Đề án Đẩy mạnh hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt ở Việt Nam

hôc vô bªn mua Ng©n hµng göi giÊy b¸o Cã cho bªn b¸n * ¦u, nh­îc ®iÓm cña th­ tÝn dông: + ¦u ®iÓm: §©y lµ h×nh thøc thanh to¸n cã quy tr×nh thanh to¸n rÊt chÆt chÏ nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cho c¸c bªn trùc tiÕp tham gia thanh to¸n: - §èi víi ng­êi nhËp khÈu: Cã thÓ nhËn ®­îc hµng hãa theo ®óng quy ®Þnh ®· tháa thuËn trong hîp ®ång ngo¹i th­¬ng vµ nh÷ng chØ thÞ trong L/C nh­: sè l­îng, phÈm chÊt, ®¬n gi¸,... ®ång thêi ph¶i chØ ph¶i chi tr¶ khi mäi quy ®Þnh trong L/C ®­îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ. - §èi vêi ng­êi xuÊt khÈu: Do L/C lµ cam kÕt tr¶ tiÒn cña Ng©n hµng cho nªn trong mäi tr­êng hîp khi ng­êi xuÊt khÈu ®· thùc hiÖn ®Çy ®ñ quy ®Þnh trong L/C th× ch¾c ch¾n nhËn ®­îc tiÒn hµng hãa. - §èi víi Ng©n hµng tham gia nghiÖp vô thanh to¸n: Thu nhËp d­íi h×nh thøc thñ tôc phÝ (phÝ më L/C, phÝ th«ng b¸o,...) ®ång thêi cã thÓ më réng c¸c dÞch vô Ng©n hµng kh¸c nhê mèi quan hÖ víi kh¸ch hµng. + Nh­îc ®iÓm: Tuy h×nh thøc L/C cã nhiÒu ­u ®iÓm thÓ hiÖn trªn nhiÒu khÝa c¹nh song ®©ylµ mét ph­¬ng thøc thanh to¸n kh¸ phøc t¹p, diÔn ra nhiÒu c«ng ®o¹n nªn cÇn nhiÒu chi phÝ, thêi gian vµ c«ng søc: - §èi víi ng­êi nhËp khÈu: Do viÖc tr¶ tiÒn trong L/C hoµn toµn dùa trªn c¸c chøng tõ mµ kh«ng ®i vµo thùc tÕ hµng ho¸, nªn ng­êi nhËp khÈu cã thÓ gÆp rñi ro nÕu ng­ßi xuÊt khÈu cã hµnh vi lõa ®¶o trong viÖc giao hµng. Bªn c¹nh ®ã, do quy tr×nh thanh to¸n phøc t¹p nªn Ng©n hµng ph¶i thu phÝ cao h¬n so víi c¸c h×nh thøc kh¸c nªn chi phÝ cña ng­êi nhËp khÈu sÏ t¨ng. - §èi víi ng­êi xuÊt khÈu: C¸c chøng tõ th­¬ng m¹i cã ý nghÜa rÊt quan träng trong thanh to¸n L/C, chóng lµ c¬ së cho thanh to¸n nªn chØ mét chót s¬ suÊt nhá trong viÖc lËp chøng tõ th× ng­êi xuÊt khÈu cã thÓ bÞ Ng©n hµng tõ chèi thanh to¸n. 1.4.5. Thanh to¸n b»ng thÎ thanh to¸n: ThÎ thanh to¸n lµ ph­¬ng thøc thanh to¸n hiÖn ®¹i do Ng©n hµng ph¸t hµnh theo yªu cÇu c¶ kh¸ch hµng dïng ®Ó thanh to¸n tiÒn hµng hãa, dÞch vô hoÆc rót tiÒn mÆt t¹i m¸y rót tiÒn tù ®éng. Theo quyÕt ®Þnh sè 22- Q§/ NH1 ngµy 21-02-1994 cña Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n­íc, hiÖn nay ViÖt Nam cã ba lo¹i thÎ thanh to¸n: thÎ ghi nî, thÎ ký quü, thÎ tÝn dông. S¬ ®å 9: Quy tr×nh thanh to¸n b»ng thÎ thanh to¸n Ng©n hµng ph¸t hµnh Ng©n hµng ®¹i lý Ng­êi sö dông thÎ C¬ së tiÕp nhËn thÎ (6) (7) ATM (1a) (1b) (8) (5) (4) (3) (3) (2) (1a) C¸c ®¬n vÞ, c¸ nh©n ®Õn Ng©n hµng ph¸t hµnh xin ®­îc sö dông thÎ (ký quü hoÆc vay) (1b) Ng©n hµng ph¸t hµnh cung cÊp thÎ cho ng­êi sö dông vµ th«ng b¸o co Ng©n hµng ®¹i lý vµ c¬ së tiÕp nhËn thanh to¸n thÎ (2) Ng­êi sö dông thÎ mua hµng hãa, dÞch vô vµ giao thÎ cho c¬ së tiÕp nhËn (3) Rót tiÒn ATM hoÆc ë Ng©n hµng ®¹i lý (4) Trong vßng 10 ngµy, c¬ së tiÕp nhËn nép biªn lai vµo Ng©n hµng ®¹i lý ®Ó ®ßi tiÒn (5) Trong vßng 1 ngµy Ng©n hµng ®¹i lý tr¶ tiÒn cho c¬ së tiÕp nhËn (6) Ng©n hµng ®¹i lý chuyÓn biªn lai ®Ó thanh to¸n, lËp b¶ng kª cho Ng©n hµng ph¸t hµnh (7) Ng©n hµng ph¸t hµnh thÎ hoµn l¹i sè tiÒn mµ Ng©n hµng ®¹i lý ®· thanh to¸n (8) Ng­êi sö dông thÎ muèn sö dông thÎ n÷a hoÆc kh«ng sö dông hÕt sè tiÒn trªn thÎ th× Ng©n hµng ph¸t hµnh hoµn tÊt qu¸ tr×nh sö dông thÎ. Trong ph¹m vi 10 ngµy lµm viÖc kÓ tõ ngµy viÕt hãa ®¬n cung øng hµng hãa, dÞch vô, ng­êi tiÕp nhËn thanh to¸n b»ng thÎ ph¶i nép biªn lai vµo Ng©n hµng ®¹i lý, qu¸ thêi h¹n Ng©n hµng kh«ng nhËn thanh to¸n. Trong ph¹m vi mét ngµy lµm viÖc kÓ tõ khi nhËn ®­îc biªn lai thanh to¸n hîp lÖ Ng©n hµng ®¹i lý ph¶i thanh to¸n cho ng­êi tiÕp nhËn thanh to¸n b»ng thÎ sè tiÒn ghi trong c¸c biªn lai. * ¦u, nh­îc ®iÓm cña thÎ thanh to¸n: + ¦u ®iÓm: ThÎ thanh to¸n lµ lo¹i thÎ ®­îc sö dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn nhÊt cho ®Õn lóc nµy, gióp ng­êi cã thÎ kh«ng ph¶i mang theo nhiÒu tiÒn bªn m×nh. Thñ tôc cÊp thÎ rÊt ®¬n gi¶n, dÔ dµng vµ nhanh chãng, cã rÊt nhiÒu lo¹i thÎ kh¸c nhau cho kh¸ch hµng lùa chän. HiÖn nay, mét sè Ng©n hµng cung cÊp c¸c dÞch vô kÌm theo nh­ b¶o hiÓm, dù th­ëng... + Nh­îc ®iÓm: Bªn c¹nh ­u ®iÓm trªn th× thÎ thanh to¸n cã nh­îc ®iÓm thÓ hiÖn ë hai khÝa c¹nh sau: - VÒ phÝa Ng©n hµng: khi cung cÊp dÞch vô thanh to¸n b»ng thÎ ®ßi hái Ng©n hµng ph¶i sö dông c«ng nghÖ cao (tøc sö dông mét sè thiÕt bÞ hç trî vãi tr×nh ®é thanh to¸n cao) - VÒ phÝa kh¸ch hµng: Khi sö dông dÞch vô nµy th× kh¸ch hµng còng ph¶i cã tr×nh ®é hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ tiÖn Ých mµ nã mang l¹i. MÆt kh¸c, khi sö dông dÞch vô nµy th× c¸c kh¸ch hµng còng ph¶i tèn thªm kho¶n phÝ nh­ phÝ th­êng niªn, phÝ ®æi pin,.... 1.5. C¸c ph­¬ng thøc thanh to¸n qua Ng©n hµng 1.5.1. Thanh to¸n liªn hµng: Thanh to¸n liªn hµng lµ ph­¬ng thøc thanh to¸n vèn gi÷a c¸c chi nh¸nh Ng©n hµng trong cïng mét hÖ thèng Thùc chÊt cña thanh to¸n liªn hµng lµ viÖc chuyÓn tiÒn tõ Ng©n hµng nµy ®Õn Ng©n hµng kh¸c ®Ó phôc vô thanh to¸n tiÒn hµng hãa, dÞch vô cña hai kh¸ch hµng (mua vµ b¸n) khi c¶ hai ®ã kh«ng cïng më tµi kho¶n ë mét Ng©n hµng, hoÆc lµ chuyÓn cÊp vèn, ®iÒu hßa vèn trong néi bé mét hÖ thèng Ng©n hµng. HiÖn nay, ë ViÖt Nam cã c¸c hÖ thèng thanh to¸n liªn hµng sau: HÖ thèng thanh to¸n liªn hµng cña Ng©n hµng Nhµ n­íc C¸c hÖ thèng thanh to¸n liªn hµng cña 4 Ng©n hµng th­¬ng m¹i Nhµ n­íc C¸c hÖ thèng thanh to¸n liªn hµng cña c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn C¸c hÖ thèng thanh to¸n liªn hµng cña c¸c chi nh¸nh Ng©n hµng n­íc ngoµi HÖ thèng thanh to¸n cña Kho b¹c Nhµ n­íc Tïy theo ®Æc ®iÓm cña tõng hÖ thèng Ng©n hµng ®Ó tiÕn hµnh tæ chøc hÖ thèng thanh to¸n liªn hµng mét c¸ch thÝch hîp. Mét sè hÖ thèng Ng©n hµng, bªn c¹nh hÖ thèng thanh to¸n liªn hµng toµn hÖ thèng cßn thiÕt lËp thªm hÖ thèng thanh to¸n liªn hµng néi tØnh ®Ó phôc vô cho viÖc thanh to¸n gi÷a c¸c chi nh¸nh Ng©n hµng trong cïng tØnh, mét thµnh phè vµ thùc hiÖn kiÓm so¸t, ®èi chiÕu liªn hµng néi tØnh theo sù ñy quyÒn cña cÊp Trung ¦¬ng. Trong thêi ®¹i c«ng nghÖ th«ng tin ®ang ph¸t triÓn vµ ®­îc ¸p dông réng r·i trong ho¹t ®éng Ng©n hµng, c¸c Ng©n hµng ViÖt Nam ®ang chuyÓn dÇn tõ thanh to¸n liªn hµng truyÒn thèng sang thanh to¸n liªn hµng ®iÖn tö nh»m x©y dùng hÖ thèng thanh to¸n hiÖn ®¹i ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c, kÞp thêi, an toµn vµ qu¶n lý chÆt chÏ vèn trong thanh to¸n. 1.5.2. Thanh to¸n bï trõ gi÷a c¸c Ng©n hµng: Thanh to¸n bï trõ gi÷a c¸c Ng©n hµng lµ ph­¬ng thøc thanh to¸n vèn gi÷a c¸c Ng©n hµng ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸ch bï trõ tæng sè ph¶i thu, ph¶i tr¶ ®Ó thanh to¸n sè chªnh lÖch (kÕt qu¶ bï trõ). Tïy thuéc vµo ph­¬ng ph¸p trao ®æi chøng tõ, chuyÓn sè liÖu mµ cã thÓ ph©n thanh to¸n bï trõ thµnh: bï trõ b»ng giÊy vµ bï trõ ®iÖn tö: + Thanh to¸n bï trõ b»ng giÊy: Ng©n hµng chñ tr× thanh to¸n bï trõ më tµi kho¶n chi tiÕt ®Ó h¹ch to¸n kÕt qu¶ thanh to¸n bï trõ cña c¸c thµnh viªn tham gia thanh to¸n