Chuyên đề Phát triển sản xuất nông nghiệp ĐB Sông Hồng trong điều kiện biến đổi khí hậu. Thực trạng và một số giải pháp ứng phó

ó bảo vệ sự sống trên trái đất. Kể từ thời kỳ tiền công nghiệp về trước, ít nhất khoảng 10.000 năm, nồng độ các chất khí nhà kính rất ít thay đổi, trong đó khí CO2 chưa bao giờ vượt quá 300ppm. Chỉ riêng lượng phát thải khí CO2 do sử dụng nhiên liệu hóa thạch đã tăng hàng năm trung bình tỷ lệ từ 6,4 tỷ tấn cacbon (xấp xỉ 23,5 tỷ tấn CO2) trong những năm 1990 lên đến 7,2 tỷ tấn cacbon (xấp xỉ 45,9 tỷ tấn CO2) mỗi năm trong thời kỳ từ 2000 – 2005. Các nhân tố khác, trong đó có các sol khí (bụi, cacbon hữu cơ, sulphat, nitrat…) gây ra hiệu ứng âm (lạnh đi) với lượng bức xạ cưỡng bức tổng cộng trực tiếp là 0,5W/m2 và gián tiếp phản xạ của mây là 0,7W/m2; thay đổi sử dụng đất làm thay đổi suất phản xạ bề mặt, tạo ra lượng bức xạ cưỡng bức tổng cộng được xác định bằng 0,02W/m2; trái lại, sự gia tăng khí ôzôn trong tầng đối lưu do sản xuất và phát thải các hóa chất và sự thay đổi trong hoạt động của mặt trời trong thời kỳ từ năm 1750 đến nay được xác định là tạo ra hiệu ứng dương đối với tổng lượng bức xạ cưỡng bức lần lượt là 0,35 và 0,12W/m2. Như vậy, tác động tổng cộng của các nhân tố khác, ngoài khí nhà kính, đã tạo ra lượng bức xạ cưỡng bức âm. Vì thế, trên thực tế, sự tăng lên của nhiệt độ trung bình toàn cầu quan trắc được trong thời gian qua đã bị triệt tiêu một phần, nói cách khác, sự tăng lên của riêng hàm lượng khí nhà kính nhân tạo trong khí quyển làm trái đất nóng lên nhiều hơn so với những gì đã quan trắc được, và điều đó càng khẳng định sự biến đổi khí hậu hiện nay là do các hoạt động của con người chứ không phải do quá trình tự nhiên. Nước biển dâng Nước biển dâng là sự dâng mực nước của đại dương trên toàn cầu, trong đó không bao gồm triều, nước dâng do bão… Nước biển dâng tại một vị trí nào đó có thể cao hơn hoặc thấp hơn so với trung bình toàn cầu vì có sự khác nhau về nhiệt độ của đại dương và các yếu tố khác. Mực nước biển được đo thông qua hệ thống thiết bị đo triều ký đặt tại các trạm hải văn hoặc các máy đo độ cao vệ tinh. Theo Báo cáo đánh giá lần thứ tư của Ban liên chính phủ về BĐKH (IPCC), sự nóng lên của hệ thống khí hậu đã rõ ràng được minh chứng thông qua số liệu quan trắc ghi nhận sự tăng lên của nhiệt độ không khí và nhiệt độ nước biển trung bình toàn cầu, sự tan chảy nhanh của lớp tuyết phủ và băng, làm tăng mực nước biển trung bình toàn cầu. Mực nước biển tăng phù hợp với xu thế nóng lên do sự đóng góp của các thành phần chứa nước trên toàn cầu được ước tính gồm: giãn nở nhiệt của các đại dương, các sông băng trên núi, băng Greenland, băng Nam cực và các nguồn chứa nước trên đất liền. Các kết  quả nghiên cứu gần đây đưa ra dự  báo mực nước biển sẽ cao hơn từ 0,5 – 1,4m vào cuối thế kỷ XXI. 2. Thực trạng của Biến đổi khí hậu. * Thực trạng của Biến đổi khí hậu ở Việt Nam. Theo số liệu quan trắc, những năm gần đây khí hậu ở Việt Nam có những thay đổi đáng lưu ý sau: - Nhiệt độ: Trong khoảng 50 năm qua (1951 - 2000), nhiệt độ trung bình năm (TBN) ở Việt Nam đã tăng lên 0,7ºC. Nhiệt độ TBN của 4 thập kỷ gần đây (1961 - 2000) cao hơn TBN của 3 thập kỷ trước đó (1931 - 1960). Nhiệt độ TBN của thập kỷ 1991 – 2000 ở Hà Nội, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh đều cao hơn trung bình (TB) của thập kỷ 1931 – 1940 lần lượt là 0,8; 0,4 và 0,6ºC. Năm 2007, nhiệt độ TBT ở cả 3 miền trên đều cao hơn TB của thập kỷ 1931 – 1940 là 0,8 – 1,3ºC và cao hơn thập kỷ 1991 – 2000 là 0,4 – 0,5ºC. - Lượng mưa: Trên từng địa điểm, xu thế biến đổi của lượng mưa TBN trong 9 thập kỷ vừa qua (1911 – 2000) không rõ rệt theo các thời kỳ và trên các vùng khác nhau, có giai đoạn tăng lên và có giai đoạn giảm xuống. Trên lãnh thổ Việt Nam, xu thế biến đổi của lượng mưa cũng rất khác nhau giữa các khu vực. - Mực nước biển: Theo số liệu quan trắc trong khoảng 50 năm qua ở các trạm Cửa Ông và Hòn Dấu cho thấy, mực nước biển trung bình đã tăng lên khoảng 20cm. Số đợt không khí lạnh (KKL) ảnh hưởng tới Việt Nam giảm đi rõ rệt trong hai thập kỷ gần đây (cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI). Năm 1994 và năm 2007 chỉ có 15-16 đợt KKL, bằng 56% trung bình nhiều năm. 6/7 trường hợp có số đợt KKL trong mỗi tháng mùa đông (XI-III) thấp dị thường (0-1 đợt) cũng rơi vào 2 thập kỷ gần đây (3/1990, 1/1993, 2/1994, 2/1997, 11/1997). Một biểu hiện dị thường gần đây nhất về khí hậu trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu là đợt KKL gây rét đậm, rét hại kéo dài 38 ngày trong tháng 1 và tháng 2 năm 2008 gây thiệt hại lớn cho sản xuất nông nghiệp. - Bão: Những năm gần đây, số cơn bão có cường độ mạnh nhiều hơn, quỹ đạo bão dịch chuyển dần về các vĩ độ phía Nam và mùa bão kết thúc muộn hơn, nhiều cơn bão có quỹ đạo di chuyển dị thường hơn. Số ngày mưa phùn TBN ở Hà Nội giảm dần trong thập kỷ 1981 – 1990 và chỉ còn gần một nửa (15 ngày/năm) trong 10 năm gần đây. - Về nhiệt độ: Trên các khu vực, nhiệt độ TBN có thể tăng lên 2oC vào năm 2050. Dự tính đến năm 2100 nhiệt độ sẽ tăng lên 3oC. - Về lượng mưa: Lượng mưa mùa mưa ở các khu vực, trừ Trung Bộ, đều tăng 0-5% vào năm 2050, riêng Trung Bộ là 0-10%. Lượng mưa mùa khô ở các vùng Tây Bắc, Đông Bắc, Đồng bằng Bắc Bộ, Đông Bắc, Đồng bằng Bắc Trung Bộ, Nam Bộ và cực Nam Trung Bộ có thể tăng hay giảm 5%, riêng ở Bắc và Trung Trung Bộ tăng 0-5%. Đáng chú ý là ở những vùng thường xảy ra hạn hán vào mùa khô, hạn hán có nhiều khả năng tăng lên cả về cường độ và diện tích. - Về mực nước biển: Trung bình trên toàn dải bờ biển Việt Nam, mực nước biển có thể tăng lên 40cm vào năm 2050 và ước tính có thể tăng lên 100cm vào năm 2100. * Thực trạng phát triển kinh tế Đồng bằng sông Hồng §ång b»ng s«ng Hång lµ tªn gäi chung cho vïng ®Êt phï sa s«ng Hång vµ s«ng Th¸i B×nh båi ®¾p. §©y lµ mét trong hai vïng kinh tÕ cña miÒn B¾c ViÖt Nam: Vïng nói vµ trung du phÝa B¾c ( gåm §«ng B¾c vµ T©y B¾c ) vµ ®ång b»ng s«ng Hång. §ång b»ng s«ng Hång réng h¬n 1,4 triÖu ha, chiÕm 3,8% diÖn tÝch toµn quèc víi mét vïng biÓn bao la ë phÝa §«ng vµ §«ng Nam. Sè d©n cña vïng lµ 18.400.600 ng­êi(2007), chiÕm 21,6% sè d©n c¶ n­íc. HiÖn t¹i cung nh­ trong t­¬ng lai, ®ång b»ng s«ng Hång lµ mét trong nh÷ng vïng ®ãng vai trß quan träng trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc . §ång b»ng s«ng Hång lµ mét trong nh÷ng vïng kinh tÕ cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong ph©n c«ng lao ®éng cña c¶ n­íc. §©y lµ vïng cã vÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi, tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó vµ ®a d¹ng, d©n c­ ®«ng ®óc, nguån lao ®éng dåi dµo, mÆt b»ng d©n trÝ cao. Vïng ®ång b»ng s«ng Hång n»m ë phÝa Nam cña ®­êng chÝ tuyÕn B¾c, vïng bao gåm ®ßng b»ng ch©u thæ mµu mì, d¶i ®Êt r×a trung du víi mét sè tµi nguyªn kho¸ng s¶n, tµi nguyªn du lÞch vµ vÞnh B¾c Bé giµu tiÒm n¨ng. §Þa h×nh cña vïng t­¬ng ®èi b»ng ph¼ng, cã ®é cao tõ 0,4_12m so víi mùc n­íc biÓn . Vïng cã khÝ hËu nhiÖt ®íi cËn nhiÖt ®íi giã mïa, l­îng m­a trung b×nh h»ng n¨m lµ 1400 -2000mm. Vïng cã vÞ trÝ thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. §©y lµ cÇu nèi gi÷a §«ng B¾c, T©y B¾c víi B¾c Trung Bé, ®ång thêi còng n»m ë trung t©m miÒn B¾c, trong vïng kinh tÕ träng ®iÓm B¾c Bé. Vïng l¹i tiÕp gi¸p víi h¬n 400km bê biÓn, cã cöa ngâ th«ng ra biÓn qua c¶ng H¶i Phßng, dÔ dµng më réng giao l­u víi c¸c vïng kh¸c vµ c¸c n­íc trong khu vùc . Tuy nhiªn n»m trong vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa nªn th­êng xuyªn chÞu ¶nh h­ëng cña thiªn tai nh­ b·o, lò lôt, h¹n h¸n. Tµi nguyªn thiªn nhiªn cña vïng kh¸ ®a d¹ng, ®Æc biÖt lµ ®Êt phï sa s«ng Hång. §ång b»ng s«ng Hång lµ n¬i cã nhiÒu kh¶ n¨ng vÒ s¶n xuÊt l­¬ng thùc, thùc phÈm. Trªn thùc tÕ ®©y lµ vùa lóa lín thø hai cña c¶ n­íc, sau ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Sè ®Êt ®ai sö dông cho n«ng nghiÖp lµ 70 v¹n ha, chiÕm 56% tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng, trong ®ã 70% ®Êt cã ®é ph× tõ trung b×nh trë lªn. Nh×n chung,®Êt ®ai cña ®ång b»ng s«ng Hång kh¸ mµu mì do ®­îc phï sa cña hÖ thèng s«ng Hång vµ s«ng Th¸i B×nh båi ®¾p. Vïng cã hai hÖ thèng s«ng Hång vµ s«ng Th¸i B×nh nªn nguån n­íc rÊt phong phó. C¶ nguån n­íc trªn mÆt lÉn nguån n­íc ngÇm ®Òu cã chÊt l­îng rÊt tèt. Tuy nhiªn vïng còng x¶y ra t×nh tr¹ng thiÕu n­íc trong mïa kh« vµ th­µ n­íc trong mïa m­a. §iÒu kiÖn khÝ hËu vµ thuû v¨n thuËn lîi cho viÖc th©m canh t¨ng vô trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Thêi tiÕt mïa kh« rÊt phï hîp víi mét sè c©y trång ­a l¹nh. HÇu hÕt c¸c tØnh ë §ång b»ng S«ng Hång ®Òu ph¸t triÓn mét sè c©y ­a l¹nh ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ lín nh­ c¸c c©y ng« ®«ng, khoai t©y, su hao, b¾p c¶i, cµ chua vµ trång hoa xen canh. HiÖn nay, vô ®«ng ®ang trë thµnh vô s¶n xuÊt chÝnh cña mét sè ®Þa ph­¬ng trong vïng. Tõ bao ®êi nay ng­êi d©n ®ång b»ng sinh sèng chñ yÕu b»ng nghÒ trång lóa, ®· tÝch luü ®­îc nhiÒu kinh nghiÖm. §ã lµ vèn rÊt quý ®Ó ®Èy m¹nh s¶n xuÊt. Ngoµi ra, sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ cïng víi hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch míi còng gãp phÇn quan träng cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ l­¬ng thùc, thùc phÈm ë §ång b»ng S«ng Hång. Trong c¬ cÊu ngµnh n«ng nghiÖp, ngµnh trång c©y l­¬ng thùc lu«n gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu. DiÖn tÝch c©y l­¬ng thùc kho¶ng 1,2 triÖu ha, chiÕm kho¶ng 14% diÖn tÝch c©y l­¬ng thùc cña c¶ n­íc. S¶n l­îng l­¬ng thùc lµ 6,1 triÖu tÊn, chiÕm 18% s¶n l­¬ng thùc toµn quèc (1999). C©y lóa cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c n¬i, nh­ng tËp trung nhÊt vµ ®¹t n¨ng xuÊt cao nhÊt lµ ë c¸c tØnh Th¸i B×nh, Nam §Þnh, H¶i D­¬ng, H­ng Yªn, Ninh B×nh. Th¸i B×nh trë thµnh tØnh dÉn ®Çu c¶ n­íc vÒ n¨ng suÊt lóa (70,6 t¹/ha-n¨m 2006). NhiÒu huyÖn, hîp t¸c x· ®¹t n¨ng xuÊt 10-11 tÊn/ha. Ngµnh trång c©y l­¬ng thùc, ®Æc biÖt lµ trång lóa ë ®©y ®· cã tõ l©u ®êi vµ ®­îc th©m canh víi tr×nh ®é cao nhÊt trong c¶ n­íc. Tuy vËy, viÖc ®¶m ®¶o l­¬ng th­c cho con ng­êi vµ cho c¸c nhu cÇu kh¸c (phôc vô ch¨n nu«i, c«ng nghÖ chÐ biÕn v.v…) cßn bÞ h¹n chÕ. Møc b×nh qu©n l­¬ng thùc theo ®Çu ng­êi ë §ång b»ng S«ng Hång vÉn cßn thÊp h¬n møc b×nh qu©n cña c¶ n­íc (460 kg/ng­êi so víi 490 kg/ng­êi n¨m 2006). Ở §ång b»ng S«ng Hång, viÖc s¶n xuÊt thùc phÈm ch­a t­¬ng xøng víi tiªm n¨ng hiÖn cã. Rau gieo trång h¬n 7 v¹n ha, chiÕm 27,8% diÖn tÝch rau c¶ n­íc, tËp trung chñ yÕu ë c¸c vµnh ®ai xung quanh khu c«ng nghiÖp vµ thµnh phè. Nguån thùc phÈm cña vïng ®ång b»ng phô thuéc nhiÒu vµo ngµnh ch¨n nu«i, nhÊt lµ ch¨n nu«i gia sóc nhá, gia cÇm vµ nu«i trång thuû s¶n. ViÖc ph¸t triÓn c¸c ngµnh nµy cßn nhiÒu kh¶ n¨ng to lín. VÊn ®Ò c¬ b¶n lµ gi¶i quyÕt tèt co së thøc ¨n cho gia sóc nhá vµ më réng quy m« cña ngµnh nu«i trång thuû s¶n. HiÖn nay, ch¨n nu«i lîn rÊt phæ biÕn vµ thit lîn lµ nguån thùc phÈm quan träng trong b÷a ¨n hµng ngµy cña nh©n d©n. §µn lîn cña §ång b»ng s«ng Hång chØ ®øng sau vïng nói vµ trng du b¾c bé vÒ sè l­îng víi gÇn 5,3 triÖu con, chiÕm 32,5% ®µn lîn cña toµn quèc (2005). ViÖc nu«i trång thuû h¶i s¶n n­íc ngät, n­íc lî vµ n­íc mÆn ®· ®­î chó ý ph¸t triÓn,nh­ng thùc tÕ ch­a khai th¸c hÕt tiÒm n¨ng cña vïng. HiÖn nay toµn vïng cã 5,8 v¹n ha diÖn tÝch mÆt n­íc nu«i trång thuû s¶n, chiÕm 10,9% diÖn tÝch mÆt n­íc nu«i trång th­y s¶n cña c¶ n­íc . Hình 1: Cơ cấu các ngành kinh tế Đồng bằng sông Hồng Trong néi bé c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp, n«ng th«n cña vïng ®ång b»ng s«ng Hång ®· cã sù chuyÓn dÞch ngµy cµng tÝch cùc h¬n theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.tû träng gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp khu vùc n«ng th«ndÉ t¨ng tõ 11,2% n¨m 2001 lªn 13,5% n¨m 2007. Trªn c¬ së ®ã, ®· t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng x· héi n«ng th«n cña vïng mµ biÓu hiÖn râ nhÊt lµ thóc ®Èy nhanh chuyÓn dÞch c¬ cÊu hé n«ng ht«n theo h­íng ngµy cµng t¨ng thªm c¸c hé lµm c«ng nghiÖp, th­¬ng m¹i vµ dÞch vô, trong khi ®ã sè hé lµm n«ng nghiÖp thuÇn tuý gi¶m dÇn. Tû lÖ hé n«ng nghiÖp (bao gåm c¶ l©m nghiÖp, ng­ nghiÖp ) ®· gi¶m 5,21%, tû lÖ hé c«ng nghiÖp t¨ng lªn 4,2% vµo n¨m 2001. N¨m 2007, sè hé c«ng nghiÖp vµ dÞch vô trªn ®Þa bµn n«ng th«n cña vïng cã 2,3 triÖu hé, t¨ng 48% so víi n¨m 2000. Trong c¬ cÊu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ: kinh tÕ t­ nh©n ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång ®­îc ph¸t triÓn kh«ng h¹n chÕ vÒ quy m« vµ ®Þa bµn ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh nghÒ mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm. Tõ nh÷ng ®Þnh h­íng ®ã, ®· t¹o thuËn lîi cho viÖc chuyÓn dÇn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nh»m gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, huy ®éng vµ sö dông c¸c nguån lùc cã hiÖu qu¶, t¹o ®µ cho t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña vïng. Tuy nhiªn trong thêi ®iÓm hiÖn nay , B§KH ®ang ¶nh h­ëng rÊt tíi c¸c ngµnh kinh tÕ cña vïng vµ ®Æc biÖt lµ ngµnh n«ng nghiÖp. 3. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến sản xuất nông nghiệp 3.1. Những tác động nghiêm trọng a. Tác động của nước biển dâng Việt Nam có bờ biển dài 3.260km, hơn một triệu km2 lãnh hải và trên 3.000 hòn đảo gần bờ và hai quần đảo xa bờ, nhiều vùng đất thấp ven biển, trong đó có trên 80% diện tích đồng bằng sông Cửu Long và trên 30% diện tích đồng bằng sông Hồng – Thái Bình có độ cao dưới 2,5m so với mặt biển. Những vùng này hàng năm phải chịu ngập lụt nặng nề trong mùa mưa và hạn hán, xâm nhập mặn trong mùa khô. BĐKH và nước biển dâng có thể làm trầm trọng thêm tình trạng nói trên, làm tăng diện tích ngập lụt, gây khó khăn cho thoát nước, tăng xói lở bờ biển và nhiễm mặn nguồn nước ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và nước sinh hoạt, gây rủi ro lớn đến các công trình xây dựng ven biển như đê biển, đường giao thông, bến cảng, các nhà máy, các đô thị và khu vực dân cư ven biển. Mực nước biển dâng và nhiệt độ nước biển tăng làm ảnh hưởng đến các hệ sinh thái biển và ven biển, gây nguy cơ đối với các rạn san hô và rừng ngập mặn, ảnh hưởng xấu đến nền tảng sinh học cho các hoạt động khai thác và nuôi trồng thuỷ sản ven biển. Tất cả những điều trên đây đòi hỏi phải có đầu tư rất lớn để xây dựng và củng cố hệ thống đê biển, nhằm ứng phó với mực nước biển dâng, phát triển hạ tầng kỹ thuật, di dời và xây dựng các khu dân cư và đô thị có khả năng thích ứng cao với nước biển dâng. b. Tác động của sự nóng lên toàn cầu Nhiệt độ tăng lên ảnh hưởng đến các hệ sinh thái tự nhiên, làm dịch chuyển các ranh giới nhiệt của các hệ sinh thái lục địa và hệ sinh thái nước ngọt, làm thay đổi cơ cấu các loài thực vật và động vật ở một số vùng, một số loài có nguồn gốc ôn đới và á nhiệt đới có thể bị mất đi dẫn đến suy giảm tính đa dạng sinh học. Đối với sản xuất nông nghiệp, cơ cấu cây trồng vật nuôi và mùa vụ có thể thay đổi ở một số vùng, trong đó vụ đông ở miền Bắc có thể bị rút ngắn lại, thậm chí không có vụ đông, vụ mùa thì kéo dài hơn. Điều đó đòi hỏi phải thay đổi kỹ thuật canh tác. Nhiệt độ tăng và tính biến động của nhiệt độ lớn hơn, kể cả các nhiệt độ cực đại và cực tiểu, cùng với biến đổi của các yếu tố thời tiết khác và thiên tai làm tăng khả năng phát triển sâu bệnh, dịch bệnh, dẫn đến giảm năng suất và sản lượng, tăng nguy cơ rủi ro đối với nông nghiệp và an ninh lương thực. Nhiệt độ và độ ẩm tăng cao làm gia tăng làm gia tăng sức ép về nhiệt độ với cơ thể động vật và con người, làm tăng bệnh tật, đặc biệt là các bệnh nhiệt đới, bệnh truyền nhiễm thông qua sự phát triển của các loài vi khuẩn, các côn trùng và vật mang bệnh, chế độ dinh dưỡng và vệ sinh môi trường suy giảm. Sự gia tăng nhiệt độ còn ảnh hưởng đến các lĩnh vực khác như năng lượng, giao thông vận tải, công nghiệp, xây dựng, thương mại,... liên quan đến chi phí gia tăng cho việc làm mát, thông gió, bảo quản thiết bị, phương tiện,… Điều này dẫn tới giá thành nông sản sẽ gặp nhiều khó khăn. c. Tác động của các hiện tượng thời tiết cực đoan Sự gia tăng của các hiện tượng thời tiết cực đoan và thiên tai, cả về tần số và cường độ do BĐKH là mối đe doạ thường xuyên, trước mắt và lâu dài đối với tất cả các lĩnh vực, trong đó có sản xuất nông nghiệp ở Đồng bằng sông Hồng. Bão, lũ lụt, hạn hán, mưa lớn, nắng nóng, tố, lốc là thiên tai xảy ra hàng năm ở nhiều vùng trong cả nước, gây thiệt hại cho sản xuất, ảnh hưởng đến thu nhập và đời sống của người dân. BĐKH sẽ làm cho các thiên tai nói trên trở nên khốc liệt hơn và có thể trở thành thảm hoạ, gây rủi ro lớn cho phát triển kinh tế - xã hội hoặc xoá đi những thành quả nhiều năm của sự phát triển. Những khu vực được dự tính chịu tác động lớn nhất của các hiện tượng khí hậu cực đoan nói trên là dải ven biển Trung Bộ, vùng đồng bằng Bắc Bộ và đồng bằng sông Cửu Long. 3.2. Ảnh hưởng của BĐKH đối với sản xuất nông nghiệpa. Đối với tài nguyên nước cho sản xuất nông nghiệp Tài nguyên nước đang đứng trước nguy cơ suy giảm do hạn hán ngày một tăng ở một số vùng, miền. Khó khăn này sẽ ảnh hưởng đến nông nghiệp, cung cấp nước ở nông thôn, thành thị và sản xuất điện. Việt Nam nằm ở hạ lưu hai sông liên quốc gia lớn là sông Hồng và sông Cửu Long. So với hiện nay, năm 2070, dòng chảy năm của sông Hồng biến đổi từ +5,8 đến -19% và của sông Mê Kông từ +4,2 đến -14,5%; dòng chảy mùa cạn của sông Hồng biến đổi từ -10,3 đến -14,5%, của sông Mê Kông từ -2,0 đến -24%; dòng chảy lũ biến động tương ứng là +12 đến -5,0% và +5 đến +7,0%. Như vậy, trên cả 2 sông lớn, tác động của BĐKH làm cho dòng chảy năm của sông Hồng và sông Cửu Long giảm đi. Điều đó có nghĩa là khả năng lũ trong mùa mưa và cạn kiệt trong mùa khô đều trở nên khắc nghiệt hơn (chưa tính đến khả năng khai thác nước ở thượng nguồn các sông này tăng lên do BĐKH).b.Đối với nông nghiệp và an ninh lương thực BĐKH có tác động đến sinh trưởng, năng suất cây trồng, thời vụ gieo trồng, làm tăng nguy cơ lây lan sâu bệnh hại cây trồng. BĐKH ảnh hưởng đến sinh sản, sinh trưởng của gia súc, gia cầm, làm tăng khả năng sinh bệnh, truyền dịch của gia súc, gia cầm. Ngành nông nghiệp đối mặt với nhu cầu lớn về phát triển giống cây trồng và vật nuôi nhằm giảm thiểu rủi ro do BĐKH và các hiện tượng khí hậu cực đoan. Vì sự nóng lên trên phạm vi toàn lãnh thổ, thời gian thích nghi của cây trồng nhiệt đới mở rộng và của cây trồng á nhiệt đới bị thu hẹp lại. Ranh giới của cây trồng nhiệt đới dịch chuyển về phía núi cao hơn và các vĩ độ phía Bắc. Phạm vi thích nghi của cây trồng nhiệt đới dịch chuyển về phía núi cao và các vĩ độ phía Bắc. Phạm vi thích nghi của các cây trồng á nhiệt đới bị thu hẹp lại. Vào những năm 2070, cây á nhiệt đới ở vùng núi chỉ có thể sinh trưởng ở những độ cao trên 100 – 500m và lùi xa hơn về phía Bắc 100 – 200km so với hiện nay. BĐKH có khả năng làm tăng tần số, cường độ, tính biến động và tính cực đoan của các hiện tượng thời tiết nguy hiểm như bão, tố, lốc, các thiên tai liên quan đến nhiệt độ và mùa như thời tiết khô nóng, lũ, ngập úng hay hạn hán, rét hại, xâm nhập mặn, sâu bệnh, làm giảm năng suất và sản lượng cây trồng vật nuôi.BĐKH gây nguy cơ thu hẹp diện tích đất nông nghiệp. Một phần đáng kể diện tích đất nông nghiệp ở vùng đất thấp đồng bằng ven biển, đồng bằng sông Hồng, sông Cửu Long bị ngập mặn do nước biển dâng, nếu không có biện pháp ứng phó thích hợp. c. Đối với lâm nghiệp Nước biển dâng lên làm giảm diện tích rừng ngập mặn hiện có, tác động xấu đến rừng tràm và rừng trồng trên đất bị ô nhiễm phèn ở các tỉnh Nam Bộ. Ranh giới rừng nguyên sinh cũng như rừng thứ sinh có thể chuyển dịch. Rừng cây họ dầu mở rộng lên phía Bắc và các dải cao hơn, rừng rụng lá với nhiều cây chịu hạn phát triển mạnh. Nhiệt độ cao kết hợp với ánh sáng mặt trời dồi dào thúc đẩy quá trình quang hợp dẫn đến tăng cường quá trình đồng hoá cây xanh. Tuy vậy, chỉ số tăng trưởng sinh khối của cây rừng có thể giảm do độ ẩm giảm. Nguy cơ diệt chủng của động vật và thực vật gia tăng, một số loài thực vật quan trọng như trầm hương, hoàng đàn, pơmu, gỗ đỏ, lát hoa, gụ mật,… có thể bị suy kiệt. Nhiệt độ cao và mức độ khô hạn gia tăng làm tăng nguy cơ cháy rừng, phát triển dịch bệnh, sâu bệnh… d. Đối với thủy sản Hiện tượng nước biển dâng và ngập mặn gia tăng dẫn đến các hậu quả: Nước mặn lấn sâu vào nội địa, làm mất nơi sinh sống thích hợp của một số loài thuỷ sản nước ngọt. Rừng ngập mặn hiện có bị thu hẹp, ảnh hưởng đến hệ sinh thái của một số loài thuỷ sản. Khả năng cố định chất hữu cơ của hệ sinh thái rong biển giảm, dẫn đến giảm nguồn cung cấp sản phẩm quang hợp và chất dinh dưỡng cho sinh vật đáy. Do vậy, chất lượng môi trường sống của nhiều loại thuỷ sản xấu đi. Nếu nhiệt độ tăng sẽ dẫn đến một số hậu quả: Gây ra hiện tượng phân tầng nhiệt độ rõ rệt trong thuỷ vực nước đứng, ảnh hưởng đến quá trình sinh sống của sinh vật. Một số loài chuyển lên phía Bắc hoặc xuống sâu hơn làm thay đổi cơ cấu phân bổ thuỷ sinh vật theo chiều sâu. Quá trình quang hoá và phân huỷ các chất hữu cơ nhanh hơn, ảnh hưởng đến nguồn thức ăn của sinh vật. Các sinh vật tiêu tốn nhiều năng lượng hơn cho quá trình hô hấp cũng như các hoạt động sống khác làm giảm năng suất và chất lượng thuỷ sản. Suy thoái và phá huỷ rạn san hô, thay đổi các quá trình sinh lý, sinh hoá diễn ra trong mối quan hệ cộng sinh giữa san hô và tảo. Cường độ và lượng mưa lớn làm cho nồng độ muối giảm đi trong một thời gian dài dẫn đến sinh vật nước lợ và ven bờ, đặc biệt là nhuyễn thể hai vỏ (nghêu, ngao, sò,…) bị chết hàng loạt do không chống chịu nổi với nồng độ muối thay đổi. Đối với nguồn lợi hải sản và nghề cá, BĐKH gây ra các tác động: Nước biển dâng làm cho chế độ thuỷ lý, thuỷ hoá và thuỷ sinh xấu đi. Kết quả là quần xã hiệu hữu thay đổi cấu trúc và thành phần, trữ lượng giảm sút. Nhiệt độ tăng làm cho nguồn lợi thuỷ hải sản bị phân tán. Các loại cá cận nhiệt đới có giá trị kinh tế cao bị giảm bớt hoặc mất đi, các rạn san hô đa phần bị tiêu diệt. Các loài thực vật nổi, mắt xích đầu tiên của chuỗi thức ăn cho động vật nổi bị huỷ diệt, làm giảm mạnh động vật nổi, do đó làm giảm nguồn thức ăn chủ yếu của các động vật tầng giữa và tầng trên. 4. ĐB Sông Hồng là 1 trong 2 vùng sản xuất nông nghiệp lớn nhất tại Việt Nam. PHẦN II.THỰC TRẠNG ẢNH HƯỞNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TỚI SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TẠI ĐB SÔNG HỒNG. I. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ - Xà HỘI CỦA ĐB SÔNG HỒNG 1. Đặc điểm tự nhiên Đồng bằng sông Hồng là một vùng đất rộng lớn nằm quanh khu vực hạ lưu sông Hồng thuộc miền Bắc Việt Nam, vùng đất bao gồm 10 tỉnh và thành phố như: Vĩnh Phúc, Hà Nội, Bắc Ninh, Hà Nam, Hưng Yên, Hải Dương, Hải Phòng, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình. Đồng bằng sông Hồng trải rộng từ 19°53´B (huyện Nghĩa Hưng) đến 21°34´B (huyện Lập Thạch), từ 105°17´Đ (huyện Ba Vì) đến 107°7´Đ (trên đảo Cát Bà). Phía bắc và tây bắc là Vùng Đông Bắc (Việt Nam), phía tây và tây nam là vùng Tây Bắc, phía đông là vịnh Bắc Bộ và phía nam là vùng Bắc Trung Bộ. Đồng bằng thấp dần từ Tây Bắc xuống Đông Nam, từ các thềm phù sa cổ 10 - 15m xuống đến các bãi bồi 2 - 4m ở trung tâm rồi các bãi triều hàng ngày còn ngập nước triều. Đồng bằng còn có nhiều hồ ao vốn là các lòng sông cũ cũng như các vùng đất trũng úng. Dọc bờ biển là những dải cồn cát, mỗi dải đánh dấu một đường bờ biển cũ có thời kỳ sông lấn biển. Đây là điều kiện để có thể phát triển một nền nông nghiệp có truyền thống lâu đời. Toàn vùng có diện tích: 15.000 km², chiếm 4,5% diện tích của cả nước. Diện tích đất nông nghiệp khoảng 760.000 ha, trong đó 70% là đất phù sa màu mỡ, có giá trị lớn về sản xuất nông nghiệp. Đất nông nghiệp chiếm 51,2% diện tích toàn vùng. Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, có mùa đông lạnh làm cho cơ cấu cây trồng đa dạng. Tài nguyên nước phong phú, có giá trị lớn về kinh tế là hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình. Ngoài ra còn có nước ngầm, nước nóng, nước khoáng. Tài nguyên biển: bờ biển dài 400 km, vùng biển có tiềm năng lớn để phát triển nhiều ngành kinh tế (đánh bắt và nuôi trồng thuỷ sản, giao thông, du lịch) Khoáng sản không nhiều, đáng kể nhất là trữ lượng than nâu trữ lượng dự tính là 8,8 tỉ tấn. Khí thiên nhiên đươc thăm dò và khai thác ở Tiền Hải – Thái Bình. Tuy nhiên, khoáng sản làm vật liệu xây dựng khá phong phú như đá vôi hàng tỉ tấn… 2. Đặc điểm kinh tế - xã hội Dân số là 19.577.944 người (thời điểm 1/4/2009), chiếm 22,82% dân số cả nước. Dân cư đông nên có lợi thế: Có nguồn lao động dồi dào, nguồn lao động này có nhiều kinh nghiệm và truyền thống trong sản xuất, chất lượng lao động cao. Tạo ra thị trường có sức mua lớn. Chính sách: có sự đầu tư nhiều của Nhà nước và nước ngoài. Kết cấu hạ tầng phát triển mạnh (giao thông, điện, nước…), đường bộ có quốc lộ 1A, quốc lộ 2, 3, 6, 32, 18…tuyến đường sắt Bắc – Nam và toả đi các thành phố khác; các sân bay quốc tế Nội Bài, sân bay Cát Bi, Hải Phòng; các cảng lớn như cảng Hải Phòng, cảng Cái Lân… Cơ sở vật chất kỹ thuật cho các ngành ngày càng hoàn thiện: hệ thống thuỷ lợi, các trạm, trại bảo vệ cây trồng, vật nuôi, nhà máy chế biến… Có lịch sử khai phá lâu đời, là nơi tập trung nhiều di tích, lễ hội, làng nghề truyền thống…với 2 trung tâm KT-XH là Hà Nội và Hải Phòng. Công nghiệp Các ngành công nghiệp mà đồng bằng sông Hồng có là : luyện kim, cơ khí, hóa chất, vật liệu xây dựng, chế biến thực phẩm, sản xuất hàng tiêu dùng, nhiệt điện. Các ngành công nghiệp khai thác: khai thác khí dầu, khai thác đá vôi, khai thác sét cao lanh. Giá trị sản xuất công nghiệp tặng mạnh từ 18,3 nghìn tỉ đồng ( 1995 ) lên 55,2 nghìn tỉ đồng , chiếm 21% GDP trong công nghiệp cả nước Những nơi có nhiều ngành công nghiệp tập trung nhất là