tiÒn tÖ, xö lý nghiªm kh¾c c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kÕ to¸n tµi chÝnh vµ ng©n s¸ch nhµ níc.
Bèn lµ: tiÕp tôc hoµn thiÖn vµ thùc hiÖn nghiªm LuËt Ng©n s¸ch Nhµ níc. VÒ ph¬ng diÖn nµy, cã mét sè vÊn ®Ò cÇn lu ý sau ®©y:
Thø nhÊt, thùc thi cã hiÖu qu¶ quyÒn quyÕt ®Þnh cña Quèc héi vÒ dù to¸n ng©n s¸ch Nhµ níc. Quèc héi th«ng qua tæng sã thu, chi ng©n s¸ch nhµ níc c¶ 4 cÊp vµ chi tiÕt theo lÜnh vùc, quyÕt ®Þnh chi tÕt dù to¸n ng©n s¸ch trung ¬ng vµ ph©n bæ ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng. Ph©n cÊp râ rµng h¬n vÒ qu¶n lý ng©n s¸ch, b¶o ®¶m cho c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng cã sù chñ ®éng lín h¬n vÒ nguån thu vµ chi ng©n s¸ch, trªn c¬ së ®ã chñ ®éng bè trÝ vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¹t ®éng. CÇn tiÕn tíi ph©n cÊp cho tõng cÊp chÝnh quyÒn cã nguån thu ®éc lËp vµ æn ®Þnh trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh theo khu vùc qu¶n lý cña m×nh ®Ó mçi cÊp cã thÓ tÝch cùc vµ chñ ®éng h¬n trong viÖc båi dìng vµ khai th¸c nguån thu, gióp cho chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng chñ ®éng bè trÝ c¸c kho¶n chi tiªu cè ®Þnh cña m×nh, kh«ng bÞ lÖ thuéc qu¸ nhiÒu vµo cÊp trªn. ViÖc ph©n bæ tØ lÖ ®iÒu tiÕt theo tõng s¾c thuÕ gi÷a Trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng lµm cho viÖc tÝnh to¸n trë nªn kh¸ phøc t¹p vµ kh«ng khuyÕn khÝch ®Þa ph¬ng thu c¸c s¾c thuÕ do Trung ¬ng ®îc hëng hoÆc cã tØ lÖ ph©n bæ cho ®Þa ph¬ng thÊp. V× vËy, cã thÓ sö dông mét tØ lÖ ph©n bæ cho ®Þa ph¬ng theo híng cã thÓ sö dông mét tØ lÖ ®iÒu tiÕt chung gi÷a Trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng tÝnh trªn tæng sè thu tõ tÊt c¶ c¸c lo¹i thuÕ. TØ lÖ nµy cã thÓ ®îc ®iÒu chØnh theo tõng vïng ®Ó t¹o ra sù ph©n bæ ng©n s¸ch hîp lý gi÷a c¸c vïng phï hîp víi ®Þnh híng ph¸t triÓn cña vïng ®ã. TØ lÖ thu cã thÓ ®îc quyÕt ®Þnh ba n¨m mét lÇn ®Ó t¹o ra sù chñ ®éng cho ®Þa ph¬ng trong bè trÝ c¸c kho¶n chi.
Thø hai, tiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ chu tr×nh ng©n s¸ch nhµ níc vµ t¨ng cêng qu¶n lý chu tr×nh ng©n s¸ch nhµ níc. T¨ng cêng qu¶n lý tèt h¬n chu tr×nh ng©n s¸ch nhµ níc sÏ gióp cho c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ khíp gi÷a kÕ ho¹ch ho¹t ®éng víi kÕ ho¹ch tµi chÝnh, tõ ®ã cã ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi c¸c nguån lùc tµi chÝnh ®Ó chñ ®éng thùc thi c¸c nhiÖm vô. §æi míi c¸c ho¹t ®éng tõ lËp dù to¸n ng©n s¸ch, cho ®Õn chÊp hµnh vµ quyÕt to¸n ng©n s¸ch cã tÝnh khoa häc vµ phï hîp h¬n víi thùc tÕ. Cô thÓ lµ cÇn tiÕp tôc ®æi míi c¸c c¨n cø vµ quy tr×nh lËp c¸c dù to¸n ng©n s¸ch, hoµn thiÖn thñ tôc vµ c¬ chÕ chÊp hµnh ng©n s¸ch, còng nh ®æi míi ph¬ng thøc quyÕt to¸n ng©n s¸ch. §Æc biÖt, cÇn chuyÓn c¸c ®Þnh møc ph©n bæ ng©n s¸ch cho c¸c lÜnh vùc tõ dùa trªn ®Çu vµo sang c¨n cø vµo ®Çu ra.