bï trõ. - Nî: sè tiÒn chªnh lÖch cña c¸c Ng©n hµng thµnh viªn ph¶i thu trong thanh to¸n bï trõ. - Cã: sè tiÒn chªnh lÖch cña c¸c Ng©n hµng thµnh viªn ph¶i tr¶ trong thanh to¸n bï trõ. C¸c Ng©n hµng thµnh viªn tham gia thanh to¸n bï trõ cã tr¸ch nhiÖm xö lý tÊt c¶ c¸c chøng tõ cã liªn quan ®Õn thanh to¸n bï trõ víi c¸c Ng©n hµng kh¸c vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c sè liÖu trªn c¸c b¶ng kª chøng tõ, b¶ng thanh to¸n bï trõ vµ c¸c chøng tõ kÌm theo. NÕu chøng tõ sai sãt nhÇm lÉn ph¶i cïng thèng nhÊt xö lý vµ b¸o ngay cho Ng©n hµng Nhµ n­íc chñ tr× thanh to¸n bï trõ ®Ó cïng thèng nhÊt sè liÖu thanh to¸n. Khi giao dÞch thanh to¸n bï trõ: C¸c thµnh viªn tham gia thanh to¸n bï trõ ph¶i tæ chøc giao nhËn trùc tiÕp chøng tõ kh¸c nhau hoÆc trùc tiÕp truyÒn th«ng tin cho nhau, tÊt c¶ ph¶i ®­îc ®èi chiÕu khíp ®óng gi÷a chøng tõ vµ b¶ng kª, sau ®ã c¸c thµnh viªn tham gia thanh to¸n nép b¶ng kª cho Ng©n hµng chñ tr× thanh to¸n. + Thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö: HÖ thèng thanh to¸n bï trõ ®­îc thùc hiÖn theo quyÕt ®Þnh sè 1557/ 2001/ Q§- NHNN ngµy 14-12-2001, quyÕt ®Þnh sè 212/ 2002/ Q§- NHNN ngµy 20-03-2002 vµ quyÕt ®Þnh sè 309/ 2002/ Q§- NHNN lµ qu¸ tr×nh thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö liªn Ng©n hµng gi÷a c¸c tæ chøc tham gia thanh to¸n bï trõ do Ng©n hµng Nhµ n­íc chñ tr×. * QuyÕt to¸n thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö: §©y lµ c«ng viÖc xö lý thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö lÇn cuèi trong ngµy giao dÞch sau khi Ng©n hµng Nhµ n­íc ®èi chiÕu chÝnh x¸c toµn bé doanh sè thanh to¸n trong ngµy víi c¸c thµnh viªn tham gia thanh to¸n. Ng©n hµng chñ tr× vµ c¸c thµnh viªn tham gia thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö ph¶i xö lý tÊt c¶ kho¶n sai lÇm chªnh lÖch sè liÖu tr­íc khi quyÕt to¸n. NÕu c¸c kho¶n sai sãt ch­a ®­îc xö lý xong tr­íc khi quyÕt to¸n th× Ng©n hµng Nhµ n­íc cã thÓ lïi thêi gian quyªt to¸n ngµy giao dÞch sang ngµy tiÕp theo nh­ng sè liÖu vÉn ph¶n ¸nh ngµy ph¸t sinh giao dÞch t¹i thêi ®iÓm quyÕt to¸n bï trõ. Ng©n hµng Nhµ n­íc xö lý bï trõ ®iÒu chØnh ®èi víi nh÷ng lÖnh thanh to¸n cña Ng©n hµng thµnh viªn ®· bæ sung ®ñ nguån vèn bï ®¾p kho¶n thiÕu trong thanh to¸n bï trõ, tr¶ l¹i hoÆc hñy lÖnh thanh to¸n v­ît qu¸ kh¶ n¨ng chi tr¶ cña Ng©n hµng thµnh viªn ®ång thêi göi kÕt qu¶ quyÕt to¸n bï trõ cho c¸c thµnh viªn tham gia trùc tiÕp. Tr­êng hîp sai sãt sau khi ®· thùc hiÖn thanh to¸n bï trõ th× Ng©n hµng Nhµ n­íc ph¶i th«ng b¸o cho Ng©n hµng nhËn lÖnh ®Ó ngõng viÖc thanh to¸n. §ång thêi th«ng b¸o cho Ng©n hµng göi biÕt ®Ó lËp lÖnh hñy vµ ®iÒu chØnh vµo phiªn thanh to¸n bï trõ tiÕp theo. * Nguyªn t¾c trong thanh to¸n bï trõ: - Ng©n hµng chñ tr× thùc hiÖn xö lý bï trõ c¸c lÖnh thanh to¸n vµ thanh to¸n sè chªnh lÖch ph¶i tr¶- kÕt qu¶ thanh to¸n bï trõ ph¶i tr¶ cña Ng©n hµng thµnh viªn trong ph¹m vi kh¶ n¨ng chi tr¶ thùc tÕ cña Ng©n hµng thµnh viªn t¹i Ng©n hµng chñ tr×. - Trong tr­êng hîp tµi kho¶n tiÒn göi cña Ng©n hµng thµnh viªn bÞ thiÕu kh¶ n¨ng chi tr¶ so víi kÕt qu¶ thanh to¸n bï trõ khi thùc hiÖn xö lý bï trõ trong phiªn thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö vµ khi quyÕt toµn thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö trong ngµy th× tiÕn hµnh xö lý: -NÕu t¹i thêi ®iÓm thùc hiÖn thanh to¸n bï trõ mµ mét Ng©n hµng thµnh viªn kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng chi tr¶ ®Ó thanh to¸n cho c¸c kho¶n ph¶i tr¶ khi xö lý kÕt qu¶ thanh to¸n bï trõ th× Ng©n hµng chñ tr× xö lý nh­ sau: • Theo nguyªn t¾c thanh to¸n trong ph¹m vi kh¶ n¨ng chi tr¶ thùc tÕ, Ng©n hµng chñ tr× sÏ kh«ng xö lý bï trõ (lo¹i bá) mét sè lÖnh thanh to¸n. ViÖc lo¹i bá lÖnh xÕp theo thø tù ­u tiªn tõ thÊp ®Õn cao. • C¸c lÖnh thanh to¸n kh«ng ®­îc xö lý bï trõ trong phiªn thanh to¸n sÏ ®­îc Ng©n hµng chñ tr× ®Ó l­u l¹i xö lý bï trõ vµo phiªn thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö tiÕp theo trong ngµy (nÕu cã), ®ång thêi th«ng b¸o c¸c lÖnh thanh to¸n kh«ng ®­îc xö lý bï trõ cho Ng©n hµng thµnh viªn bÞ thiÕu kh¶ n¨ng chi tr¶ biÕt. - Thêi gian hoµn thµnh quyÕt to¸n bï trõ ®iÖn tö cña ngµy lµm viÖc 15h30. Ng©n hµng chñ tr× chØ nhËn lÖnh thanh to¸n cña c¸c Ng©n hµng thµnh viªn ®Õn 15h, tõ 15h ®Õn 15h30 Ng©n hµng chñ tr× sÏ ®èi chiÕu kÕt qu¶ thanh to¸n bï trõ trong ngµy vµ ®iÒu chØnh sai sãt. - TrËt tù ­u tiªn xö lý c¸c lÖnh thanh to¸n ¸p dông trong phiªn thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö ®­îc s¾p xÕp theo trËt tù thêi gian lËp lÖnh thanh to¸n. * §iÒu kiÖn tham gia thanh to¸n bï trõ: - Ph¶i cã v¨n b¶n ®Ò nghÞ cho tham gia thanh to¸n bï trõ ®­îc Ng©n hµng chñ tr× thanh to¸n bï trõ ®ång ý. - C¸c thµnh viªn tham gia thanh to¸n bï trõ ph¶i cã tµi kho¶n tiÒn göi t¹i Ng©n hµng chñ tr× vµ ph¶i duy tr× sè d­ ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n, tu©n thñ vµ thùc hiÖn ®óng quy tr×nh kÕ to¸n vµ h¹ch to¸n t¹i trung. - Cã v¨n b¶n giíi thiÖu c¸n bé chÞu tr¸ch nhiÖm giao nhËn chøng tõ vµ lµm thñ tôc thanh to¸n bï trõ. - Ph¶i ®¨ng ký mÉu ch÷ ký cña c¸n bé ®ã víi c¸c Ng©n hµng thµnh viªn tham gia thanh to¸n bï trõ vµ Ng©n hµng chñ tr×. 1.5.3. Thanh to¸n qua tµi kho¶n tiÒn göi t¹i Ng©n hµng Nhµ n­íc: Ng©n hµng Nhµ n­íc lµ c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ c¸c lÜnh vùc tiÒn tÖ- tÝn dông- thanh to¸n- ngo¹i hèi vµ nh»m môc ®Ých ®iÒu hßa l­u th«ng tiÒn tÖ, æn ®Þnh gi¸ trÞ ®ång tiÒn, ®¶m b¶o cho l­u th«ng tiÒn tÖ lµ l­u th«ng hµng hãa ®­îc nhanh chãng, chÝnh x¸c vµ th«ng suèt.... Do vËy, Ng©n hµng Nhµ n­íc chÞu tr¸ch nhiÖm ban hµnh c¸c h×nh thøc thanh to¸n, c¸c chÕ ®é quy tr×nh kÕ to¸n, h¹ch to¸n cho toµn bé hÖ thèng Ng©n hµng ¸p dông. Ng©n hµng Nhµ n­íc còng chÝnh lµ ng­êi tæ chøc vµ duy tr× thanh to¸n cho c¸c tæ chøc tÝn dông khi hä cã c¸c kho¶n thanh to¸n lÉn nhau. Trªn c¬ së c¸c chuÈn mùc thanh to¸n ®­îc ban hµnh, Ng©n hµng Nhµ n­íc thùc hiÖn viÖc gi¸m s¸t quy tr×nh thanh to¸n còng nh­ chÊp hµnh c¸c quy ®Þnh, chÕ ®é... ®Ó nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ ®ång thêi ng¨n ngõa nh÷ng vi ph¹m trong qu¸ tr×nh thanh to¸n nh»m h¹n chÕ rñi ro cã thÓ x¶y ra. Trªn c¬ së ®ã, Ng©n hµng Nhµ n­íc ph¸t hiÖn nh÷ng ®iÒu ch­a phï hîp trong c¸c quy ®Þnh vÒ chuÈn mùc thanh to¸n ®Ó tiÕn hµnh chØnh söa vµ hoµn thiÖn chóng. Thanh to¸n qua tµi kho¶n tiÒn göi t¹i Ng©n hµng Nhµ n­íc ®­îc ¸p dông trong thanh to¸n qua l¹i gi÷a hai Ng©n hµng hoÆc ®¬n vÞ Ng©n hµng kh¸c hÖ thèng ®Òu cã tµi kho¶n tiÒn göi t¹i Ng©n hµng Nhµ n­íc (cïng hoÆc kh¸c chi nh¸nh, Së giao dÞch Ng©n hµng Nhµ n­íc). §Ó c¸c Ng©n hµng thùc hiÖn thanh to¸n qua tµi kho¶n tiÒn göi t¹i Ng©n hµng Nhµ n­íc, trªn c¬ së chøng tõ giÊy, cÇn cã c¸c ®iÒu kiÖn sau. * §iÒu kiÖn tham gia thanh to¸n qua tµi kho¶n tiÒn göi t¹i Ng©n hµng Nhµ n­íc - C¸c Ng©n hµng ph¶i më tµi kho¶n tiÒn göi t¹i Së giao dÞch hoÆc chi nh¸nh Ng©n hµng Nhµ n­íc vµ ph¶i ®¨ng ký mÉu dÊu, ch÷ ký trong giao dÞch thanh to¸n víi Ng©n hµng Nhµ n­íc n¬i më tµi kho¶n. - DÊu vµ ch÷ ký trªn chøng tõ thanh to¸n vµ b¶ng kª chøng tõ thanh to¸n qua Ng©n hµng Nhµ n­íc ph¶i ®óng víi mÉu ®· ®¨ng ký víi Ng©n hµng Nhµ n­íc n¬i më tµi kho¶n. - Tµi kho¶n tiÒn göi t¹i Ng©n hµng Nhµ n­íc cña Ng©n hµng tr¶ tiÒn (Ng©n hµng ph¸t sinh nghiÖp vô thanh to¸n) ph¶i cã ®ñ sè d­ ®Ó b¶o ®¶m thanh to¸n kÞp thêi. 1.5.4. Thanh to¸n ®iÖn tö liªn Ng©n hµng: Cho ®Õn nay, thanh to¸n ®iÖn tö liªn Ng©n hµng ®· vµ ®ang ®­îc Ng©n hµng Nhµ n­íc ¸p dông vµ triÓn khai trªn ph¹m vi toµn quèc theo hai ph©n hÖ lµ HÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö liªn hµng vµ Thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö liªn Ng©n hµng. HÖ thèng thanh to¸n ®iÖn liªn Ng©n hµng lµ hÖ thèng thanh to¸n tæng thÓ, bao gåm hÖ thèng bï trõ liªn Ng©n hµng, hÖ thèng xö lý tµi kho¶n tiÒn göi thanh to¸n vµ cæng giao diÖn víi hÖ thèng chuyÓn tiÒn ®iÖn tö cña Ng©n hµng Nhµ n­íc. * §iÒu kiÖn tham gia thanh to¸n ®iÖn tö liªn Ng©n hµng: - C¸c Ng©n hµng ph¶i ®­îc cµi ®Æt ch­¬ng tr×nh phÇn mÒm, nèi m¹ng c¸c Ng©n hµng trong vµ ngoµi hÖ thèng vµ tu©n thñ c¸c quy tr×nh kÕ to¸n vµ h¹ch to¸n theo quy ®Þnh cña Ng©n hµng Nhµ n­íc. - §¨ng ký mÉu m· sè chøng tõ, m· sè ch÷ ký ®iÖn tö tr­íc víi trung t©m thanh to¸n - Thµnh viªn trùc tiÕp ph¶i cã tµi kho¶n t¹i Ng©n hµng Nhµ n­íc vµ ph¶i ®¨ng ký danh s¸ch c¸c chi nh¸nh trùc thuéc cña m×nh tham gia thanh to¸n ®iÖn tö liªn Ng©n hµng ®Ó kÕt nèi trùc tiÕp vµo hÖ thèng, thµnh viªn gi¸n tiÕp tham gia hÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö liªn Ng©n hµng th«ng qua c¸c thµnh viªn trùc tiÕp. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ ph­¬ng thøc thanh to¸n “phi tiÒn mÆt”, thùc chÊt lµ sö dông c¸c c«ng cô thanh to¸n kh¸c thay thÕ tiÒn mÆt. Trong thÕ giíi hiÖn ®¹i, nhê c«ng nghÖ míi, thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ®· trë nªn kh¸ phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c quèc gia. §Õn nay, kh«ng cã mét quèc gia nµo lo¹i trõ tiÒn mÆt ra khái hÖ thèng thanh to¸n chung. Tuy nhiªn, møc ®é vµ tû lÖ kh¸c nhau. C©u hái ë ®©y lµ nh÷ng yÕu tè nµo t¸c ®éng, ¶nh h­ëng ®Õn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt? 1.6. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt 1.6.1. YÕu tè luËt ph¸p: Ng©n hµng lµ ®Þnh chÕ tµi chÝnh rÊt phøc t¹p, ho¹t ®éng cña nã cã ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. NghÒ Ng©n hµng ph¸t triÓn kÐo theo sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña quèc gia, nh­ng mét sù ®æ vì cña mét Ng©n hµng sÏ kÐo theo sù sôp ®æ toµn hÖ thèng Ng©n hµng, ®ã lµ nguy c¬ tiÒm Èn cña c¸c cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh kh«ng ®¸ng cã trong n­íc vµ khu vùc. Ho¹t ®éng c¬ b¶n cña Ng©n hµng chØ lµ nhËn göi, cho vay vµ cung cÊp c¸c dÞch vô thanh to¸n nh­ng nã còng ph¶i lu«n tu©n thñ theo quy tr×nh ®Ò ra ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o an toµn. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ h×nh thøc thanh to¸n hé kh¸ch hµng, nªn ®é an toµn, chÝnh x¸c, kÞp thêi cña Ng©n hµng vµ kh¸ch hµng ®­a ra sÏ ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn t×nh h×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ cña nÒn kinh tÕ. BÊt kú mét sù s¬ suÊt, chËm trÔ cña c¶ hai bªn sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ ®¸ng tiÕc nh­: doanh nghiÖp mÊt c¬ héi ®Çu t­, lu©n chuyÓn hµng hãa bÞ gi¸n ®o¹n,.... ChÝnh v× lÝ do ®ã trong viÖc cung cÊp dÞch vô thanh to¸n kh«ng chØ cã Ng©n hµng mµ c¶ kh¸ch hµng ph¶i lu«n tu©n thñ ®óng nghiªm ngÆt mäi chÕ ®é còng nh­ quy ®Þnh ®· ®­îc ®Æt ra. C¸c quy ®Þnh vÒ ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ë c¸c quèc gia kh¸c nhau, nã tuú thuéc vµo t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh­ viÖc triÓn khai sö dông dÞch vô nµy. ViÖt Nam ®Õn nay cã quyÕt ®Þnh sè 22- Q§/NH1 ban hµnh 21- 02- 1994 quy ®Þnh c¸c thÓ thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt, nh­ng mÊu chèt cña tõng v¨n b¶n luËt cÇn ph¶i quy ®Þnh râ quyÒn vµ nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn khi tham gia thanh to¸n. Do vËy, viÖc hoµn thiÖn hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt còng nh­ quy ®Þnh kÌm theo sÏ t¹o ra hµnh lang ph¸p lý an toµn t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ng­êi d©n cã thÓ tiÕp cËn ®­îc víi lo¹i h×nh tiªn tiÕn nµy. 1.6.2. YÕu tè kinh tÕ: Trong chóng ta ai còng biÕt dÞch vô thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cã mèi quan hÖ mËt thiÕt, hç trî nhau cïng ph¸t triÓn. Kinh tÕ ph¸t triÓn ®ång nghÜa víi s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng hãa còng ph¸t triÓn th× sÏ thóc ®Èy viÖc sö dông dÞch vô thanh to¸n qua Ng©n hµng. Ng­îc l¹i, sù ¸ch t¾c trong kinh tÕ lµm cho s¶n xuÊt vµ l­u th«ng trë nªn tr× trÖ, lóc ®ã dï cho c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cã ®a d¹ng phong phó ®Õn mÊy còng kh«ng thÓ thóc ®Èy ®­îc nÒn kinh tÕ. Trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ toµn cÇu, bªn c¹nh nhiÒu yÕu tè th× c¸c doanh nghiÖp th­êng c¹nh tranh víi nhau bëi gi¸ c¶. Gi¸ c¶ lµ yÕu tè quan träng ®Ó thóc ®Èy l­u th«ng hµng hãa cña doanh nghiÖp vµ trong viÖc c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c. Do ®ã, tiÕt kiÖm chi phÝ lu«n lµ nhiÖm vô quan träng cña doanh nghiÖp. PhÝ ®Ó sö dông c¸c h×nh thøc thanh to¸n qua Ng©n hµng còng lµ mét kho¶n chi phÝ cña doanh nghiÖp, víi mçi lo¹i h×nh thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt mµ Ng©n hµng cung cÊp sÏ cã nh÷ng møc phÝ kh¸c nhau gióp doanh nghiÖp cã thÓ lùa chän phï hîp víi nhu cÇu cña m×nh. Khi kinh tÕ ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc nµy sÏ ®a d¹ng h¬n, phong phó h¬n vµ trªn hÕt møc phÝ sö dông nã sÏ gi¶m. Tõ ®ã kh«ng nh÷ng doanh nghiÖp cã nhiÒu lùa chän h¬n mµ quan träng nã lµm gi¶m chi phÝ, gióp doanh nghiÖp cã thÓ h¹ gi¸ thµnh. Ng­îc l¹i, c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt còng cã ¶nh h­ëng nhÊt ®Þnh ®Õn kinh tÕ. ChØ khi c¸c h×nh thøc ®ã ph¸t triÓn th× míi cã thÓ ®¶m b¶o ®é nhanh chãng, an toµn vµ chÝnh x¸c- ®©y còng lµ yÕu tè quan träng ®Ó gióp l­u th«ng ph¸t triÓn t¹o ®µ cho s¶n xuÊt trong n­íc t¨ng nhiÒu h¬n. ViÖt Nam lµ n­íc n«ng nghiÖp l¹c hËu, kinh tÕ gÆp nhiÒu khã kh¨n do hËu qu¶ cña c¸c cuéc chiÕn tranh ®Ó l¹i, nªn cho ®Õn nay dï triÓn khai sö dông dÞch vô thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt tõ kh¸ l©u nh­ng kÕt qu¶ thu ®­îc ch­a nh­ mong ®îi. Hoµ m×nh víi xu thÕ héi nhËp, muèn ph¸t triÓn ®­îc kinh tÕ ViÖt Nam ph¶i ®Æt m×nh trong mèi quan hÖ biÖn chøng víi viÖc sö dông c¸c h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. 1.6.3. YÕu tè khoa häc- c«ng nghÖ: Chóng ta ®ang sèng trong kû nguyªn cña khoa häc c«ng nghÖ, thêi kú mµ nã ph¸t triÓn m¹nh mÏ nhÊt tõ tr­íc ®Õn nay. Tõng quèc gia trªn thÕ giíi ®ang nç lùc hÕt m×nh ®Ó t¹o ra thµnh tùu míi ®Ó øng dông vµo ®êi sèng thùc tÕ cña con ng­êi. Khoa häc c«ng nghÖ ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin ®ang ph¸t triÓn m¹nh gióp con ng­êi chóng ta xo¸ bá ®­îc mäi kho¶ng c¸ch ®Þa lý- ®©y lµ c¬ së thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ mét dÞch vô tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i nhÊt mµ Ng©n hµng ®· cung cÊp cho chóng ta. NÕu nh­ tr­íc ®©y viÖc thanh to¸n qua Ng©n hµng chØ dõng l¹i viÖc ghi chÐp sæ s¸ch, l­u chuyÓn chøng tõ qua b­u ®iÖn tèn thêi gian, x¶y ra nhiÒu s¬ suÊt g©y thiÖt h¹i ®¸ng tiÕc cho c¶ Ng©n hµng vµ kh¸ch hµng th× ngµy nay víi sù tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ víi nh÷ng trang thiÕt bÞ m¸y tÝnh ®­îc nèi m¹ng trong vµ ngoµi n­íc, víi nh÷ng ®­êng truyÒn tÝn hiÖu th«ng minh gióp cho c¸c kho¶n thanh to¸n chÝnh x¸c h¬n vµ kÞp thêi h¬n. Trong xu thÕ toµn cÇu hãa nh­ hiÖn nay, c«ng nghÖ th«ng tin vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang trë thµnh mét xu thª ph¸t triÓn tÊt yÕu. NÕu nÒn kinh tÕ hay mét doanh nghiÖp cô thÓ nµo kh«ng cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó trang bÞ th× sÏ bÞ lo¹i ra khái cuéc ch¬i vµ sÏ kh«ng cßn c¬ héi tån t¹i vµ ph¸t triÓn. §Ó chñ ®éng héi nhËp, tõng chi nh¸nh Ng©n hµng cÇn më réng ®Çu t­ nh»m n©ng cÊp hÖ thèng tin häc. ViÖc t×m hiÓu, cã chñ tr­¬ng chiÕn l­îc hiÖn ®¹i hãa trong thanh to¸n cña Ng©n hµng m×nh lµ rÊt cÇn thiÕt. §©y lµ c¸ch thøc phï hîp víi c¸ thÓ tham gia mua b¸n giao dÞch. Ng©n hµng lµ trung gian thanh to¸n gióp cho c¶ ng­êi mua, ng­êi b¸n trong giao dÞch th­¬ng m¹i ®iÖn tö thùc hiÖn ®­îc ý ®Þnh cña m×nh. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö do vËy ®· t¹o cho Ng©n hµng mét lo¹i dÞch vô míi víi khèi l­îng kh¸ch hµng lín qua ®ã nã kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña Ng©n hµng: Ng©n hµng ph¶i ®Çu t­ h×nh thµnh nh÷ng ph­¬ng thøc t¸c nghiÖp phï hîp víi lo¹i dÞch vô nµy, ®ång thêi ph¶i hiÖn ®¹i hãa c¸c c«ng cô thÝch hîp nh»m ®¸p øng tèt nhÊt nhu cÇu kh¸ch hµng trong lÜnh vùc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. 1.6.4. YÕu tè con ng­êi: Con ng­êi lu«n ®ãng vai trß trung t©m trong mäi ho¹t ®éng cña x· héi, con ng­êi ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ë hai khÝa c¹nh: * Tõ phÝa kh¸ch hµng: Ch¾c h¼n trong chóng ta kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn vai trß ®Æc biÖt quan träng cña kh¸ch hµng ®èi víi sù sèng cßn cña doanh nghiÖp kinh doanh trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i. §èi víi c¸c ®¬n vÞ cung cÊp dÞch vô nh­ ngµnh Ng©n hµng cña chóng ta, ®iÒu ®ã l¹i cµng ®óng. B×nh th­êng, ai trong chóng ta còng ®Òu nghÜ r»ng ng­êi chñ c«ng ty tr¶ tiÒn cho m×nh, nh­ng thùc sù ng­êi tr¶ l­¬ng cho chóng ta l¹i lµ kh¸ch hµng. Bëi v×, thu hót ®­îc nhiÒu kh¸ch hµng ®Õn víi m×nh th× Ng©n hµng míi ho¹t ®éng vµ t¹o ra ®­îc nhiÒu lîi nhuËn. V× thÕ, nÕu nh­ Ng©n hµng ®ã kh«ng chñ ®éng quan t©m ®Õn kh¸ch hµng th× Ng©n hµng kh«ng thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®­îc. §Êy chÝnh lµ ®iÒu kiÖn ®Ó Ng©n hµng ®Æt m×nh vµo trong m«i tr­êng c¹nh tranh gay g¾t vµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn dÞch vô vÒ kh¸ch hµng- ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay ngoµi Ng©n hµng quèc doanh cßn nhiÒu Ng©n hµng cæ phÇn hiÖn ®¹i kh¸c ®· vµ ®ang h×nh thµnh. Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ dÞch vô hiÖn ®¹i ®ßi hái ng­êi sö dông ph¶i cã hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ nã. Do ®ã, tr×nh ®é d©n trÝ cña mét quèc gia sÏ ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn kÕt qu¶ khi triÓn khai sö dông dÞch vô nµy. Khi nhËn biÕt cña ng­êi d©n ®­îc më réng hä sÏ nh×n thÊy tiÖn Ých mµ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt sÏ mang l¹i cho tõng c¸ nh©n vµ c¶ nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i bÊt cø mét vÊn ®Ò nµo ®Æt ra còng ®­îc ng­êi d©n thÊu hiÓu vµ chÊp nhËn mét c¸ch dÔ dµng. Tõng vïng, tõng quèc gia kh¸c nhau, tr×nh ®é d©n trÝ sÏ kh¸c nhau th× thµnh c«ng thu ®­îc khi triÓn khai dÞch vô nµy còng kh¸c nhau. ViÖt Nam hiÖn nay vÉn lµ mét thÞ tr­êng thanh to¸n chñ yÕu b»ng tiÒn mÆt. Tuy mét sè ph­¬ng thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt nh­: thÎ tÝn dông, sÐc, chuyÓn tiÒn qua Ng©n hµng ®· ®­îc ¸p dông nh­ng vÉn ch­a ®¹t ®Õn møc x· héi hãa cao. Thªm vµo ®ã lµ thãi quen tÝch tr÷ vµ dïng tiÒn mÆt hµng ngµy cña mçi ng­êi d©n, h¬n n÷a tr×nh ®é d©n trÝ cßn thÊp, sù hiÓu biÕt vÒ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cßn Ýt, nªn ®Ó thay ®æi ®­îc thãi quen ®ã lµ kh«ng dÔ. Tuy nhiªn, chóng ta vÉn hy väng r»ng trong t­¬ng lai víi sù nç lùc cña c¸c Ng©n hµng th× thãi quen nµy sÏ cã thÓ thay ®æi ®­îc. * Tõ phÝa Ng©n hµng: Nh­ ®· ph©n tÝch trªn 3 yÕu tè kinh tÕ, luËt ph¸p, hay khoa häc- c«ng nghÖ còng ®Òu ¶nh h­ëng nhÊt ®Þnh ®Õn ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt, nh­ng ngoµi 3 yÕu tè ®ã còng cÇn nhÊn m¹nh vai trß cña ng­êi trùc tiÕp truyÒn ®¹t lîi Ých dÞch vô nµy tíi kh¸ch hµng. B»ng nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng khÐo lÐo cña c¸n bé Ng©n hµng sÏ gióp cho lo¹i h×nh thanh to¸n nµy tiÕp cËn víi ng­êi d©n nhanh chãng h¬n. Tãm l¹i: Thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt lµ mét ph­¬ng thøc thanh to¸n mµ hiÖn nay hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®ang sö dông rÊt nhiÒu bëi nh÷ng ­u ®iÓm cña nã, ë ViÖt Nam h×nh thøc nµy ®· vµ ®ang trë nªn phæ biÕn. Th«ng qua phÇn tr×nh bµy lý thuyÕt trªn, ®· cho thÊy ®­îc c¸i nh×n s¬ l­îc vÒ h×nh thøc thanh to¸n nµy, ®Ó hiÓu râ h¬n chóng ta sÏ ®i vµo thùc tÕ ho¹t ®éng cña Ng©n hµng th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam.  Ch­¬ng 2 Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ë viÖt nam 2.1. Thùc tr¹ng §Õn nay, d©n sè ViÖt Nam cã trªn 80 triÖu ng­êi, trong ®ã 80% lµ n«ng nghiÖp cã thu nhËp thÊp, 20% cßn l¹i ph©n bæ thu nhËp kh«ng ®ång ®Òu. B×nh qu©n thu nhËp 400USD/ng­êi/ n¨m (lµ n­íc cã thu nhËp thÊp so víi thÕ giíi). HÖ thèng Ng©n hµng ViÖt Nam gåm Ng©n hµng Nhµ n­íc vµ 64 chi nh¸nh trong c¶ n­íc. HÖ thèng c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ Tæ chøc tÝn dông ®a d¹ng (80 ®¬n vÞ); bao gåm: 5 Ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh; 24 Ng©n hµng cæ phÇn ®« thÞ; 12 Ng©n hµng cæ phÇn N«ng th«n; 4 Ng©n hµng liªn doanh; 34 chi nh¸nh Ng©n hµng n­íc ngoµi; 1 Ng©n hµng chÝnh s¸ch x· héi; 1 Quü tÝn dông nh©n d©n vµ h¬n 900 quü tÝn dông nh©n d©n c¬ së vµ 13 tæ chøc tµi chÝnh phi Ng©n hµng. VÒ gi¶i ph¸p c«ng nghÖ míi, 8 Ng©n hµng ®· cã hÖ thèng kÕ to¸n tËp trung tµi kho¶n; 14 Ng©n hµng ®· trang bÞ m¸y rót tiÒn tù ®éng ATM; 20 Ng©n hµng ®· ph¸t hµnh thÎ thanh to¸n; 42 Ng©n hµng ®· tham gia hÖ thèng thanh to¸n quèc tÕ (swift); 3 Ng©n hµng ®ang triÓn khai øng dông Internet Banking. Víi hÖ thèng réng lín nµy, lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n, cã nhiÒu c¬ héi sö dông c¸c c«ng cô thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong ho¹t ®éng Ng©n hµng. Trong nh÷ng n¨m ®æi míi, hÖ thèng c¸c c«ng cô thanh to¸n chñ yÕu ë ViÖt Nam bao gåm: SÐc; Uû nhiÖm thu; Uû nhiÖm chi; Th­ tÝn dông; Thanh to¸n ®iÖn tö- thÎ thanh to¸n ho¹t ®éng thu ®­îc kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ: B¶ng 2: C«ng cô thanh to¸n 2002- 2003 §¬n vÞ: Tû ®ång Stt C¸c c«ng cô Thanh to¸n Sè mãn (2002) Sè tiÒn (2002) Sè mãn (2003) Sè tiÒn (2003) Sè mãn % Sè tiÒn % 1 SÐc 252.315 35.609 323.821 74.946 T¨ng 28% T¨ng 110% 2 Uû nhiÖm chi 9.918.307 3.768.006 12.752.256 4.320.663 T¨ng 29% T¨ng 15% 3 Uû nhiÖm thu 440.968 88.780 343.579 43.912 Gi¶m 22% Gi¶m 52% 4 ThÎ 340.342 156.603 1.157.593 21.694 T¨ng 240% Gi¶m 86% 5 P/ tiÖn kh¸c 7.121.952 2.580.261 9.063.847 3.752.114 T¨ng 27% T¨ng 45% Céng 18.073.684 6.629.260 23.641.096 8.213.331 T¨ng 31% T¨ng 24% (Nguån: T¹p chÝ tin häc Ng©n hµng) C¸c c«ng cô thanh to¸n nµy ®­îc thùc hiÖn trªn c¸c hÖ thèng thanh to¸n: thanh to¸n ®iÖn tö liªn Ng©n hµng; thanh to¸n bï trõ; thanh to¸n chuyÓn tiÒn néi bé c¸c Ng©n hµng vµ thanh to¸n quèc tÕ (swift). §Õn nay, c¸c ph­¬ng tiÖn thanh to¸n ®ang ph¸t huy t¸c dông, phôc vô nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi vµ ph¸t triÓn, sè liÖu cô thÓ nh­ sau: B¶ng 3: ph­¬ng tiÖn thanh to¸n 2002- 2003 §¬n vÞ: Tû ®ång Stt Ph­¬ng tiÖn thanh to¸n Sè mãn (2002) Sè tiÒn (2002) Sè mãn (2003) Sè tiÒn (2003) Sè mãn % Sè tiÒn % 1 Thanh to¸n néi bé 12.526.386 3.955.786 16.671.557 332.503 T¨ng 33% T¨ng 35% 2 Thanh to¸n bï trõ 4.248.196 1.511.073 4.858.500 446.797 T¨ng 14% Gi¶m 4% 3 Thanh to¸n qua NHNN 714.896 832.139 981.169 121.863 T¨ng 37% T¨ng 35% 4 Thanh to¸n qua TCTD kh¸c 584.207 330.261 1.129.870 312.166 T¨ng 93% Gi¶m 5% 18.073.685 6.629.260 23.641.096 213.331 T¨ng 31% T¨ng 24% (Nguån: T¹p chÝ tin häc Ng©n hµng) Thanh to¸n ®iÖn tö liªn Ng©n hµng chÝnh thøc ho¹t ®éng tõ th¸ng 5/ 2002. §Õn nay ®· qua h¬n 3 n¨m ho¹t ®éng. B×nh qu©n 11000- 12000 mãn/ ngµy. HÖ thèng thÎ ®iÖn tö vµ m¸y rót tiÒn tù ®éng (AMT) ®· cã b­íc tiÕn ®¸ng kÓ: tÝnh ®Õn 15- 6- 2005 trªn toµn quèc cã kho¶ng 1.107 m¸y ATM, sè l­îng tµi kho¶n c¸ nh©n lµ 6.201.000 trong ®ã Ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh lµ 5.399.000 tµi kho¶n, Ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn lµ 742.000, c¸c Ng©n hµng kh¸c cã 59.000 tµi kho¶n. Sè l­îng thÎ ®· ph¸t triÓn nhanh chãng Agribank cã kho¶ng trªn 150.000 thÎ, BIDV h¬n 76.000 thÎ, cßn VCB cã 700.000 thÎ... Dù kiÕn ®Õn th¸ng 12/ 2005 l¾p ®­îc 1.830 m¸y, giai ®o¹n 2006- 2010 sÏ l¾p thªm ®­îc 6.325 m¸y. Internet Banking, E- Banking, Tel- Banking...®ang ®­îc c¸c Ng©n hµng nghiªn cøu, tõng b­íc øng dông. Do m«i tr­êng luËt ph¸p vµ nhiÒu yÕu tè kh¸ch quan t¸c ®éng ch­a thuËn lîi, v× vËy viÖc øng dông cßn nhiÒu h¹n chÕ, b­íc ®Çu chØ dµnh cho c¸c doanh nghiÖp truyÒn thèng cña Ng©n hµng. HÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö liªn Ng©n hµng trong nh÷ng n¨m tíi sÏ cã møc t¨ng tr­ëng b×nh qu©n cao. H»ng n¨m cã thÓ ®¹t møc 35% ®èi víi sè l­îng giao dÞch (sè mãn), doanh sè t¨ng 24%/ n¨m. Nh­ vËy, sau 3 n¨m ho¹t ®éng tøc hÕt n¨m 2005 cã thÓ ®¹t møc t¨ng tr­ëng 200% vÒ sè l­îng giao dÞch vµ sau 4 n¨m tøc ®Õn n¨m 2006 cã thÓ hi väng t¨ng 200% vÒ doanh sè. T­¬ng øng, b×nh qu©n theo ngµy sÏ ®¹t 20 ®Õn 25 ngµn giao dÞch vµ doanh sè lµ 10 ®Õn 15 ngµn tû ®ång. L­îng giao dÞch trong nÒn kinh tÕ cã thÓ ®¹t tíi con sè 15 triÖu mãn/ ngµy. Trªn ®©y chóng ta ®· ph©n tÝch t×nh h×nh cô thÓ vÒ viÖc sö dông c«ng cô thanh to¸n vµ c¸c ph­¬ng tiÖn thanh to¸n qua 2 n¨m 2002- 2003, vµ ®Ó cã ®­îc c¸i nh×n tæng qu¸t h¬n n÷a vÒ diÔn biÕn tû lÖ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt so víi tæng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n qua hÖ thèng c¸c tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n ta cã thÓ ph©n tÝch sè liÖu cô thÓ qua c¸c n¨m nh­ sau: B¶ng 4: Tû lÖ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ë ViÖt Nam qua mét sè n¨m N¨m Tû träng 1997 69.2% 1998 73.4% 1999 70.9% 2000 75.0% 2001 75.0% 2002 76.0% 2003 77.0% 2004 78.5% (Nguån: DiÔn ®µn nghiªn cøu tµi chÝnh tiÒn tÖ) Qua diÔn biÕn sè liÖu trªn ta thÊy, tû träng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong tæng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n qua c¸c tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n ngµy mét t¨ng tõ 69.2% n¨m 1997 ®· t¨ng lªn 78.5% n¨m 2004; vµ nh­ vËy còng cã nghÜa lµ tû träng thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt trong tæng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n cã xu h­íng gi¶m dÇn tõ 30.8% n¨m 1997 xuèng cßn 21.5% n¨m 2004. §iÒu ®ã minh chøng r»ng viÖc tæ chøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt trong nÒn kinh tÕ nãi chung, trong c¸c tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n nãi riªng ®· cã b­íc tiÕn ®¸ng ghi nhËn. Mét trong nh÷ng ®ãng gãp cho sù thµnh c«ng ®ã vµ kh«ng thÓ thiÕu ®­îc lµ, c«ng nghÖ thanh to¸n cña c¸c tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n ®· cã b­íc ph¸t triÓn kh¸ nhanh víi nh÷ng trang thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn; hÖ thèng m¸y vi tÝnh, ®­êng truyÒn thanh to¸n, hÖ thèng chuyÓn tiÒn vµ thanh to¸n tù ®éng, tøc thêi, ®· vËn hµnh cã hiÖu qu¶, t¨ng nhanh tèc ®é thanh to¸n. Tuy nhiªn, tû träng thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt trong tæng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n ë møc trªn 20% lµ vÉn cßn cao. NhiÒu chuyªn gia kinh tÕ trong vµ ngoµi n­íc ®· nhËn d¹ng c«ng t¸c thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay lµ nÒn kinh tÕ “ thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt”. Cã ng­êi gäi t¾t lµ “ NÒn kinh tÕ tiÒn mÆt”. §ã còng lµ mét tån t¹i thùc tÕ kh¸ch quan, bëi rÊt nhiÒu nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan. 2.2. Nguyªn nh©n - NÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang chuyÓn nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt hµng hãa nhá, bao cÊp, tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng; thanh to¸n trong d©n c­ víi nhau phæ biÕn b»ng tiÒn mÆt. LÏ ®ã, mäi sù tiÕp cËn víi ph­¬ng tiÖn thanh to¸n míi, c«ng nghÖ thanh to¸n míi ®ang ë møc ban ®Çu c¶ vÒ tæ chøc vµ thùc hiÖn. - C¬ së h¹ tÇng c«ng nghÖ thanh to¸n ®ang trong giai ®o¹n h×nh thµnh cïng víi viÖc vËn dông c¸c kü thuËt, quy tr×nh c«ng nghÖ th«ng tin, thanh to¸n hiÖn ®¹i. Mét vÊn ®Ò phøc t¹p rÊt cÇn cã sù phèi hîp ®ång bé trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn: vèn, ph­¬ng tiÖn thanh to¸n vµ kü thuËt míi tiªn tiÕn; l­îng thêi gian cÇn thiÕt, tr×nh ®é tæ chøc vËn hµnh, thùc hiÖn,.... - C¸c khu c«ng nghiÖp, siªu thÞ tËp trung ch­a ph¸t triÓn, ®ang trong giai ®o¹n quy ho¹ch vµ x©y dùng nªn ch­a cã ®iÒu kiÖn thu hót tiªu dïng cña d©n c­, ch­a sö dông ®­îc c¸c c«ng nghÖ thanh to¸n hiÖn ®¹i t­¬ng thÝch. - VÒ phÝa d©n chóng thãi quen dïng tiÒn mÆt b¸m rÔ rÊt s©u. Møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi thÊp còng lµ trë ng¹i cho viÖc më tµi kho¶n, ph¸t triÓn sö dông thÎ. Ng­êi d©n ViÖt Nam vÉn cßn l¹ lÉm trong viÖc giao dÞch víi Ng©n hµng vµ tiÕp nhËn c¸c dÞch vô do Ng©n hµng cung cÊp. §èi víi nhiÒu ng­êi, thÎ thanh to¸n lµ mét s¶n phÈm c«ng nghÖ hiÖn ®¹i dµnh cho ng­êi giµu. Mét sè ng­êi kh«ng d¸m sö dông v× kh«ng tin hoÆc thiÕu hiÓu biÕt vÒ viÖc sö dông, thanh to¸n vµ b¶o mËt c«ng cô thanh to¸n míi nµy. Nh÷ng ng­êi quen sö dông th× ng¹i phÝ cao khi cã nhu cÇu chuyÓn ®æi sang ngo¹i tÖ. - C¬ së tiÕp nhËn thÎ còng ch­a ý thøc ®­îc tiÖn Ých cña dÞch vô. Hä chØ chÊp nhËn thÎ nh­ ph­¬ng tiÖn thanh to¸n cuèi cïng khi kh¸ch hµng hÕt tiÒn mÆt. Sù bÊt cËp trong møc chiÕt khÊu phÇn tr¨m doanh sè thanh to¸n theo ho¸ ®¬n thÎ khiÕn c¬ së chÊp nhËn thÎ nhËn ®­îc thÊp h¬n doanh thu b¸n hµng. H¬n n÷a, hä kh«ng thÓ trèn thuÕ cho nh÷ng giao dÞch b»ng thÎ. Bëi vËy, nhiÒu c¬ së chÊp nhËn thÎ kh«ng muèn nhËn thÎ, thËm chÝ cßn thu thªm phô phÝ, lµm kh¸ch hµng ng¹i sö dông thÎ. Lý do trªn lµm m¹ng l­íi c¬ së chÊp nhËn thÎ khã cã thÎ më réng, gÇn nh­ chØ tËp trung t¹i c¸c thµnh phè lín. - C¬ chÕ, chÝnh s¸ch, m«i tr­êng vµ tæ chøc qu¶n lý thanh to¸n hiÖn ®¹i trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam, tr­íc sù bïng næ vµ ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö, c«ng nghÖ th«ng tin trªn thÕ giíi, th× cßn kh¸ nhiÒu bÊt cËp, nhiÒu ®iÒu ph¶i bµn vµ lµm. Trªn ®©y, chóng ta chØ ra ®­îc ra ®­îc nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n nhÊt vÒ sö dông h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cßn kÐm ph¸t triÓn ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ, liÖu chóng ta cã thÓ lµm nhanh h¬n, hiÖu qu¶ h¬n vµ b»ng c¸ch nµo ®Ó cã thÓ më réng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt víi sù øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµ thanh to¸n hiÖn ®¹i. Trªn c¬ së nh÷ng nguyªn nh©n trªn em xin ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n sau: 2.3. Mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n Víi ph­¬ng ch©m hµnh ®éng “hiÖu qu¶ kinh doanh cña kh¸ch hµng lµ môc tiªu cña Ng©n hµng”, c¸c Ng©n hµng vÉn ®ang tiÕp tôc ®æi míi toµn diÖn ho¹t ®éng kinh doanh, c¶i tiÕn ®æi míi s¶n phÈm dÞch vô, n©ng cao tiÖn Ých ®Ó phôc vô kh¸ch hµng tèt nhÊt. Trong thêi gian tíi, hÖ thèng Ng©n hµng cÇn ®Æc biÖt chó träng vµo c«ng t¸c hiÖn ®¹i hãa hÖ thèng thanh to¸n ®Ó cã thÓ ®¸p øng tèt h¬n nhu cÇu kh¸ch hµng, tõng b­íc hßa nhËp víi hÖ thèng thanh to¸n theo th«ng lÖ quèc tÕ. 2.3.1. Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p lý: Ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ë c¸c Ng©n hµng chØ cã thÓ ®¹t kÕt qu¶ cao khi thùc hiÖn mét c¸ch ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c, hiÖu qu¶ c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vÒ thanh to¸n qua Ng©n hµng. Tuy vËy, ®Ó ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña ho¹t ®éng thanh to¸n, Ng©n hµng Nhµ n­íc cÇn ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu, c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p quy ®ã phï hîp víi ho¹t ®éng thanh to¸n. X©y dùng c¸c v¨n b¶n chØ ®¹o ®iÒu hµnh vÒ hÖ thèng quy chÕ nghiÖp vô, t¹o khung ph¸p lý cho ho¹t ®éng cña hÖ thèng Ng©n hµng. §Æc biÖt, tr­íc yªu cÇu hiÖn ®¹i hãa c«ng nghÖ Ng©n hµng, cÇn ph¶i sím bæ sung, hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n nh­ quy ®Þnh vÒ nghiÖp vô kÕ to¸n, thanh to¸n ®iÖn tö, quy ®Þnh vÒ cÊp ph¸t, qu¶n lý vµ sö dông ch÷ ký ®iÖn tö trªn chøng tõ trong thanh to¸n ®iÖn tö liªn Ng©n hµng, c¸c c¬ chÕ cã liªn quan vÒ thanh to¸n ®iÖn tö kh¸c: quy chÕ vÒ thÊu chi trong thanh to¸n ®iÖn tö liªn Ng©n hµng; quy chÕ vÒ thanh to¸n vµ sö dông tµi kho¶n trong thanh to¸n. Ngoµi ra, cÇn ph¶i cã c¸c quy chÕ vÒ b¶o mËt, b¶o ®¶m an toµn trong qu¸ tr×nh thanh to¸n, h¹n chÕ nh÷ng rñi ro cho Ng©n hµng vµ kh¸ch hµng. C¸c c¬ chÕ míi vÒ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt vµ c¸c v¨n b¶n cã liªn quan kh¸c cÇn ®­îc x©y dùng vµ hoµn thiÖn kh«ng chØ víi c¸c ho¹t ®éng thanh to¸n qua Ng©n hµng mµ trong ph¹m vi toµn nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ thanh to¸n ®iÖn tö: b¶o mËt- an toµn- x¸c thùc ch÷ ký ®iÖn tñ, kiÓm so¸t hÖ thèng.... Ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt chØ ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶ cao nhÊt trong mét m«i tr­êng ph¸p lý thuËn lîi. ChÝnh v× vËy, viÖc c¶i tiÕn, hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p quy cho phï hîp víi ho¹t ®éng cña m×nh ®ång thêi viÖc ®­a ra mét c¬ chÕ thanh to¸n hoµn chØnh ¸p dông trong c«ng t¸c thanh to¸n lµ nh÷ng nhiÖm vô nhÊt thiÕt ph¶i ®­îc thùc hiÖn sím. Cã nh­ vËy, míi ®¸p øng ®­îc yªu cÇu hiÖn ®¹i hãa Ng©n hµng, tiÕn tíi héi nhËp quèc tÕ. 2.3.2. C¶i tiÕn quy tr×nh c«ng nghÖ: CÇn vËn hµnh ho¹t ®éng cña trung t©m c«ng nghÖ th«ng tin theo c¬ chÕ míi t¹o ra chuyÓn biÕn thùc sù trong ho¹t ®éng nghiªn cøu, chuyÓn giao vµ øng dông c«ng nghÖ vµo ho¹t ®éng thanh to¸n cña toµn hÖ thèng, triÓn khai hoµn tÊt giai ®o¹n 1 dù ¸n hiÖn ®¹i hãa c«ng nghÖ Ng©n hµng, kÕt nèi tÊt c¶ c¸c chi nh¸nh cña Ng©n hµng trong c¶ n­íc ®Ó c¸c kho¶n thanh to¸n cña kh¸ch hµng trong cïng hÖ thèng sÏ ®­îc thanh to¸n b»ng ®iÖn tö ngay tøc thêi. T¨ng c­êng øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµo c¸c s¶n phÈm, dÞch vô Ng©n hµng. T¹o ra mét sè s¶n phÈm míi cã tÝnh ®ét ph¸ trong thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt vµ thanh to¸n qua Ng©n hµng. TiÕp tôc cñng cè c¬ së h¹ tÇng c«ng nghÖ, n©ng cÊp ch­¬ng tr×nh kÕ to¸n thanh to¸n IBS, ®¶m b¶o c¸c phßng giao dÞch, c¸c quü tiÕt kiÖm lín ®Òu kÕt nèi online víi HSC, m¹ng WAN SGD qua ®­êng truyÒn tèc ®é cao. CÇn nhanh chãng nèi m¹ng thanh to¸n quèc tÕ, sö dông ph­¬ng tiÖn SWIFT ®Ó chuyÒn c¸c kho¶n thanh to¸n ®i vµ nhËn c¸c kho¶n thanh to¸n ®Õn tõ c¸c Ng©n hµng ®¹i lý ë n­íc ngoµi v× c¸c kho¶n thanh to¸n qua SWIFT thùc hiÖn chØ trong vßng vµi gi©y víi chi phÝ thÊp.TiÕp tôc triÓn khai c¸c phÇn mÒm míi, c¸c ph©n hÖ n»m trong dù ¸n hiÖn ®¹i hãa: ph©n hÖ qu¶n lý néi bé, hÖ thèng qu¶n lý ch÷ ký Signplus, thay ®æi hÖ thèng thÎ thanh to¸n, triÓn khai c¸c s¶n phÈm dÞch vô míi, hiÖn ®¹i, më réng c¸c tiÖn Ých vÒ thÎ thanh to¸n, kªnh thanh to¸n víi Ng©n hµng Ngo¹i Th­¬ng ViÖt Nam qua hÖ thèng VCBMoney... §Ó ph¸t triÓn ho¹t ®éng thanh to¸n thÎ, ®ßi hái ph¶i cã c«ng nghÖ thanh to¸n hiÖn ®¹i, an toµn, nhanh chãng. §Ó cã ®­îc ®iÒu nµy ®ßi hái vèn ®Çu t­ kh¸ lín cho hÖ thèng kh«ng chØ vÒ thiÕt bÞ m¸y mãc mµ cßn ph¶i ®Çu t­ ®ång bé víi ch­¬ng tr×nh phÇn mÒm qu¶n lý ®Ó ®em ®Õn sù tiÖn dông, an toµn cho kh¸ch hµng. C¸c Ng©n hµng nªn liªn kÕt víi nhau ®Ó cã nhiÒu kinh nghiÖm trong lÜnh vùc thÎ thanh to¸n ®Ó ph¸t triÓn nhanh chãng vµ gi¶m thiÓu chi phÝ cho Ng©n hµng. ViÖc ph¸t hµnh thÎ thanh to¸n ph¶i l­u ý øng dông c«ng nghÖ th«ng tin sao cho chñ thÎ cã thÓ thanh to¸n thÎ mµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ®Õn Ng©n hµng giao dÞch. §¶m b¶o ®­îc vÊn ®Ò thanh to¸n ®­îc tiÖn lîi nhÊt th× cÇn cã sù phèi hîp ho¹t ®éng thanh to¸n thÎ víi c«ng nghÖ b­u chÝnh viÔn th«ng. HÖ thèng thanh to¸n ®­îc nèi m¹ng, nÕu gÆp sù cè dï nhá còng sÏ ¶nh h­ëng thËm chÝ lµm ng­ng trÖ toµn bé ho¹t ®éng cña m¹ng. Do vËy, c«ng t¸c vËn hµnh, b¶o mËt c«ng nghÖ th«ng tin cÇn ®­îc quan t©m ®Æc biÖt, ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Ó ng¨n c¶n sù x©m nhËp tõ bªn ngoµi vµo mét trong nh÷ng cÊu phÇn cña hÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö tr­íc khi mét giao dÞch gian lËn cã thÓ ®­îc thùc hiÖn. C¸c thiÕt bÞ ®iÖn tö ®­îc sö dông trong c¸c ph­¬ng tiÖn thanh to¸n ®iÖn tö ph¶i chèng ®­îc sù x©m nhËp tõ bªn ngoµi. Sö dông c¸c kü thuËt m· khãa kh¸c nhau, b¶o vÖ tÝnh logic cña hÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö, ®¶m b¶o ®é tin cËy ch©n thùc cña d÷ liÖu, kªnh liªn l¹c sö dông trong giao dÞch. VÊn ®Ò dù phßng hÖ thèng, kh«i phôc sù cè còng rÊt quan träng trong c¸c hÖ thèng tËp trung, v× vËy viÖc x©y dùng, triÓn khai c¸c ph­¬ng ¸n dù phßng, kh¾c phôc sù cè nh­: hÖ thèng (m¸y chñ, thiÕt bÞ m¹ng, ®­êng truyÒn), thiÕt bÞ tin häc th«ng th­êng (m¸y tÝnh, m¸y in..) cÇn ®­îc tiÕn hµnh trong n¨m 2005. Th«ng qua c¸c quy tr×nh ISO (b¶o tr× phÇn mÒm, b¶o tr×- b¶o d­ìng thiÕt bÞ tin häc, qu¶n lý- khai th¸c- vËn hµnh m¹ng m¸y tÝnh) ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng viÖc. Khi thiÕt kÕ hÖ thèng thanh to¸n còng cÇn chó ý ®Õn sù ®ång bé, thèng nhÊt quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c ®¬n vÞ ë nhiÒu gi¸c ®é: kü thuËt, tiªu chuÈn hãa... ®Ó tr¸nh ®­îc nh÷ng khã kh¨n trong kÕt nèi hÖ thèng kü thuËt. Tèc ®é ph¸t triÓn vò b·o cña c«ng nghÖ th«ng tin cïng nh÷ng thµnh tùu næi bËt ®· chøng minh vÞ trÝ quan träng kh«ng thÓ thiÕu cña nã trong mäi mÆt cña cuéc sèng, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc tµi chÝnh- tiÒn tÖ, trong ho¹t ®éng cña mçi Ng©n hµng. Ngµnh Ng©n hµng cÇn tÝch cùc ®­a c¸c øng dông c«ng nghÖ th«ng tin tiªn tiÕn vµo phôc vô c¸c nghiÖp vô cña m×nh, ®Æc biÖt lµ trong dù ¸n hiÖn ®¹i hãa hÖ thèng thanh to¸n cña Ng©n hµng. Cã nh­ vËy míi cã thÓ thùc hiÖn ®­îc hiÖu qu¶ c¸c nhiÖm vô, môc tiªu ®· ®Ò ra. 2.3.3. Chó träng c«ng t¸c ®µo t¹o c¸n bé: Toµn cÇu hãa héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ ®ang lµ xu thÕ kh¸ch quan cïng víi sù ph¸t triÓn v­ît bËc trªn mäi lÜnh vùc ®êi sèng kinh tÕ- x· héi cña ®Êt n­íc, hÖ thèng Ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam ph¶i ®­¬ng ®Çu víi c¸c ®èi thñ lín m¹nh vÒ nhiÒu mÆt. §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Ng©n hµng, ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng v¹ch chiÕn l­îc, ph¸t triÓn nghiÖp vô vµ c«ng nghÖ, nhÊt lµ tronglÜnh vùc thanh to¸n, cÇn chó träng ®Õn c«ng t¸c ®µo t¹o, båi d­ìng c¸n bé. Trong mäi ho¹t ®éng, con ng­êi lu«n ®­îc ®Æt ë vÞ trÝ trung t©m. §Ó kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ ®ã, cÇn th­êng xuyªn ®µo t¹o, n©ng cao tr×nh ®é c¸n bé, trong ®ã cã c¸n bé kÕ to¸n: tõ c¸n bé l·nh ®¹o ®Õn c¸c kÕ to¸n viªn. Hoµn thiÖn c¬ chÕ vÒ c¸n bé bao gåm c¸c chÝnh s¸ch: tuyÓn dông, ®µo t¹o, ®iÒu ®éng, quy ho¹ch, bæ nhiÖm ®èi víi c¸n bé nh©n viªn. KiÖn toµn tæ chøc, ®æi míi ho¹t ®éng cña trung t©m ®µo t¹o theo c¬ chÕ míi ®¸p øng nhu cÇu ®µo t¹o c¸n bé víi c¸c môc tiªu dµi h¹n, trung h¹n vµ ng¾n h¹n. §èi t­îng, néi dung, kÕt qu¶ ®µo t¹o g¾n liÒn víi ®¸nh gi¸, kiÓm tra, ph©n lo¹i ®Ó n©ng cao chÊt l­îng c¸n bé, ®¶m b¶o c¸n bé ®ñ tiªu chuÈn. CÇn x©y dùng ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o, tõng b­íc ®­a vµo tiªu chuÈn c«ng t¸c ®µo t¹o c¸n bé gãp phÇn n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n vµ nhËn thøc míi ®Ó n©ng cao chÊt l­îng c«ng t¸c thanh to¸n. Ph¶i tËp trung ®µo t¹o, båi d­ìng c¸n bé cã n¨ng lùc tr×nh ®é chuyªn m«n, cã phÈm chÊt ®¹o ®øc, cã tr¸ch nhiÖm, nhiÖt t×nh víi c«ng viÖc. Bæ sung kÞp thêi c¸n bé l·nh ®¹o, cñng cè ®éi ngò c¸n bé kÕ to¸n chñ chèt, x©y dùng kÕ ho¹ch bæ nhiÖm n¨m vµ quy ho¹ch c¸n bé, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó mäi thµnh viªn ph¸t huy hÕt n¨ng lùc cña m×nh. Nh­ vËy, cÇn ®a d¹ng hãa h×nh thøc ®µo t¹o: ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i, tËp trung, t¹i chøc, dµi h¹n, ng¾n h¹n, ®µo t¹o chuyªn s©u trong vµ ngoµi n­íc. YÕu tè hîp t¸c ®µo t¹o cÇn ®­îc ®Èy m¹nh ®Ó cã thÓ nhËn râ ®­îc yÕu kÐm cña m×nh, ®ång thêi häc hái ®­îc kinh nghiÖm, kiÕn thøc, kü n¨ng tõ c¸c Ng©n hµng hiÖn ®¹i, t¹o ra sù g¾n bã gi÷a kiÕn thøc tiªn tiÕn víi thùc tiÔn ho¹t ®éng t¹i c¸c Ng©n hµng. Tõ ®ã, c¶i thiÖn, néi dung ®µo t¹o phï hîp víi yªu cÇu ®æi míi Ng©n hµng vÒ kiÕn thøc nghiÖp vô, tin häc, ngo¹i ng÷, kiÕn thøc vÒ luËt,...., h×nh thµnh ®éi ngò c¸n bé kÕ to¸n thµnh th¹o, hiÖn ®¹i, v¨n minh, lÞch sù trong giao tiÕp vµ phôc vô. KÕt hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c c¸n bé kü thuËt, bé phËn kü thuËt víi c¸c c¸n bé kÕ to¸n ®Ó c¸c bé phËn nghiÖp vô hiÓu biÕt h¬n vÒ c«ng t¸c kü thuËt, h¹n chÕ sù cè x¶y ra vµ cïng phèi hîp ph¸t triÓn. C¸c c¸n bé ph¶i tù n¨ng ®éng t×m hiÓu c¸c nghiÖp vô Ng©n hµng míi ®Æc biÖt trong néi dung dù ¸n hiÖn ®¹i hãa hÖ thèng thanh to¸n ®Ó thùc hiÖn tèt viÖc triÓn khai dù ¸n trªn ph¹m vi s©u réng, tõ ®ã cã thÓ x©y dùng c¸c øng dông míi hiÖu qu¶. Ngoµi ra, còng cÇn x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch ®éng lùc ®Ó thóc ®Èy, khuyÕn khÝch vËt chÊt, ch¨m lo ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cho nh©n viªn, hç trî tµi chÝnh ®Ó c¸n bé tù häc tËp n©ng cao tr×nh ®é, kiÕn thøc chuyªn m«n, t¹o thuËn lîi gióp cho hä hoµn thµnh tèt c«ng viÖc, g¾n bã hä víi c¬ quan. §ång thêi, ph¶i cã sù phèi hîp ®ång bé trong ho¹t ®éng cña c¸c phßng ban ®Ó ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ kinh doanh cao nhÊt ViÖc ®µo t¹o c¸n bé cã tr×nh ®é c«ng nghÖ th«ng tin Ng©n hµng võa cã thÓ øng phã ngay ®­îc víi thùc tÕ tr­íc m¾t, võa cã tÝnh chiÕn l­îc l©u dµi, ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ trong t­¬ng lai, tr¸nh nh÷ng hôt hÉng vÒ sù tôt hËu so víi thÕ giíi, lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng. Nã cã tÝnh quyÕt ®Þnh trong thêi ®¹i sö dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i trªn th­¬ng tr­êng th­¬ng m¹i ®iÖn tö thÕ giíi ®ang ph¸t triÓn nh­ vò b·o nh­ ngµy nay. 2.3.4. Gi¶i ph¸p Marketing: Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cßn ch­a ph¸t triÓn, thu nhËp trung b×nh cña ng­êi d©n kh«ng cao, nªn viÖc më tµi kho¶n tiÒn göi c¸ nh©n qua Ng©n hµng lµ rÊt Ýt. §Ó më réng ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt, cÇn cã chiÕn l­îc tiÕp thÞ ®Õn kh¸ch hµng, d©n c­ cô thÓ: ph¶i t¨ng c­êng truyÒn b¸ réng r·i nh÷ng tiÖn Ých cña c¸c c«ng cô thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt mét c¸ch hîp lý, h­íng dÉn cô thÓ c¸c quy tr×nh thñ tôc, c¸c thÓ thøc thanh to¸n trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, n¬i c«ng céng, c¸c trung t©m th­¬ng m¹i ®Ó ng­êi d©n thÊy ®­îc lîi Ých cña c«ng cô trªn lµ: an toµn, tiÖn lîi.... ®Ó cã thÓ lùa chän thÓ thøc thanh to¸n phï hîp, thuËn tiÖn víi hä, t¨ng viÖc sö dông ph­¬ng thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. §æi míi qu¶ng c¸o víi c¸c néi dung cô thÓ h¬n, h÷u Ých h¬n, giíi thiÖu s¶n phÈm vµ dÞch vô míi: dÞch vô thÎ, dÞch vô thanh to¸n... C¸c mÉu qu¶ng c¸o mang tÝnh chuyªn nghiÖp, hiÖn ®¹i t¹o Ên t­îng vµ hiÖu qu¶ ®èi víi kh¸ch hµng, tËp trung vµo c¸c b¸o, t¹p chÝ cã ®«ng ®éc gi¶, sè l­îng ph¸t hµnh lín, tËp trung vµo c¸c thêi ®iÓm quan träng nh­: lÔ, tÕt, dÞp Ng©n hµng s¾p tung ra c¸c s¶n phÈm, dÞch vô míi.... In Ên tê r¬i, tê b­ím, cuèn Handbook cã kÝch th­íc gän nhÑ, thiÕt kÕ vµ tr×nh bµy ®Ñp, hiÖn ®¹i, râ rµng, dÔ hiÓu ®Ó ph¸t cho kh¸ch hµng, ®Ó t¹i c¸c quÇy giao dÞch cña Ng©n hµng. §ång thêi, duy tr× c«ng t¸c ®o l­êng sù hµi lßng cña kh¸ch hµng theo ®Þnh kú, ph¸t huy c¸c thÕ m¹nh vÒ m¹ng l­íi, më réng dÞch vô Ng©n hµng b¸n lÎ, n©ng cao chÊt l­îng thanh to¸n qua Ng©n hµng gãp phÇn ®iÒu tiÕt gi¶m l­îng tiÒn mÆt trong l­u th«ng. Tæ chøc c¸c ch­¬ng tr×nh giao l­u gÆp gì gi÷a l·nh ®¹o, nh©n viªn Ng©n hµng víi kh¸ch hµng, c¸c héi nghÞ kh¸ch hµng nh©n dÞp lÔ tÕt, dÞp cã sù ®æi míi trong Ng©n hµng.... t¹o sù gÇn gòi, hiÓu biÕt, tin cËy lÉn nhau gi÷a Ng©n hµng vµ kh¸ch hµng, më réng thÞ tr­êng phôc vô cña tõng Ng©n hµng kh¸c nhau. 2.3.5. C¸c gi¶i ph¸p kh¸c: §Ó cã thÓ thu hót mäi tÇng líp d©n c­ më tµi kho¶n vµ thanh to¸n t¹i Ng©n hµng, cÇn ®æi míi s©u réng c¸ch lµm vµ c¶i tiÕn ®ång bé thÓ lÖ thanh to¸n sÐc, uû nhiÖm thu, c¸c chÕ ®é thÓ lÖ nghiÖp vô liªn quan kh¸c ®Ó tõ ®ã c¸c bªn tham gia cã thÓ chÊp nhËn c¸c quy chÕ cña Ng©n hµng. Nªn h¹ thÊp lÖ phÝ lµm thÎ, hay miÔn phÝ lµm thñ tôc më tµi kho¶n ®Ó hÊp dÉn kh¸ch hµng, nh­ vËy míi duy tr× ®­îc sù ho¹t ®éng th­êng xuyªn cña c¸c tµi kho¶n c¸ nh©n- ®iÒu nµy rÊt quan träng trong viÖc më réng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt. Bªn c¹nh ®ã cÇn cã sù phèi hîp gi÷a c¸c Bé, ngµnh h÷u quan trong viÖc t¨ng c­êng c«ng t¸c tuyªn truyÒn réng r·i vËn ®éng nh©n d©n thùc hiÖn. CÇn thiÕt ®­a ra c¸c quy ®Þnh ®¶m b¶o an toµn tiÒn göi cho kh¸ch hµng b»ng c¸ch tham gia b¶o hiÓm tiÒn göi, cung cÊp c¸c dÞch vô ­u ®·i cho kh¸ch hµng ®Ó khuyÕn khÝch viÖc göi tiÒn vµ thanh to¸n qua Ng©n hµng, h¹n chÕ sö dông tiÒn mÆt. Tãm l¹i: Ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cã vai trß to lín ®èi víi c¶ nÒn kinh tÕ vµ tõng c¸ nh©n, doanh nghiÖp. Kh«ng nh÷ng tiÕt kiÖm chi phÝ, thêi gian, b¶o ®¶m an toµn cho doanh nghiÖp, c¸ nh©n khi thùc hiÖn thanh to¸n, mang l¹i nh÷ng tiÖn Ých v­ît tréi cho kh¸ch hµng so víi thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt, gãp phÇn gia t¨ng nguån vèn cho Ng©n hµng, thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cßn tham gia vµo viÖc kiÓm so¸t l­îng tiÒn cung øng, gãp phÇn kiÓm so¸t l¹m ph¸t lµ c¬ së thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vÜ m«. Do vËy, trªn c¬ së ®Ó ra gi¶i ph¸p th× cÇn ph¶i biÕt phèi hîp thùc hiÖn trong thêi gian ng¾n ®Ó khai th¸c vµ ®¸p øng tèi ®a nhu cÇu vÒ vèn vµ c¸c ph­¬ng tiÖn thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ, gãp phÇn thùc hiÖn chñ tr­¬ng c«ng nghiÖp hãa- hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. KÕt luËn C«ng nghÖ thanh to¸n Ng©n hµng ngµy cµng ph¸t triÓn vµ ®­îc c¸c Ng©n hµng ¸p dông réng r·i, viÖc ¸p dông c«ng nghÖ nµy vµo trong nghiÖp vô thanh to¸n kh«ng chØ t¹o thuËn lîi cho c¶ Ng©n hµng vµ kh¸ch hµng, mµ cßn thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin cña quèc gia ®ã. HiÖn nay c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam nãi chung ®ang ë giai ®o¹n ®Çu cña viÖc triÓn khai c«ng nghÖ nµy vµ b­íc ®Çu thu ®­îc thµnh tùu ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, ViÖt Nam lµ n­íc l¹c hËu ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn nªn viÖc tiÕp cËn còng nh­ triÓn khai nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn nµy cßn nhiÒu bÊt cËp. Do ®ã, viÖc ®­a c«ng nghÖ thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt vµo ViÖt Nam lµ th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c Ng©n hµng, vµ ®ßi hái cã sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a Ng©n hµng trong mäi lÜnh vùc. Trong thêi gian qua, c¸c Ng©n hµng ®· cã sù cè g¾ng rÊt nhiÒu nh­ng do n¨ng lùc ®¸p øng cßn nhiÒu h¹n chÕ nªn kÕt qu¶ mang l¹i ch­a thùc sù cao. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy kh«ng thÓ mét sím mét chiÒu mµ cÇn ph¶i tiÕn hµnh tõng b­íc, tõng giai ®o¹n cô thÓ víi nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp vµ cã sù phèi hîp c¸c bé, ngµnh, kÕt hîp c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi cña ®Êt n­íc trong thêi kú vµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nguyªn nh©n thùc tÕ. ViÖc nghiªn cøu ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cho em thÊy ®­îc ­u ®iÓm cña nã mang l¹i ®èi víi nÒn kinh tÕ cßn non trÎ nh­ ViÖt Nam. Do vËy, em chØ ®­a ra mét c¸ch nh×n tæng qu¸t vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt, vÒ mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn dÞch vô nµy tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy kinh tÕ- x· héi. Víi mong muèn ®ãng gãp kiÕn thøc nhá bÐ ®ã, hy väng bµi viÕt cña em sÏ thu ®­îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp vµ trao ®æi ®Ó cã thÓ rót ra ®­îc nh÷ng nhËn thøc vµ kinh nghiÖm s©u s¾c h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n gi¶ng viªn Th¹c SÜ. Hoµng Lan H­¬ng ®· tËn t×nh gióp ®ì em c¶ vª lÝ luËn vµ t×m hiÓu thùc tiÔn ®Ó bµi viÕt ®Ò ¸n cña em ®­îc hoµn thµnh. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. David Cox- NghiÖp vô Ng©n hµng hiÖn ®¹i- Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ Quèc gia- Hµ Néi 1997 2. Häc viÖn Ng©n hµng- Gi¸o tr×nh lý thuyÕt tiÒn tÖ vµ Ng©n hµng- Nhµ xuÊt b¶n Thèng Kª- Hµ Néi 2001 3. Hoµng Xu©n QuÕ- NghiÖp vô Ng©n hµng Trung ¦¬ng- Nhµ xuÊt b¶n Thèng Kª- Hµ Néi 2003 4. Th¹c sÜ. L¹i ThÕ Träng- ThÞ tr­êng thÎ ViÖt Nam c¬ héi vµ th¸ch thøc- ThÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ- sè 19- 2004 5. PGS. TS. Mai V¨n B¹n- Më réng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt víi sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ thanh to¸n- ThÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ- sè 12- 2004 6. TS. NguyÔn H÷u Tµi- Gi¸o tr×nh lý thuyÕt tµi chÝnh- tiÒn tÖ- Nhµ xuÊt b¶n Thèng Kª- Hµ Néi 2002 7. TS. T¹ Quang TiÕn- Nh©n tè c¬ b¶n thóc ®Èy thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt t¹i ViÖt Nam- T¹p chÝ tin häc Ng©n hµng- sè 5- 2004 8. PGS.TS. NguyÔn ThÞ Mïi- NghiÖp vô Ng©n hµng Th­¬ng M¹i- Nhµ xuÊt b¶n Thèng Kª- Hµ Néi 2004 9. www.vinaseek.com 10. www.mof.gov.vn