Đề án Giải pháp Phòng ngừa và hạn chế rủi ro tín dụng với các ngân hàng thương mại Việt Nam

iÖu ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm cña ng­êi vay ®­îc cung cÊp. Tuy nhiªn ®iÓm yÕu nhÊt cña nã lµ ë chç x¸c suÊt rñi ro mÊt vèn rÊt dÔ n»m ngoµi kho¶ng tõ 0 ®Õn 1. C¸c m« h×nh logit vµ probit sau ®©y sÏ kh¾c phôc ®­îc nh­îc ®iÓm nµy b»ng c¸ch giíi h¹m ph¹m vi dù tÝnh trong kho¶ng tõ 0 ®Õn 1. M« h×nh logit M« h×nh logit giíi h¹n x¸c suÊt luü kÕ cña rñi ro mÊt vèn ®èi víi mét kho¶n tÝn dông n»m trong kho¶ng tõ 0 ®Õn 1 vµ gi¶ sö x¸c suÊt nµy ®­îc ph©n bæ theo d¹ng hµm sè: Trong ®ã e lµ c¬ sè tù nhiªn, F(Zi) lµ x¸c suÊt lòy kÕ cña møc rñi ro ®èi víi mét kho¶n vay, vµ Zi ®­îc tÝnh to¸n theo m« h×nh ®­êng th¼ng tuyÕn tÝnh t­¬ng tù nh­ m« h×nh trªn. Nh­ vËy chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ dù tÝnh cña Zi theo hµm sè tuyÕn tÝnh cho mét ng­êi vay míi, sau ®ã thay Zi vµo gi¸ trÞ bªn ph¶i cña hµm sè logit ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña F(Zi) - x¸c suÊt luü kÕ cña rñi ro tÝn dông. H¹n chÕ chñ yÕu cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ gi¶ thiÕt r»ng x¸c suÊt luü kÕ cña rñi ro mÊt vèn ®­îc ph©n bæ theo mét d¹ng hµm sè logit cô thÓ. §å thÞ 1.1: M« h×nh logit X¸c suÊt rñi ro tÝch luü hµm sè logistic E(Zi) 0 Zi M« h×nh probit M« h×nh probit còng h¹n chÕ x¸c suÊt rñi ro tÝn dông dù tÝnh trong kho¶ng tõ 0 ®Õn 1, nh­ng nã kh¸c víi m« h×nh trªn khi gi¶ thiÕt r¨ng x¸c suÊt cña rñi ro cã d¹ng ph©n bæ chuÈn chø kh«ng ph©n bæ theo hµm sè logit nh­ ®å thÞ 4.3. tuy nhiªn, khi ®­îc nh©n víi mét yÕu tè cè ®Þnh th× gi¸ trÞ logit cã thÓ trë thµnh gi¸ trÞ probit gÇn ®óng. M« h×nh ph©n biÖt tuyÕn tÝnh Trong khi c¸c m« h×nh x¸c suÊt tuyÕn tÝnh, logit vµ probit ®Òu dù tÝnh møc x¸c suÊt cña rñi ro tÝn dông ®èi víi mét kho¶n tÝn dông ®­îc cÊp th× m« h×nh nµy cã t¸c dông ph©n lo¹i nh÷ng ng­êi vay c¨n cø vµo møc ®é rñi ro c¸c møc ®é liªn quan ®Õn chØ tiªu (Xj) ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm tµi chÝnh vµ kinh doanh cña hä. ThÝ dô sau ®©y xem xÐt m« h×nh ph©n biÖt ®­îc x©y dùng bëi E.I.Altman (Qu¶n trÞ rñi ro trong kinh doanh ng©n hµng-NXB thèng kª Hµ Néi-1999) giµnh cho c¸c c«ng ty s¶n xuÊt cña Mü. ChØ sè biÕn ®éng Z ®o l­êng toµn bé møc ®é rñi ro cña ng­êi vay. ChØ sè nµy phô thuéc vµo gi¸ trÞ cña c¸c chØ sè tµi chÝnh ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng tµi chÝnh cña ng­êi vayvµ møc ®é quan träng cña c¸c chØ sè nµy trong viÖc quyÕt ®Þnh møc ®é rñi ro cña ng­êi vay. C¸c gi¸ trÞ nµy, ®Õn l­ît nã ®­îc x¸c ®Þnh th«ng qua kinh nghiÖm ph©n tÝch vµ so s¸nh gi÷u hai nhãm ng­êi vay cã rñi ro vµ kh«ng cã rñi ro ®­îc rót ra tõ m« h×nh ph©n biÖt. Hµm sè ph©n biÖt cña Altman cã d¹ng sau: Trong ®ã: = Tû lÖ gi÷a vèn l­u ®éng vµ tæng tµi s¶n cã. = Tû lÖ gi÷a lîi nhuËn tÝch luü vµ tæng tµi s¶n cã. = Tû lÖ gi÷a lîi nhuËn tr­íc thuÕ vµ l·i suÊt trªn tæng tµi s¶n cã. = Tû lÖ gi÷a gi¸ thÞ tr­êng cña cæ phiÕu vµ gi¸ kÕ to¸n cña c¸c kho¶n nî giµi h¹n. = Tû lÖ gi÷a doanh thu vµ tæng tµi s¶n cã. GÝa trÞ cña Z cµng lín th× møc ®é rñi ro dù tÝnh cña ng­êi vay cµng nhá. Gi¸ trÞ cña Z lµ nhá hoÆc lµ ©m cã thÓ lµ c¨n cø ®Ó xÕp lo¹i ng­êi vay vµo nhãm cã rñi ro cao. Gi¶ sö c¸c chØ sè tµi chÝnh cña mét kh¸ch hµng tiÒm n¨ng cã c¸c gi¸ trÞ sau: ChØ sè vµ ChØ sè cho thÊy kh¸ch hµng ®ang bÞ lç trong giai ®o¹n hiÖn t¹i; chØ sè % chøng tá tû lÖ vèn nî cao. Tuy nhiªn, chØ sè ph¶n ¸nh møc thanh kho¶nvµ tû lÖ doanh thu l¹i t­¬ng ®èi kh¶ quan. Tæng hîp l¹i sÏ cho thÊy mét chØ sè chung ph¶n ¸nh møc ®é rñi ro tÝn dông dù tÝnh cña mét kh¸ch hµng trªn c¬ së kÕt hîp c¶ 5 chØ sè, cã tÝnh ®Õn møc ®é quan träng cña tõng chØ sè trong viÖc gi¶i thÝch qu¸ khø tr¶ nî cña kh¸ch hµng. Gi¸ trÞ cô thÓ cña Z lµ: Z = 1,2(0,2)+1,4(0)+ 3,3(-0,2) + 0,6(0,1) + 1,0(2,0) =1,64 Theo m« h×nh cña Altman, bÊt kú kh¸ch hµng nµo cã ®iÓm sè Z nhá h¬n 1,84 sÏ bÞ xÕp vµo khu vùc cã rñi ro cao. Trong tr­êng hîp cô thÓ nµy c¸c NHTM kh«ng nªn cÊp tÝn dông cho ®Õn khi kh¸ch hµng c¶i thiÖn ®­îc chØ sè thu nhËp cña hä. ViÖc sö dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch nµy t­¬ng ®èi ®¬n gi¶n tuy nhiªn nã chøa ®ùng mét sè nh­îc ®iÓm: Thø nhÊt, m« h×nh nµy chØ cho phÐp ph©n lo¹i hai nhãm ng­êi vay cã rñi ro vµ kh«ng cã rñi ro . Trong thùc tÕ møc ®é rñi ro tÝn dông tiÒm n¨ng cña mçi kh¸ch hµng kh¸c nhau tõ møc thÊp nh­ chËm tr¶ l·i tíi, kh«ng tr¶ ®­îc l·i cho ®Õn møc mÊt hoµn toµn c¶ vèn lÉn l·i cña kho¶n vay . §iÒu nµy chØ ra r»ng viÖc ph©n lo¹i c¸c kh¸ch hµng cã rñi ro nªn chi tiÕt h¬n ®Ó kÜ thuËt nµy trë nªn chÝnh x¸c h¬n. Thø hai, kh«ng cã lý do thuyÕt phôc ®Ó chøng minh r»ng c¸c th«ng sè ph¶n ¸nh tÇm quan träng cña c¸c chØ sè trong c«ng thøc Altman lµ bÊt biÕn, dï trong thêi gian ng¾n. T­¬ng tù nh­ vËy c¸c chØ sè ®­îc lùa chän trong c«ng thøc còng kh«ng ph¶i lµ kh«ng thÓ kh«ng bÊt biÕn, ®Æc biÖt lµ khi c¸c ®iÒu kiÖn kinh doanh còng nh­ ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng tµi chÝnh ®ang thay ®æi liªn tôc. C¸c chØ sè tµi chÝnh kh¸c ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm cô thÓ cña ng­êi vay cã thÓ trë nªn hiÖu qu¶ trong viÖc gi¶i thÝch c¸c hµnh vi tr¶ nî cña kh¸ch hµng. MÆt kh¸c, m« h×nh nµy ph©n biÖt còng gi¶ thiÕt r»ng c¸c chØ sè trong m« h×nh lµ hoµn toµn ®éc lËp víi nhau. Thø ba, m« h×nh ph©n biÖt còng ®· kh«ng tÝnh ®Õn mét sè nh©n tè khã ®Þnh l­îng nh­ng cã thÓ ®ãng mét vai trß quan träng ¶nh h­ëng ®Õn møc ®é rñi ro cña c¸c kho¶n vay. Ch¼ng h¹n danh tiÕng cña kh¸ch hµng hoÆc mèi quan hÖ l©u dµi d÷a ng©n hµng vµ kh¸ch hµng hay c¸c yÕu tè vÜ m« nh­ sù biÕn ®éng cña chu k× kinh tÕ, trong nhiÒu tr­êng hîp, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn møc rñi ro tÝn dông. MÆt kh¸c m« h×nh còng hiÕm khi sö dông c¸c th«ng tin thÞ tr­êng nh­ gi¸ c¶ c¸c tµi s¶n tµi chÝnh; gi¸ c¸c kho¶n nî hoÆc gi¸ cæ phiÕu cña c«ng ty kh¸ch hµng. Tãm l¹i, c¸c m« h×nh võa nghiªn cøu ®­îc sö dông thÝch hîp nhÊt trong tr­êng hîp ®¸nh gi¸ an toµn cña c¸c kho¶n tÝn dông cÊp cho c¸c kh¸ch hµng lín thuéc khu vùc c«ng ty. §Ó kh¾c phôc c¸c nh­îc ®iÓm cña c¸c m« h×nh trªn. M« h×nh ®¸nh gi¸ rñi ro tÝn dông sau ®©y sÏ sö dông lý thuyÕt tµi chÝnh vµ c¸c d÷ liÖu thÞ tr­êng tµi chÝnh ®Ó x¸c ®Þnh x¸c suÊt mÊt vèn. M« h×nh quyÒn chän trong rñi ro tÝn dông m« h×nh lý thuyÕt Khi mét c«ng ty t¨ng vèn kinh doanh b»ng c¸ch ph¸t hµnh tr¸i phiÕu hoÆc vay ng©n hµng cã nghÜa lµ nã ®ang së h÷u mét quyÒn lùu chän tr¶ nî hoÆc kh«ng tr¶ ®­îc nî. Cã nghÜa lµ nÕu mét dù ¸n ®Çu t­ cña ng­êi vay bÞ thÊt b¹i vµ hä kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn nghÜa vô nî ®èi víi ng­êi së h÷u tr¸i phiÕu vµ ng©n hµng th× nh÷ng ng­êi vay nµy cã quyÒn lùa chän kh«ng thùc hiÖn nghÜa vô nî mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ thay vµo ®ã hä chØ cã thÓ chi tr¶ toµn bé phÇn tµi s¶n cßn l¹i cña c«ng ty (nÕu cã) cho c¸c chñ nî. Bëi c¸c cæ ®«ng chØ cã tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n trong ph¹m vi sè cæ phÇn mµ hä ®ãng gãp nªn sù thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh mµ ng­êi vay g¸nh chÞu trong tr­êng hîp nµy còng cã giíi h¹n. Nh­ng ng­îc l¹i, nÕu dù ¸n ®Çu t­ cã hiÖu qu¶, ng­êi vay sÏ h­ëng phÇn lín thu nhËp tõ ®Çu t­ sau khi tr¶ nî gèc vµ l·i cho chñ nî. thu nhËp cña c¸c cæ ®«ng (ng­êi vay) ®èi víi mét kho¶n vay: Theo ®å thÞ 1.2 S lµ quy m« vèn cæ phÇn ®Çu t­ ban ®Çu vµo c«ng ty, B lµ tæng d­ nî tõ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu hoÆc vay ng©n hµng (víi môc ®Ých ®¬n gi¶n ho¸, gi¶ sö ®©y lµ c¸c tr¸i phiÕu chiÕt khÊu) vµ A lµ gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña tµi s¶n c«ng ty. NÕu dù ¸n ®Çu t­ trong ®å thÞ 1.2 kh«ng cã hiÖu qu¶, c¸c cæ ®«ng cña c«ng ty sÏ kh«ng thÓ hoµn tr¶ ®Çy ®ñ c¸c kho¶n nî ngoµi gi¸ trÞ tµi s¶n cßn l¹i (A1) cña c«ng ty. Møc ®é thiÖt h¹i mµ c¸c cæ ®«ng ph¶i g¸nh chÞu víi t­ c¸ch ng­êi ®i vay chØ giíi h¹n trong ph¹m vi sè cæ phÇn ban ®Çu ®ãng gãp. Ng­îc l¹i, nÕu dù ¸n ®Çu t­ thµnh c«ng, gi¸ trÞ tµi s¶n cña c«ng ty ®­îc ®¸nh gi¸ cao th× c«ng ty vay vèn sÏ chi tr¶ ®Çy ®ñ sè nî (OB) vµ h­ëng phÇn chªnh lÖch A2-B . Râ rµng nÕu A2 (phô thuéc vµo tÝnh hiÖu qu¶ cña dù ¸n) cµng lín so víi B th× c¸c cæ ®«ng cµng ®­îc lîi. Víi ®iÒu kiÖn ng­êi ®i vay chØ ph¶i chÞu mét møc rñi ro giíi h¹n trong ph¹m vi sè cæ phÇn ®ãng gãp trong khi cã kh¶ n¨ng h­ëng kho¶n thu nhËp kh«ng cã giíi h¹n cè ®Þnh nÕu dù ¸n ®Çu t­ thµnh c«ng, viÖc gãp vèn cæ phÇn t­¬ng tù nh­ viÖc mua quyÒn chän mua tµi s¶n c«ng ty §å thÞ 1.2: QuyÒn lîi vµ nghÜa vô cña ng­êi vay (cæ ®«ng ) Thu nhËp cña c¸c cæ ®«ng 0 A1 B(nî) A2 Tµi s¶n cã(A) -S Thu nhËp cña c¸c chñ nî tõ c¸c kho¶n nî: nÕu nh×n tõ gãc ®é ng­êi cho vay, møc thu nhËp tèi ®a c¸c chñ nî cã thÓ nhËn ®­îc tõ viÖc ®Çu t­ vµo dù ¸n lµ B. Tuy nhiªn, nh÷ng ng­êi vay (ng­êi së h÷u quyÒn lùa chän tr¶ nî hoÆc kh«ng tr¶ ®­îc nî) sÏ chØ tr¶ ®­îc nî ®Çy ®ñ khi A>B, nghÜa lµ khi gi¸ thÞ tr­êng cña tµi s¶n c«ng ty cao h¬n gi¸ trÞ c¸c kho¶n nî ph¶i tr¶. NÕu gi¸ thÞ tr­êng tµi s¶n c«ng ty gi¶m thÊp h¬n gi¸ trÞ c¸c kho¶n nî th× nã chØ cã thÓ hoµn thµnh mét phÇn nghÜa vô nî phô thuéc vµo gi¸ trÞ cßn l¹i cña c«ng ty. §å thÞ 1.3: QuyÒn lîi tµi chÝnh cña c¸c chñ nî tõ mét kho¶n vay Thu nhËp cña chñ nî 0 B(nî) A2 Tµi s¶n cã Sau khi thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®Çu t­, nÕu gi¸ trÞ tµi s¶n cña ng­êi vay ®¹t ®Õn c¸c ®iÓm bªn ph¶i B(gi¸ trÞ danh nghÜa cña kho¶n nî) thÝ dô A2, th× c¸c chñ nî sÏ ®­îc hoµn tr¶ ®Çy ®ñ c¶ gèc vµ l·i kh¶ n¨ng(B). ng­îc l¹i, nÕu gi¸ thÞ tr­êng tµi s¶n cña ng­êi vay gi¶m tíi khu vùc bªn tr¸i ®iÓm B th× c¸c chñ nî chØ cã thÓ nhËn ®­îc gi¸ trÞ cßn l¹i cña tµi s¶n thÕ chÊp, møc rñi ro tiÒm n¨ng lµ B - A1. Nh­ vËy gi¸ trÞ kho¶n vay, nÕu nh×n tõ gãc ®é nh÷ng ng­êi cho vay lu«n bÞ ®e do¹ ë møc tèi thiÓu cña gi¸ trÞ B hoÆc A hoÆc min(A,B). Cã nghÜa lµ kh¶ n¨ng thu nî cña mét kho¶n cho vay, nh×n tõ gãc ®é c¸c chñ nî t­¬ng tù nh­ tr­êng hîp b¸n mét quyÒn chän b¸n gi¸ trÞ tµi s¶n cña ng­êi vay. Trong ®ã B lµ gi¸ trÞ thùc hiÖn hîp ®ång. NÕu A > B kh¶ n¨ng ®­îc thanh to¸n vµ ng­êi cho vay nhËn ®­îc mét kho¶n l·i nhá vµ cè ®Þnh (t­¬ng tù nh­ gi¸ b¸n quyÒn lùa chän). NÕu A < B ng­êi vay kh«ng tr¶ ®­îc nî, vµ ng­êi cho vay cã kh¶ n¨ng mÊt c¶ gèc lÉn l·i vèn ®Çu t­. NÕu tÝnh ®Õn gi¸ cña sù ph¸ s¶n vµ nhòng ¶nh h­ëng d©y chuyÒn cña nã th× nh÷ng cho vay thËm chÝ cßn mÊt nhiÒu h¬n thÕ. ¸p dông m« h×nh quyÒn chän ®Ó tÝnh møc phÇn th­ëng rñi ro C¨n cø vµo m« h×nh quyÒn chän trªn ®©y Merton(qu¶n trÞ rñi ro trong kinh doanh ng©n hµng NXB thèng kª hµ néi 1999) ®· thÓ hiÖn gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña mét kho¶n vay cã rñi ro ®èi víi mét ng­êi vay cô thÓ nh­ sau: Trong ®ã: = thêi h¹n cßn l¹i cña kho¶n nî d= c¬ cÊu vèn cña ng­êi vay, gi¸ thÞ tr­êng cña c¸c kho¶n nî ®­îc tÝnh t¹i møc l·i suÊt i, l·i suÊt kh«ng cã rñi ro. N(h) = gi¸ trÞ ®­îc tÝnh tõ b¶ng thèng kª cña d¹ng ph©n bæ chuÈn, nã ph¶n ¸nh x¸c suÊt cña sù biÕn ®éng gi¸ trÞ cña h = §o l­êng møc rñi ro kinh doanh cña ng­êi vay VÒ mÆt kü thuËt nã ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng gi¸ trÞ tµi s¶n cña ng­êi vay. Quan träng h¬n, nÕu ®­îc viÕt d­íi d¹ng so s¸nh víi møc l·i suÊt cña c¸c c«ng cô ®Çu t­ kh«ng cã rñi ro, ®¼ng thøc nµy cho biÕt møc phÇn th­ëng rñi ro tèi thiÓu mµ ng­êi ®i vay ph¶i tr¶: Trong ®ã : thu nhËp dù tÝnh ®èi víi c¸c kho¶n nî cã rñi ro i = l·i suÊt cña c¸c c«ng cô nî kh«ng cã rñi ro vµ cã thêi h¹n t­¬ng ®­¬ng C«ng thøc nµy còng chØ ra r»ng nh÷ng ng­êi ®Çu t­ nªn ®iÒu chØnh møc phÇn th­ëng rñi ro cÇn thiÕt khi d(chØ sè biÓu thÞ rñi ro tµi chÝnh ) vµ (chØ sè biÓu thÞ rñi ro kinh doanh) thay ®æi. Khi d vµ t¨ng lªn th× møc phÇn th­ëng rñi ro cÇn ®­îc ®iÒu chØnh t¨ng lªn vµ ng­êi vay cã thÓ bÞ xÕp vµo nhãm nh÷ng ng­êi vay cã rñi ro cao. M« h×nh quyÒn chän cã thÓ ®­îc coi lµ mét c«ng cô chÝnh x¸c ®Ó x¸c ®Þnh x¸c suÊt cña rñi ro vµ møc phÇn th­ëng rñi ro. Nã còng cã ý nghÜa thùc tiÔn quan träng khi chØ ra nh÷ng yÕu tè chñ yÕu quyÕt ®Þnh ®Õn kh¶ n¨ng rñi ro cña mét kho¶n vay. m« h×nh ®a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t­: C¸c m« h×nh ®o l­êng rñi ro tÝn dông trªn ®©y d· chØ ra c¸c c¸ch kh¸c nhau ®Ó ®¸nh gi¸ møc møc rñi ro tÝn dông cho tõng c«ng cô nî nh­ tr¸i phiÕu hoÆc c¸c kho¶n vay. Trong phÇn nµy chóng ta nghiªn cøu kh¶ n¨ng cña mét NHTM ®Ó ®o l­êng vµ kiÓm so¸t tæng møc rñi ro tÝn dông tiÒm n¨ng cho c¶ danh môc ®Çu t­ víi c¸c c«ng cô nî ®a d¹ng (Anthony Saunders vµ Helen lange Qu¶n trÞ rñi ro trong kinh doanh ng©n hµng-NXB thèng kª Hµ Néi-1999). Khi c¸c ng©n hµng së h÷u c¸c kho¶n tÝn dông vµ c¸c tr¸i phiÕu cã tÝnh thÞ tr­êng cao th× m« h×nh ®a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t­ ®­îc sö dông ®Ó ®o l­êng vµ kiÓm so¸t tæng møc rñi ro tÝn dông cho c¶ danh môc ®Çu t­. Gi¶ sö c¸c nhµ qu¶n lý cã thÓ tÝnh møc thu nhËp ®Þnh kú tõ mçi kho¶n môc ®Çu t­ trong danh môc ®Çu t­; c¸c tµi s¶n cã thÝ dô nh­ c¸c cæ phiÕu th­êng ®­îc trao ®æi mét c¸ch réng r·i nªn thu nhËp cña nã cã thÓ ®­îc tÝnh to¸n dÔ dµng c¨n cø vµo c¸c sè liÖu ®­îc th«ng b¸o trªn thÞ tr­êng cæ phiÕu. §èi víi tr¸i phiÕu vµ c¸c kho¶n vay, c¸c sè liÖu vÒ thu nhËp cña chóng cã thÓ cã ®­îc th«ng qua viÖc quan s¸t trùc tiÕp sù biÕn ®éng gi¸ tr¸i phiÕu trªn thÞ tr­êng hoÆc qua c¸c sè liÖu gi¸ cña c¸c tr¸i phiÕu hoÆc c¸c kho¶n vay trªn t­¬ng tù ®­îc giao dÞch trªn thÞ tr­êng tr¸i phiÕu thø cÊp. C¸c sè liÖu vÒ gi¸ ®­îc thu thËp sÏ lµ c¨n cø ®Ó tÝnh møc thu nhËp b×nh qu©n cho tõng c«ng cô nî vµ sau lµ møc thu nhËp dù tÝnh cho c¶ danh môc ®Çu t­ theo