Chuyên đề Thực trạng và giải pháp phát triển và phát huy vai trò của các tập đoàn kinh tế ở Việt Nam hiện nay

- Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khoa häc - c«ng nghÖ Sù ph¸t triÓn nh­ vò b·o cña khoa häc c«ng nghÖ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lµ nh©n tè quan träng thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn. Nh÷ng thµnh qu¶ cña c«ng nghÖ m¸y vi tÝnh, c«ng nghÖ sinh häc, vËt liÖu míi, quang ®iÖn, nguån n¨ng l­îng míi... ®­îc ¸p dông réng r·i vµo s¶n xuÊt vµ n©ng cao søc s¶n xuÊt lªn rÊt nhiÒu. Lùc thóc ®Èy c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i lµ do khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, søc c¹nh tranh cña c¸c xÝ nghiÖp hiÖn ®¹i th× b¾t nguån tõ sù ®æi míi c«ng nghÖ vµ sù chuyÓn ho¸ thµnh qu¶ khoa häc thµnh hµng ho¸. BÊt kÓ n­íc ®ang ph¸t triÓn hay ph¸t triÓn th× ph¸t triÓn kinh tÕ ®Òu ph¶i dùa vµo c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ vµ nguån lùc thóc ®Èy sù tiÕn bé cña khoa häc c«ng nghÖ kh«ng ngõng ®­îc t¨ng c­êng. Do ®ã hµm l­îng khoa häc c«ng nghÖ trang c«ng nghiÖp thÕ giíi ngµy cµng cao, søc c¹nh tranh cña kÜ thuËt c«ng nghiÖp ngµy cµng m¹nh. mÆt kh¸c khoa häc c«ng nghÖ vµ s¶n xuÊt, thÞ tr­êng nèi tiÕp nhau ngµy cµng chÆt chÏ. ViÖc nhÊn m¹nh hiÖu Ých kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng th©m nhËp thÞ tr­êng ®· lµ môc tiªu hµng ®Çu cña c¸c xÝ nghiÖp. Nh÷ng yÕu tè nãi trªn lµ m«i tr­êng rÊt quan träng cho sù liªn kÕt c¸c c«ng ty riªng lÎ thµnh T§KT. - Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c nÒn kinh tÕ dï theo h×nh thøc nµo ®Òu ph¶i x©y dùng mét nÒn t¶ng ban ®Çu ®ã lµ c¸c nguån vèn, lao ®éng, nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn sÏ t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµy cµng khèc liÖt. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thÞ tr­êng hiÖn nay ®ang ®­îc h×nh thµnh víi sù t¸c ®éng tæng hîp cña c¸c quy luËt trong s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng. Nh÷ng quy luËt chñ yÕu lµ quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­, quy luËt cung cÇu, quy luËt c¹nh tranh, quy luËt l­u th«ng tiÒn tÖ. Th«ng qua c¸c quy luËt cã thÓ ®iÒu tiÕt ®­îc ho¹t ®éng cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ. ThÞ tr­êng thÕ giíi hiÖn nay ®ang lµ mét thÞ tr­êng rÊt réng lín ®­îc h×nh thµnh qua nhiÒu giai ®o¹n bao trïm lªn tÊt c¶ c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi. ViÖc h×nh thµnh c¸c tæ chøc kinh tÕ trªn thÕ giíi vÒ chÝnh trÞ th­¬ng m¹i tµi chÝnh ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ lªn thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng thÕ giíi hiÖn nay còng ®· h×nh thµnh ë nhiÒu khu vùc kinh tÕ vµ hç trî nhau cïng ph¸t triÓn võa hîp t¸c chèng c¹nh tranh, ®ã lµ c¸c thÞ tr­êng khu vùc hoÆc c¸c diÔn ®µn vµ c¸c tæ chøc c¸c n­íc cã cïng quan ®iÓm. ViÖc h×nh thµnh nhiÒu khu vùc thÞ tr­êng sÏ lµm cho c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi cµng m¹nh mÏ dÉn ®Õn thóc ®Èy viÖc ph¸t triÓn nhanh chãng c¸c T§KT xuyªn quèc gia ho¹t ®éng t¹i rÊt nhiÒu lÜnh vùc. - Tr×nh ®é qu¶n lÝ vÜ m«, vi m« Tr×nh ®é qu¶n lÝ kinh tÕ vÜ m« vi m« quèc tÕ ®ang ®­îc phôc håi vµ ph¸t triÓn, c¸c nÒn kinh tÕ ngµy cµng phô thuéc lÉn nhau nªn ¶nh h­ëng cña c¸c quyÕt ®Þnh vÒ chÝnh s¸ch cña mét n­íc sÏ ®­îc nh©n réng ra c¸c n­íc kh¸c. Mèi liªn hÖ chÆt chÏ ngµy cµng t¨ng gi÷a c¸c n­íc trong cïng mét khu vùc còng thÊy lÝ do ph¶i t¹o ra mét m¹ng l­íi khu vùc nh»m ng¨n chÆn vµ chèng l¹i khñng ho¶ng kinh tÕ. V× mèi liªn kÕt th­¬ng m¹i vµ tµi chÝnh ngµy cµng t¨ng gi÷a c¸c n­íc trong khu vùc nªn nÕu mét nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng kÐm sÏ cã thÓ ¶nh h­ëng s©u s¾c ®Õn c¸c nÒn kinh tÕ l¸ng giÒng. Thùc tÕ nµy ®ßi hái ph¶i cã sù gi¸m s¸t chÆt chÏ vµ hç trî cña c¸c n­íc l¸ng giÒng. T§KT lµ c«ng cô vËt chÊt ®Ó nhµ n­íc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Tr×nh ®é qu¶n lÝ vi m«, vÜ m« còng lµ yÕu tè thóc ®Èy h×nh thµnh vµ b¶o ®¶m ph¸t triÓn v÷ng ch¾c c¸c T§KT . - Tr×nh ®é khu vùc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ HiÖn nay xu h­íng toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Xu thÕ chuyÓn ®éng cña cuéc c¹nh tranh thÕ giíi gi÷a c¸c doanh nghiÖp cña c¸c nÒn kinh tÕ chñ yÕu trªn hµnh tinh ®ßi hái ngµy cµng khÈn thiÕt c¸c nhµ l·nh ®¹o ph¶i v­ît qua giai ®o¹n héi nhËp chÝnh trÞ quèc tÕ trªn bÒ mÆt, nãi c¸ch kh¸c lµ ®ßi hái c¸c nhµ l·nh ®¹o kh«ng ®­îc b»ng lßng víi viÖc gi¶m bít nh÷ng trë lùc ng¨n c¶n c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng bu«n b¸n trao ®æi, ng¨n chÆn ho¹t ®éng quèc tÕ ë c¸c ®­êng biªn giíi mµ ph¶i cam kÕt ®i s©u h¬n n÷a vµo mét sù x©m nhËp chÝnh trÞ b»ng c¸ch ®iÒu hoµ chÝnh s¸ch ®èi néi. Nh÷ng kh¸c biÖt trong c¸c chÝnh s¸ch quèc gia chi phèi c¹nh tranh, nh÷ng qui chÕ tµi chÝnh nh÷ng tiªu chuÈn cña s¶n phÈm cña m«i tr­êng, nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ viÖc lµm nh÷ng thÞ tr­êng c«ng, nh÷ng trî cÊp cña nhµ n­íc cho khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ nh÷ng nh©n tè ¶nh h­ëng quan träng ®Õn kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp ph¶i ®­¬ng ®Çu víi sù c¹nh tranh trªn c¸c thÞ tr­êng kh¸c nhau. Nh÷ng t×nh h×nh trªn ®©y dÉn ®Õn sù liªn kÕt c¸c doanh nghiÖp thµnh nh÷ng T§KT ®Ó ®èi phã víi thêi cuéc. Nh÷ng yÕu tè chÝnh trÞ, gia ®×nh ¶nh h­ëng ®Õn viÖc thµnh lËp vµ ph¸t triÓn m« h×nh T§KT - YÕu tè chÝnh trÞ Tõ t×nh h×nh ph¸t triÓn m« h×nh T§KT ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi chóng ta cã thÓ thÊy râ yÕu tè chÝnh trÞ cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn xu thÕ ph¸t triÓn c¸c tËp ®oµn. §Þnh h­íng cña chÝnh phñ th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp chÝnh s¸ch c«ng nghÖ chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ ®· cã t¸c dông thóc ®Èy hoÆc c¶n trë sù ph¸t triÓn cña c¸c tËp ®oµn. §Þnh h­íng xuÊt khÈu dùa vµo c¸c c«ng ty lín c¸c chÝnh s¸ch nh»m kiÓm so¸t thÞ tr­êng vèn cña chÝnh phñ Hµn Quèc vµ NhËt B¶n ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ng©n hµng cã thÓ th©u tãm ®­îc nhiÒu c«ng ty s¶n xuÊt, th­¬ng m¹i, t¹o nªn sù rµng buéc cña c¸c c«ng ty nµy ®èi víi ng©n hµng biÕn chóng thµnh c¸c c«ng ty thµnh viªn cña m×nh vµ h×nh thµnh nªn c¸c tËp ®oµn lín. - YÕu tè gia ®×nh YÕu tè gia ®×nh cã ¶nh h­ëng rÊt ®a d¹ng tíi xu thÕ ph¸t triÓn m« h×nh T§KT. Trong mét x· héi mµ quan hÖ gia ®×nh kh«ng ®­îc ®Ì cao nh­ Mü th× yÕu tè gia ®×nh kh«ng cã ¶nh h­ëng lín ®Õn viÖc ph¸t triÓn c¸c tËp ®oµn. Nh­ng yÕu tè nµy ®Æc biÖt cã ¶nh h­ëng m¹nh ë NhËt B¶n, Hµn Quèc ®Æc biÖt trong c¸c ngµnh chÕ t¹o. ë §øc 60 trong sè 150 h·ng lín nhÊt thuéc së h÷u cña c¸c thµnh viªn trong cïng mét gia ®×nh. ë Italia doanh nghiÖp