Thø ba, hoµn thiÖn hÖ thèng chÕ ®é, ®Þnh møc chi tiªu ng©n s¸ch nhµ níc. Thay hÖthèng chØ tiªu ng©n sach nhµ níc phï hîp víi tiªu chuÈn quèc tÕ (hÖ thèng GFS – Government Financial System cña IMF). C¸c ®Þnh møc chi tiªu hîp lý gióp c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ tÝnh to¸n chÝnh x¸c h¬n c¸c nguån lùc tµi chÝnh cÇn thiÕt còng nh cã c¨n cø khoa häc ®Ó chi tiªu kinh phÝ mét c¸ch tiÕt kiÖm vµ thÝch hîp. CÇn tiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c ®Þnh møc chi tiªu cô thÓ - ®Æc biÖt trong lÜnh vùc hµnh chÝnh - trªn c¬ së kh¸ch quan vµ s¸t hîp h¬n víi thùc tÕ, theo híng t¹o ra sù chñ ®éng cho c¬ quan, ®¬n vÞ vµ khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm.
Thø t, t¨ng cêng tÝnh chñ ®éng vÒ tµi chÝnh cña c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp trªn c¬ së g¾n chi tiªu tµi chÝnh víi viÖc c¶i tiÕn c¬ chÕ qu¶n lý cña c¸c ®¬n vÞ nµy. ViÖc kho¸n biªn chÕ vµ chi phÝ hµnh chÝnh ®èi víi c¸c c¬ quan hµnh chÝnh vµ quyÒn tù chñ vÒ tµi chÝnh ®èi víi c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp cã thu cÇn ®îc hoµn chØnh h¬n n÷a tríc khi më réng ¸p dông ®¹i trµ trong thêi gian tíi.
Thø n¨m, t¨ng cêng sö dông ng©n s¸ch cã hiÖu qu¶, trªn c¬ së dµnh mét kho¶n chi tho¶ ®¸ng cho tiÒn l¬ng trªn c¬ së tiÕp tôc c¶i c¸ch chÕ ®é tiÒn l¬ng cho c¸n bé, c«ng chøc nhµ níc g¾n víi kÕt qu¶ thùc thi nhiÖm vô. Yªu cÇu quan träng trong c¶i c¸ch tiÒn l¬ng lµ x©y dùng ®îc mét hÖ thèng thang b¶ng l¬ng vµ c¬ chÕ n©ng l¬ng hîp lý cã t¸c dông khuyÕn khÝch nh÷ng ngêi lµm viÖc cã hiÖu qu¶.
Thø s¸u, Bæ sung c¸c quy ®Þnh vÒ c¬ chÕ qu¶n lý chi vît vµ ngoµi dù to¸n ng©n s¸ch nhµ níc còng nh c¸c quy ®Þnh vÒ c¬ chÕ qu¶n lý c¸c quü ngoµi ng©n s¸ch nhµ níc.