c«ng thøc sau: Vµ sù biÕn ®éng cña thu nhËp hay rñi ro cña bé danh môc ®Çu t­ ®­îc tÝnh nh­ sau: Trong ®ã : =Thu nhËp b×nh qu©n cña c¶ bé ®Çu t­ =Thu nhËp b×nh qu©n cña danh môc ®Çu t­ thø i trong bé ®Çu t­ =Tû träng kho¶n môc ®Çu t­ ichiÕm trong tæng vèn ®Çu t­ =Møc ®é biÕn ®éng cña thu nhËp tõ kho¶n môc ®Çu t­ i =Møc ®é lªn quan cña sù biÕn ®éng thu nhËp gi÷a kho¶n môc ®Çu t­ i vµ j §iÓm mÊu chèt cña lý thuyÕt ®Çu t­ hiÖn ®¹i lµ: lîi dông lîi thÕ vÒ quy m« ho¹t ®éng, c¸c NHTM cã thÓ ®a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t­ vµ do ®ã gi¶m ®¸ng kÓ møc rñi ro tÝn dông khi sù biÕn ®éng thu nhËp tõ mçi kho¶n môc ®Çu t­ kh«ng hoµn toµn liªn quan víi nhau. NÕu nhiÒu kho¶n vay cã mèi t­¬ng quan ng­îc chiÒu vÒ thu nhËp nghÜa lµ khi kho¶n ®Çu t­ i cã rñi ro th× kho¶n ®Çu t­ j l¹i thµnh c«ng-th× viÖc tÝnh tæng sè c¸c møc rñi ro mét c¸ch ®éc lËp sÏ cho mét kÕt qu¶ cao h¬n møc rñi ro thùc tÕ cña c¶ bé ®Çu t­. §©y chÝnh lµ lîi thÕ cña quy luËt sè lín mµ c¸c NHTM víi t­ c¸ch lµ ng­êi tËp hîp vèn cã thÓ lîi dông ®Ó gi¶m thiÓu rñi ro trong c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t­. Lîi thÕ cña viÖc ®a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t­ ®­îc thÓ hiÖn trong ®å thÞ 1.4. Chó ý r»ng A lµ danh môc ®Çu t­ kh«ng thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ mµ chØ tËp trung vµo mét sè c«ng ty. B»ng viÖc khai th¸c triÖt ®Ó kh¶ n¨ng ®a d¹ng ho¸ c¸c kho¶n môc ®Çu t­ th«ng qua c¸c tr¸i phiÕu vµ c¸c kho¶n tÝn dông cã møc thu nhËp biÕn ®éng tr¸i chiÒu víi nhau hoÆc biÕn ®éng cïng chiÒu ë møc thÊp kÕt hîp víi c¸c kho¶n môc ®· ®­îc ®Çu t­ trong danh môc ®Çu t­ hiÖn t¹i, c¸c NHTM cã thÓ lµm gi¶m tû lÖ rñi ro tÝn dông cña c¶ bé ®Çu t­ tõ ®Õn trong khi tû lÖ thu nhËp kh«ng thay ®æi. §å thÞ 1.4: §a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t­ cña c¸c NHTM Rp C (Thu nhËp) Rp B A 0 Danh môc ®Çu t­ sau khi thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ B lµ mét danh môc ®Çu t­ hiÖu qu¶ (møc rñi ro thÊp) víi tû lÖ thu nhËp Rp. B»ng viÖc thay ®æi møc sinh lêi Rp, T¨ng lªn hoÆc gi¶m xuèng vµ t­¬ng øng víi chóng lµ c¸c møc rñi ro nhÊt ®Þnh, chóng ta cã thÓ h×nh thµnh mét ®­êng cong cña c¸c danh môc ®Çu t­ hiÖu qu¶, lµ nh÷ng kÕt hîp kh¸c nhau gi÷a c¸c kkho¶n tÝn dông, c¸c tr¸i phiÕu vµ c¸c cæ phiÕu. Mçi kÕt hîp ®­îc coi lµ hiÖu qu¶ v×: t¹i møc sinh lêi nhÊt ®Þnh, møc rñi ro tÝn dông cña danh môc ®Çu t­ lµ thÊp nhÊt. Tuy nhiªn, nÕu nh×n vµo ®å thÞ, trong tÊt c¶ kh¶ n¨ng kÕt cÊu mét danh môc ®Çu t­ hiÖu qu¶, danh môc B cã møc rñi ro thÊp nhÊt. §iÒu nµy cã nghÜa lµ kÕt cÊu c¸c kho¶n môc ®Çu t­ trong bé ®Çu t­ B ®· khai th¸c ë møc ®é tèi ®a lîi thÕ cña viÖc ®a d¹ng ho¸ vµ kh«ng thÓ cã mét kÕt cÊu nµo t¹o nªn møc rñi ro thÊp h¬n. V× thÕ B ®­îc coi lµ danh môc ®Çu t­ cã møc rñi ro tèi thiÓu. Nh­ thÕ kh«ng cã nghÜa lµ B t¹o ra møc thu nhËp cao nhÊt. C¸ch kÕt cÊu nµy th­êng hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t­ kh«ng ­a thÝch sù m¹o hiÓm, môc tiªu duy nhÊt cña hä lµ gi¶m thiÓu rñi ro mµ Ýt tÝnh ®Õn møc sinh lêi cña c¸c kho¶n ®Çu t­. Tuy nhiªn phÇn lín c¸c nhµ ®Çu t­ ®Òu chÊp nhËn, ë c¸c møc ®é kh¸c nhau, m©u thuÉn gi÷a rñi ro vµ tû lÖ sinh lêi. Hä s½n sµng kÕt cÊu c¶ mét bé ®Çu t­ cã tÝnh rñi ro cao h¬n nÕu nã ®­îc bï ®¾p b»ng tû lÖ sinh lêi tho¶ ®¸ng. Tr­êng hîp nµy ®­îc thÓ hiÖn b»ng danh môc ®Çu t­ C trªn ®å thÞ. §©y lµ mét danh môc ®Çu t­ hiÖu qu¶, trong ®ã ng­êi ®Çu t­ ®· kÕt hîp c¸c kho¶n vay, tr¸i phiÕu vµ c¸c c«ng cô ®Çu t­ kh¸c ®Ó ®¶m b¶o mét møc rñi ro tèi thiÓu t­¬ng øng víi tû lÖ sinh lêi cao h¬n. Lý thuyÕt danh môc ®Çu t­ lµ mét c«ng cô hÊp dÉn ®Ó ®o l­êng rñi ro tÝn dông cña c¶ bé ®Çu t­, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c NHTM vµ c¸c TCTD chuyªn nghiÖp. Tuy nhiªn, ®èi víi c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh«ng së h÷u c¸c tµi s¶n cã tÝnh thÞ tr­êng cao, thÝ dô c¸c ng©n hµng nhá, c¸c tæ chøc tiÕt kiÖm, viÖc ¸p dông c«ng cô nµy ®Ó ®o l­êng rñi ro tÝn dông sÏ gÆp khã kh¨n. 3. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn rñi ro tÝn dông 3.1. Nguyªn nh©n kh¸ch quan §iÒu kiÖn tù nhiªn: Khi tù nhiªn cã mét sù biÕn ®éng bÊt th­êng nh­ ®éng ®Êt, nói löa, b·o lò, lôt léi, h¹n h¸n ... g©y thiÖt h¹i cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ dÞch vô, dÉn tíi kh¸ch hµng cña ng©n hµng mÊt vèn, gÆp rñi ro trong s¶n xuÊt kinh doanh, do vËy dÉn tíi nguy c¬ rñi ro tÝn dông, c¸c ng©n hµng kh«ng thu håi ®­îc vèn. C¬ chÕ chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ: Khi chÝnh phñ cã sù thay ®æi c¬ chÕ chÝnh s¸ch nh­ chÝnh s¸ch ®Çu t­ , chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu, chÝnh s¸ch ngo¹i hèi... lµm cho mét bé phËn c¸c doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh kh«ng thÓ cøu v·n næi, dÉn tíi kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cho ng©n hµng theo ®óng hîp ®ång tÝn dông . Nguyªn nh©n tõ phÝa kh¸ch hµng: Tr×nh ®é qu¶n lý ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña kh¸ch hµng, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña kh¸ch hµng còng lµ nguyªn nh©n g©y nªn rñi ro tÝn dông, bëi v× nÕu kh¸ch hµng kinh doanh thua lç sÏ dÉn ®Õn chç ph¸ s¶n, kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n nî ®Çy ®ñ vµ ®óng h¹n cho ng©n hµng . C¸c kh¸ch hµng cßn ph¶i gÆp v« sè rñi ro trong kinh doanh th× ®­¬ng nhiªn c¸c ng©n hµng, ng­êi phã th¸c ®ång vèn cho doanh nghiÖp kh«ng thÓ tr¸nh ®­îc toµn bé rñi ro trong kinh doanh tÝn dông cña m×nh. Do ¶nh h­ëng cña thÞ tr­êng -chu k× kinh tÕ : Trong thêi kú suy tho¸i kinh tÕ, c¸c doanh nghiÖp trong s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô th­êng r¬i vµo t×nh tr¹ng bÊt lîi bëi v× ng­êi tiªu dïng th­êng c¾t gi¶m chi tiªu, ¶nh h­ëng ®Õn thu nhËp cña doanh nghiÖp . Bªn c¹nh ®ã sù sôt gi¸ bÊt ®éng s¶n vµ chøng kho¸n trªn quy m« lín sÏ lµm t×nh h×nh trë nªn nghiªm träng v× sù sôt gi¸ tµi s¶n sÏ Ðp gi¸ tµi s¶n thÕ chÊp, ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng thu håi vèn cña ng©n hµng th«ng qua thanh lý tµi s¶n thÕ chÊp. §iÓn h×nh trong thêi k× khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ §«ng Nam ¸ võa qua gi¸ c¶ bÊt ®éng s¶n ®· gi¶m xuèng tíi 30% ®Õn 40% dÉn ®Õn 1 lo¹t c¸c NHTM ë Indonexia, Th¸i lan vµ Malaixia xôp ®æ. -l·i suÊt thÞ tr­êng: Mét sù t¨ng lªn cña l·i suÊt thÞ tr­êng còng lµm t¨ng nguy c¬ rñi ro tÝn dông bëi nh÷ng c¸ nh©n vµ c«ng ty víi nhòng dù ¸n ®Çu t­ rñi ro nhÊt ch¾c ch¾n lµ nh÷ng ng­êi s½n sµng chÞu vay víi møc l·i suÊt cao nhÊt. NÕu l·i suÊt trªn thÞ tr­êng ®­îc n©ng lªn mét c¸ch ®Çy ®ñ v× nhu cÇu tÝn dông t¨ng lªn hoÆc v× sù sôt gi¶m l­îng tiÒn cung øng, nh÷ng vô m¹o hiÓm vay vay tÝn dông cã triÓn vong xÊu vÉn nhiÒu kh¶ n¨ng x¶y ra, trong khi nh÷ng vô ®Çu t­ Ýt rñi ro l¹i gi¶m ®i. Do hËu qu¶ cña viÖc nµy lµm t¨ng quy m« lùa chän ®èi nghÞch, ng­êi cho vay sÏ ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu kho¶n vay cã rñi ro cao. -Do thÞ tr­êng n­íc ngoµi: do yªu cÇu c¹nh tranh, hoÆc do sù biÕn ®éng cña tû gi¸ hèi ®o¸i lµm cho nh÷ng nhµ s¶n xuÊt gÆp khã kh¨n trong viÖc xuÊt khÈu, còng nh­ viÖc b¸n hµng ho¸ cña hä ngay trªn thÞ tr­êng n­íc m×nh (do tÝnh c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi t¨ng), lµm ph¸ s¶n hµng lo¹t c¸c doanh nghiÖp, g©y nªn khã kh¨n trong viÖc ®ßi nî cña ng©n hµng. Nguyªn nh©n chñ quan Th«ng tin kh«ng c©n xøng Trong c¸c thËp kû qua, lý thuyÕt vÒ c¸c thÞ tr­êng víi th«ng tin kh«ng c©n xøng, ®· vµ ®ang trë thµnh mét lÜnh vùc quan träng vµ sèng ®éng trong nghiªn cøu kinh tÕ, c¸c m« h×nh víi th«ng tin kh«ng c©n hoµn h¶o lµ nh÷ng c«ng cô kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña c¸c nhµ kinh tÕ. Ba nhµ kinh tÕ häc George Akerlof, Michael Spence vµ Joseph Stiglitz ®· nhËn ®­îc gi¶i nobel kinh tÕ 2001 nhê “nh÷ng ph©n tÝch vÒ c¸c thÞ tr­êng víi th«ng tin kh«ng c©n xøng ”(t¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn sè 53 th¸ng 11/2001). Trong c¸c t¸c phÈm cña m×nh ba «ng ®· lý gi¶i th«ng tin kh«ng c©n xøng, tøc lµ t×nh huèng mét sè ng­êi trªn thÞ tr­êng th­êng cã nhiÒu thÞ tr­êng tèt h¬n so víi nhòng ng­êi kh¸c. Trªn thÞ tr­êng tÝn dông ng­êi ®i vay th­êng biÕt râ vÒ kh¶ n¨ng tr¶ nî cña m×nh h¬n ng­êi cho vay, ng­êi cho vay th­êng kh«ng biÕt tÊt c¶ nh÷ng g× mµ anh ta cÇn biÕt vÒ dù ¸n ®Çu t­ cña ng­êi ®i vay. Frederic S.Mishkin ®· chØ ra r»ng tÝnh kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin nh­ vËy ®· dÉn ®Õn chän lùa ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc. Chän lùa ®èi nghÞch: Chän lùa ®èi nghÞch lµ vÊn ®Ò do th«ng tin kh«ng c©n xøng t¹o ra tr­íc khi diÔn ra cuéc giao dÞch. Chän lùa ®èi nghÞch x¶y ra víi c¸c NHTM khi ng­êi ®i vay cã kh¶ n¨ng t¹o ra mét kÕt côc kh«ng mong muèn(®èi nghÞch)-tøc lµ nh÷ng rñi ro kh«ng tr¶ ®­îc nî-lµ nh÷ng ng­êi tÝch cùc t×m vay nhÊt vµ do vËy cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®­îc lùa chän nhÊt. Do viÖc chän lùa ®èi nghÞch khiÕn dÔ cã thÓ c¸c mãn vay ®­îc thùc hiÖn cho nh÷ng tr­êng hîp rñi ro kh«ng tr¶ ®­îc nî. Mét vÝ dô vÒ chän lùa ®èi nghÞch lµ thÞ tr­êng tÝn dông ë Ê n §é vµo nh÷ng n¨m 1960, t¹i ®©y nh÷ng ng­êi cho vay ®Þa ph­¬ng ®· ¸p ®Æt møc l·i suÊt cao gÊp 2 lÇn møc l·i suÊt ë c¸c thµnh phè lín, tuy nhiªn nÕu mét ng­êi nµo ®ã vay tiÒn ë thµnh phè vµ sau ®ã cho vay l¹i n«ng th«n, trong khi ng­êi nµy kh«ng biÕt râ vÒ kh¶ n¨ng tr¶ nî kÐm vµ rñi ro th­êng ®i liÒn víi nh÷ng ng­êi ®i vay anh ta cã thÓ thua lç lín. Rñi ro ®¹o ®øc: Rñi ro ®¹o ®øc lµ mét vÊn ®Ò do th«ng tin kh«ng c©n xøng t¹o ra sau khi cuéc giao dÞch diÔn ra. Rñi ro ®¹o ®øc trong c¸c ho¹t ®éng tÝn dông x¶y ra khi ng­êi cho vay ph¶i chÞu mét rñi ro lµ ng­êi vay cã nh÷ng ý muèn thùc hiÖn nh÷ng ho¹t ®éng kh«ng tèt (thiÕu ®¹o ®øc) xÐt theo quan ®iÓm cña ng­êi cho vay, bëi v× nh÷ng ho¹t ®éng nµy khiÕn Ýt cã kh¶ n¨ng ®Ó mãn vay nµy sÏ ®­îc hoµn tr¶. Do rñi ro ®¹o ®øc gi¶m bít x¸c suÊt hoµn vèn (lµm rñi ro tÝn dông t¨ng lªn) nªn ng­êi cho vay cã thÓ gÆp ph¶i rñi ro tÝn dông khi quyÕt ®Þnh cho vay. Sù yÕu kÐm tõ phÝa ng©n hµng th­¬ng m¹i Tr×nh ®é chuyªn m«n cña c¸c c¸n bé tÝn dông Quy tr×nh cho vay, chÝnh s¸ch vµ thñ tôc cho vay cÇn bao qu¸t c¸c b­íc: §iÒu tra, ph©n tÝch, thñ tôc phª duyÖt, hå s¬ kh¸ch hµng, tµi s¶n thÕ chÊp, thêi h¹n vµ ph¸t tiÒn vay do vËy ®ßi hái c¸c c¸n bé tÝn dông ph¶i cã c¸c nghiÖp vô vÒ tiÕp cËn kh¸ch hµng vµ ph©n tÝch tÝn dông, ph©n tÝch tµi s¶n thÕ chÊp, kiÓm tra tÝn dông, thÈm ®Þnh c¸c dù ¸n ®Çu t­ tÝn dông, x©y dùng hîp ®ång tÝn dông, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nî khã ®ßi, nî qu¸ h¹n. Do vËy c¸c c¸n bé tÝn dông ph¶i cã c¸c kiÕn thøc tæng hîp vÒ kinh tÕ, vÒ tµi chÝnh ng©n hµng, nÕu c¸n bé tÝn dông tr×nh ®é chuyªn m«n kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu kÓ trªn th× khi cho vay rÊt dÔ ph¹m ph¶i sai lÇm, dÉn ®Õn rñi ro. §¹o ®øc kinh doanh cña c¸c c¸n bé tÝn dông §¹o ®øc kinh doanh cña c¸c c¸n bé tÝn dông còng lµ mét nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn rñi ro tÝn dông, bëi v× nÕu c¸n bé tÝn dông bÞ kh¸ch hµng mua chuéc cè t×nh lµm sai c¸c chÝnh s¸ch vµ thñ tôc vÒ quy tr×nh cho vay lËp tøc sÏ ®Æt c¸c kho¶n vay vµo t×nh tr¹ng rñi ro hoÆc nÕu c¸n bé tÝn dông kh«ng t«n träng ®Çy ®ñ quy tr×nh cho vay lµm viÖc thiÕu tr¸ch nhiÖm, thiÕu chÝnh x¸c còng sÏ dÉn ®Õn chÊt l­îng tÝn dông thÊp, nî ®Õn h¹n khã thu håi vèn. .VÊn ®Ò rñi ro tÝn dông víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam Thùc tr¹ng rñi ro tÝn dông ë c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam hiÖn nay Ho¹t ®éng cña hÖ thèng NHTM ViÖt Nam trong thêi gian gÇn ®©y ®· thu ®­îc rÊt nhiÒu thµnh tùu ®¸ng khÝch lÖ, song bªn c¹nh ®ã vÉn cßn cã nhiÒu vÊn ®Ò bÊt cËp thÓ hiÖn ë chÊt l­îng tÝn dông thÊp, chøa ®ùng nhiÒu rñi ro. Næi lªn tÊt c¶ lµ t×nh tr¹ng cho vay kh«ng thu håi ®­îc nî, mµ biÓu hiÖn cô thÓ lµ t×nh tr¹ng nî qu¸ h¹n vµ nî khã ®ßi ®ang ë møc rÊt cao so víi th«ng lÖ quèc tÕ . T×nh h×nh ®Æc biÖt nghiªm träng h¬n ®èi víi c¸c NHTM cæ phÇn ®« thÞ, sau ®ã lµ c¸c NHTM quèc doanh, c¸c NHTM cæ phÇn n«ng th«n. Thùc tÕ d· cho thÊy ®Õn ngµy 31/ 08 /1998 tæng d­ nî cña toµn bé hÖ thèng ng©n hµng lªn ®Õn 100 ngµn tû ®ång, trong ®ã sè nî qu¸ h¹n chiÕm kho¶ng 10%, vµ tÝnh riªng nî khã ®ßi kho¶ng 6,8% . NÕu xÐt riªng tõng lo¹i h×nh NHTM th×: Víi c¸c NHTM cæ phÇn ®« thÞ cã d­ nî qu¸ h¹n chiÕm kho¶ng 20% vµ nî khã ®ßi vµo kho¶ng 10% so víi tæng d­ nî. §©y lµ mét tû lÖ ®¸ng b¸o ®éng g©y mÊt an toµn trong ho¹t ®éng kinh doanh cña toµn bé hÖ thèng NHTM n­íc ta, cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p kh¾c phôc. Víi c¸c NHTM quèc doanh cã møc d­ nî qu¸ h¹n kho¶ng 11% vµ nî khã ®ßi vµo kho¶ng 8% so víi tæng d­ nî . Víi c¸c NHTM cæ phÇn n«ng th«n cã møc d­ nî qu¸ h¹n vµo kho¶ng 5,6% vµ nî khã ®ßi vµo kho¶n 0,7% so víi tæng d­ nî . T×nh h×nh kh¸ kh¶ quan h¬n ®èi víi c¸c chi nh¸nh NHTM n­íc ngoµi ë ViÖt Nam, c¸c tû lÖ trªn thÊp h¬n, tû lÖ nî qu¸ h¹n lµ 2,3%, nî khã ®ßi lµ 1,2% so víi tæng d­ nî. §Ó xem xÐt mét c¸ch cã hÖ thèng, qua b¶ng sè liÖu t¹m thêi ph¶n ¸nh møc ®é diÔn biÕn nî qu¸ h¹n còng nh­ chÊt l­îng tÝn dông cña toµn bé hÖ thèng NHTM qua mét sè n¨m gÇn ®©y: N¨m 1993 1994 1995 1996 1997 8/1998 Tæng nî qu¸ h¹n /vèn tù cã Tæng nî qu¸ h¹n / tæng nî Tæng nî qu¸ h¹n/tæng tµi s¶n cã Tæng nî qu¸ h¹n / tæng tµi s¶n 95,5 11,1 6,6 6,9 85,0 6.0 5,5 6,9 61,9 7,8 4,4 7,1 75,7 9,3 5,5 7,3 62,3 9,5 5,4 7,9 (Nguån b¸o c¸o cña ng©n hµng thÕ gíi sè 17031VN ®¨ng trªn t¹p chÝ ng©n hµng sè chuyªn ®Ò th¸ng 12/1998) §Õn 31/12/1998 tæng d­ nî qu¸ h¹n chiÕm 12,5% tæng d­ nî cho vay. Bªn c¹nh mét sè kho¶n d­ nî tiÒn vay tuy ch­a qu¸ h¹n nh­ng ®· x¸c ®Þnh ®­îc lµ mÊt do ng­êi vay chÕt, mÊt tÝch, ph¸ s¶n, gi¶i thÓ, th× ®a sè c¸c kho¶n nî tåi lµ do bÞ kh¸ch hµng lõa ®¶o. §iÓn h×nh trong vô ¸n Minh Phông-Epco (víi 77 bÞ c¸o trong ®ã cã 18 c¸n bé ng©n hµng). T¨ng Minh Phông cïng Liªn Khui Th×n ®· thµnh lËp ra hµng lo¹t c«ng ty con, vµ m­în t­ c¸ch ph¸p nh©n cña c¸c c«ng ty kh¸c nh­ c«ng ty Th¸i TuÕ, c«ng ty Huúnh Gia, c«ng ty TuÊn Nghi... ®Ó lËp hå s¬ vay vèn ng©n hµng. B»ng c¸c h×nh thøc ký 217 hîp ®ång tÝn dông, 99 hîp ®ång b¶o l·nh vµ 9 L/C, c¸c bÞ c¸o ®· rót lÊy, chiÕm ®o¹t cña ng©n hµng c«ng th­¬ng thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ ng©n hµng ngo¹i th­¬ng thµnh phè Hå ChÝ Minh tæng sè tiÒn lµ 5.223 tû ®ång ( t¹p chÝ ng©n hµng sè 15/1999 trang59) g©y thiÖt h¹i cho hÖ thèng ng©n hµng h¬n 4.300 tû ®ång ( t¹p chÝ ng©n hµng sè 15/1999 trang51). TÊt c¶ sè tiÒn ë 325 hîp ®ång tÝn dông vµ b¶o l·nh nãi trªn ®Õn thêi h¹n thanh to¸n ®Òu qu¸ h¹n kh«ng thu håi ®­îc vèn hoÆc tuy cßn trong h¹n thanh to¸n nh­ng kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. MÆc dï ®Õn nay NHNN vµ chÝnh phñ ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó h¹n chÕ vµ xö lý nî qu¸ h¹n gi¶m tû lÖ nî qu¸ h¹n xuèng d­íi 5% n©ng cao chÊt l­îng tÝn dông tuy nhiªn tû lÖ nî qu¸ h¹n n¨m 99 gi¶m so víi n¨m 2000 kh«ng ®¸ng kÓ, N¨m 200 tû lÖ nî qu¸ h¹n cña toµn bé hÖ thèng ng©n hµng ®· gi¶m 1,1% so víi n¨m 1999 nh­ng sè l­îng tuyÖt ®èi vÉn kh«ng ngõng t¨ng lªn sè l­îng nî qu¸ h¹n còng nh­ tæng nî xÊu ®ang rÊt lín vµ vÉn tiÕp tôc t¨ng. So víi tû lÖ b×nh qu©n c¸c kho¶n vay khã ®ßi ë mét sè n­íc ®«ng nam ¸ nh­ Th¸i Lan, Hµn quèc, Trung Quèc th× tû lÖ b×nh qu©n c¸c kho¶n vay khã ®ßi ë ViÖt Nam vÉn cßn t­¬ng ®èi thÊp. Nh­ng ®iÒu ®¸ng lo ng¹i lµ c¸c kho¶n vay ë ®©y gÇn nh­ kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi ®­îc l¹i chiÕm trªn 40% tæng d­ nî tÝn dông qu¸ h¹n. §Æc biÖt ®¸ng b¸o ®éng lµ tinh h×nh cho vay qu¸ h¹n, mÊt kh¶ n¨ng thu håi vèn ë c¸c NHTM cæ phÇn trªn d­íi 50% g©y mÊt an toµn cho toµn bé hÖ thèng ng©n hµng. Do ®ã ®ßi hái chóng ta ph¶i cã gi¶i ph¸p kÞp thêi ®Ó kh¾c phôc. Nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn rñi ro tÝn dông cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam Chóng ta ®· nghiªn cøu vÒ c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn rñi ro tÝn dông ë c¸c NHTM (phÇn I.3). Song ë mçi n­íc kh¸c nhau th× thùc tr¹ng rñi ro tÝn dông l¹i diÔn ra víi quy m« kh¸c nhau, ®Æc ®iÓm kh¸c nhau, vµ cã nh÷ng nguyªn nh©n ®Æc thï kh¸c nhau g©y nªn, c¨n cø vµo ®Æc thï riªng cña ViÖt Nam hiÖn nay vµ sù ph©n tÝch tæng hîp(phÇn I.3). Chóng ta cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn rñi ro tÝn dông cho c¸c NHTM ViÖt Nam nh­ sau: nguyªn nh©n kh¸ch quan §iÒu kiÖn tù nhiªn ViÖt Nam lµ n­íc nhiÖt ®íi giã mïa, cã nhiÒu thiªn tai nh­: b·o, lò, lôt léi, h¹n h¸n, dÞch bÖnh. Nh÷ng thiªn tai g©y thiÖt h¹i cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt, dÞch vô, g©y thiÖt h¹i cho ng­êi d©n lao ®éng. Lµm hä gÆp rñi ro mÊt vèn, mÊt kh¶ n¨ng chi tr¶, ¶nh h­ëng ®Õn chiÕn l­îc s¶n xuÊt kinh doanh tÝn dông cña c¸c NHTM. Do m«i tr­êng kinh tÕ,m«i tr­êng ph¸p luËt M«i tr­êng ph¸p lý, c¬ chÕ chÝnh s¸ch kinh tÕ cña ViÖt Nam ch­a ®ång bé hoµn chØnh, nhiÒu khi cßn chång chÐo, th­êng xuyªn thay ®æi, bæ xung dÉn ®Õn m«i tr­êng kinh doanh kh«ng æn ®Þnh. Cßn thiÕu nh÷ng c¬ së ®Ó b¶o vÖ an toµn trong ho¹t ®éng kinh doanh tÝn dông ng©n hµng, kÎ xÊu dÔ lõa ®¶o chiÕm ®o¹t. ¶nh h­ëng ®Õn chiÕn l­îc, ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c NHTM. Bªn c¹nh ®ã m«i tr­êng kinh tÕ, m«i tr­êng kinh doanh ch­a thËt sù æn ®Þnh lµm cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp trong n­íc gÆp nhiÒu khã kh¨n nh­ hµng ho¸ s¶n xuÊt ra ®· kh«ng c¹nh tranh næi víi thÞ tr­êng hµng ngo¹i nhËp trµn lan...Hµng ViÖt Nam kh«ng thÓ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸, hµng lo¹t kh¸ch hµng cña c¸c NHTM ph¶i ®èi ®Çu víi c¸c khã kh¨n vÒ thÞ tr­êng, vÒ ®Çu t­, tµi chÝnh... §iÒu ®ã dÉn tíi mét sè doanh nghiÖp trong n­íc thua lç trong s¶n xuÊt kinh doanh vµ ph¸ s¶n. Vèn tÝn dông ®Çu t­ vµo khu vùc kinh tÕ quèc doanh cßn rÊt lín Trong c¶ n­íc, ph©n tÝch xu h­íng diÔn biÕn tû träng cho vay doanh nghiÖp nhµ n­íc trong 10 n¨m qua (1990 - 2000) cã thÓ thÊy nh­ sau: N¨m 1991 d­ nî cho vay c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc chiÕn tû träng 90 % n¨m 1995 lµ 55,2%, n¨m 1997 lµ 50,7%, n¨m 1999 lµ 49,2% vµ n¨m 2000 lµ 48,5% (T¹p chÝ ng©n hµng sè 6 n¨m 2001 trang 14). Tû träng cho vay khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc tuy cã gi¶m, tuy nhiªn tû träng nµy vÉn cßn rÊt lín so víi sè l­îng vµ chÊt l­îng, còng nh­ quy m« ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc hiÖn nay. ®iÒu nµy ¶nh h­ëng ®Õn nguyªn t¾c ®a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t­ tÝn dông cña c¸c NHTM. H¬n nòa khu vùc kinh tÕ cña nhµ n­íc vÉn cßn tiÒm Èn nguy c¬ rñi ro rÊt cao. Nguyªn nh©n chñ quan M«i tr­êng th«ng tin kh«ng ho¶n h¶o HÖ thèng th«ng tin tÝn dông ho¹t ®éng gãp phÇn rÊt quan träng trong viÖc phßng ngõa vµ h¹n chÕ rñi ro tÝn dông. HÖ thèng th«ng tin tÝn dông gióp c¸c NHTM ®èi phã víi vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, chän lùa ®èi nghÞch, rñi ro ®¹o ®øc. Tuy nhiªn th«ng tin tÝn dông ë n­íc ta hiÖn nay ch­a ®Çy ®ñ, ch­a cËp nhËt, ch­a chÝnh x¸c. Cßn thiÕu nh÷ng trung t©m s¶n xuÊt vµ b¸n th«ng tin. §iÒu nµy g©y khã kh¨n cho c¸c c¸n bé tÝn dông trong viÖc thu thËp vµ xö lý th«ng tin tÝn dông vÒ kh¸ch hµng. Nguyªn nh©n vÒ phÝa kh¸ch hµng HiÖn nay tr×nh ®é qu¶n lý kinh doanh trong c¸c doanh nghiÖp n­íc ta cßn yÕu kÐm do vËy sö dông vèn kh«ng hiÖu qu¶, ®Õn h¹n kh«ng tr¶ ®­îc nî cho ng©n hµng. Mét sè kh¸ch hµng sö dông vèn sai môc ®Ých, ch©y ×, cè t×nh d©y d­a chiÕm ®o¹t vèn cña ng©n hµng. ë n­íc ta hiÖn nay phÇn lín rñi ro tÝn dông x¶y ra lµ do bÞ kh¸ch hµng lõa ®¶o, mét sè vô ¸n cã møc ®é rÊt nghiªm träng, trong vô ¸n Minh Phông-Ðp C« c¸c bÞ c¸o ®· cè t×nh l¸ch luËt ®Ó vay vèn, Mua chuéc mét sè c¸n bé tÝn dông vµ c¸n bé nhµ n­íc, còng trong vô ¸n nµy «ng Huúnh V¨n Thµnh (chñ tÞch UBND quËn 3 thµnh phè Hå ChÝ Minh) ®· x¸c nhËn vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty Ðp C« lµ 15 triÖu USD, trong khi thùc tÕ chØ lµ 5 tû ®ång, chóng ®· cè t×nh n©ng gi¸ tµi s¶n thÕ chÊp, hoÆc mét tµi s¶n thÕ chÊp ®em thÕ chÊp ë nhiÒu ng©n hµng. T×nh tr¹ng vay vèn cña doanh nghiÖp cao nhiÒu gÊp nhiÒu lÇn ®iÒu lÖ còng lµ nguyªn nh©n quan träng dÉn ®Õn khã kh¨n cho ng©n hµng. ChÝnh v× vËy mµ ng©n hµng gÆp khã kh¨n trong viÖc gi¸m s¸t kh¸ch hµng vÒ viÖc hä cã sö dông kho¶n vay ®óng môc ®Ých hay kh«ng. Trong thùc tÕ c¸c doanh nghiÖp cã xu h­íng sö dông vèn sai môc ®Ých c¸c kho¶n vay ®Ó ®¾p chç nµy, bï chç kia. Mét sè tr­êng hîp khi doanh nghiÖp sö dông kho¶n vay kh«ng hiÖu qu¶, kinh doanh thua lç l¹i tiÕp tôc vay ®¶o nî. §©y lµ mét ®iÒu ®¸ng l­u ý víi c¸c NHTM khi cho vay. Nguyªn nh©n vÒ phÝa ng©n hµng Tr×nh ®é cña c¸n bé tÝn dông n­íc ta cßn thÊp, thùc tÕ nhiÒu c¸n bé tÝn dông cña NHTM thiÕu kinh nghiÖm, thiÕu n¨ng lùc ph©n tÝch vµ xö lý c¸c th«ng tin tÝn dông ®Ó b¶o vÖ vµ gi¸m s¸t c¸c kho¶n vay, thËm chÝ cã tr­êng hîp c¸n bé tÝn dông cßn lµm sai quy tr×nh tÝn dông. Bªn c¹nh ®ã c¸c c¸n bé tÝn dông cßn ch­a am hiÓu vÒ ph¸p luËt, kiÕn thøc tæng hîp vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng, tµi s¶n thÕ chÊp cßn non kÐm do vËy thÈm ®Þnh, tÝnh to¸n møc cho vay, nguån tr¶ nî kh«ng chÝnh x¸c. C«ng t¸c thu thËp vµ xö lý th«ng tin ch­a ®­îc coi träng, do vËy ®· x¶y ra t×nh tr¹ng ng©n hµng cho vay vèn tÝn dông nh­ng l¹i thiÕu nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c vÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp vµ thiÖn chÝ tr¶ nî cña doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã c«ng t¸c thÈm ®Þnh ®iÒu kiÖn vay vèn còng ch­a ®­îc coi träng. Cã mét sè doanh nghiÖp do quen thuéc nªn kh«ng cÇn gi¸m s¸t chÆt chÏ vµ gi¶i quyÕt cho vay chØ dùa vµo th«ng tin do doanh nghiÖp cung cÊp, thay cho nh÷ng sè liÖu ®¸ng tin cËy. HoÆc trong quan hÖ tÝn dông cã mèi liªn kÕt “ ®en ” gi÷a c¸n bé ng©n hµng vµ doanh nghiÖp, do vËy trong viÖc gi¶i quyÕt cho vay ®· h¹ thÊp c¸c tªu chuÈn cho vay, n©ng cao gi¸ trÞ tµi s¶n thÕ chÊp ®Ó tham «, trôc lîi. HÖ thèng kiÓm so¸t cña c¸c NHTM ch­a ph¸t huy ®óng t¸c dông cña nã . Do ®ã th­êng th× sau khi gi¶i quyÕt cho vay, c¸c NHTM yªn t©m víi tµi s¶n thÕ chÊp, cÇm cè, b·o l·nh vµ thiÕu sù gi¸m s¸t chÆt chÏ ®èi víi c¸c kho¶n cho vay trong khi tµi s¶n thÕ chÊp, cÇm cè, b·o l·nh cßn bÞ ®¸nh gi¸ sai lÖch vÒ mÆt gi¸ trÞ. Nguyªn nh©n vÒ phÝa ng©n hµng nhµ n­íc Vai trß qu¶n lý cña NHNN cßn h¹n chÕ. ViÖc gi¸m s¸t, thanh tra, xö lý hiÖu lùc cßn thÊp, thiÕu kiªn quyÕt, kh«ng døt ®iÓm, do vËy ch­a ph¸t huy ®­îc t¸c dông. Ch­a ban hµnh ®­îc hÖ thèng luËt, cÇn thiÕt liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ng©n hµng. Quy chÕ h­íng dÉn cßn ch­a ®ång bé, chËm trÔ bæ xung söa ®æi cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ. Qu¶n lý rñi ro tÝn dông víi c¸c NHTM ViÖt Nam hiÖn nay vµ nh÷ng h¹n chÕ cÇn kh¾c phôc Môc ®Ých cña qu¶n lý rñi ro tÝn dông lµ tèi ®a ho¸ tû lÖ thu håi vèn th«ng qua viÖc duy tr× mét møc ®é rñi ro cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. C¸c ng©n hµng cÇn qu¶n lý rñi ro tÝn dông ph¸t sinh trong toµn bé danh môc ®Çu t­ tÝn dông còng nh­ trong tõng giao dÞch tÝn dông cô thÓ. §ång thêi, c¸c ng©n hµng còng ph¶i xem xÐt tíi mèi quan hÖ gi÷a rñi ro tÝn dông vµ c¸c lo¹i rñi ro kh¸c. Qu¶n lý rñi ro tÝn dông cã hiÖu qu¶ sÏ gióp ng©n hµng ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ trong qu¶n lý rñi ro nãi chung vµ kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cho sù æn ®Þnh l©u dµi cña bÊt k× ng©n hµng nµo. Do rñi ro tÝn dông vÉn tiÕp tôc lµ nguyªn nh©n hµng ®Çu g©y khã kh¨n cho c¸c NHTM ViÖt Nam, tr­íc t×nh h×nh rñi ro phøc t¹p, nh»m n©ng cao chÊt l­îng tÝn dông, gi¶m tû lÖ nî qu¸ h¹n xuèng møc an toµn cho phÐp. ChÝnh phñ, NHNN vµ c¸c NHTM n­íc ta ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p t¨ng c­êng qu¶n lý rñi ro tÝn dông. H¹n chÕ tÝn dông Mét ph­¬ng ph¸p ®Ó gióp nh÷ng ng©n hµng ®èi phã víi chän lùa ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc lµ viÖc h¹n chÕ tÝn dông. Nh÷ng NHTM tõ chèi cho vay mÆc dï nh÷ng ng­êi vay s½n lßng thanh to¸n l·i suÊt ®· ®­îc c«ng bè thËm chÝ mét l·i suÊt cao h¬n. ViÖc h¹n chÕ tÝn dông cã hai d¹ng: D¹ng thø nhÊt diÔn ra khi mét ng©n hµng tõ chèi mét mãn cho vay víi sè l­¬ng bÊt kú nµo ®èi víi ng­êi vay, ngay c¶ khi ng­êi vay s½n lßng thanh to¸n mét l·i suÊt cao h¬n. D¹ng thø hai diÔn ra khi mét NHTM s½n lßng cho vay nh­ng h¹n chÕ møc vay ®ã d­íi møc mµ ng­êi vay muèn ( Frederic S.Mishkin tiÒn tÖ ng©n hµng vµ thÞ tr­êng tµi chÝnh). Theo ph¸p luËt ViÖt Nam th× TCTD kh«ng ®­îc cho vay chÊp nhËn b¶o l·nh ®èi víi: thµnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ, ban kiÓm so¸t, tæng gi¸m ®èc(gi¸m ®èc) phã tæng gi¸m ®èc(phã gi¸m ®èc), ng­êi thÈm ®Þnh xÐt duyÖt cho vay; Bè, mÑ vî, chång, con( nh÷ng ng­¬i cã liªn quan) cña nh÷ng ng­êi kÓ trªn( §iÒu 77.1 luËt TCTD ). Tæng d­ nî cho vay ®èi víi mét kh¸ch hµng kh«ng ®­îc v­ît qu¸ 15% vèn tù cã cña TCTD, trõ tr­ßng hîp ®èi víi nh÷ng kho¶n cho vay tõ c¸c nguån vèn uû th¸c cña ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc ,c¸ nh©n hoÆc tr­êng hîp kh¸ch hµng vay lµ TCTD kh¸c; tr­êng hîp nhu cÇu vèn cña mét kh¸ch hµng v­ît qu¸ 15% vèn tù cã cña TCTD hoÆc kh¸ch hµng cã nhu cÇu huy ®éng vèn tõ nhiÒu nguån th× TCTD ®­îc cho vay hîp vèn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; trong tr­êng hîp ®Æc biÖt, ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô kinh tÕ-x· héi mµ kh¶ n¨ng hîp vèn cña c¸c TCTD ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu vay vèn cña mét kh¸ch hµng th× Thñ t­íng ChÝnh phñ cã thÓ quyÕt ®Þnh møc cho vay tèi ®a ®èi víi tõng tr­êng hîp cô thÓ ( §iÒu 79.1 luËt TCTD ). Møc b¶o l·nh ®èi víi mét kh¸ch hµng vµ tæng møc b¶o l·nh kh«ng ®­îc v­ît qu¸ tû lÖ so víi vèn tù cã cña TCTD do thèng ®èc NHNN quy ®Þnh (§iÒu 79.2 luËt TCTD). Bªn c¹nh ®ã TCTD kh«ng ®­îc cÊp tÝn dông kh«ng cã ®¶m b¶o, cÊp tÝn dông víi nh÷ng ®iÒu kiÖn ­u ®·i cho: Tæ chøc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn ®ang kiÓm to¸n t¹i TCTD; KÕ to¸n tr­ëng, thanh tra viªn; c¸c cæ ®«ng lín cña TCTD ; Doanh nghiÖp cã mét trong nh÷ng ®èi t­îng t¹i ®iÒu 77.1 luËt TCTD ; së h÷u trªn 10% vèn ®iÒu lÖ cña doanh nghiÖp ®ã; Trong tr­êng hîp cã cho vay th× tæng d­ nî cho vay kh«ng ®­îc v­ît qu¸ 5% vèn tù cã cña TCTD. NhiÖm vô cña HÖ thèng th«ng tin tÝn dông Thu thËp th«ng tin Tæ chøc vµ tiÕn hµnh thu thËp th«ng tin vÒ doanh nghiÖp, c¸c th«ng tin kh¸c cã liªn quan ®Õn kinh doanh tiÒn tÖ vµ dÞch vô ng©n hµng tõ c¸c TCTD, c¸c c¬ quan h÷u quan, c¸c doanh nghiÖp, c¸c c¬ quan th«ng tin trong vµ ngoµi n­íc. C¸c th«ng tin vÒ kh¸ch hµng gåm 2 lo¹i: th«ng tin tµi chÝnh vµ th«ng tin phi tµi chÝnh. Th«ng tin phi tµi chÝnh ph¶n ¸nh môc ®Ých sö dông vèn vµ viÖc kh¸ch hµng cã thiÖn chÝ hoµn tr¶ kho¶n tÝn dông hay kh«ng, cßn th«ng tin tµi chÝnh ph¶n ¸nh t×nh h×nh tµi chÝnh vµ do ®ã gióp x¸c ®Þnh cô thÓ kh¶ n¨ng hoµn tr¶ cña kh¸ch hµng. Hai lo¹i th«ng tin nµy v× thÕ bæ sung chÆt chÏ cho nhau. Th«ng tin tµi chÝnh C¸c th«ng tin tµi chÝnh gióp ph©n tÝch tÝnh láng cña tµi s¶n nh­: kh¶ n¨ng thanh to¸n, kh¶ n¨ng sinh lêi, ®iÓm hoµ vèn, dù ®o¸n thu chi tiÒn mÆt...Tuú thuéc vµo lo¹i h×nh tÝn dông mµ cÇn quan t©m ®Õn c¸c chØ sè ph©n tÝch kh¸c nhau. NÕu cho vay ng¾n h¹n th× ng©n hµng th­êng quan t©m ®Õn chØ sè ph©n tÝch vèn l­u ®éng trªn tæng tµi s¶n, c¸c chØ sè vÒ t×nh tr¹ng nî nÇn cña kh¸ch hµng ... Khi cho vay dµi h¹n ng©n hµng l¹i th­êng chó träng h¬n ®Õn c¸c chØ sè ph©n tÝch thu nhËp cña doanh nghiÖp, ®iÓm hoµ vèn... C¸c b¸o c¸o tµi chÝnh: Th«ng tin tµi chÝnh chñ yÕu ®­îc cung cÊp tõ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cña kh¸ch hµng, c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cña tèi thiÓu lµ 3 n¨m gÇn nhÊt vµ b¸o c¸o tµi chÝnh hiÖn t¹i, bao gåm b¶ng tæng kÕt tµi s¶n vµ thu nhËp, ph¶i ®­îc kh¸ch hµng cung cÊp Ýt nhÊt mçi n¨m mét lÇn. ViÖc ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c th«ng tin ph¶n ¸nh trong b¸o c¸o tµi chÝnh lµ rÊt quan träng trong viÖc cho vay vµ thu nî cña NHTM, nÕu nh÷ng b¸o c¸o nµy ®¶m b¶o ®­îc tÝnh thêi sù, chÝnh x¸c... Danh môc tµi s¶n cã thÓ lµm ®¶m b¶o tÝn dông: gåm hµng tån kho, c¸c kho¶n ph¶i thu, nhµ x­ëng vµ thiÕt bÞ s¶n xuÊt. C¸c b¶n kÕ ho¹ch dù to¸n: bao gåm dù ¸n luång tiÒn, dù to¸n nhu cÇu vèn, c¸c kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh vµ dù to¸n thu nhËp. Ngoµi ra th«ng tin tµi chÝnh còng cã thÓ thu thËp tõ c¸c ng©n hµng ®· cã quan hÖ víi kh¸ch hµng, c¸c doanh nghiÖp kh¸c cã liªn quan, tõ c¸c c¬ quan qu¶n lý, vµ tõ c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. Khi cho vay cã b¶o ®¶m th× còng cÇn chu ý ®Õn kh¶ n¨ng th­¬ng m¹i cña tµi s¶n b¶o ®¶m trªn thÞ tr­êng . Th«ng tin phi tµi chÝnh Th«ng tin phi tµi chÝnh lµ nh÷ng th«ng tin mang tÝnh chÊt ®Þnh tÝnh vÒ kh¸ch hµng nh­ danh tiÕng cña kh¸ch hµng, mèi quan hÖ l©u dµi víi kh¸ch hµng...Trong nh÷ng th«ng tin vÒ kh¸ch hµng, cã nh÷ng th«ng tin kh«ng ®­îc l­u d÷ thµnh v¨n b¶n hay mét ph­¬ng tiÖn l­u tin nµo kh¸c vµ th­êng bÞ bá qua. Trong ®ã nh÷ng th«ng tin mang tÝnh trùc gi¸c trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc, pháng vÊn kh¸ch hµng cã vai trß rÊt quan träng. §Æc biÖt viÖc c¸n bé tÝn dông ®i kh¶o s¸t, nghiªn cøu t¹i c¬ së cña ng­êi vay sÏ gióp Ých rÊt nhiÒu trong viÖc thu thËp th«ng tin cã tÝnh chÊt ®Þnh tÝnh vÒ kh¸ch hµng, kh«ng thÓ hiÖn ®­îc thµnh nh÷ng con sè cô thÓ nh­ng l¹i gióp h×nh dung kh¸ râ rµng vÒ t×nh tr¹ng hiÖn thêi cña kh¸ch hµng. Cã nh÷ng mÑo nhá t­¬ng chõng ®¬n gi¶n nh­ng hiÖu qu¶ mang l¹i rÊt lín nh­ quan s¸t t×nh h×nh ho¹t ®éng ë v¨n phßng, kho b·i, chó ý tíi châ lµm viÖc cña nh©n viªn kÕ to¸n, quan s¸t thËt kü v¨n phßng lµm viÖc cña ng­êi chñ doanh nghiÖp, tiÕp xóc víi nh÷ng c¸n bé thuéc líp l·nh ®¹o kÕ cËn, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kÕ thõa trong qu¶n trÞ ®iªu hµnh doanh nghiÖp nh­ thÕ nµo... RÊt nhiÒu c¸n bé tÝn dông chØ ®Õn th¨m qua loa n¬i lµm viÖc cña kh¸ch hµng vµ do vËy, ®· bá lì nh÷ng c¬ héi ngµn vµng ®Ó n¾m b¾t nh÷ng th«ng tin vÒ doanh nghiÖp mµ hoµn toµn kh«ng thÓ thÊy trong c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh vµ nghiªn cøu thÞ tr­êng: tõ nh÷ng th«ng tin nµy cã thÓ ®¸nh gi¸ ®­îc t­ c¸ch ng­êi vay, kh¶ n¨ng l·nh ®¹o t×nh h×nh kinh doanh hiÖn t¹i còng nh­ t­¬ng lai. Xö lý th«ng tin Sau khi thu thËp ®­îc th«ng tin th× cÇn cã qu¸ trinh xö lý ®Ó lµm râ nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu cña kh¸ch hµng vµ quyÕt ®Þnh cã cÊp tÝn dông hay kh«ng, nÕu cÊp råi th× xem cã nªn tiÕp tôc hîp ®ång hay tiÕn hµnh thu håi kho¶n tÝn dông tr­íc khi qu¸ muén. C¸ch xö lý th«ng tin ®¬n gi¶n nhÊt lµ tiÕn hµnh xÕp lo¹i tõng doanh nghiÖp theo tiªu thøc ®¸nh gi¸ vµ lËp b¶ng theo dâi tõng kh¸ch hµng. §iÒu quan träng lµ c¸n bé tÝn dông ph¶i ®­a ra ®­îc c¸c nhËn xÐt liªn quan ®Õn ®iÓm m¹nh yÕu cña kh¸ch hµng theo tõng tiªu thøc vµ x¸c ®Þnh ®­îc møc ®é an toµn cña mçi kho¶n tÝn dông. C¸c tiªu thøc M¹nh Kh¸ Trung b×nh YÕu Qu¸ yÕu T­ c¸ch ®¹o ®øc ٧ Kh¶ n¨ng qu¶n lý ٧ N¨ng lùc hoµn tr¶ ٧ Søc m¹nh tµi chÝnh ٧ BiÖn ph¸p b¶o ®¶m ٧ Môc ®Ých sö dông ٧ Tuy nhiªn, c¸c c¸n bé tÝn dông th­êng b¨n kho¨n trong viÖc x¸c ®Þnh møc ®é bï trõ gi÷a c¸c ®iÓm m¹nh ®iÓm m¹nh yÕu: VÝ Dô, BiÖn ph¸p b¶o ®¶m tèt liÖu cã bï ®¾p ®­îc cho t×nh h×nh tµi chÝnh t­¬ng ®èi yÕu hay kh«ng? C©u tr¶ lêi chung nhÊt lµ ph¶i quan t©m nhiÒu ®Õn t­ c¸ch ®¹o ®øc, kh¶ n¨ng l·nh ®¹o vµ n¨ng lùc hoµn tr¶ cña doanh nghiÖp, V× ®iÓm yÕu vÒ nh÷ng mÆt nµy th­êng kh«ng thÓ bï ®¾p bëi c¸c ®iÓm m¹nh kh¸c; ngoµi ra, nÕu doanh nghiÖp bÞ ®¸nh gi¸ lµ qu¸ yÕu vÒ bÊt kú mét tiªu thøc nµo th× ng©n hµng còng kh«ng nªn cÊp tÝn dông cho hä. §èi víi nh÷ng dù ¸n cÊp tÝn dông dµi h¹n, quy m« lín th× ph¶i thu thËp nhiÒu th«ng tin h¬n vµ ¸p dông m« h×nh to¸n häc ®Ó cã thÓ ®o l­êng rñi ro tÝn dông chÝnh x¸c h¬n. Mét sè m« h×nh cã thÓ sö dông lµ m« h×nh x¸c suÊt tuyÕn tÝnh, ph©n biÖt tuyÕn tÝnh, logit, probit, m« h×nh quyÒn chän... M« h×nh ®a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t­ ®Ó l­îng ho¸ rñi ro cho toµn bé danh môc ®Çu t­ ... Tuy nhiªn, ho¹t ®éng cña hÖ thèng th«ng tin tÝn dông hiÖn nay vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ, l­îng th«ng tin vÉn ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cho ho¹t ®éng tÝn dông c¶ vÒ chÊt l­îng còng nh­ sè l­îng. Thø nhÊt, Tæng d­ nî mµ trung t©m th«ng tin tÝn dông qu¶n lý hiÖn nay vÉn cßn thÊp so víi møc d­ nî thùc tÕ. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do c¸c NHTM n­íc ngoµi vµ mét sè NHTM cæ phÇn ®ang trong diÖn gi¸m s¸t ®Æc biÖt hoÆc chuÈn bÞ s¸t nhËp nªn ch­a cung cÊp th«ng tin ®Çy ®ñ. Thø hai, TÝnh cËp nhËt cña th«ng tin, nh­ ta ®· biÕt d­ nî kh¸ch hµng, tæng d­ nî vay t¹i NHTM lµ sè l­îng biÕn ®éng do quan hÖ vay tr¶ diÔn ra th­êng xuyªn. Trong khi ®ã, viÖc cung cÊp th«ng tin cña c¸c TCTD thµnh viªn l¹i kh«ng th­êng xuyªn, ®ã lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn ®Õn th«ng tin thiÕu tÝnh cËp nhËt hiÖn nay, Thø ba, TÝnh ®Çy ®ñ vµ ®a d¹ng cña th«ng tin bÞ h¹n chÕ, tiªu chÝ ho¹t ®éng cña trung t©m lµ ng¨n ngõa, ph©n t¸n rñi ro, ®¶m b¶o an toµn trong hÖ thèng víi c¸c chØ tiªu cung cÊp lµ t×nh h×nh d­ nî (tiÒn g­ëi, tiÒn vay); t×nh h×nh tµi chÝnh (kh¶ n¨ng tµi chÝnh doanh nghiÖp), tµi s¶n thÕ chÊp, t×nh h×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, quan hÖ ho¹ch to¸n cña... kh¸ch hµng. §Ó kh¾c phôc ®iÓm yÕu trªn ph¶i kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l­îng ho¹t ®éng cña hÖ thèng th«ng tin tÝn dông, phï hîp víi yªu cÇu thùc tÕ ®ßi hái, phï hîp víi nhÞp ®é ph¸t triÓn ngµy cµng cao cña c«ng nghÖ th«ng tin. Dù phßng rñi ro Mét trong nh÷ng ®iÓm míi nhÊt, rÊt tiÕn bé trong viÖc ®iÒu hµnh ho¹t ®éng kinh doanh tÝn dông lµ viÖc c¸c NHTM nãi riªng vµ TCTD nãi chung ®· ®­îc phÐp trÝch lËp vµ sö dông quü dù phßng rñi ro. ViÖc cho phÐp c¸c TCTD trÝch lËp vµ sö dông dù phßng rñi ro trong kinh doanh chøng tá sù chÊp nhËn cña c¸c nhµ lµm luËt víi nh÷ng rñi ro trong ho¹t ®éng tÝn dông ng©n hµng, vµ viÖc kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt cña viÖc nhµ n­íc cïng chia sÎ nh÷ng rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh víi c¸c TCTD th«ng qua viÖc chÊp nhËn kho¶n dù chi cho nh÷ng rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng lµ mét kho¶n chi phÝ hîp lý cña c¸c TCTD. Theo quyÕt ®Þnh sè 48/1999/quyÕt ®Þnh-NHNN5 th× c¸c TCTD ph¶i thùc hiÖn viÖc ph©n lo¹i tµi s¶n “cã” vµ trÝch lËp dù phßng ®Ó bï ®¾p rñi ro mçi n¨m mét lÇn trong vßng 25 ngµy lµm viÖc ®Çu tiªn cña mçi n¨m. Quy ®Þnh nµy ®ång nghÜa víi viÖc quü dù phßng rñi ro ®­îc trÝch lËp ngay tõ ®Çu n¨m hiÖn hµnh c¨n cø vµo sè d­ nî qu¸ h¹n cña mçi n¨m tr­íc ®ã. Kho¶n dù phßng rñi ro ph¶i ®­îc ho¹ch to¸n vµo chi phÝ ho¹t ®éng, trong tr­êng hîp TCTD thu håi ®­îc vèn ®· ®­îc xö lý b»ng kho¶n dù phßng rñi ro, sè tiÒn thu håi ®uîc nay coi lµ doanh thu cña TCTD. NHNN còng ®· ®­a ra nh÷ng tû lÖ trÝch lËp kh¸c nhau ®èi víi nh÷ng kho¶n tÝn dông cã nguy c¬ rñi ro kh¸c nhau. NÕu kho¶n tÝn dông nµo cã kh¶ n¨ng thu håi cµng kÐm th× tû lÖ trÝch lËp dù phßng rñi ro cµng lín, ch¼ng h¹n: §èi víi nh÷ng tµi s¶n gåm kho¶n cho vay cã b¶o ®¶m, cho thuª tµi chÝnh, thêi gian qu¸ h¹n lµ 360 ngµy trë lªn, cho vay kh«ng cã b¶o ®¶m thêi gian qu¸ h¹n lµ 180 ngµy trë lªn, vµ nh÷ng kho¶n chiÕt khÊu, t¸i chiÕt khÊu vµ tr¶ thay b¶o l·nh tõ 90 ngµy trë lªn th× tû lÖ trÝch lËp dù phßng rñi ro sÏ lµ 100% NÕu nî qu¸ h¹n trªn 180 ngµy nh­ng d­íi 360 ngµy th× tû lÖ trÝch lËp dù phßng rñi ro lµ 50%. §èi víi nî qu¸ h¹n d­íi 180 ngµy nh­ng cã b¶o ®¶m th× tû lÖ trÝch lËp dù phßng rñi ro lµ 20%. ViÖc quü dù phßng rñi ro ®­îc ®­a vµo c¸c NHTM lµ rÊt cÇn thiÕt v× qua ®ã c¸c NHTM cã thÓ tiÕn hµnh xö lý rñi ro tÝn dông, t¹o ®iÒu kiÖn thu håi vèn nhanh chãng Tuy nhiªn ho¹t ®éng cña quü dù phßng rñi ro cßn cã mét sè h¹n chÕ nhÊt ®Þnh: Thø nhÊt, Thêi ®iÓm trÝch lËp dù phßng rñi ro ch­a phï hîp cho ho¹t ®éng cña c¸c NHTM, viÖc trÝch lËp dù phßng rñi ro ngay mét lÇn ®Çu n¨m sÏ ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn lîi nhu©n hµng th¸ng vµ cã thÓ dÉn ®Õn mét vµi NHTM sÏ th­êng xuyªn “bÞ lç”. T×nh tr¹ng nµy g©y nªn hiÖn t­îng “Lç gi¶ - l·i thËt” kh«ng ph¶n ¸nh ®óng sù thËt vÒ kÕt qña kinh doanh theo th¸ng, quý cña c¸c NHTM. MÆt kh¸c trÝch lËp 1 lÇn vµo ®Çu n¨m sÏ g©y nªn ®ét biÕn lín trong thu nhËp vµ chi phÝ cña tõng NHTM. Thø hai, Quy ®Þnh vÒ tû lÖ trÝch lËp dù phßng cho tµi s¶n cã mÆc dï ®· gÇn víi th«ng lÖ quèc tÕ, song vÉn ch­a phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña ViÖt Nam hiÖn nay. Bëi lÏ theo thèng kª cho thÊy, t×nh h×nh nî qu¸ h¹n t¹i mét sè NHTM hiÖn nay cßn kh¸ cao th× møc dù phßng rñi ro cã thÓ lªn ®Õn hµng tr¨m tû ®ång (®èi víi nh÷ng ng©n hµng lín) vµ hµng chôc tû ®ång ®èi víi nh÷ng ng©n hµng nhá. Trong khi ®ã lîi nhu©n hµng n¨m cña c¸c NHTM khã cã thÓ thÓ ®¹t b»ng con sè mµ quü dù phßng ®· trÝch lËp ®Çu n¨m. gi¶i ph¸p phßng ngõa vµ h¹n chÕ rñi ro tÝn dông víi c¸c NHTM ViÖt Nam Trong thêi gian gÇn ®©y, ho¹t ®éng kinh doanh tÝn dông cña c¸c NHTM ViÖt Nam ®· thu ®­îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh, nh×n l¹i n¨m 2000 cã thÓ thÊy tÝn dông t¨ng tr­ëng c¶ vÒ quy m« lÉn tèc ®é trong khi nî qu¸ h¹n ®­îc kiÒm chÕ. §Õn n¨m 2000 tû lÖ nî qu¸ h¹n cña toµn bé hÖ thèng ng©n hµng ®· gi¶m h¬n 1,1% so víi n¨m 1999. §iÒu ®ã cho thÊy sau hµng lo¹t biÖn ph¸p nh»m t¨ng c­êng qu¶n lý rñi ro tÝn dông, xö lý nî qu¸ h¹n ®· mang l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ kh¶ quan. Tuy nhiªn c¬ chÕ qu¶n lý rñi ro tÝn dông trong thêi gian gÇn ®©y vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ. Cô thÓ lµ hÖ thèng th«ng tin tÝn dông lµm viÖc víi hiÖu qu¶ ch­a cao, viÖc sµng läc vµ gi¸m s¸t cña NHTM ®èi víi kh¸ch hµng ch­a ®­îc xem träng, l­îng th«ng tin thu thËp ®­îc vÉn ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu vÒ sè l­îng, chÊt l­îng, tÝnh cËp nhËt ... §iÒu nµy t¹o nªn mét m«i tr­êng th«ng tin kh«ng hoµn h¶o cho ho¹t ®éng kinh doanh tÝn dông. Bªn c¹nh ®ã viÖc trÝch lËp vµ sö dông quü dù phßng rñi ro ch­a phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ hiÖn nay cña ViÖt Nam. §a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t­ ch­a ®­îc thùc hiÖn. Tr×nh ®é vµ ®¹o ®øc kinh doanh cña c¸c c¸n bé ng©n hµng ®ang lµ vÊn ®Ò nhøc nhèi, vai trß qu¶n lý cña NHNN cßn h¹n chÕ... ChÝnh nh÷ng h¹n chÕ trªn ®· dÉn ®Õn thùc tr¹ng nî qu¸ h¹n nh­ hiÖn nay, ®iÒu nµy ®ßi hái chóng ta ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m phßng ngõa vµ h¹n chÕ rñi ro ®Õn møc thÊp nhÊt. Sau ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu: PhÇn III kÕt luËn Ho¹t ®éng cho vay g¾n liÒn víi rñi ro liªn quan ®Õn ng­êi vay mµ c¸c ng©n hµng kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®­îc mét c¸ch hoµn h¶o. Nh­ng mÆt kh¸c lîi nhuËn l¹i g¾n liÒn víi møc rñi ro. Mét nhµ qu¶n lý ®Çu t­ giái kh«ng thÓ lµ mét ng­êi sî rñi ro mµ ph¶i lµ ng­êi biÕt ®¸nh gi¸, kiÓm so¸t møc rñi ro vµ h¹n chÕ nã ë møc ®é tèi thiÓu t­¬ng øng víi môc tiªu lîi nhuËn cña m×nh. Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin vµ tµi chÝnh ®· thùc sù lµm phong phó thªm kü thuËt qu¶n lý rñi ro. Tuy nhiªn hiÖu qu¶ cña nã l¹i phô thuéc vµo kü n¨ng cña c¸c nhµ qu¶n lý ®Çu t­ trong viÖc sö dông c¸c kü thuËt ®¸nh gi¸ vµ phßng ngõa rñi ro. §Ò tµi “ Mét sè gi¶i ph¸p phßng ngõa vµ h¹n chÕ rñi ro tÝn dông víi c¸c NHTM ViÖt Nam ” lµ mét ®Ò tµi rÊt bæ Ých ®èi víi em. Qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu em ®· tÝch luü ®­îc nhiÒu kiÕn thøc vÒ c¸c kü thuËt ®¸nh gi¸ rñi ro tÝn dông còng nh­ c¸c nghiÖp vô phßng ngõa vµ h¹n chÕ rñi ro tÝn dông. §Ó trë thµnh mét nhµ qu¶n lý ng©n hµng giái th× nhÊt thiÕt chóng ta ph¶i biÕt ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ c¸c lo¹i rñi ro, n¾m v÷ng c¸c nghiÖp vô phßng ngõa vµ h¹n chÕ rñi ro, nhÊt lµ ®èi víi rñi ro tÝn dông. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o Anthony Saunders vµ Helen lange Qu¶n trÞ rñi ro trong kinh doanh ng©n hµng-NXB thèng kª Hµ Néi-1999. Frederic S.Mishkin tiÒn tÖ, ng©n hµng vµ thÞ tr­êng tµi chÝnh NXB khoa häc kü thuËt Qu¶n lý vµ kinh doanh tiÒn tÖ NXB tµi chÝnh thÞ tr­êng tµi chÝnh vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n NXB mòi cµ mau gi¸o tr×nh lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ tr­êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n T¹p chÝ ng©n hµng c¸c sè 1+2,11,12, n¨m 1998 sè chuyªn ®Ò 12/1998 Sè 7,9/ 1999 sè 11,5 /2000 sè 6 n¨m 2001. T¹p chÝ thÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ sè 18,24 n¨m 2000 sè 8 n¨m 2001 T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn LuËt c¸c TCTD ®­îc quèc héi th«ng qua ngµy 22/12/1997 NXB chÝnh trÞ quèc gia