gia ®×nh ho¹t ®éng nh­ m« h×nh quèc gia. C¸c c«ng ty lín cña Italia th­êng do mét c¸ nh©n thèng trÞ. ë NhËt B¶n gia ®×nh rÊt ®­îc ®Ò cao. V× vËy phÇn lín c¸c tËp ®oµn lín cña NhËt lµ thuéc vÒ qu¶n lÝ cña mét gia ®×nh. 1.5. Quan ®iÓm cña §¶ng vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam vÒ vÊn ®Ò h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tËp ®oµn kinh tÕ. Sau h¬n 20 n¨m ®æi míi, trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ®· chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung quan liªu, bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, víi nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, më cöa, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, n­íc ta ®· chÝnh thøc gia nhËp AFTA vµ WTO nÒn kinh tÕ n­íc ra cÇn cã sù t¨ng tr­ëng vµ tÝch luü ®Ó ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Do vËy, vÊn ®Ò cÊp b¸ch lµ ph¶i cã nh÷ng b­íc tiÕn míi trong ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp nãi chung vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc nãi riªng. §©y lµ qu¸ tr×nh s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc b»ng c¸ch ph©n lo¹i doanh nghiÖp ®Ó cñng cè, s¸p nhËp, hîp nhÊt, cæ phÇn hãa c¸c h×nh thøc së h÷u, gi¶i thÓ hoÆc ph¸ s¶n. ViÖc s¾p xÕp c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc theo h­íng nh­ vËy sÏ t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c TËp ®oµn kinh tÕ. MÆt kh¸c, thùc hiÖn chiÕn l­îc ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ chÊp nhËn sù c¹nh trang gay g¾t trªn toµn cÇu, ®Æc biÖt lµ c¹nh tranh víi c¸c n­íc trong khu vùc, trong khi xuÊt ph¸t ®iÓm cña n­íc ta cßn thÊp vµ viÖc giµnh ®­îc chç ®øng trªn thÞ tr­êng thÕ giíi cßn khã kh¨n. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ViÖt Nam cÇn ph¶i cã nh÷ng doanh nghiÖp cã quy m« rÊt lín, víi tr×nh ®é kü thuËt hiÖn ®¹i, c«ng nghÖ tiªn tiÕn, cã ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ thÕ giíi. §¶m nhËn vai trß quan träng ®ã ph¶i lµ c¸c TËp ®oµn kinh tÕ cña ViÖt Nam. Sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®ßi hái chóng ta ph¶i xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh thùc tiÔn cña ViÖt Nam, bèi c¶nh míi cña thÕ giíi vµ khu vùc, häc hái kinh nghiÖm n­íc ngoµi mµ t×m ra ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn TËp ®oµn kinh tÕ cña ViÖt Nam. 2. Sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña c¸c T§KT trªn thÕ giíi vµ bµi häc kinh nghiÖm víi viÖt nam 2.1. Con ®­êng h×nh thµnh vµ b­íc ®i. H×nh thµnh TËp ®oµn kinh tÕ lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, vèn kinh doanh. Kinh nghiÖm cho thÊy nguån vèn tù tÝch luü ®ãng vai trß c¬ b¶n trong viÖc h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn kinh tÕ. Tuy nhiªn qu¸ tr×nh tÝch tô tù ®Çu t­ më réng quy m« s¶n xuÊt kinh doanh, hoÆc x©y dùng c¸c nhµ m¸y míi chØ lµ mét bé phËn trong toµn bé qu¸ tr×nh h×nh thµnh tËp ®oµn kinh tÕ, ®iÒu quan träng lµ lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ ®Èy nhanh qu¸ tr×nh thµnh lËp hay qu¸ tr×nh tËp trung s¶n xuÊt vµ tËp trung vèn nµy. ChÝnh v× vËy, ®Ó ®i ®Õn thµnh qu¶ lµ thµnh lËp T§KT th× phæ biÕn nhÊt hiÖn nay cã hai con ®­êng, ®ã lµ: Con ®­êng th«n tÝnh theo kiÓu c¸ lín nuèt c¸ bÐ th«ng qua viÖc mua l¹i c¸c c«ng ty nhá yÕu h¬n, biÕn chóng thµnh mét bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña c«ng ty mÑ hay theo con ®­êng tù nguyÖn s¸t nhËp víi nhau ®Ó h×nh thµnh c¸c c«ng ty lín h¬n chèng l¹i nguy c¬ bÞ th«n tÝnh vµ t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. §©y lµ con ®­êng phæ biÕn ®­îc c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn ¸p dông. Trong khi ®ã ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ho¸ ®i sau, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ chñ yÕu h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn b»ng tÝch tô vµ liªn doanh nh»m t¨ng nhanh vèn, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, chuyÓn giao c«ng nghÖ n­íc ngoµi vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh nh»m chèng l¹i nguy c¬ bÞ c¸c c«ng ty n­íc ngoµi th«n tÝnh. Vµ viÖc mçi tËp ®oµn chän cho m×nh mét h­íng ®i ®óng vÉn ch­a ph¶i lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cuèi cïng ®Õn sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i mµ ®iÒu nµy cßn phô thuéc rÊt lín vµo viÖc c¸c tËp ®oµn sÏ lùa chän ®iÓm xuÊt ph¸t nh­ thÕ nµo, ®©y chÝnh lµ mét kh©u ®ét ph¸ trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh tËp ®oµn kinh tÕ cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Do cã sù kh¸c biÖt rÊt lín vÒ c¸c yÕu tè lÞch sö, ®Þa lý, ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, còng nh­ xu thÕ quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ vµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c ho¹t ®éng liªn doanh, liªn kÕt ®· vµ ®ang t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi, kh¶ n¨ng lùa chän kh¸c nhau vÒ kh©u ®ét ph¸ ®Ó h×nh thµnh tËp ®oµn kinh tÕ. HiÖn nay trªn thÕ giíi ®ang tån t¹i hai xu thÕ kh¸c nhau: §èi víi Mü vµ mét sè n­íc Ch©u ¢u, c¸c T§KT chñ yÕu khëi sù tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Th«ng qua c¸c kÕt qu¶ cña ho¹t ®äng s¶n xuÊt më réng ho¹t ®éng sang c¸c lÜnh vùc kh¸c nh­ th­¬ng m¹i, vËn t¶i, b¶o hiÓm, ng©n hµng v..v. §Æc ®iÓm cña c¸c tËp ®oµn ®i tõ s¶n xuÊt lµ ngay tõ ®Çu ®· ph¶i chó träng ®Çu t­ cho nghiªn cøu, øng dông khoa häc c«ng nghÖ míi. Cßn víi mét sè n­íc nh­ NhËt B¶n vµ Nics th× l¹i khëi ®Çu tõ lÜnh vùc th­¬ng m¹i hay ngo¹i th­¬ng. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng, nh÷ng ®ßi hái ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n, nh÷ng kinh nghiÖm qu¶n lý vµ nguån vèn tÝch luü ®­îc tõ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, nh÷ng c«ng ty nµy ®· bµnh tr­íng sang c¸c ngµnh nghÒ, c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c. Víi c¸c n­íc nµy, ®iÒu mµ hä ph¶i chó ý tíi kh«ng ph¶i lµ c¸c nghiªn cøu øng dông khoa häc mµ lµ c¸c kiÕn thøc vÒ hoat ®éng më réng thÞ tr­êng, x©y dùng m¹ng l­íi tiªu thô quèc gia vµ quèc tÕ. 2.2. Mét sè m« h×nh TËp ®oµn kinh tÕ trªn thÕ giíi. Sau ®©y lµ mét sè m« h×nh tËp ®oµn c«ng ty thµnh c«ng trªn thÕ giíi. -TËp ®oµn General Motor(Mü). General Motor thµnh lËp n¨m 1908, cã nhiÖm vô ban ®Çu lµ s¶n xuÊt «t«. N¨m 1902 General Motor ®· trë thµnh mét c«ng ty lín gåm n¨m c«ng ty s¶n xuÊt «t« con vµ mét c«ng ty s¶n xuÊt xe t¶i. Ngµy nay General Motor lµ mét tËp ®oµn kinh tÕ ®a quèc gia, ®a ngµnh lín nhÊt n­íc Mü. General Motor cã mét hÖ thèng chi nh¸nh gåm 136 c«ng ty n»m ë kh¾p c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Trô së ban qu¶n trÞ ®iÒu hµnh chÝnh ®ãng t¹i Detroit. Nh­ vËy General Motor ®· chän con ®­êng thø nhÊt, khëi sù tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt «t« råi bµnh tr­íng sang c¸c lÜnh vùc kh¸c, vÝ dô nh­ viÖc mua l¹i h·ng hµng kh«ng Hughes n¨m 1985 vµ c«ng ty xö lý m¸y tÝnh hµng ®Çu n­íc Mü n¨m 1986. Tuy nhiªn tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, vèn vÉn lµ con ®­êng c¬ b¶n trong viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña tËp ®oµn General Motor. Trong thµnh c«ng lín cña General Motor ph¶i kÓ ®Õn vai trß cña chÝnh phñ. ChÝnh phñ Mü ®· nhËn thøc ®­îc vai trß to lín cña c¸c c«ng ty khæng lå vµ t¹o nªn sù g¾n bã hÕt søc chÆt chÏ gi÷a chÝnh phñ vµ c¸c nhµ kinh doanh lín. VÝ nh­ th«ng qua hiÖp ®Þnh “tù nguyÖn b¾t buéc” víi chÝnh phñ NhËt B¶n ®Ó h¹n chÕ sù th©m nhËp cña c¸c tËp ®oµn c«ng ty s¶n xuÊt «t« cña NhËt vµo Mü. - TËp ®oµn Samsung cña Hµn Quèc. §©y lµ mét ®iÓn h×nh vÒ sù thµnh c«ng trong sù lùa chän con ®­êng thø hai víi xuÊt ph¸t ®iÓm lµ lÜnh vùc th­¬ng m¹i. TËp ®oµn Samsung thµnh lËp n¨m 1938 víi tæng sè vèn ban ®Çu lµ 2000 USD, 40 lao ®éng. NhiÖm vô chÝnh lµ mua b¸n n«ng s¶n. Tr¶i qua qu¸ t×nh ph¸t triÓn, TËp ®oµn ®· lu«n më réng s¶n xuÊt kinh doanh sang c¸c mÆt hµng míi nh»m ®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu thÞ tr­êng nh­ ®iÖn tö, b¶o hiÓm th©n thÓ, chÕ biÕn ®­êng vv... §Õn nay tËp ®oµn Samsung ®· bao gåm 32 c«ng ty liªn kÕt l¹i víi mét m¹ng l­íi chi nh¸nh réng kh¾p gåm 180 v¨n phßng ë 90 thµnh phè thuéc 54 n­íc trªn thÕ giíi. Víi chiÕn l­îc s¶n xuÊt ph¶n ¸nh vµ phôc vô qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc nªn TËp ®oµn Samsung ®· ®­îc sù khuyÕn khÝch vµ hç trî tÝch cùc tõ phÝa chÝnh phñ. Bªn c¹nh ®ã ph­¬ng thøc qu¶n lý tiªn tiÕn ®· gióp Samsung tËn dông ®­îc nh÷ng c¬ héi trong vµ ngoµi n­íc ®Ó v­¬n lªn vÞ trÝ thø 20 trong sè 50 tËp ®oµn kinh doanh lín nhÊt thÕ giíi nh­ hiÖn nay. - TËp ®oµn Mitsubishi cña NhËt B¶n. Mitsubishi thµnh lËp n¨m 1870 víi lÜnh vùc kinh doanh lµ vËn t¶i biÓn. §Õn nay ho¹t ®éng kinh doanh ®· tr¶i réng ra nhiÒu lÜnh vùc nh­ s¶n xuÊt thÐp, c¬ khÝ ®ãng tµu, ®iÖn, ho¸ chÊt, ng©n hµng, ngo¹i th­¬ng v..v, víi mét hÖ thèng chi nh¸nh tr¶i kh¾p thÕ giíi. Sù thµnh c«ng ®ã lµ kÕt qu¶ cña sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a ba yÕu tè: tÝnh d©n téc ®Æc thï, kh¶ n¨ng n¾m b¾t xu thÕ hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi vµ cã ®­îc sù h­íng dÉn tÝch cùc cña nhµ n­íc. ChÝnh phñ NhËt cã vai trß rÊt to lín ®èi víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Mitsubishi, nã kh«ng chØ ®­a Mitsubishi lín ngang tÇm c¸c c«ng ty ®éc quyÒn quèc tÕ, mµ cßn h¹n chÕ ®­îc sù th©m nhËp cña c¸c tËp ®oµn t­ b¶n n­íc ngoµi vµo NhËt. Trong Mitsubishi c¸c c«ng ty con kh«ng ph¶i ®éc lËp hoµn toµn mµ ho¹t ®éng nh­ c¸c c«ng ty vÖ tinh gi÷ quyÒn tù do ë møc ®¸ng kÓ. Cã mét nÐt ®Æc biÖt trong c¸c tËp ®oµn kinh tÕ cña NhËt nãi chung hay Mitsubishi nãi riªng ®ã lµ sù t¸ch rêi gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn qu¶n lý, trong rÊt nhiÒu tr­êng hîp ng­êi qu¶n lý tËp ®oµn kh«ng ph¶i thµnh viªn cña gia ®×nh. YÕu tè quyÕt ®Þnh lµ lùa chän ®éi ngò qu¶n lý cã n¨ng lùc thùc sù. 2.3. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm. ViÖc ph©n tÝch mét sè tËp ®oµn kinh tÕ trªn ®· ®­a ra rÊt nhiÒu bµi häc kinh nghiÖm cÇn thiÕt cho ViÖt Nam trong giai ®o¹n tiÕn tíi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m« h×nh tËp ®oµn kinh tÕ. Thø nhÊt, qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn s¶n xuÊt kinh doanh cã thÓ diÔn ra theo nh÷ng ph­¬ng thøc kh¸c nhau, nh­ng c¸i b¶n chÊt, c¸i cèt lâi mµ c¸c tËp ®oµn kinh doanh ph¶i nhËn thøc ®­îc ®ã lµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ nguån vèn tù tÝch luü tõ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña b¶n th©n c¸c c«ng ty. §iÒu ®ã t¹o cho c¸c c«ng ty mét kh¶ n¨ng ®éc lËp cao vµ còng ®Ó chøng minh r»ng chØ cã nh÷ng c«ng ty khi ®· cã tiÒm lùc thËt sù m¹nh th× míi cã thÓ ®i ®Õn thµnh lËp T§KT. Thø hai, vÒ m« h×nh tæ chøc. Nh×n chung c¸c T§KT lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ láng v× phÇn lín chóng kh«ng cã t­ c¸ch ph¸p nh©n. C¸c c«ng ty thµnh viªn vÉn gi÷ nguyªn tÝnh ®éc lËp vÒ mÆt ph¸p lý. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn chñ yÕu dùa trªn mèi quan hÖ liªn kÕt vÒ lîi Ých kinh tÕ. §©y lµ mèi quan hÖ rµng buéc phô thuéc chÆt chÏ víi nhau vµ ë mét møc ®é phô thuéc vµo c«ng ty mÑ, nh»m thùc hiÖn môc tiªu chung cña c¶ tËp ®oµn. Do vËy, tËp ®oµn chØ tån t¹i vµ ph¸t triÓn v÷ng m¹nh khi x©y dùng ®­îc c¬ chÕ ho¹t ®éng dùa trªn sù thèng nhÊt vÒ mÆt lîi Ých kinh tÕ cña tõng thµnh viªn víi lîi Ých chung cña c¶ tËp ®oµn vµ thùc hiÖn chñ yÕu b»ng hîp ®ång kinh tÕ. Sù thµnh c«ng cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ lín trªn thÕ giíi ®· cho thÊy kÕt qu¶ tèt cña ph­¬ng thøc qu¶n lý phi tËp trung ho¸. KiÓu qu¶n lý nµy võa ph¸t huy ®­îc tÝnh n¨ng ®éng tù chñ cña c¸c c«ng ty thµnh viªn, võa t¹o sù thèng nhÊt chung trong tËp ®oµn. Vµ ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c thµnh viªn c«ng ty hay cña c¶ tËp ®oµn th× mét chiÕn l­îc chung tæng qu¸t cã ý nghÜa v« cïng quan träng, v× nã kh«ng chØ t¨ng c­êng søc m¹nh chung theo ®Þnh h­íng mµ cßn t¹o ®­îc sù uyÓn chuyÓn, n¨ng ®éng, linh ho¹t cña c¸c c«ng ty thµnh viªn trong viÖc lùa chän ph­¬ng h­íng môc tiªu ph¸t triÓn cña riªng m×nh. Ngµy nay, theo c¬ chÕ thÞ tr­êng th× c¸c c«ng ty thµnh viªn ®­îc hoµn toµn tù do trong viÖc ®Þnh gi¸ c¶ trong khu«n khæ cña ph¸p luËt nh»m thu lîi nhuËn cao nhÊt. §iÒu ®ã cã thÓ dÉn ®Õn c¹nh tranh trong néi bé c¸c thµnh viªn, do ®ã c«ng ty mÑ cÇn ph¶i gi÷ vai trß trong viÖc ph©n c«ng ph¸t triÓn chuyªn m«n ho¸, ®iÒu hoµ nguån vèn gi÷a c¸c thµnh viªn nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ tµi chÝnh cho c¸c thµnh viªn ph¸t huy ®­îc thÕ m¹nh chuyªn m«n ho¸ cña m×nh. Nh­ vËy mèi liªn kÕt kinh tÕ gi÷a c¸c c«ng ty thµnh viªn sÏ bÒn v÷ng h¬n. Thø ba, vÒ h×nh thøc së h÷u cña tËp ®oµn. Ta thÊy hÇu hÕt c¸c tËp ®oµn t­ b¶n lín hiÖn nay cã nguån gèc tõ nh÷ng c«ng ty së h÷u gia ®×nh. Tõ së h÷u cña c¸c chñ t­ b¶n c¸ biÖt chóng chuyÓn dÇn thµnh së h÷u cña tËp thÓ c¸c nhµ t­ b¶n ®éc quyÒn. Nãi chung chóng mang s¾c th¸i cña së h÷u t­ nh©n nh­ng l¹i g¾n bã chÆt chÏ víi chÝnh phñ c¸c n­íc. H×nh thøc hçn hîp d­íi d¹ng c«ng ty cæ phÇn lµ mét h×nh thøc ®­îc ­u chuéng v× nã ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt hiÖn nay, ®ång thêi nã còng ph¶n ¸nh ®­îc lîi Ých cña c¸c bªn tham gia trong c¸c tËp ®oµn ®ã. §©y lµ mét gîi më rÊt cÇn thiÕt cho ViÖt Nam, khi mµ sù g¾n kÕt cña chÝnh phñ ®èi víi c¸c c«ng ty t­ nh©n lµ rÊt lín th× h×nh thøc d­íi d¹ng c«ng ty cæ phÇn lµ hîp lý h¬n c¶. Thø t­, vÒ vai trß cña nhµ n­íc. Nhµ n­íc cã vai trß cùc kú to lín víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña T§KT, thÓ hiÖn qua viÖc t¹o dùng, duy tr× vµ thóc ®Èy m«i tr­êng kinh tÕ x· héi cÇn thiÕt cho c¸c tËp ®oµn ho¹t ®éng. Vai trß ®ã ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c néi dung nh­ sau: Duy tr× trËt tù vµ æn ®Þnh x· héi: X©y dùng m« tr­êng ph¸p luËt ®¶m b¶o c¹nh tranh b×nh ®¼ng, khuyÕn khÝch c¸c T§KT ph¸t triÓn song vÉn ®¶m b¶o m«i tr­êng b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ho¹t ®éng tèt, t¹o t©m lý yªn t©m lµm ¨n trong d©n chóng. X©y dùng c¸c c«ng tr×nh c«ng céng. §Þnh h­íng ®óng xu thÕ ph¸t triÓn lµm tiÒn ®Ò cho c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c tËp ®oµn vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ kh¸c. Sù ®iÒu hµnh cña chÝnh phñ lu«n nh»m hç trî gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho giíi kinh doanh ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶: Theo dâi t×nh h×nh c¹nh tranh vµ ®Çu t­ cña t­ b¶n n­íc ngoµi, vµ cã c¸c chÝnh s¸ch b¶o vÖ s¶n xuÊt trong n­íc, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi n­íc ngoµi; Thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi tho¹i mÒm dÎo linh ho¹t võa ph¸t huy ®­îc lîi thÕ hîp t¸c cña quèc tÕ võa tr¸nh ®­îc c¹nh tranh kh«ng c©n søc víi c¸c T§KT qu¸ lín. ChÝnh phñ s½n sµng t¹o ra ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nh÷ng T§KT tá ra hîp t¸c víi chÝnh phñ vµ ng­îc l¹i cã nh÷ng biÖn ph¸p trõng ph¹t bÊt cø tËp ®oµn nµo nÕu tá ra cã th¸i ®é chèng ®èi. Tuy nhiªn t¸c ®éng cña chÝnh phñ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c¸c T§KT ë c¸c n­íc kh¸c nhau cã møc ®é kh«ng gièng nhau. Ch¼ng h¹n chÝnh phñ Mü chØ t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c T§KT nh­ mét chÊt xóc t¸c, trong khi ®ã vai trß cña chÝnh phñ NhËt B¶n vµ NICs th× lín h¬n nhiÒu. Cßn ®èi víi n­íc ta, trong mét ®Þnh chÕ x· héi chñ nghÜa th× sù ph¸t triÓn cña T§KT bÞ ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu cña nhµ n­íc. Môc tiªu ho¹t ®éng cña c¸c T§KT g¾n bã mét c¸ch chÆt chÏ víi môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ quèc d©n. Do ®ã, trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh th× viÖc h×nh thµnh c¸c T§KT, cã nh÷ng nÐt kh¸c biÖt so víi c¸c T§KT lín trªn thÕ giíi. 3. thùc tr¹ng c¸c tËp ®oµn kinh tÕ ë ViÖt nam hiÖn nay 3.1. Mô hình Tập đoàn kinh tế Việt Nam. Cách thức hình thành TĐKT ở Việt Nam. Các TĐKT Việt Nam có thể hình thành theo những phương thức sau: Thứ nhất, dựa vào một số TCT 91 có quy mô tương đối lớn, trình độ quản lý tương đối cao, trang thiết bị công nghệ cao có sự liên doanh liên kết với nhiều đối tác trong và ngoài nước để tập trung sức xây dựng thành TĐKT. Để làm được điều đó thì quan trọng nhất là thực hiện cổ phần hoá các DN thành viên mà TCT nắm cổ phần khống chế, chi phối từ 51% - 100% vốn điều lệ. Tuy vậy, đối với các TĐKT được hình thành theo cách này cần phải có tổ chức tài chính độc lập và bộ phận nghiên cứu triển khai. Thứ hai, thành lập TĐKT từ những doanh nghiệp, công ty hiện có, hình thành các công ty mẹ, công ty con thuộc thành phần kinh tế khác. Quá trình đổi mới, sắp xếp và phát triển các DNNN, quá trình triển khai thực hiện luật DN, luật đầu tư nước ngoài hiện nay là cơ hội tốt để hình thành các TĐKT. Quá trình phát triển này sẽ dần hình thành: Công ty mẹ: Có quy mô lớn về doanh thu, máy móc thiết bị và lao động, hiệu quả kinh doanh cao, kinh nghiệm quản lý sản xuất lớn, có chiến lược phát triển lâu dài... Các công ty con (công ty thành viên): Là những công ty thuộc mọi thành phần kinh tế mà công ty mẹ có cổ phần lớn, có tác động quyết định đến chiến lược phát triển của công ty con. Các công ty con có thể được hình thành theo nguyên tắc tự nguyện tham gia tập đoàn và có quyền lựa chọn, đăng ký với công ty mẹ để tham gia. Các DN sản xuất kinh doanh độc lập, các đơn vị nghiên cứu triển khai, đơn vị dịch vụ thuộc mọi thành phần kinh tế liên kết lại với nhau thành lập TĐKT để thực hiện một chiến lược kinh doanh thống nhất, tích tụ, tập trung vốn, tạo thế cạnh tranh mạnh nhằm tạo ra hiệu quả cao hơn. Các DNNN có tiềm lực kinh tế mạnh được trang bị kĩ thuật, công nghệ hiện đại, công nghệ quản lý tiên tiến đầu tư vào các DN khác (như thông qua mua cổ phần...) và biến các DN này thành các công ty con của mình. Như vậy, việc thành lập TĐKT cho dù bằng cách nào thì cũng cần phải có một môi trường vĩ mô thông thoáng, hệ thống luật lệ đồng bộ và hoàn chỉnh có thể mới tạo ra một sân chơi bình đẳng cho các thành phần kinh tế thông qua đó thúc đẩy sự phát triển của các TĐKT. Loại hình TĐKT Việt Nam. Mô hình TĐKT ở Việt Nam sẽ có những điểm cơ bản giống với TĐKT trên thế giới: quy mô lớn, kinh doanh đa ngành nghề trong đó có ngành nghề kinh doanh chủ đạo và cơ cấu sở hữu, cơ cấu tổ chức tương tự. Nhưng trong bối cảnh kinh tế – chính trị – xã hội ở nước ta thì TĐKT cũng có điểm khác biệt. Do vậy, TĐKT ở Việt Nam có các hình thức sau: + Về sở hữu có: TĐKT sở hữu hỗn hợp (đa sở hữu) gồm có DNNN, các CTy TNHH, CTy CP và các đơn vị thành viên có thể là đơn vị hạch toán độc lập, phụ thuộc, đơn vị sự nghiệp. TĐKT có một sở hữu là TĐKT gồm các DNNN hoặc TĐKT nhà nước. + Về ngành nghề và lĩnh vực kinh doanh: Có TĐKT đa ngành, đa lĩnh vực, sản phẩm nhưng trong đó có một ngành, một lĩnh vực chuyên môn hoá giữ vị trí then chốt và có TĐKT chuyên ngành. + Về liên kết kinh tế: - TĐKT được hình thành dựa trên các liên kết theo chiều dọc tức là những tập đoàn được tập hợp trên cơ sở hợp nhất những công ty, xí nghiệp có liên hệ với nhau bởi quy trình công nghệ thống nhất từ khâu khai thác nguyên liệu, chế biến gia công, hoàn chỉnh sản phẩm, tiêu thụ trên cơ sở xác lập thống nhất về tài chính, mỗi công ty đảm nhiệm sản xuất một bộ phận, một công đoạn nhưng vẫn giữ tính độc lập về hình thức tổ chức của các đơn vị thành viên. TĐKT này sẽ hoạt động trong các ngành luyện kim, dệt may, nông nghiệp, công nghiệp chế biến... - TĐKT hình thành dựa trên cơ sở các mối quan hệ liên kế ngang tức là các công ty hoạt động trong cùng một ngành, lĩnh vực hợp nhất lại trên cơ sở xác lập thống nhất về tài chính còn các thành viên thì vẫn duy trì sự độc lập tương đối về hình thức tổ chức. TĐKT này sẽ hoạt động trong các ngành công nghiệp vật liệu xây dựng (xi măng...), cơ khí chế tạo... - TĐKT hình thành dựa trên cơ sở các mối liên kết hỗn hợp tức là gồm các công ty sản xuất kinh doanh trong các lĩnh vực khác nhau. + Về hình thức tổ chức TĐ tổ chức theo mô hình một pháp nhân độc lập còn tất cả các đơn vị thành viên hạch toán phụ thuộc. TĐ tổ chức theo mô hình phân tán. Khi đó, TĐ sẽ là một pháp nhân độc lập đồng thời các đơn vị thành viên cũng có thể là một pháp nhân độc lập. TĐ tổ chức theo mô hình hỗn hợp: Khi đó TĐ là một pháp nhân, đơn vị thành viên vừa là pháp nhân độc lập vừa là pháp nhân phụ thuộc. Cơ cấu tổ chức quản lý TĐKT ở Việt Nam. Cơ cấu tổ chức chung nhất của TĐKT ở Việt Nam là một tổ hợp các DN liên kết với nhau theo mô hình “công ty mẹ, công ty con”. Công ty mẹ có thể là một công ty cổ phần, CTy TNHH hoạt động theo luật DN, có thể có vốn góp của nhà nước (dưới dạng cổ phần chi phối – trên 51% hoặc cổ phần khống chế – ít hơn 50% nhưng có quyền quyết định các vấn đề tổ chức, nhân sự, chiến lược của công ty mẹ) hoặc Nhà nước sở hữu 100% vốn. Công ty con là CTy CP, CTy TNHH có tư cách pháp nhân hoạt động theo luật DN. Công ty con bị công ty mẹ nắm giữ 100% vốn theo điều lệ hoặc ít hơn. TĐKT có thể có tổ chức tài chính – ngân hàng cổ phần, công ty tài chính, đơn vị sự nghiệp, viện nghiên cứu triển khai, trường đào tạo... Cơ cấu tổ chức của TĐKT gồm có: Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát, Bộ máy điều hành, Giám đốc và các đơn vị thành viên. Cơ chế quản lý của TĐ chủ yếu được xây dựng trên mối quan hệ liên kết theo kiểu “công ty mẹ – công ty con” và các quan hệ hợp đồng kinh tế. Công ty mẹ là một DN giữ vai trò trung tâm, đầu tư vốn vào các công ty con theo nhiều cấp độ, chi phối các công ty con tuỳ theo tỉ lệ vốn đầu tư vào công ty con. Mối quan hệ giữa công ty mẹ và công ty con là mối quan hệ chặt chẽ, khăng khít thể hiện trên các mặt: Quan hệ về tổ chức; quan hệ về vốn và tài sản; quan hệ về kinh tế, tài chính; quan hệ về kế hoạch hoá đầu tư cơ sở vật chất kĩ thuật; và quan hệ về tổ chức nhân sự. Mối quan hệ giữa các thành viên trong TĐ chủ yếu là mối quan hệ về lợi ích kinh tế được điều khiển bằng các hợp đồng, thoả thuận kinh tế. Ngoài ra, trong mô hình tổ chức các TĐKT ở Việt Nam thì nhà nước cũng giữ một vai trò hết sức quan trọng. Nhà nước không can thiệp trực tiếp vào hoạt động sản xuất kinh doanh của TĐ mà chỉ điều tiết hoạt động của tập đoàn thông qua các chính sách, đòn bẩy kinh tế. Quan hệ giữa các bộ với TĐKT là quan hệ giữa cơ quan quản lý nhà nước về ngành, lĩnh vực đối với các tổ chức kinh doanh trong ngành, lĩnh vực đó. Các bộ đề ra chiến lược và kế hoạch phát triển ngành, định mức kinh tế kĩ thuật, chính sách, chế độ... chung thống nhất cho mọi DN kinh doanh trong ngành, thực hiện sự kiểm tra giám sát hoạt động của DN theo pháp luật. Nhà nước quản lý phần vốn của mình trong các TĐKT thông qua đại diện chủ sở hữu nhà nước trong hội đồng quản trị của tập đoàn. 3.2. Thực trạng Tập đoàn kinh tế Việt Nam trong những năm qua. Hiện có 8 tổng công ty nhà nước đã được phê duyệt đề án thí điểm công ty mẹ, công ty con như bưu chính viễn thông, than - khoáng sản, dầu khí, điện lực, công nghiệp tàu thuỷ, dệt may, cao su, tài chính – bảo hiểm. Đó có thể coi là các mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước đang có ở nước ta. Ngoài ra, cũng có nhiều doanh nghiệp hay nhóm doanh nghiệp mạnh, liên kết các thế mạnh để hoạt động dưới một bộ máy điều hành chung, một thương hiệu chung tạo ra sự phát triển vượt bậc theo mô hình của các tập đoàn kinh tế tư nhân như FPT, Hoà Phát, Hoàng Anh Gia Lai, Đồng Tâm, Kinh Đô, Trung Nguyên… Về trình độ tích tụ, tập trung hóa sản xuất kinh doanh Đa số các tập đoàn kinh tế thế giới đều có quy mô lớn về vốn, doanh thu, lao động, máy móc thiết bị, số các doanh nghiệp thành viên. Năm 1999, giá trị cổ phiếu của Tập đoàn General Electric là 259 tỉ USD, Tập đoàn Exxon là 172 tỉ USD, Tập đoàn Coca cola là 142 tỉ USD, Tập đoàn Philipmorit có 112 tỉ USD, Tập đoàn Toyota motor là 86 tỉ USD. So với các tập đoàn kinh tế trên thế giới và khu vực, các tổng công ty của ta chưa thực sự là tập đoàn kinh tế xét theo tiêu chí quy mô (trước hết là về vốn). Tính đến tháng 6 năm 2003, 17 tổng công ty 91 có tổng số vốn nhà nước là 95.000 tỷ đồng, bình quân vốn nhà nước ở mỗi tổng công ty là 5.588 tỷ đồng (tương đương 355 triệu USD). Trong số 17 tổng công ty 91, có tới 14 tổng công ty có số vốn dưới 1000 tỷ đồng. Do mỗi nước có trình độ tích tụ, tập trung hoá sản xuất và có những mục tiêu, yêu cầu cụ thể riêng, nên sự so sánh đơn giản ấy sẽ có thể dẫn tới nghi ngờ hoặc phủ định khả năng hình thành và phát triển loại hình doanh nghiệp này. Trong điều kiện nước ta hiện nay, để tập đoàn kinh tế hình thành và hoạt động có hiệu quả, phát huy được thế mạnh, cần có mức vốn thấp nhất là 12.000 tỷ đồng – tương đương 750 triệu USD. Về mối quan hệ liên kết Về thực chất, tập đoàn kinh tế là công ty cổ phần với mối liên kết kiểu công ty mẹ – công ty con. Hiện nay, mô hình công ty mẹ – công ty con là hình thức liên kết phổ biến của tập đoàn kinh tế ở các nước trong khu vực và trên thế giới, đồng thời cũng phù hợp với yêu cầu, mục đích xây dựng tập đoàn kinh tế ở nước ta. Về môi trường kinh doanh Bất cứ một loại hình tổ chức nào muốn ra đời, tồn tại và phát triển đều đòi hỏi phải có môi trường thích hợp. Môi trường kinh doanh vừa tác động tích cực, vừa tác động tiêu cực đến tập đoàn. Vì lẽ đó, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho hoạt động của tập đoàn là đòi hỏi búc xúc và quan trọng. Đó chính là điều kiện sống còn để hình thành và phát triển tập đoàn. Môi trường để tập đoàn kinh tế hình thành và hoạt động có hiệu quả bao gồm: + Môi trường pháp lý: Gồm hệ thống pháp lý và các văn bản pháp quy, trong đó đặc biệt quan trọng là các luật về kinh doanh, chống độc quyền và các quy chế khung về tổ chức và hoạt động của các loại hình tổ chức kinh doanh. Chúng ta cần phải có hệ thống pháp luật tạo điều kiện cho các đơn vị kinh doanh tự do liên kết kinh tế để hình thành lợi nhuận bình quân, và có chính sách phân phối lợi nhuận theo vốn đầu tư. Hệ thống pháp luật có liên quan đến tập đoàn kinh tế phải có tác dụng tạo điều kiện cần thiết, khuyến khích tập đoàn kinh tế phát triển, đồng thời ngăn ngừa, hạn chế và xử lý các mặt tiêu cực phát sinh trong hoạt động của tập đoàn kinh tế. + Môi trường kinh tế: Bao gồm sự phát triển của thị trường và các quan hệ kinh tế trên thị trường, sự phát triển của các quan hệ cạnh tranh và liên kết kinh tế giữa các chủ thể, sự khẳng định các quan hệ sở hữu tồn tại hợp pháp, sự phát triển của các quan hệ phân công, hiệp tác… Về trình độ cán bộ quản lý Tập đoàn kinh tế có quy mô lớn và độ phức tạp cao trong tổ chức quản lý, nên đòi hỏi phải có đội ngũ cán bộ quản lý, điều hành thực sự có năng lực, trình độ cao, phong cách lãnh đạo và phẩm chất đạo đức tốt, để quản lý điều hành bộ máy của tập đoàn hoạt động có hiệu quả. Sẽ là vô cùng nguy hiểm khi Nhà nước trao một lượng vốn lớn hàng ngàn tỷ đồng vào tay nhà quản lý, kinh doanh chưa đủ tầm, chưa đủ tài và kinh nghiệm để tổ chức quản lý quy mô tập đoàn kinh tế. Mặt khác, sẽ là quá mạo hiểm khi doanh nghiệp tư nhân nào lại đem doanh nghiệp và vốn của mình gia nhập tập đoàn kinh tế nhà nước mà đội ngũ cán bộ ở đó yếu kém. Cho nên, một trong những điều kiện cơ bản để hình thành và phát triển tập đoàn kinh tế là phải có đội ngũ chủ doanh nghiệp, cũng như đội ngũ các nhà quản lý điều hành có tài, giàu kinh nghiệm quản lý và quản trị kinh doanh trong môi trường cạnh tranh của nền kinh tế thị trường để ngang tầm với quy mô tập đoàn kinh tế. Hiện nay cả nước có 74 TCT 90 và 17 TCT 91. Về mặt tài sản tất cả đều thuộc sở hữu nhà nước. Các TCT hiện chiếm một số vốn khổng lồ khoảng 53.000 tỷ đồng, bằng 72% tổng số vốn của Nhà nước trong các doanh nghiệp. Về bản chất, các TCT này chịu sự chi phối của nhân tố tổ chức - hành chính thuần tuý hơn là nhân tố công nghệ - thị trường. Về mặt kinh doanh, hầu hết các TCT kinh doanh đơn ngành, đơn lĩnh vực. Điều đặc biệt cần nói là ngoại trừ những TCT có "điều kiện hoặc ưu đãi đặc biệt" như dầu khí, bưu chính viễn thông, còn lại kết quả kinh doanh của các TCT đạt hiệu quả rất thấp. Như trên có thể thấy rằng, chiến lược phát triển các tập đoàn kinh tế được xây dựng trên nền tảng các TCT vốn dĩ khá ốm yếu và chủ yếu sống được nhờ dựa vào trợ cấp từ ngân sách nhà nước. Chúng ta đã bắt đầu quyết tâm thực hiện chiến lược của mình bằng cách đi ngược lại nguyên tắc sơ đẳng nhất trong kinh doanh, dù là chỉ những thực thể lành mạnh, kinh doanh cú hiệu quả mới có cơ hội phát triển cơ cấu tổ chức của mình. Chúng ta mong muốn xây dựng các tập đoàn kinh tế mạnh và kỳ vọng vào nó rất nhiều nhưng về bản chất các tập đoàn này chỉ là sự thoát thai từ những TCT Nhà nước được bao cấp nhưng vẫn yếu kém và thua lỗ kéo dài. 3.3. Đánh giá hiệu quả hoạt động của các Tập đoàn kinh tế Việt Nam trong những năm qua. Những thành tựu đã đạt được. Trong số 8 tổng công ty nhà nước đã được phê duyệt đề án thí điểm thành Tập đoàn kinh tế, một số Tập đoàn đã đạt được những thành tựu nhất định. Trong phạm vi đề án này xin nêu điển hình mô hình của hai Tập đoàn là Tập đoàn Bưu chính Viễn thông (VNPT) và Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam. Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Thực hiện quyết định của Thủ tướng Chính phủ, ngày 26/3/2006, Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam (VNPT) đã chính thức ra mắt và đi vào hoạt động. Ngày 17/11/2006, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định phê duyệt Điều lệ tổ chức và hoạt động của VNPT Mô hình Tổ chức Tập đoàn Bưu chính Viễn thông: Tập đoàn BC-VT đươc thành lập theo mô hình “công ty mẹ , công ty con”. Công ty mẹ là TĐ BC-VT, là công ty nhà nước do nhà nước quyết định thành lập và sở hữu 100% vốn điều lệ, hoạt động theo luật DNNN, bao gồm : Đơn vị quản lý đường trục viễn thông được hình thành trên cơ sở sắp sếp, tổ chức lại các Công ty Viễn thông quốc tế (VTI), Công ty Viễn thông liên tỉnh(VTN). Đơn vị quản lý, đầu tư và kinh doanh vốn được hình thành trên cơ sở sắp sếp tổ chức lại Công ty Tài chính Bưu điện. Các cơ quan quản lý, điều phối các nguồn lực về chiến lược phát triển, tài chính, nguồn nhân lực, marketing... Trung tâm Thông tin Bưu điện chịu trách nhiệm về các quan hệ công chúng, truyền thông. Chức năng, nhiệm vụ của công ty mẹ là: Thực hiện quyền và nghĩa vụ của chủ sở hữu đối với phần vốn nhà nước đầu tư vào các Công ty con theo quy định của pháp luật, giữa quyền chi phối các công ty con thông qua vốn, công nghệ thương hiệu, thị trường: điều hành thống nhất mạng lưới: trực tiếp quản lý và kinh doanh mạng lưới viễn thông đường trục. Đối với các Công ty con: Các Công ty con do Công ty mẹ sở hữu 100% vốn: Các Công ty viễn thông vùng được thành lập trên cơ sở sáp nhập các Công ty quản lý mạng viễn thông tại các bưu điện tỉnh, thành phố, và các trường công nhân bưu điện; Các Công ty hoạt động trong lĩnh vực truyền thông gồm: Công ty phát triển phần mềm và truyền thông (VASC), Công ty điện toán và truyền dữ liệu(VDC); Các đơn vị sự nghiệp gồm: Học viện công nghệ BCVT, các bệnh viện Bưu điện ... Các Công ty con do công ty mẹ sở hữu vốn trên 50% gồm các công ty thông tin di động, các công ty tư vấn chuyên ngành BCVT, các công ty cung cấp dịch vụ Internet và giá trị gia tăng. Các Công ty do công ty mẹ sở hữu vốn dưới 50% gồm các công ty sản xuất thiết bị, các công ty công nghiệp phần mềm, các công ty xây lắp bưu điện, các công ty thương mại bưu điện, công ty cổ phần bảo hiểm bưu điện công ty cổ phần du lịch bưu điện. Các công ty liên doanh với nước ngoài về viễn thông và công nghệ thông tin có vốn góp của tập đoàn trên nguyên tắc tự nguyện. Mô hình của tập đoàn BCVT như sau: Tập đoàn BC-VT Việt Nam (công ty mẹ) TCT Bưu chính: -64 bưu điện tỉnh -CTy VPS, VPSC -CTy in tem -Các CTy LD, CP Các CTy liên kết. -Các Cty LD -Các Cty CP -Các Cty liên kết tự nguyện CTy con (100% vốn): -Các CTy VT miền -CTy VASC -Đơn vị sự nghiệp + HVCNBCVT + Các bệnh viện CTy con (>50% vốn): -CTy VMS, GPC -CTy VĐC -CTy tư vấn BC-VT CTy con (<50% vốn): -Các CTy công nghiệp -Các CTy xây lắp -CTy thương mại -CTy GT gia tăng -CTy phần mềm.. Kết quả hoạt động kinh doanh Sau khi chuyển đổi lên mô hình Tập đoàn, VNPT đã duy trì tốc độ tăng trưởng cao, đóng góp lớn cho Nhà nước. Năm 2007, doanh thu của VNPT đạt 45.300 tỷ đồng (~2.8 tỷ USD), tăng 14.08% so với năm 2006. Nộp ngân sách Nhà nước 6.917 tỷ đồng, tăng 12.78% so với năm 2006. Năm 2007, VNPT đã phát triển mới được 9.88 triệu thuê bao điện thoại (trong đó có 8.8 triệu thuê bao di động). Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt nam Tập đoàn Dầu khí Việt Nam được hình thành trên cơ sở tổ chức lại TCT Dỗu khí Việt nam và các đơn vị thành viên theo Quyết định số 198/2006/QĐ-TTg ngày 29/8/2006 của Thủ tướng Chính phủ. Mô hình Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam: cơ cấu Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam bao gồm: Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (công ty mẹ) bao gồm văn phòng và các phòng, ban tham mưu cho Hội đồng quản trị và Tổng giám đốc; các Ban quản lý dự án do Tập đoàn là chủ đầu tư; các chi nhánh, văn phòng đại diện; trung tâm Công nghệ thông tin, Viễn thông và tự động hoá dầu khí. Các công ty con + Công ty con do Tập đoàn nắm 100% vốn điều lệ Công ty TNHH 1 thành viên Cung ứng nhân lực và dịch vụ dầu khí Công ty TNHH 1 thành viên Thăm dò và Khai thác Dầu khí Công ty TNHH 1 thành viên Chế biến và kinh doanh các sản phẩm dầu khí Công ty TNHH 1 thành viên Điện lực dầu khí Cà Mau Công ty TNHH 1 thành viên Thương mại dầu khí Công ty TNHH 1 thành viên Chế biến và kinh doanh sản phẩm dầu mỏ + Công ty con do Tập đoàn nắm trên 50% vốn điều lệ TCT cổ phần Dịch vụ Kỹ thuật dầu khí TCT Tài chính cổ phần Dầu khí VN TCT cổ phần Khoan và Dịch vụ khoan dầu khí TCT cổ phần Dịch vụ tổng hợp dầu khí TCT cổ phần Bảo hiểm dầu khí TCT cổ phần Vận tải dầu khí Công ty cổ phần Tư vấn đầu tư và Thiết kế dầu khí Công ty cổ phần Xây lắp dầu khí Công ty cổ phần Dung dịch khoan và hoá phẩm dầu khí Công ty cổ phần phân đạm và hoá chất dầu khí Công ty cổ phần chứng khoán dầu khí Công ty TNHH dầu khí Mekong + Doanh nghiệp do Tập đoàn Dầu khí VN nắm 50% vốn điều lệ: Xí nghiệp liên doanh dầu khí Việt – Xô Công ty du lịch Dầu khí Phương Đông + Các công ty liên kết do Tập đoàn Dầu khí Việt Nam nắm trên 50% vốn điều lệ Công ty cổ phần Kinh doanh khí hoá lỏng miền Bắc Công ty cổ phần Kinh doanh khí hoá lỏng miền Nam + Doanh nghiệp khoa học công nghệ: Viện Dầu khí Việt nam + Các cơ sở đào tạo: Trường Đào tạo nhân lực dầu khí Kết quả hoạt động kinh doanh Tốc độ tăng trưởng kinh tế chung của Tập đoàn năm 2007 cao hơn so với năm 2006 và có đóng góp quan trọng cho nguồn ngân sách nhà nước. Doanh thu toàn Tập đoàn năm 2007 đạt 213.400 tỷ đồng, bằng 127% kế hoạch, tăng 18.4% so với năm 2006, chiếm gần 19% GDP của cả nước. Đây là mức doanh thu cao nhất từ trước tới nay và là lần đầu tiên Tập đoàn đạt mức doanh thu vượt 200.000 tỷ đồng. Nộp ngân sách nhà nước đạt 85.950 tỷ đồng, bằng 144% kế hoạch và tăng 7.4% so với năm 2006, chiếm 29.8% tổng thu ngân sách nhà nước. Kết quả sản xuất, kinh doanh quý 1 năm 2008 đạt và vượt. Tổng doanh thu đạt 69.390 tỷ đồng, bằng 146.2% kế hoạch quý 1 và 37.7% kế hoạch năm; nộp ngân sách 30.506 tỷ đồng, bằng 208.63% kế hoạch quý 1, chiếm 35% tổng thu ngân sách nhà nước quý 1 năm 2008. Những hạn chế, tồn tại. Thực tế trên thế giới đã có nhiều Tập đoàn kinh tế đã thất bại, điển hình là sự thất bại của các Tập đoàn kinh tế Hàn Quốc như Daewoo, Hanbo…Từ đó đặt ra câu hỏi đối với chúng ta là vì sao các Tập đoàn kinh tế lớn từng là niềm tự hào của Hàn Quốc lại lần lượt sụp đổ. Nguyên nhân sâu sa bắt nguồn tự sự hình thành các tập đoàn kinh tế Hàn Quốc là kết quả của những ý chí chủ quan chứ không phải là sự phát triển tự nhiên từ nhu cầu thực sự của sản xuất kinh doanh. Do mong muốn có được những tập đoàn kinh tế mạnh, chính phủ Hàn Quốc trong nhiều năm đã dành quá nhiều ưu ái, đặc biệt là cung cấp các khoản tín dụng khổng lồ với lãi suất thấp để phát triển các tập đoàn kinh tế của nước này. Vì vậy, kết quả sản xuất kinh doanh của các tập đoàn kinh tế này luôn bị bóp méo, sự phát triển về quy mô tổ chức vượt quá trình độ quản lý. Những sai lầm này tích tụ ngày một lớn và tất yếu dẫn đến sự sụp đổ của các tập đoàn này. Nguy hại hơn nữa là dẫn đến sự phá sản của cả nền kinh tế vốn được coi là tấm gương hay sự thần kỳ kinh tế. Với Việt Nam, mô hình Tập đoàn còn là khái niệm khá mới mẻ. Do vậy, trong những bước đầu hình thành nên những Tập đoàn kinh tế còn tồn tại nhiều bấp cập. Đó chính là những vướng mắc còn tồn tại trong các TCTNN. - Thứ nhất, bản chất của Tập đoàn kinh tế Việt Nam là sự thoát thai từ những TCTNN bao cấp. Ngoại trừ dầu khí, bưu chính viễn thông, điện lực, còn lại kết quả kinh doanh của các TCT đều đạt hiệu quả thấp. Chỉ riêng điện lực, dầu khí, bưu chính viễn thông đã chiếm xấp xỉ 65% tổng vốn tự bổ sung của tất cả các TCT 91. Còn có tình trạng nguồn vốn của các TCT phụ thuộc vào vốn NSNN, trong khi nguồn vốn trong xã hội bị hạn chế do cơ cấu đơn sở hữu là chủ yếu. Như vậy, Chúng ta chủ trương xây dựng các Tập đoàn kinh tế trên nền tảng những TCT quốc doanh thua lỗ triền miên. Trên thực tế, từ các TCT phát triển thành tập đoàn là sự biến đổi về chất và phải thông qua phát triển kinh tế chứ không phải chỉ nhờ những quyết định hành chính và với hy vọng nhận được thêm những nguồn đầu tư lớn từ ngân sách nhà nước. - Thứ hai, mối liên kết giữa các doanh nghiệp trong TCT dựa trên cơ sở hành chính của các quyết định “thu gom” các doanh nghiệp đã tồn tại trước khi có TCT với tính chặt chẽ của liên kết hành chính nhưng lỏng lẻo về quan hệ kinh tế và phân chia lợi ích như các tập đoàn. Về cơ bản đó là liên kết của các đơn vị thành viên thuộc một sở hữu duy nhất (Nhà nước), trong khi các tập đoàn trên thế giới có đan xen và đa dạng về sở hữu. Thủ tướng Chính phủ đã cho phép triển khai xây dựng đề án hình thành tập đoàn dầu khí, điện lực, than, công nghiệp xi măng, dệt may, bưu chính viễn thông. Đây là những TCT có quy mô lớn, mạng lưới thành viên có quan hệ mật thiết, liên doanh và hợp tác với nhiều đối tác. Tuy nhiên, lúng túng trong giải quyết các vấn đề cụ thể khi xây dựng đề án hiện nay là mối quan hệ và liên kết giữa các đơn vị trong tập đoàn, cơ chế thực hiện liên kết; cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý (thành phần, quyền, trách nhiệm và mối quan hệ giữa các bộ phận quản lý trong bộ máy quản lý tập đoàn); thương hiệu của tập đoàn; quy mô vốn điều lệ và các tiêu chí khác để xác lập tập đoàn; cơ chế chính sách đối với tập đoàn. Ngay như địa vị pháp lý của tập đoàn vẫn còn những ý kiến khác nhau như tập đoàn có hay không tư cách pháp nhân, đăng ký hay không đăng ký, có hay không bộ máy quản lý riêng. Hiện vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau về nguyên tắc hình thành tập đoàn trên cơ sở TCT Nhà nước: thuần tuý thị trường hay chỉ cần quyết định hành chính hay kết hợp cả hai nguyên tắc trên. Thứ ba, dù là Tổng công ty 90/91 hay là Tổng công ty được thành lập sau đó thì sự minh bạch về sở hữu vẫn không được tôn trọng. Vốn của Tổng công ty hay của các công ty thành viên vẫn là vốn cả Nhà nước - thuộc sở hữu toàn dân. Tổng Giám đốc Tổng công ty, giám đốc các công ty thành viên là chủ tài khoản của số tiền lớn nhưng không phải do chính họ bỏ ra. Đây là nguyên nhân cơ bản nhất dẫn đến tình trạng tham ô, tham nhũng trong các DNNN nói chung, trong các Tổng công ty nói riêng xẩy ra ngày càng nhiều, càng nghiêm trọng. Chúng ta vô cùng đau xót khi những tiêu cực của các Tổng công ty lớn như Tổng công ty vàng, bạc, đá quí; Tổng Công ty dâu tằm tơ; Tổng công ty dầu khí Việt Nam; Tổng Công ty hàng hải Việt Nam... - Thứ tư, chúng ta đã gộp các công ty độc lập đang hoạt động để thành lập một Tổng công ty. Đó là sự hình thành Tổng công ty theo phương pháp "cộng dồn". Vì vậy, phần lớn Tổng công ty ở nước ta là đơn ngành và được hình thành theo mệnh lệnh hành chính. - Thứ năm, vai trò của Tổng công ty đối với các công ty thành viên rất mờ nhạt. Bởi lẽ, vốn của Tổng công ty chính là vốn nhà nước trên sổ kế toán của các công ty thành viên cộng lại. Mỗi công ty thành viên là một pháp nhân độc lập. Vì vậy, vai trò điều phối vốn từ nơi thừa sang nơi thiếu của Tổng công ty chỉ tồn tại trên văn bản. Việc hỗ trợ về công nghệ, tạo thị trường tiêu thụ sản phẩm cho các công ty thành viên của Tổng công ty cũng không đạt được hiệu quả như mong muốn. - Thứ sáu, chúng ta đã có khá nhiều văn bản pháp quy dưới luật nhằm hướng dẫn hoạt động của các Tổng công ty. Và để kiểm soát hoạt động của bộ máy điều hành, ở một số Tổng công ty có thêm tổ chức là Hội đồng quản trị. Thực tế cho thấy, những văn bản chỉ đạo đã có và ngay cả khi có Hội đồng quản trị, hiện tượng tham ô, tham nhũng, gian lận trong kinh doanh... vẫn cứ xảy ra. Hơn nữa, một hệ thống quản lí hành chính, cồng kềnh đã tác động xấu đến hoạt động kinh doanh ở các công ty thành viên. 4. Mét sè Ph­¬ng h­íng vµ biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c t®kt viÖt nam trong thêi gian tíi 4.1. Ph­¬ng h­íng. ViÖc thµnh lËp, ph¸t triÓn, qu¶n l‏‎‏ý T§KT ph¶i g¾n liÒn vµ phôc vô cã hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ. T§KT lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nã cã vai trß quan träng ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc vµ t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cho c¸c doanh nghiÖp. §èi víi n­íc ta, vÊn ®Ò thµnh lËp vµ ph¸t triÓn T§KT lµ gi¶i ph¸p chiÕn l­îc ®Ó thùc hiÖn C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa nhanh, bÒn v÷ng, cã hiÖu qu¶. Nh­ vËy T§KT sÏ ph¶i lµ ®Çu tµu vµ lµ lùc l­îng nßng cèt cña qu¸ tr×nh ®ã. V× vËy sù thµnh lËp, ph¸t triÓn qu¶n lý‏‎ T§KT ph¶i xuÊt ph¸t vµ g¾n víi yªu cÇu, nhiÖm vô chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý. §Õn l­ît nã, T§KT l¹i ph¶i phôc vô cã hiÖu qu¶ cho yªu cÇu, nhiÖm vô ®ã. Thµnh lËp, ph¸t triÓn T§KT theo h­íng ®a d¹ng hãa vÒ së h÷u, vÒ ngµnh nghÒ, vÒ lÜnh vùc kinh doanh. Hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn ra ®êi, ph¸t triÓn T§KT ë n­íc ta so víi nhiÒu n­íc cã sù kh¸c nhau. Sù kh¸c nhau ®ã thÓ hiÖn ë chç: NÒn kinh tÕ n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa; c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n ë n­íc ta cßn nhá, doanh nghiÖp nhµ n­íc chiÕm tû träng lín vµ ¸p ®¶o, tiÒn th©n cña c¸c T§KT lµ nh÷ng tæng c«ng ty nhµ n­íc. Trong bèi c¶nh ®ã, doanh nghiÖp nhµ n­íc ph¶i cã kh¶ n¨ng gi÷ vai trß chñ ®¹o trong T§KT ®a së h÷u vµ mçi T§KT cÇn ph¶i cã ngµnh, lÜnh vùc kinh doanh gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o. Thùc hiÖn nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ trong viÖc thµnh lËp, ph¸t triÓn vµ qu¶n l‏‎‏ý T§KT. 4.2. Mét sè biÖn ph¸p chñ yÕu. Víi c¸c ph­¬ng h­íng trªn, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c T§KT, cÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p chñ yÕu sau: - C©n nh¾c ®Çy ®ñ sù cÇn thiÕt, ®iÒu kiÖn vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ khi quyÕt ®Þnh thµnh lËp T§KT: Ngµnh ®­îc lùa chän ®Ó thµnh lËp T§KT ph¶i b¶o ®¶m ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn sau: S¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®èi t­îng liªn quan ph¶i ®¹t ®­îc tr×nh ®é tÝch tô, tËp trung ®Õn møc ®é nhÊt ®Þnh vµ ®Ó ph¸t triÓn kinh doanh ®ßi hái ph¶i cã tr×nh ®é tÝch tô, tËp trung cao h¬n. Nãi c¸ch kh¸c, nÕu ®Ó tõng ®èi t­îng ®éc lËp sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ nhiÖm vô kinh doanh vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kinh doanh. Tõ ®ã cã nghÜa lµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ®­a tÊt c¶ c¸c ®èi t­îng liªn quan vµo tËp ®oµn nÕu tÝnh ®éc lËp cña nã ®­îc b¶o tån ë møc ®é cao vµ vÉn ®¶m b¶o hiÖu qu¶ cao. V× vËy trong hÖ thèng kinh tÕ quèc d©n, bªn c¹nh nh÷ng tæ chøc kinh tÕ lín vÉn cßn tån t¹i nhiÒu doanh nghiÖp quy m« võa vµ nhá, c¸c lo¹i doanh nghiÖp nµy bæ sung, hç trî nhau chø kh«ng triÖt tiªu nhau. C¸c ®èi t­îng ®­a vµo T§KT ph¶i cã mèi quan hÖ víi nhau, chÝnh mèi quan hÖ nµy sÏ t¹o mèi liªn kÕt gi÷a c¸c ®èi t­îng Êy trong mét thÓ thèng nhÊt. - Việc thành lập tập đoàn kinh tế phải nhằm đạt được hiệu quả kinh tế – xã hội cao hơn, nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp, phát huy được những ưu điểm và khắc phục mặt hạn chế của các tổng công ty nhà nước. - Hình thành và phát triển tập đoàn kinh tế phải được tiến hành dần từng bước có chọn lọc, không ồ ạt và phù hợp với tiến trình đổi mới chung của nền kinh tế. Phương hướng chung là xây dựng các tổng công ty nhà nước đủ mạnh để làm nòng cốt trong những tập đoàn kinh tế lớn, có năng lực cạnh tranh trên thị trường trong nước và quỗc tế như Dầu khí, Điện, Than, Hàng không, Đường sắt, Viễn thông, Hoá chất, Luyện kim... - Tập đoàn kinh tế cần được hoàn toàn tự chủ trong sản xuất kinh doanh, xác định chiến lược, quy hoạch phát triển cũng như các biện pháp thực hiện nhằm đạt được kế hoạch đề ra phù hợp với chiến lược và kế hoạch phát triển của nền kinh tế quốc dân. Nhà nước không can thiệp sâu vào hoạt động sản xuất kinh doanh của tập đoàn. KÕt luËn Cã thÓ kh¼ng ®Þnh viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®­îc c¸c TËp ®oµn kinh tÕ lµ mét thµnh tùu to lín cña ViÖt Nam trong c«ng cuéc c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ nãi chung vµ c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc nãi riªng. C¸c TËp ®oµn kinh tÕ nµy ®· kh¾c phôc ®­îc nh÷ng h¹n chÕ cña nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n­íc riªng lÎ tr­íc ®©y nh­ h¹n chÕ vÒ vèn, vÒ quy m«, vÒ c«ng nghÖ, vÒ thÞ tr­êng v.v.. ®Ó kh«ng ngõng lín m¹nh vµ kh¼ng ®Þnh ®­îc vÞ trÝ trô cét cña m×nh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. C¸c TËp ®oµn kinh tÕ nµy ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ nh­ dÇu khÝ, ®iÖn lùc, b­u chÝnh – viÔn th«ng v.v.. lµm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt Nam trªn tr­êng quèc tÕ ®ång thêi lµ trung gian quan träng ®èi víi chÝnh phñ ®Ó qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. Tuy nhiªn, m« h×nh tËp ®oµn nµy vÉn tån t¹i nh÷ng vÊn ®Ò cÇn kh¾c phôc ®Æc biÖt lµ t×nh tr¹ng ®éc quyÒn, hay mét sè l­îng kh«ng nhá c¸c TËp ®oµn kinh tÕ cña nhµ n­íc cßn kinh doanh kÐm hiÖu qu¶. Chóng ta cÇn ph¶i ®óc rót kinh nghiÖm cña c¸c TËp ®oµn kinh tÕ lín thµnh c«ng trªn thÕ giíi ®Ó ¸p dông phï hîp vµo viÖc vËn hµnh c¸c TËp ®oµn kinh tÕ cña ViÖt Nam ®Ó c¶i c¸ch, n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c TËp ®oµn kinh tÕ gãp phÇn quan träng ®­a kinh tÕ n­íc ta ph¸t triÓn. Tµi liÖu tham kh¶o 1. §Ó c¸c Tæng c«ng ty cña ViÖt Nam hiÖn nay trë thµnh c¸c tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh. TS. NguyÔn M¹nh ThÞnh 2. Mét sè biÖn ph¸p chñ yÕu thµnh lËp vµ n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý c¸c tËp ®oµn kinh doanh t¹i ViÖt Nam. T¸c gi¶: TS. NguyÔn V¨n TÊn 3. M« h×nh tËp ®oµn kinh doanh (s¸ch tham kh¶o) 4. TËp ®oµn kinh tÕ nhµ n­íc - Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn T¸c gi¶: TS. TrÇn TiÕn C­êng 5. Tin c¸c tËp ®oµn (Chuyªn ®Ò Tæng c«ng ty B­u chÝnh viÔn th«ng) 6. Th«ng tin vÒ viÖc thÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c tæng c«ng ty trªn m¹ng vietnam.net, B¸o §Çu t­.