Thø b¶y, Më réng vµ hoµn thiÖn viÖc kiÓm to¸n ng©n s¸ch nhµ níc, gãp phÇn chÊn chØnh kû luËt tµi chÝnh c«ng, ph¸t hiÖn vµ ng¨n chÆn t×nh tr¹ng l·ng phÝ, tham nhòng. T¨ng cêng c¶ kiÓm to¸n néi bé vµ kiÓm to¸n cña c¬ quan nhµ níc, lµm cho kiÓm to¸n trë thµnh mét ho¹t ®éng thêng xuyªn cña c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ sö dông kinh phÝ tõ ng©n s¸ch nhµ níc. Ho¹t ®éng kiÓm to¸n ph¶i gãp phÇn ®¸nh gi¸ tÝnh kinh tÕ, hiÖu qu¶ trong sö dông c¸c nguån lùc tµi chÝnh cña Nhµ níc, kÞp thêi ph¸t hiÖn vµ ng¨n chÆn c¸c hµnh vi l·ng phÝ, tham nhòng, tõ ®ã chÊn chØnh kû luËt tµi chÝnh trong c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ.
VÒ ph¬ng diÖn nµy, chóng t«i thÊy cÇn lµm râ thªm mét sè ®iÓm sau ®©y:
Tríc hÕt, viÖc x©y dùng, so¹n th¶o vµ ban hµnh LuËt KiÓm to¸n nhµ níc ®îc dùa trªn c¬ së cña viÖc qu¸n triÖt ®Çy ®ñ quan ®iÓm, chñ tr¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng thÓ hiÖn qua NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 3 Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng kho¸ VIII lµ: “§Ò cao vai trß cña c¬ quan KiÓm to¸n Nhµ níc trong viÖc kiÓm to¸n mäi c¬ quan, tæ chøc cã sö dông ng©n s¸ch nhµ níc. C¬ quan KiÓm to¸n Nhµ níc b¸o c¸o kÕt qu¶ kiÓm to¸n cho Quèc héi, ChÝnh phñ vµ c«ng bè c«ng khai cho d©n biÕt". VÒ mÆt nhËn thøc cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh mét c¸ch râ rµng lµ: Ho¹t ®éng kiÓm to¸n nhµ níc vµ kÕt qu¶ kiÓm to¸n lµ nh»m phôc vô cho c«ng t¸c qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ®Êt níc cña Quèc héi vµ ChÝnh phñ. ViÖc c«ng bè c«ng khai cho d©n biÕt lµ cÇn thiÕt vµ viÖc c«ng bè c«ng khai nµy thuéc thÈm quyÒn vµ ph¶i do Quèc héi, ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh.
VÒ vÞ trÝ cña c¬ quan kiÓm to¸n nhµ níc: XuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt, chøc n¨ng cña tæ chøc kiÓm to¸n lµ tæ chøc cã ®éi ngò c¸n bé cã “tay nghÒ”, tr×nh ®é chuyªn m«n cao, cã uy tÝn vµ chuyªn tiÕn hµnh lµm c¸c c«ng viÖc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ vµ cho ý kiÕn x¸c nhËn tÝnh ®óng ®¾n, trung thùc, hîp ph¸p , hîp lÖ cña c¸c th«ng tin, sè liÖu thÓ hiÖn trªn sæ s¸ch, chøng tõ, hå s¬, b¸o c¸o tµi chÝnh, còng nh tÝnh kinh tÕ, tÝnh tu©n thñ ph¸p luËt trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, qu¶n lý, sö dông tµi chÝnh vµ tµi s¶n cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n, th× KiÓm to¸n nhµ níc lµ c¬ quan chuyªn m«n thùc hiÖn kiÓm to¸n ®èi víi c¸c ®¬n vÞ cã sö dông ng©n s¸ch nhµ níc vµ b¸o c¸o kÕt qu¶ kiÓm to¸n cho Quèc héi, ChÝnh phñ. MÆc dï KiÓm to¸n nhµ níc lµ c¬ quan chuyªn m«n thuéc Quèc héi. C¬ quan nµy còng cã thÓ më réng ph¹m vi ho¹t ®éng tiÕn hµnh cung cÊp c¸c dÞch vô kiÓm to¸n vÒ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, khi cã yªu cÇu hoÆc ®¬n ®Æt hµng.
KiÓm to¸n nhµ níc lµ c¬ quan kiÓm tra tµi chÝnh c«ng, cho nªn tríc hÕt, ®èi tîng kiÓm to¸n chÝnh cña KiÓm to¸n nhµ níc lµ c¸c c¬ quan, tæ chøc, ®¬n vÞ cã qu¶n lý, sö dông c¸c nguån lùc tµi chÝnh nhµ níc vµ tµi s¶n nhµ níc. C¸cTæ chøc qu¶n lý c¸c quü cã nguån thu tõ c¸c kho¶n ®ãng gãp cña nh©n d©n còng rÊt cÇn cã sù kiÓm tra gi¸m s¸t, kÓ c¶ viÖc kiÓm to¸n vµ c«ng khai viÖc thu chi cña c¸c quü nµy. ViÖc kiÓm to¸n c¸c ®èi tîng nµy cã thÓ do Tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp ®¶m nhËn, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ vµ chØ lµ ®èi tîng cña riªng KiÓm to¸n nhµ níc. VÊn ®Ò chÝnh lµ ë chç: Trong c¸c Quy chÕ ph¸p lý vÒ viÖc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i Quü nµy ph¶i cã qui ®Þnh b¾t buéc vÒ kiÓm to¸n. ViÖc kiÓm to¸n nµy cã thÓ do Tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp ®¶m nhËn, nhng còng kh«ng nªn lo¹i trõ trêng hîp mét khi KiÓm to¸n nhµ níc ®îc yªu cÇu vµ KiÓm to¸n nhµ níc cã kh¶ n¨ng ®¸p øng yªu cÇu ®ã th× rÊt khi ®ã, KiÓm to¸n nhµ níc thùc hiÖn c«ng viÖc nµy nh lµ trêng hîp kiÓm to¸n ®éc lËp cung cÊp dÞch vô kiÓm to¸n th«ng thêng. §iÒu nµy phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ.
VÒ gi¸ trÞ cña b¸o c¸o kiÓm to¸n: B¸o c¸o kiÓm to¸n cña KiÓm to¸n nhµ níc sÏ ®îc sö dông lµm c¨n cø cho viÖc quyÕt to¸n hoÆc phª chuÈn quyÕt to¸n ng©n s¸ch nhµ níc, cã nghÜa lµ tÝnh ®óng ®¾n, trung thùc, hîp ph¸p , hîp lÖ cña c¸c th«ng tin, sè liÖu thÓ hiÖn trªn sæ s¸ch, chøng tõ, hå s¬, b¸o c¸o tµi chÝnh , còng nh tÝnh kinh tÕ, tÝnh tu©n thñ ph¸p luËt trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, qu¶n lý, sö dông tµi chÝnh vµ tµi s¶n cña ®¬n vÞ ®· ®îc kiÓm to¸n vµ b¸o c¸o kiÓm to¸n nµy sÏ kh«ng thÓ bÞ nghi ngê hay b·i bá hoÆc kh«ng sö dông, chõng nµo kh«ng cã nh÷ng b»ng chøng râ rµng chøng minh cã nh÷ng sai sãt hoÆc vi ph¹m ph¸p luËt trong B¸o c¸o kiÓm to¸n cña KiÓm to¸n nhµ níc.
MÆt kh¸c, chóng t«i thÊy cÇn nhÊn m¹nh viÖc ph©n ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ sù phèi hîp gi÷a c¬ quan KiÓm to¸n nhµ níc víi c¸c c¬ quan thanh tra, kiÓm tra kh¸c còng nh gi¸ trÞ ph¸p lý cña b¸o c¸o kiÓm to¸n vµ tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c kÕt luËn, kiÕn nghÞ kiÓm to¸n cña KiÓm to¸n nhµ níc. VÊn ®Ò nµy, cÇn ®îc kh¼ng ®Þnh vµ qui ®Þnh thËt râ rµng h¬n, rµnh m¹ch h¬n theo híng: Trong ho¹t ®éng thanh tra, kiÓm tra cña c¸c c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn cã thÓ trng cÇu KiÓm to¸n nhµ níc vµ trong trêng hîp ®· ®îc kiÓm to¸n bëi KiÓm to¸n nhµ níc th× b¸o c¸o kiÓm to¸n cña KiÓm to¸n nhµ níc sÏ ®îc sö dông lµm c¨n cø cho viÖc thanh tra, kiÓm tra, trõ trêng hîp b¸o c¸o kiÓm to¸n cña KiÓm to¸n nhµ níc bÞ c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn kÕt luËn lµ cã sai sãt hoÆc vi ph¹m ph¸p luËt.
Thø t¸m: Trªn lÜnh vùc thuÕ còng cÇn cã nh÷ng ®æi míi vµ hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ thuÕ, trong ®ã cã c¸c quy ®Þnh cã liªn quan ®Õn thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt (®îc gäi lµ thuÕ gi¸n thu), thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp, thuÕ thu nhËp c¸ nh©n (®îc gäi lµ thuÕ trùc thu).
CÇn cã sù c¶i tiÕn, ®æi míi c¶ vÒ tr×nh tù thñ tôc, c¬ chÕ vµ tæ chøc thu nép thuÕ tinh gi¶n vµ h÷u hiÖu, ®¸p øng c¸c yªu cÇu c¶i c¸ch hµnh chÝnh nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ, thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi, hîp t¸c vµ héi nhËp quèc tÕ.
Theo ®ã, c¸c qui ®Þnh ph¸p luËt vÒ thuÕ ë níc ta cÇn ®îc tiÕp tôc söa ®æi, bæ sung vµ hoµn thiÖn theo híng x¸c ®Þnh mét c¸ch ®Çy ®ñ, râ rµng vµ minh b¹ch:
+ Khi nµo, trong trêng hîp nµo, ph¹m vi nµo c¸c chñ thÓ cã nghÜa vô thuÕ ®èi víi Nhµ níc;
+ Tr×nh tù, thñ tôc ®¬n gi¶n, râ rµng vµ hîp lý cho viÖc thùc hiÖn c¸c nghÜa vô vÒ thuÕ vµ
+ C¸c chÕ tµi t¬ng xøng, thÝch ®¸ng ®èi víi c¸c trêng hîp vi ph¹m nghÜa vô vÒ thuÕ.
Héi nhËp quèc tÕ ®ßi hái vÒ sù c«ng khai ho¸ chÝnh s¸ch thuÕ, ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng, kh«ng ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c chñ thÓ trªn lÜnh vùc thuÕ. Nguyªn t¾c c«ng b»ng ph¶i ®îc thÓ hiÖn vµ tu©n thñ trong c¸c qui ®Þnh ph¸p luËt vÒ thuÕ vµ trong thñ tôc hµnh chÝnh cã liªn quan vÒ thuÕ. Nguyªn t¾c nµy còng ph¶i ®îc thùc hiÖn ngay c¶ ®èi víi c¸c trêng hîp ®îc hëng u ®·i, miÔn hoÆc gi¶m thuÕ. Do ®ã c¸c trêng hîp u ®·i, miÔn hoÆc gi¶m thuÕ còng cÇn ®îc qui ®Þnh mét c¸ch chÆt chÏ, nhÊt qu¸t minh b¹ch, râ rµng h¬n n÷a c¶ vÒ tiªu chuÈn, ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ còng nh tr×nh tù thñ tôc cña viÖc xem xÐt, quyÕt ®Þnh cho hëng c¸c u ®·i miÔn hoÆc gi¶m thuÕ còng cÇn ph¶i ®îc c¶i tiÕn ®¶m b¶o tÝnh hîp lý, ®¬n gi¶n, râ rµng vµ dÔ thùc thi cho c¸c chñ thÓ.
Ngay trong thñ tôc hµnh chÝnh thuÕ còng cÇn cã nh÷ng c¶i c¸ch ë c¸c ph¬ng diÖn sau:
+ C¶i c¸ch tr×nh tù, thñ tôc thu, nép thuÕ;
+ C¶i c¸ch bé m¸y hµnh chÝnh thuÕ, bao gåm: C¶i c¸ch m« h×nh tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh thuÕ; c¶i c¸ch sù ph©n cÊp qu¶n lý gi÷a c¸c c¬ quan thuÕ vµ sù ph©n c«ng trong néi bé cña tõng c¬ quan thuÕ; C¶i tiÕn ph¬ng thøc ho¹t ®éng, sù chØ ®¹o, ®iÒu hµnh cña TCT, Côc thuÕ, Chi côc thuÕ ®Ó n©ng cao chÊt lîng ho¹t ®éng ®¸p øng nh÷ng biÕn ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng vµ nh÷ng th¸ch thøc cña qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ;
+ X©y dùng, kiÖn toµn ®éi ngò c¸n bé c«ng chøc thuÕ g¾n liÒn víi viÖc hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ chÕ ®é c«ng chøc vµ t¨ng cêng ®Çu t trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i cho ngµnh thuÕ;
Nãi tãm l¹i, nh÷ng c¶i c¸ch vÒ tµi chÝnh c«ng sÏ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn sinh ho¹t cña bé m¸y hµnh chÝnh Nhµ níc, lµm t¨ng tÝnh tù chñ cña c¸c ®¬n vÞ g¾n víi sù chñ ®éng vÒ tµi chÝnh; t¹o ra c¬ chÕ tµi chÝnh khuyÕn khÝch c¸c ®¬n vÞ chi tiªu cã hiÖu qu¶, híng vµo kÕt qu¶ ®Çu ra vµ tiÕt kiÖm ng©n s¸ch, trªn c¬ së ®ã t¨ng thu nhËp cho ngêi lao ®éng. §ã chÝnh lµ nh÷ng ®éng lùc thóc ®Èy c¸c c¬ quan trong bé m¸y Nhµ níc ®æi míi vÒ tæ chøc, ph¬ng thøc ho¹t ®éng vµ n©ng cao n¨ng lùc cña ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc, lµm cho bé m¸y Nhµ níc ho¹t ®éng cã hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ h¬n, ®¸p øng c¸c yªu cÇu ®ang ®Æt ra cña c«ng cuéc c¶i c¸ch hµnh chÝnh ë níc ta. KÕt qu¶ c¶i c¸ch tµi chÝnh c«ng ph¶i ®îc thÓ hiÖn râ qua hiÖu qu¶ cña c¶i c¸ch hµnh chÝnh. HiÖu qu¶ cña c¸c cuéc c¶i c¸ch nµy cßn ®îc thÓ hiÖn ë mèi t¬ng quan gi÷a kÕt qu¶ thu ®îc tèi ®a víi chi phÝ thùc hiÖn kÕt qu¶ ®ã ë møc tèi thiÓu. Chi phÝ thùc hiÖn kÕt qu¶ ®îc biÓu hiÖn b»ng chi phÝ vÒ nh©n lùc, vËt lùc, vËt chÊt, tµi chÝnh vµ thêi gian. Hay nãi c¸ch kh¸c, hiÖu qu¶ hµnh chÝnh thuÕ lµ sù so s¸nh kÕt qu¶ víi chi phÝ mµ ®iÒu kiÖn lµ n¨ng suÊt, chÊt lîng ®¹t tèi ®a vµ chi phÝ ë møc tèi thiÓu. HiÖu qu¶ ®ã thÓ hiÖn ë c¸c møc ®é kh¸c nhau: 1. KÕt qu¶ t¨ng, chi phÝ gi¶m; 2. KÕt qu¶ t¨ng, chi phÝ gi÷ nguyªn; 3. KÕt qu¶ t¨ng, chi phÝ t¨ng chËm h¬n; 4. KÕt qu¶ gi÷ nguyªn, chi phÝ gi¶m; 5. KÕt qu¶ gi¶m, chi phÝ gi¶m nhanh h¬n.
§©y còng lµ mét ph¬ng diÖn cÇn ®îc xÐt tíi ngay trong c¶i c¸ch hµnh chÝnh nãi chung vµ c¶i c¸ch tµi chÝnh c«ng nãi riªng.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- Baocaochyende3.doc
