Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 và một số đề xuất đối với trường Đại học Hùng Vương

10 Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 3 (8) – 2017 KHOA HỌC Xà HỘI 1. Đặt vấn đề Trong thời gian gần đây, cụm từ “cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư” hay “cuộc cách mạng công nghiệp 4�0” được đề cập khá nhiều trên các phương tiện thông tin đại chúng� Trên các diễn đàn, hội thảo về chủ đề Cuộc cách mạng công nghiệp (CMCN) lần thứ 4 hay còn gọi là Cuộc cách mạng công nghiệp 4�0 (CMCN 4�0) do Quốc hội, Chính phủ, các Bộ, ngành tổ chức đã thu hút được nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu, các học giả trong và ngoài nước quan tâm� Tại các Hội thảo này, các nghiên cứu đã chỉ ra những cơ hội và thách thức đang đặt ra đối với Việt Nam nói chung, giáo dục đại học Việt Nam nói riêng trong bối cảnh CMCN 4�0 đang diễn ra� CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LẦN THỨ 4 và một số đề xuất đối với trường Đại học Hùng Vương Đỗ Tùng Trường Đại học Hùng Vương TÓM TẮT Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn thế giới, tác động sâu rộng đến mọi mặt của đời sống xã hội, trong đó có giáo dục đại học. Trên cơ sở các nghiên cứu đánh giá về cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, mô hình trường đại học trong thế kỉ 21, bài viết đưa ra một số đề xuất nhằm đóng góp cho sự phát triển của Trường Đại học Hùng Vương đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đại học hiện nay. Từ khóa: Cách mạng công nghiệp, Đại học Hùng Vương, đại học 4.0 Trong khuôn khổ bài báo này, chúng tôi tập trung vào một số vấn đề: Giới thiệu khái quát về CMCN 4�0 và một số xu hướng nổi bật của nó, trên cơ sở đó đưa ra một số đề xuất đối với trường Đại học Hùng Vương để có thể tận dụng cơ hội, thời cơ đem lại sự phát triển cho Nhà trường� 2. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 và một số xu hướng phát triển lớn Nhân loại đã chứng kiến và trải qua ba cuộc CMCN: Đầu tiên là cuộc cách mạng mở ra từ nửa cuối thế kỉ XVIII với sự ra đời của máy chạy bằng hơi nước và thủy lực; Cuộc CMCN lần thứ hai diễn ra từ cuối thế kỉ 19 với sự xuất hiện của các dây chuyền sản Nhận bài ngày 26/11/2017, Phản biện xong ngày 13/12/2017, Duyệt đăng ngày 14/12/2017 Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 3 (8) – 2017 11 KHOA HỌC Xà HỘI xuất lớn sử dụng bằng điện; Cuộc CMCN lần thứ 3 diễn ra từ cuối những năm 60 của thế kỉ XX mở ra kỉ nguyên tự động hóa bằng sử dụng điện tử và công nghệ thông tin� Ngày nay, chúng ta đang bước vào giai đoạn đầu của cuộc CMCN 4�0 (Fourth Industry Revolution – FIR 4�0) với sự phát triển mạnh mẽ các hệ thống liên kết thế giới thực và ảo� Cuộc CMCN 4�0 phát triển với tốc độ cấp số nhân, đã và đang làm thay đổi mạnh mẽ nền công nghiệp ở mọi quốc gia� Bề rộng và chiều sâu của những thay đổi này tạo nên sự tác động sâu sắc của toàn bộ các hệ thống sản xuất, quản lý, quản trị và đào tạo nhân lực� Về bản chất, cuộc CMCN 4�0 dựa trên nền tảng là sự phát triển đột phá của công nghệ số và tích hợp các công nghệ thông minh để tối ưu hóa quy trình, phương thức sản xuất trong đó nhấn mạnh những công nghệ đã, đang và sẽ có tác động to lớn đối với thế giới� Theo GS Klaus Schwab [5], Chủ tịch Diễn đàn kinh tế thế giới thì CMCN 4�0 bao gồm một loạt công nghệ tự động hóa hiện đại, trao đổi dữ liệu và chế tạo nhằm kết hợp các hệ thống ảo với thế giới thực, vạn vật kết nối Internet (Internet of Thing – IoT) và các hệ thống kết nối Internet (Internet of System – IoS)� Cuộc CMCN 4�0 là sự kết hợp công nghệ mới (như máy học, mã hóa gen, nano, năng lượng tái tạo,) cùng sự tương tác của chúng trong ba lĩnh vực Kĩ thuật số, Vật lí và Sinh học, giữa chúng có mối liên quan chặt chẽ và thâm nhập vào nhau, tạo ra nhiều sản phẩm đa dạng và có giá trị sử dụng cao, thậm chí có thể thay thế con người trong nhiều lĩnh vực hoạt động trong đó đặc trưng nổi bật là sự kết hợp các công nghệ giúp xóa nhòa ranh giới giữa các lĩnh vực này� Trong lĩnh vực kỹ thuật số, những yếu tố cốt lõi của CMCN 4�0 là: Trí tuệ nhân tạo (AI), Vạn vật kết nối – Internet of Things (IoT) và dữ liệu lớn (Big Data)� Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, các cảm biến được sản xuất ngày càng nhỏ hơn, rẻ hơn, Nguồn: Internet 12 Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 3 (8) – 2017 KHOA HỌC Xà HỘI thông minh hơn, được sử dụng ngày càng rộng rãi và phổ biến hơn� Chúng được lắp đặt trong vật dụng thông thường, trong các mạng lưới giao thông, trong các quy trình sản xuất và được kết nối Internet� Chúng được điều khiển thông qua điện thoại thông minh, máy tính bảng, máy vi tính, giúp kết nối thế giới thực với mạng không gian ảo, đã tác động mạnh mẽ và sâu sắc đến toàn bộ thế giới, đến mọi mặt của đời sống xã hội� Trong lĩnh vực Sinh học nói chung, lĩnh vực sinh học phân tử, sinh học tổng hợp và di truyền học nói riêng có những sự phát triển vượt bậc� Bằng sự phát triển của khoa học công nghệ, việc giải trình bộ gen người với chi phí giảm và dễ dàng thực hiện hơn� Từ chỗ phải mất hơn 10 năm, với chi phí 2,7 tỉ USD để hoàn thành Dự án Hệ gen người, đến nay, một gen có thể được giải mã trong vài giờ với chi phí không tới một ngàn USD� Tiến tới, con người có thể tùy biến cơ thể bằng cách kích hoạt, chỉnh sửa các gen của mình để khắc phục, sửa những khiếm khuyết mình gặp phải� Những thành công của nghiên cứu trong lĩnh vực sinh học đã tạo ra những bước tiến nhảy vọt trong Nông nghiệp, Thủy sản, Y dược, chế biến thực phẩm, bảo vệ môi trường như tạo ra những giống cây trồng mới, giống vật nuôi có những tính năng thích ứng với biến đổi khí hậu, chống sâu bệnh, cho năng suất cao, Trong lĩnh vực vật lý với những xu hướng lớn về phát triển công nghệ như Xe tự lái với các loại xe hơi, xe tải tự lái, máy bay, thiết bị bay không người lái���; Công nghệ in 3D thực hiện tạo ra một đối tượng vật lý bằng cách in theo các lớp từ một bản vẽ hay một mô hình 3D có trước bằng kỹ thuật số; Robot cao cấp đang trở nên thích nghi và linh hoạt hơn ngày càng được sử dụng nhiều hơn ở tất cả các lĩnh vực từ thay thế con người trong dây chuyền sản sản xuất tự động hóa cho đến chăm sóc người bệnh; Vật liệu mới xuất hiện với các vật liệu thông minh tự phục hồi hình dạng hay tự làm sạch,��� Những tác động to lớn của cuộc CMCN 4�0 ảnh hưởng mạnh mẽ đến mọi mặt của xã hội loài người, tác động đến mọi quốc gia đưa lại nhiều thời cơ mới nhưng cũng chứa đựng những thách thức khó khăn� Cùng với những thành tựu của CMCN 4�0 mà con người được hưởng lợi thì mặt trái của cuộc cách mạng này là việc gây ra xu hướng bất bình đẳng, phá vỡ thị trường lao động khi tự động hóa thay thế lao động chân tay, khi robot thay thế con người trong nhiều lĩnh vực� Theo một nghiên cứu của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) cho thấy, trong 2 thập niên tới dự báo khoảng 56% số lao động tại 5 quốc gia Đông Nam Á (trong đó có Việt Nam) có nguy cơ mất việc vì robot và tại Việt Nam khoảng 86% người lao động trong ngành dệt may - da giày, 3/4 lao động trong ngành điện - điện tử phải đối mặt với nguy cơ mất việc làm do tự động hóa các dây chuyền sản xuất [5]� Trong lĩnh vực giáo dục, cuộc CMCN lần thứ 4 tạo ra nhiều cơ hội như môi trường kết nối Internet với nền tảng kĩ thuật số, các công nghệ thông minh trợ giúp quá trình giảng dạy, học tập hay cơ hội để tiếp cận với các chương trình giáo dục quốc tế được thực hiện từ xa, với các thiết bị được kết nối Internet, Về cơ cấu ngành nghề có sự thay đổi mạnh mẽ, nếu như trước sự phân chia cơ cấu lao động xã hội chủ yếu theo các lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ thì nay CMCN 4�0 tạo ra cơ sở để dần hình thành cơ cấu nhân lực xã hội theo hai thành phần cơ bản: Nhân lực thừa hành (hành chính, vận chuyển, bảo Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 3 (8) – 2017 13 KHOA HỌC Xà HỘI trì, sản xuất theo dây chuyền,) và nhân lực sáng tạo (nhà sáng chế, thiết kế, nghiên cứu, thử nghiệm,)� Ranh giới giữa các ngành công nghiệp truyền thống như luyện kim, cơ khí chế tạo máy, điện tử, ngày càng dần bị xóa mờ và được thay thế bằng các ngành đào tạo có tính tích hợp, liên ngành cao như Khoa học vật liệu, Khoa học máy tính, Cơ điện tử, Các lĩnh vực khoa học xã hội, khoa học quản lý cũng phát triển theo xu hướng đa ngành, liên ngành và tích hợp ngày càng cao� Chính vì vậy, nhân lực được đào tạo cần phải có kiến thức chuyên môn, kĩ năng nghề nghiệp, ngoại ngữ đồng thời phải có năng lực hoạt động nghiên cứu khoa học liên ngành mới có thể đáp ứng được yêu cầu phát triển của xã hội trong giai đoạn mới� Theo GS Gottfried Vossen [4], với các tác động của CMCN 4�0 thì giáo dục đại học cũng cần phải thay đổi mạnh mẽ, đồng bộ cả trong giảng dạy, nghiên cứu và quản trị nhà trường� CMCN 4�0 dẫn tới mô hình trường đại học 4�0 với hoạt động dạy học, nghiên cứu, quản trị nhà trường phải thay đổi cho phù hợp� Cũng theo GS Gottfried Vossen, dạy học 4.0 phải có nhiều hình thức học tập mới, thời gian và địa điểm học tập không bị ràng buộc, có sự thay đổi phù hợp với đối tượng học, hoạt động dạy và học diễn ra mọi lúc và mọi nơi, giúp người học có thể cá nhân hóa, hoàn toàn quyết định việc học tập theo nhu cầu của bản thân, trang bị nhiều kỹ năng phù hợp hơn cho người học; nghiên cứu 4.0 phải có hình thức nghiên cứu mới (về tốc độ, kết quả nghiên cứu và quá trình đánh giá), hệ thống dữ liệu quy mô lớn hơn và nguồn dữ liệu đa đạng hơn; quản lý 4.0 gồm: giảng dạy (hệ thống phần mềm thực hiện được nhiều mục đích hơn, những công cụ quản lý hiệu quả hơn, hệ thống thông tin lớn hơn), nghiên cứu khoa học (hệ thống thông tin nghiên cứu khoa học, quản lý dự án), quản lý cơ sở đào tạo, bộ phận hỗ trợ tài chính [4]� Nguồn: Gottfried Vossen Dạy học 4�0 Nghiên cứu 4�0 Cơ sở giáo dục 4�0 Quản trị 4�0 14 Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 3 (8) – 2017 KHOA HỌC Xà HỘI Mặc dù còn có những ý kiến khác nhau, nhưng các nghiên cứu hiện nay đều thống nhất về mô hình giáo dục đại học trong tương lai phải là mô hình giáo dục thông minh, liên kết chủ yếu giữa các yếu tố nhà trường – nhà quản lý – nhà doanh nghiệp, tạo điều kiện cho việc đổi mới, sáng tạo và năng suất lao động trong xã hội tri thức� Mô hình này phải thúc đẩy được tinh thần khởi nghiệp của giảng viên, sinh viên; tạo điều kiện cho hợp tác giữa giáo dục đại học và sản xuất, gắn kết chặt chẽ, hiệu quả với sự phát triển kinh tế xã hội tại địa phương và khu vực� 3. Một số đề xuất đối với Trường Đại học Hùng Vương Trường Đại học Hùng Vương được thành lập năm 2003 trên cơ sở một trường CĐSP với truyền thống đào tạo trên 40 năm� Nhà trường được thành lập với sứ mạng là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao thuộc các nhóm ngành công nghệ, xã hội nhân văn, khoa học tự nhiên, nông lâm nghiệp, sư phạm, ngoại ngữ, đồng thời thực hiện nhiệm vụ chuyển giao khoa học công nghệ cho tỉnh Phú Thọ và khu vực� Trường Đại học Hùng Vương xác định chiến lược phát triển của mình là trở thành trường đại học theo định hướng ứng dụng� Trong gần 15 năm xây dựng và phát triển với vai trò là Trường Đại học đầu tiên trên quê hương Đất Tổ, nhà trường đã đạt được nhiều thành tích nổi bật, đóng góp cho sự phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh Phú Thọ và khu vực Trung du miền núi phía Bắc� Cơ sở vật chất của nhà trường dần được đầu tư hoàn thiện; đội ngũ giảng viên được chuẩn hóa, tỉ lệ giảng viên có trình độ tiến sĩ trở lên đạt trên 18,6%; ngành nghề đào tạo được mở rộng theo hướng mở rộng đào tạo sau đại học; chất lượng đào tạo tiếp tục được duy trì và đã đào tạo được trên 10 ngàn sinh viên đại học, cao đẳng chính quy với tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp có việc làm đạt trên 70%; nhiều đề tài nghiên cứu cấp Nhà nước, cấp Bộ, cấp tỉnh, đã được ứng dụng có hiệu quả trong thực tiễn� Trong bối cảnh CMCN 4�0 đang diễn ra tác động mạnh mẽ đến mọi mặt của đời sống xã hội, để có thể nắm bắt được cơ hội mới, khai thác được lợi thế của nhà trường, theo chúng tôi Trường Đại học Hùng Vương cần quan tâm thực hiện một số vấn đề sau: 3.1. Trong công tác quản lý Cần đổi mới công tác quản lý nhà trường theo hướng tiếp cận quản trị đại học� Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý tổng thể các hoạt động của nhà trường đảm bảo khoa học, thiết thực và hiệu quả� Trước hết, trang bị phần mềm quản lý và xử lý văn bản đi đến, giao việc và quản lý giao việc đối với mỗi vị trí công việc để đánh giá được hiệu quả thực hiện nhiệm vụ mỗi cá nhân� Phân quyền xử lý công việc trên phần mềm; xây dựng và quản lý cơ sở dữ liệu của trường để phục vụ tra cứu, tìm kiếm và sử dụng nhanh chóng, hiệu quả� 3.2. Trong công tác đào tạo Thực hiện rà soát chuẩn đầu ra và xây dựng chương trình các ngành đào tạo theo nhóm ngành đảm bảo phù hợp với định hướng ứng dụng nghề nghiệp, quan tâm đến tính liên môn của các ngành học và sự liên thông trong các môn học� Chuẩn đầu ra cần được xác định cụ thể, quan tâm phát triển kỹ năng nghề nghiệp, đặc biệt là kỹ năng thích ứng cho sinh viên trước những thay đổi nhanh Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 3 (8) – 2017 15 KHOA HỌC Xà HỘI chóng của thực tiễn� Trong chương trình đào tạo, dành nhiều thời gian để sinh viên được tiếp xúc, làm việc với thực tiễn ngành nghề được đào tạo nhất là tiếp cận với các công nghệ mới� Thực hiện đẩy mạnh hoạt động đổi mới phương pháp dạy học, triển khai xây dựng hệ thống bài giảng điện tử, tăng cường kết nối khai thác các khóa học trực tuyến; chú trọng kĩ năng thực hành và NCKH của sinh viên; mở rộng hợp tác, trao đổi các chương trình hợp tác đào tạo, trao đổi vấn đề chuyên môn với các trường đại học trong và ngoài nước� Khuyến khích giảng viên xây dựng các bài giảng trực tuyến để người học có thể học mọi lúc, mọi nơi� Trước hết, giao nhiệm vụ với khoa Kỹ thuật công nghệ và khoa Ngoại ngữ triển khai thực hiện với một số học phần do các đơn vị này quản lý� 3.3. Trong nghiên cứu khoa học Do đầu tư các trang thiết bị nhất là đối với các công nghệ mới đòi hỏi chi phí lớn, lại dễ bị lạc hậu, thay đổi nên các trường đại học khó có thể thực hiện được điều này� Chính vì vậy, cần tăng cường gắn kết, hợp tác có hiệu quả với các doanh nghiệp, các tập đoàn, các trường đại học, viện nghiên cứu trong và ngoài nước để xây dựng, khai thác hiệu quả các cơ sở vật chất, trang thiết bị, phòng thí nghiệm; kết nối, phối hợp với các nhà máy, doanh nghiệp thực hiện hoạt động nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ theo hướng thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu và chuyển giao theo nhu cầu đặt hàng của các doanh nghiệp trên các lĩnh vực nhà trường có thế mạnh� Trường Đại học Hùng Vương là một cơ sở nghiên cứu khoa học có uy tín, nơi tập trung đội ngũ trí thức có trình độ cao của tỉnh Phú Thọ� Chính vì vậy, nhà trường cần quan tâm chỉ đạo xây dựng các nhóm chuyên gia đi đầu nghiên cứu xu thế toàn cầu hóa cũng như các tác động mạnh mẽ của CMCN 4�0 đối với các mặt kinh tế, xã hội, sản xuất công nghiệp, dịch vụ, của tỉnh� 3.4. Tăng cường năng lực Để trường đại học Hùng Vương thực hiện tốt được nhiệm vụ đào tạo, nghiên cứu khoa học đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng thì một trong những nhân tố quyết định là con người, cụ thể đó là năng lực, trình độ chuyên môn, tâm huyết, trách nhiệm của mỗi cán bộ, giảng viên nhà trường� Chính vì vậy, cần tập trung nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn nghiệp vụ, đặc biệt là ngoại ngữ của giảng viên� Cần giao nhiệm vụ cho giảng viên nhất là giảng viên trẻ trong thời gian một hay hai năm, có thể sử dụng ngoại ngữ trong việc giảng dạy, nghiên cứu� Cùng với nâng cao năng lực giảng viên, cần quan tâm nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lí và sự chuyên nghiệp trong công việc của đội ngũ chuyên viên� Tổ chức bồi dưỡng, tập huấn theo các chuyên đề về khai thác Internet, sử dụng dữ liệu dùng chung với nội dung phù hợp cho các đối tượng� 4. Kết luận CMCN 4�0 đã và đang có những tác động to lớn đến mọi mặt của đời sống xã hội� Với sứ mạng đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, là cơ sở nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ có uy tín của tỉnh Phú Thọ và khu vực, Trường Đại học Hùng Vương cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, sâu sắc cả về tư duy quản lý, đầu tư cơ sở vật chất, nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy, tăng cường đánh giá theo chuẩn đầu ra đồng thời 16 Tạp chí Khoa học & Công nghệ số 3 (8) – 2017 KHOA HỌC Xà HỘI SUMMARY The Fourth Industrial Revolution and some suggestions for Hung Vuong University Do Tung Hung Vuong University The Fourth Industrial Revolution (FRI) has strong effects on the world, deeply influ-encing people’s lives, including higher education. Over the research about the FIR and the model of the university in the 21st century, this paper gives some suggestion for Hung Vuong University’s development. Key words: Industrial Revolution, Hung Vuong University, University 4.0 phải tăng cường gắn kết chặt chẽ, hiệu quả hơn nữa giữa quá trình đào tạo trong nhà trường với thực tiễn để nâng cao chất lượng, hiệu quả đào tạo, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đại học hiện nay� Tài liệu tham khảo [1] Nguyễn Thị Lan Phương (2017), Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4: Cơ hội, thách thức và tác động đến giáo dục, Tạp chí Khoa học giáo dục số 138� [2] Phạm Đỗ Nhật Tiến (2017), Chính sách giảng viên đại học trước những thách thức của cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Tạp chí Khoa học giáo dục số 140� [3] Báo Tuổi trẻ, https://tuoitre�vn/ilo-hang- tram-trieu-lao-dong-dong-nam-a-nguy-co- mat-viec-lam-1133848�htm [4] Gottfried Vossen (2017), University 4.0: Concepts, challenges, and preliminary (ERCIS) experiences, International Confer- ence on University 4�0: A Framework for 21st Century Higher Education, Nguyen Tat Thanh University� [5] Klaus Schwab (2016), The Fourth Industrial Revolution, Kindle Edition