Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế tỉnh Thanh Hoá trong thời kỳ 1996 đến 2002

Ch­¬ng I Mét sè vÊn ®Ò Lý luËn chung vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ vµ sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ I. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ 1. C¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ 1.1. C¬ cÊu kinh tÕ Trong c¸c tµi liÖu kinh tÕ cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm c¬ cÊu kinh tÕ. C¸c c¸ch tiÕp cËn nµy th­êng b¾t ®Çu tõ kh¸i niÖm "c¬ cÊu". Lµ mét ph¹m trï triÕt häc, kh¸i niÖm c¬ cÊu ®­îc sö dông ®Ó biÓu thÞ cÊu tróc bªn trong, tû lÖ vµ mèi quan hÖ cña c¸c bé phËn hîp thµnh cña mét hÖ thèng. C¬ cÊu ®­îc hiÓu nh­ lµ tËp hîp c¸c mèi quan hÖ liªn kÕt h÷u c¬, c¸c yÕu tè kh¸c nhau cña mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh. C¬ cÊu lµ thuéc tÝnh cña hÖ thèng, do ®ã khi nghiªn cøu c¬ cÊu ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm hÖ thèng. §øng trªn quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vµ lý thuyÕt hÖ thèng cã thÓ hiÓu: c¬ cÊu kinh tÕ lµ mét tæng thÓ hîp thµnh bëi nhiÒu yÕu tè kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, gi÷a chóng cã nh÷ng mèi liªn hÖ h÷u c¬, nh÷ng t­¬ng t¸c qua l¹i c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng, trong nh÷ng kh«ng gian vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cô thÓ, chóng vËn ®éng h­íng vµo nh÷ng môc tiªu nhÊt ®Þnh. C¬ cÊu kinh tÕ bao gåm c¬ cÊu gi÷a c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt, trao ®æi tiªu dïng; gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, th­¬ng m¹i... Mçi vïng, mçi ngµnh l¹i cã c¬ cÊu kinh tÕ riªng cña m×nh tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®Þa lý, kinh tÕ x· héi cô thÓ. Mét c¸ch tiÕp cËn kh¸c th× cho r»ng:c¬ cÊu kinh tÕ hiÓu mét c¸ch ®Çy ®ñ lµ mét tæng thÓ hÖ thèng kinh tÕ bao gåm nhiÒu yÕu tè cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau trong nh÷ng kh«ng gian vµ thêi gian nhÊt ®Þnh, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh, c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng phï hîp víi c¸c môc tiªu ®­îc x¸c ®Þnh cña nÒn kinh tÕ. Trong c¬ cÊu kinh tÕ cã sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Theo M¸c, c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi lµ toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt vËt chÊt. V× vËy cã thÓ hiªñ: C¬ cÊu kinh tÕ lµ tæng thÓ c¸c quan hÖ chñ yÕu vÒ chÊt l­îng vµ sè l­îng t­¬ng ®çi æn ®Þnh cña c¸c yÕu tè kinh tÕ hoÆc c¸c bé phËn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. Tõ viÖc tiÕp cËn c¬ cÊu kinh tÕ theo c¸ch trªn, cã thÓ thÊy c¬ cÊu kinh tÕ cã nh÷ng ®Æc tr­ng sau: - C¬ cÊu kinh tÕ mang tÝnh kh¸ch quan, lu«n lu«n ph¶n ¸nh vµ chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kh¸ch quan. Vai trß cña c¸c yÕu tè chñ quan lµ th«ng qua nhËn thøc ngµy cµng s©u s¾c nh÷ng quy luËt ®ã ph©n tÝch ®¸nh gi¸ nh÷ng xu h­íng ph¸t triÓn kh¸c nhau, thËm chÝ m©u thuÉn nhau ®Ó t×m ra ph­¬ng ¸n thay ®æi c¬ cÊu cho phï hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ®Êt n­íc, còng nh­ cña tõng ®Þa ph­¬ng, tõng vïng, tõng ngµnh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. §èi víi mét quèc gia hay mét ngµnh, mét ®Þa ph­¬ng c¬ cÊu kinh tÕ ®­îc nhËn thøc vµ ph¶n ¸nh d­ìi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, ë c¸c ch­¬ng tr×nh dù ¸n, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cña nhµ n­íc, cña ngµnh hay cña ®Þa ph­¬ng. - C¬ cÊu kinh tÕ mang tÝnh lÞch sö x· héi, thùc tÕ cho thÊy nÒn kinh tÕ chØ ph¸t triÓn ®­îc khi ®· x¸c ®Þnh ®­îc mét mèi quan hÖ c©n ®èi gi­· c¸c bé phËn cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi. C¬ cÊu kinh tÕ lu«n g¾n liÒn víi sù biÕn ®æi kh«ng ngõng cña b¶n th©n c¸c yÕu tè, c¸c bé phËn trong nÒn kinh tÕ vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng kh× nµo gi¶i quyÕt tèt míi diÔn ra tr«i ch¶y vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao. - C¬ cÊu kinh tÕ lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn ngµy cµng hîp lý h¬n, hoµn thiÖn vµ hoµn thiÖn vµ ®¹t hiÖu qu¶ h¬n. §ã lµ sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng ë tr×nh ®é cao h¬n, ph¹m vi ngµy më réng h¬n. Khi tiÕn bé khoa häc vµ kü thuËt c«ng nghÖ t¸c ®éng lµm cho lùc l­îng s¶n xuÊt vµ cÊu tróc cña nã cã sù biÕn ®æi vÒ chÊt, khi ®ã sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho con ng­êi ý thøc ®Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ chiÕn l­îc ph¸t triÓn ®ång bé, hîp lý trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi ë tõng giai ®o¹n lÞch sö cô thÓ. - C¬ cÊu kinh tÕ vËn ®éng theo h­íng ngµy cµng t¨ng c­êng më réng sù hîp t¸c, ph©n c«ng lao ®éng trong n­íc vµ quèc tÕ. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, sù vËn ®éng kh¸ch quan cña c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng më réng sù hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng diÔn ra kh«ng chØ trong ph¹m vi mçi ngµnh, mçi ngµnh, mçi vïng, mçi quçc gia mµ cßn më réng ra c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Do ®ã, mçi quèc gia muèn ph¸t triÓn nhµnh cÇn x¸c ®Þnh ®­îc c¬ cÊu kinh tÕ trªn c¬ së x¸c ®Þnh ®­îc lîi thÕ cña m×nh g¾n víi thÞ tr­êng trong n­íc vµ quèc tÕ, nh»m t¹o ra c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n. Dùa trªn sù nh×n nhËn d­íi c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi mµ chóng ta cã thÓ ph©n chia c¬ cÊu kinh tÕ theo c¸c lo¹i kh¸c nhau. Mçi lo¹i c¬ cÊu ®Òu thÓ hiÖn tÝnh chÊt còng nh­ ®Æc tr­ng chñ yÕu riªng cã cña nã, ë ®©y chóng ta cã thÓ ph©n lo¹i c¬ cÊu kinh tÕ nh­ sau: - XÐt trªn sù ph©n c«ng lao ®éng theo ngµnh kinh tÕ ta cã c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ - XÐt sù ph©n c«ng lao ®éng theo vïng kinh tÕ ta cã c¬ cÊu vïng kinh tÕ. - XÐt vÒ quan hÖ së h÷u ta cã c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ - XÐt vÒ tr×nh ®é kü thuËt ta cã c¬ cÊu kinh tÕ kü thuËt - C¬ cÊu t¸i s¶n xuÊt ...... Trong ®ã ba lo¹i c¬ cÊu: c¬ cÊu ngµnh, c¬ cÊu vïng kinh tÕ, c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ lµ nh÷ng néi dung quan träng nhÊt, ph¶n ¸nh tËp trung nhÊt tr×nh ®é ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Víi ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi em xin ®i s©u vµo c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh. 1.2. C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ Colin Clark, nhµ kinh tÕ häc ng­êi Anh, ®· ®­a ra ph­¬ng ph¸p ph©n lo¹i nÒn kinh tª theo ba ngµnh, ngµnh thø nhÊt s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm dùa trªn sù khai th¸c c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, bao gåm n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp khai th¸c. Ngµnh thø hai cã chøc n¨ng gia c«ng vµ chÕ biÕn s¶n phÈm cã nguån gèc tõ ngµnh thø nhÊt, ®ã lµ ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn. Hai ngµnh nµy ®Òu lµ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt h÷u h×nh. Cßn ngµnh thø ba lµ ngµnh s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm v« h×nh. C¸ch ph©n lo¹i cña Clark cã ¶nh h­ëng t­¬ng ®èi réng r·i vµ ®· ®­îc sö dông phæ biÕn ë nhiÒu n­íc. Tuy vËy còng cßn nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i kh¸c nhau. §Ó thèng nhÊt c¸ch ph©n lo¹i ngµnh. Liªn Hîp Quèc ®· ban hµnh "H­íng dÉn ph©n lo¹i ngµnh theo tiªu chuÈn quçc tÕ ®èi víi ho¹t ®éng kinh tÕ" theo tiªu chuÈn nµy cã thÓ gép c¸c ngµnh ph©n loaÞ thµnh ba khu vùc. Kh¸c víi c¸ch ph©n lo¹i cña Clark, theo tÝnh chÊt c«ng viÖc Liªn Hîp Quèc xÕp c«ng nghiÖp khai th¸c vµo khu vùc I- lµ khu vùc c«ng nghiÖp. Nh­ vËy, khu vùc I lµ n«ng nghiÖp vµ khu vùc III lµ dÞch vô. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt, c¸c ngµnh cã mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i, thóc ®Èy lÉn nhau cïng ph¸t triÓn. Quan hÖ gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp lµ mèi quan hÖ truyÒn thèng, xuyªn suèt mäi giai ®o¹n ph¸t triÓn x· héi. N«ng nghiÖp yªu cÇu cÇn cã sù t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ®èi víi tÊt c¶ c¸c yÕu tè ®Çu vµo, còng nh­ tiªu thô s¶n phÈm ®Çu ra. C«ng nghiÖp cung cÊp cho n«ng nghiÖp ph©n bãn ho¸ häc, thuèc trõ s©u, c¸c c«ng cô s¶n xuÊt, m¸y mãc thiÕt bÞ phôc vô cho viÖc c¬ giíi ho¸ s¶n xuÊt. S¶n phÈm n«ng nghiÖp qua chÕ biÕn sÏ ®­îc n©ng cao chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶: Lµm cho s¶n phÈm trë nªn ®a d¹ng vÒ mÉu m·, phong phó vÒ khÈu vÞ, vËn chuyÓn vµ dù tr÷ ®­îc thuËn lîi. Ng­îc l¹i, n«ng nghiÖp cung cÊp nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn, thùc phÈm cho c«ng nh©n lao ®éng, cho më réng ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ nã cßn lµ thÞ tr­êng lín tiªu thô s¶n phÈm c«ng nghiÖp. C«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp ®­îc gäi lµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt, thùc hiÖn chøc n¨ng s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. §Ó nh÷ng s¶n phÈm cña hai ngµnh nµy ®i vµo tiªu dïng cho s¶n xuÊt hoÆc tiªu dïng cho ®êi sèng ph¶i tr¶i qua ph©n phèi vµ trao ®æi. Nh÷ng chøc n¨ng nµy do ho¹t ®éng dÞch vô ®¶m nhËn. C¸c ho¹t ®éng dÞch vô nh­ th­¬ng m¹i, vËn t¶i, th«ng tin, ng©n hµng, b¶o hiÓm... ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®­îc liªn tôc. Kh«ng cã s¶n phÈm hµng ho¸ th× kh«ng cã c¬ së cho c¸c ho¹t ®éng dÞch vô tån t¹i. S¶n xuÊt hµng ho¸ cµng ph¸t triÓn, ®êi sèng nh©n d©n cµng n©ng cao th× nhu cÇu dÞch vô cµng lín. Nh­ vËy, sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c ngµnh t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c ngµnh kh«ng chØ biÓu hiÖn vÒ mÆt ®Þnh tÝnh mµ cßn ®­îc tÝnh to¸n th«ng qua tØ lÖ gi÷a c¸c ngµnh, th­êng ®­îc gäi lµ c¬ cÊu ngµnh. Nh­ vËy, c¬ cÊu ngµnh lµ mèi quan hÖ tØ lÖ gi÷a c¸c ngµnh trong toµn bé nÒn kinh tÕ, mèi quan hÖ nµy bao gåm c¶ sè l­îng vµ chÊt l­îng, chóng th­êng xuyªn biÕn ®éng vµ h­íng vµo nh÷ng môc tiªu nhÊt ®Þnh. C¬ cÊu ngµnh lµ bé phËn rÊt quan träng trong c¬ cÊu kinh tÕ, sù biÕn ®éng cña nã cã ý nghi· quyÕt ®Þnh ®Õn sù biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ. 2. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh. 2.1. Kh¸i niÖm vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh lµ sù thay ®æi mét c¸ch cã môc tiªu sè l­îng ngµnh kinh tÕ quèc d©n vµ mèi quan hÖ cña c¸c ngµnh ®ã víi nhau trªn c¬ së ph©n tÝch ®Çy ®ñ c¨n cø lý luËn vµ thùc tiÔn, cïng víi viÖc ¸p dông ®ång bé c¸c gi¶i ph¸p cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kia hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ h¬n. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh ®­îc coi lµ mét néi dung c¬ b¶n l©u dµi trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. NÕu x¸c ®Þnh ph­¬ng h­íng vµ c¸c gi¶i ph¸p chuyÓn dÞch ®óng sÏ ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao trong sù ph¸t triÓn, ng­îc l¹i sÏ ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t cho sù ph¸t triÓn vÒ sau. Trong thêi ®¹i ngµy nay, tr­íc sù thay ®æi nhanh chãng cña nhu cÇu thÞ tr­êng vµ tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ, ë tÊt c¶ c¸c n­íc ®Òu ®Æt ra vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nãi chung vµ c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ nãi riªng. Riªng ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh lu«n g¾n víi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Yªu cÇu ®Æt ra lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc mét c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ hîp lý, vïng träng ®iÓm, mòi nhän cho phï hîp víi mçi giai ®o¹n cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ thµnh c«ng hay thÊt b¹i ®Òu phô thuéc vµo kh©u quyÕt ®Þnh chñ tr­¬ng chuyÓn dÞch vµ kh©u tæ chøc thùc hiÖn c¸c môc tiªu, nhiÖm vô ®· x¸c ®Þnh. ë ®©y, vai trß cña Nhµ n­íc lµ quyÕt ®Þnh lµ quyÕt ®Þnh trong viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chñ tr­¬ng vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, cßn c¸c doanh nghiÖp l¹i cã vai trß trong viÖc thùc hiÖn c¸c ph­¬ng h­íng vµ nhiÖm vô chuyÓn dÞch. 2.2. C¸c lý thuyÕt chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ §· cã rÊt nhiÒu häc thuyÕt cña c¸c nhµ kinh tÕ trªn thÕ giíi ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. Sau ®©y, ®Ò tµi chØ xin ®Ò cËp tíi mét sè lý thuyÕt; Häc thuyÕt cña C.Max VÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ®­îc C.Max ®Ò cËp chñ yÕu trong néi dung cña hai häc thuyÕt ®ã lµ häc thuyÕt vÒ ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ häc thuyÕt vÒ t¸i s¶n xuÊt x· héi. C.Max cho r»ng qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ®¹t hiÖu qu¶ khi cã s­j chÝn muåi cña c¸c tiªn ®Ò sau: - Theo Max, trong x· héi h×nh thµnh hai cùc râ rµng, khu vùc n«ng th«n vµ khu vùc thµnh thÞ. Khu vùc n«ng th«n chñ yÕu lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, khu vùc thµnh thÞ gåm c¸c ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, th­¬ng m¹i vµ c¸c ngµnh dÞch vô kh¸c. Hai khu vùc nµy cã mèi quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau, trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ giao l­u bu«n b¸n hai khu vùc cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau, cïng hç trî nhau ph¸t triÓn. - Sè l­îng d©n c­ vµ mËt ®é d©n c­. C¸c ph­¬ng h­íng chuyÓn dÞch ®­a ra nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng di d©n tõ khu vùc n«ng th«n thµnh thÞ ngµy cµng gia t¨ng nh­ng ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ vµ mèi quan hÖ ph¸t triÓn gi÷a hai khu vùc. - N¨ng suÊt lao ®éng trong n«ng nghiÖp ®­îc n©ng cao ®ñ ®Ó cung cÊp nh÷ng s¶n phÈm thiÕt yÕu cho c¶ nh÷ng ng­êi lao ®éng trong n«ng nghiÖp còng nh­ ng­êi lao ®éng thuéc c¸c ngµnh nghÒ s¶n xuÊt kh¸c. Trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, n«ng nghiÖp truyÒn thèng chi phèi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nh­ng sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp truyÒn thèng nµy ch­a ®ñ søc m¹nh ®Ó thóc ®Èy c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn, trong x· héi ch­a cã sù chuyÓn biÕn lín. Nh­ng ®Õn giai ®o¹n ph¸t triÓn tiÕp theo cña nÒn kinh tÕ cã sù chuyÓn dÞch tõ nÒn n«ng nghiÖp truyÒn thèng sang nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp- n«ng nghiÖp- dÞch vô. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña ngµnh n«ng nghiÖp c¶ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp tÊt yÕu dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn cña ngµnh dÞch vô. Do n«ng nghiÖp ph¸t triÓn cho nªn m­c sèng cña ng­êi d©n ë khuvùc n«ng th«n lu«n ®­îc c¶i thiÖn theo h­íng ®i lªn. V× vËy, t×nh tr¹ng di d©n tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ ngµy cµng cã xu h­íng gi¶m. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp vµ ngµnh dÞch vô kh«ng ngõng ¶nh h­ëng tíi viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng trong n«ng nghiÖp, do vËy sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Lý thuyÕt vÒ c¸c giai ®oan ph¸t triÓn cña Rostow Rostow cho r»ng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña bÊt cø quèc gia nµo còng tr¶i qua n¨m giai ®o¹n ph¸t triÓn: - X· héi truyÒn thèng: Giai ®o¹n nµy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp gi÷ vai trß chñ yÕu, s¶n xuÊt b»ng c«ng cô thñ c«ng, kü thuËt ch­a ph¸t triÓn. Tuy vËy nÒn kinh tÕ kh«ng bÞ ch÷ng l¹i mµ vÉn cã sù t¨ng tr­ëng liªn tôc do ¸p dông kü thuËt vµo n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ thuû lîi. - Giai ®o¹n chuÈn bÞ cÊt c¸nh: C«ng nghiÖp b¾t ®Çu ®­îc h×nh thµnh thêi kú n«ng nghiÖp- c«ng nghiÖp cã t¸c ®éng thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. - Giai ®o¹n cÊt c¸nh: C«ng nghiÖp ra ®êi vµ ph¸t triÓn, ®©y lµ thêi kú c«ng- n«ng nghiÖp, nã còng chÝnh lµ giai ®o¹n trung t©m cña sù ph¸t triÓn. - Giai ®o¹n t¨ng tr­ëng: Thêi kú c«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh, giai ®o¹n mµ tû lÖ ®Çu t­ trªn thu nhËp quèc d©n cao vµ xuÊt hiÖn nhiÒu cùc t¨ng tr­ëng míi. - Giai ®o¹n møc tiªu dïng cao: Lµ giai ®o¹n kinh tÕ ph¸t triÓn cao, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hµng ho¸, thÞ tr­êng linh ho¹t vµ cã hiÖn t­îng gi¶m nhÞp ®é t¨ng tr­ëng. Nh­ vËy, quan ®iÓm cña Rostow cho r»ng, nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo xu h­íng chuyÓn dÞch tõ thêi kú n«ng nghiÖp truyÒn thèng sang thêi kú n«ng - c«ng nghiÖp, thêi kú c«ng - n«ng nghiÖp vµ dÞch vô, thêi kú c«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh. Lý thuyÕt nhÞ nguyªn (hai khu vùc ph¸t triÓn) cña Athus Lewis. Athus Lewis chia nÒn kinh tÕ thµnh hai khu vùc cïng song song vµ tån t¹i, ®ã lµ khu vùc n«ng nghiÖp vµ khu vùc c«ng nghiÖp. Lý thuyÕt nµy ®Ò cËp ®Õn mèi quan hÖ gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp trong viÖc gi¶i quyÕt lao ®éng d­ thõa ë n«ng th«n. Giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, n«ng nghiÖp ph¸t triÓn chi phèi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nh­ng sau ®ã do sù d­ thõa lao ®éng cho nªn n¨ng suÊt lao ®éng trong n«ng nghiÖp cã chiÒu h­íng gi¶m. Bªn c¹nh ®ã do c«ng nghiÖp míi ®­îc h×nh thµnh cho nªn cÇn nhiÒu lao ®éng dÉn ®Õn sù di chuyÓn lao ®éng tõ khu vùc n«ng nghiÖp sang khu vùc c«ng nghiÖp. Khoa häc vµ kü thuËt kÕt hîp víi lao ®éng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp ph¸t triÓn t¹o tiÒn ®Ò cho n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ cã sù chuyÓn dÞch tõ thêi kú n«ng nghiÖp thuÇn tuý sang thêi kú c«ng - n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Lý thuyÕt c©n ®èi liªn ngµnh Theo lý thuyÕt nµy, tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn nhau trong chu tr×nh "®Çu ra cña ngµnh nµy lµ ®Çu vµo cña ngµnh kia". Do vËy, muèn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ph¶i ph¸t triÓn c©n ®èi c¸c ngµnh. Lý thuyÕt c¬ cÊu ngµnh kh«ng c©n ®èi hay "cùc t¨ng tr­ëng" Lý thuyÕt nµy cho r»ng nªn duy tr× mét c¬ cÊu kh«ng c©n ®èi v× nã ph¸t huy ®­îc c¸c nguån lùc, khai th¸c ®­îc c¸c ngµnh cã kh¶ n¨ng lµm ®Çu tµu cho môc tiªu t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ cã søc lan to¶ réng kh¾p cho c¸c ngµnh kh¸c. MÆt kh¸c, nã kh¾c phôc ®­îc t×nh tr¹ng khan hiÕm nguån lùc khi chØ ph¶i tËp trung nguån lùc cho mét sè ngµnh nhÊt ®Þnh. 2.3. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. Qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ chÞu t¸c ®éng th­êng xuyªn cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau. Nh÷ng yÕu tè nµy ®­îc ph©n chia thµnh ba nhãm yÕu tè c¬ b¶n: Nhãm c¸c yÕu tè tù nhiªn, nhãm c¸c yÕu tè x· héi, nhãm c¸c yªó tè chÝnh trÞ. ViÖc nghiªn cøu t¸c ®éng cña c¸c nhãm yÕu tè nµy ®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ nh»m x¸c ®Þnh ®óng h­íng chuyÓn dÞch thÝch hîp cho c¸c ngµnh kinh tÕ trong qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn. * Nhãm c¸c yÕu tè tù nhiªn Bao gåm vÞ trÝ ®Þa lý, khÝ hËu, ®Êt ®ai, d©n sè vµ tµi nguyªn. Nhãm yÕu tè nµy quyÕt ®Þnh lîi thÕ nguån lùc tù nhiªn cña tõng ®Þa ph­¬ng, chóng cã mèi quan hÖ ®an xen vµo nhau, ¶nh h­ëng trùc tiÕp th­êng xuyªn ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Þa ph­¬ng. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ tr­íc hÕt ph¶i lµm râ c¸c yÕu tè nµy ®Ó tõ ®ã nh×n nhËn ®­îc c¸c vÊn ®Ò thuËn lîi còng nh­ khã kh¨n trong suèt qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch. - VÞ trÝ ®Þa lý: T¸c ®éng trùc tiÕp tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña tØnh. NÕu mét tØnh lµ ®Çu mèi giao l­u kinh tÕ cña vïng, ®Êt n­íc nh­ ®Çu mèi giao th«ng, c¶ng biÓn chÝnh, cöa khÈu quan träng...sÏ cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn h¬n c¸c tØnh kh¸c kh«ng cã ®­îc nh÷ng lîi thÕ ®ã. Bëi v×, vÞ trÝ ®Þa lý t¹o kh¶ n¨ng giao l­u m¹nh gi÷a c¸c tØnh n»m trong cïng mét vïng víi nhau, sù giao l­u nµy thÓ hiÖn ë chç trao ®æi hµng ho¸, s¶n phÈm s¶n xuÊt, c¸c nguån lùc nh­ lao ®éng, vèn tµi nguyªn, khoa häc kü thuËt, tr×nh ®é qu¶n lý...gi÷a c¸c tØnh víi nhau, c¸c vïng víi nhau. - Tµi nguyªn thiªn nhiªn: Bao gåm khÝ hËu, tµi nguyªn ®Êt ®ai, kho¸ng s¶n, tµi nguyªn biÓn, tµi nguyªn rõng. Tµi nguyªn thiªn nhiªn ®ãng vai trß lµ nguån nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, lµ yÕu tè quan träng t¸c ®éng tíi n«ng nghiÖp.VÝ dô nh­ khÝ hËu vµ ®Êt ®ai lµ hai yÕu tè quan träng nhÊt t¸c ®éng ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. T¸i nguyªn kho¸ng s¶n, tµi nguyªn rõng, tµi nguyªn biÓn lµ nh÷ng yÕu tè quan träng t¹o nªn sù ph¸t triÓn m¹nh c¸c ngµnh c«ng nghiÖp sö dông tµi nguyªn ®ã nh­: c«ng nghiÖp chÕ biÕn l©m, thuû h¶i s¶n, c«ng nghiÖp luyÖn thÐp... * Nhãm c¸c yÕu tè x· héi §©y lµ nhãm c¸c yÕu tè lµm nªn thÞ tr­êng, thÓ hiÖn tÇm quan träng cña c¸c nhu cÇu x· héi, ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn xu h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. - Nh©n tè thÞ tr­êng: Lµ nh©n tè quan träng t¹o sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kinh tÕ, nh©n tè nµy thÓ hiÖn ë nhu cÇu vµ tÝnh c¹nh tranh cña thÞ tr­êng, hai yÕu tè nµy lu«n lu«n thay ®æi theo thêi gian. ChÝnh nhu cÇu, c¬ cÊu nhu cÇu vµ xu thÕ vËn ®éng cña nã còng nh­ tÝnh c¹nh tranh cña thÞ tr­êng ®Æt ra nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kinh tÕ, lµ c¬ së ®¶m b¶o tÝnh thùc thi vµ hiÖu qu¶ cña c¸c ph­¬ng ¸n h×nh thµnh c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. - Nh©n tè khoa häc- c«ng nghÖ: T¸c ®éng m¹nh tíi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¬ cÊu ng¶nh kinh tÕ. ChÝnh sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ ®· h×nh thµnh nªn c¸c ngµnh n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, kh«ng chØ dõng l¹i ë ®ã,khoa häc c«ng nghÖ lµ ®iÒu kiÖn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ theo chiÒu s©u, c¸c h×nh thøc ®a d¹ng ho¸ vµ chuyªn m«n ho¸ trong s¶n xuÊt. - Nh©n tè søc lao ®éng: Lµ mét trong nh÷ng nh©n t« t¸c ®éng tíi qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ nãi riªng vµ c¬ cÊu kinh tÕ nãi chung. HiÖn nay, do ®Æc ®iÓm cña c¸c n­íc còng nh­ cña Thanh Ho¸ lµ: d©n sè trÎ, ®«ng, nguån lao ®éng dåi dµo vµ s¶n xuÊt chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp mang tÝnh thêi vô, Do ®ã, giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung vµ Thanh Ho¸ nãi riªng ph¶i tranh thñ lîi thÕ vÒ lao ®éng, gi¸ nh©n c«ng rÎ ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh cã kh¶ n¨ng thu hót nhiÒu lao ®éng nh­: ngµnh dÖt may, da giÇy... t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn trong thêi kú tíi. - C¬ së h¹ tÇng: ®©y lµ nh©n tè thóc ®Èy sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ nÕu nh­ cã ®­îc mét c¬ së h¹ tÇng v÷ng ch¾c, thuËn tiÖn, cã kh¶ n¨ng thu hót ®­îc vèn ®Çu t­ t­ bªn ngoµi. Nh­ng sÏ lµ ng­îc l¹i, nã sÏ k×m h·m sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ nÕu nh­ tØnh kh«ng cã ®­îc mét c¬ së h¹ tÇng nh­ vËy. * Nhãm c¸c yÕu tè chÝnh trÞ C¸c yÕu tè nµy chñ yÕu nh­ ®Þnh h­íng môc tiªu ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc, c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý kinh tÕ- x· héi cña ®Êt n­íc, c¸c chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p thùc hiÖn nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tª cña tØnh. C¸c nh©n tè nµy ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ cña tØnh. C¸c ®Þnh h­íng môc tiªu ph¸t triÓn còng nh­ c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ quèc d©n cña Nhµ n­íc cã vai trß quan träng ®Õn viÖc h×nh thµnh c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. NÕu nh­ c¸c môc tiªu ph¸t triÓn vµ c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý ®Ò cao vai trß cña thÞ tr­êng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ th× sù h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ nh­ mong muèn sÏ qu¸ chËm, nhÊt lµ c¸c ngµnh, c¸c tæ chøc kinh tÕ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc cung cÊp hµng ho¸ c«ng céng. Ng­îc l¹i, nÕu ®Þnh h­íng môc tiªu, chÝnh s¸ch qu¶n lý vÜ m« kh«ng s¸t víi thùc tÕ kh¸ch quan, hoÆc sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc qu¸ s©u vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ sÏ dÉn tíi viÖc h×nh thµnh c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ kÐm hiÖu qu¶, k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. C¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p thùc hiÖn nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña tØnh còng ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ cña tØnh. Mçi tØnh cÇn ph¶i x©y dùng cho riªng m×nh nh÷ng chÝnh s¸ch gi¶i ph¸p phï hîp nhÊt, t¹o ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ®¹t ®­îc môc tiªu ®Ò ra cña tØnh còng nh­ gãp phÇn ®¹t ®­îc môc tiªu ph¸t triÓn cña tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nh­ vËy c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ cña tØnh mét mÆt ph¶i c¨n cø vµo ®Þnh h­íng môc tiªu ph¸t triÓn vµ chÝnh s¸ch qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc, mÆt kh¸c ph¶i tuû thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tØnh, c¸c chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ cña tØnh mµ chuyÓn dÞch theo xu h­íng phï hîp víi môc tiªu chung cu¶ ®Êt n­íc. 2.4. Xu h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ * Nguyªn t¾c chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ lµ mét qu¸ tr×nh kÕ thõa lÞch sö vµ h­íng tíi sù ph¸t triÓn tèi ­u trong t­¬ng lai. §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu ®ã qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ph¶i tu©n thñ theo c¸c nguyªn t¾c: - ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ph¶i b¶o ®¶m phï hîp víi m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­í. - ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ph¶i ®¶m b¶o phï hîp víi môc tiªu ph¸t triÓn cña m« h×nh ®· lùa chän. M« h×nh kinh tÕ cña chóng ta lµ m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi v¨n minh. M« h×nh nµy chØ ®¹t tíi khi nÒn kinh tÕ t¹o ra ®­îc thu nhËp quèc d©n vµ tÝch luü lín trªn c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp cã ®­îc thu nhËp thuÇn lín vµ lîi nhuËn cao. ChØ trªn c¬ së ®ã míi cã kh¶ n¨ng t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, míi cã kh¶ n¨ng ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ x· héi vµ sù ph¸t triÓn v¨n minh con ng­êi. - ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ph¶i ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng víi hiÖu qu¶ cao nhÊt. §Ó gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò nµy,®iÒu quan träng lµ cÇn ph¶i gi¶i quyÕt t«t ba vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ ®ã lµ s¶n xuÊt c¸i g×? S¶n xuÊt nh­ thÕ nµo? s¶n xuÊt cho ai? - ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ph¶i ®¶m b¶o ph¸t triÓn quy m« s¶n xuÊt hîp lý vµ tõng b­íc ¸p dông ph­¬ng ph¸p c«ng nghiÖp trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh víi quy m« hîp lý sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. TÝnh hîp lý cña quy m« s¶n xuÊt kinh doanh thÓ hiÖn ë viÖc kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a quy m« lín, quy m« võa vµ quy m« nhá. Trong ®ã lÊy quy m« võa vµ nhá lµm chÝnh. Lùa chän quy m« theo h­íng ®ã sÏ cho phÐp khai th¸c tèi ®a kh¶ n¨ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong tõng ngµnh kinh tÕ nhÊt ®Þnh. Nh­ng vÊn ®Ò cèt yÕu lµ cÇn ph¶i lùa chän mét c¸ch hîp lý quy m« nµo thuéc khu vùc nµo qu¶n lý, cã nh­ vËy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ míi trë nªn ®ång bé vµ nhÞp nhµng. - ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi viÖc khai th¸c vµ ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp cu¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong tõng ngµnh kinh tÕ nhÊt ®Þnh. Kinh tÕ nhµ n­íc cã vai trß g­¬ng mÉu trong viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ, gióp ChÝnh phñ trong qu¸ tr×nh thi hµnh chøc n¨ng qu¶n lý vÜ m« ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Kinh tÕ nhµ n­íc cã nhiÖm vô ®¶m b¶o nh÷ng nhu cÇu cña c¸c c©n ®èi lín nhÊt cña nÒn kinh tÕ. Nhu cÇu ®Èy nhanh tiÕn bé vÒ khoa häc c«ng nghÖ, nhu cÇu vÒ x· héi, phôc vô c«ng céng an ninh, quèc phßng, b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i, nhu cÇu ph¸t triÓn c¸c vïng träng ®iÓm, ngµnh mòi nhän, khu kinh tÕ ®Æc biÖt, nh÷ng lÜnh vùc, hµng ho¸ ®éc quyÒn. Kinh tÕ tËp thÓ, t­ nh©n, t­ b¶n, t­ b¶n nhµ n­íc, kinh tÕ hé gia ®×nh b¶o ®¶m c¸c hµng ho¸, dÞch vô theo nhu cÇu tiªu dïng réng r·i nhÊt cña nh©n d©nnh­: ¨n, ë, ®i l¹i, vui ch¬i, gi¶i trÝ... vµ nh÷ng yªu cÇu mµ nÒn kinh tÕ nhµ n­íc kh«ng ®¸p øng ®­îc hay kinh tÕ nhµ n­íc thùc hiÖn kÐm hiÖu qña h¬n. Kinh tÕ nhµ n­íc cÇn cã sù hîp t¸c cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô cña m×nh. - ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ph¶i ®¶m b¶o khai th¸c triÖt ®Ó kh¶ n¨ng vµ thÕ m¹nh cña c¸c vïng kinh tÕ trong n­íc. Muèn khai th¸c triÖt ®Ó vµ cã hiÖu qu¶ kh¶ n¨ng vµ thÕ m¹nh cña tõng vïng kinh tÕ, chóng ta ph¶i bè trÝ ®óng ®¾n c¬ cÊu c¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ c¸c ngµnh th­¬ng m¹i, dÞch vô. Nhµ n­íc cÇn cã chiÕn l­îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ cho tõng vïng, tõng ®Þa ph­¬ng. - ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ph¶i ®¶m b¶o môc tiªu æn ®Þnh chÝnh trÞ, x· héi, quèc phßng, an ninh, b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i vµ kinh tÕ. - ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ph¶i phï hîp víi sù ph¸t triÓn c¸c kh¶ n¨ng cung øng cña nÒn kinh tÕ vµ c¸c quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ ®a ph­¬ng, ®a d¹ng h­íng vÒ xuÊt khÈu. Nguyªn t¾c nµy nh»m lµm râ c¸c yªu cÇu cÇn thiÕt cña nÒn kinh tÕ lµm c¬ së cho viÖc x¸c ®Þnh tæng cÇu cña nÒn kinh tÕ mµ c¬ cÊu kinh tÕ míi ph¶i tho· m·n. Nh­ng møc ®é tho¶ m·n tæng cÇu ®Õn ®©u, kh¶ n¨ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ®Õn ®Çu l¹i phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn c¸c kh¶ n¨ng cung øng cña nÒn kinh tÕ vµ sù ph¸t triÓn c¸c quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ cña chóng ta. Nh­ vËy tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ, h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ quan hÖ tû lÖ gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c vïng kinh tÕ lµ vÐc t¬ tæng hîp cña hai vÐc t¬ thµnh phÇn: vÐc t¬ tæng cÇu cña nÒn kinh tÕ vµ vÐc t¬ tæng cung cña nÒn kinh tÕ. * H­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ cã thÓ xÐt thÊy trªn nhiÒu gãc ®é. Víi viÖc xem xÐt c¸c yÕu tè ®Çu vµo lµ c¬ cÊu lao ®éng, c¬ c©u kü thuËt. Th«ng th­êng c¬ cÊu ®Çu ra tÝnh theo gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®­îc sö dông ®Ó ph¶n ¸nh c¬ cÊu ngµnh. Sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu nµy mang tÝnh quy luËt, ®ã lµ khi thu nhËp ®Çu ng­êi t¨ng lªn th× tû träng n«ng nghiÖp trong tæng s¶n phÈm sÏ gi¶m xuèng, cßn tû träng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô sÏ t¨ng lªn. Khi ®¹t ®Õn tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, tû träng cña dÞch vô sÏ t¨ng nhanh h¬n tû träng cña c«ng nghiÖp. Xu h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh ®· ®­îc hai nhµ kinh tÕ häc lµ E. Engel vµ A. Fisher nghiªn cøu khi ®Ò cËp ®Õn sù thay ®æi vÒ nhu cÇu chi tiªu vµ sù thay ®æi c¬ cÊu lao ®éng. Ngay tõ cuèi thÕ kû 19, E.Engel ®· nhËn thÊy r»ng, khi thu nhËp cña c¸c gia ®×nh t¨ng lªn th× tû lÖ chi tiªu cho l­¬ng thùc, thùc phÈm gi¶m ®i nªn tÊt yÕu dÉn ®Õn tû träng n«ng nghiÖp trong toµn bé nÒn kinh tÕ sÏ gi¶m ®i khi thu nhËp t¨ng lªn. Quy luËt E.Engel ®­îc nghiªn cøu cho sù tiªu dïng l­¬ng thùc, thùc phÈm, nh­ng cã ý nghÜa quan träng trong viÖc ®Þnh h­íng nghiªn cøu tiªu dïng cho c¸c lo¹i s¶n phÈm kh¸c. C¸c nhµ kinh tÕ gäi l­¬ng thùc, thùc phÈm lµ s¶n phÈm thiÕt yÕu, hµng c«ng nghiÖp lµ s¶n phÈm tiªu dïng l©u bÒn vµ viÖc cung cÊp dÞch vô lµ hµng tiªu dïng cao cÊp. Thùc tÕ ph¸t triÓn cña c¸c n­íc ®· chØ ra xu h­íng chung lµ khi thu nhËp t¨ng lªn th× tû lÖ chi tiªu cho hµng tiªu dïng l©u bÒn t¨ng phï hîp víi tçc ®é t¨ng thu nhËp, cßn chi tiªu cho hµng tiªu dïng cao cÊp cã tèc ®é t¨ng nhanh h¬n. Cïng víi quy luËt tiªu thô s¶n phÈm E.Engel, quy luËt t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng cña A.Fisher còng lµm râ xu h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ qua viÖc ph©n bè lao ®éng. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, viÖc t¨ng c­êng sö dông m¸y mãc vµ c¸c ph­¬ng thøc canh t¸c míi ®· t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. KÕt qu¶ lµ, ®Ó ®¶m b¶o l­¬ng thùc, thùc phÈm cho x· héi sÏ kh«ng cÇn ®Õn lùc l­îng lao ®éng nh­ cò, cã nghÜa lµ tû lÖ lao ®éng trong n«ng nghiÖp sÏ gi¶m. Ng­îc l¹i tû lÖ lao ®éng ®­îc thu hót vµo c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ngµy cµng t¨ng do tÝnh co d·n vÒ nhu cÇu s¶n phÈm cña hai khu vùc vµ kh¶ n¨ng h¹n chÕ h¬n trong viÖc ¸p dông tiÕn bé kü thuËt ®Ó thay thÕ lao ®éng, ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng dÞch vô. 2.5. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. ChØ tiªu c¬ cÊu gÝa trÞ s¶n l­îng. Ti= (GDPi/ ∑GDP)*100% Trong ®ã: Ti: lµ tû träng gi¸ trÞ s¶n l­îng nghµnh i trong toµn ngµnh kinh tÕ cña tØnh. GDPi: gi¸ trÞ s¶n l­îng ngµnh i ∑GDP: tæng gi¸ trÞ s¶n l­îng cña toµn ngµnh kinh tÕ cña tØnh. ChØ tiªu nµy ®­îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ theo s¶n l­îng ®Çu ra. * ChØ tiªu c¬ cÊu lao ®éng. TL§i = (LDi/∑LD)*100% Trong ®ã: TL§i: tØ träng lao ®éng cña ngµnh i trong toµn ngµnh kinh tÕ cña tØnh. LDi: Sè lao ®éng cña ngµnh i ∑LD: tæng sè lao ®éng trong toµn ngµnh kinh tÕ quèc d©n. ChØ tiªu nµy dïng ®Ó ®¸nh gi¸ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu theo lao ®éng. * ChØ tiªu c¬ cÊu vèn ®Çu t­. TVi = (Vi/∑Vi)* 100% Trong ®ã: TVi: tû träng vèn ®Çu t­ vµo ngµnh i. Vi: Vèn ®Çu t­ vµo ngµnh i ∑Vi: tæng vèn ®Çu t­ vµo toµn ngµnh kinh tÕ tØnh. ChØ tiªu nµy cho biÕt vèn ®Çu t­ vµo mçi ngµnh chiÕm bao nhiªu % trong tæng sè vèn ®Çu t­ ban ®Çu. C¶ 3 chØ tiªu trªn nÕu cã xu h­íng ®Òu t¨ng ®èi víi ngµnh i lµ ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô th× ®ã lµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ theo h­íng tÝch cùc. II.Sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ cña tØnh Thanh Ho¸. 1. Nh÷ng ®Æc ®iÓm, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi cña tØnh Thanh Ho¸ ¶nh h­ëng ®Õn chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. 1.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn. TØnh Thanh Ho¸ cã diÖn tÝch tù nhiªn 11.168,3 km², chiÕm 3,3% tæng diÖn tÝch tù nhiªn c¶ n­íc. D©n sè toµn tØnh 3,54 triÖu ng­êi, chiÕm tû lÖ 4,54% tæng d©n sè c¶ n­íc, cã c¸c d©n téc Kinh, M­êng, Th¸i, Tµy, H'M«ng, Dao, Thæ. MËt ®é d©n sè 310 ng­êi/km². VÒ tæ chøc hµnh chÝnh, toµn tØnh cã 27 huyÖn, thÞ, thµnh phè bao gåm: 24 huuyÖn, 1 thµnh phè cÊp 3 lµ thµnh phè Thanh Ho¸, 2 thÞ x· BØm S¬n vµ SÇm S¬n. VÞ trÝ ®Þa lý. Thanh Ho¸ n»m trong khu vùc ¶nh h­ëng cña nh÷ng t¸c ®éng tõ khu vùc träng ®iÓm B¾c Bé vµ nh÷ng t¸c ®éng tõ vïng träng ®iÓm Trung Bé vµ Nam Bé. PhÝa T©y cña tØnh gi¸p phÇn §«ng - B¾c Lµo, ®©y lµ vïng ®Êt hoang s¬ ch­a ®­îc khai th¸c. §Æc biÖt phÝa §«ng lµ d¶i bê biÓn dai 102 km cã nhiÒu tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn. §Æc biÖt cã c¶ng n­íc s©u Nghi S¬n cho phÐp tµu trªn 10 v¹n tÊn vµo. §Þa h×nh §Þa h×nh Thanh Ho¸ t­¬ng ®èi phøc t¹p, thÊp dÇn tõ §«ng sang T©y, chia thµnh 3 khu vùc râ rÖt: - Vïng nói, trung du: G¾n liÒn víi hÖ nói cao T©y B¾c vµ hÖ nói Tr­êng S¬n phÝa Nam. DiÖn tÝch tù nhiªn trªn 800.000 ha (chiÕm 2/3 cña tØnh).§é cao trung b×nh vïng nói tõ 600-700 m, ®é dèc >25°, vïng trung du lµ 150-200m, 15- 20° - Vïng ®ång b»ng: §­îc båi tô bëi hÖ thèng s«ng M·, s«ng Chu, s«ng Yªn. Cã ®é cao trung b×nh tõ 5-15m, xen kÏ c¸c ®åi nói ®¸ v«i ®éc lËp. Mét sè n¬i cã ®Þa h×nh tròng ®é cao 0 -1m. -Vïng ven biÓn: Ch¹y däc theo bê biÓn, cã nhiÒu vïng s×nh lÇy. Vïng v¸t ven biÓn phÝa trong c¸c b·i c¸t cã ®é cao trung b×nh tõ 3- 6m, ë phÝa Nam cã d¹ng sèng tr©u do c¸c d·y ®åi kÐo dµi ra biÓn. §Æc ®iÓm ®Þa h×nh Thanh Ho¸ rÊt ®a d¹ng vµ phong phó cho phÐp ph¸t triÓn n«ng, l©m ng­ nghiÖp toµn diÖn, dÔ dµng chuyÒn dÞch c¬ cÊu trong néi bé tõng ngµnh. Tµi nguyªn khÝ hËu Thanh Ho¸ n»m trong khu vùc khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, cã mïa ®«ng l¹nh vµ mét thêi kú kh« nãng giã T©y vµo mïa h¹ g©y bÊt lîi cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. NhiÖt ®é trung b×nh n¨m vµo kho¶ng 23-24°c ë vïng ®ång b»ng vµ gi¶m dÇn khi lªn vïng nói. L­îng m­a ph©n bè kh«ng ®Òu trªn c¸c vïng l·nh thæ, trung b×nh tõ 1600- 2000mm, sè ngµy m­a tõ 130- 150 ngµy, c¸c th¸ng cã nhiÒu m­a lò lµ tõ th¸ng 8-10, tËp trung ®Õn 60-80% l­îng m­a c¶ n¨m nªn dÔ dµng g©y ra lò lôt. §Æc ®iÓm khÝ hËu thêi tiÕt Thanh Ho¸: l­îng m­a lín, nhiÖt ®é cao, ¸nh s¸ng dåi dµo lµ ®iÒu kiÖn cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt nh­ n«ng l©m ng­ nghiÖp. Song còng cÇn chó ý c¸c hiÖn t­îng bÊt lîi nh­ lôt, b·o, n¾ng nãng... Tµi nguyªn ®Êt DiÖn tÝch tù nhiªn 1.116.833 ha cña Thanh Ho¸ gåm 10 nhãm ®Êt chÝnh víi 28 lo¹i ®Êt kh¸c nhau, c¸c nhãm ®Êt cã diÖn tÝch t­¬ng ®èi lín gåm: -Nhãm ®Êt ®á vµng: diÖn tÝch 647.768 ha, chiÕm 58% diÖn tÝch tù nhiªn toµn tØnh, thÝch hîp cho ph¸t triÓn c©y c«ng nghiÖ dµi ngµy, c©y ¨n qu¶ vµ c©y l©m nghiÖp. - Nhãm ®Êt phï sa båi tô: ph©n bè chñ yÕu ë c¸c huyÖn vïng ®ång b»ng. DiÖn tÝch 144.729 ha, thÝch hîp cho trång lóa, mµu, c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy. - Nhãm ®Êt mÆn vµ ®Êt c¸t: ph©n bè tËp trung ë c¸c vïng ven biÓn Ngoµi ra cßn cã c¸c lo¹i nhãm ®Êt kh¸c nh­ ®Êt ®á vµng trªn nói, ®Êt b¹c mµu, ®Êt xãi mßn... HiÖn taÞ ®· sö dông vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®¹t 22%, diÖn tÝch cã rõng ®¹t 30% ®Êt tù nhiªn toµn tØnh. Ngoµi ra cßn cã c¸c lo¹i b·i båi ®· æn ®Þnh diÖn tÝch, b·i båi ®ang lÊn biÓn... Tãm l¹i, tµi nguyªn ®Êt cña Thanh Ho¸ ®Êt ®a d¹ng thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp toµn diÖn, ®a d¹ng ho¸ sinh häc c¶ n«ng l©m ng­ nghiÖp. Tµi nguyªn rõng §Õn nay rõng Thanh Ho¾ cã 405.715 ha trong ®ã rõng tù nhiªn chiÕm 322.003 ha, rõng trång chiÕm 830710 ha. Rõng thanh Ho¸ chñ yÕu lµ rõng l¸ réng, cã hÖ thùc vËt phong phó ®a d¹ng vÒ hä loµi, nh­ l¸t, p­mu, luång nøa, vÇu... §éng vËt rõng cã c¸c loµi nh­ voi, bß tãt, nai, ho½ng... c¸c loµi bß s¸t nh­ tr¨n, r¾n, rïa, tª tª... Nh×n chung rõng giµu vµ trung b×nh hiÖn nay cßn ph©n bè trªn c¸c d·y nói cao ë biªn giíi ViÖt Lµo ë ®é cao trªn 700-1200m. C¸c vïng rõng ë ®é cao d­íi 700m gÇn trôc ®­êng giao th«ng vµ khu d©n c­ th­êng lµ rõng nghÌo v× bÞ khai th¸c qu¸ møc. §¸ng chó ý lµ vïng tre nøa ph©n bè ë c¸c huyÖn miÒn nói thÊp lµ nguån nguyªn liÖu giÊy, bao b×, c¸c t«ng...cÇn ®­îc khai th¸c sö dông. Tr÷ l­îng rõng cßn kh¸ lín, song ®iÒu kiÖn khai th¸c ngµy cµng khã kh¨n, kÕt hîp víi chñ tr­¬ng ®ãng cöa rõng cña Nhµ n­íc nªn kh¶ n¨ng khai th¸c trong nh÷ng n¨m tíi sÏ bÞ h¹n chÕ, chñ yÕu lµ rõng trång (kho¶ng 100.000m³ gç trßn/n¨m). Tµi nguyªn n­íc Thanh Ho¸ cã hÖ thèng s«ng suèi dµy ®Æc víi 4 hÖ thèng s«ng chÝnh lµ s«ng M·, s«ng B¹ng, s«ng Yªn vµ s«ng Ho¹t víi tæng l­îng n­íc tr÷ trung b×nh hµng n¨m lµ 19,52 tû m³. Riªng hÖ thèng s«ng M·, tr÷ l­îng ®iÖn n¨ng lý thuyÕt ®¹t tíi 12 tûkw/h. Tuy nhiªn hiÖn nay viÖc khai th¸c nguån n­íc mÆt ®ang gÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n do nguån n­íc mÆt bÞ h¹n chÕ, ®«i khi chÝnh nã cßn g©y ra t¸c h¹i nh­ óng, lôt. Nguån n­íc ngÇm qua mét sè th¨m dß cña c¸c huyÖn thÞ x· nh­ thµnh phè Thanh Ho¸, thÞ x· BØm S¬n...cho thÊy chÊt l­îng vµ tr÷ l­îng n­íc ngÇm ®¶m b¶o sö dông t«t cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t. §¸nh gi¸ chung nguån n­íc ë Thanh Ho¸ lµ dåi dµo, bao gåm c¶ tiÒm n¨ng n­íc mÆt vµ n­íc ngÇm, cã thÓ sö dông tèt cho ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i vµ sinh ho¹t cña nh©n d©n. Tµi nguyªn biÓn Thanh Ho¸ cã 102 km bê biÓn h×nh c¸nh cung, ch¹y dµi tø Cöa §¸y (tØnh Ninh B×nh) ®Õn §«ng Håi (TÜnh Gia) vµ vïng l·nh h¶i réng lín, diÖn tÝch 1,7 v¹n km². Däc bê biÓn cã 7 cöa l¹ch lín nhá t¹o ®iÒu kiÖn cho giao th«ng thuû, tµu thuyÒn ®¸nh c¸ ra vµo, tô ®iÓm giao l­u kinh tÕ, trung t©m nghÒ c¸ cña tØnh, ë nh÷ng cöal¹ch lµ nh÷ng b·i båi bïn, c¸t réng hµng chôc ngµn ha ®Ó nu«i trång h¶i s¶n, cãi, c©y ch¾n sãng.... §¸y biÓn gÇn bê cã ®é dèc tho¶i vµ b»ng ph¼ng, cã ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn thuËn lîi víi c¸c lo¹i ®Æc s¶n h¶i s¶n quý hiÕm. Theo sè liÖu ®iÒu tra vµ qua thùc tÕ tõ n¨m 1986 ®Õn nay cã thÓ ®¸nh gi¸ vÒ nguån lîi thuû s¶n nh­ sau: nguån lîi c¸ næi tõ 50.000 -60.000 tÊn, chñ yÕu lµ c¸ nôc, ngõ, thu, chim... kh¶ n¨ng khai th¸c hµng n¨m 20.000-25.000 tÊn, nguån lîi c¸ ®¸y cã tr÷ l­îng 30.000-40.000 tÊn, hµng n¨m khai th¸c ®­îc tõ 15.000- 20.000 tÊn, tËp trung chñ yÕu ë vïng ngoµi kh¬i, t«m 30000 tÊn, mùc 10.000 tÊn... DiÖn tÝch n­íc mÆn kho¶ng 10.000 ha ph©n bè chñ yÕu ë vïng ®¶o Mª, BiÖn S¬n cã thÓ nu«i c¸ song, c¸ cam, trai ngäc, t«m hïm... Tµi nguyªn kho¸ng s¶n Kho¸ng s¶n Thanh Ho¸ rÊt ®a d¹ng, cã tëi 42 lo¹i, nhiÒu lo¹i cã tr÷ l­îng lín so víi c¶ n­íc nh­ ®¸ v«i lµm xi m¨ng, ®¸ èp l¸t, sÐt, cr«m... Lµ tØnh giµu vÒ nguyªn liÖu s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng vµ nguyªn liÖu lµm gèm sø, thuû tinh, nh­ ®¸ v«i lµm xi m¨ng370 triÖu tÊn, sÐt lµm xi m¨ng 80 triÖu tÊn, ®¸ èp l¸t 2-3 tû m³, cao lanh 1 triÖu m³... Kho¸ng s¶n kim lo¹i: bao gåm c¶ kim lo¹i ®en vµ kim lo¹i mµu, quý. Kim lo¹i ®en cã quÆng s¾t mangan, quÆng ti tan tr÷ l­îng kho¶ng 80 ngh×n tÊn. QuÆng cr«m tr÷ l­îng 21,898 triÖu tÊn vµ lµ duy nhÊt cña c¶ n­íc. Kim lo¹i mµu cã c¸c lo¹i nh­ thiÕc, ®ång, vµng sa kho¸ng, vµng gèc tr÷ l­îng trªn 10 tÊn nh­ng ch­a ®­îc kh¶o s¸t t×m kiÕm ®óng møc. Kho¸ng s¶n dïng lµm nguyªn liÖu cho ph©n bãn, trî dung, ho¸ chÊt vµ c¸c nguyªn liÖu kh¸c nh­: phètphorit tr÷ l­îng 1 triÖu tÊn, chÊt l­îng trung b×nh. Secpentin, tr÷ l­îng 15 triÖu tÊn, chÊt l­îng kh¸ tèt. §«l«mit tr÷ l­îng 4,7 triÖu tÊn. Kho¸ng s¶n than: tr÷ l­îng than ®¸ thÊp, chØ ph¸t triÓn ®­îc nh÷ng má nhá, chÊt l­îng thÊp, non. Tr÷ l­îng than bïn lín, cã trªn 2 triÖu tÊn ph©n bè r·i r¸c trong tØnh, t­¬ng lai lµ nguyªn liÖu chÝnh s¶n xuÊt ph©n bãn vi sinh. Tµi nguyªn du lÞch. Kh¸ phong phó vµ ®a d¹ng, cã thÓ ®¸p øng nhu cÇu cho kh¸ch du lÞch trªn nhiÒu mÆt: thiªn nhiªn kú thó, nhiÒu danh lam th¾ng c¶nh cã tõ miÒn nói ®Õn ®ång b»ng, ven biÓn vµ h¶i ®¶o. §ã lµ nh÷ng b¶o tµng thiªn nhiªn Ýt n¬i cã ®­îc nh­ v­ên quèc gia BÕn En, s©n chim TiÕn N«ng, SÇm S¬n... VÒ lÞch sö, ®©y lµ miÒn ®Êt cã nÒn v¨n ho¸ §«ng S¬n, cã nhiÒu danh nh©n v¨n ho¸ ®· ®Ó l¹i nhiÒu dÊu Ên vµ di tÝch. Cã di tÝch ®· ®­îc ChÝnh Phñ phª duyÖt cho trïng tu t«n t¹o ë quy m« cÊp quèc gia nh­ khu di tÝch Lam kinh, Hµm rång- Nam Ng¹n... Sù g¾n bã gi÷a thiªn nhiªn kú thó víi c¸c ®Þa danh vµ di tÝch lÞch sö, c¸c vïng kinh tÕ vµ c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung ®ang h×nh thµnh lµ ®éng lùc thóc ®Èy ngµnh c«ng nghiÖp kh«ng cã khãi cña Thanh Ho¸ ph¸t triÓn. 1.2. Kinh tÕ x· héi Nguån nh©n lùc. D©n sè: theo kÕt qu¶ ®iÒu tra d©n sè c¶ n­íc (1/4/99) d©n sè Thanh Ho¸ cã tíi 3,467 triÖu ng­êi, d©n sè trung b×nh n¨m 2001 lµ 3,592 triÖu ng­êi.Trong ®ã nam chiÕm 48,6% n÷ chiÕm 51,14%, thµnh thÞ chiÕm 9,27%, n«ng th«n chiÕm 90,13%; miÒn nói chiÕm 28,5% miÒn xu«i chiÕm 71,5%. Ph©n bè d©n c­ kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng, ®ång b»ng vµ ®« thÞ mËt ®é d©n sè cao. Lao ®éng: n¨m 200 d©n sè trong ®é tuæi lao ®«ng cã 1,948 triÖu ng­êi, chiÕm tû lÖ 54,6% tæng d©n sè toµn tØnh, tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ chuyªn m«n kü thuËt cña ng­êi lao ®éng thÊp. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng viÖc lµm n¨m 2000 tæng sè lao ®éng ®ang lµm viÖc trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n cña tØnh cã 1,503 triÖn ng­êi th× tû lÖ lao ®éng ch­a biÕt ch÷ vµ ch­a tèt nghiÖp tiÓu häc lµ 13,26%, tèt nghiÖp tiÓu häc vµ trung häc c¬ së lµ 70,11%, tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc chØ cã 16,63%. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra n¨m 2000 lùc l­îng lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n cña tØnh míi ®¹t 19,18% trong ®ã: - §¹i häc, cao ®¼ng vµ trung hä chuyªn nghiÖp: 9% - C«ng nh©n kü thuËt cã nghÒ: 10,18% Nguån lao ®éng trÎ dåi dµo, lao ®éng d­íi 30 tuæi chiÕm tû lÖ cao. Lµ tØnh cã ®éi ngò c¸n bé khoa häc kü thuËt cã tr×nh ®é kh¸, tuy nhiªn trong c¬ chÕ thÞ tr­êng tØnh vÉn thiÕu c¸c nhµ doanh nghiÖp giái kÓ c¶ trong vµ ngoµi quèc doanh. H¬n n÷a chÊtl­îng lao ®éng kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng miÒn trong tØnh, v× vËy cÇn cã chÝnh s¸ch ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i nguån lao ®éng ®Ó cã thÓ tiÕp cËn vµ thÝch nghi víi c¬ chÕ thÞ tr­êng, ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i ho¸ cña tØnh. Tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ Cïng víi nhÞp ®é ph¸t triÓn chung c¶ n­íc, tõ nam 1990 ®Õn nay Thanh Ho¸ ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ trªn c¸c lÜnh v­c ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh×n nhËn chung cho thÊy: Giai ®o¹n 1986-1990 tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ chËm, s¶n xuÊt kh«ng æn ®Þnh, cã n¨m gi¶m sót. Giai ®o¹n 1991-1995 cã tèc ®é t¨ng tr­ëng kh¸, t¨ng tr­ëng GDP b×nh qu©n n¨m ®¹t 7%. Tõ n¨m 1996 ®Õn nay mÆc dï gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n nh­ng tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n vÉn ®¹t møc 7,3%. C¸c ngµnh dÞch vô t¨ng nhanh h¬n c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt. Kinh tÕ quèc doanh t¨ng chñ yÕu ë c¸c doanh nghiÖp cã quy m« lín. Quèc doanh ®Þa ph­¬ng ph¸t triÓn kh«ng v÷ng ch¾c, nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt kh«ng æn ®Þnh. C¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh quy m« nhá bÐ, c¬ së vËt chÊt nghÌo nµn, s¶n phÈm lµm ra chÊt l­îng thÊp kÐm, kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng truy ®­îc khuyÕn khÝch nh­ng cßn chËm. §©y lµ vÊn ®Ò chñ yÕu sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao cña Thanh Ho¸. KÕt cÊu h¹ tÇng M¹ng l­íi giao th«ng: Thanh Ho¸ lµ tØnh cã hÖ thèng giao th«ng t­¬ng ®èi ®a d¹ng, bao gåm: giao th«ng ®­êng bé, ®­êng s¾t, ®­êng thuû. - §­êng bé: toµn tØnh cã 7725 km ®­êng bé bao gåm ®­êng quèc lé vµ ®­êng tØnh lé, ®­êng lªn liªn x·, mËt ®é ®­êng bé lµ 69km/100 km² vµ2,21 km/1000 d©n. MËt ®é ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu, ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cho ph¸t triÓn. - §­êng thuû: m¹ng l­íi giao th«ng ®­êng thuû rÊt thuËn tiÖn cho viÖc vËn chuyÓn giao l­u hµng ho¸. Toµn tØnh cã 4 hÖ thèng s«ng víi chiÒu dµi 1.768km, 6 cöa l¹ch lín nhá vµ 102 km ®­êng bê biÓn. HiÖn t¹i Thanh Ho¸ ch­a cã c¶ng lín chØ cã 1 c¶ng s«ng 300.000 tÊn/n¨m. Ngoµi ra Thanh Ho¸ cßn cã 82 km ®­êng s¾t vµ quèc lé 1A dµi 98 km xuyªn suèt chiÒu dµi cña tØnh lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho giao th«ng bu«n b¸n. M¹ng l­íi ®iÖn: ®· ph¸t triÓn kh¸, trªn ®Þa bµn cã 1 tr¹m 220kv Ba ChÌ víi c«ng suÊt 125MVA, 4tr¹m 110 kv ®ang vËn hµnh víi tæng c«ng suÊt 160 MVA, 105km ®­êng d©y 110kv. Ngoµi ra cßn cã ®­êng d©y 550 kv ®i qua. Nh×n chung thuËn lîi vÒ nguån ®iÖn, ®iÖn ¸p vµ ®­êng d©y. Tuy nhiªn m¹ng l­íi ®iÖn h¹ thÕ cò, h­ háng nhiÒutû lÖ thÊt tho¸t lín, ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ®iÖn cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh©n d©n trong tØnh. Th«ng tin liªn l¹c: ®ang tõng b­íc hiÖn ®¹i ho¸ phôc vô cho ph¸t triÓn kinh tÕ vµ n©ng cao ®êi sèng. HÖ thèng b­u chÝnh viÔn th«ng nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®­îc ®æi míi nhanh chãng, bæ sung nhiÒu trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i. Do vËy, c¸c dÞch vô th«ng tin, liªn l¹c ®¶m b¶o thuËn tiÖn, kÞp thêi vµ th«ng suèt. Nh×n chung kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi trong nh÷ng n¨m võa qua ®· ®­îc tØnh quan t©m ®Çu t­, c¶i t¹o n©ng cÊp, song vÉn ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ph¸t triÓn vµ n©ng cao ®êi sèng cña d©n. So víi c¸c tØnh thµnh trong c¶ n­íc th× cßn thÊp kÐm, ph©n bè kh«ng ®Òu. §©y lµ vÊn ®Ò cÇn ®­îc quan t©m gi¶i quyÕt vµ tËp trung ®Çu t­ trong thêi gian tíi. 1.3. TiÒm n¨ng vµ h¹n chÕ Nh÷ng lîi thÕ so s¸nh - Thanh Ho¸ cã vÞ trÝ ®Þa lý t­¬ng ®èi thuËn lîi, lµ cöa ngâ nèi liÒn B¾c Bé víi Trung Bé vµ Nam Bé, cã quèc lé 1A ®i qua.... lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, më réng giao l­u kinh tÕ. - Lµ tØnh cã 4 vïng sinh th¸i râ rÖt: vïng ven biÓn, vïng ®ång b»ng, vïng trung du vµ miÒn nói sÏ t¹o c¬ së cho sù phong phó, ®a d¹ng vÒ s¶n phÈm, t¹o thÕ bæ sung lÉn nhau gi÷a c¸c vïng miÒn trong tØnh, ph¸t triÓn th­¬ng m¹i, dÞch vô Ýt nhÊt lµ trong ph¹m vi néi tØnh. - Tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó ®a d¹ng. Kh¶ n¨ng më réng diÖn tÝch s¶n xuÊt n«ng- l©m- ng­ nghiÖp cßn lín. Giµu nguyªn liÖu s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, nguyªn liÖu giÊy, sîi, l­¬ng thùc, thùc phÈm. - Thanh Ho¸ lµ 1 tØnh ®«ng d©n, cã nguån lao ®éng dåi dµo, tr×nh ®é d©n trÝ ®· ®­îc n©ng lªn, ®éi ngò c¸n bé khoa häc qu¶n lý ®«ng ®¶o, cã hÖ thèng gi¸o dôc toµn diÖn toµn tØnh tõ mÇn non ®Õn ®¹i häc, nÕu ®­îc ph¸t huy sö dông tèt sÏ lµ nguån ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn. - Thanh Ho¸ lµ mét trong sè Ýt tØnh trong c¶ n­íc ®¹t s¶n l­îng l­¬ng thùc trªn 1 triÖu tÊn/n¨m. C¨n b¶n tù tóc l­¬ng thùc b­íc ®Çu cã l­¬ng thùc hµng ho¸ lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó tiÕn hµnh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ph¸t huy hiÖu qu¶ trong kinh tÕ thÞ tr­êng. Nh÷ng khã kh¨n vµ th¸ch thøc - Tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó ®a d¹ng, song møc ®é cßn thÊp. NÒn kinh tÕ cña tØnh cßn nÆng tÝnh "thuÇn n«ng". Trong khi tû träng n«ng nghiÖp trong GDP cña c¶ n­íc n¨m 2000 lµ 24,3% th× Thanh Ho¸ lµ 39,9%, d©n sè n«ng th«n theo sè liÖu ®iÒu tra d©n sè ngµy 1/4/1999 c¶ n­íc chiÕm 76,5% cßn Thanh Ho¸ lµ 90,8%. - §iÓm xuÊt ph¸t kinh tÕ thÊp, thÓ hiÖn ë møc b×nh qu©n GDP®Çu ng­êi ®Õn n¨m 2000 míi ®¹t 292 USD trong khi b×nh qu©n chung cña c¶ n­íc lµ 390USD. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cßn chËm, ch­a cã tÝch luü ®¸ng kÓ tõ néi bé kinh tÕ. Tæng thu míi ®¸p øng ®­îc trªn 50% chi, cßn l¹i trung ­¬ng hç trî. - Lµ tØnh cã d©n sè ®«ng, tèc ®é t¨ng tù nhiªn cßn cao ®ang lµ ¸p lùc lín trong khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn chËm. §éi ngò lao ®éng cã tay nghÒ cao cßn qu¸ Ýt, lao ®éng thiÒu vµ kh«ng cã viÖc lµm ngµy cµng cao, ®êi sèng nh©n d©n tuy cã b­íc c¶i thiÖn song sè hé nghÌo, ®ãi vÉn cßn cao trong tØnh. - KÕt cÊu h¹ tÇng x· héi thÊp kÐm, ®Æc biÖt lµ vïng miÒn nói phøc t¹p, chia c¾t m¹nh, hÖ thèng ®iÖn ®­êng tr­êng tr¹m cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, ®Õn nay vÉn cßn 2 huyÖn miÒn nói ch­a cã ®iÖn quèc gia. - N»m tiÕp gi¸p víi vïng träng ®iÓm B¾c bé lµ th¸ch thøc lín ®èi víi Thanh Ho¸ vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh, gäi vèn ®Çu t­, t×m kiÕm thÞ tr­êng. YÕu tè th«ng tin kinh tÕ cßn h¹n chÕ so víi c¸c trung t©m kinh tÕ lín nh­ Hµ Néi, H¶i Phßng... 2. Thùc tr¹ng c¬ cÊu kinh tÕ cña tØnh Thanh Ho¸ ®ßi hái ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. Trong nh÷ng n¨m qua, Thanh Ho¸ ®· cã nh÷ng gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch ph¸t triÓn tr­¬ng ®èi phï hîp víi t×nh h×nh kinh tÕ cña tØnh, tuy nhiªn qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ diÔn ra cßn chËm. Sù chuyÓn dÞch trong n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp kh«ng ®¸ng kÓ, dÞch vô cã sù ph¸t triÓn nh­ng nãi chung ch­a phï hîp víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ hiÖn nay cña Thanh Ho¸ vÉn lµ n«ng- c«ng nghiÖp- dÞch vô. Trong nh÷ng n¨m tíi Thanh Ho¸ ph¶i hÕt søc nç lùc ®Ó thùc hiÖn c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ tØnh. Ngµnh c«ng nghiÖp lµ ngµnh gi÷ vÞ trÝ quan träng nh­ng nã l¹i ch­a thùc sù ph¸t triÓn, cã thÓ nãi lµ kÐm. Tû träng gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hiÖn nay míi chØ chiÕm 29,8% trong tæng GDP cña toµn tØnh. C¬ cÊu c«ng nghiÖp ®· h×nh thµnh c¸c ngµnh nh­: c«ng nghiÖp khai th¸c, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c«ng nghiÖp ®iÖn n­íc... ®· cã sù ph¸t triÓn nh­ng tèc ®é cßn rÊt thÊp so víi c¸c tØnh kh¸c vµ so víi tèc ®é ph¸t triÓn cña c¶ n­íc. Vèn ®Çu t­ cho c«ng nghiÖp vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp so víi nhu cÇu ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng qu¶n lý yÕu kÐm vµ thu håi vèn ®Çu t­ trong c«ng nghiÖp lµ khã kh¨n. Ngµnh n«ng nghiÖp lµ ngµnh cã vai trß chñ ®¹o trong kinh tÕ cña Thanh Ho¸, tuy tû träng n«ng nghiÖp trong tæng thu nhËp quèc d©n cña tØnh lµ lín, hiÖn nay nã chiÕm 37% trong tæng GDP cña tØnh, nh­ng n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, xu h­íng chuyÓn ®æi gièng c©y trång chËm, ch­a réng r·i, c¬ cÊu néi bé ngµnh ch­a hîp lý. Trong n«ng nghiÖp ng­ nghiÖp mÆc dï cã tiÒm n¨ng lín nh­ng ch­a ®­îc ®Çu t­ ph¸t triÓn m¹nh, s¶n xuÊt ng­ nghiÖp chñ yÕu dùa vµo khai th¸c thuû s¶n chiÕm 65%, nu«i trång thuû s¶n ch­a ph¸t triÓn m¹nh chØ chiÕm cã 23%. Ngµnh dÞch vô cã sù ph¸t triÓn, chiÕm tû träng 33,2% n¨m 2002 trong tæng s¶n phÈm quèc d©n trong tØnh. Nh­ng chñ yÕu vÉn lµ bu«n b¸n th­¬ng m¹i (trao ®æi hµng ho¸ dÞch vô), c¸c dÞch vô s¶n xuÊt thùc hiÖn vai trß thóc ®Èy c¸c ngµnh kh¸c ch­a ph¸t triÓn, c¸c dÞch vô th­¬ng m¹i kh¸c ®Òu ch­a ph¸t triÓn m¹nh, du lÞch ®· h×nh thµnh c¸c khu nghØ d­ìng nh­ng ch­a thËt sù thu hót ®­îc nhiÒu kh¸ch tham quan. Tr­íc nh÷ng thùc tr¹ng ®ã ®Æt ra yªu cÇu lµ thóc ®Èy h¬n n÷a qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ tØnh Thanh Ho¸ theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ th× míi cã thÓ ph¸t triÓn ®­îc, tho¸t khái vßng nghÌo nµn l¹c hËu, tr¸nh nguy c¬ tôt hËu vÒ kinh tÕ so víi c¸c tØnh kh¸c vµ so víi c¶ n­íc, vµ ®Æc biÖt lµ ®èi víi tiÒm n¨ng phong phó, Thanh Ho¸ còng cÇn ph¶i x¸c ®Þnh cho m×nh mét c¬ cÊu ngµnh hîp lý ®Ó khai th¸c tèi ®a vµ hiÖu qu¶ c¸c tiÒm n¨ng, tµi nguyªn thiªn nhiªn cña tØnh. III. Kinh nghiÖm chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ cña mét sè ®Þa ph­¬ng. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh theo h­íng tÝch cùc cã ý nghÜa to lín ®èi víi sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia nãi chung vµ cña tõng ®Þa ph­¬ng nãi riªng. Tõ nh÷ng n¨m ®æi míi nÒn kinh tÕ, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· ®Ò cao vÊn ®Ò nµy. Trong nh÷ng n¨m qua tõng ®Þa ph­¬ng cïng víi c¶ n­íc ra søc thùc hiÖn, tõng ®Þa ph­¬ng ®· ®¹t ®­îc kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh, nh­ng bªn c¹nh ®ã vÉn cßn nh÷ng yÕu kÐm cïng song song vµ tån t¹i ®©y lµ mét ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái ®èi víi mét quèc gia nµo, hay ®Þa ph­¬ng nµo. §Ó tõ ®ã rót ra ®­îc kinh nghiÖm cho m×nh vµ cho c¸c tØnh b¹n. Víi sè l­îng tµi liÖu cã h¹n, ®Ò tµi xin nªu ra mét sè kinh nghiÖm tõ viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh cña 2 tØnh ®ã lµ tØnh NghÖ An vµ tØnh Hµ Nam, ®©y lµ 2 tØnh mµ cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn gÇn víi tØnh Thanh Ho¸ nhÊt. 1. TØnh NghÖ An. §©y lµ tØnh n»m tiÕp gi¸p víi Thanh Ho¸ vÒ phÝa Nam, còng lµ tØnh ®Êt réng ng­êi ®«ng, xuÊt ph¸t ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÊp. Trong nh÷ng n¨m qua mÆc dï gÆp nhiÒu khã kh¨n trong c«ng t¸c qu¶n lý vÜ m«, ph©n bæ ®Çu t­ còng nh­ thu hót vèn ®Çu t­ tõ bªn ngoµi vµ ®Æc biÖt lµ lò lôt miÒn trung... nh­ng víi sù nç lùc phÊn ®Êu cña c¸c cÊp l·nh ®¹o cïng toµn thÓ nh©n d©n trong tØnh, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tØnh NghÖ An cã xu h­íng ®i lªn tuy nhiªn vÉn cßn ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ cña tØnh ®· cã sù thay ®æi ®óng h­íng: tû träng n«ng nghiÖp gi¶m tõ 49,15 n¨m 1995 xuèng cßn 44,27% n¨m 2000, t­¬ng øng víi nã lµ sù gia t¨ng tû träng ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô t¨ng tõ50,9% n¨m 1995 (c«ng nghiÖp 14,23%, dÞch vô 36,69%) lªn 55,7% n¨m 2000 (c«ng nghiÖp 18,6%, dÞch vô 37,11%). C¸c ngµnh vµ c¸c lÜnh vùc chñ yÕu ®Òu t¨ng tr­ëng vµ cã sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu néi ngµnh theo h­íng tÝch cùc. Kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n cã nhiÒu chuyÓn biÕn kh¸. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ5,3%. C¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp ®· cã b­íc chuyÓn dÞch ®óng h­íng: n«ng nghiÖp ®¹t 82%, ng­ nghiÖp 7%, l©m nghiÖp 11%. B­íc ®Çu h×nh thµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ theo h­íng tËp trung.