Chuyên đề Kiểm toán chu trình bán hàng- thu tiền trong kiểm toán báo cáo tài chính do Công ty Kiểm toán và Dịch vụ Tin học (AISC) thực hiện

­¬ng tr×nh kiÓm to¸n mÉu cña c«ng ty kiÓm to¸n AISC. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm kiÓm so¸t, c¸c KTV sÏ giíi h¹n l¹i viÖc kiÓm tra trong mét sè th¸ng nh­ c¸c th¸ng cã biÕn ®éng lín, hoÆc c¸c th¸ng gÇn cuèi n¨m. KTV còng tiÕn hµnh giíi h¹n mét sè thñ tôc ph©n tÝch nh­ kiÓm tra sù ph©n chia c¸c niªn ®«, kiÓm tra c¸c nghiÖp vô bÊt th­êng... KÕt qu¶ viÖc thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm kiÓm so¸t t¹i c«ng ty XYZ nh­ sau: Sè ho¸ ®¬n trung b×nh mçi th¸ng lµ 150, KTV tiÕn hµnh chän mçi th¸ng 10 ho¸ ®¬n ®Ó kiÓm tra tÝnh liªn tôc trong ®¸nh sè thø tù. KTV nhËn thÊy c¸c ho¸ ®¬n ®Òu ®­îc ®¸nh sè liªn tôc. V× vËy, kh¶ n¨ng ghi trïng hoÆc bá sãt c¸c nghiÖp vô lµ kh«ng s¶y ra. Tuy nhiªn trong th¸ng 12 KTV ph¸t hiÖn mét ho¸ ®¬n sè 1424 ®­îc ghi 2 lÇn vµo ngµy 12 vµ ngµy 25 th¸ng 12 víi gi¸ trÞ ghi trªn ho¸ ®¬n (ch­a thuÕ GTGT) lµ 45.876.000VN§. §iÒu nµy ®­îc KTV ghi chÐp l¹i ®Ó thùc hiÖn c¸c bót to¸n ®iÒu chØnh cuèi n¨m: Nî TK 511 : 45.876.000 VN§ Nî TK 3331 : 4.587.600 VN§ Cã TK 131 : 50.463.600 VN§ Víi mçi nghiÖp vô b¸n hµng, c¸c ho¸ ®¬n quy ®Þnh cña c«ng ty ®­îc ®Ýnh kÌm víi PhiÕu th«ng tin kh¸ch hµng, LÖnh giao hµng, GiÊy nhËn nî, PhiÕu xuÊt kho. Bé chøng tõ nµy ®­îc kÕ to¸n l­u gi÷. KTV chän x¸c suÊt mçi th¸ng 10 bé vµ tiÕ hµnh kiÓm tra. KÕt qu¶ cho thÊy cã 4/120 bé bÞ thiÕu 1 hoÆc 2 chøng tõ gèc, mét sè chøng tõ thiÕu sù phª chuÈn cña ng­êi cã thÈm quyÒn. §iÒu nµy ®· ®­îc ph¶n ¸nh trong giÊy tê lµm viÖc cña KTV. KTV tiÕn hµnh kiÓm tra gi¸ b¸n víi gi¸ quy ®Þnh cña Tæng c«ng ty cho thÊy c«ng ty ®· b¸n hµng theo ®óng gi¸ quy ®Þnh. §Ó xem xÐt tÝnh thèng nhÊt sè liÖu tæng hîp t¹i c«ng ty vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn, KTV tiÕn hµnh ®èi chiÕu doanh thu víi phßng kinh doanh cña c«ng ty vµ ®èi chiÕu sæ s¸c cña c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn víi sæ s¸ch t¹i c«ng ty xem cã khíp ®óng vÒ mÆt så liÖu vµ h¹ch to¸n hay kh«ng? KÕt qu¶ lµ sè liÖu thèng nhÊt víi nhau. Víi c¸c kÕt qu¶ trªn, KTV nhËn xÐt r»ng hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña c«ng ty XYZ ®· ®­îc thiÕt kÕ vµ vËn hµnh hiÖu qu¶ tuy vÉn cßn mét sè sai sãt nh­ng kh«ng träng yÕu. Do vËy, c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n ®­îc gi¶m bít vµ tËp trung chñ yÕu vµo tÝnh cã thËt cña doanh thu nh­ trong ®¸nh gi¸ s¬ bé. C¸c thñ tôc ph©n tÝch vµ kiÓm tra chi tiÕt KiÓm tra sæ chi tiÕt doanh thu vµ sæ chi tiÕt c¸c s¶n phÈm cña c«ng ty, ®èi chiÕu sè tæng céng thÊy khíp ®óng víi sè ghi trªn sæ tæng hîp. Tõ sæ chi tiÕt KTV tiÕn hµnh lùa chän mét sè kho¶n môc ®Ó kiÓm tra chi tiÕt c¸c chøng tõ Sè l­îng mÉu ®­îc chän lµ mçi th¸ng chän 1 nghiÖp vô víi tiªu thøc chän mÉu lµ nh÷ng nghiÖp vô ph¸t sinh víi sè l­îng lín. KTV còng tiÕn hµnh kiÓm tra chi tiÕt c¸c lÖnh giao hµng vµ phiÕu xuÊt kho ®Ó xem xÐt sù phï hîp víi c¸c chøng tõ kh¸c vÒ sè l­îng vµ chñng lo¹i hµng b¸n. C¸c tiªu thøc cÇn kiÓm tra lµ sù thèng nhÊt vÒ sè l­îng, chñng lo¹i , gi¸ b¸n, thµnh tiÒn ghi trªn c¸c chøng tõ; sù thèng nhÊt vÒ tªn kh¸ch hµng, sù ký duyÖt cña c¸c chøng tõ. KÕt qu¶ kiÓm tra cho thÊy trong 12 bé chøng tõ ®­îc kiÓm tra th× cã 2 bé ®Òu thiÕu lÖnh giao hµng. KÕ to¸n gi¶i thÝch lµ ®©y ®Òu lµ nghiÖp vô giao dÞch b¸n hµng víi c«ng ty K lµ kh¸ch hµng th­êng xuyªn v× vËy Gi¸m ®èc ch­a kÞp viÕt lÖnh giao hµng. KÕ to¸n tiÕn hµnh bæ xung theo ®óng quy ®Þnh. KiÓm tra tÝnh ®óng kú cña doanh thu KTV tiÕn hµnh kiÓm tra 10 ngµy tr­íc vµ sau khi kho¸ sæ kÕ to¸n. Sau khi kiÓm tra KTV ®· ph¸t hiÖn ra mét sè c¸c sai sãt vµ ®­îc ghi ®Çy ®ñ trªn giÊy tê lµm viÖc cña KTV. B¶ng 12: TrÝch giÊy tê lµm viÖc cña KTV C«ng ty kiÓm to¸n vµ dÞch vô tin hoc Kh¸ch hµng: c«ng ty ABC Kho¶n môc: Doanh thu B­íc c«ng viÖc: TÝnh ®óng kú cña doanh thu Niªn ®é kiÓm to¸n: 31-12-2003 Tªn Ngµy Ng­êi T.H Ng­êi K.T M· sè Trang Sè Ngµy H§ DiÔn gi¶i Sè tiÒn Ngµy ghi sæ 1452 08/1/2004 B¸n hµng cho c«ng ty A 350.000.000 28/12/2003 NhËn xÐt: Mét sè kho¶n doanh thu n¨m 2004 ®· h¹ch to¸n sang n¨m 2003- vi ph¹m nguyªn t¾c ®óng kú vµ cÇn ®­îc ®iÒu chØnh Nî TK 511 : 350.000.000 VN§ Nî TK 3331 : 35.000.000 VN§ Cã TK 131 : 385.000.000 VN§ Sai sãt trªn ®­îc kÕ to¸n gi¶i thÝch lµ ®· h¹ch to¸n nhÇm theo ngµy GiÊy ghi nhËn nî, kh«ng c¨n cø vµo ngµy ph¸t hµnh Ho¸ ®¬n GTGT. KÕ to¸n ®· tiÕn hµnh ®iÒu chØnh theo yªu cÇu cña KTV. §¸nh gi¸ chung KÕt qu¶ c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cho thÊy c«ng viÖc kÕ to¸n cña ®¬n vÞ ®­îc thùc hiÖn kh¸ tèt, PhÇn mÒm kÕ to¸n ®­îc sö dông trong c«ng t¸c kÕ to¸n t¹i c«ng ty vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn nªn sù sai sãt trong tÝnh to¸n hÇu nh­ kh«ng cã. Trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n chØ cã mét sè nh÷ng l­u ý sau: Ph¸t hiÖn cã nghiÖp vô ghi nhËn kh«ng ®óng kú, do kÕ to¸n ®Ó x¶y ra sai sãt vµo nh÷ng ngµy cuèi n¨m. VÊn ®Ò nµy cÇn ®­îc rót kinh nghiÖm trong niªn ®é sau. Víi hÖ thèng kÕ to¸n m¸y hiÖn ®¹i, tiÖn lîi cho viÖc lÊy sè liÖu, tuy nhiªn m¸y mãc cã thÓ tån t¹i nh÷ng sù cè, v× vËy kÕ to¸n cÇn in ra kÞp thêi c¸c lo¹i sæ s¸ch theo quy ®Þnh ®Ó tiÖn viÖc theo dâi, l­u tr÷ vµ tr¸nh rñi ro m¸y tÝnh t¹o nªn. Mét sè ho¸ ®¬n ®­îc l­u tr÷ kh«ng ®ång bé nh­ thiÕu lÖnh giao hµng, thiÕu hîp ®ång.... XÐt vÒ khÝa c¹nh träng yÕu, doanh thu ®­îc tr×nh bµy trung thùc vµ hîp lý. 2.3. KiÓm to¸n c¸c kho¶n ph¶i thu kh¸ch hµng. C¸c kho¶n ph¶i thu kh¸ch hµng trong phÇn lín c¸c cuéc kiÓm to¸n ®Òu ®­îc coi lµ kho¶n môc träng yÕu, v× th«ng qua c«ng nî ph¶i thu KTV biÕt ®­îc t×nh h×nh tµi chÝnh cña ®¬n vÞ cã ®­îc ®¶m b¶o hay kh«ng? NÕu c¸c kho¶n ph¶i thu lín vµ nhiÒu kho¶n nî qu¸ h¹n, tÝnh liªn tôc ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp cÇn ph¶i xem xÐt. Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n KTV ®· tiÕn hµnh ph©n tÝch tæng qu¸t TK ph¶i thu kh¸ch hµng t¹i hai c«ng ty ABC vµ XYZ vµ ®Òu x¸c ®Þnh lµ träng yÕu. V× vËy, trong giai ®o¹n nµy KTV thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n c¸c kho¶n ph¶i thu nh­ sau: B¶ng 14 : Ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n ®èi víi c¸c kho¶n ph¶i thu C«ng ty kiÓm to¸n vµ dÞch vô tin hoc Kh¸ch hµng: c«ng ty Kho¶n môc: Ph¶i thu kh¸ch hµng B­íc c«ng viÖc: Ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n Niªn ®é kiÓm to¸n: 31-12-2003 Tªn Ngµy Ng­êi T.H Ng­êi K.T M· sè Trang Môc tiªu: + Thu thËp th«ng tin vÒ c¸c kho¶n ph¶i thu ®­îc h¹ch to¸n ®Çy ®ñ chÝnh x¸c. + Nguyªn t¾c phª chuÈn ®èi víi viÖc b¸n chÞu, dù phßng ph¶i thu khã ®ßi ®­îc ¸p dông vµ phï hîp víi chÕ ®é kÕ to¸n. + Xem xÐt, x¸c nhËn kho¶n ph¶i thu cña kh¸ch hµng. ViÖc lµm: * Ph©n tÝch tæng qu¸t: dùa trªn c¬ së. LËp b¶ng tæng hîp nî ph¶i thu so s¸nh víi niªn ®é tr­íc. KiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ c¸c chÝnh s¸ch kÕ to¸n vµ ph­¬ng ph¸p ghi nhËn doanh thu lµ phï hîp vµ h÷u hiÖu. * KiÓm tra chi tiÕt: 1. Xem xÐt, x¸c nhËn kho¶n ph¶i thu cña kh¸ch hµng (KiÓm tra tÝnh cã thËt, tÝnh ®Çy ®ñ vµ ®óng k× cña Tµi kho¶n ph¶i thu). KiÓm tra vµ ®èi chiÕu víi sè liÖu tæng hîp trªn B¶ng C©n ®èi kÕ to¸n víi sè liÖu trªn B¶ng kª nî ph¶i thu vµ Sæ c¸i TK 131. TiÕn hµnh kiÓm tra chi tiÕt c¸c kho¶n môc quan träng Lùa chän mét sè kh¸ch hµng cã sè d­ nî lín vµ ®èi chiÕu víi ho¸ ®¬n xem cã phï hîp víi sè tiÒn trªn B¶ng kÕ nî ph¶i thu vµ sæ chi tiÕt c«ng nî hay kh«ng. C¸c b­íc thùc hiÖn lùa chän d­íi sù gi¸m s¸t cña KTV. + ChuÈn bÞ hoÆc yªu cÇu kh¸ch hµng chuÈn bÞ göi th­ x¸c nhËn cho c¸c ho¸ ®¬n ®· ®­îc lùa chän d­íi sù gi¸m s¸t cña KTV. + §èi chiÕu sè d­ tµi kho¶n trªn th­ x¸c nhËn cña kh¸ch hµng víi sè liÖu trªn sæ s¸ch kÕ to¸n ®Ó tõ ®ã ph¸t hiÖn ra c¸c sai sãt. NÕu kh«ng thùc hiÖn göi th­ x¸c nhËn, KTV cã thÓ xem xÐt c¸c chøng tõ gèc chøng minh cho viÖc ghi sæ c¸c nghiÖp vô ph¶i thu nh­: Chøng tõ giao hµng, PhiÕu thu,GiÊy b¸o cã, B¶ng sao kª cña ng©n hµng. NÕu cã th­ x¸c nhËn KTV vÉn ph¶i kiÓm tra tÝnh ®óng ®¾n cña th­ x¸c nhËn ®ã. Tr­íc hÕt, KTV kiÓm tra sè liÖu tæng hîp cña Tµi kho¶n 131 trªn B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n ngµy 31-12-2003. Minh ho¹ t¹i c«ng ty ABC B¶ng 15: B¶ng tæng hîp sai sãt cña c«ng ty AISC C«ng ty kiÓm to¸n vµ dÞch vô tin hoc Kh¸ch hµng: c«ng ty ABC: Kho¶n môc: Ph¶i thu kh¸ch hµng B­íc c«ng viÖc: Ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n Niªn ®é kiÓm to¸n: 31-12-2003 Tªn Ngµy Ng­êi T.H Ng­êi K.T M· sè Trang §¬n vÞ: VN§ Néi dung Sè BC cña KH 31/12/2003 Sè ®iÒu chØnh cña KTV Sè kiÓm to¸n 31/12/2003 Sè kÕ to¸n 31/12/2002 Ph¶i thu kh¸ch hµng 18.514.135.870 350.601.070 18.163.534.800 11.944.603.790 Sau khi thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm to¸n ph©n tÝch tæng hîp. KTV tiÕn hµnh kiÓm tra chi tiÕt sè d­ tµi kho¶n ph¶i thu kh¸ch hµng t¹i hai c«ng ty ABC vµ XYZ §Ó x¸c ®Þnh sè d­ cña Tµi kho¶n ph¶i thu trªn B¶ng c©n ®èi kÕ ho¹ch cã ®óng hay kh«ng KTV c¨n cø vµo B¶ng kª nî ph¶i thu Tµi kho¶n 131 ®Ó kiÓm tra chi tiÕt sè d­ Tµi kho¶n 131. B¶ng 16: B¶ng kª nî ph¶i thu tµi kho¶n 131 tÝnh ®Õn ngµy 31/12/2003 Kh¸ch hµng: c«ng ty ABC: Kho¶n môc: Ph¶i thu kh¸ch hµng B­íc c«ng viÖc: KiÓm tra chi tiÕt Niªn ®é kiÓm to¸n: 31-12-2003 Tªn Ngµy Ng­êi T.H Ng­êi K.T M· sè Trang STT Kh¸ch hµng C«ng nî Ghi chó 1 C«ng ty XNK H¶i V©n 2.311.421.000 * 2 C«ng ty TNHH Minh Trang 456.876.000 & 3 C«ng ty TNHH HiÕu V©n 722.881.000 * 4 C«ng ty XNK thiÕt bÞ HN 2.554.899.000 * 5 C«ng ty Loncin 768.998.000 R 6 C«ng ty TNHH K 1.974.000.000 * 7 C«ng ty XNK H¶i phßng 409.987.400 # 8 C«ng ty TNHH H 809.345.800 # 9 Kh¸ch hµng kh¸c & Tæng céng 18.514.135.870 &: C«ng ty kh«ng ®ång ý cho göi th­ x¸c nhËn R: §· ®èi chiÕu khíp ®óng víi B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n ngµy 31/12/2003 #: §· thanh to¸n vµo th¸ng 01 n¨m 2004 *: Chän mÉu ®Ó göi th­ x¸c nhËn TiÕp theo, KTV tiÕn hµnh kiÓm tra chi tiÕt sè d­ Tµi kho¶n ph¶i thu kh¸ch hµng. Trªn thùc tÕ ®Ó kiÓm to¸n chi tiÕt sè d­ c¸c kháan ph¶i thu kh¸ch hµng KTV th­êng ph¶i thùc hiÖn viÖc göi th­ x¸c nhËn nî ®Õn kh¸ch hµng. Quy tr×nh göi th­ x¸c nhËn nî th­êng ®­îc thùc hiÖn theo c¸c b­íc sau: S¬ ®å 15: C¸c b­íc göi th­ x¸c nhËn Thèng nhÊt víi Ban Gi¸m ®èc kh¸ch hµng X¸c ®Þnh ph¹m vi vµ quy m« mÉu chän QuyÕt ®Þnh kiÓu th­ x¸c nhËn ®Ó göi ®i Theo dâi vµ xö lý c¸c th­ phóc ®¸p vµ thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm to¸n thay thÕ Tõ b¶ng kª nî Tµi kho¶n ph¶i thu, KTV chän ra c¸c kh¸ch hµng sau ®Ó göi th­ x¸c nhËn nî. ViÖc lùa chän c¸c kh¸ch hµng th­êng ®­îc KTV tËp trung: + Nh÷ng kh¸ch hµng cã sè d­ c«ng nî lín. + Nh÷ng kh¸ch hµng n¨m ngo¸i cã trong danh môc ph¶i thu nh­ng n¨m nay l¹i kh«ng cã. + Nh÷ng kh¸ch hµng nî l©u ngµy Sau khi göi th­ x¸c nhËn, KTV cßn lËp b¶ng theo dâi c¸c x¸c nhËn ®­îc göi ®i theo mÉu sau: STT Kh¸ch hµng Sè kh¸ch hµng Sè d­ (VN§) Sè tham chiÕu §ång ý §ång ý §ång ý sau khi ®èi chiÕu A B C D E 1 ..... .... .... ... ... ... MÉu th­ x¸c nhËn: B¶ng 17: MÉu th­ x¸c nhËn nî C«ng ty ABC §Þa chØ: Hµ néi ngµy 20 th¸ng 3 n¨m 2004 Th­ x¸c nhËn nî KÝnh göi : Ban Gi¸m ®èc C«ng ty TNHH H¶i V©n §Ó phôc vô tèt cho c«ng viÖc kiÓm to¸n t¹i C«ng ty ABC, chóng t«i kÝnh mong Quý C«ng ty x¸c nhËn sè c«ng nî ®èi víi C«ng ty ABC t¹i thêi ®iÓm 31/12/2003 nh­ sau: Theo sè liÖu sæ s¸ch, sè tiÒn mua hµng ho¸ thµnh phÈm C«ng ty TNHH K ch­a thanh to¸n cho C«ng ty ABC tÝnh ®Õn 31/12/2003 lµ: 2.311.421.000 ®ång B»ng ch÷: Mét tû ba tr¨m m­êi mét triÖu bèn tr¨m hai m­¬i mèt ngh×n ®ång. ViÖc x¸c nhËn sè tiÒn nµy chØ phôc vô cho môc ®Ých x¸c nhËn chÝnh x¸c sè d­ nî trªn b¸o c¸o kÕ to¸n kh«ng phôc vô môc ®Ých g× kh¸c. RÊt mong Quý C«ng ty x¸c nhËn sè nî trªn vµ göi th­ vÒ ®Þa chØ: C«ng ty KiÓm to¸n vµ DÞch vô tin häc Sè 39B Thôy Khª Hµ Néi Tr­íc ngµy 28/03/2004 C«ng ty ABC Gi¸m ®èc §ång ý: Sè chªnh lÖch: Lý do chªnh lÖch: ................................................. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù hîp t¸c cña Quý c«ng ty X¸c nhËn cña quý c«ng ty Ng­êi x¸c nhËn (Chøc vô, ký, ®ãng dÊu) T¹i c«ng ty ABC KTV tiÕn hµnh kiÓm tra chi tiÕt vµ nhËn thÊy ®Õn ngµy 31/12/2003 C«ng ty TNHH HiÕu V©n cßn nî C«ng ty ABC lµ: 800.000.000 ®ång (t¸m tr¨m triÖu ®ång ch½n). Nh­ng trong B¶ng kª nî cña c«ng ty ABC th× sè d­ nî cña C«ng ty TNHH HiÕu V©n lµ 722.881.000 ®ång. §Ó x¸c minh con sè chªnh lÖch trªn lµ cã thËt hay kh«ng th× KTV ph¶i tiÕn hµnh kiÓm tra, ®èi chiÕu tõng ho¸ ®¬n b¸n hµng, phiÕu thu víi sæ chi tiÕt. Sau khi ®èi chiÕu cho thÊy kÕt qu¶ ngµy 28/12/2003 C«ng ty TNHH HiÕu V©n ®· tr¶ cho cho c«ng ty ABC lµ 91.881.000 ®ång (chÝn m­¬i mèt triÖu t¸m tr¨m t¸m mèt ngh×n), theo ho¸ ®¬n (phiÕu thu) sè 2798. Nh­ vËy, kÕ to¸n thanh to¸n ®· kh«ng ph¶n ¸nh sè tiÒn thu ®­îc trªn vµo sæ. Do ®ã ph¶i ®iÒu chØnh c¸c kho¶n ph¶i thu vµ ®iÒu chØnh t¨ng tµi kho¶n tiÒn. ViÖc ®iÒu chØnh nµy ®­îc h¹ch to¸n nh­ sau: Nî TK 113 : 91.881.000 VND Cã TK 131 (TNHH HiÕu V©n) : 91.881.000 VND §èi víi 01 göi th­ x¸c nhËn nî kh«ng cã th«ng tin ph¶n håi tõ phÝa con nî (C«ng ty TNHH) vµ 02 kh¸ch hµng mµ Ban Gi¸m ®èc kh«ng ®ång ý cho göi th­ x¸c nhËn nî th× KTV tiÕn hµnh c¸c thñ tôc thay thÕ b»ng c¸ch kiÓm tra c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng, vËn ®¬n, hîp ®ång mua b¸n, kiÓm tra c¸c biªn lai thu tiÒn liªn quan ®Õn ®èi t­îng ®Ó tÝnh l¹i sè d­ cña c¸c ®èi t­îng ®ã. KÕt qu¶ kiÓm tra cho thÊy sè d­ cña 02 kh¸ch hµng trªn lµ ®óng. §èi víi C«ng ty XYZ Thñ tôc göi th­ x¸c nhËn ®¬n gi¶n h¬n ABC v× cã sù ®èi chiÕu c«ng nî ®Þnh kú gi÷a c¸c bªn vµ cã sù kiÓm tra kh¸ th­êng xuyªn cña bé phËn kiÓm to¸n néi bé. Trong sè h¬n 40 kh¸ch hµng cña XYZ cã h¬n 20 kh¸ch hµng th­êng xuyªn, viÖc ®èi chiÕu c«ng nî ®­îc thùc hiÖn kh¸ tèt, cã 18/20 kh¸ch hµng ®· lµm thñ tôc ®èi chiÕu. V× vËy, th­ x¸c nhËn ®­îc göi cho 02 kh¸ch hµng th­êng xuyªn cßn l¹i vµ mét sè kh¸ch hµng v·ng lai, trong ®ã cã 01 kh¸ch hµng míi, 01 kh¸ch hµng cã sè d­ lín nhÊt vµ 01 kh¸ch hµng bÊt kú trong sè cßn l¹i. Tr×nh tù c¸c b­íc cßn l¹i ®­îc thùc hiÖn t­¬ng tù nh­ ®èi víi C«ng ty ABC. KÕt qu¶ cña viªc göi th­ x¸c nhËn KTV x¸c ®Þnh sè d­ cña c¸c kh¸ch hµng cña c«ng ty XYZ lµ ®óng. KiÓm tra chi tiÕt nghiÖp vô ghi nhËn nî ph¶i thu kh¸ch hµng vµ nghiÖp vô thu tiÒn C«ng viÖc kiÓm tra chi tiÕt nghiÖp vô ghi nhËn nî ph¶i thu kh¸ch hµng vµ nghiÖp vô thu tiÒn lµ kiÓm to¸n sæ ph¸t sinh nghiÖp vô cña tµi kho¶n ph¶i thu kh¸ch hµng th«ng qua c¸c b­íc sau: Chän mÉu ho¸ ®¬n, chøng tõ. §èi chiÕu kiÓm tra tõng ho¸ ®¬n chøng tõ víi sæ s¸ch vµ chøng tõ kh¸c cã liªn quan. Ph¸t hiÖn, gi¶i thÝch nguyªn nh©n chªnh lÖch vµ ®­a ra c¸c bót to¸n ®iÒu chØnh. T¹i c«ng ty ABC Qua ®èi chiÕu kiÓm tra c¸c chøng tõ t¹i c«ng ty ABC, KTV ®· ph¸t hiÖn ra nh÷ng vÊn ®Ò sau vµ ghi vµo giÊy lµm viÖc. Ho¸ ®¬n sè 337 ngµy 28/02/2003 b¸n cho C«ng ty TNHH H víi sè l­îng hµng ho¸ nh­ sau: Khung xe 600 chiÕc, mÆt n¹ 1000 chiÕc, ®ång hå 1000 chiÕc víi tæng gi¸ trÞ lµ 1.016.000.000 ®. Nh­ng trong thùc tÕ sau nhiÒu lÇn nhËn hµng kh¸c nhau C«ng ty TNHH H chØ nhËn sè l­îng lµ lÇn l­ît lµ 400 chiÕc, 800 chiÕc, 800 chiÕc. Víi tæng sè tiÒn lµ 780.800.000 ® Ngµy nhËn hµng cuèi cïng lµ ngµy 30/3/2003, c«ng ty TNHH H cã ®­a ra lý do lµ: theo sù biÕn ®éng vÒ gi¸ cña c¸c mÆt hµng vµ do nhu cÇu s¶n xuÊt nªn c«ng ty TNHH H chØ mua sè l­îng nh­ trªn. B¶ng 18: GiÊy lµm viÖc cña KTV C«ng ty kiÓm to¸n vµ dÞch vô tin hoc Kh¸ch hµng: c«ng ty ABC: Kho¶n môc: Ph¶i thu kh¸ch hµng B­íc c«ng viÖc: Ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n Niªn ®é kiÓm to¸n: 31-12-2003 Tªn Ngµy Ng­êi T.H Ng­êi K.T M· sè Trang Theo sè liÖu trªn sæ NhËt ký b¸n hµng Hãa ®¬n sè Ngµy DiÔn gi¶i Sè l­îng Thµnh tiÒn 337 28/02/2003 C«ng ty TNHH H 600 840.000.000 1000 160.000.000 1000 16.000.000 1.016.000.000 KTV thùc hiÖn ®èi chiÕu ho¸ ®¬n b¸n hµng, phiÕu xuÊt kho vµ tÝnh l¹i toµn bé kho¶n doanh thu theo sè liÖu ë mÆt sau ho¸ ®¬n b¸n hµng. B¶ng 19: TrÝch giÊy tê lµm viÖc cña KTV C«ng ty kiÓm to¸n vµ dÞch vô tin hoc Kh¸ch hµng: c«ng ty ABC: Kho¶n môc: Ph¶i thu kh¸ch hµng B­íc c«ng viÖc: Ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n Niªn ®é kiÓm to¸n: 31-12-2003 Tªn Ngµy Ng­êi T.H Ng­êi K.T M· sè Trang Bót to¸n ®iÒu chØnh: Nî TK 511 : 235.200.000 Nî TK 3331 : 23.520.000 Cã TK 131 (TNHH H) : 258.720.000 NhËn xÐt: C«ng ty ABC h¹ch to¸n doanh thu ch­a chÝnh x¸c. Doanh thu chØ ®­îc ghi sæ trong tr­êng hîp hµng ho¸ ®· chuyÓn giao cho kh¸ch hµng vµ ®­îc kh¸ch hµng thanh to¸n ngay hoÆc chÊp nhËn thanh to¸n. NÕu xuÊt hµng thµnh nhiÒu ®ît mµ ®· ghi doanh thu th× nh÷ng th¸ng (hoÆc n¨m sau) kh¸ch hµng kh«ng lÊy th× ph¶i ghi gi¶m doanh thu cho phÇn kh¸ch hµng kh«ng lÊy. T¹i c«ng ty XYZ: Thö nghiÖm c¬ b¶n ®èi víi c¸c môc tiªu ®Þnh gi¸ KTV xem xÐt chi tiÕt sè d­ cña c¸c kho¶n ph¶i thu t¹i ngµy 31/12/2003. KTV nhËn thÊy c¸c kho¶n ph¶i thu tõ c«ng ty VËt liÖu cæ phÇn vËt liÖu chÊt ®èt Thanh Ho¸ lµ rÊt ®¸ng chó ý. T¹i thêi ®iÓm 31/12/2002 C«ng ty ®· lËp dù phßng c¸c kho¶n ph¶i thu cña c«ng ty vËt liÖu chÊt ®èt Thanh ho¸: Nî TK 139 : 340.578.000 VND Cã TK 642 : 340.578.000 VND Vµo ngµy 4/2/2003 C«ng ty VËt liÖu chÊt ®èt Thanh ho¸ ®· tr¶ 100 triÖu VN§. Sè cßn l¹i, khi KTV th¶o luËn víi kÕ to¸n tr­ëng nhËn thÊy r»ng viÖc thu håi nî tõ c«ng ty kh¸ch hµng nµy lµ rÊt khã vµ v× thÕ sè d­ t¹i ngµy 31/12/2003 ®· ®­îc lËp dù phßng ®Çy ®ñ. §èi víi c¸c kho¶n thu trong néi bé c«ng ty. KTV còng tiÕn hµnh kiÓm tra chi tiÕt vµ ®èi chiÕu víi c¸c sæ s¸ch cña c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn ph¸t hiÖn mét kho¶n tiÒn vay hé cho XN 19/3 mét kho¶n tiÒn lµ 100.000.000VN§ nh­ng ch­a ®­îc kÕ to¸n ph¶n ¸nh vµo c¸c kho¶n ph¶i thu cña c«ng ty. KÕt thóc qu¸ tr×nh kiÓm tra chi tiÕt c¸c kho¶n môc ph¶i thu kh¸ch hµng KTV lËp biÓu tæng kÕt nh÷ng bót to¸n ®iÒu chØnh vµ ghi nhËn xÐt cña m×nh vÒ hÖ thèng kÕ to¸n kÕ to¸n ®¬n vÞ vµ hÖ thèng KVNB ®Ó lµm c¨n cø ®­a vµo th­ qu¶n lý. 3. KÕt thóc kiÓm to¸n KiÓm tra tõng phÇn hµnh kiÓm to¸n cña tõng KTV Tr­íc khi lËp b¸o c¸o kiÓm to¸n, tr­ëng nhãm kiÓm to¸n ph¶i tiÕn hµnh kiÓm tra, so¸t xÐt l¹i toµn bé giÊy tê lµm viÖc cña c¸c KTV nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng ®iÓm ch­a hoµn thiÖn ®Ó söa ch÷a, bæ sung. LËp b¸o c¸o kiÓm to¸n Sau khi lËp tê tr×nh vÒ viÖc tæng hîp c¸c b»ng chøng vµ c¸c kÕt qu¶ thu ®­îc trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n. Tr­ëng nhãm kiÓm to¸n tiÕn hµnh lËp b¸o c¸o kiÓm to¸n nªu râ ý kiÕn cña c«ng ty kiÓm to¸n. B¸o c¸o kiÓm to¸n ®­îc lËp cho toµn bé cuéc kiÓm to¸n vµ nªu ý kiÕn ë tÊt c¶ c¸c phÇn hµnh ®· ®­îc kiÓm to¸n. VÝ dô vÒ tê tr×nh cña KTV chÝnh t¹i c«ng ty ABC C«ng ty kiÓm to¸n vµ dÞch vô tin hoc Kh¸ch hµng: c«ng ty ABC: Kho¶n môc: Ph¶i thu kh¸ch hµng B­íc c«ng viÖc: Ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n Niªn ®é kiÓm to¸n: 31-12-2003 Tªn Ngµy Ng­êi T.H Ng­êi K.T M· sè Trang Tæng quan C«ng ty ABC lµ doanh nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi. C«ng ty ho¹t ®éng theo giÊy phÐp sè 23/CP- ACP-HP ngµy 30/03/2000 C«ng ty chuyªn s¶n xuÊt vµ l¾p r¸p c¸c linh kiÖn phô tïng xe g¾n m¸y 2 b¸nh vµ s¶n xuÊt mò b¶o hiÓm. Mét vµi sè liÖu chÝnh vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng: ChØ tiªu N¨m 2002 N¨m 2003 1. Doanh thu 25.347.769.500 43.534.206.850 2. Chi phÝ ... ... 