Đề án Hoàn thiện và đổi mới chính sách tiền lương trong giai đoạn 2002 - 2007

Lêi nãi ®Çu Trong nh÷ng n¨m qua, c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ ë n­íc ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu to lín, ®ång thêi §¶ng vµ Nhµ n­íc ta cßn rÊt quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò x· héi. T­ t­ëng chØ ®¹o c¸c chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch x· héi lµ ch¨m sãc, båi d­ìng vµ ph¸t huy nh©n tè con ng­êi víi t­ c¸ch võa lµ ®éng lùc, võa lµ môc tiªu cña c¸ch m¹ng, trong ®ã viÖc lµm, c«ng b»ng x· héi, n©ng cao d©n trÝ, lµnh m¹nh ho¸ x· héi, ch¨m sãc vµ båi d­ìng søc khoÎ cña nh©n d©n lµ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng vµ bøc b¸ch hiÖn nay. Song t×nh h×nh thùc tÕ cho thÊy r»ng, sù ®æi míi mét sè lÜnh vùc x· héi cßn ch­a theo kÞp víi c«ng cuéc ®æi míi chung cña ®Êt n­íc. C¸c vÊn ®Ò tiÒn l­¬ng, viÖc lµm vµ qu¶n lý lao ®éng cßn cã nh÷ng ®iÓm bÊt hîp lý, ch­a t¹o ®­îc ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. ChÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng cña ta ®· qu¸ l¹c hËu, tiÒn l­¬ng kh«ng ®¶m b¶o ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, kh«ng ph¶n ¸nh ®óng thùc tr¹ng thu nhËp cña nh÷ng ng­êi lµm c«ng ¨n l­¬ng, lµm mÊt ®éng lùc kÝch thÝch cña tiÒn l­¬ng, lµm cho hÖ thèng ph©n phèi cña n­íc ta bÞ rèi lo¹n. Nhµ n­íc kh«ng ®iÒu tiÕt ®­îc thu nhËp, lµm t¨ng t×nh tr¹ng ph©n hãa bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi. Tõ viÖc nhËn thøc râ tÇm quan träng cña chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi, t«i ®· chän ®Ò tµi “Hoµn thiÖn vµ ®æi míi chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng trong giai ®o¹n 2002 - 2007” lµm TiÓu luËn Kinh tÕ chÝnh trÞ. TiÓu luËn sÏ tËp chung vµo mét sè vÊn ®Ò chÝnh sau: Thø nhÊt: C¬ së lý luËn vÒ tiÒn l­¬ng. Thø hai: Ph©n tÝch thùc tr¹ng tiÒn l­¬ng vµ chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng trong nh÷ng n¨m qua. Thø ba: Ph­¬ng h­íng ®æi míi vµ c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi tiÒn l­¬ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN. §©y lµ mét ®Ò tµi réng vµ phøc t¹p, cßn cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau. Do ®ã, t«i rÊt mong nhËn ®­îc sù quan t©m vµ ®ãng gãp ý kiÕn cña thÇy c« vµ b¹n ®äc ®Ó hoµn thiÖn ®Ò tµi nµy. PhÇn 1: C¬ së lý luËn vÒ tiÒn l­¬ng. 1.1.Lý luËn tiÒn l­¬ng cña tr­êng ph¸i cæ ®iÓn William Petty (1623-1687) Lý thuyÕt tiÒn l­¬ng cña William Petty ®­îc x©y dùng trªn c¬ së lý thuyÕt gi¸ trÞ - lao ®éng. ¤ng coi lao ®éng lµ hµng ho¸, tiÒn l­¬ng lµ gi¸ c¶ tù nhiªn cña lao ®éng. ¤ng ®Æt nhiÖm vô x¸c ®Þnh møc tiÒn l­¬ng. Theo «ng giíi h¹n cao nhÊt cña tiÒn l­¬ng lµ møc t­ liÖu sinh ho¹t tèi thiÓu ®Ó nu«i sèng ng­êi c«ng nh©n. ¤ng cho r»ng, tiÒn l­¬ng cao th× c«ng nh©n thÝch uèng r­îu, hay bá viÖc. Cßn l­¬ng thÊp th× c«ng nh©n ph¶i tÝch cùc lao ®éng, g¾n víi nhµ t­ b¶n h¬n. Nh­ vËy, chÝnh William Petty lµ ng­êi ®Çu tiªn trong lÞch sö ®Æt nÒn mãng cho lý thuyÕt "quy luËt s¾t vÒ tiÒn l­¬ng". Lý thuyÕt møc l­¬ng tèi thiÓu ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn ban ®Çu cña CNTB. Lóc nµy, s¶n xuÊt ch­a ph¸t triÓn, ®Ó buéc c«ng nh©n lµm viÖc, giai cÊp t­ s¶n ph¶i dùa vµo Nhµ n­íc ®Ó duy tr× møc l­¬ng thÊp. Tuy nhiªn tõ lý luËn nµy ta thÊy ®­îc lµ, c«ng nh©n chØ nhËn ®­îc tõ s¶n phÈm lao ®éng cña m×nh nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t tèi thiÓu do hä t¹o ra. PhÇn cßn l¹i ®· bÞ nhµ t­ b¶n chiÕm ®o¹t. §ã lµ mÇm mèng ph©n tÝch sù bãc lét. Adam-Smith (1723-1790) ViÖc ph©n tÝch tiÒn l­¬ng cña A.Smith cã nhiÒu ®iÒu quý gi¸. Theo «ng, khi lµm viÖc b»ng t­ liÖu s¶n xuÊt vµ ruéng ®Êt cña m×nh, ng­êi s¶n xuÊt nhËn ®­îc s¶n phÈm toµn vÑn cña lao ®éng cña hä. Song khi së h÷u TBCN xuÊt hiÖn, ng­êi c«ng nh©n trë thµnh lao ®éng lµm thuª, th× tiÒn l­¬ng cña hä kh«ng ph¶i lµ toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm lao ®éng cña hä s¶n xuÊt ra n÷a, mµ chØ lµ mét bé phËn cña gi¸ trÞ ®ã. C¬ së tiÒn l­¬ng lµ gi¸ trÞ t­ liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ®Ó nu«i sèng ng­êi c«ng nh©n vµ con c¸i anh ta ®Ó ®­îc tiÕp ®­a ra thay thÕ trªn thÞ tr­êng lao ®éng. ¤ng nghiªn cøu møc b×nh th­êng cña tiÒn l­¬ng vµ chØ ra giíi h¹n tèi thiÓu cña nã. Theo «ng, nÕu tiÒn l­¬ng thÊp h¬n møc tèi thiÓu nµy, lµ sù th¶m ho¹ cho sù tån t¹i cña d©n téc. Mét ®Æc ®iÓm kh¸c trong lý thuyÕt tiÒn l­¬ng cña A.Smith lµ «ng nghiªn cøu tiÒn l­¬ng trong c¬ chÕ thÞ tr­êng lao ®éng tù do. Theo «ng cã mét c¬ chÕ chi phèi tiÒn l­¬ng vËn ®éng nh­ sau: T¨ng l­¬ng dÉn ®Õn t¨ng tû sè sinh, t¨ng cung lao ®éng, t¨ng c¹nh tranh gi÷a c«ng nh©n ®Ó b¸n lao ®éng. Gi¶m tiÒn l­¬ng dÉn ®Õn gi¶m tû sè sinh, gi¶m sung lao ®éng, t¨ng c¹nh tranh gi÷a c¸c nhµ t­ b¶n ®Ó mua lao ®éng nªn lµm cho l­¬ng t¨ng lªn. A.Smith lµ ng­êi ñng hé tiÒn l­¬ng cao. Theo «ng , tiÒn l­¬ng cao sÏ t¨ng kh¶ n¨ng t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ møc l­¬ng cao t­¬ng ®èi lµ nh©n tè kÝch thÝch c«ng nh©n t¨ng n¨ng xuÊt lao ®éng. §iÒu ®ã t¹o ra ®iÒu kiÖn t¨ng tÝch luü t­ b¶n vµ t¨ng nhu cÇu vÒ lao ®éng. ¤ng phª ph¸n quan ®iÓm cho r»ng tr¶ l­¬ng cao lµm cho c«ng nh©n l­êi biÕng vµ kh«ng khuyÕn khÝch lao ®éng. ¤ng v¹ch râ r»ng, nhµ t­ b¶n kh«ng sî g× viÖc tr¶ l­¬ng cho c«ng nh©n cao, v× c¬ chÕ thÞ tr­êng lao ®éng sÏ ®iÒu chØnh møc tiÒn l­¬ng thÝch øng. Tuy nhiªn trong lý thuyÕt tiÒn l­¬ng A.Smith còng nh­ c¸c nhµ kinh tÕ häc t­ s¶n tr­íc vµ sau ®Òu cho r»ng, tiÒn l­¬ng lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng. David Ricardo. VÒ tiÒn l­¬ng, «ng coi lao ®éng lµ hµng ho¸. TiÒn l­¬ng, hay gi¸ c¶ thÞ tr­êng cña lao ®éng, ®­îc x¸c ®Þnh trªn cë së gi¸ c¶ tù nhiªn vµ xoay quanh nã. Gi¸ c¶ tù nhiªn cña hµng ho¸ lao ®éng lµ gi¸ trÞ nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t nu«i sèng ng­êi c«ng nh©n vµ gia ®×nh anh ta. «ng ®· chØ ra cÊu thµnh t­ liÖu sinh ho¹t cho ng­êi c«ng nh©n phô thuéc vµo yÕu tè lÞch sö, truyÒn thèng d©n téc, song «ng l¹i chñ tr­¬ng t­ liÖu sinh ho¹t ®ã chØ ë møc tèi thiÓu. Hay nãi mét c¸ch kh¸c, «ng ñng hé "lý thuyÕt quy luËt s¾t vÒ tiÒn l­¬ng". ¤ng gi¶i thÝch r»ng, tiÒn l­¬ng ph¶i ë møc tèi thiÓu, ®ã lµ quy luËt chung tù nhiªn cho mäi x· héi. ChØ trong ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt thuËn lîi, kh¶ n¨ng t¨ng lùc l­îng s¶n xuÊt míi v­ît kh¶ n¨ng t¨ng d©n sè, cßn trong ®iÒu kiÖn b×nh th­êng, víi ®Êt ®ai h¹n chÕ vµ sù gi¶m sót hiÖu qu¶ cña ®Çu t­ bæ sung, sÏ lµm cña c¶i t¨ng chËm h¬n d©n sè. Khi ®ã, c¬ chÕ ®iÒu tiÕt tù ph¸t sÏ ho¹t ®éng. §iÒu ®ã sÏ k×m h·m tèc ®é t¨ng d©n sè, ¤ng ñng hé viÖc Nhµ n­íc kh«ng can thiÖp vµo ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng lao ®éng, phª ph¸n sù gióp ®ì ®èi víi ng­êi nghÌo, v× theo «ng, lµm nh­ vËy sÏ ng¨n c¶n sù ho¹t ®éng cña quy luËt tù nhiªn. 1.2. Lý luËn vÒ tiÒn l­¬ng cña C.M¸c. Trong x· héi t­ b¶n, ng­êi c«ng nh©n b¸n søc lao ®éng cho nhµ t­ b¶n vµ sau qu¸ tr×nh lµm viÖc ng­êi c«ng nh©n nhËn ®­îc 1 kho¶n thu nhËp d­íi h×nh thøc tiÒn c«ng hay tiÒn l­¬ng. Víi h×nh thøc tr¶ l­¬ng hay tr¶ c«ng nh­ vËy lµm cho ng­êi ta dÔ lÇm t­ëng tiÒn c«ng lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng vµ lao ®éng lµ hµng ho¸. NÕu nhµ t­ b¶n tr¶ ®óng gi¸ trÞ lao ®éng th× nhµ t­ b¶n kh«ng bãc lét c«ng nh©n. Nh­ng C¸c m¸c ®· ph©n tÝch vµ chØ râ tiÒn c«ng hay tiÒn l­¬ng kh«ng thÓ lµ gi¸ c¶ cña lao ®éng bëi lao ®éng lµ mét ph¹m trï tr×u t­îng do ®ã nã kh«ng thÓ lµ hµng ho¸ v× vËy tiÒn c«ng ph¶i lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng bëi søc lao ®éng lµ c¸i hiÖn diÖn trong c¬ thÓ cña mçi con ng­êi nãi lªn n¨ng lùc lao ®éng cña mçi con ng­êi. H¬n n÷a, nÕu lao ®éng lµ hµng ho¸ mµ nhµ t­ b¶n tr¶ ®óng gÝa trÞ th× phñ ®Þnh quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­ cã nghÜa lµ nhµ t­ b¶n øng vèn chÊp nhËn rñi ro nh­ng kh«ng thu ®­îc gi¸ trÞ thÆng d­ ®iÒu ®ã lµ v« lý. NÕu lao ®éng lµ hµng ho¸ th× hµng ho¸ ®ã còng ph¶i cã gi¸ trÞ. Nh­ng th­íc ®o néi t¹i cña gi¸ trÞ lµ lao ®éng. Nh­ vËy, gi¸ trÞ cña lao ®éng l¹i ®­îc ®o b»ng lao ®éng lµ mét ®iÒu luÈn quÈn v« nghÜa. Tõ ®ã, M¸c ®i ®Õn kÕt luËn, lao ®éng kh«ng ph¶i lµ hµng, mµ chÝnh søc lao ®éng míi lµ hµng ho¸. TiÒn l­¬ng lµ sù biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ søc lao ®éng, lµ gi¸ c¶ cña søc lao ®éng mµ biÓu hiÖn ra bªn ngoµi nh­ lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng. PhÇn 2: Thùc tr¹ng tiÒn l­¬ng vµ chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng qua tõng giai ®o¹n. 2.1.Thùc tr¹ng tiÒn l­¬ng vµ chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng qua tõng giai ®o¹n. 2.1.1. Giai ®o¹n tr­íc n¨m 1993: Tr­íc n¨m 1993, chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng cña chóng ta ®­îc thùc hiÖn theo NghÞ ®Þnh sè 235/H§BT vµ diÔn biÕn tiÒn l­¬ng qua 21 lÇn ®iÒu chØnh,bæ sung tõ th¸ng 9-1985 ®Õn ®Çu n¨m 1993. Qua 21 lÇn ®iÒu chØnh, tõ khi ban hµnh NghÞ ®Þnh 235/H§BT ngµy 18-9-1985 ®Õn hÕt quý i n¨m 1993 th× møc l­¬ng cña c¸n bé, c«ng nh©n viªn h­ëng l­¬ng tõ ng©n s¸ch, vµ th«ng sè tiÒn l­¬ng trong c¸c doanh nghiÖp nh­ sau: §èi víi doanh nghiÖp: tû lÖ tr­ît gi¸ trªn dùa vµo th«ng sè tiÒn l­¬ng lµ 370% tiÒn l­¬ng vµ phô cÊp theo quyÕt ®Þnh 102/H§BT, tÝnh ra møc l­¬ng b×nh qu©n lµ: 105.750®/th¸ng. §èi víi khu vùc h­ëng l­¬ng tõ ng©n s¸ch: tæng trî cÊp tr­ît gi¸ lµ 125% tiÒn l­¬ng chÝnh theo QuyÕt ®Þnh 203/H§BT vµ c¸c kho¶n bï nh­ sau: Møc l­¬ng tèi thiÓu lµ 77.520®/th¸ng; møc l­¬ng b×nh qu©n lµ 119.875®/th¸ng; møc l­¬ng tèi ®a (Bé tr­ëng). Ngoµi tiÒn l­¬ng, trî cÊp vµ c¸c kho¶n bï gi¸ (bï ®iÖn, b¶o hiÓm y tÕ, tiÒn häc, tiÒn nhµ ë), ®Õn ®Çu n¨m 1993, tiÒn l­¬ng c¸n bé, c«ng nh©n viªn vÉn cßn ®­îc Nhµ n­íc bao cÊp vµ chi vÒ ®i l¹i (®i lµm viÖc hµng ngµy vµ ®i phÐp), vÒ b¶o hiÓm x· héi. Cã thÓ ®¸nh gi¸ tæng qu¸t thùc tr¹ng tiÒn l­¬ng cña c«ng nh©n viªn chøc Nhµ n­íc nh­ sau: * Nh÷ng ®iÒu ®· thùc hiÖn: Tõ n¨m 1985 ®Õn 1993 ®· thùc hiÖn ®­îc mét b­íc tiÒn tÖ ho¸ tiÒn l­¬ng, xo¸ bá c¸c mÆt hµng ph©n phèi theo ®Þnh l­îng c¬ chÕ gi¸ thÊp, tho¸t ly khái gi¸ trÞ hµng hãa. §ång thêi, cïng víi viÖc bï tiÒn b¶o hiÓm y tÕ, tiÒn häc, tiÒn nhµ ë ®· bá dÇn ®­îc bao cÊp trong tiÒn l­¬ng. Trong kÕt cÊu tiÒn l­¬ng ®· cã sù thay ®æi c¬ b¶n nh­ sau: phÇn ph©n phèi trùc tiÕp b»ng tiÒn ngµy cµng t¨ng; phÇn ph©n phèi gi¸n tiÕp, bao cÊp qua ng©n s¸ch Nhµ n­íc ngµy cµng gi¶m: ®Õn ®Çu n¨m 1993 chØ cßn 2 kho¶n ph©n phèi gi¸n tiÕp b»ng 20% phÇn ph©n phèi b»ng tiÒn lµ b¶o hiÓm x· héi vµ chi ®i l¹i. ViÖc thay ®æi kÕt cÊu tiÒn l­¬ng lµ ®Æc biÖt quan träng, võa phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng, võa lµm thay ®æi c¬ b¶n m« h×nh ph©n chia s¶n phÈm x· héi vµ thu nhËp quèc d©n. VÒ tæ chøc tiÒn l­¬ng theo NghÞ ®Þnh 235/H§BT so víi chÕ ®é tiÒn l­¬ng n¨m 1960 ®¬n gi¶n vµ dÔ hiÓu h¬n. Sè thang, b¶ng l­¬ng vµ c¸c chÕ ®é phÞ cÊp Ýt h¬n, phï hîp víi sù thay ®æi trong kÕt cÊu lao ®éng x· héi tõ n¨m 1960 ®Õn 1985. Tõ n¨m 1985 ®Õn 1993 ®· cã sù thay ®æi c¬ b¶n trong c¬ chÕ tiÒn l­¬ng ®èi víi khu vùc s¶n xuÊt, kinh doanh. §èi víi khu vùc nµy, tiÒn l­¬ng theo c¸c thang l­¬ng, b¶ng l­¬ng, phô cÊp mµ Nhµ n­íc quy ®Þnh th­êng chØ lµ th«ng sè ®Çu vµo. * Nh÷ng tån t¹i: Ngay tõ khi míi ban hµnh, b¶n th©n chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng theo NghÞ ®Þnh sè 235/H§BT ®· cã rÊt nhiÒu h¹n chÕ, kh«ng phï hîp víi kh¶ n¨ng kinh tÕ lóc ®ã: tiÒn l­¬ng thùc tÕ th¸ng 9-1985 t¨ng 64%, ®êi sèng ng­êi h­ëng l­¬ng ®­îc c¶i thiÖn kh¸, song chØ ®­îc mét thêi gian rÊt ng¾n, nÒn kinh tÕ r¬i vµo t×nh tr¹ng l¹m ph¸t ngµy cµng trÇm träng ®· lµm cho tiÒn l­¬ng thùc tÕ gi¶m sót liªn tôc. MÆc dï Nhµ n­íc ®· ban hµnh bæ sung c¸c quyÕt ®Þnh 202/H§BT vµ 203/H§BT, tÝnh l¹i tiÒn l­¬ng, nh­ng chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng vÉn mÊt dÇn ý nghÜa trong s¶n xuÊt vµ trong ®êi sèng x· héi. Sù bÊt hîp lý, l¹c hËu cña tiÒn l­¬ng trong giai ®o¹n nµy ph¶n ¸nh nh÷ng ®iÓm sau ®©y: TiÒn l­¬ng theo chÕ ®é kh«ng ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. TiÒn l­¬ng ®­îc tiÒn tÖ ho¸ ë møc ®é thÊp, do ®ã kh«ng ®­îc h¹ch to¸n ®Çy ®ñ vµo gi¸ thµnh vµ che giÊu sù ph©n phèi kh«ng c«ng b»ng trong c¸c quan hÖ x· héi. Toµn bé chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ®­îc x©y dùng vµ ban hµnh ¸p dông riªng cho c«ng nh©n, viªn chøc khu vùc Nhµ n­íc. Møc l­¬ng tèi thiÓu vµ hÖ thèng thang, b¶ng l­¬ng hoµn toµn t¸ch rêi vµ c¸ch biÖt víi hÖ thèng tiÒn l­¬ng vµ thu nhËp trong ph¹m vi toµn x· héi. XÐt vÒ kÕt cÊu hÖ thèng thang l­¬ng, b¶ng l­¬ng vµ c¸c chÕ ®é phô cÊp l­¬ng ta thÊy: HÖ thèng thang l­¬ng, b¶ng l­¬ng kh«ng ph¶n ¸nh ®­îc sù kh¸c biÖt vÒ tiÒn l­¬ng gi÷a c¸c lo¹i lao ®éng, do béi sè tiÒn l­¬ng chung qu¸ chËt hÑp. HÖ thèng thang l­¬ng, b¶ng l­¬ng kh«ng ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a s¶n xuÊt-kinh doanh, qu¶n lý Nhµ n­íc vµ c¸c chøc vô d©n cö. KÕt cÊu b¶ng l­¬ng cßn trïng l¾p vµ qu¸ chi tiÕt, ®· g©y khã kh¨n cho qu¸ tr×nh sö dông vµ qu¶n lý tiÒn l­¬ng, ®ång thêi kh«ng cã t¸c dông khuyÕn khÝch lao ®éng. §èi víi c¸c b¶ng l­¬ng chøc vô cña c¸n bé qu¶n lý ch­a cã tiªu chuÈn nghiÖp vô, cho nªn viÖc ®¸nh gi¸, ph©n biÖt tiÒn l­¬ng ch­a cã c¬ së. HÖ thèng phô cÊp l­¬ng rÊt phøc t¹p vµ ®a d¹ng, song ch­a kh¸i qu¸t ®­îc c¸c chøc n¨ng vµ néi dung vÒ ®iÒu kiÖn lao ®éng, nh»m b¶o ®¶m tÝnh chÊt khuyÕn khÝch, ­u ®·i vµ ®Òn bï hao phÝ lao ®éng. C¬ chÕ qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ tiÒn l­¬ng béc lé nhiÒu s¬ hë vµ kh«ng thÝch øng víi ®iÒu kiÖn ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ-x· héi hiÖn nay. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng kh«ng ®ång bé víi c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ-x· héi nªn ®· lµm s©u s¾c thªm m©u thuÉn ngay b¶n th©n chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng, g©y hçn lo¹n trong ph©n phèi thu nhËp vµ vi ph¹m nghiªm träng c«ng b»ng x· héi. 2.1.2. Giai ®o¹n tõ 1993 ®Õn 2000. a. Mét sè quan ®iÓm c¬ b¶n. Khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng theo NghÞ ®Þnh 235/H§BT võa l¹c hËu, võa chøa ®ùng nhiÒu m©u thuÉn, cã ¶nh h­ëng xÊu ®Õn s¶n xuÊt, ®êi sèng vµ c«ng b»ng x· héi. Tõ thùc tÕ ®ã, viÖc x©y dùng chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng míi nh»m ®¸p øng ®ßi hái kh¸ch quan cña c«ng cuéc ®æi míi võa lµ c«ng viÖc cÇn thiÕt bøc b¸ch, võa lµ yªu cÇu c¬ b¶n vµ l©u dµi. C¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng lÇn nµy dùa trªn sù thay ®æi c¬ b¶n nhËn thøc, quan ®iÓm, nguyªn t¾c vÒ tiÒn l­¬ng phï hîp víi sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc. Nh÷ng quan ®iÓm ®ã lµ: TiÒn l­¬ng lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng, ®­îc h×nh thµnh qua tho¶ thuËn gi÷a ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng phï hîp víi quan hÖ cung-cÇu søc lao ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Thay ®æi kÕt cÊu tiÒn l­¬ng tõ viÖc ph©n phèi gi¸n tiÕp sang ph©n phèi trùc tiÕp trong tiÒn l­¬ng (nhµ ë, b¶o hiÓm y tÕ, tiÒn häc,…), ®ång thêi ph©n biÖt râ hÖ thèng tiÒn l­¬ng cña c¸c chøc vô bÇu cö, hµnh chÝnh sù nghiÖp, s¶n xuÊt-kinh doanh vµ lùc l­îng vò trang. T¸ch dÇn c¸c chÕ ®é ®·i ngé ra khái tiÒn l­¬ng. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng trªn c¬ së s¾p xÕp, tinh gi¶n bé m¸y vµ biªn chÕ trong khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp, g¾n tiÒn l­¬ng víi chÊt l­îng, hiÖu qu¶ c«ng t¸c, thóc ®Èy nÒn hµnh chÝnh quèc gia. Ng­êi ®ñ tiªu chuÈn th× ®­îc h­ëng l­¬ng míi, ng­êi ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu c«ng viÖc th× ph¶i cã kÕ ho¹ch ®µo t¹o båi d­ìng, ng­êi kh«ng ®ñ tiªu chuÈn vµ kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu c«ng viÖc th× ®­îc s¾p xÕp l¹i. C¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ph¶i ®ång bé víi c¶i c¸ch chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi liªn quan, vµ viÖc ®æi míi chÝnh s¸ch ph¶i cã thêi gian, phèi hîp chÆt chÏ lµm tiÒn ®Ò vµ thóc ®Èy c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng. Thùc hiÖn c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng lµ mét qu¸ tr×nh víi nh÷ng b­íc ®i thÝch hîp, võa x©y dùng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, võa kiÓm so¸t va ®iÒu tiÕt nh÷ng bÊt hîp lý trong x· héi. b. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng theo NghÞ ®Þnh 25/CP, 26/CP. Theo c¸c NghÞ ®Þnh 25/CP vµ 26/CP, møc l­¬ng 120®/th¸ng lµ møc l­¬ng ®­îc x¸c ®Þnh dùa vµo c¸c c¨n cø sau: Theo møc l­¬ng tèi thiÓu ®· ®­îc nghiªn cøu trong ®Ò ¸n c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng tÝnh tõ th¸ng 10-1990 céng thªm phÇn tr­ît gi¸ tõ ®ã ®Õn nay. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra, tiÒn c«ng vµ thu nhËp tèi thiÓu ë mét sè vïng vµ mét sè ®Þa ph­¬ng (thµnh phè, ®ång b»ng, miÒn nói, Trung, Nam, B¾c) vµ phóc tra 2000 phiÕu trªn 7000 phiÕu ®· ®iÒu tra vÒ l­¬ng tèi thiÓu n¨m 1990. Theo møc l­¬ng tèi thiÓu kÓ c¶ c¸c kho¶n tiÒn tÖ ho¸ khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp Víi c¸c c¨n cø trªn, møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu n»m trong kho¶ng tõ 108.000 - 135.000®. Nh­ vËy, møc l­¬ng tèi thiÓu 120.000® lµ møc l­¬ng b×nh qu©n cña c¸c tÝnh to¸n trªn. Møc l­¬ng tèi thiÓu nµy ®· gi¶i quyÕt ®­îc mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n sau ®©y: C¶i thiÖn mét phÇn ®¸ng kÓ ®êi sèng cña c¸n bé, c«ng nh©n viªn. Møc l­¬ng tèi thiÓu tr­íc c¶i c¸ch kÓ c¶ c¸c kho¶n tiÒn tÖ ho¸ lµ 88.500®. Møc l­¬ng tèi thiÓu míi lµ 120.000®, t¨ng 36,3%. Thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi th«ng qua viÖc ®­a tiÒn nhµ vµo l­¬ng vµ bï tiÒn ®iÖn. Xo¸ bao cÊp lµm cho tiÒn l­¬ng ph¶n ¸nh ®óng gi¸ trÞ ®Ó h¹ch to¸n ®óng quü tiÒn l­¬ng trong gi¸ thµnh s¶n phÈm. Tuy nhiªn, møc l­¬ng tèi thiÓu nµy cã mét sè nh­îc ®iÓm: ChØ lµ møc l­¬ng phæ biÕn cho nhiÒu vïng nh­ng ch­a tÝnh ®Õn nh÷ng vïng cã møc l­¬ng tèi thiÓu cao h¬n. Qua ®iÒu tra cho thÊy ë vïng cã l­¬ng tèi thiÓu cao nhÊt th­êng gÊp tõ 1,3 ®Õn 1,6 lÇn vïng cã møc l­¬ng tèi thiÓu thÊp nhÊt. Lµ møc l­¬ng cßn thÊp so víi yªu cÇu chung cña ®êi sèng c«ng nh©n viªn chøc hµnh chÝnh sù nghiÖp - khu vùc chñ yÕu ¸p dông tiÒn l­¬ng cøng. Béi sè tiÒn l­¬ng gi÷a l­¬ng tèi thiÓu, trung b×nh vµ tèi ®a (Chñ tÞch n­íc) ®­îc ®­a ra lµ 1 - 2,2 - 13. So víi chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng theo NghÞ ®Þnh 235/H§BT th× ®©y lµ béi sè ®· ®­îc më réng rÊt nhiÒu, nh»m xo¸ bá tÝnh b×nh qu©n trong tiÒn l­¬ng. Mèi quan hÖ tiÒn l­¬ng gi÷a c¸c bËc l­¬ng vµ thang l­¬ng, b¶ng l­¬ng ®­îc x©y dùng trªn c¸c hÖ sè. Mçi møc l­¬ng sec b»ng hÖ sè l­¬ng nh©n víi møc l­¬ng tèi thiÓu. §©y lµ c¶i tiÕn kh¸c biÖt so víi hÖ thèng chÕ ®é tiÒn l­¬ng tr­íc ®©y. Ph­¬ng ph¸p hÖ sè cã ­u ®iÓm: + Khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ thay ®æi, cã thÓ dÔ dµng ®iÒu chØnh tiÒn l­¬ng trªn c¬ së thay ®æi møc l­¬ng tèi thiÓu, nh­ng vÉn gi÷ ®­îc quan hÖ vÒ tiÒn l­¬ng gi÷a c¸c thang l­¬ng, b¶ng l­¬ng vµ c¸c møc l­¬ng trong thang b¶ng l­¬ng. + ThÓ hiÖn râ vÒ quan hÖ tiÒn l­¬ng gi÷a c¸c lo¹i lao ®éng nªn dÔ hiÓu, dÔ nhí vµ dÔ ¸p dông. Cã thÓ ®¸nh gi¸ tæng qu¸t thùc tr¹ng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng trong giai ®o¹n tõ n¨m 1993 ®Õn n¨m 2000 nh­ sau: * Nh÷ng ®iÒu ®· thùc hiÖn: Thø nhÊt, trong thiÕt kÕ c¸c thang l­¬ng, b¶ng l­¬ng cã c¬ së khoa häc, phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng. Trong qu¸ tr×nh vËn ®éng, møc tiÒn l­¬ng lu«n lu«n thay ®æi nh­ng gi÷a c¸c bËc l­¬ng, thang l­¬ng, b¶ng l­¬ng vÉn cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau. Dïng ph­¬ng ph¸p hÖ sè ®Ó thÓ hiÖn c¸c mèi quan hÖ ®ã lµ ph­¬ng ph¸p khoa häc, ®¸p øng sù vËn ®éng cña tiÒn l­¬ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §©y lµ ­u ®iÓm rÊt c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng míi. Møc l­¬ng tèi thiÓu ®­îc x¸c ®Þnh dùa vµo nhiÒu c¨n cø kh¸c nhau, võa cã c¬ së lý luËn võa dùa vµo ®iÒu kiÖn thùc tÕ vµ ®­îc x· héi chÊp nhËn. Thø hai, béi sè tiÒn l­¬ng ®· ®­îc më réng võa ph¶i, phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ vµ ®¶m b¶o khuyÕn khÝch lao ®éng cã tr×nh ®é cao. Béi sè tiÒn l­¬ng lÇn nµy cao h¬n n¨m 1996 vµ cao h¬n nhiÒu so víi lÇn c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng n¨m 1985. Víi béi sè nµy, tæng quü tiÒn l­¬ng sÏ kh«ng lín, v× ®¹i bé phËn ng­êi h­ëng l­¬ng ë møc l­¬ng trung b×nh, nh­ng nã cho phÐp khuyÕn khÝch nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é cao, cã tµi n¨ng thùc sù. Béi sè nµy ®· cho phÐp t¹o ra kho¶ng c¸ch cÇn thiÕt gi÷a c¸c thang l­¬ng, b¶ng l­¬ng. Béi sè nµy sÏ ®­îc më réng h¬n nÕu ®iÒu kiÖn kinh tÕ trong nh÷ng n¨m tíi cho phÐp. Thø ba, chÕ ®é tiÒn l­¬ng míi ®· thùc hiÖn tiÒn tÖ ho¸ hoµn toµn, ®¶m b¶o sù c«ng b»ng h¬n trong ph©n phèi, xo¸ bá bao cÊp trong tiÒn l­¬ng, t¹o ®iÒu kiÖn ho¹ch to¸n ®Çy ®ñ tiÒn l­¬ng trong gi¸ thµnh s¶n phÈm. Nhµ n­íc ®· xo¸ bá ®­îc sù bao cÊp vÒ tiÒn l­¬ng ®èi víi c¸n bé, c«ng nh©n viªn trong c¸c doanh nghiÖp, gi¶m bít g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch, thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp ho¹ch to¸n ®óng, ®ñ tiÒn l­¬ng trong gi¸ thµnh s¶n phÈm. * Nh÷ng tån t¹i vµ thiÕu sãt: Mét lµ, møc l­¬ng tèi thiÓu cßn thÊp so víi yªu cÇu cña ®êi sèng c«ng chøc. Theo thêi gi¸ hiÖn nay, víi sè tiÒn nµy chØ chi cho nhu cÇu vÒ ¨n còng rÊt khã kh¨n, chø ch­a nãi ®Õn c¸c nhu cÇu cÇn thiÕt kh¸c cña con ng­êi nh­: mÆc, nhµ ë, ®i l¹i,… Nh÷ng ng­êi l­¬ng thÊp vµ c¸n bé, c«ng nh©n viªn khèi hµnh chÝnh sù nghiÖp lµ ng­êi chÞu hËu qu¶ nhiÒu nhÊt. Møc l­¬ng nµy ch­a ph¶n ¸nh ®­îc ®Çy ®ñ c¸c nhu cÇu tèi thiÓu cña nh÷ng vïng cã møc sinh ho¹t cao, gi¸ c¶ ®¾t ®á hoÆc ®iÒu kiÖn sinh ho¹t khã kh¨n. Qua ®iÒu tra cho thÊy, nhu cÇu tèi thiÓu gi÷a c¸c vïng th­êng chªnh lÖch 1,3 ®Õn 1,6 lÇn. V× vËy, møc l­¬ng tèi thiÓu nµy cÇn ph¶i ®­îc n©ng cao h¬n. Hai lµ, viÖc thiÕt kÕ qu¸ nhiÒu bËc trong mét ng¹ch l­¬ng ®· lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña béi sè l­¬ng ®· ®­îc më réng. Béi sè tiÒn l­¬ng ®­îc më réng lµ ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c bËc l­¬ng vµ gi÷a c¸c ng¹ch l­¬ng, lµm gi¶m tÝnh b×nh qu©n trong ph©n phèi ®Ó kÝch thÝch ng­êi lao ®éng phÊn ®Êu häc tËp n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, lµnh nghÒ. §èi víi c¸c c«ng chøc hµnh chÝnh sù nghiÖp, chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ®· thiÕt kÕ sè bËc trong mçi ng¹ch h¬i nhiÒu. Víi nh÷ng ng¹ch yªu cÇu tr×nh ®é ®µo t¹o trung cÊp ®­îc chia lµm 16 bËc. Víi nh÷ng ng¹ch yªu cÇu tr×nh ®é ®µo t¹o ®¹i häc ®­îc chia lµm 10 bËc. Sè bËc trong mét ng¹ch qu¸ nhiÒu, do ®ã kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c bËc nhá. §iÒu nµy lµm t¨ng tÝnh b×nh qu©n trong tr¶ l­¬ng, gi¶m kÝch thÝch ®èi víi ng­êi lao ®éng vµ lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña béi sè tiÒn l­¬ng ®· ®­îc më réng. Cã nh÷ng b¶ng l­¬ng l¹i bao gåm nhiÒu ng¹ch l­¬ng, lµm cho tæng sè bËc l­¬ng trong mét b¶ng l­¬ng rÊt lín. Trong khi ®ã l¹i quy ®Þnh thêi gian ®Ó chuyÓn tõ bËc l­¬ng nµy sang bËc l­¬ng kh¸c. §ã lµ ®iÒu kh«ng hîp lý vµ kh«ng thùc tÕ. Ba lµ, tiÒn l­¬ng trong c¸c doanh nghiÖp. Trong lóc c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp rÊt quan t©m ®Õn c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng, th× ng­îc l¹i khèi s¶n xuÊt – kinh doanh l¹i kh«ng thùc sù phÊn khëi vµ quan t©m tæ chøc thùc hiÖn. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc hiÖn nay ®Òu h­ëng theo l­¬ng kho¸n, l­¬ng s¶n phÈm. Møc thu nhËp cña ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp t­¬ng ®èi cao. Ë mét sè doanh nghiÖp l­¬ng cò cao h¬n nhiÒu so víi l­¬ng míi cña khèi hµnh chÝnh sù nghiÖp. Quü tiÒn l­¬ng trong doanh nghiÖp xuÊt ph¸t tõ kÕt qu¶ s¶n xuÊt – kinh doanh cña hä, chø kh«ng ®­îc Nhµ n­íc bao cÊp. ChÕ ®é tiÒn l­¬ng míi ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh l¹i ®¬n gi¸. Mµ ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng míi ch­a ch¾c ®· cao h¬n, thËm chÝ cã thÓ thÊp h¬n th× lîi tøc chÞu thuÕ sÏ lín h¬n. Do vËy, doanh nghiÖp ph¶i nép nhiÒu thuÕ h¬n. §©y lµ ®iÒu mµ c¸c doanh nghiÖp kh«ng muèn. MÆt kh¸c, trong c¸c doanh nghiÖp, møc tiÒn th­ëng cña c«ng nh©n viªn còng rÊt lín. C¸c doanh nghiÖp ®Òu coi ®ã lµ mét kho¶n thu nhËp t­¬ng tù nh­ l­¬ng. ChÕ ®é tiÒn l­¬ng míi l¹i yªu cÇu c¸c DNNN t¸ch phÇn nµy ra khái l­¬ng vµ Nhµ n­íc ph¶i kiÓm so¸t. §iÒu nµy c¸c doanh nghiÖp kh«ng thùc sù ñng hé, v× nã ®ông ch¹m ®Õn quyÒn lîi cña c¸n bé, nh©n viªn trong doanh nghiÖp. C¬ chÕ tiÒn l­¬ng ®èi víi c¸c DNNN vÉn cßn khã kh¨n vµ lóng tóng. C¬ chÕ ®ã ch­a thùc sù phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ cßn mang tÝnh h×nh thøc. VÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt trong chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ®èi víi c¸c DNNN lµ kiÓm so¸t chi phÝ vµo ®Ó tÝnh l·i thùc tÕ cña doanh nghiÖp, tõ ®ã x¸c ®Þnh phÇn thu cho Nhµ n­íc. NÕu kh«ng cã c¬ chÕ qu¶n lý chÆt chÏ th× phÇn gi¸ trÞ míi s¸ng t¹o ra sÏ bÞ c¸c doanh nghiÖp sö dông kh«ng ®óng môc ®Ých, Nhµ n­íc bá vèn ®Çu t­, nh­ng kh«ng ®­îc h­ëng hoÆc h­ëng rÊt Ýt gi¸ trÞ míi s¸ng t¹o ra. 2.1.3. Giai ®o¹n tõ 2000 ®Õn nay. VÒ c¬ b¶n, chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng tõ n¨m 2000 ®Õn nay vÉn ®­îc thùc hiÖn theo NghÞ ®Þnh 25/CP vµ 26/CP. Theo ®ã, møc l­¬ng tèi thiÓu ¸p dông chung lµ 120.000®/th¸ng vµ cã hÖ sè bËc l­¬ng tõ 1-3. Møc l­¬ng nµy ®­îc tÝnh to¸n trªn c¬ së phôc vô nhu cÇu tèi thiÓu cña mét ng­êi theo thêi gi¸ n¨m 1993. ChÕ ®é tiÒn l­¬ng míi ®· gãp phÇn c¶i thiÖn thu nhËp cña ng­êi lµm c«ng ¨n l­¬ng. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n khëi s¾c cña nÒn kinh tÕ nh÷ng n¨m 1994-1997, gi¸ c¶ hµng hãa vµ dÞch vô trªn thÞ tr­êng t¨ng nhanh. Cô thÓ lµ n¨m 1994, chØ sè gi¸ tiªu dïng t¨ng 14,2%, n¨m 1995 t¨ng 12,7% vµ vµo thêi ®iÓm ®Çu n¨m 1997, gi¸ sinh ho¹t ®· t¨ng tíi 35% so víi n¨m 1993. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, ngµy 2/1/1997, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 06/CP bï tr­ît gi¸ 20% b»ng c¸ch t¨ng l­¬ng tèi thiÓu lªn 144.000®/th¸ng. §èi víi c¸c DNNN, møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu cã thÓ cao h¬n nh­ng kh«ng v­ît qu¸ 2,5 lÇn møc l­¬ng tèi thiÓu chung. §Çu n¨m 2000, ChÝnh phñ tiÕp tôc n©ng l­¬ng tèi thiÓu lªn 25% ¸p dông cho c¸c ®èi t­îng h­ëng l­¬ng tõ ng©n s¸ch lµ 180.000®/th¸ng, møc l­¬ng tèi thiÓu trong c¸c DNNN kh«ng v­ît qu¸ 450.000®/th¸ng. Th¸ng 1/2001, tiÒn l­¬ng tèi thiÓu mét lÇn n÷a ®­îc ®iÒu chØnh lªn 210.000®/th¸ng (t¨ng 16,7%), ®ång thêi më réng béi sè tiÒn l­¬ng , lµm cho nh÷ng ng­êi cã béi sè cµng cao th× l­¬ng cµng nhiÒu. Song song víi viÖc ®iÒu chØnh tiÒn l­¬ng tèi thiÓu, chÝnh s¸ch qu¶n lý tiÒn l­¬ng t¹i khu vùc doanh nghiÖp còng tõng b­íc ®­îc ®iÒu chØnh. §èi víi khu vùc DNNN, NghÞ ®Þnh 28/CP cña ChÝnh phñ ngµy 8/3/1997 cho phÐp c¸c DNNN lËp quü l­¬ng hµng n¨m dùa trªn lao ®éng ®Þnh biªn, møc l­¬ng tèi thiÓu cña doanh nghiÖp lùa chän víi møc tèi ®a bÞ khèng chÕ, hÖ sè cÊp bËc c«ng viÖc b×nh qu©n vµ hÖ sè c¸c kho¶n phô cÊp b×nh qu©n tÝnh trong ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng. §Õn ngµy 28/3/2001, ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh 03/2001/N§-CP vÒ qu¶n lý tiÒn l­¬ng vµ thu nhËp trong c¸c DNNN thay thÕ NghÞ ®Þnh 28/CP. Theo NghÞ ®Þnh 03, quyÒn tr¶ l­¬ng, t¨ng l­¬ng cña c¸c DNNN ®· ®­îc më réng h¬n, l­¬ng tèi thiÓu cã thÓ cao gÊp 3 lÇn l­¬ng tèi thiÓu chung, tøc lµ 630.000®/th¸ng. §èi víi khu vùc doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, Nhµ n­íc qu¶n lý vµ ban hµnh møc l­¬ng tèi thiÓu, cßn c¸c quy®Þnh kh¸c chØ mang tÝnh chÊt ®Þnh h­íng vµ trao quyÒn chñ ®éng cho doanh nghiÖp tù quyÕt ®Þnh phï hîp víi quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr­êng. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, Nhµ n­íc chØ thèng nhÊt qu¶n lý møc l­¬ng tèi thiÓu nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cho ng­êi lao ®éng, cßn c¸c néi dung kh¸c th× Nhµ n­íc chØ quy ®Þnh mang tÝnh ®Þnh h­íng gièng nh­ khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. * §¸nh gi¸ tæng qu¸t nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ cña chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng hiÖn nay: §¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan vµ tæng qu¸t vÒ chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ë n­íc ta hiÖn nay, cã thÓ thÊy râ hai mÆt tÝch cùc næi bËt: Thø nhÊt, viÖc tiÒn tÖ ho¸ tiÒn l­¬ng vµ thay ®æi c¬ cÊu tiÒn l­¬ng ®· c¬ b¶n xo¸ bá chÕ ®é bao cÊp vµ b¶o ®¶m c«ng b»ng h¬n vÒ thu nhËp. Thø hai, kÕt hîp viÖc ®iÒu chØnh tiÒn l­¬ng tèi thiÓu theo møc ®é tr­ît gi¸ víi më réng béi sè tiÒn l­¬ng ®· phÇn nµo bæ sung thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, kh¾c phôc ®­îc tÝnh b×nh qu©n trong chÕ ®é tiÒn l­¬ng, b­íc ®Çu phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi cña ®Êt n­íc. §ît t¨ng l­¬ng tèi thiÓu gÇn ®©y nhÊt ®· lµm t¨ng thu nhËp b×nh qu©n cña mét lao ®éng mét th¸ng trong n¨m 2001 tíi 15,1% so víi n¨m 2000. Tuy nhiªn, chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng hiÖn nay vÉn cßn béc lé nhiÒu h¹n chÕ. MÆc dï møc l­¬ng tèi thiÓu ®· ®­îc ®iÒu chØnh t¨ng gÊp 4 lÇn, song míi chØ bï tr­ît gi¸ 61%. C¸c NghÞ ®Þnh 28/CP vµ 03/CP vÉn t¸c ®éng kh¸ s©u vµo viÖc tr¶ l­¬ng cña doanh nghiÖp, nhÊt lµ viÖc giíi h¹n møc l­¬ng tèi thiÓu. Do vËy, l­¬ng thùc tÕ vÉn trong xu h­íng gi¶m sót. NÕu so s¸nh chØ sè l­¬ng tèi thiÓu víi hÖ nhu cÇu tèi thiÓu cÇn ®¹t ®­îc (gåm 9 yÕu tè: ¨n, ë, mÆc, ®i l¹i, häc tËp, v¨n ho¸, giao tiÕp x· héi, BHXH, BHYT vµ b¶o hiÓm thÊt nghiÖp) th× chØ sè nµy rÊt thÊp. NÕu n¨m 1993 ®¹t 0,7 th× n¨m 1997 cßn 0,5; n¨m 1999 lµ 0,58; n¨m 2000 lµ 0,59; n¨m 2001 lµ 0,67. XÐt réng h¬n lµ thu nhËp, trong n¨m 2001, thu nhËp b×nh qu©n cña mét lao ®éng lµm c«ng ¨n l­¬ng ®¹t 847.000®/th¸ng. Tuy møc thu nhËp nµy ®· ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ so víi nh÷ng n¨m tr­íc, song kho¶n thu nhËp ®ã ph¶i nu«i b×nh qu©n 1,8 ng­êi (kÓ c¶ b¶n th©n ng­êi lao ®éng), nªn b×nh qu©n thu nhËp cña mét nh©n khÈu trong khu vùc nµy chØ ®¹t: 470.000®/th¸ng, t­¬ng øng kho¶ng 31,3USD. Nh­ vËy, b×nh qu©n mçi ng­êi chØ cã h¬n 1USD/ngµy ®Ó sinh sèng. Theo tiªu chuÈn quèc tÕ th× møc thu nhËp ®ã míi chØ qua ranh giíi ®ãi nghÌo. Thùc tÕ ®ã cho thÊy møc l­¬ng hiÖn nay ch­a ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, ch­a bï ®¾p ®­îc c¸c chi phÝ thiÕt yÕu cña b¶n th©n ng­êi lao ®éng, ch­a kÓ ®Õn gia ®×nh hä. TiÒn l­¬ng thÊp lµ nguyªn nh©n khiÕn nhiÒu c¬ quan, ®¬n vÞ ph¶i t×m c¸ch t¨ng thªm thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, phÇn nµy lµm mÊt ý nghÜa cña tiÒn l­¬ng. PhÇn thu nhËp ngoµi l­¬ng lµ nguyªn nh©n khiÕn ng­êi lao ®éng cã ®Þnh h­íng sai lÖch, mét sè c¸n bé c«ng chøc Nhµ n­íc kh«ng nhiÖt t×nh víi c«ng viÖc, l¹m dông giê hµnh chÝnh Nhµ n­íc ®Ó lµm ngoµi. Kh«ng Ýt tr­êng hîp ®· n¶y sinh hiÖn t­îng tiªu cùc trong ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc nh­: khai khèng, khai gian, hèi lé, tham nhòng,… Cã mét sè nguyªn nh©n c¬ b¶n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng trªn: Thø nhÊt, chóng ta ch­a coi chi phÝ tiÒn l­¬ng lµ ®Çu t­ cho nguån nh©n lùc mµ chØ coi ®ã lµ mét kho¶n chi cho tiªu dïng c¸ nh©n. C¶i c¸ch tiÒn l­¬ng kh«ng cã c¬ chÕ ®Ó t¹o nguån mµ chØ nÆng vÒ c©n ®èi ng©n s¸ch. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch, ch­a kÕt hîp ®­îc viÖc c¶i c¸ch hµnh chÝnh vµ ®æi míi ph­¬ng thøc ho¹t ®éng, c¬ chÕ tr¶ l­¬ng cho c¸c ngµnh sù nghiÖp. Sù phèi hîp gi÷a c¸c Bé, ngµnh, ®Þa ph­¬ng trong ho¹ch ®Þnh vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch cßn h¹n chÕ. C«ng t¸c qu¶n lý tiÒn l­¬ng vµ thu nhËp cßn nhiÒu bÊt cËp. Thø hai, l­¬ng tèi thiÓu ch­a ban hµnh theo tõng vïng, ngµnh, kh«ng cã sù ph©n biÖt râ rµng gi÷a l­¬ng tèi thiÓu cña doanh nghiÖp víi c¸n bé, c«ng chøc, gi÷a lao ®éng trÝ ãc vµ lao ®éng ch©n tay. HÖ thèng thang, b¶ng l­¬ng võa phøc t¹p võa g©y khã kh¨n cho viÖc xÕp l­¬ng vµ ®iÒu chuyÓn c¸n bé, c¸c chÕ ®é phô cÊp l­¬ng trïng lÆp, ý nghÜa khuyÕn khÝch kh«ng râ rµng vÒ c¸ch tÝnh, t¹o ra m©u thuÉn. ViÖc quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ph¶i x©y dùng thang, b¶ng l­¬ng, n©ng bËc l­¬ng hµng n¨m nh­ ®èi víi DNNN lµ kh«ng hîp lý. Thùc tÕ ®ã kh«ng t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c doanh nghiÖp ®iÒu chØnh yÕu tè tiÒn l­¬ng ®Ó phÊn ®Êu t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Cuèi cïng lµ t­ t­ëng û vµo Nhµ n­íc, quan niÖm bao cÊp vÒ tiÒn l­¬ng cßn nÆng nÒ trong kh«ng Ýt c¸n bé, c«ng chøc. §©y còng lµ mét nguyªn nh©n quan träng mµ ®Ó xo¸ bá nã kh«ng ph¶i lµ viÖc lµm mét sím mét chiÒu nh­ng ®ßi hái chóng ta ph¶i lµm vµ lµm cho triÖt ®Ó. 2.2. H¹n chÕ trong chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng hiÖn nay. 2.2.1. H¹n chÕ trong møc tiÒn l­¬ng tæi thiÓu Møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ë ViÖt Nam cã hai vÊn ®Ò lín. Thø nhÊt, l­¬ng tèi thiÓu ®ùoc sö dông nh­ mét møc l­¬ng c¬ b¶n ®Ó tÝnh tiÒn l­¬ng tõ NSNN. §iÒu nµy lµ kh«ng ®óng víi chøc n¨ng vµ vai trß cña møc l­¬ng tèi thiÓu. L­¬ng tèi thiÓu lµ møc sµn ®Ó chèng ®ãi nghÌo tuyÖt ®èi vµ h¹n chÕ bãc lét tèi ®a. Vµ nh­ vËy th× nhÊt quyÕt kh«ng thÓ dïng nã ®Ó tr¶ l­¬ng cho ®éi ngò c«ng quyÒn cña ChÝnh phñ. MÆt kh¸c, tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ®­îc ¸p dông cho mäi ®èi t­îng dÉn ®Õn bÊt kú mét ®iÒu chØnh t¨ng møc l­¬ng tèi thiÓu ®Òu trë thµnh mét g¸nh nÆng ®èi víi NSNN. Ngay t¹i c¸c n­íc ph¸t triÓn th× møc l­¬ng tèi thiÓu còng kh«ng ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c ®èi t­îng. Thø hai, møc l­¬ng tèi thiÓu hiÖn nay lµ qu¸ thÊp trong c¬ chÕ tr¶ l­¬ng hiÖn hµnh. Møc l­¬ng tèi thiÓu ®­îc x¸c ®Þnh trong n¨m 1993 chñ yÕu dùa trªn gi¸c ®é c©n ®èi NSNN, ch­a ®Æt møc l­¬ng tèi thiÓu trong mèi quan hÖ tæng thÓ víi c¸c yÕu tè t¸c ®éng kh¸c. C¸c lÇn ®iÒu chØnh còng chØ mang tÝnh ®èi phã vµ kh«ng phï hîp víi nh÷ng tiÕn triÓn cña kinh tÕ x· héi. MÆt kh¸c, nÕu ®· thõa nhËn tiÒn l­¬ng tèi thiÓu phô thuéc vµo c¸c yÕu tè nh­ møc sèng, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi th× khi c¸c yÕu tè ®ã thay ®æi, tiÒn l­¬ng tèi thiÓu còng ph¶i thay ®æi theo. Râ rµng lµ cho ®Õn nay nhu cÇu tèi thiÓu vµ møc sèng tèi thiÓu ®· thay ®æi nhiÒu so víi n¨m 1993, nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng liªn tôc, møc gi¸ c¶ kh«ng cè ®Þnh, kh«ng cã lý do g× kh«ng t¨ng l­¬ng tèi thiÓu t­¬ng øng. 2.2.2.Nh÷ng h¹n chÕ chñ yÕu trong viÖc x¸c ®Þnh ®èi t­îng tr¶ l­¬ng hiÖn nay Qu¸ ®«ng ®èi t­îng ®­îc tr¶ l­¬ng tõ NSNN vµ viÖc kh«ng t¸ch biÖt c¸c ®èi t­îng kh¸c nhau ®Ó tr¶ l­¬ng lµ nh÷ng yÕu ®iÓm næi bËt cña viÖc x¸c ®Þnh ®æi t­îng tr¶ l­¬ng hiÖn nay. ChÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng hiÖn hµnh ®· x¸c ®Þnh vµ ph©n chia ®èi t­îng thµnh c¸c nhãm c¬ b¶n sau ®©y: - Khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp. do NSNN tr¶ l­¬ng. Víi hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng hoµn toµn so Nhµ n­íc quy ®Þnh. - Khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh do doanh nghiÖp tù tr¶ l­¬ng. Tuy vËy c¸c doanh nghiÖp quèc doanh vÉn cã nh÷ng rµng buéc vÒ chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng nh­ thang b¶ng l­¬ng vµ møc chªnh lÖch tèi ®a kh«ng qu¸ 10 lÇn. HiÖn nay cã sù kh¸c biÖt rÊt lín vÒ thu nhËp, tiÒn l­¬ng vµ tr¶ c«ng lao ®éng gi÷a lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo LuËt doanh nghiÖp ho¹t ®éng vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. ChÝnh s¸ch ph©n chia ch­a cã sù t¸ch b¹ch thµnh c¸c ®èi t­îng cã nguån tr¶ l­¬ng kh¸c nhau lµ c¶n trë lín nhÊt cña c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng hiÖn nay, cô thÓ lµ: Khu vùc hµnh chÝnh c«ng quyÒn(bao gåm bé m¸y qu¶n lý Nhµ n­íc, §¶ng, ®oµn thÓ chÝnh trÞ) chiÕm tû träng rÊt nhá trong tæng ssè ®èi t­îng h­ëng l­¬ng tõ NSNN hiÖn nay(4,77%) vµ cã møc luowng (chÝnh thøc ) rÊt thÊp. §©y lµ ®èi tuîng cÇn ph¶i ®­îc Nhµ n­íc tr¶ l­¬ng xøng ®¸ng, ®¶m b¶o cho hä cã møc sèng trªn trung b×nh toµn x· héi (trung l­u) ®Î hä toµn t©m, toµn ý víi c«ng viÖc. Nh­ng hiÖn nay l­¬ng chØ ®¶m b¶o 20-30% nhu cÇu chi tiªu vµ (t­¬ng øng lµ thu nhËp) dÉn ®Õn rÊt nhiÒu tiªu cùc trong hÖ thèng c«ng quyÒn. Trong khu vùc sù nghiÖp, cã mét bé phËn kh«ng nhá võa ®­îc tr¶ l­¬ng tõ NSNN võa cã nguån thu rÊt lín nh­ng kh«ng ®­îc qu¶n lý, kiÓm so¸t. Trong khi ®ã, chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng cña Nhµ n­íc cho khu vùc nµy ¸p dông n­ khu vùc c«ng quyÒn nãi trªn dÉn t×nh tr¹ng lµ møc l­¬ng chÝnh thøc rÊt thÊp, kh«ng t¹o ra ®éng lùc c¶i tiÕn vµ ph¸t triÓn, mÆt kh¸c võa lµm t¨ng g¸nh nÆng cña NSNN. Sè l­îng c¸n bé x·, ph­êng còng rÊt lín cã vai trß rÊt quan träng trong bé m¸y c«ng quyÒn. Tuy nhiªn chÝnh s¸ch ®èi víi ®èi t­îng nµy hiÖn nay vÉn ch­a râ rµng vµ tho¶ ®¸ng dÉn ®Õn hiÖu lùc ho¹t ®éng cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ. ViÖc g¾n chÆt ®èi t­îng h­ëng chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi, ­u tiªn ng­êi cã c«ng,chÝnh s¸ch b¶o trî x· héi víi chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng, nhÊt lµ tiÒn l­¬ng tèi thiÓu lµm cho cø mçi khi c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng n©ng l­¬ng tèi thiÓu lµ ph¶i tÝnh l¹i nguån tõ NSNN ®Ó chi tr¶ cho ®èi t­îng nµy, nªn lµm cho c©n dèi nguån chi tr¶ tõ NSNN gÆp khã kh¨n. H¬n n÷a trong c¸c ®èi t­îng nµy còng ch­a cã sù t¸ch b¹ch cÇn thiÕt. 2.2.3. H¹n chÕ trong x©y dùng hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng. ViÖc x©y dùng c¸c thang b¶ng l­¬ng theo NghÞ ®Þnh 25/CP vµ 26/CP ®· cã nhiÒu c¶i tiÕn, còng cßn rÊt nhiÒu nh­îc ®iÓm. Tr­íc hÕt cã qu¸ nhiÒu thang b¶ng l­¬ng. Trong mçi thang b¶ng l­¬ng (®Æc biÖt lµ b¶ng l­¬ng) cã qu¸ nhiÒu ng¹ch, bËc, g©y nªn sù phøc t¹p kh«ng cÇn thiÕt. §¬n cö khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp hiÖn cã 21 b¶ng l­¬ng vµ 196 thang l­¬ng t­¬ng øng víi 196 ng¹ch c«ng chøc. HiÖn t­îng kh«ng bao giê ®¹t tíi hÖ sè l­¬ng cao nhÊt lµ phæ biÕn. 2.2.4.H¹n chÕ trong c¬ chÕ qu¶n lý tiÒn l­¬ng Cã thÓ nãi c¬ chÕ qu¶n lý tiÒn l­¬ng hiÖn nay cßn béc lé hµng lo¹t nh÷ng yÕu ®iÓm quan träng. Tr­íc hÕt, tiÒn l­¬ng ch­a g¾n víi tr¸ch nhiÖm vµ kÕt qu¶ lao ®éng. HiÖn nay, chóng ta vÉn chñ yÕu tr¶ l­¬ng theo th©m niªn (theo bËc) chø ch­a tr¶ l­¬ng theo chøc vô vµ g¾n liÒn víi nã lµ tr¸ch nhiÖm (mÆc dï trong bèi c¶nh hiÖn nay khi l­¬ng míi chØ chiÕm 20% thu nhËp th× møc l­¬ng kh«ng cã ý nghÜa g× lín). KÕt qu¶ lao ®éng hÇu nh­ kh«ng cã t¸c ®éng g× ®Õn møc l­¬ng cña ng­êi lao ®éng trong khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp. Qu¶n lý hµnh chÝnh yÕu kÐm dÉn ®Õn viÖc c¸c kho¶n chi lµ rÊt l·ng phÝ, c¸c nguån thu th× kh«ng ®­îc c«ng khai. PhÇn lín c¸c kho¶n thu chi bÊt hîp ph¸p nµy ®­îc hîp ph¸p ho¸ vµ chuyÓn thµnh c¸c nguån thu nhËp ngoµi l­¬ng. §©y chÝnh lµ mét kh©u yÕu nhÊt cña chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng hiÖn nay. Nh÷ng h×nh thøc qu¶n lý l­¬ng theo h­íng n©ng cao tÝnh tù chñ cña c¸c tæ chøc hµnh chÝnh sù nghiÖp, tinh gi¶m biªn chÕ, chñ ®éng vÒ quü l­¬ng hÇu nh­ ch­a ®­îc ¸p dông.NhiÒu n¨m nay vÉn cã chñ tr­¬ng gi¶m biªn chÕ, nh­ng trong thùc tÕ, biªn chÕ kh«ng gi¶m mµ vÉn t¨ng liªn tôc. PhÇn 3: Ph­¬ng h­íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi tiÒn l­¬ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN. 3.1. Mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n cho c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng trong giai ®o¹n 2002-2007. Víi hiÖn tr¹ng cña chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng vµ bèi c¶nh hiÖn nay, c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng cÇn ph¶i ®­îc tiÕn hµnh cµng sím cµng tèt. Tuy nhiªn, ®Ó ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶ cña c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng, cÇn ph¶i qu¸n triÖt mét sè nguyªn t¾c sau ®©y. Thø nhÊt: C¶i c¸ch tiÒn l­¬ng ph¶i mang tÝnh triÖt ®Ó vµ c¨n b¶n, t¹o ra mét luång sinh khÝ míi ®èi víi c¸c tÇng líp h­ëng l­¬ng tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Ph¶i cã sù thay ®æi vÒ chÊt trªn toµn bé c¸c ph­¬ng diÖn cña chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng tõ møc l­¬ng tíi ®èi t­îng tr¶ l­¬ng, c¬ chÕ qu¶n lý l­¬ng. Thø hai: C¶i c¸ch tiÒn l­¬ng ph¶i ®­îc tiÕn hµnh ®ång bé víi hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p kh¸c ®Æc biÖt lµ c¶i c¸ch hµnh chÝnh vµ c¶i tiÕn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ. Kh«ng cã ®­îc c¸c biÖn ph¸p nµy ®i kÌm th× c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng dÔ trë thµnh mét sù l·ng phÝ lín NSNN. Thø ba: C¶i c¸ch tiÒn l­¬ng cã träng ®iÓm vµ chÊp nhËn sù ph©n tÇng x· héi. C¶i c¸ch tiÒn l­¬ng lÇn nµy nªn tËp trung m¹nh vµo bé m¸y c«ng quyÒn cña Nhµ n­íc theo h­íng n©ng cao møc sèng trªn trung b×nh trong x· héi. Thø t­: C¶i c¸ch tiÒn l­¬ng ph¶i chó ý tíi sù æn ®Þnh cña thÞ tr­êng x· héi. T¨ng l­¬ng ph¶i ®i ®«i víi æn ®Þnh gi¸ c¶ vµ h¹n chÕ nh÷ng m©u thuÉn trong x· héi. ChØ cã nh­ vËy, t¨ng l­¬ng míi thùc sù cã ý nghÜa. 3.2.Ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng giai ®o¹n 2002-2007. 3.2.1 X¸c ®Þnh ®óng ®èi t­îng tr¶ l­¬ng vµ c¬ chÕ tr¶ l­¬ng thÝch hîp. NÕu vÉn gi÷ ®èi t­îng tr¶ l­¬ng tõ NSNN kho¶ng 5,3 triÖu ng­êi nh­ hiÖn nay th× kh«ng thÓ thùc hiÖn c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng ®­îc. Do vËy, vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt then chèt trong c¶i c¸ch til lÉn nµy lµ ph¶i ph©n tÝch , x¸c ®Þnh ®óng vµ gi¶m mét c¸ch ®¸ng kÓ ®èi t­îng h­ëng l­¬ng tõ NSNN víi nh÷ng b­íc ®i thÝch hîp. §ång thêi ph¶i gi¶i phãng l­¬ng tèi thiÓu khái vai trß lµ møc l­¬ng c¬ b¶n ®Ó tÝnh l­¬ng cho c¸c ®èi t­îng h­ëng l­¬ng tï NSNN. NhËn râ l­¬ng tèi thiÓu chØ lµ giíi h¹n ®Ó lo¹i b¶o nghÌo ®ãi tuyÖt ®èi. Ph¶i sö dông m¹nh mÏ h¬n vµ hiÖu qu¶ h¬n thuÕ thu nhËp c¸ nh©n nh­ mét ph­¬ng tiÖn chñ yÕu ®Ó ®iÒu tiÕt lîi Ých gi÷a c¸c tÇng líp trong x· héi. TiÕn tíi n©ng tû träng cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n trong NSNN. C«ng chøc Nhµ n­íc, c¸n bé c¸c tæ chøc §¶ng, ®oµn thÓ chÝnh trÞ(100% l­¬ng tõ NSNN) lµ nhãm ®èi t­îng thuéc hÖ thèng c«ng quyÒn, ph¶i ®­îc Nhµ n­íc tr¶ l­¬ng ®ñ ®¶m b¶o møc sèng trªn trung b×nh cña toµn x· héi ®Ó hä toµn t©m, toµn ý víi c«ng viÖc, gi¶m c¬ b¶n tiªu cùc, tham nhòng. Cã thÓ ®­a ra møc l­¬ng, khëi ®iÓm cho ®éi ngò nµy lµ trªn møc trung b×nh cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i ®æi míi nh÷ng quy ®Þnh vÒ c«ng chøc Nhµ n­íc. Nh÷ng lao ®éng gi¶n ®¬n kh«ng thÓ coi lµ c«ng chøc Nhµ n­íc mÆc dï hä lµm viÖc/phôc vô trong bé m¸y Nhµ n­íc. Nh÷ng ®èi t­îng nµy cã thÓ lµm viÖc theo chÕ ®é hîp ®ång dµi h¹n. Nh­ vËy, c«ng chøc Nhµ n­íc ph¶i lµ nh÷ng chuyªn gia trong c¸c lÜnh vùc cña hä. MÆt kh¸c cÇn kiªn quyÕt thùc hiÖn chñ tr­¬ng x¾p xÕp tæ chøc bé m¸y, gi¶m biªn chÕ hµnh chÝnh, biªn chÕ gi¸n tiÕp trong c¸c ®¬n bÞ sù nghiÖp vµ c¸c doanh nghiÖp lµ biÖn ph¸p quan träng ®Ó c¶i thiÖn vµ t¨ng l­¬ng cho c¸n bé c«ng nh©n viªn. Tr­íc m¾t, cÇn qu¶n lý chÆt chÏ h¬n c¸c kho¶n chi phÝ hµnh chÝnh, ®¶m b¶o chóng ®­îc thùc hiÖn ®óng môc ®Ých phôc vô c«ng viÖc. VÒ l©u dµi, cÇn thay ®æi c¬ chÕ tuyÓn dông vµ sö dông ®éi ngò c«ng chøc Nhµ n­íc. Thùc hiÖn nghiªm tóc chÕ ®é thi tuyÓn. C«ng chøc khu vùc sù nghiÖp kh«ng cã nguån thu ®­îc Nhµ n­íc tr¶ l­¬ng % tõ NSNN ®­îc ¸p dông nh­ ®èi víi bé m¸y c«ng quyÒn. Tuy nhiªn vÒ l©u dµi cÇn ®a d¹ng ho¸ nguån tr¶ l­¬ng vµ kinh phÝ ho¹t ®éng cho c¸c tæ chøc nµy chø kh«ng nªn bã hÑp trong ph¹m vi NSNN. Trong bèi c¶nh hiªn t¹i, cÇn cã chÝnh s¸ch th­ëng, hoÆc phô cÊp ®Æc biÖt cho chuyªn gia giái ®Ó khuyÕn khÝch hä cèng hiÕn. C«ng chøc cÊp c¬ së (x·, ph­êng): Ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh chÆt chÏ vÒ sè l­îng c¸n bé ph­êng x·. ChØ cã nh÷ng ng­êi gi÷ vai trß cèt yÕu míi lµ c«ng chøc Nhµ n­íc. Nh÷ng ng­êi lao ®éng gi¶n ®¬n chØ lµ lao ®éng hîp ®ång dµi h¹n. Cã nh­ vËy míi b¶o ®¶m ®­îc chÊt l­îng bé m¸y Nhµ n­íc . §èi t­îng thuéc chÝnh s¸ch x· héi (ng­êi h­ëng chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi, chÝnh s¸ch ­u ®·i x· héi, chÝnh s¸ch b¶o trî x· héi) cÇn ph¶i ®­îc Nhµ n­íc vµ toµn x· héi ch¨m lo, b¶o ®¶m cuéc sèng cho hä theo môc tiªu cho tõng ®èi t­îng tªn c¬ së møc sèng chung ®¹t ®­îc cña x· héi, kh¶ n¨ng cña nÒn kinh tÕ, sù tù v­¬n lªn cña b¶n th©n ®èi t­îng vµ sù gióp ®ì cña céng ®ång. Tr­íc hÕt cÇn t¸ch riªng nh÷ng ng­êi h­ëng l­¬ng vµ nh÷ng ng­êi nhËn trî cÊp x· héi. HiÖn nay, NSNN vÉn ph¶i chi bï nh­ng trong t­¬ng lai quü b¶o hiÓm x· héi sÏ ®¶m b¶o ®ñ chi cho c¸c ®èi t­îng h­ëng b¶o hiÓm x· héi. CÇn nhËn thøc r»ng c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng lµ c¶i c¸ch ®èi víi nh÷ng ng­êi ®ang lµm viÖc, cßn ®èi t­îng nhËn trî cÊp tõ quü b¶o hiÓm x· héi lµ trªn c¬ së sè tiÒn b¶o hiÓm x· héi hä ®· gãp ®­îc. Do vËy c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng kh«ng thÓ g¾n liÒn víi thay ®æi cña quü b¶o hiÓm x· héi. Lao ®éng khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh . §èi víi tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ, Nhµ n­íc nªn quy ®Þnh l­¬ng tèi thiÓu ®Ó tr¸nh ®ãi nghÌo tuyÖt ®èi. Tuy nhiªn, møc l­¬ng tèi thiÓu ph¶i hîp lý kh«ng qu¸ cao dÉn ®Õn mÊt kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ kh«ng tËn dông ®­îc lao ®éng d­ thõa hiÖn nay ë ViÖt Nam. §èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, nªn giao toµn quyÒn chñ ®éng thùc hiÖn viÖc tr¶ l­¬ng. Nhµ n­íc chØ nªn khèng chÕ møc l­­ßng theo kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh lµ t¨ng l­¬ng nh­ng ng­êi s¶n xuÊt, ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i chÊp nhËn. Tõ sù x¸c ®Þnh ®èi t­îng tr¶ l­¬ng trªn ®©y, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i söa ®æi, bæ sung ph¸p lÖnh c¸n bé, c«ng chøc, ®ång thêi tiÕn hµnh ®Èy m¹nh thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 10/CP cña chÝnh phñ theo lé tr×nh c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng tõ nay ®Õn 2007. 3.2.2. Thay ®æi c¬ cÊu chi ng©n s¸ch t¹o nguån cho c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng Theo tÝnh to¸n cña Bé Tµi chÝnh, tæng sè ®èi t­îng h­ëng l­¬ng, phô cÊp, trî cÊp vµ sinh ho¹t phÝ tõ NSNN lµ gÇn 6.000.000 ng­êi, víi quan hÖ, tiÒn l­¬ng hiÖn hµnh, nÕu cø t¨ng 10.000 ®ång tiÒn l­¬ng tèi thiÓu, ph¶i t¨ng ng©n s¸ch Nhµ n­íc kho¶ng 1.700 tû ®ång. Cho ®Õn n¨m 2001, tæng nguån chi tr¶ tiÒn l­¬ng, phô cÊp, trî cÊp vµ sinh ho¹t phÝ tõ NSNN ®· lªn ®Õn kho¶ng 36.000 tû ®ång/n¨m chiÕm 54,5% chi ng©n s¸ch th­êng xuyªn vµ 31% tæng sè chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Do vËy, c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng lµ rÊt khã kh¨n. Tuy nhiªn ë ®©y chóng ta cã hai ®iÓm cÇn lµm râ: tr­íc hÕt ®èi t­îng h­ëng l­¬ng tõ NSNN(vµ ®­îc c¶i c¸ch l­¬ng lÇn nµy) sÏ gi¶m ®i nhiÒu lÇn nÕu chóng ta thùc hiÖn viÖc ph©n ®Þnh tr×nh bµy ë trªn. Thø hai lµ b»ng viÖc thay ®æi c¬ cÊu chi ng©n s¸ch, chóng ta sÏ cã ®ñ nguån lùc ®Ó thùc hiÖn c¶i c¸ch c¨n b¶n tiÒn l­¬ng. C¬ cÊu chi ng©n s¸ch cña ViÖt Nam hiÖn nay vÉn cßn tån t¹i kh¸ nhiÒu bÊt hîp lý. Chi th­êng xuyªn tõ 1998 ®Õn nay liªn tôc gi¶m, trong khi chi ®Çu t­ ph¸t triÓn(chñ y lµ ®Çu t­ kinh doanh) tõ ng©n s¸ch liªn tôc t¨ng chiÕm ®Õn 35,2% tæng chi ng©n s¸ch(n¨m 2001) vµ 23,8% tæng ®Çu t­ x· héi. T¹i c¸c n­íc ph¸t triÓn còng nh­ ®ang ph¸t triÓn, chi ®Çu t­ ph¸t triÓn chØ chiÕm kho¶ng 10-15% ngan s¸ch, cßn l¹i lµ chi th­êng xuyªn (85-90%). Nh­ vËy, nÕu chóng ta gi¶m bít chi ®Çu t­ ph¸t triÓn d­íi d¹ng ®Çu t­ vµo c¸c c«ng tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, NSNN sÏ cã ®ñ nguån ®Ó ®¶m b¶o c¶i c¸ch c¨n b¶n tiÒn l­¬ng. KÕt luËn ChÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng lµ mét bé phËn quan träng trong hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi cña Nhµ n­íc. ChÝnh s¸ch nµy cã liªn quan mËt thiÕt tíi t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Nã kh«ng chØ ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng nh÷ng ng­êi lµm c«ng ¨n l­¬ng, ®Õn ®êi sèng cña nh©n d©n nãi chung, mµ cßn cã ¶nh h­ëng ®Õn nhiÒu mèi quan hÖ kh¸c. Hoµn thiÖn c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng cho phï hîp víi nhu cÇu vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi lµ vÊn ®Ò hÕt søc cÊp b¸ch vµ cÇn thiÕt. NhËn thøc râ ®­îc tÇm quan träng nµy, Nhµ n­íc ta ®· liªn tôc tiÕn hµnh c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng nh»m ®¶m b¶o lîi Ých cho ng­êi lao ®éng. VÒ c¬ b¶n c«ng cuéc c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng ®· mang l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ râ rÖt, phï hîp víi t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña ®Êt n­íc, ®¸p øng ®­îc nhu cÇu vµ mong muèn cña nhan d©n. Tuy nhiªn, trong c¸c cuéc c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng ®ã chóng ta míi chØ tËp trung vµo viÖc n©ng cao møc l­¬ng tèi thiÓu h¬n. Trong khi ®ã hÖ thèng chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng hiÖn hµnh cña chóng ta vÒ c¬ b¶n ®­îc thùc hiÖn theo chÝnh s¸ch l­¬ng tõ n¨m 1993 theo nghÞ ®Þnh 25/CP vµ 26/CP. Trong hoµn c¶nh hiÖn nay, chÝnh s¸ch l­¬ng nµy kh«ng cßn phï hîp, nã béc lé nhiÒu h¹n chÕ. V× vËy, cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi, hoµn thiÖn vµ x©y dùng chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng míi cho giai ®o¹n tiÕp theo. Trong c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng ph¶i tu©n theo mét sè nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh. Ph©n tÝch, nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng cña hÖ thèng l­¬ng hiÖn hµnh ®ång thêi rót kinh nghiÖm tõ nh÷ng lÇn c¶i c¸ch l­¬ng tr­íc, häc hái kinh nghiÖm trong c¶i c¸ch l­¬ng cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi ®Ó ®Ò ra mét ph­¬ng ¸n c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng hiÖu qu¶. Trong qu¸ tr×nh, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng cña hÖ thèng tiÒn l­¬ng ë n­íc ta hiÖn nay, víi kiÕn thøc vµ kh¶ n¨ng cã h¹n, t«i xin ®Ò xuÊt mét sè ý kiÕn sau: Do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan, ë n­íc ta hiÖn nay cã sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ gi÷a c¸c vïng vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, ®Æc ®iÓm h×nh thµnh, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ thÞ tr­êng lao ®éng. V× vËy, x¸c ®Þnh tiÒn l­¬ng nãi chung vµ l­¬ng tèi thiÓu nãi riªng theo vïng lµ viÖc lµm cÇn thiÕt, cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn quan träng. Cã thÓ thÊy râ lµ ngoµi møc tiªu dïng cÇn thiÕt tèi thiÓu, møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu theo vïng ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo thùc tr¹ng thu nhËp, chi tiªu vµ ®Æc ®iÓm vÒ tr×nh ®é häc vÊn vµ chuyªn m«n nghÒ nghiÖp cña lao ®éng cña mçi vïng. Thùc tr¹ng sù chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi vïng vµ xu thÕ biÕn ®æi trong t­¬ng lai còng lµ mét c¨n cø rÊt quan träng cÇn ph¶i ®­îc tÝnh ®Õn.