Chuyên đề Vận dụng phương pháp dãy số thời gian phân tích biến động lượng khách du lịch đến Quảng Ninh thời kỳ 1998 – 2002

ong t­¬ng lai, bªn c¹nh ®ã th«ng qua b¶ng Buys – Ballot ta cã thÓ dù ®o¸n c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng cã chÞu ¶nh h­ëng cña biÕn ®éng thêi vô trong t­¬ng lai. Víi nh÷ng t¸c dông tæng hîp trong ph©n tÝch hiÖn t­îng cña d·y sè thêi gian th× viÖc ¸p dông ®Ó ph©n tÝch hiÖn t­îng lµ rÊt cÇn thiÕt vµ quan träng. §Ó hiÓu râ thªm vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña DLQN ®Æc ®iÓm, l­îng kh¸c du lÞch b×nh qu©n, tèc ®é t¨ng gi¶m l­îng kh¸ch du lÞch, l­îng t¨ng gi¶m l­îng kh¸ch du lÞch, tèc ®é ph¸t triÓn l­îng kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh, t×m hiÓu t¸c ®éng cña tÝnh thêi vô ®Õn l­îng kh¸ch vµ cã thÓ dù ®o¸n l­îng kh¸ch ®Õn Qu¶ng Ninh. Tªn ®Ò tµi ®­îc chän lµ “VËn dông ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian ph©n tÝch biÕn ®éng l­îng kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh thêi kú 1998 – 2002” . Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi nµy em ®­îc sù chØ b¶o, gióp ®ì cña T.S TrÇn Kim Thu. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n vµ mong ®ù¬c c« chØ b¶o cho nh÷ng g× cßn sai sãt trong bµi. PhÇn 1: Sù cÇn thiÕt cña viÖc ¸p dông PH¦¥NG PH¸P D·Y Sè THêI GIAN Ch­¬ng I: Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ d·y sè thêi gian: Trong thèng kª,khi nghiªn cøu mét hiÖn t­îng nµo ®ã cã sù biÕn ®éng th­êng xuyªn vÒ mÆt l­îng qua thêi gian ta th­êng dùa vµo d·y sè thêi gian.V× thÕ ta nªn hiÓu d·y sè thêi gian lµ g× ? i/m«t sè vÊn ®Ò chung vÒ d·y sè thêi gian: Trong thèng kª,khi nghiªn cøu mét hiÖn t­îng nµo ®ã cã sù biÕn ®éng th­êng xuyªn vÒ mÆt l­îng qua thêi gian ta th­êng dùa vµo d·y sè thêi gian.V× thÕ ta nªn hiÓu d·y sè thêi gian lµ g× ?1/Kh¸i niÖm d·y sè thêi gian: Lµ d·y c¸c trÞ sè cña chØ tiªu thèng kª ®­îc s¾p xÕp theo thø tù thêi gian. Nh­ng hiÓu nh­ vËy kh«ng h¼n bÊt kú d·y sè nµo còng ®­îc coi lµ d·y sè thêi gian mµ mét d·y sè thêi gian ph¶icã cÊu t¹o nhÊt ®Þnh cña nã.CÊu t¹o cña d·y sè thêi gian gåm hai thµnh phÇn lµ thêi gian vµ chØ tiªu vÒ hiÖn t­îng nghiªn cøu. -Thêi gian:cã thÓ ®­îc tÝnh theo ngµy,th¸ng,quý ,n¨m…§é dµi gi÷a hai thêi gian liÒn nhau ®­îc gäi lµ kho¶ng c¸ch thêi gian. -ChØ tiªu vÒ hiÖn t­îng nghiªn cøu : lµ sè tuyÖt ®èi,t­¬ng ®èi ,sè b×nh qu©n.C¸c trÞ sè cña chØtiªu ®­îc gäi lµ møc ®é cña d·y sè. C¸c trÞ sè ®­îc s¾p xÕp theo thø tù thêi gian.Møc ®é cña d·y sè ph¶n ¸nh mÆt l­îng cña hiÖn t­îng. 2/Ph©n lo¹i d·y sè thêi gian: Khi ph©n tÝch mét d·y sè thêi gian,chóngta th­êng thÊy quy m« cña hiÖn t­äng th­êng xuyªn thay ®æi theo thêi gian.VËy c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm tån t¹i vÒ quy m« cña hiÖn t­îng nghiªn cøu qua thêi gian ta cã thÓ ph©n biÖt ®­îc hai lo¹i ®ã lµ: D·y sè thêi kú vµ d·y sè thêi ®iÓm. +D·y sè thêi kú:lµ nh÷ng d·y sè mµ trong ®ã c¸c møc ®é cña nã ph¶n ¸nh ®Õn quy m« cña hiÖn t­îng trong mét ®é dµi thêi gian nhÊt ®Þnh.C¸c møc ®é cña d·y sè lµ c¸c sè tuyÖt ®èi thêi kú.Sè tuyÖt ®èi thêi kú chÞu ¶nh h­ëng hay phô thuéc vµo kho¶ng c¸ch thêi gian. +D·y sè thêi ®iÓm :lµ d·y sè mµ trong ®ã c¸c trÞ sè cña nã ph¶n ¸nh quy m« cña hiÖn t­îng ë thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh.C¸c møc ®é cña nã lµ c¸c sè tuyÖt ®èi thêi ®iÓm. -D·y sè thêi kú vµ d·y sè thêi ®iÓm lµ nh÷ng d·y sè sè tuyÖt ®èi.Trªn c¬ së cña d·y sè sè tuyÖt ®èi ta cã thÓ x©y dùng ®­îc c¸c d·y sè sè t­¬ng ®èi,d·y sè sè trung b×nh.D·y sè sè t­¬ng ®èi lµ d·y sè mµ trong ®ã c¸c møc ®é cña nã lµ sè t­¬ng ®èi ,cßn d·y sè sè trung b×nh lµ d·y sè mµ c¸c møc ®é cña nã lµ sè trung b×nh. 3/T¸c dông cña d·y sè thêi gian: Qua viÖc ph©n tÝch d·y sè thêi gian vÒ mét hiÖn t­îng nµo ®ã gióp chóng ta cã thÓ nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng tõ ®ã v¹ch râ xu h­íng biÕn ®éng vµ tÝnh quy luËt ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng qua thêi gian,®ång thêi qua ®ã ta cã thÓ dù ®o¸n c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng trong t­¬ng lai.Bªn c¹nh ®ã,dùa vµo c¸c chØ tiªu cña d·y sè thêi gian ta cßn n¾m b¾t ®­îc quy m« cña hiÖn t­îng ,tèc ®é ph¸t triÓn vµ møc ®é t¨ng gi¶m cña hiÖn qua thêi gian. 4.Yªu cÇu khi x©y dùng d·y sè thêi gian: Khi x©y dùng d·y sè thêi gianph¶i ®¶m b¶o c¸c trÞ sè cña d·y sè thêi gian ph¶i ph¶n ¸nh ®óng quy m« cña hiÖ t­îng ,ph¶i ®¶m b¶o tÝnh chÊt cã thÓ so s¸nh ®­îc gi÷a c¸c møc ®é trog d·y sè thêi gian nh»m ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn kh¸ch quan cña hiÖn t­îng ghiªn cøu qua thêi gian.VËy ®Ó ®¶m b¶o c¸c yªu c©u trªn th× néi dung tÝh,ph­¬ng ph¸p tÝnh ph¶i thèng nhÊt ,ph¹m vi cña hiÖn t­îng nghiª cøu tr­íc sau ph¶i nhÊt trÝ ,c¸c kho¶ng c¸ch thêi gian nªn b»ng nhau. Nh­ng trong thùc tÕ khi x©y dùng d·y sè thêi gian c¸c yªu cÇu trªn th­êng bÞ vi ph¹m cho nªn ®ßi hái chóng ta ph¶i cã nh÷ng ph­¬ng ph¸p chØnh lý sè liÖu cho phï hîp. II /C¸c chØ tiªu ph©n tÝch d·y sè thêi gian: Khi nghiªn cøu mét hiÖn t­îng ,®Ó ph¶n ®­îc quy m« cña hiÖn t­îng ,®é ®¹i biÓu cña hiÖn t­îng,sù thay ®æi cña hiÖn t­îng,tèc ®é vµ xu h­íng biÕn ®éng cña hiÖn t­îng ng­êi ta th­êng dïng c¸c chØ tiªu sau ®©y. 1/Møc ®é trung b×nh theo thêi gian: ChØ tiªu nµy nãi lªn møc ®é ®¹i diÖn cña hiÖn t­îng trog xuèt thêi gian ta nghiªn cøu.§Ó ¸p dông chØ tiªu nµy ph¶i tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña d·y sè. a.Víi d·y sè thêi kú: th× kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c thêi kú nªn b»ng nhau ®Ó tiÖn cho viÖc nghiªn cøu. Møc ®é trung b×nh theo thêi gian ®­îc tÝnh theo c«ng thøc Trong ®ã yi (i=1,2,3,..,n) lµ c¸c møc ®é cña d·y sè thêi kú b/D·y sè thêi ®iÓm: Kho¶ng c¸ch thêi gia gi÷a c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng kh«ng nhÊt thiÕt b»ng nhau .Tuú tõng kho¶ng c¸ch thêigian mµ ta cã c«ng thøc tÝnh kh¸c nhau -§èi víi d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ngc¸ch thêi gian b»ng nhau:ta gi¶ thiÕt sù biÕn ®éng cña c¸c møc trong kho¶ng thêi gian lµ t­¬ng ®èi ®Òu ®Æn,khi ®ã ta ¸p dông c«ng thøc trong ®ã lµ møc ®é trung b×nh cña hiÖn t­îng trong 2 kho¶ng thêi gian liªn tiÕp. §Ó tÝnh møc ®é trung b×nh theo thêi gian tõ d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau cho kho¶ng thêi gian dµi h¬n ta ¸p dông c«ng thøc: Trong ®ã (i=1,2,3,..,n) lµ c¸c møc ®é cña d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian b»ng nhau. §èi víi d·y sè thêi ®iÓm cã kho¶ng c¸ch thêi gian kh«ng b»ng nhau: Møc ®é trung b×nh theo thêi gian cña hiÖn t­îng ®­îc tÝnh theo c«ng thøc: Trong ®ã lµ ®é dµi thêi gian cã møc ®é 2/ L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi: ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh sù thay ®æi vÒ quy m« cña hiªn t­îng qua thêi gian hay sù thay ®æi vÒ møc ®é tuyÖt ®èi gi÷a 2 thêi gian nghiªn cøu. NÕu quy m« cña hiÖn t­îng t¨ng lªn th× trÞ sè cña chØ tiªu mang dÊu (+). NÕu quy m« cña hiÖn t­îng gi¶m ®i th× trÞ sè cña hiÖn t­îng mang dÊu (-) Khi nghiªn cøu hiÖn t­îng ,tuú theo môc ®Ých tÝnh l­îng t¨ng gi¶m trong thêi gian ng¾n hay thêi gian dµi ta sö dông chØ tiªu khÈc nhau.§Ó ¸p dông chØ tiªu µy th× kho¶ng c¸ch thêi gian gi÷a c¸c møc ®é ph¶i b»ng nhau. -L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn:Ph¶n ¸nh sù thay ®æi quy m« cña hiÖn t­îng qua 2 thêi kú liªn tôc. C«ng thøc: di =yi - yi - 1 Trong бi lµ l­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn. -L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi ®Þnh gèc:lµ hiÖu sè gi÷a møc ®é cña kú nghiªn cøu vµmøc ®é cña mét thêi kú nµo ®ã chän lµm kú gèc.ChØ tiªu µy ph¶n ¸nh sù thay ®æi vÒ quy m« cña hiÖn t­îng trong kho¶ng thêi gian dµi. C«ng thøc tÝnh: ∆i =yi - y1 Trong ®ã ∆i lµ l­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi ®Þnh gèc. Tõ 2 chØ tiªu trªn ta thÊy mèi quan hÖ gi÷a chóng lµ: -L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi trung b×nh:lµ møc ®é ®¹i diÖn cho c¸c l­îng t·ng gi¶m tuyÖt ®èi tõng kú : lµ l­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi trung b×nh Tõ chØ tiªu nµy ta cã thÓ dù b¸o ®­îc c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng cho kho¶ng thêi gian tiÕp theo tõ c«ng thøc: Ŷn+l = yn +`d.l Trong l lµ sè lÇn dù b¸o. §Ó vËn dông m« h×nh nµy th× l­îg t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn ph¶i xÊp xØ b»ng nhau khi ®ã míi cho .Cã tÝnh chÊt ®¹i diÖn cao. 3/Tèc ®é ph¸t triÓn: ChØ tiªu nµy ®Ó x¸c ®Þnh qua thêi gian hiÖn t­îng chóng ta nghiªn cøu nã ph¸t triÓn víi tèc ®é cô thÓ lµ bao nhiªu,qua ®ã biÕt ®­îc tèc ®é nh­ vËy lµ nhanh hay chËm vµ xu h­íng cña hiÖn t­îng lµ nh­ thÕ nµo ?ChØ tiªu nµy lµ mét sè t­¬ng ®èi th­êng ®­îc biÓu hiÖn b»ng lÇn hoÆc %.Tuú theo yªu cÇu nghiªn cøu hiÖn t­îng kh¸c nhau ta cã c¸c lo¹i tèc ®é ph¸t triÓn sau: -Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn:Ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng gi÷a 2 thêi gian liÒn nhau. C«ng thøc: Trong ®ã ti lµ tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn cña thêi gian i so víi thêi gian i-1 yi lµ møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian i yi -1 lµ møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian i -1 -Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc : Ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng qua thêi gian dµi. C«ng thøc tÝnh: Trong ®ã Ti lµ tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc yi lµ møc ®é cña hiÖn t­îng ë thêi gian i y1 lµ møc ®é ®Çu tiªn cña d·y sè. -Tõ 2 lo¹i tèc ®é ph¸t triÓn trªn ta thÊy mèi quan hÖ gi÷a chóng lµ: +quan hÖ tÝch : t2 . t3 ......tn =Tn +quan hÖ th­¬ng : -Tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh: Lµ chØ sè ®¹i diÖn cho c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn. Tõ trªn ta thÊy c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn cã mèi quan hÖ tÝch nªn ®Ó cã ®­îc tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh ta dïng c«ng thøc sè trung b×nh nh©n.Víi chØ tiªu nµy chØ nªn tÝnh khi hiÖn t­îng nghiªn cøu ph¸t triÓn theo mét xu h­íng nhÊt ®Þnh. C«ng thøc tÝnh: Tõ chØ tiªu nµy ta cã thÓ dù ®o¸n tèc ®é ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng trong t­¬ng lai theo c«ng thøc : n+l = Yn . Trong ®ã l lµ sè lÇn dù ®o¸n. ®Ó sö dông ph­¬ng ph¸p nµy th× c¸c ti ph¶i xÊp xØ b»ng nhau v× khi ®ã t cã tÝnh chÊt ®¹i diÖn cao. 4/Tèc ®é t¨ng gi¶m : chØ tiªu nµy cho ta biÕt qua thêi gian th× hiÖn t­îng chóng ta nghiªn cøu ®· t¨ng hay gi¶m bao nhiªu lÇn hoÆc bao nhiªu % qua 2 thêi gian. a/Tèc ®é t¨ng gi¶m tõng kú:ph¶n ¸nh tèc ®é t¨ng gi¶m cña hiÖn t­îng trong thêi gian liÒn nhau.Lµ tû sè gi÷a l­îng t¨ng hoÆc gi¶m liªn hoµn víi møc ®é kú gèc liªn hoµn hay b»ng tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn -1 C«ng thøc : ai = ti - 1 (nÕu tÝnh b»ng lÇn) ai = ti - 100 (nÕu tÝnh b»ng ®¬n vÞ phÇn tr¨m) Trong ®ã ai lµ tèc ®é t¨ng gi¶m tõng kú.NÕu hiÖn t­îng ph¸t triÓn t¨ng lªn th× ai>0,hiÖn t­îng gi¶m ®i th× ai<0. b/Tèc ®é t¨ng gi¶m ®Þnh gèc :Ph¶n ¸nh tèc ®é t¨ng gi¶m cña hiÖn t­îng trong kho¶ng thêi gian dµi.Lµ tû sè gi÷a l­îng t¨ng gi¶m ®Þnh gèc víi møc ®é kú gèc cè ®Þnh hay lµ tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc -1 C«ng thøc tÝnh: Trong ®ã Ai lµ tèc ®é t¨ng gi¶m ®Þnh gèc. c/Tèc ®é t¨ng gi¶m trung b×nh: lµ con sè ®¹i diÖn cho c¸c tèc ®é t¨ng gi¶m tõng kú.§­îc tÝnh theo c«ng thøc: cho thÊy theo thêi gian tèc ®é t¨ng cña hiÖn t­îng trung b×nh lµ bao nhiªu? 5/Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi 1% t¨ng gi¶m cña tèc ®é t¨ng gi¶m tõng kú: Theo chØ tiªu nµy th× cø 1% t¨ng hoÆc gi¶m cña tèc ®é t¨ng gi¶m tõng kú th× øng víi quy m« cô thÓ lµ bao nhiªu? hay : ChØ tiªu nµy kh«ng ®­îc dïng ®Ó tÝnh cho tèc ®é t¨ng gi¶m ®Þnh gèc Ai v× nã lu«n lµ mét sè kh«ng ®æi vµ b»ng y1/100. III/ Mét sè ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖnxu h­íng ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng hay tÝnh quy luËt cña sù ph¸t triÓn: *§Æt vÊn ®Ò :Mçi hiÖn t­îng ®Òu cã mét xu h­íng biÕn ®éng kh¸c nhau.§Ó n¾m ®­îc xu h­íng biÕn ®éng cña hiÖn t­îng chóng ta ph¶i biÕt ®­îc hiÖn t­îng chÞu t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè nµo?Nh©n tè nµo quyÕt ®Þnh ®Õn xu h­íng cña hiÖn t­îng,nh©n tè nµo lµm hiÖn t­îng lÖch khái xu h­íng. Sù biÕn ®éng vÒ mÆt l­îng cña hiÖn t­îng qua thêi gian th× chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè.Cã 2 lo¹i nh©n tè : -Nh÷ng nh©n tè chñ yÕu,b¶n chÊt t¸c ®éng vµo hiÖn t­îng tõ ®ã x¸c lËp nªn xu h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n cña hiÖn t­îng. -Nh÷ng yÕu tè ngÉu nhiªn t¸c ®éng vµo hiÖn t­îng ë nh÷ng thêi gian kh¸c nhau thoe nhiÒu chiÒu h­íng vµ møc ®é kh¸c nhau lµm l­îng lÖch khái xu h­íng c¬ b¶n. ViÖc x¸c ®Þnh ®­îc xu h­íng biÕn ®éng cña hiÖn t­îng lµ rÊt quan träng trong viÖc nghiªn cøu.V× vËy cÇn ph¶i cã nh÷ng ph­¬ng ph¸p thÝch hîp ®¬n gi¶n ®Ó lo¹i bá t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè ngÉu nhiªn g©y nªn sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng .Nh÷ng ph­¬ng ph¸p th­êng dïng ®Ó nªu lªn xu h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n cña hiÖn t­îng lµ: +Më réng kho¶ng c¸ch thêi gian. +Dïng sè trung b×nh tr­ît +Ph­¬ng ph¸p håi quy +Ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn biÕn ®éng thêi vô 1/Ph­¬ng ph¸p më réng kho¶ng c¸ch thêi gian: Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc ¸p dông víi d·y sè thêi kú khi mµ kho¶ng c¸ch thêi gian ng¾n qu¸.NghÜa lµ c¸c møc ®é nhiÒu qu¸ kh«ng cho thÊy ®­îc xu h­íng.Khi ®ã ta ph¶i më réng kho¶ng c¸ch thêi gian cña d·y sè ®Ó lo¹i trõ bít sù t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè ngÉu nhiªn lªn c¸c møc ®é. Víi ph­¬ng ph¸p nµy ta dÔ dµng chuyÓn ®æi kho¶ng c¸ch thêi gian sao cho phï hîp vµ cã thÓ lo¹i bá bít nh÷ng møc ®é kh«ng cÇn thiÕt,kh«ng cho thÊy ®­îc xu h­íng ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng. Ph­¬ng ph¸p nµy co ­u ®iÓm ®¬n gi¶n dÔ tÝnh,cã thÓ dÔ dµng lo¹i bá c¸c møc ®é,cho thÊy ®­¬c xu h­íng ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng.Nh­ng ng­îc l¹i lam mÊt ®i rÊt nhiÒu c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng. 2/Ph­¬ng ph¸p d·y sè trung b×nh tr­ît : Lµ dïng sè trung b×nh céng cña mét nhãm nhÊt ®Þnh c¸c møc ®é cña d·y sè ®­îc tÝnh b»ng c¸ch lÇn l­ît lo¹i dÇn c¸c møc ®é ®Çu vµ thªm vµo ®ã c¸c møc ®é tiÕp theo,sao cho tæng sè l­îng c¸c møc ®é tham gia tÝnh sè trung b×nh kh«ng thay ®æi. Gi¶ sö cã d·y sè thêi gian víi c¸c møc ®é y1,y2,y3,...,yn-2,yn-1,yn .NÕu tÝnh trung b×nh tr­ît cho c¸c nhãm 3 møc ®é ta cã: ViÖc lùa chän trung b×nh tr­ît víi bao nhiªu møc ®é phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña hiÖn t­îng vµ phô thuéc vµo sè l­îng møc ®é cña d·y sè ban ®Çu. -NÕu sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian Ýt thay ®æi vµ sè l­îng møc ®é cña d·y sè kh«ng nhiÒu th× ta tÝnh trung b×nh tr­ît 3-4 møc ®é. -NÕu sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian t­¬ng ®èi lín vµ møc ®é cña d·y sè t­¬ng ®èi nhiÒu ta tÝnh trung b×nh tr­ît 5-7 møc ®é. Khi t¨ng møc ®é tÝnh trung b×nh tr­ît th× tÝnh chÊt san b»ng cña sè trung b×nh cµng lín nh­ng ng­îc l¹i nã l¹i lµm sè l­îng møc ®é cña d·y sè trung b×nh tr­ît gi¶m dÉn ®Õn ¶nh h­ëng ®Õn viÖc ph©n tÝch biÕn ®éng. 3/Ph­¬ng ph¸p håi quy theo thêi gian: Lµ ph­¬ng ph¸p biÓu diÔn c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng qua thêi gian b»ng mét m« h×nh håi quy mµ trong ®ã biÕn ®éc lËp lµ thø tù thêi gian.M« h×nh håi quy nµy ®­îc gäi lµ hµm xu thÕ. trong ®ã t lµ thø tù thêi gian. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu hiÖn t­¬ng,®Ó chän ®­îc m« h×nh tèt nhÊt cho viÖc ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng ta ph¶i dùa vµo ph©n tÝch ®Æc ®iÓm biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian ®ång thêi cÇn dùa vµo ®å thÞ,®é t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi,tèc ®é ph¸t triÓn... *Mét sè d¹ng m« h×nh cô thÓ : +M« h×nh tuyÕn tÝnh : = a0 + a1 .t trong ®ã t lµ thø tù thêi gian . a0,a1 lµ c¸c tham sè. §Ó x¸c ®Þnh m« h×nh nµy ta cã hai c¸ch lµ dïng ®å thÞ hoÆc l­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn: di = yi - yi-1 M« h×nh nµy ®­îc sö dông khi c¸c l­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn xÊp xØ nhau.Khi ®ã ¸p dông ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt ta cã hÖ ph­¬ng tr×nh x¸c ®Þnh b0 vµ b1. +M« h×nh d¹ng parabol: Ŷt= a0 + a1 .t + a2 . t2 Ph­¬ng tr×nh nµy ®­îc ¸p dông khi c¸c sai ph©n bËc 2 xÊp xØ nhau.§Ó x¸c ®Þnh ph­¬ng tr×nh nµy ta dùa vµo ®å thÞ vµ sai ph©n bËc hai,tøc lµ:di(2) = di(2) - d(2)i-1 §Ó x¸c ®Þnh c¸c tham sè a0 ,a1,a2 ta dùa vµo ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt,tõ ®ã ta cã hÖ ph­¬ng tr×nh sau: +Ph­¬ng tr×nh d¹ng mò : Ŷt = b0 . bt1 §Ó x¸c ®Þnh m« h×nh nµy ta dùa vµo ®å thÞ vµ c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn ti. M« h×nh nµy ®­îc ¸p dông khi c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn xÊp xØ nhau. Tõ ®ã dùa vµo ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt ta cã hÖ ph­¬ng tr×nh x¸c ®Þnh b0 ,b1: Trong thùc tÕ viÖc x©y dùng m« hinh ®Ó biÓu hiÖn xu thÕ biÕn ®éng cña hiÖn t­îng th­êng ph¶i dùa vµo SE hay SSE,tøc lµ sai sè chuÈn.M« h×nh nµo cã sai sè chuÈn bÐ nhÊt th× biÓu hiÖn tèt nhÊt hiÖn t­îng. Trong ®ã SSE : Tæng b×nh ph­¬ng c¸c sai sè. b : Sè c¸c tham sè cña m« h×nh. n : Sè n¨m. M« h×nh tèt nhÊt khi SE min. 4/Ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn biÕn ®éng thêi vô: BiÕn ®éng thêi vô lµ biÕn ®éng cã tÝnh chÊt lÆp ®i lÆp l¹i trong tõng thêi gian nhÊt ®Þnh.Trong thùc tÕ,mét sè hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi cã sù biÕn ®éng th­êng mang tÝnh thêi vô,tøc lµ vµo kho¶ng thêi gian nµo ®ã hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi t¨ng nh­ng ë mét thêi gian nµo ®ã l¹i gi¶m do ¶nh h­ëng cña c¸c nh©n tè ngÉu nhiªn.BiÕn ®éng thêi vô lµm cho ho¹t ®éng cña mét sè ngµnh nµo ®ã lóc khÈn tr­¬ng,c¨ng th¼ng lóc th× nhµn rçi. Nguyªn nh©n g©y nªn tÝnh thêi vô th­êng lµ do c¸c yÕu tè kh¸ch quan nh­: thêi tiÕt khÝ hËu,m«i tr­êng tËp qu¸n sinh ho¹t cña tõng d©n téc tõng ®Þa ph­¬ng,c¸c dÞp tÕt lÔ héi. Tõ néi dung,®Æc ®iÓm cña biÕn ®éng thêi vô ta thÊy biÕn ®éng thêi vô mang tÝnh kh«ng tèt.V× vËy chóng ta ph¶i nghiªn cøu biÕn ®éng thêi vô ®Ó n¾m ®­îc sù t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè chñ yÕu vµ ngÉu nhiªn,®Ó tõ ®ã ®Ò ra nh÷ng chñ tr­¬ng,biÖn ph¸p phï hîp,kÞp thêi ®Ó h¹n chÕ nh÷ng ¶nh h­ëng cña biÕn ®éng thêi vô ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña x· héi. §Ó nghiªn cøu biÕn ®éng thêi vô th× cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p nh­ng ph­¬ng ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt lµ tÝnh chØ sè thêi vô.Khi nghiªn cøu biÕn ®éng thêi vô th× sè liÖu vÒ hiÖn t­îng ph¶i cã trong nhiÒu n¨m,Ýt nhÊt lµ 3 n¨m. Ph­¬ng ph¸p chØ sè thêi vô cã 2 tr­êng hîp: a/Tr­êng hîp 1:BiÕn ®éng thêi vô qua thêi gian thay ®æi Ýt hay t­¬ng ®èi ®Òu ®Æn.Tøc lµ sù t¨ng gi¶m møc ®é cña hiªn t­îng lµ kh«ng râ rÖt,khi ®ã chØ sè thêi vô ®­îc tÝnh theo c«ng thøc : Trong ®ã yi trung b×nh lµ trung b×nh cña thêi gian i y0 trung b×nh lµ trung b×nh chung. Gi¶ sö ta cã sè liÖu th¸ng cña 3 n¨m nh­ sau: N¨m quý 1 2 3 Y Ii I II II III III IIII IV IIV Trung binh chung : ChØ sè th¸ng 1: NÕu I1 > 100 th× quy m« th¸ng 1 më réng.Ngù¬c l¹i I1<100 th× quy m« th¸ng 1 thu hÑp. NÕu Ik >100 th× quy m« th¸ng k më réng.Ng­îc l¹i Ik < 100 th× quy m« th¸ng k thu hÑp. b/Tr­êng hîp 2: BiÕn ®éng thêi vô qua thêi gian biÕn ®éng t¨ng gi¶m râ rÖt.Khi ®ã chØ sè thêi vô cßn tÝnh theo c«ng thøc sau: IV/Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn t¹o thµnh c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian 1/C¸c thµnh phÇn cña d·y sè thêi gian: HiÖn nay ng­êi ta cã thÓ cã nhiÒu c¸ch ph©n chia kh¸c nhau nh­ng phæ biÕn nhÊt hiÖn nay lµ ph©n tÝch theo 3 thµnh phÇn: -thµnh phÇn thø nhÊt la hµm xu thÕ (ft) ph¶n ¸nh xu h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n cña hiÖn t­îng kÐo dµi theo thêi gian. -Thµnh phÇn thø 2 lµ biÕn ®éng thêi vô St ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng lÆp ®i lÆp l¹i cña hiÖn t­îng trong tõng thêi gian nhÊt ®Þnh cña 1 n¨m. -Thµnh phÇn thø 3 lµ biÕn ®éng ngÉu nhiªn Zt s¶y ra trong thêi gian kh¸c nhau ,møc ®é kh¸c nhau,chiÒu h­íng kh¸c nhau. §¬n vÞ tÝnh cña c¸c thµnh phÇn kh¸c nhau trong c¸c d¹ng kÕt hîp kh¸c nhau. Trong kÕt hîp d¹ng céng yt=ft + st + tt th× ft , st , tt cïng ®¬n vÞ ®o víi yt Trong kÕt hîp d¹ng nh©n yt=ft . st . tt th× ft cïng ®¬n vÞ tÝnh víi yt cßn St ,Zt tÝnh theo ®¬n vÞ lÇn hoÆc %. §Ó nh×n râ biªn ®é cña dao ®éng cña yt theo thêi gian ta cã ®å thÞ cña hai d¹ng kÕt hîp yt yt 0 t 0 t 2/Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn cña Yt theo d¹ng céng dung b¶ng Buys Ballot. Gi¶ sö ta cã d·y sè thêi gian d¹ng: Ŷt=ft + st +zt trong ®ã ft lµ hµm xu thÕ tuyÕn tÝnh ft=bo + b1. t St lµ biÕn ®éng thêi vô St = Cj Zt rÊt khã m« h×nh ho¸ nªn cã thÓ bá qua. Do ®ã ta chØ xÐt Ŷt = b0 + b1 t + Cj §Ó x¸c ®Þnh yt ta ­íc l­îng b0,b1,Cj theo ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt.Nh­ng trong thùc tÕ ta th­êng dïng b¶ng Buys-Ballot. Quý j N¨m i i 1 2 3 4 Tæng dßng Ti i . Ti 1997 1 Y1,1 Y1,2 Y1,3 Y1,4 1998 2 Y2,1 Y2,2 Y2,3 Y2,4 1999 3 Y3,1 Y3,2 Y3,3 Y3,4 2000 4 Y4,1 Y4,2 Y4,3 Y4,4 2001 5 Y5,1 Y5,2 Y5,3 Y5,4 Tæng cét Tæng T Tæng S T.b×nh quý Tõ b¶ng trªn ta cã: Trong ®ã m lµ sè th¸ng hoÆc sè quý. n: Sè n¨m nghiªn cøu T : Tæng c¸c møc dé cña n¨m.c¸c s = åi . Ti i: Thø tù thêi gian Ti : Tæng c¸c møc ®é cña n¨m i Tõ tÝnh to¸n trªn ta ®­îc m« h×nh: 3/Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn cña Yt theo dang nh©n: Hµm Yt cã d¹ng : yt=ft . st . tt X¸c ®Þnh hµm xu thÕ (ft) vµ thµnh phÇn thêi vô (st). X¸c ®Þnh xu thÕ ft: Tõ ®©y yt ban ®Çu, tÝnh trung b×nh truît nh»m môc ®Ých khö khö biÕn ®éng thêi vô vµ biÕn ®éng ngÉu nhiªn. Tõ ®©y trung b×nh tr­ît th«ng qua m« h×nh håi quy theo thêi gian ta x¸c ®Þnh xu thÕ ft b»ng hai c¸ch dïng ®å thi hay dïng sai ph©n. NÕu sai ph©n bËc mét lµ hµm sè th× xu thÕ cã d¹ng tuyÕn tÝnh. NÕu sai ph©n bËc hai lµ hµm sè th× xu thÕ cã d¹ng parabol. NÕu tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn (ti) xÊp xØ nhau th× xu thÕ cã d¹ng tuyÕn tÝnh. X¸c ®Þnh thêi vô st : ta cã St . Zt =yt/ft.Sau ®ã tÝnh trung b×nh xÐn tøc lµ lo¹i bá gi¸ trÞ lín nhÊt vµ nhá nhÊt. B¶ng trung b×nh xÐn ®­îc tÝnh tõ c¸c tØ sè : yt/ft. xÕp theo sè hÖ sè ®iÒu chØnh H H = å trung b×nh mong ®îi/åtrung b×nh xÐn(thùc tÕ) å trung b×nh mong ®îi. NÕu tµi liÖu quý lµ 4 (hay 400%) NÕu tµi liÖu th¸ng lµ 12 (hay 1200%) Cuèi cïng ta tÝnh ®ù¬c st ( hay chØ sè thêi vô ®iÒu chØnh) St = trung b×nh xÐn ´ H Khi tÝnh ®­îc ft, St. Ta tÝnh thµnh phÇn ngÉu nhiªn Zt . Zt = yt/ft . St Nh­ vËy c¸c thµnh phÇn cña møc ®é yt ®­îc ph©n tÝch theo c¸c c¸ch kh¸c nhau. ViÖc ph©n tÝch nµy nh»m gióp cho viÖc ph©n tÝch tæng hîp c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian. C¸c ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch nµy lµ c¬ së cho viÖc dù ®o¸n c¸c møc ®é cña hiÖn t­îng trong t­¬ng lai. Ch­¬ng II : Dù ®o¸n thèng kª ng¾n h¹n vµ c¸c ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n Khi nghiªn cøu mét hiÖn t­îng kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi hay khoa häc kÜ thuËt nµo ®ã,ta sÏ l¾m b¾t ®­îc ®Æc ®iÓm sù ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng,xu h­íng ,tÝnh quy luËt cña cña hiÖn t­îng.Nh­ng ®Ó biÕt ®­îc sù vËn ®éng biÕn ®æi cña hiÖn t­îng trong t­¬ng lai th× chóng ta ph¶i cã nh÷ng ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n ®­îc sù ph¸t triÓn cña hiÖn t­îng trong t­¬ng lai.Ngµy nay dù ®o¸n ®· trë thµnh m«n khoa häc quan träng ®Ó ¸p dông vµo mäi lÜnh vùc trong cuéc sèng.Trong kinh tÕ,viÖc dù ®o¸n cã ý nghÜa rÊt quan träng,nã gióp cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh kinh tÕ cã c¬ së ®Ó ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp. I/Kh¸i niªm dù ®o¸n thèng kª ng¾n h¹n: Lµ viÖc dù ®o¸n qu¸ tr×nh tiÕp theo cña hiÖn t­îng trong nh÷ng kho¶ng thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n,nèi tiÕp víi hiÖn t¹i b»ng viÖc sö dông nh÷ng th«ng tin thèng kª vµ ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p thÝch hîp. Chóng ta cã thÓ dù ®o¸n cho nh÷ng kho¶ng thêi gian ng¾n dµi kh¸c nhau nh­ tuÇn,th¸ng ,quý ,n¨m.Tõ kÕt qu¶ dù ®o¸n ta cã thÓ n¾m ®­îc t×nh h×nh biÕn cña hiÖn t­îng trong t­¬ng lai tõ ®ã cã thÓ ®iÒu chØnh kÞp thêi sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng theo chiuÒ h­íng cã lîi,®­a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n. II.Ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n thèng kª ng¾n h¹n HiÖn nay cã nhiÒu lo¹i ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n nh­ng c¨n cø theo thêi gian th× chia ra lµm 3 lo¹i -Víi kho¶ng thêi gian dµi tõ 10 n¨m trë lªn chñ yÕu phôc vô cho viÖc hoÆch ®Þnh c¸c chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ. -Víi kho¶ng thêi gian 3-10 n¨m th× phôc vô cho viÖc lËp c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ. -Víi kho¶ng thêi gian nhá h¬n 3 n¨m chñ yÕu phôc vô cho viÖc n¾m b¾t tinh ph¸t triÓn cña hiÖn,xu h­íng ph¸t triÓn ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh cho phï hîp. ViÖc tiÕn hµnh dù ®o¸n cã thÓ cã nhiÒu c¸ch nh­ng th­êng dùa vµo 3 nhãm ph­¬ng ph¸p sau: -Ph­¬ng ph¸p chuyªn gia:tøc lµ th«ng qua viÖc th¨m dß,hái ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia sau ®ã t«ng hîp rut ra kÕt luËn cã tÝnh chung cao nhÊt. -Ph­¬ng ph¸p dùa vµo hµm håi quy béi: Tõ sè liÖu cã tr­íc vÒ mét hiÖn t­îng nµo ®ã ta x©y dùng hµm håi quy béi sau ®ã dùa vÇßhm nµy ®Ó dù ®o¸n cho hiÖn t­¬ng trong t­îng lai. -Ph­¬ng ph¸p dùa vµo d·y sè thêi gian. III.Mét sè ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n thèng kª ng¾n h¹n dùa vµo d·y sè thêi gian: 1.Dù ®o¸n thèng kª dùa vµo ph­¬ng tr×nh håi qui: ph­¬ng tr×nh håi qui theo thêi gian: `yt =f(t, a0 ,a1,........,an) Cã thÓ dù ®o¸n b»ng c¸ch ngo¹i suy ph­¬ng tr×nh håi qui: Ŷt + h = f (t+h, a0 ,a1,........,an) trong ®ã : h= 1,2,3....... Ŷt + h: møc ®é dù ®o¸n ë thêi gian (t+h). 2.Dù ®o¸n dùa vµo l­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi b×nh qu©n Ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n nµy cã thÓ ®­îc sö dông khi c¸c l­îng t¨ng ( hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi liªn hoµn xÊp xØ nhau. Ta ®· biÕt l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi b×nh qu©n ®­îc tÝnh theo c«ng thøc : Tõ ®ã ta cã m« h×nh dù ®o¸n: Ŷn+h = yh +`d.h ( h= 1,2,3........) Trong ®ã ; yn : møc ®é cuèi cïng cña d·y sè thêi gian 3. Dù ®o¸n dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh Ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n nµy ®­îc ¸p dông khi c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn xÊp xØ b»ng nhau. Ta ®· biÕt tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh d­îc tÝnh theo c«ng thøc : Trong ®ã ; y1 : Møc ®é ®Çu tiªn cña d·y sè thêi gian yn : Møc ®é cuèi cïng cña d·y sè thêi gian tõ c«ng thøc trªn ,cã m« h×nh dù ®o¸n nh­ sau: Ŷn+h = yn . `(t).h Dù ®o¸n thèng kª dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh hµng n¨m nh­ trªn cã thÓ ®­îc më réng cho nh÷ng kho¶ng thêi gian d­íi 1 n¨m,vÝ dô nh­ dù ®o¸n cho c¸c quÝ cña tõng n¨m,khi ®ã ta cã m« h×nh dù ®o¸n sau ®©y: IV.Dù ®o¸n b»ng ph­¬ng ph¸p san b»ng mò: ë phÇn trªn ta ®· ®Ò cËp ®Õn mét sè ph­¬ng ph¸p ®¬n gi¶n ®Ó dù ®o¸n thèng kª ng¾n h¹n mµ trong ®ã khi x©y dùng c¸c m« h×nh dù ®o¸n th× c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian ®­îc xem lµ nh­ nhau,nghÜa lµ cã cïng quyÒn sè trong khi x©y dùng m« h×nh .V× vËy ®Ó ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng nµy ®ßi hái khi x©y dùng m« h×nh dù ®o¸n th× c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian ph¶i ®­îc chó ý mét c¸ch kh¸c nhau.C¸c møc ®é cµng míi th× cµng cÇn ph¶i chó ý nhiÒu h¬n so víi c¸c møc ®é cµng cò.Nh­ vËy m« h×nh dù ®o¸n cã kh¶ n¨ng thÝch nghi so víi sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng.Mét trong nh÷ng ph­¬ng ph¸p san b»ng mò a/ M« h×nh ®¬n gi¶n Gi¶ sö ë th¬× gian t,ta cã møc ®é thùc tÕ lµ yt vµ møc ®é dù ®o¸n lµ y^t.Møc ®é dù ®o¸n cña hiÖn t­îng ë thêi gian tiÕp theo cã thÓ viÕt : Ŷt+1= a.yt + (1-a). Ŷt (1) ®Æt 1-a =b ta cã: Ŷt = a.Yt + b.Ŷt (2) a,b ®­îc gäi lµ c¸c tham sè san b»ng víi a + b =1 vµ nhËn gi¸ trÞ trong kho¶ng 0,1 .Nh­ vËy,møc ®é dù ®o¸n Ŷt-1 lµ trung b×nh céng gia quyÒn cña Yt-1 vµ Ŷt. t­¬ng tù ta còng cã Ŷt = a.Yt-1 + b.Ŷt-1 Thay vµo ( 2 ) ta cã : Ŷt-1 = aYt-1 + ab Yt-1 + Ŷt-1 B»ng c¸ch tiÕp tôc thay c¸c møc ®é dù ®o¸n Ŷt-1 , Ŷt-1... vµo c«ng thøc trªn ta sÏ cã : (3) v× 1- a = b < 1 nªn khi i ®¥ th× bi+1 ® 0 vµ aåbi Khi ®ã : (4) Nh­ vËy Ŷt+1 lµ tæng tÊt c¶ c¸c møc ®é cña d·y sè thêi gian ®­îc tÝnh theo quyÒn sè,trong ®ã c¸c quyÒn sè gi¶m dÇn theo d¹ng mò tuú thuéc vµo møc ®é cña d·y sè.Còng chÝnh v× vËy mµ ph­¬ng ph¸p cã tªn lµ san b»ng mò : C«ng thøc (1) cã thÓ viÕt : Ŷt+1 = Ŷt+ a .Yt - a Ŷt = Ŷt + a ( Yt- Ŷt ) NÕu ®Æt et = (Yt - Ŷt ) lµ sai sè dù ®o¸n ë thêi gian t th× Ŷt+1 =Ŷt + a.et (5) tõ c¸c c«ng thøc trªn cho chóng ta thÊy cã hai vÊn ®Ò quan träng trong ph­¬ng ph¸p san b»ng mò: thø nhÊt lµ viÖc lùa chän a ,®­îc rµng buéc víi ®iÒu kiÖn 0 < a <1 vµ a+b=1.NÕu a ®­îc chän cµng lín th× c¸c møc ®é cµng míi th× sÏ cµng ®­îc chó ý,ng­îc l¹i nÕu a ®­îc chän cµng nhá th× c¸c møc ®é cò ®­îc chó ý mét c¸ch tho¶ ®¸ng,do ®ã,®Ó lùa chän a ®ßi hái ph¶i dùa vµo ph©n tÝch ®Æc ®iÓm biiÕn ®éng cña hiÖn t­îng qua thêi gian vµ kinh nghiÖm nghiªn cøu.Nãi chung,gi¸ trÞ a tèt nhÊt lµ gi¸ trÞ lµm cho tæng b×nh ph­¬ng sai sè dù ®o¸n nhá nhÊt. thø hai lµ san b»ng mò ®­îc thùc hiÖn theo phÐp ®Ö qui,tøc lµ ®Ó tÝnh Ŷt+1 th× ta ph¶i cã Ŷt ,®Ó tÝnh Ŷt ta ph¶i cã Ŷt+1.Do ®ã ®Ó tÝnh to¸n,ta ph¶i x¸c ®Þnh gi¸ trÞ ban ®Çu( ®iÒu kiÖn ban ®Çu).Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó tÝnh gi¸ trÞ ban ®Çu nh­ cã thÓ lÊy møc ®é ®Çu tiªn cña d·y sè,hoÆc lµ sè trung b×nh cña mét sè c¸c møc ®é ®Çu tiªn cña d·y sè.... Trªn ®©y ®· tr×nh bµy néi dung cña ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n b»ng san b»ng mò víi m« h×nh ®¬n gi¶n nhÊt lµ m« h×nh kh«ng cã biÕn ®éng thêi vô vµ kh«ng cã xu thÕ gäi lµ m« h×nh ®¬n gi¶n.M« h×nh nµy cã thÓ viÕt : Ŷt+1 = ao(t) + a1(t) Trong ®ã : a0(t) = a.yt +(1-a) [a0(t-1) + a1(t-1)] a1(t) = g[a0(t) - a0(t-1)] +(1-g).a1(t-1) a vµ g lµ c¸c tham sè san b»ng mò vµ nhËn gi¸ trÞ trong kho¶ng [0;1] gi¸ trÞ a vµ g ®­îc chän tèt nhÊt lµ c¸c gi¸ trÞ lµm cho tæng b×nh ph­¬ng cña sai sè dù ®o¸n lµ bÐ nhÊt,cßn viÖc lùa chän c¸c gi¸ trÞ ban ®Çu cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh nh­ sau; a0(0) cã thÓ lµ møc ®é ®Çu tiªn trong d·y sè a1(0) cã thÓ lµ l­îng t¨ng(gi¶m ) tuyÖt ®èi trung b×nh,viÖc lùa chän c¸c gi¸ trÞ ban ®Çu cã thÓ dùa vµo hµm xu thÕ b/ M« h×nh xu thÕ tuyÕn tÝnh vµ biÕn ®éng thêi vô M« h×nh xu thÕ vµ biÕn ®éng thêi vô ( sau k b­íc th× lÆp l¹i.VÝ dô ®èi víi c¸c tµi liÖu quÝ k=4,®èi víi tµi liÖu thang k = 13 ®­îc chia thµnh hai tr­êng hîp : M« h×nh céng : Ŷt+1 = [a0 (t) + a1 (t) ] + S(t+1) trong ®ã : a0(t) = a[ yt - S (t-k) ] + (1-a).[a0 (t-1) + a1 (T-1)] a1(t) = g.[a0(t) – a0 (t-1)] + (1-g).a1(t-1) S(t+1) = d.[yt – a0 (t)] + (1 - d).S.(t-k) c/M« h×nh nh©n : Ŷt+1 = [a0(t) + a0(t)] . S(t+1) Trong ®ã: Dù ®o¸n b»ng ph­¬ng ph¸p san b»ng mò trë nªn thuËn tiÖn h¬n khi ta sö dông c¸c ch­¬ng tr×nh phÇn mÒm thèng kª ®Ó tÝnh to¸n nh­ lµ SPSS.trong ch­¬ng tr×nh nµy sÏ cho phÐp ta lùa chän c¸c tham sè san b»ng,c¸c gi¸ trÞ ban ®Çu mét c¸ch tèt nhÊt vµ dÔ dµng h¬n. V. Dù ®o¸n b»ng m« h×nh tuyÕn tÝnh ngÉu nhiªn (ph­¬ng ph¸p Box-Jenkins) Trong ph­¬ng ph¸p nµy,d·y sè thêi gian xem nh­ ®­îc sinh ra tõ qu¸ mét qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn.Trªn c¬ së ®ã,mét sè m« h×nh quan träng ®­îc x©y dùng vµ tiÕn hµnh dù ®o¸n.Mét sè m« h×nh tuyÕn tÝnh ngÉu nhiªn: Cã thÓ hiÓu mét qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn lµ mét tËp hîp c¸c biÕn ngÉu nhiªn xuÊt hiÖn qua thêi gian theo mét qui luËt x¸c suÊt nµo ®ã.Mét qua tr×nh ngÉu nhiªn lµ ®­îc gäi lµ dõng nÕu qui luËt ph©n phèi cña: Yt1-k,Yt2-k,............Ytn-k còng ®ång thêi lµ qui luËt ph©n phèi cña Yt1,,Yt2,...............,Ytn .VÒ trùc gi¸c,ta thÊy ®èi víi mét qu¸ tr×nh dõng th× kh«ng cã sù thay ®æi mét c¸ch cã hÖ thèng cña k× väng,ph­¬ng sai vµ kh«ng cã biÕn ®éng thêi vô. ViÖc ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm cña mét qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn cã thÓ dùa vµo hµm tù hiÖp ph­¬ng sai vµ hµm tù t­¬ng quan. Gi¶ sö qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn dõng Yt1,Yt2,.................Ytn cã: Kú väng E[Yt] = μ Ph­¬ng sai Var[Yt] = E[( Ytt –μ) (Yt –μ)] K=0,1,2,3..... Hµm tù t­¬ng quan : k=0, 1, 2 ,... Trong thùc tÕ,ta chØ cã d·y sè thêi gian Y1,Y2,...........Yn do ®ã gk vµ ρk  ®­îc ­íc l­îng bëi Ck vµ Rk ®­îc tÝnh tõ d·y nµy. k=0,1,2,3..... Rk = Ck/ C0 C0 = 1/n a/ M« h×nh tuyÕn tÝnh dõng ®Ó m« t¶ c¸c m« h×nh,c¸c to¸n tö sau ®©y ®­îc sö dông to¸n tö chuyÓn dÞch vÒ tr­íc,kÝ hiÖu B BYt = Yt-1 Bm Yt = Yt-m To¸n tö sai ph©n: KÝ hiÖu ▽ Yt= Yt – Yt-1 (sai ph©n bËc 1) dYt= Bd-1Yt = (1 – B )d Yt (sai ph©n bËc 1) -Qu¸ tr×nh tù håi qui D·y ( Yk) ®­îc gäi lµ tu©n theo qu¸ tr×nh tù håi qui bËc p kÝ hiÖu AR(p) nÕu: Yt = ф1Yt-1 + ф2Yt-2+......................+фpYt-p + at Trong ®ã : ф1, ф2,........., фn lµ c¸c tham sè at lµ mét qu¸ tr×nh dõng ®Æc biÖt ®¬n gi¶n vµ ®­îc gäi lµ qu¸ tr×nh thuÇn khiÕt hay t¹p ©m tr¾ng víi : BiÓu diÔn qua to¸n tö B : (1-ф1B – ф2 B2 - .............. - фpBp ).Yt = at Hay фp(B).Yt = at (1-фB – ф2B2 - .............. - фp Bp ).Yt = at Hµm tù t­¬ng quan : rk = ф1rk-1 + ф2rk-2 +................+фprk-p víi K ³ 1 Mét vµi qu¸ tr×nh AR ®¬n gi¶n : Qu¸ tr×nh bËc 1 : AR (1): Yt = ф1Yt-1 + at Hµm tù t­¬ng quan: rk = ф1k Qu¸ tr×nh bËc 2: AR(2): Yk = ф1Yt-1 + ф2 Yt-2 + at Hµm tù t­¬ng quan rk = ф rk -1 + ф2rk-2 - Qu¸ tr×nh trung b×nh tr­ît. D·y (Yt) ®­îc gäi lµ tu©n theo qu¸ tr×nh b×nh qu©n tr­ît bËc q.KÝ hiÖu MA(q) nÕu: Yt = at - q1at-1 - q2at-2 -........- qqat-q (trong ®ã q1 , q2,.........qq lµ c¸c tham sè) BiÓu diÔn qua to¸n tö B: Yt = ( 1- q1B - q2B2-..........- qqBq).at hay Yt = q (B)at Hµm tù t­¬ng quan: Mét vµi qu¸ tr×nh MA ®¬n gi¶n : Qu¸ tr×nh bËc 1 : MA(1) : Yt = at - q1at-1 Hµm tù t­¬ng quan: Qu¸ tr×nh bËc 2 MA(2): Yt = at - q1at-1 - q2at-2 Hµm tù t­¬ng quan: - Qu¸ tr×nh tù håi qui trung b×nh tr­ît bËc p,q KÝ hiÖu ARIMA(p,q) ®ã lµ sù kÕt hîp gi÷a AR(p) vµ MA(q): Yt = ф1 Yt-1 +ф2 Yt-2+.......+фpYt - p + at - q1at-1- q2at-2 -......- qqat-q Hay ф(B).Yt = q(B).at Hµm tù t­¬ng quan: r = ф rk-1 фrk-2 +..............+фrk-p Víi k³ q+1 Trong thùc tÕ,qu¸ tr×nh ARMA(1,1) th­êng ®­îc sö dông : Yt =ф1 Yt -1 + at - qat-1 b/M« h×nh tuyÕn tÝnh kh«ng dõng: Trong thùc tÕ,phÇn lín c¸c qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn lµ kh«ng dõng,®Ó thÝch øng vãi c¸c qu¸ tr×nh dõng th× cÇn ph¶i chuyÓn qu¸ tr×nh kh«ng dõng thµnh qu¸ tr×nh dõng b»ng c¸ch sö dông to¸n tö sai ph©n ÑdYt Tõ qu¸ tr×nh ARMA(p,q) nÕu thay Yt b»ng ÑdYt ta sÏ ®­îc :ф(B)ÑdYt =q(B)at qu¸ tr×nh trªn ®­îc gäi lµ qu¸ tr×nh tæng hîp hçn hîp tù håi qui trung b×nh tr­ît.KÝ hiÖu ARIMA(p,d,q) trong ®ã : p lµ bËc cña to¸n tö tù håi qui d lµ bËc cña to¸n tö sai ph©n q lµ bËc cña to¸n tö trung b×nh tr­ît Mét sè m« h×nh ARIMA th­êng ®­îc sö dông : ARIMA(0,1,1) : ÑYt = ar - q.at-1 ARIMA(0,2,2): Ñ2Yt = ar - q.at-1 ARIMA(1,1,1): ÑYt -ф1ÑYt-1 = ar - q.at-1 Trong thùc tÕ,nhiÒu d·y sè thêi gian mµ c¸c møc ®é cña nã ®­îc lÆp l¹i sau kho¶ng thêi gian s(vÝ dô s = 12 ®èi víi th¸ng vµ s =4 ®èi víi quÝ).Khi ®ã ta cã m« h×nh thêi vô víi d¹ng tæng qu¸t sau ®©y: ф(B)фp(Bs)ÑdÑds Yt = qq(B)qq(Bs)at M« h×nh trªn cã bËc (p,d,q)vµ (p,q,s)s trong ®ã Ñs = 1 - Bs фp(B) vµ qq(B) lµ nh÷ng ®a thøc ®èi víi B фp(Bs) vµ qq(Bs) lµ nh÷ng ®a thøc víi Bs Hµm tù t­¬ng quan víi nghiÖm rk lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh dõng cña d·y sè thêi gian,®Ó nhËn d¹ng m« h×nh(tøc lµ x¸c ®Þnh bËc p vµ q cña ARIMA vµ ®Ó kiÓm tra sù hîp thøc cña m« h×nh. Mét tÝnh chÊt quan träng trong hµm tù t­¬ng quan cña mét qu¸ tr×nh dõng lµ sù gi¶m xót mét c¸ch nhanh chãng vÒ 0 khi k t¨ng lªn.Nh­ vËy b»ng c¸ch vÏ ®å thÞ cña rk cã thÓ chØ ra tÝnh chÊt dõng cña d·y sè thêi gian. Ng­ßi ta cã thÓ chØ ra r»ng : Hµm tù t­¬ng quan cña AR(p)hoÆc ARIMA(p,q) lµ hµm mò hoÆc h­íng tíi 0 khi k t¨ng lªn. hµm tù t­¬ng quan cña AR(q) cã q hÖ sè t­¬ng quan ®Çu tiªn kh¸c 0,cßn c¸c hÖ sè t­¬ng quan bËc cao h¬n q th× b»ng viÖc ­íc l­îng c¸c tham sè cña m« h×nh cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh víi nhiÒu ph­¬ng ph¸p nh­ ph­¬ng ph¸p m« men,ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt,ph­¬ng ph¸p hîp lÝ tèi ®a... PHÇN 2 : vËn dung ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian trong ph©n tÝch biÕn ®éng l­îng kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh thêi kú 1998-2002 I/Giíi thiÖu chung vÒ du lÞch Qu¶ng Ninh: Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña thÕ giíi g¨n liÒn víi ho¹t ®éng du lÞch,víi lÞch sö ph¸t triÓn l©u ®êi du lÞch ®· trë thµnh ngµnh kinh tÕ mòi nhän cña bÊt kú quèc gia nµo.Du lÞch,mét ngµnh c«ng nghiÖp kh«ng khãi ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh h¬n trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ cña thÕ giíi.Du lÞch ®· trë thµnh nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong ®êi sèng v¨n ho¸ cña tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y dulÞch ViÖt Nam còng ph¸t triÓn rÊt m¹nh mÏ,sè l­îng kh¸ch tham quan du lich t¨ng ®¸ng kÓ trong thËp kû 90 cña thÕ kû 21.V¬i tµi nguyªn du lÞch phong phó vµ ®a d¹ng,khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa,t¹o ®iÒu kiÖn rÊt lín cho ph¸t triÓn du lich.Mçi tØnh thµnh cña ®Êt n­íc ®Òu cã ®iÓm tham quan du lÞch næi tiÕng vµ kh¸ch tham quan yªu thÝch,®Æc biÖt víi Qu¶ng Ninh,mét tØnh n»m ë ®«ng b¾c tæ quèc,n»m s¸t víi biÓn ®«ng,cã nhiÒu ®¶o lín nhá vµ cã nhiÒu ®iÓm tham qua næi tiÕng.Qu¶ng Ninh ®· trë thµnh ®iÓm tham quan thó vÞ kh«ng chØ víi du kh¸ch trong n­íc mµ cßn víi c¶ du kh¸ch quèc tÕ.Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y l­îng kh¸ch quèc tÕ ®Õn nghØ ë Qu¶ng Ninh t¨ng rÊt nhanh.Kh«ng chØ víi nh÷ng danh lam th¾ng c¶nh ®· cã mµ vµo ngµy 30-4-2002 VÞnh h¹ Long cña Qu¶ng Ninh ®­îc tæ chøc UNESCO c«ng nhËn di s¶n thÕ giíi lÇn hai.Sù kiÖn nµy kh«ng chØ ®em l¹i cho nh©n d©n tØnh Qu¶ng Ninh còng nh­ nh©n d©n c¶ n­íc niÒm tù hµo vinh dù lín lao mµ cßn c¶ tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ trong viÖc g×n gi÷ di s¶n cña thÕ giíi.§©y lµ mét l¬i thÕ rÊt lín,lµm t¨ng tÝnh hÊp dÉn cña vÞnh H¹ Long víi du kh¸ch bèn ph­¬ng. Kh«ng chØ víi VÞnh H¹ Long mµ Qu¶ng Ninh cßn cã nh÷ng ®iÓm du lÞch næi tiÕng nh­: Yªn tö,b·i t¾m Trµ Cæ,®¶oTuÇn Ch©u,khu du lÞch B¸i tö long,B·i Ch¸y,v­ên Quèc gia Ba Bïn....ngoµi ra cßn cã mét sè hßn ®¶o lín nhá n»m trong khu du lÞch cña Qu¶ng Ninh.Bªn c¹nh ®ã trong n¨m 2003 Qu¶ng Ninh ®· tæ chøc ch­¬ng tr×nh “N¨m du lÞch H¹ Long’ ®Ó giíi thiÖu víi du kh¸ch bèn ph­¬ng vÒ H¹ Long nãi riªng vµ tiÒm n¨ng du lÞch Qu¶ng Ninh nãi chung. Du lich Qu¶ng Ninh ®· cã nh÷ng ®ãng gãp to lín cho ®Êt n­íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc,®ãng gãp to lín vÒ ngo¹i tÖ phôc vô cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸,t¹o nhiÒu doanh thu cho c¸c dÞch vô cã liªn quan nh­ :kinh doanh kh¸ch s¹n, nhµ hµng,tæ chøc h­íng dÉn viªn du lÞch... Víi nh÷ng tiÒm n¨ng nh­ vËy Qu¶ng Ninh hµng n¨m ®· thu hót hµng triÖu kh¸ch du lÞch trong vµ ngoµi n­íc ®Õn tham quan,®Æc biÖt lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.V¬i b¶ng sè liÖu vÒ sè kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh trong nh÷ng n¨m gÇn vµ b¶ng sè liÖu theo quý cña tõng n¨m sau ®©y ta sÏ thÊy møc gia t¨ng rÊt nhanh vÒ sè kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh N¨m 1998 1999 2000 2001 2002 Sè kh¸ch 875920 1100155 1499904 1977646 2610493 Nh×n vµo b¶ng sè liÖu trªn thÊy l­îng kh¸ch ®Õn Qu¶ng Ninh t¨ng rÊt nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Dùa vµo nh÷ng chØ tiªu ®· giíi thiÖu ë trªn ta xem xÐt ®Æc ®iÓm,sè kh¸ch du lÞch b×nh qu©n ®Õn hµng n¨m,tèc ®é ph¸t triÓn,l­îng t¨ng gi¶m.....vµ dù ®o¸n kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh n¨m 2003-2004. II/Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña sù biÕn ®éng sè kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh: Nh×n vµo b¶ng sè liÖu trªn ta thÊy l­îng kh¸ch ®Õn Qu¶ng Ninh t¨ng rÊt nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y vµ ¶nh h­ëng cña tÝnh thêi vô còng rÊt lín. 1/Sè kh¸ch du lÞch b×nh qu©n ®Õn hµng n¨m: ng­êi/n¨m Nh­ vËy l­îng kh¸ch trung b×nh ®Õn Qu¶ng Ninh hµng n¨m lµ 1612823,6 ng­êi/n¨m 2/L­îng t¨ng (gi¶m) tuyÖt ®èi sè kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh: ChØ sè nµy cho ta thÊy ®­îc sù thay ®æi cña sè kh¸ch qua tõng n¨m. a/L­äng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn:ph¶n ¸nh l­îng t¨ng gi¶m sè kh¸ch ®Õn Qu¶ng Ninh n¨m sau so víi n¨m tr­íc. di=yi - yi - 1 d1999 =y1999 - y1998 = 1100155 - 875920 = 224235 kh¸ch d2000 =y2000 - y1999 = 1499904 - 1100155 = 399749 kh¸ch d2001 =y2001 - y2000 = 1977646 - 1499904 = 477742 kh¸ch d2002 =y2002 - y2001 = 2610493 - 1977646 = 632847 kh¸ch Sè l­îng kh¸ch t¨ng thªm hµng n¨m kh¸ nhanh. N¨m 1999 t¨ng so víi n¨m 1998 lµ 224235 kh¸ch N¨m 2000 t¨ng so víi n¨m 1999 lµ 399749 kh¸ch N¨m 2001 t¨ng so víi n¨m 2000 lµ 477742 kh¸ch N¨m 2002 t¨ng so víi n¨m 2001 lµ 632847 kh¸ch b/L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi ®Þnh gèc :ph¶n ¸nh sè l­îng kh¸ch du lÞch t¨ng gi¶m so víi n¨m 1998 lµ bao nhiªu? ∆i =yi - y1 ∆1999 = y1999 - y1998 = 1100155 - 875920 = 224235 kh¸ch ∆2000 = y2000 - y1999 = 1499904 - 875920 = 623984 kh¸ch ∆2001 = y2001 - y2000 = 1977646 - 875920 = 1101726 kh¸ch ∆2002 = y2002 - y2001 = 2610493 - 875920 = 1734573 kh¸ch c/L­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi trung b×nh sè l­îng kh¸ch ®Õn Qu¶ng Ninh: ng­êi/n¨m Sè l­îng kh¸ch trung b×nh hµng n¨m ®Õn Qu¶ng Ninh lµ 578191 kh¸ch/n¨m. 3/Tèc ®é ph¸t triÓn sè kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh: Dùa vµo chØ sè nµy ta xem xÐt qua thêi gian sè l­îng kh¸ch du lÞch t¨ng víi tèc ®é bao nhiªu?Nh­ vËy lµ nhanh hay chËm vµ cã xu h­íng nh­ thÕ nµo? a/Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn ti :ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña l­îng kh¸ch gi÷a hai thêi gian liÒn nhau. Tèc ®é ph¸t triÓn cña sè l­îng kh¸ch n¨m 1999 so víi n¨m1998 t¨ng1,256 lÇn hay t¨ng 125,6 %. Tèc ®é ph¸t triÓn cña sè l­îng kh¸ch n¨m 2000 so víi n¨m 1999 t¨ng1,363 lÇn hay t¨ng 136,3 %. Tèc ®é ph¸t triÓn cña sè l­îng kh¸ch n¨m 2001 so víi n¨m 2000 t¨ng1,319 lÇn hay t¨ng 131,9 %. Tèc ®é ph¸t triÓn cña sè l­îng kh¸ch n¨m 2002 so víi n¨m 2001 t¨ng 1,320 lÇn hay t¨ng 132,0 %. b/Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc:chØ sè nµy cho thÊy sù ph¸t triÎn cña sè l­îng kh¸ch trong thêi gian dµi. Tèc ®é ph¸t triÓn cña sè l­îng kh¸ch n¨m 1999 so víi n¨m 1998 t¨ng1,256 lÇn hay t¨ng 125,6 %. Tèc ®é ph¸t triÓn cña sè l­îng kh¸ch n¨m 2000 so víi n¨m 1998 t¨ng1,712 lÇn hay t¨ng 171,2% Tèc ®é ph¸t triÓn cña sè l­îng kh¸ch n¨m 2001 so víi n¨m 1998 t¨ng 2,258 lÇn hay t¨ng 125,6 %. Tèc ®é ph¸t triÓn cña sè l­îng kh¸ch n¨m 2002 so víi n¨m 1998 t¨ng2,980 lÇn hay t¨ng 298,0 %. c/Tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh : Tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh sè kh¸ch hµng n¨m la 1,314 lÇn hay 131,4 %. 4/Tèc ®é t¨ng gi¶m cña sè l­îng kh¸ch du lÞch: a/Tèc ®é t¨ng gi¶m tõng kú: ai= ti - 1 a1999 = t1999 - 1 = 1,256 -1 = 0,256 lÇn hay 25,6 % a2000 = t2000 - 1 = 1,363 - 1 = 0,363 lÇn hay 36,3 % a2001 = t2001 - 1 = 1,319 - 1 = 0,319 lÇn hay 31,9 % a2002 = t 2002 - 1 = 1,320 - 1 = 0,32 lÇn hay 32,0 % Tèc ®é t¨ng l­îng kh¸ch du lÞch n¨m 1999 so víi n¨m 1998 lµ 25,6 % Tèc ®é t¨ng l­îng kh¸ch du lÞch n¨m 2000 so víi n¨m 1999 lµ 36,3 % Tèc ®é t¨ng l­îng kh¸ch du lÞch n¨m 2001 so víi n¨m 2000 lµ 31,9 % Tèc ®é t¨ng l­îng kh¸ch du lÞch n¨m 2002 so víi n¨m 2001 lµ 32 % b/Tèc ®é t¨ng gi¶m ®Þnh gèc sè kh¸ch ®Õn Qu¶ng Ninh: A1999 = T1999 - 1 = 1,256 -1 = 0,256 lÇn hay 25,6 % A2000 = T2000 -1 = 1,712 - 1 = 0,712 lÇn hay 71,2 % A2001 = T2001 - 1 = 2,258 - 1 = 1,258 lÇn hay 125,8 % A2002 = T2002 -1= 2,980 -1 = 1,980 lÇn hay 198,0 % Nh­ vËy : Tèc ®é t¨ng l­îng kh¸ch du lÞch n¨m 1999 so víi n¨m 1998 lµ 25,6 % Tèc ®é t¨ng l­îng kh¸ch du lÞch n¨m 2000 so víi n¨m 1999 lµ 71,2 % Tèc ®é t¨ng l­îng kh¸ch du lÞch n¨m 2001 so víi n¨m 2000 lµ 125,8 % Tèc ®é t¨ng l­îng kh¸ch du lÞch n¨m 2002 so víi n¨m 2001 lµ 198 % c/Tèc ®é t¨ng gi¶m trung b×nh: = 1,314 - 1 = 0,314 lÇn hay 31,4% Tèc ®« t¨ng trung b×nh hµng n¨m l­îng kh¸ch du lÞch lµ 31,4 % 5/ Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi 1% t¨ng hoÆc gi¶m cña tèc ®é t¨ng hoÆc gi¶m tõng kú: III/ Ph©n tÝch xu h­íng biÕn ®éng cña l­îng kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh : Trong thùc tÕ ho¹t ®éng du lÞch chÞu ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu cña biÕn ®éng thêi vô. Tøc lµ, l­îng kh¸ch thay ®æi theo tõng th¸ng trong n¨m, theo mïa trong n¨m. Qu¶ng Ninh n»m ë ®«ng b¾c ®Êt n­íc, gi¸p biÓn vµ cã khÝ hËu bèn mïa. V× vËy ho¹t ®éng du lÞch ë ®©y kh«ng h¼n lóc nµo còng cao, kh¸ch du lÞch th­êng ®Õn Qu¶ng Ninh vµo mïa hÌ, tøc lµ n»m trong quý 2 vµ quý 3. ë quý 1 vµ quy4 l­îng kh¸ch gi¶m ®i rÊt nhiÒu, l­îng kh¸ch ®«ng nhÊt lµ vµo quý 3 v× ®©y lµ kho¶ng thêi gian mïa hÌ thÝch hîp víi du lÞch biÓn Tõ b¶ng sè liÖu trªn ta ph©n tÝch ¶nh h­ëng cña biÕn ®«ng thêi vô ®Õn tÝche chÊt, ®Æc ®iÓm vµ xu h­íng biÕn ®éng l­îng kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng biÖn ph¸p, chñ tr­¬ng kip thêi thu hót kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh trong nh÷ng n¨m sau. Ta thÊy biÕn ®éng cña l­îng kh¸ch du lÞch qua c¸c quý cña 5 n¨m 1998-2002 t­¬ng ®èi ®Òu ®Æn. L­¬ng kh¸ch trong n¨m th­êng Ýt ë quý 1, quý 4 vµ t¨ng nªn ë quý 2, quý 3 v× vËy ta dïng chØ sè thêi vô ®Ó ph©n tÝch. N¨m Quý 1998 1999 2000 2001 2002 % I 131602 162732 218377 284722 372633 234013,2 56,23 II 269650 341240 468740 621238 823234 558750,4 134,25 III 307695 389025 533871 707124 936604 574883,8 138,13 IV 166973 207158 278916 364562 478022 297126,2 71,39 Tæng n¨m 875920 1100155 1499904 1977646 2610493 234013,2 T­¬ng tù ta cã Tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n ta thÊy : II = 56,23% < 100% ë quý I l­îng kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh cã quy m« gi¶m. III = 134,25% > 100% ë quý II l­îng kh¸ch du lÞch Qu¶ng Ninh cã quy m« t¨ng IIII = 138,13% > 100% ë qóy III l­îng kh¸ch du lÞch Qu¶ng Ninh cã quy m« t¨ng. IIV = 71,39% < 100% ë quý IV l­îng kh¸ch du lÞch Qu¶ng Ninh cã quy m« gi¶m. Tõ chØ sè thêi vô ta thÊy quy m« l­îng kh¸ch ®Õn ®«ng vµo quý 2 vµ quý 3 sau ®ã gi¶m ë quý 4 vµ quý 1. IV/ Ph©n tÝch tæng hîp c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn sù biÕn ®éng l­îng kh¸ch ®Õn Qu¶ng Ninh qua thêi gian. Ph©n tÝch ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè ®Õn sù biÕn ®éng l­îng kh¸ch ®Õn Qu¶ng Ninh theo d¹ng céng( dïng b¶ng B.B) Ta cã hµm : Ŷt=ft + st +zt Do Zt rÊt khã m« h×nh nªn ta chØ xÐt : Ŷt=ft + st Hay : Ŷt = b0 + b1 t + Cj Quý i I II III IV Tæng dßng (n¨m) Ti i * Ti N¨m 1998 1 131602 269650 307695 166973 875920 875920 1999 2 162732 341240 389025 207158 1100155 2200310 2000 3 218377 468740 533871 278916 1499904 4499712 2001 4 284722 621238 707124 364562 1977646 7910584 2002 5 372633 823234 936604 478022 2610493 13052465 1170066 2524102 2874319 1495631 T=8064118 S=28538991 TB Quý 234013,2 504820,4 574863,8 299126,2 Ta ­íc l­îng b0, b1, cj theo c«ng thøc -128442,98 víi j=1 115197,74 víi j=2 158074,66 víi j=3 -164829,42 víi j=4 Nh­ vËy, ta thÊy do chÞu ¶nh h­ëng cña biÕn ®éng thêi vô nªn sè l­îng kh¸ch theo tõng quý cña n¨m kh«ng b»ng nhau. II. Dù ®o¸n l­îng kh¸ch du lÞch dÕn Qu¶ng Ninh hai n¨m 2003-2004 Tõ b¶ng thèng kª sè kh¸ch ®Õn Qu¶ng Ninh n¨m 1998 ®Õn 2002 T 1998 1999 2000 2001 2002 Sè kh¸ch 875920 1100155 1499904 1977646 2610493 Ta cã c¸c ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n: 1.Dù ®o¸n dùa vµo l­îng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi b×nh qu©n -Dù ®o¸n n¨m 2003 kh¸ch -Dù ®o¸n n¨m 2004 kh¸ch Theo ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n nµy th× ®Õn n¨m 2003 l­îng kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh lµ 3044136 kh¸ch, t¨ng tuyÖt ®èi l­îng kh¸ch so víi n¨m 2002 lµ 433643 kh¸ch ®Õn n¨m 2004 l­îng kh¸ch ®Õn Qu¶ng Ninh lµ 3477779 kh¸ch, t¨ng tuyÖt ®èi so víi n¨m 2002 lµ 867286 kh¸ch. 2. Dù ®o¸n dùa vµo tèc ®é ph¸t triÓn trung b×nh hµng n¨m -Dù ®o¸n n¨m 2003 kh¸ch -N¨m 2004 kh¸ch Theo ph­¬ng ph¸p nµy th× l­îng kh¸ch n¨m 2003 lµ 3429944 kh¸ch t¨ng tuyÖt ®èi so víi n¨m 2002 lµ 819451 kh¸ch. L­îng kh¸ch n¨m 2004 lµ 4506581 kh¸ch t¨ng tuyÖt ®èi so víi n¨m 2002 lµ 1896087 kh¸ch. 3. Dù ®o¸n dùa vµo ph­¬ng tr×nh håi quy Tõ b¶ng sè liÖu ta x©y dùng m« h×nh håi quy yt=b0 + b1t Trong ®ã: ti t­¬ng øng theo c¸c n¨m t y t*y t2 1 875920 875920 1 2 1100155 2200310 4 3 1499904 4499712 9 4 1977646 7910584 16 5 2610493 13052465 25 15 8064118 28538991 55 Dïng ph­¬ng ph¸p b×nh ph­¬ng nhá nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh b0, b1 ta cã hÖ ph­¬ng tr×nh 8064118=5b0 + 15 b1 28538991=15 b0 + 55 b1 >> b0=308832,5 >> b1=434663,7 Dù ®o¸n n¨m 2003 >> t=6 kh¸ch Dù ®o¸n n¨m 2004 >> t=7 kh¸ch Theo ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n nµy th× l­îng kh¸ch n¨m 2003 lµ 2916815 kh¸ch t¨ng tuyÖt ®èi so víi n¨m 2002 lµ 306322 kh¸ch L­îng kh¸ch n¨m 2004 lµ 3351478 kh¸ch t¨ng tuyÖt ®èi so víi n¨m 2002 lµ 740985 kh¸ch *Tõ 3 ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n trªn ta thÊy theo tõng ph­¬ng ph¸p th× l­îng kh¸ch dù ®o¸n n¨m 2003 – 2004 lµ kh¸c nhau. V× vËy ta ph¶i xem xÐt lùa chän ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n phï hîp vµ chÝnh x¸c ®Ó cã kÕt qu¶ dù ®o¸n tèt. ®Ó chon ph­¬ng ph¸p dù ®o¸n ta dùa vµo tiªu chuÈn : 4. Dù ®o¸n dùa vµo hµm xu thÕ vµ biÕn ®éng thêi vô theo b¶ng Buys-Ballot vµ kÕt hîp céng. hay -128442,98 víi j=1 115197,74 víi j=2 158074,66 víi j=3 -164829,42 víi j=4 Dù ®o¸n cho c¸c quý n¨m 2003: Quy I : t=2 kh¸ch Quý II : t =22 kh¸ch Quý III : t=23 kh¸ch Quý IV : t=24 kh¸ch Dù ®o¸n n¨m 2004 Quý I : t =25 kh¸ch Quý II :t =26 kh¸ch Quý III : t =27 kh¸ch Quý IV : t =28 kh¸ch. Qua m« h×nh dù ®o¸n nµy ta xem xÐt ®­îc møc ®é t¨ng gi¶m cña l­îng kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh trong tõng quý cña n¨m 2003 – 2004. KÕt qu¶ dù ®o¸n cho thÊy l­îng kh¸ch du lÞch chÞu ¶nh h­ëng cña tÝnh thêi vô rÊt nhiÒu vµ l­îng kh¸ch cã xu h­íng t¨ng trong tõng quý cña n¨m. KÕt LuËn I/ý nghÜa cña viÖc ph©n tÝch kh¸ch du lÞch ®Õn Qu¶ng Ninh theo ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian: Nghiªn cøu ph©n tÝch thèng kª viÖc sö dông ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian vµo ph©n tÝch lµ rÊt cÇn thiÕt vµ quan träng,ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc dïng nhiÒu trong viÖc lËp kÕ ho¹ch hay qu¶n lý,®­a ra nh÷ng chñ tr­¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.§­a ra nh÷ng dù ®o¸n ®Ó nh÷ng nhµ qu¶n lý ®­a ra ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn trong nh÷ng thêi gian trong t­¬ng lai. Víi bµi ®Ò ¸n nµy,viÖc v©n dông ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian ®· cho ta n¾m ®­îc ®iÓm ®iÓm,tèc ®é ph¸t triÓn sè l­îng kh¸ch,l­îng t¨ng gi¶m l­îng kh¸ch,chØ sè ph¸t triÓn,nghiªn cøu tÝnh thêi vô cña du lÞch,dù ®o¸n sè l­îng kh¸ch du lich ®Õn Qu¶ng Ninh nh÷ng n¨m sau theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau.Nghiªn cøu vÒ du lÞch Qu¶ng Ninh b»ng ph­¬ng phap d·y sã thêi gian cho ta thÊy ®­îc møc t¨ng cña sè kh¸ch qua tõng n¨m,biÕt ®­îc tèc ®é ph¸t triÓn nh­ vËy lµ nhanh hay chËm,l­îng t¨ng gi¶m theo tõng n¨m,xu h­íng biÕn ®éng sè l­îng kh¸ch theo chiÒu h­íng tèt hay xÊu.Xem xÐt ¶nh h­ëng cña biÕn ®éng th¬× vô cã ¶nh h­ëng nh­ thÕ nµo ®Õn l­îng kh¸ch du lÞch.Tõ ®ã dù ®o¸n l­îng kh¸ch trong t­¬ng lai ®Ó cã nh÷ng chÝnh s¸ch biÖn ph¸p ph¸t triÓn phï hîp. Nh­ng cÇn ph¶i chó ý trong viÖc vËn dông ph­¬ng ph¸p d·y sè thêi gian ®Ó ph©n tÝch,cÇn ph¶i n¾m ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn vËn dông ph­¬ng ph¸p,®iÒu kiÖn vËn dông c¸c chØ sè, ®iÒu kiÖn vËn dông c¸c m« h×nh dù ®o¸n. Trong giíi h¹n cña bµi ®Ò ¸n nµy,do kh¶ n¨ng n¾m b¾t ph­¬ng ph¸p ch­a ®­îc hoµn chØnh,vèn kiÕn thøc vÒ nghiªn cøu ch­a s©u cïng víi kh¶ n¨ng xö lý sè liÖu ch­a ®­îc chÝnh x¸c nªn trong bµi cßn co nhiÒu sai xãt vµ h¹n chÕ ®¸ng kÓ.Nh­ng qua viÖc nghiªn cøu nµy,em ®­îc ®ãng gãp mét phÇn nhá c«ng søc cña m×nh vµo nghiªn cøu ph¸t triÓn du lÞch Qu¶ng Ninh. II/Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn du lÞch Qu¶ng Ninh trong thêi gian tíi: Nh÷ng n¨m 90 trë l¹i ®©y,tr­íc t×nh h×nh thÕ giíi cã nh÷ng biÕn ®æi to lín vµ hÕt søc phøc t¹p.Bªn c¹nh ®ã,nÒn kinh tÕ toµn cÇu ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ kh«ng ngõng.NÒn kinh tÕ n­íc ta ®· cã nh÷ng biÕn ®æi hÕt søc to lín vÒ mäi mÆt.C¸c chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ vµ chñ ®éng héi nhËp víi kinh tÕ thÕ giíi lµ nh©n tè chñ quan ®ãng vai trß quan träng gãp phÇn t¹o ®iÒu kiÖn cho du lÞchViÖt Nam ph¸t triÓn nãi chung vµ du lÞch Qu¶ng Ninh nãi riªng.Víi tiÒm n¨ng du lÞch dåi dµo,du lÞch Qu¶ng Ninh trong vµi n¨m gÇn ®©y ®É thu hót mét l­îng kh¸ch du lÞch n­íc ngoµi kh¸ lín vµ vµ L­îng kh¸ch trong n­íc t¨ng rÊt nhanh,tuy nhiªn nã ch­a t­¬ng xøng ®­îc víi tiÒm n¨ng vèn cã cña nã.Qu¶ng Ninh sÏ nhanh trë thanh chung t©m du lich cua ®©t n­íc. §Ó ph¸t triÓn du lich Qu¶ng Ninh cÇn ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn phï hîp,tËp trung qu¶ng b¸ víi du kh¸ch bèn ph­¬ng.Bªn c¹nh ®ã ph¶i cã chÝnh s¸ch ®µo t¹o nguån lùc,n©ng cao chÊt l­îng cña c¸c tño du lÞch,n©ng cao kh¶ n¨ng h­íng dÉn viªn du lÞch.N¬i ë,®iÒu kiÖn sinh ho¹t cho kh¸ch du lich ®­îc ®¶m b¶o,®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ. Thø hai lµ ®a d¹ng hãa c¸c s¶n phÈm du lÞch.Kh«ng chØ víi nh÷ng dich vô cã s½n mµ cÇn ph¸t triÓn ®a d¹ng ho¸ c¸c hinh thøc phôc vô.Tæ chøc nhiÒu buæi giíi thiÖu vÒ nh÷ng ®Þa ®iÓm tham quan mµ du kh¸ch ch­a cã ®iÒu kiÖn biÕt ®Õn.Bªn c¹nh ®ã tÝch cùc t« bæ b¶o vÖ c¸c khu di tich næi tiÕng,x©y dùng c¬ së h¹ tÇng nh­ ®­êng giao th«ng,kh¸ch s¹n nha nghØ hiÖn ®¹i.§Æc biÖt víi trinh ®é ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin nh­ hiÖn nay,viÖc ®­a du lÞch Qu¶ng Ninh lªn giíi thiÖu trªn m¹ng th«ng tin Internet lµ rÊt cÇn thiÕt. Trong giíi h¹n cña bµi ®Ò ¸n nµy,do kh¶ n¨ng n¾m b¾t ph­¬ng ph¸p ch­a ®­îc hoµn chØnh,vèn kiÕn thøc vÒ nghiªn cøu ch­a s©u cïng víi kh¶ n¨ng xö lý sè liÖu ch­a ®­îc chÝnh x¸c nªn trong bµi cßn co nhiÒu sai xãt vµ h¹n chÕ ®¸ng kÓ.Nh­ng qua viÖc nghiªn cøu nµy,em ®­îc ®ãng gãp mét phÇn nhá c«ng søc cña m×nh vµo nghiªn cøu ph¸t triÓn du lÞch Qu¶ng Ninh. Em xin tr©n thµnh c¶m ¬n sù h­íng dÉn nhiÖt t×nh cña c« vµ mong ®­îc c« chØ dÉn cho nh÷ng g× cßn sai sãt trong bµi. Môc lôc