3. Ph¶i thu 11.944.603.790 17.528.742.387 4. Ph¶i tr¶ ... ... KÕt qu¶: 1. ¦u ®iÓm: C«ng ty ABC cã ®éi ngò kÕ to¸n tr×nh ®é, trung thùc cho nªn viÖc më sæ kÕ to¸n khoa häc, ®Çy ®ñ theo quy ®Þnh cña Bé Tµi ChÝnh, hµng th¸ng ®Òu cã ®èi chiÕu kiÓm tra gi÷a sæ chi tiÕt vµ sæ tæng hîp. Ho¸ ®¬n chøng tõ l­u gi÷ ®Çy ®ñ. 2. Nh­îc ®iÓm: Mét sè ho¸ ®¬n hµng kh«ng cã hîp ®ång ®Ýnh kÌm. Cã nhiÒu tr­êng hîp kh¸ch hµng ®Æt hµng b»ng ®iÖn tho¹i hoÆc b»ng miÖng, kh«ng viÕt giÊy ®Æt hµng...Nh­ vËy rÊt dÔ x¶y ra tr­êng hîp ®· chuÈn bÞ hµng cho hä nh­ng kh¸ch hµng l¹i kh«ng ®Õn lÊy. ViÖc ghi sæ doanh thu vµ c¸c kho¶n ph¶i thu ch­a ®­îc lµm chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ. ViÖc ®èi chiÕu rµ so¸t gi÷a kÕ to¸n c¸c bé phËn ch­a thùc sù ®¹t hiÖu qu¶ cao. Sau khi kiÓm to¸n, KTV ph¸t hiÖn ®­îc mét sè sai sãt ®èi víi sè d­ cña tµi kho¶n ph¶i thu vµ doanh thu. C¸c sai sãt nµy ®· ®­îc tr×nh bµy trªn giÊy lµm viÖc (tê tæng hîp sai sãt). Nguyªn nh©n cña c¸c sai sãt chñ yÕu do kÕ to¸n ghi sai, ghi thiÕu trong qua tr×nh ghi sæ. HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kh«ng ph¸t hiÖn ra c¸c sai sãt nµy, mÆc dï trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n KTV cã t×m thÊy dÊu hiÖu cña sù kiÓm tra ®èi chiÕu. Nh­ng do C«ng ty ABC th­êng tiÕn hµnh ®èi chiÕu theo th¸ng mµ c¸c nghiÖp vô b¸n hµng diÔn ra rÊt nhiÒu nªn kh«ng thÓ tr¸nh khái sai sãt trong qu¸ tr×nh ®èi chiÕu. §Ó kh¾c phôc, C«ng ty ABC nªn tiÕn hµnh kiÓm tra, ®èi chiÕu th­êng xuyªn h¬n (®èi chiÕu theo tuÇn hoÆc hai tuÇn). §ång thêi nªn sö dông kÕ to¸n m¸y ®Ó n©ng cao h¬n n÷a c«ng t¸c tµi chÝnh kÕ to¸n. C¸c bót to¸n ®iÒu chØnh ®­îc ®­a ra trong biÓu chØ ®¹o. C¸c ®iÒu chØnh nµy ®· ®­îc KTV th«ng qua Ban Gi¸m ®èc vµ ®­îc chÊp nhËn. KÕ to¸n C«ng ty ®· thùc hiÖn c¸c bót to¸n ®iÒu chØnh. ý kiÕn cña KTV chÝnh Sau khi kiÓm tra KTV nhËn thÊy c¸c bót to¸n ®iÒu chØnh ®· ®­îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ. Dùa trªn c¬ së ®· thùc hiÖn c«ng viÖc kiÓm to¸n tu©n theo c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n, chÕ ®é kÕ to¸n vµ quy tr×nh kiÓm to¸n. KTV chÝnh ®Ò nghÞ ph¸t hµnh B¸o c¸o kiÓm to¸n cña phÇn hµnh b¸n hµng vµ thu tiÒn d­íi h×nh thøc sau: ChÊp nhËn toµn bé:Ö Ngo¹i trõ: Tr¸i ng­îc: Tõ chèi ®­a ra ý kiÕn: ý kiÕn cña tr­ëng phßng kiÓm to¸n: Trong qu¸ tr×nh gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn kiÓm to¸n t¹i C«ng ty ABC, vµ kiÓm tra l¹i c¸c giÊy tê lµm viÖc cña KTV. T«i nhËn thÊy viÖc ph¶n ¸nh c¸c th«ng tin vÒ chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn cã mét sè sai sãt nh­ng ®· ®­îc ®iÒu chØnh ®óng víi yªu cÇu cña KTV. C¸c KTV ®· thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c chuÈn môc kiÓm to¸n, chÕ ®é kÕ to¸n, quy tr×nh kiÓm to¸n. T«i ®ång ý víi ý kiÕn cña KTV chÝnh vÒ viÖc ph¸t hµnh B¸o c¸o kiÓm to¸n ®èi víi chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn lµ chÊp nhËn toµn bé. Tr­ëng phßng kiÓm to¸n (Ký tªn) TrÇn Duy Nguyªn Ch­¬ng III: Bµi häc kinh nghiÖm vµ ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn quy tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh B¸n hµng- thu tiÒn trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh Bµi häc kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn 1. Giai ®o¹n chuÈn bÞ kiÓm to¸n ¦u ®iÓm: C«ng t¸c chuÈn bÞ ®­îc AISC tiÕn hµnh kh¸ tèt. AISC thùc hiÖn c«ng viÖc cËp nhËt c¸c th«ng tin liªn quan tíi kh¸ch hµng, sau ®ã lËp kÕ ho¹ch mét c¸ch khoa häc vµ phï hîp víi chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ sè 310 vÒ thu thËp th«ng tin c¬ së. Trong giai ®o¹n nµy, KTV ®· xem xÐt, nghiªn cøu môc tiªu tæng qu¸t ®Ó ®­a ra, c¸c ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn phï hîp nh»m ®­a ra ý kiÕn t­ vÊn cho kh¸ch hµng. Môc tiªu ®­îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo néi dung, yªu cÇu c«ng viÖc, tÝnh chÊt phøc t¹p vµ ®iÒu kiÖn cña kh¸ch hµng. KTV thùc hiÖn viÖc ®¸nh gi¸ hÖ thèng KSNB cña kh¸ch hµng nh»m ®Ò ra cho m×nh mét ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n khoa häc nhanh, chÝnh x¸c, ®ång thêi gi¶m ®­îc chi phÝ kiÓm to¸n, KTV cña AISC ®· t×m hiÓu tõ nh÷ng vÊn ®Ò chung nhÊt liªn quan ®Õn toµn bé BCTC ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cña tõng phÇn hµnh kiÓm to¸n. KTV thùc hiÖn viÖc t×m hiÓu, ®¸nh gi¸ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t kÕt hîp víi c¸c thñ tôc kiÓm to¸n kh¸c mét c¸ch hîp lý, chÆt chÏ. ViÖc ®¸nh gi¸ rñi ro cña cuéc kiÓm to¸n ®­îc Chñ nhiÖm kiÓm to¸n ®¸nh gi¸ cÈn thËn vµ phæ biÕn tû mû vÒ nh÷ng rñi ro träng yÕu cã thÓ x¶y ra cho KTV nh»m gióp cho KTV cã ®­îc nhËn thøc vÒ nh÷ng rñi ro. Trong b­íc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n nµy, nhãm kiÓm to¸n ®· cã sù ph©n c«ng nhiÖm vô, thêi gian cho c¸c KTV, c¸c trî lý kiÓm to¸n. Thùc tÕ cho thÊy, c«ng t¸c chuÈn bÞ ®­îc AISC tiÕn hµnh nhanh chãng. Nh­îc ®iÓm: Giai ®o¹n chuÈn bÞ th«ng th­êng chØ ®­îc thùc hiÖn cho c¶ cuéc kiÓm to¸n, víi sù ®ång ý cña c¶ bªn kh¸ch hµng, kh«ng cã giai ®o¹n chuÈn bÞ cho tõng chu tr×nh. Th«ng th­êng, nhãm tr­ëng ®Ò ra lÞch tr×nh vµ nh÷ng môc tiªu tæng qu¸t cña giai ®o¹n nµy cïng víi KTV thùc hiÖn, vµ chØ ®Ò cËp ng­êi thùc hiÖn chu tr×nh nµy trong kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. Víi kinh nghiÖm vµ kh¶ n¨ng cña m×nh, KTV thùc hiÖn sÏ tiÕn hµnh kiÓm to¸n trªn c¬ së ph¸n ®o¸n môc tiªu. §iÒu nµy sÏ g©y khã kh¨n cho ng­êi kiÓm to¸n sau khi ®äc hå s¬ ®Ó t×m hiÓu qu¸ tr×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n cña n¨m tr­íc. 2. Giai ®o¹n thùc hiÖn kiÓm to¸n ¦u ®iÓm: KTV kiÓm tra hÖ thèng kiÓm so¸t, kiÓm tra chi tiÕt tµi kho¶n. Vµ ®©y lµ giai ®o¹n ®ßi hái kinh nghiÖm còng nh­ tÝnh kh¸ch quan cña mçi KTV. Quy tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng ®­îc KTV cã kinh nghiÖm thùc hiÖn. §ång thêi cã mét KTV kh¸c thùc hiÖn kiÓm to¸n chu tr×nh thu tiÒn viÖc nµy nh»m kh¼ng ®Þnh tÝnh kh¸ch quan còng nh­ tÝnh hîp lý khi kÕt hîp hai chu tr×nh nµy. Qua ®ã, cã thÓ thÊy viÖc ph©n chia tr¸ch nhiÖm nh­ vËy sÏ gióp cho c«ng t¸c kiÓm to¸n ®¹t kÕt qu¶ cao h¬n vµ dÔ ph¸t hiÖn nh÷ng ®iÓm ch­a hîp lý. AISC lu«n cËp nhËt mäi th«ng tin vÒ luËt, vÒ c¸c quy ®Þnh chÕ ®é. C«ng ty cµi ®Æt mét phÇn mÒm vÒ c¸c quy ®Þnh, chÕ ®é, vµ c¸c ChuÈn mùc míi nhÊt cho mäi nh©n viªn, vµ khi cã mét v¨n b¶n ph¸p luËt míi ®­îc ph¸t hµnh th× C«ng ty lu«n phæ biÕn cho nh©n viªn cña m×nh ®Ó c«ng t¸c kiÓm to¸n ®¹t hiÖu qu¶ cao. Nh­îc ®iÓm: Qua qu¸ tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn thùc tÕ t¹i C«ng ty ABC vµ C«ng ty XYZ cã thÓ thÊy trªn thùc tÕ kh«ng ph¶i môc tiªu kiÓm to¸n nµo còng ®­îc ®Ò cËp vµ ®­îc t¸ch riªng mµ cã sù kÕt hîp gi÷a c¸c môc tiªu. KTV chØ quan t©m ®Õn mét sè môc tiªu chñ yÕu nh­ ®èi víi nghiÖp vô b¸n hµng th× môc tiªu chÝnh lµ viÖc ghi sæ vµ tÝnh trän vÑn cña c¸c kho¶n doanh thu. ViÖc t×m hiÓu hÖ thèng kiÓm so¸t Khi t×m hiÓu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ kh¸ch hµng, KTV th«ng th­êng chØ sö dông b¶ng t­êng thuËt ®Ó m« t¶ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng. ¦u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ dÔ m« t¶ nh÷ng nh­îc ®iÓm lµ kh«ng cã sù kh¸i qu¸t cao ®Ó KTV cã thÓ xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ víi hÖ thèng kiÓm so¸t cña c¸c chu tr×nh kh¸c. ViÖc ghi chÐp trªn giÊy tê cña KTV Th«ng th­êng trong qu¸ tr×nh kiÓm tra chi tiÕt, KTV chØ l¹i nh÷ng sai sãt ph¸t hiÖn ra cßn c¸c th«ng tin diÔn gi¶i qu¸ tr×nh tiÕn hµnh kiÓm tra kh«ng ®­îc KTV ®Ò cËp trªn giÊy tê lµm viÖc nh­ lý do chän mÉu, møc ®é träng yÕu...®iÒu nµy cã thÓ lµm c¶n trë viÖc ph¸t hµnh B¸o c¸o (v× khi xem xÐt, kiÓm tra Chñ nhiÖm kiÓm to¸n ®Æt ra mét sè c©u hái mµ KTV kh«ng tr¶ lêi ®­îc th× buéc KTV ph¶i ®i kiÓm tra l¹i). VÊn ®Ò chän mÉu Trªn thùc tÕ, c¸c nghiÖp vô kinh tÕ liªn quan ®Õn sè d­ tõng tµi kho¶n th­êng ph¸t sinh víi sè l­îng lín nªn KTV kh«ng thÓ tiÕn hµnh kiÓm tra chi tiÕt tõng giao dÞch. MÆt kh¸c, do yªu cÇu b¾t buéc cña c«ng viÖc KTV kh«ng thÓ bá qua nh÷ng sai sãt träng yÕu liªn quan ®Õn t×nh h×nh tµi chÝnh cña Doanh nghiÖp. Do vËy, ®Ó b¶o ®¶m hiÖu qu¶ trong c«ng viÖc ®ßi hái KTV ph¶i tiÕn hµnh chän mÉu. Thùc tÕ cho thÊy, KTV th­êng chän mÉu dùa trªn ph¸n ®o¸n chñ quan cña m×nh vµ theo nguyªn t¾c sè lín. Do ®ã, rñi ro kiÓm to¸n dÔ x¶y ra lµm gi¶m chÊt l­îng cña B¸o c¸o kiÓm to¸n. 3. Giai ®o¹n kÕt thóc kiÓm to¸n Giai ®o¹n nµy ®­îc ¸p dông theo ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam vµ ChuÈn mùc KiÓm to¸n Quèc tÕ. Vµ còng ¸p dông theo ®óng mÉu s½n ®­îc quy ®Þnh t¹i AISC. §©y lµ giai ®o¹n thÓ hiÖn sù phèi hîp kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c KTV víi nhau vµ gi÷a KTV víi chñ nhiÖm kiÓm to¸n vµ víi Ban Gi¸m ®èc. Tr­ëng nhãm kiÓm to¸n sÏ b¸o c¸o l¹i c¸c vÊn ®Ò ph¸t hiÖn trong cuéc kiÓm to¸n víi Ban Qu¶n lý cÊp cao h¬n ®Ó ®­a ra ph­¬ng h­íng gi¶i quyÕt cuèi cïng. Qua viÖc kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn t¹i hai C«ng ty kh¸ch hµng trªn, ®· cho thÊy viÖc vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o cña KTV trong c«ng t¸c kiÓm to¸n. AISC lµ mét c«ng ty kiÓm to¸n kh¸ míi nh­ng víi viÖc vËn dông c¸c b­íc mét c¸ch khoa häc lµ mét trong nh÷ng bÝ quyÕt thµnh c«ng cña C«ng ty ®ång thêi còng t¹o thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn uy tÝn cña C«ng ty Khi mét cuéc kiÓm to¸n kÕt thóc, KTV lu«n ph¶i thùc hiÖn c«ng viÖc ®¸nh gi¸, nhËn xÐt nh»m tæng kÕt cuéc kiÓm to¸n. §©y lµ c«ng viÖc nh»m ®¸nh gi¸ ®óc kÕt kinh nghiÖm cho KTV. C«ng viÖc kiÓm so¸t vµ qu¶n lý c«ng t¸c kiÓm to¸n lµ rÊt quan träng, T¹i AISC chñ nhiÖm kiÓm to¸n thùc hiÖn qu¶n lý cuéc kiÓm to¸n kh¸ chÆt chÏ Trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n, c¸c KTV lu«n sö dông sù hoµi nghi mang tÝnh nghÒ nghiÖp, nh­ng ph¶i tu©n theo nh÷ng tiªu chÝ nh­ tu©n theo ý kiÕn chØ ®¹o cña Chñ nhiÖm KiÓm to¸n vµ Ban Gi¸m ®èc C«ng ty, ®ång thêi t¹o ®­îc mèi quan hÖ tèt ®Ñp víi kh¸ch hµng, ®Æc biÖt lµ ph¶i cã tÝnh n¨ng ®éng trong c«ng viÖc. II. Sù cÇn thiÕt cña viÖc hoµn thiÖn kiÓm to¸n chu tr×nh B¸N HµNG- THU TIÒN 1. KiÓm to¸n tr­íc yªu cÇu héi nhËp quèc tÕ HiÖn nay ë ViÖt Nam, nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng, c¬ chÕ thÞ tr­êng ®· ph¸t huy søc m¹nh, th«ng tin kinh tÕ ngµy cµng ®­îc coi träng, nhu cÇu vÒ kiÓm to¸n ngµy cµng lín. KiÓm to¸n gióp doanh nghiÖp ph¸t hiÖn vµ ®iÒu chØnh kÞp thêi nh÷ng sai sãt trong h¹ch to¸n, trong viÖc ¸p dông chÕ ®é kÕ to¸n phï hîp vµ ®ãng vai trß h÷u Ých cho doanh nghiÖp trong viÖc lµnh m¹nh ho¸ t×nh h×nh tµi chÝnh. KiÓm to¸n còng mang l¹i niÒm tin cho “nh÷ng ng­êi quan t©m”. Trong ®ã cã c¸c nhµ ®Çu t­, c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp, kh¸ch hµng, c¸c nhµ cung cÊp vµ ng­êi lao ®éng. Mçi ng­êi cã c¸c c¸ch quan t©m ®Õn t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp theo môc ®Ých kh¸c nhau nh­ng kÕt qu¶ kiÓm to¸n lµ tµi liÖu tin cËy nhÊt phôc vô môc tiªu t×m hiÓu cña nh÷ng ng­êi quan t©m. ChØ cã KiÓm to¸n míi mang l¹i cho hä niÒm tin vµ nh÷ng x¸c minh ®éc lËp vµ kh¸ch quan. V× vËy, viÖc thùc hiÖn kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh lµ mét nhu cÇu cÊp thiÕt kh¸ch quan mµ c¸c doanh nghiÖp nªn tiÕn hµnh. 2. Sù cÇn thiÕt ph¶i hoµn thiÖn chu tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn Chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn cã vai trß quan träng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh. KÕt qu¶ cña chu tr×nh nµy lµ mét chØ tiªu biÓu hiÖn cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp vµ lu«n lµ ®èi t­îng quan t©m cña nhiÒu ng­êi. Khi kÕt qu¶ cña chu tr×nh nµy tèt, cho phÐp chóng ta cã c¸i nh×n l¹c quan vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh vµ t­¬ng lai ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. KÕt qu¶ cña chu tr×nh nµy còng thÓ hiÖn tèc ®é tiªu thô hµng ho¸ cña Doanh nghiÖp ®Ó tõ ®ã, Doanh nghiÖp ®Þnh h­íng kÞp thêi cho viÖc kinh doanh. Qua ®ã, ta cã thÓ thÊy d­íi gãc ®é cña nhµ qu¶n lý chu tr×nh nµy cã mét vai trß rÊt quan träng. VËy theo quan ®iÓm cña KTV th× chu tr×nh nµy cã vai trß nh­ thÕ nµo? §èi víi c«ng ty kiÓm to¸n AISC, nhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn trong kiÓm to¸n BCTC, ngay tõ khi thµnh lËp víi ®éi ngò KTV cã kinh nghiÖm tÝch luü ®­îc tõ nh÷ng c«ng ty kiÓm to¸n lín, AISC ®· nghiªn cøu x©y dùng cho m×nh mét ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh nµy mét c¸ch chi tiÕt, cô thÓ vµ ®©y ®­îc coi lµ cÈm nang cña KTV trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n. Tuy nhiªn, lµ mét c«ng ty kiÓm to¸n míi thµnh lËp AISC kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ, tån t¹i trong c«ng nghÖ kiÓm to¸n cña m×nh do kinh nghiÖm thùc tiÔn víi ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n thiÕt thùc ph¸t huy hiÖu qu¶ ®èi víi mäi kh¸ch hµng. Qu¸ tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn chñ yÕu ®­îc dùa trªn kinh nghiÖm c¸ nh©n cña KTV, ®iÒu nµy lµ cÇn thiÕt v× kiÓm to¸n lµ nghÒ nghiÖp ®ßi hái sù nh¹y c¶m, s¾c bÐn vµ ãc ph¸n ®o¸n cña b¶n th©n KTV. Trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn, KTV x¸c ®Þnh, chu tr×nh nµy kh«ng chØ cã vÞ trÝ quan träng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh mµ cßn lµ ®èi t­îng cña kiÓm to¸n BCTC. KÕt qu¶ cña chu tr×nh nµy cßn t¸c ®éng trùc tiÕp tíi c¸c kho¶n môc trªn B¶ng c©n ®èi tµi kho¶n vµ B¸o c¸o l·i lç cña C«ng ty. Do ®ã, ®ßi hái c«ng t¸c kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc ph¸t hiÖn c¸c sai sãt mµ cßn ph¶i ®­a ra nh÷ng ý kiÕn mang tÝnh chÊt t­ vÊn cho C«ng ty trªn gãc ®é qu¶n lý. §©y lµ môc tiªu mµ c¸c nhµ Qu¶n lý mong muèn tõ phÝa KTV. Víi vai trß quan träng nh­ vËy cã thÓ thÊy viÖc hoµn thiÖn quy tr×nh kiÓm to¸n nµy lµ kh«ng thÓ bá qua. III. Mét sè kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn quy tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn t¹i AISC 1. Mét sè kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn quy tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn t¹i c«ng ty AISC §¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. Quy m« cña viÖc ¸p dông c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt ®­îc quyÕt ®Þnh sau khi tiÕn hµnh c¸c thö nghiÖm kiÓm so¸t ®èi víi hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ thñ tôc ph©n tÝch. Nh­ vËy, nÕu thö nghiÖm kiÓm so¸t ®­îc tiÕn hµnh kü th× viÖc sö dông c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt sÏ gi¶m mµ kh«ng lµm t¨ng rñi ro kiÓm to¸n, ng­îc l¹i gióp KTV gi¶m ®­îc thêi gian vµ chi phÝ tiÕn hµnh c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt. Theo ChuÈn mùc KiÓm to¸n sè 400, “KTV ph¶i thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm kiÓm so¸t ®Ó thu thËp ®Çy ®ñ c¸c b»ng chøng vÒ tÝnh hiÖu qu¶ cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé”. Nh­ vËy thñ tôc nµy lµ cÇn thiÕt vµ b¾t buéc ®èi víi giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, ®Ó tõ ®ã KTV ph©n bæ ban ®Çu vÒ träng yÕu vµ rñi ro ®èi víi tõng kho¶n môc trªn BCTC. VÊn ®Ò nµy ®· ®­îc KTV t¹i AISC nghiªn cøu vµ thùc hiÖn, tuy nhiªn ch­a ®­îc coi träng ®óng møc nh­ mét c«ng cô quan träng lµm c¨n cø cho viÖc x¸c ®Þnh quy m« kiÓm to¸n sau nµy. §Ó thñ tôc nµy ®­îc thùc hiÖn mäi cuéc kiÓm to¸n, KTV ®Òu cã thÓ cã thÓ ¸p dông, ®¶m b¶o thu thËp ®­îc nh÷ng th«ng tin c¬ së cÇn thiÕt mét c¸ch hiÖu qu¶ mµ vÉn b¶o ®¶m h¹n chÕ rñi ro cã thÓ x¶y ra. Cã thÓ thùc hiÖn c¸ch nµy th«ng qua mét b¶ng c©u hái ®ãng víi néi dung cô thÓ, cè ®Þnh ®èi víi mäi tr­êng hîp víi c©u tr¶ lêi “cã” hoÆc “kh«ng, trªn c¬ së ®ã KTV xem xÐt c¸c rñi ro trong mèi liªn hÖ víi c¸c môc tiªu kiÓm to¸n cô thÓ, tõ ®ã KTV sÏ tæng hîp ®Ó ®­a ra nhËn xÐt vÓ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng nãi chung hoÆc víi tõng chu tr×nh. Sau ®©y lµ mét mÉu b¶ng c©u hái ®èi víi hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn. Bªn c¹nh b¶ng c©u hái, viÖc sö dông l­u ®å còng nªn ®­îc quan t©m ¸p dông trong kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn v× quy tr×nh vËn chuyÓn chøng tõ cña chu tr×nh nµy kh¸ phøc t¹p vµ cã thÓ kh¸c nhau ®èi víi tõng kh¸ch hµng. V× vËy, th«ng qua l­u ®å b»ng c¸c quan s¸t, pháng vÊn nh©n viªn KTV sÏ ph¸c ho¹ ®­îc qu¸ tr×nh lu©n chuyÓn chøng tõ còng nh­ tr¸ch nhiÖm cña tõng c¸ nh©n trong quy tr×nh ®ã. Tõ ®ã ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cã ng¨n ngõa ®­îc nh÷ng sai sãt x¶y ra hay kh«ng. MÉu b¶ng c©u hái hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn (B¶ng 20) M« t¶ BCTC Rñi ro C1 ChÊp nhËn mét hîp ®ång trong khi hµng ch­a cã s½n Kh«ng Kh«ng ¸p dông C2 Kh«ng xö lý c¸c ®¬n ®Æt hµng ®ang ®îi Kh«ng Kh«ng ¸p dông C3 ChÊp nhËn hîp ®ång trong khi møc nî tèi ®a bÞ v­ît hay khi gi¸ trÞ ®¬n ®Æt hµng lín Cã G C4 ChÊp nhËn mét ®¬n ®Æt hµng cã nh÷ng ®iÎm bÊt th­êng Kh«ng Kh«ng ¸p dông C5 Thùc hiÖn sai viÖc chuÈn bÞ hîp ®ång Kh«ng Kh«ng ¸p dông C6 Kh«ng chuÈn bÞ hîp ®ång ®· ®­îc chÊp nhËn Kh«ng Kh«ng ¸p dông C7 Sai sãt khi giao hµng Kh«ng Kh«ng ¸p dông C8 Lçi tin häc khi truyÒn sè liÖu Cã §, H, C C9 Kh«ng xö lý nh÷ng bÊt ®ång nhËn thÊy Cã H, C C10 ChÊp nhËn tû lÖ gi¶m gi¸ mµ kh«ng cã lý do Kh«ng Kh«ng ¸p dông C11 XuÊt kho mµ kh«ng ghi chÐp hoÆc xuÊt kh«ng ®óng Cã §, H, C C12 Kh«ng xö lý c¸c hîp ®ång ®ang ®îi Kh«ng Kh«ng ¸p dông C13 Sai sãt trong viÖc h¹ch to¸n b¸n hµng hoÆc tån kho hay chÊp nhËn tû lÖ gi¶m gi¸ qu¸ cao Cã §, H, C C14 Sai sãt trong viÖc h¹ch to¸n b¸n hµng Cã §, H, C C15 Söa ch÷a mét c¸ch kh«ng ®óng c¸c th«ng tin cña mét kh¸ch hµng Cã H C16 Thay ®æi kh«ng ®óng c¸c th«ng tin cña mét kh¸ch hµng (c¸c kho¶n nî hiÖn t¹i) Cã G C17 Kh«ng h¹ch to¸n hoÆc h¹ch to¸n kh«ng ®óng nh÷ng kho¶n thanh to¸n b»ng SÐc Cã H, C C18 BiÓn thñ quü Cã C19 Lµm thÊt l¹c phiÕu thu Cã H C20 Göi ho¸ ®¬n cã mµ kh«ng ®­îc phÐp Kh«ng Kh«ng ¸p dông C21 ChÊp nhËn cho kh¸ch hµng nî mét kho¶n lín Cã G §: §Çy ®ñ G: Gi¸ trÞ H: HiÖn h÷u S: Së h÷u C: ChÝnh x¸c T: Tr×nh bµy Hoµn thiÖn ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ møc träng yÕu trong kiÓm to¸n Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, KTV dùa vµo kinh nghiÖm vµ ph¸n ®o¸n kinh nghiÖm vµ ph¸n ®o¸n nghÒ nghiÖp ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é träng yÕu, do vËy víi nh÷ng KTV kh¸c nhau, trong cïng mét ®iÒu kiÖn kiÓm to¸n cã thÓ cã ®¸nh gi¸ vÒ møc träng yÕu kh¸c nhau, theo ®ã c¸c thñ tôc kiÓm to¸n ®­îc thùc hiÖn còng kh«ng nh­ nhau. Qu¸ tr×nh kiÓm to¸n sÏ ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ h¬n nÕu KTV xem xÐt tÝnh träng yÕu trªn c¶ hai mÆt ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l­îng. Theo ®ã, mét ch­¬ng tr×nh ®¸nh gi¸ tÝnh träng yÕu ®­îc x©y dùng thèng nhÊt cã quy ®Þnh râ ë møc ®é nµo ®­îc coi lµ träng yÕu vµ ph¶i lËp bót to¸n ®iÒu chØnh. Nh÷ng quy ®Þnh nµy ph¶i ®­îc x©y dùng riªng cho tõng lo¹i h×nh doanh nghiÖp, quy m« ho¹t ®éng vµ tÝnh phøc t¹p cña nghiÖp vô. VÝ dô vÒ c¨n cø x¸c ®Þnh møc träng yÕu: + Lîi nhuËn tr­íc thuÕ + Doanh thu: NÕu doanh thu chiÕm tû träng lín trong BCTC vµ víi gi¶ thiÕt doanh nghiÖp ho¹t ®éng liªn tôc. Tõ sù ­íc l­îng ban ®Çu vÒ møc träng yÕu, KTV sÏ tiÕn hµnh ph©n bæ møc ­íc l­îng ban ®Çu cho tõng kho¶n môc trªn BCTC. C¨n cø ®Ó ph©n bæ lµ b¶n chÊt, rñi ro tiÒm tµng vµ rñi ro kiÓm so¸t ®èi víi c¸c kho¶n môc. Chän mÉu kiÓm to¸n C¸c nghiÖp vô kinh tÕ ph¸t sinh trong chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn liªn quan tíi tõng tµi kho¶n th­êng ph¸t sinh víi sè l­îng lín, KTV kh«ng thÓ tiÕn hµnh kiÓm tra chi tiÕt toµn bé c¸c giao dÞch. VÊn ®Ò chän mÉu th­êng ®­îc c¸c c«ng ty rÊt quan t©m v× nã quyÕt ®Þnh tíi chi phÝ vµ thêi gian cña cuéc kiÓm to¸n. HiÖn nay, c¸c c«ng ty kiÓm to¸n th­êng chän mÉu phi x¸c suÊt vµ theo ph¸n ®o¸n chñ quan cña c¸c KTV. Theo ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 530 th× KTV ph¶i lùa chän c¸c phÇn cña mÉu sao cho tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ lÊy mÉu trong tæng thÓ ®Òu cã c¬ héi ®­îc chän. Theo ®ã viÖc chän mÊu cã thÓ ¸p dông ph­¬ng ph¸p chän mÉu sau: B­íc 1: §Þnh l­îng ®èi t­îng kiÓm to¸n b»ng con s«d tøc lµ c¸c chøng tõ ®­îc ®¸nh sè b»ng con sè duy nhÊt. Thùc tÕ th× b­íc nµy kh«ng ph¶i thùc hiÖn v× mçi b¶n th©n mçi ho¸ ®¬n ®Òu cã mét con sè riªng. B­íc 2: ThiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a b¶ng ®èi t­îng kiÓm to¸n ®· ®Þnh l­îng ®iÒu nµy cã nghÜa lµ viÖc lùa chän c¸c hµng sè cô thÓ trong tæng thÓ víi b¶ng sè ngÉu nhiªn. B­íc 3: LËp hµnh tr×nh sö dông b¶ng, ®©y lµ h­íng ®i cña viÖc lùa chän c¸c sè ngÉu nhiªn B­íc 4: Chän ®iÓm xuÊt ph¸t, lµ viÖc x¸c ®Þnh con sè ngÉu nhiªn ®Çu tiªn trong hµnh tr×nh ®· ®Þnh. C¸c chØ tiªu liªn quan trong qu¸ tr×nh chän mÉu kiÓm to¸n Quy m« mÉu chän Sai sè cho phÐp Rñi ro trong viÖc lÊy mÉu C¸c chØ tiªu trªn lu«n liªn quan ®Õn nhau, Khi x¸c ®Þnh ®­îc 2 tham sè th× tham sè thø 3 mÆc nhiªn còng ®­îc x¸c ®Þnh theo. Kinh nghiÖm trªn thÕ giíi , c¸c KTV th­êng x¸c ®Þnh sai sè cho phÐp vµ rñi ro lÊy mÉu cßn quy m« mÉu th× ®­îc suy ra tõ 2 chØ tiªu trªn. Göi th­ x¸c nhËn KTV nªn kiÓm tra, thÈm ®Þnh l¹i qu¸ tr×nh lËp biªn b¶n x¸c nhËn c«ng nî do ®¬n vÞ cung cÊp ®Ó ®¶m b¶o ®é tin cËy, tr¸nh cã sù th«ng ®ång gi÷a c¸c ®¬n vÞ vµ kh¸ch hµng. Ngoµi viÖc lùa chän kh¸ch hµng ®­îc göi th­ x¸c nhËn theo quy m« cñ sè d­ vµ ®é dµi thêi gian, KTV cÇn kÕt hîp chän ngÉu nhiªn c¸c kho¶n cßn l¹i. KTV còng cÇn tæ chøc theo dâi vµ xö lý c¸c th­ x¸c nhËn kh«ng ®­îc tr¶ lêi chÆt chÏ h¬n: NÕu kh«ng nhËn ®­îc giÊy x¸c nhËn göi lÇn thø nhÊt, cÇn göi tiÕp lÇn thø hai, nÕu sau lÇn thø 2 vÉn kh«ng nhËn ®­îc tr¶ lêi th× KTV ph¶i thùc hiÖn c¸c thñ tôc hç trî ®Ó xem xÐt tÝnh hiÖu lùc cña sè d­ nî ph¶i thu cña kh¸ch hµng. Ghi chÐp trªn giÊy tê lµm viÖc cña KTV Khi tiÕn hµnh kiÓm tra chi tiÕt tµi kho¶n, ngoµi viÖc sö dông B¶ng kª chªnh lÖch, KTV cÇn ghi chÐp c¸c sai sãt ch­a x¸c ®Þnh ®­îc chªnh lÖch hoÆc c¸c sai ph¹m cô thÓ trªn giÊy tê lµm viÖc. Ngoµi ra, KTV nªn ghi chÐp cÈn thËn, râ rµng c¸c sè liÖu hoÆc th«ng tin lµm t¨ng tÝnh thuyÕt phôc cña giÊy tê lµm viÖc. Víi c¸ch lµm khoa häc nµy, sÏ gióp Tr­ëng nhãm kiÓm to¸n dÔ dµng tæng hîp vµ kiÓm tra kÕt qu¶ kiÓm to¸n, n¸m b¾t râ toµn bé cuéc kiÓm to¸n, n©ng cao chÊt l­îng cña cuéc kiÓm to¸n. ThiÕt kÕ ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n Ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n ®­îc quy ®Þnh trong ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt nam sè 300 lµ “ph¶i ®­îc lËp vµ thùc hiÖn cho mäi cuéc kiÓm to¸n, trong ®ã x¸c ®Þnh néi dung, lÞch tr×nh vµ ph¹m vi cña c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n tæng thÓ” AISC ®· so¹n th¶o cho m×nh mét ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ, chi tiÕt c¸c néi dung cÇn thiÕt liªn quan ®Õn kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng-thu tiÒn. Tuy nhiªn, sù tr×nh bµy theo c¸ch liÖt kª c¸c thö nghiÖm kiÓm so¸t, c¸c thñ tôc ph©n tÝch vµ c¸c thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt ¸p dông ®èi víi c«ng viÖc kiÓm to¸n nh­ vËy ch­a râ rµng, míi chØ nªu ra quy tr×nh thùc hiÖn chø kh«ng nãi ®Õn môc ®Ých hay t¸c dông cña viÖc thùc hiÖn. V× qu¸ tr×nh kiÓm to¸n lµ ®Ó x¸c ®Þnh xem c¸c môc tiªu kiÓm to¸n ®Æt ra cã ®­îc thùc hiÖn hay kh«ng, v× vËy thiÕt kÕ mét ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n trong ®ã thÓ hiÖn c¸c b­íc cÇn tiÕn hµnh ®Ó thu thËp ®­îc nh÷ng b»ng chøng hiÖu lùc vµ ®Çy ®ñ nh»m tr¶ lêi ®­îc sù tho¶ m·n c¸c môc tiªu kiÓm to¸n lµ hîp lý h¬n c¶. VÝ dô, mét ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n ®èi víi nghiÖp vô b¸n hµng ®­îc thÓ hiÖn nh­ B¶ng 21 B¶ng 21: ThiÕt kÕ ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n ®èi víi chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn Môc tiªu KSNB Qu¸ tr×nh kiÓm so¸t chñ yÕu KiÓm tra chi tiÕt c¸c nghiÖp vô Doanh thu ghi sæ lµ cã thËt - Qu¸ tr×nh ghi sæ doanh thu ®­îc chøng minh b»ng c¸c chøng tõ vËn chuyÓn (nÕu cã) vµ c¸c ®¬n ®Æt hµng ®· phª chuÈn. - C¸c hîp ®ång b¸n hµng ®­îc theo dâi chÆt chÏ - Xem xÐt c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng trong mèi quan hÖ víi chøng tõ vËn chuyÓn vµ ®¬n ®Æt hµng. - KiÓm tra tÝnh liªn tôc cña sè thø tù c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng. - §èi chiÕu c¸c bót to¸n trªn sæ NhËt ký b¸n hµng víi c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng vµ chøng tõ vËn chuyÓn (nÕu cã) - §èi chiÕu c¸c bót to¸n trªn sæ NhËt ký b¸n hµng c¸c chøng tõ phª chuÈn ph­¬ng thøc b¸n chÞu bµ phª chuÈn viÖc b¸n hµng. C¸c nghiÖp vô tiªu thô ®­îc phª chuÈn vµ cho phÐp mét c¸ch ®óng ®¾n - Sù phª chuÈn nghiÖp vô tiªu thô nh»m vµo 3 träng ®iÓm chÝnh: - Phª chuÈn ph­¬ng thøc b¸n chÞu - Göi hµng - Gi¸ b¸n, ph­¬ng thøc thanh to¸n, chi phÝ vËn chuyÓn, tû lÖ chiÕt khÊu. - So s¸nh gi¸ b¸n trªn ho¸ ®¬n b¸n hµng víi biÓu gi¸ hiÖn hµnh cña doanh nghiÖp hoÆc c¸c hîp ®ång xem cã ®óng ®¾n hay kh«ng. C¸c nghiÖp vô tiªu thô ®Òu ®­îc ghi sæ ®Çy ®ñ - C¸c chøng tõ vËn chuyÓn ®Òu ®­îc ®¸nh sè vµ ghi chÐp - C¸c hîp ®ång (hîp ®ång kiÓm phiÕu xuÊt kho) ®Òu ®­îc ®¸nh sè tr­íc vµ ®­îc ghi chÐp. - §èi chiÕu c¸c chøng tõ vËn chuyÓn, víi c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng vµ c¸c bót to¸n trong sæ NhËt ký b¸n hµng vµ sæ chi tiÕt c¸c kho¶n ph¶i thu cña kh¸ch hµng (sæ chi tiÕt TK 131) Doanh thu ®· ®­îc tÝnh to¸n ®óng vµ ghi sæ chÝnh x¸c (®· tÝnh to¸n vµ ®¸nh gi¸) - KiÓm so¸t ®éc lËp qu¸ tr×nh lËp ho¸ ®¬n vµ qu¸ tr×nh ghi sè doanh thu b¸n hµng. - TÝnh l¹i c¸c sè liÖu trªn ho¸ ®¬n b¸n hµng (ho¸ ®¬n kiÓm phiÕu xuÊt kho) - §èi chiÕu c¸c bót to¸n trªn sæ NhËt ký b¸n hµng víi c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng. - §èi chiÕu c¸c th«ng tin sè liÖu trªn ho¸ ®¬n b¸n hµng víi chõng tõ vËn chuyÓn b¶ng gi¸ b¸n vµ c¸c ho¸ ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch C¸c nghiÖp vô tiªu thu ®­îc ph©n lo¹i ®óng ®¾n - Sö dông mét s¬ ®å TK ®Çy ®ñ vµ ®óng ®¾n - Xem xÐt l¹i vµ kiÓm tra néi bé - Xem xÐt c¸c chøng tõ chøng minh sù ph©n lo¹i ®óng ®¾n cña nghiÖp vô tiªu thô (doanh thu b¸n ngoµi, doanh thu néi bé, doanh thu theo nhãm hµng cã thuÕ soÊt doanh thu kh¸c nhau) Doanh thu ®­îc ghi sæ ®óng kú - C¸c thñ tôc quy ®Þnh viÖc tÝnh tiÒn vµ vµo sæ doanh thu hµng ngµy, ®Æc biÖt lµ tr­íc vµ sau kú kho¸ sæ kÕ to¸n. - So s¸nh ngµy cña c¸c nghiÖp vô tiªu thô ®· vµo sæ víi ngµy trªn sæ giao hµng, sæ vËn chuyÓn. - KiÓm tra c¸c nghiÖp vô tiªu thô cã sè tiÒn lín vµo cuèi kú kÕ to¸n sau. C¸c nghiÖp vô tiªu thô ®­îc ghi chÐp vµ céng dån ®óng - Ph©n ®Þnh tr¸ch nhiÖm vµ ghi sæ NhËt ký b¸n hµng víi ghi sæ chi tiÕt c¸c kho¶n ph¶i thu - Céng l¹i c¸c sæ NhËt ký b¸n hµng, theo dâi qu¸ tr×nh ghi sæ c¸c TK doanh thu, TK c¸c kho¶n ph¶i thu. 2. §iÒu kiÖn thùc hiÖn c¸c kiÕn nghÞ VÒ phÝa nhµ n­íc Thø nhÊt: CÇn sím ban hµnh luËt KiÓm to¸n ViÖt Nam nh»m t¹o hµnh lang ph¸p lý quy ®Þnh râ vÒ tr¸ch nhiÖm quyÒn h¹n vµ ph¹m vi sö dông kÕt qu¶ ho¹t ®éng KiÓm to¸n. Thø 2: CÇn sím ban hµnh ®Çy ®ñ c¸c chuÈn mùc c¶ KiÓm to¸n vµ kÕ to¸n cña ViÖt Nam ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh KiÓm to¸n, ®ång thêi cã c¨n cø ®Ó ®­a ra kÕt luËn ®óng ®¾n vµ phï hîp. HiÖn nay, hÖ thèng chuÈn mùc KiÓm to¸n vµ kÕ to¸n cña ViÖt Nam vÉn cßn ch­a ®Çy ®ñ, tÝnh ®Õn th¸ng 12/ 2003 Bé Tµi ChÝnh míi ban hµnh 16 chuÈn mùc kÕ to¸n vµ 21 chuÈn mùc KiÓm to¸n. Thø 3: CÇn ph¶i sím ban hµnh ®ång bé hÖ thèng chÝnh s¸ch, chÕ ®é ®Çy ®ñ, cô thÓ vµ chÆt chÏ trong mäi lÜnh vùc t¹o ®iÒu kiÖn vÒ mÆt ph¸p lý cho ho¹t ®éng KiÓm to¸n vµ n©ng cao chÊt l­îng ho¹t ®éng KiÓm to¸n. VÒ phÝa c¸c tæ chøc nghÒ nghiÖp kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n T¹i ViÖt Nam, HiÖp héi KÕ to¸n ViÖt Nam (VAA) cã mét vai trß to lín trong viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng kiÓm to¸n nãi chung vµ hÖ thèng kiÓm to¸n ®éc lËp nãi riªng, tham gia vµo viÖc so¹n th¶o, ban hµnh c¸c ChuÈn mùc kÕ to¸n, kiÓm to¸n, tham gia vµo quy tr×nh ®µo t¹o, thi vµ cÊp chøng chØ KTV... §Ó cã thÓ thùc hiÖn tèt c¸c c«ng viÖc trªn, VAA còng nªn phèi hîp chÆt chÏ vµ nhËn sù hç trî cña c¸c tæ chøc nghÒ nghiÖp thÕ giíi nh­ Liªn ®oµn kÕ to¸n quèc tÕ (IFAC)... VÒ phÝa c«ng ty kiÓm to¸n AISC (chi nh¸nh Hµ Néi). Lµ mét tæ chøc trong lÜnh vùc kiÓm to¸n cßn míi mÎ vµ lµ mét Chi nh¸nh míi ®­îc thµnh lËp, AISC (chi nh¸nh Hµ Néi) ph¶i ®èi ®Çu víi nhiÒu khã kh¨n trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n BCTC nãi chung vµ kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn nãi riªng. §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c kiÓm to¸n c«ng ty cÇn nhËn thøc ®­îc vµ ®¶m b¶o c¸c nh©n tè cÇn thiÕt sau ®©y ®Ó ho¹t ®éng kiÓm to¸n thùc sù cã hiÖu qu¶. ThiÕt kÕ vµ vËn hµnh, bè trÝ nh©n lùc cho c¸c cuéc kiÓm to¸n cho phï hîp vµ cã hiÖu qu¶. TuyÓn chän, ®µo t¹o vµ bæ nhiÖm c¸c KTV cã chÊt l­îng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu kiÓm to¸n ë c¸c ®¬n vÞ kh¸ch hµng. KÕt hîp, trao ®æi kinh nghiÖm, trî gióp ®Çy ®ñ vµ ®óng lóc c¸c ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n ®èi víi c¸c chi nh¸nh vµ phÝa tæng c«ng ty. Ph¸t triÓn c¸c thÕ m¹nh cña c«ng ty trong lÜnh vùc KiÓm to¸n vµ t­ vÊn ®¶m b¶o uy tÝn cña c«ng ty.  KÕt luËn Víi vai trß cung cÊp nhiÒu chØ tiªu tµi chÝnh liªn quan tíi BCTC cu¶ mét doanh nghiÖp, nªn chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn lµ mét trong nh÷ng chu tr×nh ®­îc quan t©m cña nhiÒu ®èi t­îng kh¸c nhau. Do ®ã, viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn kiÓm to¸n chu tr×nh nµy mét c¸ch hîp lý sÏ gãp phÇn lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ cña B¸o c¸o kiÓm to¸n vµ gi¶m thiÓu nh÷ng rñi ro, tranh chÊp cã thÓ s¶y ra nh»m t¨ng uy tÝn cña C«ng ty kiÓm to¸n. C«ng ty kiÓm to¸n AISC, víi c¬ cÊu tæ chøc kh¸ chÆt chÏ, ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n cô thÓ, phï hîp Vµ hÖ thèng kiÓm so¸t chÊt l­îng kiÓm to¸n hiÖu qu¶. ViÖc kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn ®­îc thùc hiÖn bëi C«ng ty kiÓm to¸n AISC ®· cã nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÓ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n BCTC. Trªn c¬ së ph­¬ng ph¸p luËn kiÓm to¸n ®­îc trang bÞ trong nhµ tr­êng, trong qu¸ tr×nh thùc tËp t¹i c«ng ty kiÓm to¸n AISC em ®· ®i s©u ph©n tÝch c¸c b­íc thùc hiÖn kiÓm to¸n chu tr×nh kiÓm to¸n t¹i 2 c«ng ty ABC vµ XYZ víi ®Ò tµi “ KiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn trong kiÓm to¸n BCTC do c«ng ty AISC thùc hiªn”, tõ ®ã ®­a ra nhËn xÐt vµ c¸c kiÕn nghÞ hoµn thiÖn Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ThÇy gi¸o h­íng dÉn, GV. TrÇn M¹nh Dòng; phßng kiÓm to¸n cña C«ng ty KiÓm to¸n AISC vµ c¸c thÇy c« trong khoa kÕ to¸n ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì Chuyªn ®Ò thùc tËp kh«ng tr¸nh khái cã nhiÒu thiÕu sãt mong ®­îc sù gãp ý cña c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n. Danh môc Tµi liÖu tham kh¶o Alvin A. Arens & James Kloebbecker (1995), KiÓm to¸n (tµi liÖu dÞch), Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª, Hµ Néi. F. ¡ng ghen (1963), Ph­¬ng ph¸p biÖn chøng tù nhiªn, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi. Bé Tµi chÝnh (1998), HÖ thèng chuÈn mùc quèc tÕ vµ kiÓm to¸n, (tµi liÖu dÞch), Hµ Néi. C«ng ty kiÓm to¸n AISC, CËp nhËt th«ng tin míi. C«ng ty kiÓm to¸n AISC, KÕ to¸n kiÓm to¸n, (tµi liÖu häc tËp cña líp båi d­ìng nghiÖp vô cho nh©n viªn). Kierral Colon (1997), KÕ to¸n tµi chÝnh, (tµi liÖu dich). PGS. TS, V­¬ng §×nh HuÖ, NG¦T Vò Huy CÈm (1998), KiÓm to¸n, Tr­êng §¹i häc Tµi chÝnh KÕ to¸n Hµ Néi, NXB Tµi chÝnh, Hµ Néi. PGS. TS V­¬ng §×nh HuÖ (chñ biªn) (1999), Thùc hµnh kÕ to¸n trªn m¸y vi tÝnh, NXB Tµi chÝnh, Hµ Néi. Bïi V¨n Mai (1992), T×m hiÓu vÒ kiÓm to¸n ®éc lËp ë ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n Hµ Néi. Nhµ xuÊt b¶n Tµi chÝnh (1998), Sæ tay kiÓm to¸n (s¸ch chuyªn kh¶o), Hµ Néi. GS. TS. NguyÔn Quang Quynh (1998), Lý thuyÕt kiÓm to¸n, Nhµ xuÊt b¶n Tµi chÝnh, Hµ Néi. Tr­êng ®¹i häc Tµi chÝnh KÕ to¸n Hµ Néi (2000), KiÓm to¸n BCTC, NXB Tµi chÝnh, Hµ Néi. John, Thùc hµnh kiÓm to¸n (2001). HÖ thèng c¸c t¹p chÝ: T¹p chÝ KiÓm to¸n. T¹p chÝ Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn. T¹p chÝ dù b¸o kinh tÕ... B¶ng ký hiÖu nh÷ng ch÷ viÕt t¾t KTV: KiÓm to¸n viªn BCTC: B¸o c¸o tµi chÝnh TGNH: TiÒn göi ng©n hµng. DN: Doanh nghiÖp. TK: Tµi kh o¶n. KSNB: KiÓm so¸t néi bé Môc lôc Lêi nãi ®Çu 1 Ch­¬ng I: C¬ së lý luËn cña kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn trong quy tr×nh kiÓm to¸n b¸o c¸o tµI chÝnh 3 I. §Æc ®iÓm cña chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn 3 1. ý nghÜa .3 2. Tæ chøc chøng tõ kÕ to¸n. 4 2.1. Chøng tõ 6 2.2. Sæ s¸ch 6 2.3. HÖ thèng tµi kho¶n sö dông 6 2.4. S¬ ®å h¹ch to¸n kÕ to¸n 7 3. Chøc n¨ng cña chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn .8 4. KiÓm so¸t néi bé víi chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn 11 II. Quy tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh 14 1. VÞ trÝ cña kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh. 14 2. Môc tiªu kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn 15 3. Quy tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn 17 3.1. ChuÈn bÞ kiÓm to¸n 17 3.2. Thùc hiÖn kiÓm to¸n .23 3.3. KÕt thóc kiÓm to¸n 36 Ch­¬ng 2: Thùc tr¹ng kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh do c«ng ty kiÓm to¸n AISC thùc hiÖn 37 I. §Æc ®iÓm cña c«ng ty AISC 37 1. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña C«ng ty AISC 37 1.1. Tæ chøc bé m¸y qu¶n lý .39 1.2. Tæ chøc c«ng t¸c kÕ to¸n t¹i c«ng ty kiÓm to¸n AISC. 42 1.3. Vµi nÐt vÒ chi nh¸nh AISC t¹i Hµ Néi .43 II. KiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh t¹i mét sè kh¸ch hµng do c«ng ty kiÓm to¸n AISC thùc hiÖn 47 1. LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n .49 2. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch kiÓm to¸n .61 2.1. KiÓm to¸n c¸c kho¶n tiÒn 62 2.2. KiÓm to¸n doanh thu 64 2.3. KiÓm to¸n c¸c kho¶n ph¶i thu kh¸ch hµng 73 3. KÕt thóc kiÓm to¸n 82 Ch­¬ng III: Bµi hoc kinh nghiÖm vµ mét sè ý kiÕn ®Ò xuÊt nh»m hoµn thiÖn quy tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn 84 I. Bµi häc kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn 85 1. Giai ®o¹n chuÈn bÞ kiÓm to¸n .85 2. Giai ®o¹n thùc hiÖn kiÓm to¸n 86 3. Giai ®o¹n kÕt thóc kiÓm to¸n 87 II. Sù cÇn thiÕt cña viÖc hoµn thiÖn kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn 88 1. KiÓm to¸n tr­íc yªu cÇu héi nhËp quèc tÕ 88 2. Sù cÇn thiÕt ph¶i hoµn thiÖn chu tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn 89 III. Mét sè ý kiÕn nh»m hoµn thiÖn kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh t¹i AISC 90 1. Mét sè ý kiÕn nh»m hoµn thiÖn kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh t¹i AISC 90 2. §iÒu kiÖn thùc hiÖn c¸c kiÕn nghÞ 98 KÕt luËn 100 Danh môc Tµi liÖu tham kh¶o 101