Hà Nội , Hải Phòng Nông nghiệp Sản lượng lúa tăng từ 44,4 tạ/ha ( 1995 ) lên là 56,4 tạ /ha ( 2002 ) Không chỉ có sản lượng lúa tăng mà còn có một số lương thực khác như ngô , khoai tây , cà chua , cây ăn quả ... cũng tăng về mặt sản lượng và cả chất lượng . Đem lại hiệu quả cho ngành kinh tế của vùng . Vụ đông trở thành vụ sản xuất chính Nuôi lợn , bò và gia cầm cũng phát triển mạnh của vùng Dịch vụ Có đường giao thông thuận lợi , hoạt động vận tải sôi nổi nhất . Có nhiều đường sắt nhất đi qua các nơi khác nhau trong vùng Có nhiều địa danh như Chùa Hương, cố đô Hoa Lư, Tam Cốc-Bích Động, Côn Sơn, Cúc Phương, Đồ Sơn, Cát Bà,... Sân bay : sân bay lớn nhất nằm ở Nội Bài ( Hà Nội ) . Cảng : có cảng Hải Phòng lớn nhất nên Hà Nội và Hải Phòng là 2 đầu mối quan trọng Bưu chính viễn thông phát triển mạnh của vùng . Hà Nội là trung tâm thông tin , tư vấn , chuyển giao công nghệ , có nhiều tài chính , ngân hàng lớn nhất nước ta II. PHÂN TÍCH ẢNH HƯỞNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐẾN PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TẠI ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG 1. Nhiệt độ tăng cao 1.1. Hạn hán Trong năm năm gần đây, các tỉnh Đồng bằng sông Hồng liên tục phải đối phó với tình trạng hạn hán gay gắt trong vụ đông xuân do mực nước sông Hồng liên tục xuống thấp dưới mức lịch sử trong vòng 100 năm qua. Dự báo khí tượng thủy văn trung ương thống kê, hơn 2 tháng đầu năm 2010, có những thời điểm, mực nước sông Hồng xuống thấp kỷ lục chỉ còn 0,54m, thấp nhất trong lịch sử 200 năm qua. Dòng chảy mùa kiệt ở sông Hồng giảm 19%. Dự báo trong tương lai, khí hậu Việt Nam sẽ nóng lên, mùa đông ít đi, mưa phùn giảm đi rõ rệt ở Bắc Bộ. Theo “kịch bản phát thải trung bình” so với năm 1990, nhiệt độ trung bình sẽ tăng gần 2 độ C ở các vùng miền Nam Việt Nam và tăng tới 2,8 độ C ở các vùng miền Bắc vào năm 2100. So với hiện nay, năm 2070, dòng chảy năm của sông Hồng biến đổi từ +5,8 đến -19%. Dòng chảy mùa cạn của sông Hồng biến đổi từ -10,3 đến -14,5%. Theo thống kê, chỉ riêng 25 ngày đầu tiên của tháng 1/2010, nhiệt độ cũng đã cao hơn trung bình nhiều năm trong khoảng 0,5 - 1độ C. Từ tháng 5 trở đi, nhiệt độ có thể vẫn duy trì ở trạng thái cao hơn trung bình từ 0,5 - 1,5 độ C. Nhiều khả năng năm nay, các đợt nắng nóng sẽ gay gắt hơn năm 2009. Nền nhiệt độ toàn năm 2009 tăng so với trung bình nhiều năm là 0,7độ C. Dự báo trong tương lai, khí hậu Việt Nam sẽ nóng lên, mùa đông ít đi, mưa phùn giảm đi rõ rệt ở Bắc Bộ. Theo tính toán của các chuyên gia nghiên cứu biến đối khí hậu, đến năm 2100, nhiệt độ trung bình ở Việt Nam có thể tăng lên 30C và mực nước biển có thể dâng 1m. Điều khiến các nhà khoa học lo lắng là nguồn nước phục vụ cuộc sống và nông nghiệp. Nước của hệ thống sông Hồng là quá cảnh từ nước ngoài. Hiện nay, các nước thượng nguồn đã đắp đập, chiếm thế thượng phong trong nguồn nước. Điều này có ảnh hưởng không nhỏ tới Việt Nam, vì Việt Nam có tới 72% dân số sống bằng nghành nông nghiệp, sự gia tăng nhu cầu sử dụng nước sẽ dẫn đén tranh chấp nguồn nước của hệ thống sông này. Hạn hán làm gia tăng thiếu hụt nước và tăng nhu cầu dùng nước, đòi hỏi đáp ứng cấp nước và mâu thuẫn trong sử dụng nước. 1.2. Lũ lụt Trên 30% diện tích đồng bằng sông Hồng- Thái Bình có độ cao dưới 2,5m so với mực nước biển. Những vùng này hằng năm phải chịu ngập lụt nặng nề trong mùa mưa và hạn hán, xâm nhập mặn vào mùa khô. Biến đổi khí hậu và nước biển dâng có thể làm trầm trọng hơn tình trạng nói trên. Dự báo tới năm 2070, dòng chảy lũ của sông Hồng biến đổi từ +12 đến -5,0%. Trong những năm tới, vào mùa mưa, mực nước lũ sông Hồng có thể đạt cao trình +13,24 xấp xỉ cáo trình đỉnh đê hiện nay +13,40. Việc thay đổi chế độ mưa có thể gây lũ nghiêm trọng vào mùa mưa, gia tăng về cường độ và tần suất các cơn bão, giông tố gây lũ lớn và ngập lụt, lũ quét, trượt lở đất và xói mòn. Bão nhiệt đới có xu hướng tăng cường dưới tác động của hiện tượng nóng lên toàn câu gây ra bởi nhiệt độ bề mặt nước biển tăng (nhưng không chắc chắn về tần xuất cũng như hướng di chuyển của bão). 1.3. Dịch bệnh trên đàn vật nuôi và cây trồng Bão, lũ lụt, mưa nhiều, hạn hán đều ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động nuôi: nước nuôi hải sản bị ngọt hoá sẽ gây sốc làm thủy sản yếu, tạo cơ hội cho các tác nhân gây bệnh có sẵn trong môi trường xâm nhập. Sự thay đổi môi trường nước đột ngột làm thủy sản chết nhanh, chết hàng loạt. Nhiệt độ tăng cùng với biến động về các yếu tố khí hậu và thời tiết khác có thể làm giảm sức đề kháng của vật nuôi đồng thời tạo môi trường thuận lợi cho các tác nhân gây bệnh phát triển bùng phát, gây ra những đại dịch trên gia súc, gia cầm, kiểu thời tiết thay đổi thất thường đã làm tăng nguy cơ xuất hiện các loài dịch bệnh, cơ cấu cây trồng bị đảo lộn, năng suất cây trồng giảm dẫn đến nguy cơ mất an ninh lương thực. Việc thay đổi nhiệt độ còn là điều kiện phát sinh của nhiều loài dịch bệnh xảy ra cho các loài nuôi. Nhiệt độ tăng làm sức đề kháng của vật nuôi giảm, môi trường nước xấu đi, là điều kiện thuận lợi cho sự phát triển cả vi sinh vật gây hại. Các bệnh này thường xảy ra và lan truyền rất nhanh và rộng, khó chữa nên mức độ rủi ro rất lớn. 1.4. An ninh lương thực Biến đổi khí hậu ảnh hưởng tới năng suất và sản lượng cây trồng vật nuôi: có thể bị giảm do biên độ giao động của nhiệt độ, độ ẩm và các yếu tố ngoại cảnh khác tăng lên. Nguồn cung cấp thức ăn chăn nuôi giảm hạn chế phát triển chăn nuôi. Nhiệt độ tăng làm gia tăng bốc hơi và nhu cầu nước của cây trồng (theo IPCC nhiệt độ tăng lên 10C thì nhu cầu nước tưới sẽ tăng lên 10%) => nhu cầu nước trong nông nghiệp và một số ngành tăng lên, các công trình thuỷ lợi khó đáp ứng yêu cầu dùng nước. Năng suất và sản lượng: có thể bị giảm do biên độ giao động của nhiệt độ, độ ẩm và các yếu tố ngoại cảnh khác tăng lên. Nguồn cung cấp thức ăn chăn nuôi giảm hạn chế phát triển chăn nuôi. Theo dự báo, BĐKH sẽ làm sản lượng lúa hè thu giảm từ 3 đến 6% vào năm 2070 so với giai đoạn 1960-1998, sản lượng vụ lúa đông xuân có thể giảm tới 17% vào năm 2070 đối với miền Bắc. Khi nhiệt độ tăng làm cây lúa sinh trưởng nhanh , rút ngắn thời gian sinh trưởng, rút ngắn thời gian tích luỹ chất dinh dưỡng làm bong lúa nhỏ, ít hạt. Biến đổi khí hâu làm số lượng các cơn bão gia tăng làm giảm sản lượng khai thác thuỷ hải sản, phá huỷ ngư cụ. Những vùng thiếu nước, cây lúa sinh trưởng chậm và kéo dài, thời gian trổ bông kéo dài, dễ bị tác động của thời tiết bất lợi lúc trổ bông nên tỷ lệ lép cao, những dảnh đẻ muông bé, trổ bông muộn, độ lép cao. Cùng với đó, nhiệt độ tăng cũng làm suy giảm sản lượng thuỷ sản trong các ao hồ. Nhiệt độ tăng làm cho lượng oxi trong nước giảm mạnh vào ban đêm, ảnh hưởng tới sự sinh trưởng và phát triển của loài nuôi. Nắng nóng kéo dài làm cạn kiệt nguồn nước ngọt, tăng mức độ bốc hơi nước trong các ao nuôi, người dân phải thu hoạch sớm hoặc bỏ nuôi, tôm cá chưa đến kích thước thương phẩm phải bán với giá rẻ hoặc làm thức ăn cho gia súc, gia cầm. Đối với nghề nuôi thuỷ sản mặn lợ, độ mặn lại là yếu tố ảnh hưởng rất lớn đến sin trưởng và phát triển của loài nuôi. Khi xảy ra mưa lớn, độ mặn trông các ao nuôi giảm xuốngđột ngột,vượt ra khỏi ngưỡng chịu đựng làm cá, tôm bị sốc, chết hoặc chậm lớn. lũ làm cho độ mặn các vực nước gần bờ như các cửa sông giảm xuống, nghề nuôi nhuyễn thể, tôm cá, rong đề bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Các loài thực vật nổi, mắt xích đầu tiên của chuỗi thức ăn cho động vật nổi bị huỷ diệt, làm giảm mạnh động vật nổi, do đó làm giảm nguồn thức ăn chủ yếu của các động vật tầng giữa và tầng trên. 2. Mực nước biển dâng cao Các mô hình khí hậu dự đoán mực nước biển ở khu vực này sẽ tăng từ 0.18 đến 0.56m. Nước biển dâng gây nguy cơ ngập lụt và mất đất nông nghiệp tại ĐBSH, nước biển dâng lên 1m sẽ làm ngập 0,3 - 0,5 triệu ha tại Đồng bằng sông Hồng. Nước mặn lấn sâu vào nội địa, làm mất nơi sinh sống thích hợp của một số loài thuỷ sản nước ngọt. Rừng ngập mặn hiện có bị thu hẹp, ảnh hưởng đến hệ sinh thái của một số loài thuỷ sản. Biến đổi khí hậu sẽ khiến nhiệt độ Trái Đất tăng và băng ở Bắc Cực,và trên các đỉnh núi tan dẫn đến nước biển dâng cao và lúc đó một phần diện tích vùng đồng bằng của nước ta sẽ bị ngập trong nước biển, trong đó có đồng bằng sông Hồng. Trước hết, khi hệ thống sông Hồng phải gánh chịu lượng nước của dãy núi Vân Nam- Trung Quốc, Nam Định sẽ bị nhấn chìm trong nước. Nước biển dâng khiến cho: xói lở bờ biển do thay đổi chế độ động lực sóng và dòng chảy ven bờ, làm gia tăng đỉnh lũ do giảm khả năng tiêu thoát nước của các con sông, gia tăng xâm nhập mặn vùng cửa sông và các tầng nước dưới đất ven biển, an toàn của hệ thống đê sông, đê biển bị ảnh hưởng, hệ thống tưới tiêu khó tự chẩy nhất là vào thời gian triều cường gây ngập úng, hệ thống tưới nước và cấp nước giảm khả năng cung cấp nước do xâm nhập mặn. xâm nhập mặn làm giảm năng suất cây trồng. Xói lở bờ biển do thay đổi chế độ động lực sóng và dòng chảy ven bờ, làm gia tăng đỉnh lũ do giảm khả năng tiêu thoát nước của các con sông, gia tăng xâm nhập mặn vùng cửa sông và các tầng nước dưới đất ven biển, an toàn của hệ thống đê sông, đê biển bị ảnh hưởng, hệ thống tưới tiêu khó tự chẩy nhất là vào thời gian triều cường gây ngập úng, hệ thống tưới nước và cấp nước giảm khả năng cung cấp nước do xâm nhập mặn. Xâm nhập mặn làm giảm năng suất cây trồng. Một khi biến đổi khí hậu xảy ra, nước biển dâng, làm cho chế độ thủy lý, thủy hóa và thủy sinh xấu đi. Kết quả là các quần xã hiện hữu thay đổi cấu trúc và thành phần, trữ lượng giảm sút. 3. Suy giảm đa dạng sinh học Đa dạng sinh học chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của biến đổi khí hậu, thành phần và phân bố địa lý của các hệ sinh thái sẽ thay đổi. Biến đổi về chu trình mưa và bốc hơi ảnh hưởng đến năng suất sinh khối của các loài thực vật. Hệ sinh thái vùng Đồng bằng sông Hồng là khu vực có hệ sinh thái rất nhạy cảm và dễ bị tổn thương. Mực nước biển dâng lên cùng với cường độ của bão tố sẽ làm thay đổi thành phần của trầm tích, độ mặn và mức độ ô nhiễm của nước, làm suy thoái và đe dọa sự sống còn của rừng ngập mặn và các loài sinh vật đa dạng trong đó. Khả năng cố định chất hữu cơ của hệ sinh thái rogn biển giảm, dẫn tới giảm nguồn cung cấp sản phẩm quang hợp và chất dinh dưỡng cho sinh vật đáy. Làm cho chất lượng môi trường sống của nhiều loại thuỷ sản xấu đi. Nước mặn sẽ xâm nhập sâu vào nội địa, giết chết nhiều loài động, thực vật nước ngọt, ảnh hưởng đến nguồn nước ngọt cho sinh hoạt và hệ thống trồng trọt của nhiều vùng. Các hệ sinh thái quý giá tại vùng ven biển (rừng ngập mặn, các rặng san hô, cỏ biển...) sẽ chịu rủi ro rất lớn do mực nước biển dâng và nhiệt độ nước đại dương tăng lên. Mực nước biển dâng và nhiệt độ nước biển tăng làm ảnh hưởng đến các hệ sinh thái biển và ven biển, gây nguy cơ đối với các rạn san hô và rừng ngập mặn, ảnh hưởng xấu đến nền tảng sinh học cho các hoạt động khai thác và nuôi trồng thuỷ sản ven biển. Các rạn san hô là nơi sinh sống của nhiều loài sinh vật biển quan trọng, là lá chắn chống xói mòn bờ biển và bảo vệ rừng ngập mặn sẽ bị suy thoái do nhiệt độ nước biển tăng, đồng thời mưa nhiều làm cho nước bị ô nhiễm phù sa và có thể cả các hoá chất nông nghiệp từ cửa sông đổ ra. Nhiệt độ tăng làm nguồn thủy, hải sản bị phân tán. Các loài cá nhiệt đới (kém giá trị kinh tế trừ cá ngừ) tăng lên, các loài cá cận nhiệt đới (giá trị kinh tế cao) giảm. Biến đổi khí hậu, với các hệ quả của nó như lũ lụt, hạn hán, cháy rừng, xói mòn và sụt lở đất sẽ thúc đẩy cho sự suy thoái ÐDSH nhanh hơn, trầm trọng hơn, Các đầm hồ trong đất liền bị nhiễm mặn sẽ ảnh hưởng đến đa dạng sinh học, nhiều loài có giá trị kinh tế hoặc ý nghĩa khoa học sẽ bị chết hoặc di cư. III. CÁC BIỆN PHÁP Đà THỰC HIỆN ĐỂ HẠN CHẾ TÁC ĐỘNG CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TỚI NÔNG NGHIỆP ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG. ƯU ĐIỂM VÀ HẠN CHẾ PHẦN III MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP TẠI ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG TRONG ĐIỀU KIỆN BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU I. DỰ BÁO NHỮNG ẢNH HƯỞNG CÓ THỂ CÓ CỦA BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU ĐẾN ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG Trong 5 năm gần đây, các tỉnh đồng bằng Sông Hồng liên tục phải đối phó với tình trạng hạn hán gay gắt trong vụ đông xuân do mực nước Sông Hồng liên tục xuống thấp dưới mức lịch sử trong vòng 100 năm qua. Nước biển dâng gây nguy cơ ngập lụt và mất đất nông nghiệp tại ĐBSH, nước biển dâng lên 1m sẽ làm ngập 0,3 - 0,5 triệu ha tạo Đồng bằng sông Hồng Nhiệt độ tăng lên làm giảm năng suất cây trồng: ngô giảm từ 5-20% nếu nhiệt độ tăng lên 1oC và tới 60% nếu nhiệt độ tăng lên 4oC; lúa sẽ giảm 10% đối với 1oC tăng lên. Diện tích canh tác cây lương thực có thể giảm thêm do di dân từ vùng ngập lụt vùng duyên hải. Tác động tổng hợp của các yếu tố trên có thể làm giảm sản lượng lương thực hàng chục %. Năng suất và sản lượng: có thể bị giảm do biên độ giao động của nhiệt độ, độ ẩm và các yếu tố ngoại cảnh khác tăng lên. Nguồn cung cấp thức ăn chăn nuôi giảm hạn chế phát triển chăn nuôi. Dịch bệnh: nhiệt độ tăng cùng với biến động về các yếu tố khí hậu và thời tiết khác có thể làm giảm sức đề kháng của vật nuôi đồng thời tạo môi trường thuận lợi cho các tác nhân gây bệnh phát triển bùng phát, gây ra những đại dịch trên gia súc, gia cầm, kiểu thời tiết thay đổi thất thường đã làm tăng nguy cơ xuất hiện các loài dịch bệnh, cơ cấu cây trồng bị đảo lộn, năng suất cây trồng giảm dẫn đến nguy cơ mất an ninh lương thực. Hiện, tại các tỉnh miền Bắc gần 50ha lúa mới cấy xuất hiện bệnh lùn sọc đen Đa dạng sinh học bị ảnh hưởng mạnh mẽ của biến đổi khí hậu, thành phần và phân bố địa lý của các hệ sinh thái sẽ thay đổi. Biến đổi về chu trình mưa và bốc hơi ảnh hưởng đến năng suất sinh khối của các loài thực vật. Các hệ sinh thái quý giá tại vùng ven biển (rừng ngập mặn, các rặng san hô, cỏ biển...) sẽ chịu rủi ro rất lớn do mực nước biển dâng và nhiệt độ nước đại dương tăng lên. Bão, lũ lụt, mưa nhiều, hạn hán đều ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động nuôi: nước nuôi hải sản bị ngọt hoá sẽ gây sốc làm thủy sản yếu, tạo cơ hội cho các tác nhân gây bệnh có sẵn trong môi trường xâm nhập. Sự thay đổi môi trường nước đột ngột làm thủy sản chết nhanh, chết hàng loạt. các mô hình khí hậu dự đoán mực nước biển ở khu vực này sẽ tăng từ 0.18 đến 0.56m Bão nhiệt đới Có xu hướng tăng cường dưới tác động của hiện tượng nóng lên toàn câu gây ra bởi nhiệt độ bề mặt nước biển tăng (nhưng không chắc chắn về tần xuất cũng như hướng di chuyển của bão) Điều khiến các nhà khoa học lo lắng là nguồn nước phục vụ cuộc sống và nông nghiệp. Nước của hệ thống sông Hồng (dãy núi Vân Nam) là quá cảnh từ nước ngoài. Hiện nay, các nước thượng nguồn đã đắp đập, chiếm thế thượng phong trong nguồn nước. Đó cũng là lý do tại sao nước sông Hồng cạn kỉ lục trong vòng 100 năm qua. Điều này có ảnh hưởng không nhỏ tới Việt Nam, vì Việt Nam có tới 72% dân số sống bằng nghành nông nghiệp. sự tan băng hà vùng thượng nguồn các con sông trong hệ thống sông Hồng cũng như sự gia tăng nhu cầu sử dụng nước sẽ dẫn đén tranh chấp nguồn nước của hệ thống sông này. Năm 1995-1996, ở Đồng bằng Bắc Bộ là 100.000 ha. Trong 5 năm gần đây, các tỉnh thuộc Đồng bằng sông Hồng liên tục phải đối phó với hạn hán gay gắt do mực nước sông Hồng liên tục xuống thấp đến mức lịch sử. Dự báo khí tượng thủy văn trung ương thống kê, hơn 2 tháng đầu năm 2010, có những thời điểm, mực nước sông Hồng xuống thấp kỷ lục chỉ còn 0,54m, thấp nhất trong lịch sử 200 năm qua Dự báo trong tương lai, khí hậu Việt Nam sẽ nóng lên, mùa đông ít đi, mưa phùn giảm đi rõ rệt ở Bắc Bộ. Theo “kịch bản phát thải trung bình” so với năm 1990, nhiệt độ trung bình sẽ tăng gần 2 độ C ở các vùng miền Nam Việt Nam và tăng tới 2,8 độ C ở các vùng miền Bắc vào năm 2100. BĐKH sẽ khiến nhiệt độ trái đất tăng và băng ở bắc cực,và trên các đỉnh núi tan dẫn đến nước biển dâng cao và lúc đó một phần diện tích vùng đồng bằng của nước ta sẽ bị ngập trong nước biển, trong đó có đồng bằng sông Hồng. Trước hết, hệ thống sông Hồng sẽ phải gánh chịu lượng nước của dãy núi Vân Nam- Trung Quốc, Nam Định sẽ bị nhấn chìm trong nước. Thay đổi chế độ mưa có thể gây lũ nghiêm trọng vào mùa mưa và hạn hán vào mùa khô; gia tăng về cường độ và tần suất các cơn bão, giông tố gây lũ lớn và ngập lụt, lũ quét, trượt lở đất và xói mòn; gia tăng thiếu hụt nước và tăng nhu cầu dùng nước, đòi hỏi đáp ứng cấp nước và mâu thuẫn trong sử dụng nước. Theo dự báo, BĐKH sẽ làm sản lượng lúa hè thu giảm từ 3 đến 6% vào năm 2070 so với giai đoạn 1960-1998, sản lượng vụ lúa đông xuân có thể giảm tới 17% vào năm 2070 đối với miền Bắc. Nước biển dâng khiến cho: xói lở bờ biển do thay đổi chế độ động lực sóng và dòng chảy ven bờ, làm gia tăng đỉnh lũ do giảm khả năng tiêu thoát nước của các con sông, gia tăng xâm nhập mặn vùng cửa sông và các tầng nước dưới đất ven biển, an toàn của hệ thống đê sông, đê biển bị ảnh hưởng, hệ thống tưới tiêu khó tự chẩy nhất là vào thời gian triều cường gây ngập úng, hệ thống tưới nước và cấp nước giảm khả năng cung cấp nước do xâm nhập mặn. xâm nhập mặn làm giảm năng suất cây trồng Nhiệt độ tăng làm gia tăng bốc hơi và nhu cầu nước của cây trồng (theo IPCC nhiệt độ tăng lên 10C thì nhu cầu nước tưới sẽ tăng lên 10%) => nhu cầu nước trong nông nghiệp và một số ngành tăng lên, các công trình thuỷ lợi khó đáp ứng yêu cầu dùng nước. Biến đổi khí hậu ảnh hưởng tới năng suất và sản lượng cây trồng vật nuôi: có thể bị giảm do biên độ giao động của nhiệt độ, độ ẩm và các yếu tố ngoại cảnh khác tăng lên. Nguồn cung cấp thức ăn chăn nuôi giảm hạn chế phát triển chăn nuôi. nhiệt độ tăng cùng với biến động về các yếu tố khí hậu và thời tiết khác có thể làm giảm sức đề kháng của vật nuôi đồng thời tạo môi trường thuận lợi cho các tác nhân gây bệnh phát triển bùng phát, gây ra những đại dịch trên gia súc, gia cầm. Dòng chảy mùa kiệt ở sông Hồng giảm 19%; mực nước lũ có thể đạt cao trình +13,24 xấp xỉ cáo trình đỉnh đê hiện nay +13,40. Điều đó nghĩa là khả năng lũ trong mùa mưa và cạn kiệt trong mùa khô đều trở nên khắc nghiệt hơn II. MỘT SỐ GIẢI PHÁP ỨNG PHÓ Giải pháp vĩ mô Có chính sách cụ thể thu hút các thành phần trong xã hội tham gia vào bảo tồn đa dạng sinh học. thành lập các khu cứu hộ để bảo vệ các loài có nguy cơ tuyệt chủng cao do sự biến đổi của khí hậu như: các khu dự trữ sinh quyển quốc gia khu ven biển đồng bằng sông Hồng( Nam Định và Thái Bình). Tích cực phối hợp với các Bộ, Ngành liên quan và các địa phương trong việc xây dựng và triển khai Chiến lược quốc gia về thích ứng và giảm thiểu tác động BĐKH. Tăng cường hợp tác với các nước, các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ về vấn đề thích ứng và giảm thiểu BĐKH. Các nước và tổ chức trên thế giới cần biết đến những hậu quả cả thế giới gây ra nhưng những nước phải chịu hậu quả nặng nề nhất lại là những nước nghèo, những nước đang phát triển. Có cơ chế hợp tác Việt Nam và các nhà tài trợ quốc tế nhằm phối hợp thực hiện các nội dung của Chương trình được xây dựng. Thiết lập các mối quan hệ hợp tác đa phương và song phương về ứng phó với BĐKH giữa Việt Nam với một số nước và tổ chức quốc tế. Có bộ khung văn bản quy phạm pháp luật về cơ chế, chính sách nhằm khuyến khích đầu tư vào các dự án Cơ chế phát triển sạch và các dự án ứng phó với BĐKH, chuyển giao công nghệ thân thiện với khí hậu, môi trường được bổ sung và hoàn thiện nhằm tạo điều kiện cho các đối tác nước ngoài đầu tư vào các dự án này tại Việt Nam. Xây dựng quy hoạch phân vùng và chính sách quản lý tổng hợp đối với vấn đề giảm nhẹ thiên tai. Xây dựng hệ bản đồ các khu vực dễ bị tổn thương: lập bản đồ về thiên tai như bản đồ phân vùng ngập lụt theo tần suất, bản đồ các vùng sạt lở bờ sông, xâm thực bờ biển, trượt lở đất, bản đồ về phân vùng nguy cơ hạn hán,… ;bản đồ hiện trạng và quy hoạch kinh tế xã hội; lập bản đồ đánh giá tổng hợp vùng dễ bị tổn thương bằng cách kết hợp bản đồ thiên tai với bản đồ về kinh tế xã hội về cơ sở hạ tầng, xác định vùng có độ rủi ro cao do thiên tai. Xác định các khu vực trọng điểm quan trọng để giảm nhẹ thiên tai: bản đồ cảnh báo nguy cơ các khu vực dễ bị xói lở, xâm thực; tiêu chí cho các đường ranh giới an toàn. Tính đến nay, Chương trình mục tiêu quốc gia phòng chống biến đổi khí hậu đã bước vào năm cuối của giai đoạn I (2009-2010): giai đoạn khởi động. Đến nay, đã xây dựng được kịch bản về biến đổi khí hậu cho Việt Nam nói chung và khu vực Đồng bằng sông Hồng nói riêng. 2. Giải pháp vi mô 2.1. Giải pháp giảm thiểu Thay đổi việc sử dụng và áp dụng phân bón. Sử dụng nhiều phân bón hữu cơ để tránh phát thải khí metan. Xây dựng quy hoạch tổng hợp về tài nguyên nước lưu vực sông, vùng trọng điểm. Căn cứ quy hoạch, các ngành, địa phương lập kế hoạch khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên nước trên phạm vi của mình; Việc xây dựng, nâng cấp các công trình khai thác, sử dụng nước phải bảo đảm nguyên tắc sử dụng tổng hợp, tuân theo quy hoạch khung của toàn lưu vực và của từng tiểu lưu vực để bảo đảm công bằng và nâng cao hiệu quả trong sử dụng nước, góp phần phát triển bền vững tài nguyên nước trên lưu vực sông. Phát triển chăn nuôi, gắn chặt với phát triển công nghiệp chế biến thức ăn gia súc, đồng thời xử lý phân thải súc vật (dạng khí sinh học). 2.2. Giải pháp thích ứng Giáo dục mở rộng đối với việc quản lý, bảo vệ nguồn đất và nước. Trồng rừng ngập mặn, tổ chức quản lý vùng bờ và lưu vực sông. Đưa ra nhiều chương trình hướng dẫn, đào tạo giúp người nông dân Việt Nam tăng cường hiểu biết về các biện pháp phòng tránh mất mùa cũng như nâng cao kiến thức khoa học để bảo vệ lúa và giống cây trồng hiệu quả. Tích hợp các yếu tố biến đổi khí hậu vào các chiến lược, kế hoạch phát triển của khu vực. Thực hiện tổng kết kinh nghiệm phòng chống thiên tai. xây dựng các hướng dẫn áp dụng thành tựu khoa học công nghệ thích ứng được với BĐKH và tích hợp yếu tố BĐKH vào các kế hoạch phát triển của các vùng. Sử dụng các phương pháp san bằng mặt ruộng để sử dụng ít nước hơn trong trồng lúa. Lập kế hoạch điều hoà, phân phối tài nguyên nước cho từng lưu vực sông trên cơ sở cân đối khả năng nguồn nước và nhu cầu khai thác, sử dụng theo lưu vực sông, các ngành, địa phương phải tuân thủ kế hoạch điều hoà phân phối tài nguyên nước trong lưu vực; Tăng cường công tác quản lý nhu cầu dùng nước; có cơ chế để bảo đảm dùng nước có hiệu quả cao nhất và đủ nguồn nước trong năm. An ninh lương thực là vấn đề rất quan trọng. Chúng ta cần có loại giống lúa mới thích ứng với thời gian ngập dài hơn mà vẫn đảm bảo một năng suất nhất định. Ngoài ra cần giới thiệu các vụ mùa mới, thay đổi thời gian trồng trọt và thu hoạch, chuyển đổi loại cây trồng, cần nghiên cứu sàng lọc các loại giống cây trồng chủ lực như: lúa, ngô chịu được với các điều kiện khí hậu khắc nghiệt của lũ lụt, hạn hán hoặc thay đổi nhiệt độ bất thường. Quan trọng hơn đối với lĩnh vực sản xuất nông nghiệp là rà soát điều chỉnh quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đai và bố trí cây trồng hợp lý, nhất là ở những nơi dễ bị tổn thương do BĐKH. Trên cơ sở quy hoạch, đối với những vùng đất cao sẽ chuyển sang trồng cây chịu hạn, giống chịu hạn để giảm áp lực về nước tưới, ngược lại với vùng thường xuyên xảy ra úng ngập chuyển sang loại cây trồng chịu úng, phèn, nhiễm mặn. Đa dạng hoá,tăng cường lương thực như phát triển mùa vụ có khả năng chịu hạn/mặn, côn trùng/sâu bọ. Quản lý đất sạt lở. Xây dựng đập thuỷ lợi, kiên cố hoá hệ thống đê và công trình thuỷ lợi, cảnh báo sớm những vùng có nhiều khả năng nước mặn xâm nhập khi nhiệt độ tăng cao. Xây dựng hệ thống đê bao kết hợp hệ thống cống và trạm bơm ở các vùng ven biển để tránh ngập lụt, kiên cố hoá kênh mương; xây dựng hồ chứa nước ngọt ngay trong các vùng ngập hay bán ngập để trữ nước, tránh tình trạng thiếu nước ngọt cho sinh hoạt và phục vụ sản xuất nông nghiệp. Xây dựng đê, kè biển, khi đắp đê biển nên trồng rừng ngập mặn bên ngoài để bảo vệ. Phát triển hệ thống cảnh báo sớm cho các sự kiện trọng đại. Đối với các hoạt động nuôi trồng thủy sản cần phải tìm ra các giải pháp cụ thể cho từng mô hình nuôi trồng thủy sản để tránh những thay đổi khắc nghiệt của khí hậu. phát triển công nghệ sinh học có thể tạo ra mới số loài nuôi có khả năng thích ứng tốt đổi với một số yếu tố môi trường (nhiệt độ, độ mặn); đổi mới công nghệ phát triển nuôi lồng bè, như có thiết kế bè có khả năng chống chịu được sóng lớn. Xác định thời gian phù hợp cho các đối tượng cho mỗi vùng có thể tránh được sự thay đổi của thời tiết. Có chính sánh cụ thể thu hút các thành phần trong xã hội tham gia vào công tác bảo tồn đa dạng sinh học đặc biệt là ỏ khu vực xảy ra hiện tượng giảm sút đa dạng sinh học. Thành lập các khu cứu hộ các loài có nguy cơ tuyệt chủng. Quản lý tốt các khu bảo tồn thiên nhiên. Quy hoạch hệ thống neo đậu tàu thuyền khi có bão lụt. PHẦN IV KẾT LUẬN Biến đổi khí hậu là một mối đe dọa lớn không chỉ với Đồng bằng sông Hồng, với Việt nam mà còn là mối đe dọa nghiêm trọng đối với toàn thế giới.Qua nghiên cứu ở trên, ta thấy được nhưng tác hại, những ảnh hưởng xấu của Biến đổi khí hậu đối với sự phát triển kinh tế, đối với môi trường, thiên nhiên, đối với sự sống của con người. Cùng với sự phát triển ngày càng nhanh,mạnh của nền công nghiệp hóa, khí hậu ngày càng biến đổi theo chiều hướng xấu, không chỉ để lại hậu quả hiện tại mà nó còn có tác hại mãi về sau này. Vì vậy, việc bảo vệ môi trường sống, chống lại biến đổi khí hậu là một vấn đề cấp thiết, đòi hỏi tất cả mọi người cần phải quan tâm và chung tay hành động. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO