Đánh giá hiện trạng và phân vùng cảnh báo nguy cơ trượt lở đất thành phố Đà Nẵng

106 32(2), 106-113 T¹p chÝ c¸c khoa häc vÒ tr¸i ®Êt 6-2010 §¸NH GI¸ HIÖN TR¹NG Vµ PH¢N VïNG C¶NH B¸O NGUY C¥ TR¦îT Lë §ÊT THµNH PHè §µ N½NG Ph¹m V¨n Hïng, NguyÔn Xu©n Huyªn I. Më ®Çu PhÇn ®Êt liÒn cña thµnh phè §µ N½ng n»m ë 15o55’20” ®Õn 16o14’10” vü ®é B¾c, 107o18’30” ®Õn 108o20’00” kinh ®é §«ng (h×nh 1), cã vÞ trÝ rÊt quan träng vÒ an ninh quèc phßng vµ lµ träng ®iÓm kinh tÕ cña c¶ n−íc. Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, §µ N½ng ph¶i chÞu nhiÒu thiÖt h¹i do tr−ît lë ®Êt (TL§) g©y nªn víi quy m« ngµy cµng lín, møc ®é thiÖt h¹i ngµy cµng t¨ng. H×nh 1. S¬ ®å vÞ trÝ khu vùc nghiªn cøu Thµnh phè §µ N½ng cã nhiÒu ®iÒu kiÖn tù nhiªn, x· héi thuËn lîi cho ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi (KT-XH), nh−ng còng gÆp kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n. N»m trong vïng cã ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh, ®Þa chÊt ph©n dÞ phøc t¹p ; khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa víi l−îng m−a lín, tËp trung trong nh÷ng th¸ng mïa m−a, ®ã lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thóc ®Èy tai biÕn ®Þa chÊt ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ TL§. C«ng tr×nh nµy tr×nh 107 bÇy c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu b−íc ®Çu lµm s¸ng tá hiÖn tr¹ng, ph©n vïng c¶nh b¸o nguy c¬ TL§ lµm c¬ së khoa häc cho quy ho¹ch ph¸t triÓn bÒn v÷ng KT-XH vµ b¶o vÖ m«i tr−êng trªn ®Þa bµn thµnh phè §µ N½ng. II. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ ph©n vïng c¶nh b¸o nguy c¬ TL§, c¸c ph−¬ng ph¸p ¸p dông bao gåm : ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ¶nh viÔn th¸m, ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t thùc ®Þa, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp, ph©n tÝch so s¸nh cÆp vµ ph©n tÝch kh«ng gian trong m«i tr−êng HÖ th«ng tin ®Þa lý (GIS). Ph©n tÝch ¶nh viÔn th¸m ®−îc øng dông ®Ó gi¶i ®o¸n vÞ trÝ c¸c khèi tr−ît trªn ®Þa bµn nghiªn cøu. Ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t thùc ®Þa lµ chñ ®¹o ®−îc øng dông ®Ó nghiªn cøu ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ c¸c yÕu tè t¸c ®éng ph¸t sinh TL§. C¸c tµi liÖu ph©n tÝch viÔn th¸m vµ thu thËp ®−îc trong thêi gian qua ®· ®Þnh h−íng cho c«ng t¸c kh¶o s¸t thùc ®Þa. Ngoµi thùc ®Þa, tiÕn hµnh ®o vÏ chi tiÕt, x¸c ®Þnh quy m«, c¸c ®Æc tr−ng cña khèi tr−ît vµ nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ph¸t sinh TL§. Tõ ®ã cho phÐp ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng, diÔn biÕn cña qu¸ tr×nh tr−ît lë trªn ®Þa bµn thµnh phè §µ N½ng. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch so s¸nh cÆp [4, 5] ®−îc øng dông nh»m x¸c ®Þnh vai trß cña tõng yÕu tè vµ tõng yÕu tè trong tæng hîp c¸c yÕu tè t¸c ®éng ph¸t sinh TL§ trªn c¬ së cho ®iÓm vµ tÝnh träng sè. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch kh«ng gian trong m«i tr−êng GIS ®· ®−îc ¸p dông ®Ó x©y dùng b¶n ®å ph©n vïng c¶nh b¸o nguy c¬ TL§. B¶n ®å nguy c¬ tr−ît lë ®Êt ®−îc x©y dùng dùa trªn sù hiÓu biÕt vÒ c¸c chuyÓn ®éng phøc t¹p trªn s−ên vµ c¸c yÕu tè g©y ra tr−ît lë [1, 5]. ViÖc khoanh vÏ c¸c khu vùc hiÖn thêi ch−a bÞ t¸c ®éng cña tr−ît lë ®Êt ®−îc dùa trªn gi¶ ®Þnh r»ng, qu¸ tr×nh tr−ît lë trong t−¬ng lai sÏ diÔn ra trong cïng mét ®iÒu kiÖn víi c¸c vô tr−ît lë ®Êt quan s¸t ®−îc ®· xÈy ra tr−íc ®ã. ViÖc v¹ch ra ranh giíi cña c¸c vïng nguy c¬ tr−ît lë xuÊt ph¸t tõ x¸c suÊt xÈy ra hiÖn t−îng, tõ sù xÈy ra c¸c chuyÓn ®éng vµ viÖc ®Þnh vÞ c¸c dÞch chuyÓn dùa trªn hiÓu biÕt vÒ c¸c yÕu tè kÐm æn ®Þnh thóc ®Èy qu¸ tr×nh tr−ît nh− : ®é dèc, ®Æc ®iÓm vá phong ho¸, ®Æc tÝnh ®Þa chÊt c«ng tr×nh cña ®Êt ®¸, ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt thñy v¨n, l−îng m−a trung b×nh n¨m, ho¹t ®éng ph¸ hñy cña ®øt gÉy ho¹t ®éng vµ c¸c ho¹t ®éng KT-XH cña con ng−êi. MÆt kh¸c, viÖc ®Þnh l−îng cÊp ®é nguy c¬ TL§ lµ kÕt qu¶ cña sù tÝch lòy c¸c yÕu tè t¸c ®éng ph¸t sinh tr−ît lë ®−îc tÝnh theo c«ng thøc sau [1, 5] : H=∑ = n j wj 1 ∑ = m i Xij 1 Trong ®ã: H - lµ chØ sè nhËy c¶m, Wj - lµ träng sè cña yÕu tè thø j, Xij - lµ gi¸ trÞ cña líp thø i trong yÕu tè g©y tr−ît j. ViÖc tÝch hîp th«ng tin trong m«i tr−êng GIS víi ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®a biÕn ®· cho phÐp x©y dùng b¶n ®å c¶nh b¸o nguy c¬ tr−ît lë ®Êt trªn ®Þa bµn thµnh phè §µ N½ng. Nh− vËy, ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t thùc ®Þa kÕt hîp víi ph©n tÝch c¸c d÷ liÖu viÔn th¸m lµ quan träng, bëi lÏ cã x¸c lËp chi tiÕt hiÖn tr¹ng tai biÕn TL§ mét c¸ch ®Çy ®ñ th× míi ph©n vïng c¶nh b¸o nguy c¬ TL§ ®¹t ®é chÝnh x¸c cao, phï hîp víi thùc tiÔn diÔn ra. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch kh«ng gian trong m«i tr−êng GIS ®Ó ph©n vïng c¶nh b¸o nguy c¬ TL§ cã thÓ sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ cao, ®¸p øng ®−îc nhu cÇu thùc tiÔn ®Æt ra, lµm c¬ së khoa häc cho ph©n vïng quy ho¹ch ph¸t triÓn bÒn v÷ng KT-XH thµnh phè §µ N½ng. III. §Æc ®iÓm hiÖn tr¹ng vµ ph©n vïng c¶nh b¸o nguy c¬ tr−ît lë ®Êt ë §µ N½ng 1. HiÖn tr¹ng tr−ît lë ®Êt Trªn ®Þa bµn thµnh phè §µ N½ng, hiÖn tr¹ng tr−ît lë ®Êt diÔn ra rÊt phøc t¹p, chñ yÕu ë huyÖn miÒn nói Hoµ Vang vµ b¸n ®¶o S¬n Trµ. KÕt qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu ®· x¸c lËp ®−îc trªn 110 khèi tr−ît. Chóng tËp trung ë mét sè khu vùc, h×nh thµnh nh÷ng d¶i cã mËt ®é khèi tr−ît lín. C¸c khèi tr−ît ph©n bè theo d¹ng tuyÕn, h×nh thµnh d¶i c¸c khèi tr−ît víi mËt ®é lín nh− : d¶i tõ Hoµ Liªn ®Õn Hoµ B¾c, tõ Dèc KiÒn ®Õn NgÇm §«i vµ d¶i däc tuyÕn ®−êng Hoµng Sa trªn b¸n ®¶o S¬n Trµ. D¶i ch¹y dµi tõ Hoµ B¾c ®Õn Hoµ Liªn (chñ yÕu tËp trung däc hai bªn s−ên thung lòng s«ng Cu §ª) cã mËt ®é khèi tr−ît thuéc lo¹i lín, ®¹t 7 - 8 khèi tr−ît/km2. PhÇn lín c¸c khèi tr−ît ®Òu thuéc lo¹i quy m« tõ trung b×nh ®Õn lín (¶nh 1, 2). §Æc biÖt, t¹i Quan Nam Ba, x· Hoµ Liªn ph©n bè khèi tr−ît cã kÝch th−íc rÊt lín. D¶i tõ Dèc KiÒn vÒ ®Õn NgÇm §«i (däc thung lòng s«ng Lç §«ng) thuéc x· Hoµ Phó, huyÖn Hoµ Vang cã mËt ®é khèi tr−ît lín, ®¹t 6 - 7 khèi tr−ît/km2. T¹i ®©y ®· ghi nhËn 4 khèi tr−ît cã quy m« lín vµ rÊt lín (¶nh 3) ë ch©n Dèc KiÒn vµ M¨ng Chua (x· Hoµ Phó). D¶i däc tuyÕn ®−êng Hoµng Sa (trªn b¸n ®¶o S¬n Trµ) cã mËt ®é khèi tr−ît lín, ®¹t 10 - 12 khèi tr−ît/km2. 108 T¹i ®©y ®· ghi nhËn 6 khèi tr−ît lë cã quy m« rÊt lín (¶nh 4). Ngoµi ra, trªn d¶i nµy cßn diÔn ra nhiÒu khèi tr−ît cã quy m« tõ nhá ®Õn trung b×nh ph©n bè ë c¶ phÝa nam vµ b¾c cña b¸n ®¶o S¬n Trµ. ¶nh 1. Khèi tr−ît cã täa ®é : 108,0914 K§§ vµ 16,10455 V§B ë Quan Nam Ba, x· Hoµ Liªn. ¶nh Ph¹m V¨n Hïng ¶nh 2. Khèi tr−ît cã täa ®é : 107,9478 K§§ vµ 16,12527 V§B n»m ë s−ên thung lòng s«ng Cu §ª), phÝa b¾c ®Ìo Mòi Ch©u thuéc x· Hoµ B¾c. ¶nh Ph¹m V¨n Hïng ¶nh 3. Khèi tr−ît cã täa ®é : 108,0053 K§§ vµ 15,96117 V§B n»m ch©n dèc KiÒn, x· Hoµ Phó, huyÖn Hoµ Vang. ¶nh Ph¹m V¨n Hïng 109 ¶nh 4. Khèi tr−ît cã täa ®é : 108,2752 K§§ vµ 16,10097 V§B n»m ë phÝa b¾c ®−êng Hoµng Sa, thuéc ph−êng Thä Quang, quËn S¬n Trµ. ¶nh Ph¹m V¨n Hïng PhÇn lín c¸c ®iÓm tr−ît lë ®Òu diÔn ra trong thêi gian mïa m−a, tõ th¸ng 8 ®Õn th¸ng 11. Trong thêi gian nµy, tr−ît lë xÈy ra m¹nh mÏ kh«ng chØ vÒ quy m« kh«ng gian mµ c¶ kÝch th−íc khèi tr−ît. PhÇn lín chóng ®Òu xÈy ra nhiÒu lÇn, ngµy cµng cã xu h−íng t¨ng lªn c¶ vÒ quy m« vµ kÝch th−íc. PhÇn lín c¸c khèi tr−ît ®Òu ph¸t triÓn ë nh÷ng n¬i ®Êt ®¸ bÞ cµ n¸t, xiÕt Ðp, vì vôn vµ dÝnh kÕt yÕu. Ngoµi ra, tr−ît lë ®Êt th−êng tËp trung ë nh÷ng n¬i cã ®é dèc s−ên tõ 25o - 35o vµ 35o- 45o, nh÷ng n¬i cã ®Þa h×nh ph©n dÞ phøc t¹p, ph©n c¾t m¹nh mÏ. 2. Ph©n vïng c¶nh b¸o nguy c¬ tr−ît lë ®Êt thµnh phè §µ N½ng §Ó nghiªn cøu ph©n vïng c¶nh b¸o nguy c¬ TL§ ®¹t ®−îc ®é tin cËy cao, ph¶n ¸nh thùc tr¹ng cña qu¸ tr×nh ®· vµ ®ang diÔn ra trªn bÒ mÆt Tr¸i §Êt, nhiÖm vô quan träng lµ ngoµi nghiªn cøu chi tiÕt hiÖn tr¹ng, cÇn ph¶i nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vai trß cña c¸c yÕu tè t¸c ®éng ph¸t sinh TL§. a. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ph¸t sinh tr−ît lë ®Êt Tæng hîp kÕt qu¶ ph©n tÝch tµi liÖu vµ kh¶o s¸t chi tiÕt TL§ trªn ®Þa bµn thµnh phè §µ N½ng cho thÊy, c¸c yÕu tè ®ãng vai trß quan träng t¸c ®éng ph¸t sinh TL§ bao gåm : c¸c yÕu tè ®Þa m¹o, ®Þa chÊt, kiÕn t¹o, khÝ hËu thñy v¨n vµ ho¹t ®éng KT-XH cña con ng−êi. Trong ®ã næi lªn yÕu tè quan träng h¬n c¶ lµ ®é dèc s−ên vµ l−îng m−a. §é dèc s−ên lµ yÕu tè quan träng nhÊt trong tr−ît lë ®Êt kh«ng chØ trªn ®Þa bµn thµnh phè §µ N½ng mµ ë n¬i kh¸c còng vËy. YÕu tè ®é dèc ®· t¸c ®éng quyÕt ®Þnh trùc tiÕp ®Õn TL§. PhÇn lín diÖn tÝch huyÖn Hoµ Vang vµ b¸n ®¶o S¬n Trµ cã ®é dèc s−ên tõ 25o-35o ®Õn 35o-45o. ë c¸c bËc ®é dèc nµy, TL§ xÈy ra víi mËt ®é vµ quy m« khèi tr−ît thuéc vµo lo¹i lín nhÊt. TiÕp theo, møc ®é TL§ Ýt h¬n diÔn ra ë bËc ®é dèc 15o-25o. Do ®ã, khi ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a tr−ît lë vµ ®é dèc cho thÊy, vai trß cña yÕu tè nµy lµ quan träng nhÊt trong tr−ît lë ë thµnh phè §µ N½ng vµ cho 9 ®iÓm. YÕu tè l−îng m−a lµ quan träng thø hai sau yÕu tè ®é dèc. Theo thèng kª nhiÒu n¨m cho thÊy, m−a ë trªn ®Þa bµn thµnh phè §µ N½ng tËp trung tõ th¸ng 8 ®Õn th¸ng 11. Tr−ît lë còng tËp trung xuÊt hiÖn trong thêi gian nµy. §iÒu nµy cho thÊy, m−a lµ yÕu tè quan träng, g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh TL§. Tæng hîp, ph©n tÝch hiÖn tr¹ng TL§ víi l−îng m−a trung b×nh n¨m cho thÊy, phÇn lín c¸c khèi tr−ît lín vµ rÊt lín ph©n bè ë khu vùc cã l−îng m−a tõ 2800 ®Õn 3200 mm/n¨m ; tiÕp theo lµ ë khu vùc cã l−îng m−a trªn 3200 mm/n¨m vµ d−íi 2800 mm/n¨m. Do ®ã, ph©n tÝch vai trß cña l−îng m−a trung b×nh n¨m víi TL§ cho thÊy, vai trß cña yÕu tè nµy quan träng thø hai vµ cho 7 ®iÓm. YÕu tè vá phong ho¸ cã vai trß quan träng tiÕp theo trong ph¸t sinh tr−ît lë ®Êt. Qu¸ tr×nh phong ho¸ trªn ®Þa bµn thµnh phè §µ N½ng ph¸t triÓn kh¸ m¹nh, h×nh thµnh kiÓu vá phong ho¸ ferosialit cã chiÒu dÇy lín, nhiÒu n¬i ®¹t tõ 25 m ®Õn 30 m. PhÇn lín c¸c khèi tr−ît cã quy m« tõ lín ®Õn rÊt lín ph©n bè trªn kiÓu vá phong ho¸ nµy. Mét phÇn c¸c khèi tr−ît cã quy m« tõ nhá ®Õn trung b×nh ph©n bè trªn c¸c kiÓu vá phong ho¸ sialferit, sialit, feralit. Do ®ã, yÕu tè nµy cã vai trß nhÊt ®Þnh trong ph¸t sinh TL§ vµ cho 5 ®iÓm. YÕu tè ®Þa chÊt c«ng tr×nh lµ yÕu tè cã vai trß thø tiÕp theo trong ph¸t sinh tr−ît lë ®Êt. §é bÒn v÷ng cña ®Êt ®¸ trªn ®Þa bµn thµnh phè §µ N½ng lµ rÊt kh¸c 110 nhau. Trong ®ã, ph¶i kÓ ®Õn trÇm tÝch bë rêi, trÇm tÝch lôc nguyªn lµ c¸c nhãm ®¸ h×nh thµnh c¸c nhãm kho¸ng vËt linh ®éng, ®é dÝnh kÕt kÐm, thuéc lo¹i ®¸ nöa cøng, do ®ã rÊt nhËy c¶m víi tr−ît lë. §¸ v«i cã ®Æc tÝnh riªng, chñ yÕu ph¸t triÓn qu¸ tr×nh phong ho¸ ho¸ häc. KÕt qu¶ kh¶o s¸t TL§ cho thÊy, c¸c khèi tr−ît l¹i chñ yÕu ph©n bè trªn trÇm tÝch bë rêi, ®¸ lôc nguyªn vµ granit. Do ®ã, vai trß cña yÕu tè nµy cho 5 ®iÓm. YÕu tè ®íi ¶nh h−ëng ®éng lùc ®øt gÉy cã vai trß nhÊt ®Þnh trong ph¸t sinh TL§. Nh÷ng ®íi ®øt gÉy bËc 1 cã møc ®é ph¸ hñy m¹nh mÏ nhÊt, ®íi ¶nh h−ëng ®éng lùc réng nhÊt [3]. Tuy nhiªn, trªn nh÷ng ®íi nµy ph©n bè phæ biÕn c¸c khèi tr−ît cã kÝch th−íc nhá ®Õn trung b×nh. Trªn nh÷ng ®íi ®øt gÉy bËc cao, nh÷ng khèi tr−ît tõ lín ®Õn rÊt lín diÔn ra c¶ vÒ quy m« vµ tÇn suÊt xuÊt hiÖn. Nh− vËy, trong ®íi ¶nh h−ëng ®éng lùc ®øt gÉy, ho¹t ®éng tr−ît lë cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn m¹nh h¬n. §Êt ®¸ ë ngoµi ®íi ¶nh h−ëng ®éng lùc ®øt gÉy bÒn ch¾c h¬n, nªn tr−ît lë xÈy ra ë møc rÊt thÊp. Tuy nhiªn, phÇn lín c¸c khèi tr−ît lë cã quy m« tõ lín ®Õn rÊt lín chñ yÕu ph©n bè däc c¸c ®øt gÉy bËc 2, bËc 3. Trong ph¹m vi ho¹t ®éng cña ®øt gÉy bËc 1, TL§ diÔn ra yÕu h¬n c¶ vÒ quy m« lÉn mËt ®é khèi tr−ît. ChÝnh v× vËy, yÕu tè nµy cã vai trß nhÊt ®Þnh vµ cho 5 ®iÓm. YÕu tè mËt ®é ®øt gÉy còng t−¬ng tù nh− vai trß cña yÕu tè ®íi ¶nh h−ëng ®éng lùc ®øt gÉy. Nh÷ng n¬i mËt ®é ®øt gÉy lín ®· gãp phÇn ph¸ hñy ®Êt ®¸ kh¸ m¹nh, lµm cho ®é bÒn v÷ng cña ®Êt ®¸ kÐm. MÆt kh¸c, mËt ®é ®øt gÉy cµng lín, ®Êt ®¸ cµng bÞ ph¸ hñy m¹nh, cµng thuËn lîi cho qu¸ tr×nh phong ho¸ ph¸t triÓn m¹nh, n−íc m−a cã ®iÒu kiÖn thÊm s©u vµ lµm cho ®Êt ®¸ cµng cã ®é dÝnh kÕt yÕu. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, TL§ diÔn ra, phæ biÕn trong ®íi mËt ®é ®øt gÉy trung b×nh. Trªn d¶i mËt ®é ®øt gÉy lín chñ yÕu ph©n bè khèi tr−ît cã quy m« nhá ®Õn trung b×nh. Do ®ã, ph©n tÝch vai trß cña yÕu tè mËt ®é ®øt gÉy víi TL§ cho thÊy, yÕu tè nµy cã vai trß nhÊt ®Þnh vµ cho 3 ®iÓm. Vai trß cña yÕu tè ®Þa chÊt thñy v¨n t¸c ®éng trong ph¸t sinh tr−ît lë ®Êt thÓ hiÖn ë møc ®é chøa n−íc ngÇm, ho¹t ®éng dao ®éng cña mùc n−íc ngÇm ®ãng vai trß ®¸ng kÓ ®èi víi TL§. Tuy nhiªn, trªn ®Þa bµn thµnh phè §µ N½ng, trong nh÷ng ®íi chøa n−íc trung b×nh vµ giÇu n−íc, TL§ diÔn ra thÊp c¶ vÒ quy m« vµ mËt ®é khèi tr−ît. TL§ chñ yÕu diÔn ra trªn nh÷ng ®íi nghÌo n−íc. Do ®ã, ph©n tÝch mèi quan hÖ cña yÕu tè ®Þa chÊt thñy v¨n víi TL§, cho yÕu tè nµy 3 ®iÓm. YÕu tè ph©n c¾t ngang cã vai trß nhÊt ®Þnh trong ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn tr−ît lë. Trªn thµnh phè §µ N½ng ph©n bè c¸c bËc cã mËt ®é chia c¾t ngang 4,8 - 6,0 km/km2, 3,6 - 4,8, 2,4 - 3,6 km/km2; 1,2 - 2,4 km/km2 vµ 0,0 - 1,2 km/km2. Trong ®ã, c¸c khèi tr−ît chñ yÕu ph©n bè ë vïng cã mËt ®é chia c¾t ngang nhá vµ trung b×nh. Do ®ã, ph©n tÝch vai trß cña mËt ®é chia c¾t ngang víi TL§ cho thÊy, yÕu tè nµy cã vai trß nhÊt ®Þnh vµ cho 1 ®iÓm. YÕu tè líp phñ thùc vËt lµ yÕu tè thø yÕu trong tr−ît lë ®Êt. Trªn thµnh phè §µ N½ng ph©n bè c¸c bËc cã ®é che phñ gåm : d©n c− vµ ®é che phñ nhá h¬n 20 %, 20 - 45 %, 45 - 70 %, 70 - 95 % vµ 95 %. TL§ diÔn ra chñ yÕu ë vïng cã ®é che phñ trung b×nh. ChÝnh v× thÕ, ph©n tÝch vai trß cña ®é che phñ rõng víi TL§ cho thÊy, yÕu tè nµy cã vai trß nhÊt ®Þnh vµ cho 1 ®iÓm. Nh− vËy, trªn c¬ së ph©n tÝch hiÖn tr¹ng ®· cho phÐp ®¸nh gi¸ vai trß cña chÝn yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ph¸t sinh TL§ ë thµnh phè §µ N½ng vµ cho ®iÓm theo thang ®iÓm ®é nguy c¬ TL§ (b¶ng 1). B¶ng 1. §¸nh gi¸ cho ®iÓm c¸c yÕu tè ph¸t sinh tr−ît lë trªn ®Þa bµn thµnh phè §µ N½ng YÕu tè §iÓm YÕu tè §iÓm §d 9 §ctv 3 Lm 7 M®®g 3 Vph 5 M®cn 1 §®l 5 §cptv 1 §cct 5 Chó thÝch : §d - §é dèc, Lm - L−îng m−a, Vph - Vá phong hãa, §®l - §íi ¶nh h−ëng ®éng lùc ®øt gÉy, §cct - §Þa chÊt c«ng tr×nh, §ctv - §Þa chÊt thñy v¨n, M®®g - MËt ®é ®øt gÉy, M®cn - MËt ®é chia c¾t ngang, §cptv - §é che phñ thùc vËt. TL§ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong mét hÖ c©n b»ng më víi c¸c mèi t−¬ng t¸c cña nhiÒu yÕu tè thµnh phÇn g©y ra. Møc ®é ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh tr−ît lë kh¸c nhau vµ ®−îc ®¸nh gi¸ dùa trªn viÖc x©y dùng mét ma trËn so s¸nh c¸c cÆp yÕu tè [4, 5]. Trªn c¬ së b¶ng ®iÓm cho c¸c yÕu tè g©y nªn TL§, träng sè ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch cÊp bËc. ViÖc tÝnh träng sè thÓ hiÖn vai trß quan träng cña tõng yÕu tè qua viÖc lËp ma trËn so s¸nh t−¬ng quan cÆp gi÷a c¸c yÕu tè vµ tÝnh träng sè trong phÇn mÒm chuyªn dông (b¶ng 2). 111 B¶ng 2. Ma trËn so s¸nh cÆp vµ träng sè cña c¸c yÕu tè t¸c ®éng ph¸t sinh tr−ît lë ®Êt thµnh phè §µ N½ng YÕu tè §d Lm §®l Vph M®®g §cct §ctv M®cn §cptv Träng sè §d 1 1,285 1,800 1,800 3,000 1,800 3,000 9,000 9,000 0,234 Lm 0,778 1 1,400 1,400 2,333 1,400 2,333 7,000 7,000 0,182 §®l 0,556 0,714 1 1,000 1,667 1,000 1,667 5,000 5,000 0,130 Vph 0,556 0,714 1,000 1 1,667 1,000 1,667 5,000 5,000 0,130 M®®g 0,333 0,428 0,600 0,600 1 0,600 1,000 3,000 3,000 0,078 §cct 0,556 0,714 0,701 1,000 1,667 1 1,667 5,000 5,000 0,130 §ctv 0,333 0,428 0,600 0,600 1,000 0,600 1 3,000 3,000 0,078 M®cn 0,111 0,143 0,200 0,200 0,333 0,200 0,333 1 1,000 0,026 §cptv 0,111 0,143 0,200 0,200 0,333 0,200 0,333 1,000 1 0,026 b. KÕt qu¶ ph©n vïng c¶nh b¸o nguy c¬ tr−ît lë ®Êt thμnh phè §μ N½ng NhiÖm vô nghiªn cøu tai biÕn tr−ît lë cho mçi vïng ®Òu ®ßi hái s¶n phÈm cuèi cïng lµ b¶n ®å ph©n vïng c¶nh b¸o nguy c¬ TL§. Nguyªn t¾c chung trong ph©n vïng nguy c¬ tr−ît lë lµ ®¸nh gi¸ c¸c yÕu tè t¸c ®éng vµ møc ®é t¸c ®éng cña tõng yÕu tè. B¶n ®å ph©n vïng c¶nh b¸o nguy c¬ TL§ thµnh phè §µ N½ng ®−îc x©y dùng trªn c¬ së cña c¸c phÐp ph©n tÝch kh«ng gian trong m«i tr−êng GIS. B¶n ®å nguy c¬ tr−ît lë gi¸ trÞ sè lµ mét b¶n ®å cã rÊt nhiÒu gi¸ trÞ kh¸c nhau. B¶n ®å c¶nh b¸o nguy c¬ tr−ît lë thµnh phè §µ N½ng ®−îc thµnh lËp trªn c¬ së tÝch hîp chÝn b¶n ®å nguy c¬ tr−ît lë theo chÝn yÕu tè (b¶n ®å nguy c¬ tr−ît lë thµnh phÇn) dùa vµo c«ng nghÖ GIS. Träng sè c¸c b¶n ®å c¶nh b¸o nguy c¬ tr−ît lë thµnh phè §µ N½ng vµ khu vùc träng ®iÓm ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch cÊp bËc Saaty vµ gi¸ trÞ LSI ®−îc tÝnh nh− sau : LSI (H) = 0,234 × B®_§d + 0,182 × B®_Lm + 0,078 × B®_§ctv + 0,078 × B®_M®®g + 0,130 × B®_§®l + 0,026 × B®_M®cn + 0,026 × B®_§cptv + 0,130 × B®_§cct + 0,130 × B®_Vph. Trong ®ã : LSI - ChØ sè nhËy c¶m tr−ît lë, B®_§d - B¶n ®å ®é dèc, B®_lm - B¶n ®å l−îng m−a trung b×nh n¨m, B®_§ctv - B¶n ®å ®Þa chÊt thñy v¨n, B®_M®®g-B¶n ®å mËt ®é ®øt gÉy, B®_§®l- B¶n ®å ®íi ®éng lùc ®øt gÉy, B®_M®cn - B¶n ®å mËt ®é chia c¾t ngang, B®_§cptv-B¶n ®å ®é che phñ thùc vËt, B®_§cct - B¶n ®å ®Þa chÊt c«ng tr×nh, B®_Vph - B¶n ®å vá phong ho¸. KÕt qu¶ xö lý tÝch hîp b¶n ®å b»ng phÇn mÒm chuyªn dông lµ b¶n ®å gi¸ trÞ sè víi mçi pixel diÖn tÝch cã mét gi¸ trÞ LSI t−¬ng øng theo c«ng thøc trªn. §Ó x©y dùng b¶n ®å c¶nh b¸o nguy c¬ tr−ît lë, cÇn ph©n chia c¸c gi¸ trÞ LSI trªn b¶n ®å gi¸ trÞ sè thµnh n¨m cÊp nguy c¬ dùa theo ®−êng cong tÝch lòy x¸c suÊt : cÊp nguy c¬ rÊt thÊp nhá h¬n 2,95, cÊp nguy c¬ thÊp 2,95 - 4,37, cÊp nguy c¬ trung b×nh 4,37 - 5,79, cÊp nguy c¬ cao 5,79 - 7,21 vµ cÊp nguy c¬ rÊt cao trªn 7,21. Víi c¸c kho¶ng gi¸ trÞ LSI nh− trªn, b¶n ®å ph©n vïng c¶nh b¸o nguy c¬ tr−ît lë ®Êt thµnh phè §µ N½ng ®−îc thµnh lËp víi n¨m cÊp nguy c¬ (h×nh 2). Khu vùc cã nguy c¬ tr−ît lë rÊt cao vµ cao ph©n bè tõ Dèc KiÒn ®Õn NgÇm §«i thuéc x· Hoµ Phó; xung quanh khu nghØ m¸t Bµ Nµ thuéc c¸c x· Hoµ Phó vµ Hoµ Ninh ; däc thung lòng s«ng Cu §ª thuéc c¸c x· Hoµ B¾c vµ Hoµ Liªn ; phÝa nam ®Ìo H¶i V©n thuéc quËn Liªn ChiÓu vµ r¶i r¸c ë trªn b¸n ®¶o S¬n Trµ thuéc ph−êng Thä Quang. Khu vùc cã nguy c¬ tr−ît lë trung b×nh ph©n bè t−¬ng ®èi réng ë phÝa t©y thµnh phè §µ N½ng, xung quanh b¸n ®¶o S¬n Trµ vµ nói Bµ Nµ. Khu vùc cã nguy c¬ tr−ît lë thÊp ph©n bè ë vïng ®åi phÝa t©y ®ång b»ng ven biÓn, däc thung lòng s«ng Tuý Loan, h¹ l−u s«ng Lç §«ng. Khu vùc cã nguy c¬ tr−ît lë rÊt thÊp ph©n bè ë vïng ®ång b»ng ven biÓn thuéc c¸c x· Hoµ S¬n, Hoµ Kh−¬ng, Hoµ Trung vµ c¸c quËn H¶i Ch©u, Ngò Hµnh S¬n, Liªn ChiÓu vµ Thanh Khª (b¶ng 3). 112 H×nh 2. B¶n ®å ph©n vïng nguy c¬ tr−ît lë thµnh phè §µ N½ng B¶ng 3. Thèng kª diÖn tÝch (ha) cÊp ®é nguy c¬ tr−ît lë ë thµnh phè §µ N½ng §¬n vÞ hµnh chÝnh (QuËn, huyÖn) CÊp ®é nguy c¬ Hßa Vang H¶i Ch©u Liªn ChiÓu Ngò Hµnh S¬n S¬n Trµ Thanh Khª RÊt thÊp 17746,25 2420,25 4483,00 3989,00 1182,25 894,50 ThÊp 14764,75 1254,00 17,75 593,25 Trung b×nh 36271,00 2637,50 Cao 8015,75 750,00 RÊt cao 120,50 251,00 KÕt luËn Tai biÕn tr−ît lë ®Êt ®· vµ ®ang diÔn biÕn, ph¸t triÓn rÊt phøc t¹p, gåm 111 ®iÓm tr−ît lë cã quy m« lín nhá kh¸c nhau. Trong ®ã, cã tíi 20 khèi tr−ît cã quy m« tõ lín ®Õn rÊt lín. PhÇn lín c¸c khèi tr−ît diÔn ra trªn vá phong ho¸ ®¸ granit vµ trÇm tÝch biÕn chÊt, trÇm tÝch bë rêi deluvi vµ proluvi. Nh÷ng khèi tr−ît cã quy m« lín chñ yÕu diÔn ra trong líp vá phong ho¸ ferosialit dÇy ®Õn hµng chôc mÐt vµ trÇm tÝch bê rêi deluvi, proluvi. C¸c khèi tr−ît cã quy m« rÊt lín vµ xuÊt hiÖn nhiÒu lÇn ph©n bè tËp trung ë §−êng Hoµng Sa, b·i Nam vµ b·i B¾c (b¸n ®¶o S¬n Trµ), Dèc KiÒn (x· Hoµ Phó), Quan Nam Ba (x· Hoµ Liªn), ®Ìo Mòi Ch©u (x· Hoµ B¾c). ë thµnh phè §µ N½ng, TL§ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn do 9 yÕu tè t¸c ®éng chñ yÕu. Trong ®ã vai trß cña ®é dèc vµ l−îng m−a lµ quan träng nhÊt, tiÕp theo lµ c¸c yÕu tè ®Þa chÊt c«ng tr×nh, vá phong 113 ho¸, ®íi ®éng lùc ®øt gÉy, mËt ®é ®øt gÉy, ®Þa chÊt thñy v¨n. Ngoµi ra, cßn c¸c yÕu tè kh¸c cã vai trß nhÊt ®Þnh t¸c ®éng thóc ®Èy TL§ nh− : mËt ®é chia c¾t ngang, ®é che phñ thùc vËt vµ ho¹t ®éng KT-XH cña c− d©n ®Þa ph−¬ng. §· x©y dùng ®−îc b¶n ®å ph©n vïng nguy c¬ TL§ thµnh phè §µ N½ng víi 5 cÊp nguy c¬. Khu vùc cã nguy c¬ tr−ît lë cao, rÊt cao ph©n bè ë c¸c x· Hoµ Liªn, Hoµ B¾c, Hoµ Phó, b¸n ®¶o S¬n Trµ vµ ®Ìo H¶i V©n. Khu vùc cã nguy c¬ tr−ît lë trung b×nh ph©n bè r¶i r¸c ë c¸c x· Hoµ S¬n vµ Hoµ Ninh. Khu vùc cã nguy c¬ tr−ît lë thÊp vµ rÊt thÊp ph©n bè ë c¸c x· Hoµ S¬n, Hoµ Kh−¬ng, c¸c quËn Liªn ChiÓu, H¶i Ch©u, CÈm LÖ vµ Ngò Hµnh S¬n. §Ó phßng tr¸nh TL§ cã hiÖu qu¶ cÇn ®Çu t− t¨ng c−êng m¹ng l−íi dù b¸o tr−ît lë, n©ng cÊp trang thiÕt bÞ, hÖ thèng xö lý th«ng tin, thiÕt lËp c¸c hÖ thèng c¶nh b¸o tiªn tiÕn, thèng nhÊt còng nh− c¸c c«ng t¸c cøu hé cøu n¹n nh»m gi¶m thiÓu thiÖt h¹i do tai biÕn g©y ra [2]. Trªn ph¹m vi c¸c khu vùc d©n c−, c«ng tr×nh kinh tÕ - x· héi quan träng ®· xÈy ra tai biÕn hoÆc ®ang bÞ tai biÕn ®e däa nhÊt thiÕt ph¶i cã biÖn ph¸p phßng tr¸nh cô thÓ. §Æc biÖt ®èi víi c¸c khu d©n c− trong tr−êng hîp cã biÓu hiÖn diÔn biÕn phøc t¹p, cÇn cã biÖn ph¸p di dêi d©n ®Õn khu vùc c− an toµn h¬n. TµI LIÖU dÉn [1] TrÇn V¨n D−¬ng, TrÇn Träng HuÖ, 2001 : "Ph©n vïng tai biÕn ®Þa chÊt khu vùc B¾c Trung Bé", Tc C¸c Khoa häc vÒ Tr¸i §Êt, T. 22, 4, 416- 422, Hµ Néi. [2] Lª Môc §Ých, 2001 : ”Kinh nghiÖm phßng tr¸nh vµ kiÓm so¸t tai biÕn ®Þa chÊt”, Nxb X©y dùng, Hµ Néi. (DÞch tõ tiÕng Trung Quèc). [3] Ph¹m V¨n Hïng, 2001 : “§Æc ®iÓm ho¹t ®éng cña c¸c ®øt gÉy §Ö tø - HiÖn ®¹i khu vùc B¾c ®Þa khèi Kon Tum”, Tc C¸c Khoa häc vÒ Tr¸i §Êt, T. 22, 4, 330-377, Hµ Néi. [4] F. Guzzetti, A. Carrara, M. Cardinali, P. Reichenbach, 1999 : “Landslide hazard evaluation : a review of current techniques and their application in a multi-scale study, Central Italy”, Geomorphology, vol. 31, 1-4, 181-216. [5] Saaty, L. Thomas, 1994 : Fundamentals of decision making and priority theory with analytic hierarchy process. Pittsburgh: RWS publications, 527. SUMMARY Landslide status evaluation and landslide hazard zonation for the Da Nang city The landslide occurence in the Da Nang city is strongly affected to the social-economic developent. - At least 110 landslide sites were detected during the last few years, among them 20 blocks are very large in size. The investigations are indicated that, the higher density of landslide is concentrated in the areas of Hoa Lien - Hoa Bac, Doc Kien - Ngam Doi (Hoa Phu) and Son Tra Peninsular. - The detailed study of landslide in different locations of the city allowed us to recognize the landslide generation that is closely related to the mair nine factors. Among the slope stability and rain fall rate are strongly correlated to a large portion of the landslide. The other factors such as the type of weathered crust, the characteristics of engineering geology, hydrogeology, fracture zone of the faults, etc... represent the different correlation with the landslide from location to the location. - The landslide hazard zonation map was created by the spatial analyses of all the mentioned above affected factors. The role of each factors was estimated from its relation to the landslide in the location and was expressed though the weighted value in the calculation scheme. - Four degree of landslide risks were separated for the landslide hazard map of the Da Nang city. The communes : Hoa Lien, Hoa Bac, Hoa Phu, Son Tra Peninsular and Hai Van pass are belonged to the very high and high landslide risk. The moderate landslide risks are found in the areas of midland : Hoa Chau, Hoa Phong, Hoa Khuong, Hoa Trung, Cam Le, Hai Chau and Ngu Hanh Son. The remain areas are accepted as the relatively stable zone in relation with landslide. Ngµy nhËn bµi : 17 - 5 - 2010 ViÖn §Þa chÊt (ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam)