Đề án Kiểm toán nguồn vốn chủ sở hữu trong kiểm toán tài chính

cßn l¹i theo tû lÖ vèn gãp sau khi thanh to¸n c¸c kho¶n nî ph¶i tr¶. KÕ to¸n c¸c nguån vèn chñ së h÷u. a. KÕ to¸n nguån vèn kinh doanh. Nguån vèn kinh doanh lµ nguån vèn ®­îc dïng vµo môc ®Ých ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Sè vèn nµy ®­îc h×nh thµnh tõ khi míi thµnh lËp doanh nghiÖp (do chñ së h÷u ®ãng gãp ban ®Çu) vµ bæ xung thªm trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Khi h¹ch to¸n nguån vèn kinh doanh, cÇn chi tiÕt theo tõng lo¹i vèn kinh doanh, tõng nguån h×nh thµnh, tõng tæ chøc, c¸ nh©n gãp vèn: vèn gãp ban ®Çu (chi tiÕt theo tõng ®èi t­îng), vèn bæ xung tõ kÕt qu¶ kinh doanh, vèn do liªn doanh gãp… T×nh h×nh hiÖn cã, biÕn ®éng t¨ng, gi¶m nguån vèn kinh doanh ®­îc kÕ to¸n theo dâi trªn tµi kho¶n 411 “ Nguån vèn kinh doanh ”. Tµi kho¶n nµy ®­îc më chi tiÕt theo tõng nguån h×nh thµnh tïy theo tÝnh chÊt doanh nghiÖp vµ yªu cÇu th«ng tin cho qu¶n lý. b. KÕ to¸n lîi nhuËn vµ ph©n phèi lîi nhuËn. KÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp chÝnh lµ kÕt qu¶ cuèi cïng trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh (th¸ng, quý, n¨m) bao gåm kÕt qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng tiªu thô hµng hãa, s¶n phÈm dÞch vô; ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ ho¹t ®éng kh¸c. §ã chÝnh lµ phÇn chªnh lÖch gi÷a mét bªn lµ doanh thu thuÇn vµ thu nhËp thuÇn cña tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng víi mét bªn lµ toµn bé chi phÝ bá ra vµ ®­îc biÓu hiÖn qua chØ tiªu “lîi nhuËn” hoÆc “lç” tõ tiªu thô s¶n phÈm, hµng hãa, dÞch vô; tõ ho¹t ®éng tµi chÝnh; … Lîi nhuËn thùc hiÖn c¶ n¨m cßn bao gåm lîi nhuËn n¨m tr­íc ph¸t hiÖn n¨m nay vµ ®­îc trõ ®i kho¶n lç cña n¨m tr­íc (nÕu cã) ®· x¸c ®Þnh trong quyÕt to¸n. C¬ së kinh doanh sau khi ®· quyÕt to¸n thuÕ víi c¬ quan thuÕ mµ bÞ lç th× ®­îc chuyÓn lç sang n¨m sau, sè lç nµy ®­îc trõ vµo thu nhËp chÞu thuÕ. Thêi gian ®­îc chuyÓn lç kh«ng qu¸ n¨m n¨m. Lîi nhuËn ®­îc ph©n phèi nh­ sau: + Nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp theo luËt ®Þnh. + Tr¶ c¸c kho¶n tiÒn ph¹t nh­ vi ph¹m kØ luËt, vi ph¹m hîp ®ång, ph¹t nî qu¸ h¹n (sau khi trõ tiÒn thu do ®­îc ph¹t), c¸c kho¶n chi phÝ hîp lÖ ch­a ®­îc trõ khi x¸c ®Þnh thu nhËp chÞu thuÕ. + Trõ c¸c kho¶n lç kh«ng ®­îc trõ vµo lîi nhuËn tr­íc thuÕ. + TiÒn thu vÒ sö dông vèn dïng bæ xung nguån vèn kinh doanh (®èi víi doanh nghiÖp sö dông ng©n s¸ch). + Chia l·i liªn doanh cho cæ ®«ng. + TrÝch c¸c quü doanh nghiÖp. Sè ph©n phèi cho c¸c lÜnh vùc trªn ph¶i c¨n cø vµo sè lîi nhuËn thùc tÕ ®­îc xÐt duyÖt (duyÖt quyÕt to¸n n¨m). Tuy nhiªn, ®Ó ®¶m b¶o nguån thu cho ng©n s¸ch còng nh­ cho c¸c lÜnh vùc kh¸c, hµng th¸ng(quý), trªn c¬ së thùc l·i vµ kÕ ho¹ch ph©n phèi, doanh nghiÖp tiÕn hµnh t¹m ph©n phèi lîi nhuËn theo kÕ ho¹ch. Sang ®Çu n¨m sau, khi quyÕt to¸n ®­îc duyÖt sÏ thanh to¸n chÝnh thøc (sè t¹m ph©n phèi c¸c kú kh«ng ®­îc v­ît qu¸ 70% tæng sè lîi nhuËn thùc tÕ). §Ó theo dâi lîi nhuËn vµ ph©n phèi lîi nhuËn, kÕ to¸n sö dông tµi kho¶n 421 “ Lîi nhuËn ch­a ph©n phèi ”. Tµi kho¶n nµy ®­îc më chi tiÕt theo tõng n¨m, trong ®ã ph©n tÝch theo tõng néi dung ph©n phèi (nép ng©n s¸ch, chia liªn doanh…). c. KÕ to¸n c¸c quü xÝ nghiÖp. C¸c quü xÝ nghiÖp bao gåm quü ®Çu t­ ph¸t triÓn, quü dù phßng tµi chÝnh, quü khen th­ëng, quü phóc lîi. C¸c quü nµy ®­îc h×nh thµnh b»ng c¸ch trÝch mét tû lÖ nhÊt ®Þnh tõ phÇn lîi nhuËn ®Ó l¹i cña doanh nghiÖp theo quy ®Þnh cña chÕ ®é tµi chÝnh vµ tõ mét sè nguån kh¸c (viÖn trî, tÆng th­ëng, cÊp d­íi nép, cÊp trªn bæ xung…). C¸c quü xÝ nghiÖp ®­îc sö dông cho tõng môc ®Ých chi tiªu riªng vµ ®­îc h¹ch to¸n qua c¸c tµi kho¶n sau: Tµi kho¶n 414 “ Quü ®Çu t­ ph¸t triÓn “: quü nµy ®­îc sö dông cho c¸c môc ®Ých më réng, ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, ®Çu t­ theo chiÒu s©u, mua s¾m, x©y dùng tµi s¶n cè ®Þnh, c¶i tiÕn vµ ®æi míi d©y chuyÒn s¶n xuÊt, ®æi míi c«ng nghÖ, bæ xung vèn l­u ®éng, tham gia liªn doanh, mua cæ phiÕu, gãp cæ phÇn, trÝch nép lªn cÊp trªn ®Ó h×nh thµnh quü ph¸t triÓn kinh doanh… Tµi kho¶n 415 “ Quü dù phßng tµi chÝnh “ dïng ®Ó b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®­îc b×nh th­êng khi gÆp rñi ro, thua lç trong kinh doanh hay thiªn tai, ho¶ ho¹n, … Tµi kho¶n 431 “ Quü khen th­ëng, phóc lîi “: TK 4311 “ Quü khen th­ëng “ dïng khen th­ëng cho tËp thÓ c¸ nh©n trong vµ ngoµi doanh nghiÖp ®ãng gãp nhiÒu thµnh tÝch ®Õn kÕt qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp; TK 4312 “Quü phóc lîi “ dïng chi tiªu cho c¸c nhu cÇu phóc lîi c«ng céng, trî cÊp khã kh¨n, môc ®Ých tõ thiÖn; TK 4313 “ Quü phóc lîi ®· h×nh thµnh tµi s¶n cè ®Þnh “ dïng ®Ó theo dâi sè quü phóc lîi ®· ®Çu t­ mua s¾m tµi s¶n cè ®Þnh sö dông cho môc ®Ých phóc lîi c«ng céng. VÒ thùc chÊt tµi kho¶n nµy ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cßn l¹i cña nh÷ng tµi s¶n cè ®Þnh h×nh thµnh b»ng quü phóc lîi sö dông cho phóc lîi c«ng céng. d. KÕ to¸n chªnh lÖch ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n. §Ó theo dâi kho¶n chªnh lÖch do ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n vµ t×nh h×nh xö lý chªnh lÖch ë doanh nghiÖp, kÕ to¸n sö dông tµi kho¶n 412 “ Chªnh lÖch ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n “. e. KÕ to¸n chªnh lÖch tû gi¸ ngo¹i tÖ. Chªnh lÖch tû gi¸ hèi ®o¸i ph¸t sinh ®­îc ghi nhËn khi cã sù thay ®æi tû gi¸ hèi ®o¸i gi÷a ngµy giao dÞch vµ ngµy thanh to¸n cña mäi kho¶n môc tiÒn tÖ cã gèc ngo¹i tÖ. Khi giao dÞch ph¸t sinh vµ thanh to¸n trong cïng kú kÕ to¸n, c¸c kho¶n chªnh lÖch tû gi¸ hèi ®o¸i ®­îc h¹ch to¸n trong kú ®ã. NÕu giao dÞch ®­îc thanh to¸n ë c¸c kú sau, chªnh lÖch tû gi¸ hèi ®o¸i ®­îc tÝnh theo sù thay ®æi cña tû gi¸ hèi ®o¸i trong tõng kú cho ®Õn kú giao dÞch ®ã ®­îc thanh to¸n. §Ó theo dâi sè chªnh lÖch do thay ®æi tû gi¸ hèi ®o¸i cña ngo¹i tÖ vµ t×nh h×nh xö lý chªnh lÖch tû gi¸ hèi ®o¸i, kÕ to¸n dïng tµi kho¶n 413 “ Chªnh lÖch tû gi¸ hèi ®o¸i “. Tµi kho¶n 413 cã thÓ cã sè d­ Nî hoÆc d­ Cã, tïy thuéc vµo sè ph¸t sinh bªn nµo lín h¬n vµ gåm 3 tµi kho¶n cÊp 2: TK 4131 “ Chªnh lÖch tû gi¸ hèi ®o¸i ®¸nh gi¸ l¹i cuèi n¨m tµi chÝnh “ ph¶n ¸nh sè chªnh lÖch do ®¸nh gi¸ l¹i c¸c kho¶n môc tiÒn tÖ cã gèc ngo¹i tÖ cuèi n¨m tµi chÝnh cña ho¹t ®éng kinh doanh vµ ho¹t ®éng XDCB mµ doanh nghiÖp ®ang tiÕn hµnh ®ång thêi. TK 4132 “Chªnh lÖch tû gi¸ hèi ®o¸i trong qu¸ tr×nh ®Çu t­ XDCB vµ chªnh lÖch tû gi¸ do ®¸nh gi¸ l¹i c¸c kho¶n môc tiÒn tÖ cã gèc ngo¹i tÖ cña ho¹t ®éng ®Çu t­ XDCB (giai ®o¹n tr­íc ho¹t ®éng, ch­a hoµn thµnh ®Çu t­, doanh nghiÖp ch­a ®i vµo ho¹t ®éng). TK 4133 “Chªnh lÖch tû gi¸ hèi ®o¸i tõ chuyÓn ®æi b¸o c¸o tµi chÝnh” ph¶n ¸nh kho¶n chªnh lÖch tû gi¸ hèi ®o¸i khi chuyÓn ®æi b¸o c¸o tµi chÝnh cña c¬ së ë n­íc ngoµi ho¹t ®éng ®éc lËp. f. KÕ to¸n nguån vèn ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n. Nguån vèn ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n lµ nguån vèn chuyªn dïng cho viÖc x©y dùng c¬ b¶n, mua s¾m tµi s¶n cè ®Þnh ®Ó ®æi míi c«ng nghÖ vµ më réng quy m« s¶n xuÊt kinh doanh. Mäi c«ng t¸c ®Çu t­ XDCB ë doanh nghiÖp cÇn ph¶i chÊp hµnh vµ t«n träng quy ®Þnh vÒ tr×nh tù, thñ tôc theo ®iÒu lÖ qu¶n lý ®Çu t­ XDCB cña nhµ n­íc, ph¶i cã thiÕt kÕ, dù to¸n chi phÝ. Khi c«ng t¸c XDCB vµ mua s¾m TSC§ míi hoµn thµnh bµn giao, ®­a vµo sö dông ph¶i ®­îc ghi gi¶m nguån vèn ®Çu t­, t¨ng nguån vèn kinh doanh vµ ph¶i ®­îc thanh, quyÕt to¸n theo tõng c«ng tr×nh, h¹ng môc c«ng tr×nh. §Ó theo dâi nguån h×nh thµnh vµ t×nh h×nh sö dông nguån vèn ®Çu t­ XDCB, kÕ to¸n sö dông tµi kho¶n 441 “ Nguån vèn ®Çu t­ XDCB “. g. KÕ to¸n nguån h×nh thµnh vµ chi tiªu kinh phÝ. KÕ to¸n quü qu¶n lý cña cÊp trªn: §Ó theo dâi nguån h×nh thµnh vµ chi tiªu kinh phÝ qu¶n lý t¹i c¸c tæng c«ng ty, c¸c tËp ®oµn, c¸c c¬ quan liªn hiÖp xÝ nghiÖp,… KÕ to¸n sö dông TK 451 “ Quü kinh phÝ qu¶n lý cña cÊp trªn”. KÕ to¸n nguån h×nh thµnh vµ chi tiªu kinh phÝ sù nghiÖp: Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, doanh nghiÖp cã thÓ ®­îc nhµ n­íc hoÆc cÊp trªn cÊp kinh phÝ hay ®­îc c¸c chÝnh phñ, c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tµi trî trùc tiÕp ®Ó thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ®· ®­îc phª duyÖt hay thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi kh«ng v× môc ®Ých kinh doanh. Bªn c¹nh ®ã, nguån kinh phÝ sù nghiÖp cßn ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån thu nh­ lÖ phÝ, héi phÝ, häc phÝ… ViÖc chi tiªu kinh phÝ ®ßi hái ph¶i theo ®óng dù to¸n, chi tiÕt theo tõng nguån vµ ph¶i quyÕt to¸n víi c¬ quan cÊp kinh phÝ. T×nh h×nh h×nh thµnh vµ sö dông nguån kinh phÝ sù nghiÖp ®­îc kÕ to¸n ph¶n ¸nh trªn c¸c tµi kho¶n: TK161; TK461. KÕ to¸n nguån kinh phÝ ®· h×nh thµnh TSC§: §Ó theo dâi nguån kinh phÝ ®­îc ng©n s¸ch cÊp ®· hoµn thµnh viÖc ®Çu t­, mua s¾m TSC§ dïng cho ho¹t ®éng sù nghiÖp, ho¹t ®éng dù ¸n, kÕ to¸n sö dông TK466 “ Nguån kinh phÝ ®· h×nh thµnh TSC§ ”. 2. Kh¸i qu¸t quy tr×nh kiÓm to¸n tµi chÝnh. 2.1 Giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. KiÓm to¸n viªn ph¶i thu thËp th«ng tin vÒ kh¸ch hµng, t×m hiÒu vµ ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, x¸c ®Þnh møc träng yÕu, x©y dùng kÕ ho¹ch vµ ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n cho tõng phÇn hµnh kiÓm to¸n. Trong ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n cô thÓ, c¸c thñ tôc kiÓm to¸n còng ®­îc x¸c ®Þnh râ ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu kiÓm to¸n cô thÓ, c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cÇn ®­îc xem xÐt kü l­ìng vÒ mÆt néi dung, ph¹m vi, thêi gian vµ cÇn thiÕt ph¶i ®Æt trong c¸c mèi quan hÖ. §¸nh gi¸ vÒ tÝnh träng yÕu, rñi ro tiÒm tµng, rñi ro kiÓm so¸t, nh÷ng kinh nghiÖm cã ®­îc trong nh÷ng lÇn kiÓm to¸n tr­íc, tÝnh thuyÕt phôc cña b¸o c¸o tµi chÝnh. 2.2 Giai ®o¹n thùc hiÖn kiÓm to¸n KiÓm to¸n viªn ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n ®Ó thu thËp, ®¸nh gi¸ b»ng chøng kiÓm to¸n trªn mÉu chän trong kiÓm to¸n. 2.3 Giai ®o¹n kÕt thóc kiÓm to¸n. KÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n ®­îc xem xÐt trong quan hÖ hîp lý chung vµ ph¶i ®­îc biÓu hiÖn trong quan hÖ víi c¸c sù viÖc bÊt th­êng, c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh sau ngµy lËp b¸o c¸o tµi chÝnh, dùa trªn c¬ së ®ã míi ®­a ra kÕt luËn cuèi cïng vµ lËp b¸o c¸o kiÓm to¸n. 3. Kh¸i qu¸t kiÓm to¸n nguån vèn chñ së h÷u trong kiÓm to¸n tµi chÝnh. 3.1 Giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. a. X¸c ®Þnh môc tiªu kiÓm to¸n. ChuÈn mùc kiÓm to¸n sè 200, kho¶n 11 x¸c ®Þnh: Môc tiªu cña kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh lµ gióp cho kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ®­a ra ý kiÕn x¸c nhËn r»ng b¸o c¸o tµi chÝnh cã ®­îc lËp trªn c¬ së chuÈn mùc vµ chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh hoÆc ®­îc chÊp nhËn, cã tu©n thñ ph¸p luËt liªn quan vµ cã ph¶n ¸nh trung thùc vµ hîp lý t×nh h×nh tµi chÝnh trªn khÝa c¹nh träng yÕu hay kh«ng. Gi÷a x¸c nhËn cña nhµ qu¶n lý vµ môc tiªu kiÓm to¸n cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau c¶ vÒ néi dung vµ kÕt cÊu c¸c yÕu tè cÊu thµnh tÝnh trung thùc vµ hîp lý cña b¸o c¸o tµi chÝnh. §èi víi kiÓm to¸n viªn, viÖc x¸c minh kh«ng chØ dïng l¹i ë c¸c môc tiªu chung mµ ph¶i cô thÓ vµo tõng kho¶n môc hay phÇn hµnh kÕ to¸n (gäi lµ môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï). Môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së môc tiªu chung vµ ®Æc ®iÓm cña kho¶n môc hay phÇn hµnh cïng c¸ch ph¶n ¸nh theo dâi chóng hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Môc tiªu kiÓm to¸n ®èi víi nguån vèn chñ së h÷u nh»m x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n sau: TÝnh hiÖu lùc cña kiÓm so¸t néi bé ë ®¬n vÞ kh¸ch hµng ®èi víi c¸c nguån vèn. Tøc lµ xem xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ sù hiÖn diÖn tÝnh liªn tôc vµ tÝnh hiÖn h÷u cña kiÓm so¸t néi bé ®èi víi c¸c nguån vèn cã ®­îc ®¶m b¶o hay kh«ng. Sù ®¶m b¶o vÒ tÝnh trung thùc, hîp lý cña c¸c kho¶n môc thuéc c¸c nguån vèn ®· tr×nh bµy trªn BCTC cña ®¬n vÞ : - TÝnh ®Çy ®ñ vµ cã thùc cña c¸c nghiÖp vô liªn quan ®Õn c¸c nguån vèn vµ viÖc ghi chÐp c¸c nghiÖp vô ®ã trong hÖ thèng kÕ to¸n. - Sù ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n vµ hîp lý c¸c nguån vèn b»ng ngo¹i tÖ. - Sù ph©n lo¹i hîp lý c¸c nguån vèn chñ së h÷u ( nguån vèn nhËn liªn doanh, nguån vèn do ng©n s¸ch cÊp…). - Møc chÝnh x¸c vÒ kü thuËt tÝnh to¸n, h¹ch to¸n; sù thèng nhÊt gi÷a sæ kÕ to¸n vµ b¸o c¸o tµi chÝnh vÒ c¸c kho¶n môc thuéc nguån vèn ®· ®­îc tr×nh bµy. b. Thùc hiÖn nh÷ng thñ tôc ph©n tÝch ®Ó hç trî quy tr×nh lËp kÕ ho¹ch. C¸c thñ tôc ph©n tÝch ®Ó t¨ng c­êng sù hiÓu biÕt toµn diÖn vÒ t×nh h×nh kinh doanh cña kh¸ch hµng : Ph©n tÝch xu h­íng: lµ viÖc ph©n tÝch dùa trªn c¬ së so s¸nh c¸c trÞ sè cña cïng mét chØ tiªu trªn BCTC. Ph©n tÝch tû suÊt: lµ viÖc ph©n tÝch dùa trªn c¬ së so s¸nh c¸c tû lÖ t­¬ng quan cña c¸c chØ tiªu vµ kho¶n môc kh¸c nhau trªn b¸o c¸o tµi chÝnh: tû sè nî so víi vèn cæ phÇn, tû sè thu nhËp so víi tiÒn l·i, tû sè tµi s¶n h÷u h×nh rßng so víi vèn cæ phÇn. c. §¸nh gi¸ møc träng yÕu. Theo chuÈn mùc kiÓm to¸n sè 320, träng yÕu lµ thuËt ng÷ dïng ®Ó thÓ hiÖn tÇm quan träng cña mét th«ng tin (mét sè liÖu kÕ to¸n) trong BCTC. Th«ng tin ®­îc coi lµ träng yÕu cã nghÜa lµ nÕu thiÕu th«ng tin ®ã hoÆc thiÕu tÝnh chÝnh x¸c cña th«ng tin ®ã sÏ ¶nh h­ëng ®Õn c¸c quyÕt ®Þnh cña ng­êi sö dông b¸o c¸o tµi chÝnh. Møc träng yÕu tïy thuéc vµo tÇm quan träng vµ tÝnh chÊt cña th«ng tin hay cña sai sãt ®­îc ®¸nh gi¸ trong hoµn c¶nh cô thÓ. TÝnh träng yÕu cña th«ng tin ph¶i xem xÐt c¶ trªn ph­¬ng diÖn ®Þnh l­îng vµ ®Þnh tÝnh. KiÓm to¸n viªn cÇn ®¸nh gi¸ møc träng yÕu cho toµn bé b¸o c¸o tµi chÝnh vµ ph©n bæ møc ®¸nh gi¸ träng yÕu cho tõng kho¶n môc trong b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n. VÝ dô: x¸c ®Þnh møc ®é träng yÕu cho toµn bé BCTC dùa trªn chØ tiªu lîi nhuËn tr­íc thuÕ: trªn 10% lµ träng yÕu, nhá h¬n 5% lµ kh«ng träng yÕu. Cßn kho¶ng tõ 5% - 10% lîi nhuËn tr­íc thuÕ th× kiÓm to¸n viªn sÏ xem xÐt vÒ mÆt nghiÖp vô ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh träng yÕu. ViÖc ph©n bæ møc träng yÕu cho tõng kho¶n môc diÔn ra theo 2 chiÒu h­íng: - T×nh tr¹ng khai khèng (sè liÖu trªn sæ s¸ch lín h¬n thùc tÕ). - T×nh tr¹ng khai thiÕu (sè liÖu trªn sæ s¸ch nhá h¬n thùc tÕ). d. §¸nh gi¸ rñi ro kiÓm to¸n. Rñi ro tiÒm tµng: Lµ rñi ro tiÒm Èn, vèn cã do kh¶ n¨ng tõng nghiÖp vô, tõng kho¶n môc trong b¸o c¸o tµi chÝnh chøa ®ùng sai sãt träng yÕu khi tÝnh riªng rÏ hoÆc tÝnh gép, mÆc dï cã hay kh«ng cã hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. §¸nh gi¸ rñi ro tiÒm tµng trªn ph­¬ng diÖn b¸o c¸o tµi chÝnh: - Sù liªm khiÕt, kinh nghiÖm vµ hiÓu biÕt cña ban gi¸m ®èc còng nh­ sù thay ®æi thµnh phÇn ban qu¶n lý x¶y ra trong niªn ®é kÕ to¸n. - Tr×nh ®é vµ kinh nghiÖm chuyªn m«n cña kÕ to¸n tr­ëng, cña c¸c nh©n viªn kÕ to¸n chñ yÕu, cña kiÓm to¸n viªn néi bé. - Nh÷ng ¸p lùc bÊt th­êng ®èi víi ban gi¸m ®èc, ®èi víi kÕ to¸n tr­ëng, nhÊt lµ nh÷ng hoµn c¶nh thóc ®Èy ban gi¸m ®èc, kÕ to¸n tr­ëng ph¶i tr×nh bµy BCTC kh«ng trung thùc. - §Æc ®iÓm ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ, nh­: c¬ cÊu vèn, c¸c ®¬n vÞ phô thuéc,… - C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn lÜnh vùc ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ: nh­ c¸c biÕn ®éng vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ , sù thay ®æi vÒ hÖ thèng kÕ to¸n ®èi víi lÜnh vùc ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ. §¸nh gi¸ rñi ro tiÒm tµng trªn ph­¬ng diÖn sè d­ tµi kho¶n vµ lo¹i nghiÖp vô: - B¸o c¸o tµi chÝnh cã thÓ chøa ®ùng nh÷ng sai sãt nh­: BCTC cã nh÷ng ®iÒu chØnh liªn quan ®Õn niªn ®é tr­íc, BCTC cã nhiÒu ­íc tÝnh kÕ to¸n, hoÆc trong n¨m tµi chÝnh cho sù thay ®æi chÝnh s¸ch kÕ to¸n. - Møc ®é phøc t¹p cña c¸c nghiÖp vô hay sù kiÖn quan träng ®ßi hái ph¶i cã ý kiÕn cña chuyªn gia, nh­ s¶y ra kiÖn tông hoÆc trém c¾p… - ViÖc ghi chÐp c¸c nghiÖp vô bÊt th­êng vµ phøc t¹p, ®Æc biÖt lµ gÇn thêi ®iÓm kÕt thóc niªn ®é. - C¸c nghiÖp vô tµi chÝnh bÊt th­êng kh¸c. Rñi ro kiÓm so¸t: §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ trong viÖc ng¨n ngõa hoÆc ph¸t hiÖn vµ söa ch÷a c¸c sai sãt träng yÕu trong tõng nghiÖp vô tõng kho¶n môc trong BCTC. Rñi ro ph¸t hiÖn: Lµ rñi ro x¶y ra sai sãt träng yÕu trong tõng nghiÖp vô, tõng kho¶n môc trong b¸o c¸o tµi chÝnh khi tÝnh riªng rÏ hoÆc tÝnh gép mµ trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n kh«ng ph¸t hiÖn ®­îc. §Ó gióp kiÓm to¸n viªn ­íc tÝnh vÒ møc ®é rñi ro ph¸t hiÖn cã thÓ chÊp nhËn ®­îc dùa trªn sù ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t vµ rñi ro tiÒm tµng, IAG 25 ®· giíi thiÖu ma trËn vÒ rñi ro ph¸t hiÖn nh­ sau: §¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn vÒ RRKS Cao Trung b×nh ThÊp §¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn vÒ RRTT Cao ThÊp ThÊp TB TB ThÊp TB Cao ThÊp TB Cao Cao Qua ma trËn trªn cã thÓ nhËn thÊy mèi quan hÖ lµ khi kiÓm to¸n viªn ®¸nh gi¸ RRKS vµ RRTT cao th× rñi ro ph¸t hiÖn cã thÓ chÊp nhËn ®­îc sÏ h¹n chÕ ë møc thÊp, ®iÒu nµy nh»m khèng chÕ rñi ro kiÓm to¸n vÉn ë møc møc chÊp nhËn ®­îc. Cßn ng­îc l¹i, khi RRKS vµ RRTT thÊp th× kiÓm to¸n viªn cã thÓ chÊp nhËn rñi ro ph¸t hiÖn ë møc cao h¬n nh­ng vÉn giíi h¹n ®­îc rñi ro kiÓm to¸n ë møc mong muèn. e. T×m hiÓu vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé: Trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh, kiÓm to¸n viªn ph¶i ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ rñi ro kiÓm so¸t kh«ng chØ ®Ó x¸c minh tÝnh h÷u hiÖu cña kiÓm so¸t néi bé mµ cßn lµm c¬ së cho viÖc x¸c ®Þnh ph¹m vi thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n trªn sè d­ vµ nghiÖp vô cña ®¬n vÞ. ViÖc ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®­îc thùc hiÖn theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh qua bèn b­íc c¬ b¶n sau: Thu thËp hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ m« t¶ chi tiÕt hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trªn c¸c giÊy lµm viÖc. §¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t ®Ó lËp kÕ ho¹ch cho c¸c kho¶n môc. Thùc hiÖn thö nghiªm kiÓm so¸t (thö nghiÖm tu©n thñ). LËp b¶ng ®¸nh gi¸ kiÓm so¸t néi bé. Víi nh÷ng môc tiªu mµ kiÓm so¸t néi bé cÇn ph¶i h­íng tíi trong qu¸ tr×nh qu¶n lý: ph¶i ®¶m b¶o sù uû quyÒn vµ phª chuÈn c¸c nghiÖp vô; ®¶m b¶o ghi chÐp sæ s¸ch vµ t¸ch biÖt nghiÖp vô ghi sæ víi nghiÖp vô thu tiÒn vèn hoÆc x¸c nhËn cæ phiÕu ph¶i tr¶ cïng viÖc sö dông sæ ®¨ng ký ®éc lËp vµ ®¹i lý chuyÓn nh­îng cæ phiÕu. TiÕp nhËn ®Çy ®ñ vµ sö dông hiÖu qu¶ vèn chñ së h÷u. ViÖc ph©n chia lîi tøc thu ®­îc. Sù uû quyÒn vµ phª chuÈn c¸c nghiÖp vô. Tæ chøc ghi sæ vµ ph©n ®Þnh tr¸ch nhiÖm trong nghiÖp vô vÒ vèn. f. Trao ®æi víi kiÓm to¸n viªn ®éc lËp kh¸c, víi chuyªn gia vµ víi kiÓm to¸n néi bé (nÕu cÇn). g. Lùa chän c¸c thñ tôc kiÓm to¸n vµ x©y dùng ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n. 3.2 Thùc hiÖn kiÓm to¸n. KiÓm tra, ®èi chiÕu sè liÖu tæng qu¸t trªn b¸o c¸o tµi chÝnh bao gåm ®èi chiÕu vÒ sù khíp ®óng sè liÖu vµ ®èi chiÕu víi nguån sè liÖu ®Ó lËp b¸o c¸o. Thùc hiÖn c¸c tr¾c nghiÖm kiÓm so¸t: Thö nghiÖm kiÓm so¸t lµ viÖc kiÓm tra ®Ó thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n vÒ sù thiÕt kÕ phï hîp vµ sù vËn hµnh h÷u hiÖu cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Hai ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn c¬ b¶n ®èi víi mçi môc tiªu kiÓm to¸n: + Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn hÖ thèng thu nhËn hÇu hÕt c¸c ®¶m b¶o kiÓm to¸n tõ hÖ thèng KSNB. + Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn kiÓm tra chi tiÕt sè liÖu thu nhËn hÇu hÕt c¸c ®¶m b¶o kiÓm to¸n tõ thñ tôc kiÓm tra chi tiÕt sè liÖu. ViÖc lùa chän ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn nµo lµ tïy théc vµo sù tin cËy hay kh«ng tin cËy cña kiÓm to¸n viªn vµo hÖ thèng KSNB cña ®¬n vÞ ®èi víi môc tiªu kiÓm to¸n ®· x¸c ®Þnh. Th«ng th­êng, kiÓm to¸n viªn chän ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn hÖ thèng ®èi víi c¸c môc tiªu kiÓm to¸n liªn quan ®Õn tÝnh ®Çy ®ñ, tÝnh h÷u hiÖu vµ tÝnh chÝnh x¸c cña c¸c nghiÖp vô th­êng xuyªn, do KSNB cña ®èi víi nh÷ng nghiÖp th­êng xuyªn th­êng ®­îc x©y dùng cã hiÖu qu¶ h¬n lµ ®èi víi c¸c nghiÖp vô kh«ng th­êng xuyªn. Khi quyÕt ®Þnh ¸p dông ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn dùa trªn hÖ thèng, kiÓm to¸n viªn sÏ thùc hiÖn c¸c TNKS ®Ó thu thËp b»ng chøng vÒ møc ®é tu©n thñ c¸c chÝnh s¸ch vµ thñ tôc kiÓm so¸t néi bé, b»ng c¸ch quan s¸t, pháng vÊn, ®iÒu tra vµ lµm l¹i. C¨n cø vµo kÕt qu¶ thùc hiÖn c¸c TNKS, kiÓm to¸n viªn sÏ ®¸nh gi¸ l¹i RRKS, kÕt hîp víi c¸c thÓ thøc ph©n tÝch kiÓm to¸n viªn sÏ x¸c ®Þnh c¸c thñ tôc kiÓm to¸n chi tiÕt ë c¸c quy m«, møc ®é kh¸c nhau ®èi víi tõng kho¶n môc. Thùc hiÖn thñ tôc ph©n tÝch: Thñ tôc ph©n tÝch bao gåm 5 giai ®o¹n, ®ã lµ : ph¸t triÓn mét m« h×nh, xem xÐt tÝnh ®éc lËp vµ tin cËy cña d÷ liÖu tµi chÝnh vµ nghiÖp vô , ­íc tÝnh gi¸ trÞ vµ so s¸nh víi gi¸ trÞ ghi sæ, ph©n tÝch nguyªn nh©n cña sù chªnh lÖch, xem xÐt nh÷ng ph¸t hiÖn qua kiÓm to¸n. C¸c thñ tôc ph©n tÝch th­êng ®­îc sö dông: + Xem xÐt nh÷ng thay ®æi trong c¸c sè d­ tµi kho¶n n¨m nay so víi n¨m tr­íc. + Xem xÐt sè ph¸t sinh trªn sæ c¸i, b¶ng c©n ®èi tµi s¶n ban ®Çu ch­a söa ®æi. KiÓm tra chi tiÕt c¸c nghiÖp vô vµ sè d­: KiÓm tra chi tiÕt ®­îc thùc hiÖn bao gåm 6 b­íc : lËp kÕ ho¹ch kiÓm tra chi tiÕt, lùa chän c¸c kho¶n môc ®Ó kiÓm tra chi tiÕt, lùa chän c¸c kho¶n môc chÝnh, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó kiÓm tra chi tiÕt c¸c kho¶n môc ®· chän, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ kiÓm tra chi tiÕt, vµ xö lý chªnh lÖch kiÓm to¸n. KiÓm tra nghiÖp vô: lµ kiÓm tra chi tiÕt mét sè Ýt hay toµn bé nghiÖp vô ph¸t sinh ®Ó xem xÐt vÒ ®é chÝnh x¸c cña c¸c sè d­, c¸ch nµy ®­îc thùc hiÖn khi sè ph¸t sinh cña tµi kho¶n Ýt, hay trong c¸c tr­êng hîp bÊt th­êng. Thö nghiÖm nµy ®­îc thùc hiÖn nh­ sau: tr­íc hÕt kiÓm to¸n viªn sÏ chän c¸c nghiÖp vô cÇn kiÓm tra sau ®ã kiÓm tra chi tiÕt vÒ c¸c tµi liÖu, chøng tõ cña c¸c nghiÖp vô ®ã, vµ xem xÐt qu¸ tr×nh lu©n chuyÓn cña chóng qua c¸c tµi kho¶n, cuèi cïng kiÓm to¸n viªn ®¸nh gi¸ vµ x¸c ®Þnh sè d­ cuèi kú. KiÓm tra sè d­: Lµ kiÓm tra ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ ®é chÝnh x¸c cña sè d­ c¸c tµi kho¶n cã nhiÒu nghiÖp vô ph¸t sinh. Thö nghiÖm nµy ®­îc thùc hiÖn nh­ sau: ®Çu tiªn kiÓm to¸n viªn ph©n tÝch sè d­ ra thµnh tõng bé phËn, hay theo tõng ®èi t­îng, sau ®ã chän mÉu ®Ó kiÓm tra vµ ®èi chiÕu gi÷a c¸c tµi liÖu, sæ s¸ch víi nhau, cuèi cïng kiÓm to¸n viªn ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ x¸c ®Þnh sè d­ cuèi kú. 3.3. Giai ®o¹n KÕt thóc kiÓm to¸n. Tr­íc khi lËp b¸o c¸o kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn cÇn ®­îc thùc hiÖn nh÷ng thñ tôc nh»m xem xÐt c¸c kho¶n nî ngoµi dù kiÕn vµ c¸c sù kiÖn x¶y ra sau ngµy kho¸ sæ kÕ to¸n. QUY tr×nh kiÓm to¸n nguån vèn chñ së h÷u trong kiÓm to¸n tµi chÝnh. 1. §Æc ®iÓm cña kho¶n môc. Nãi chung, c¸c tµi kho¶n nguån vèn chñ së h÷u cã sè l­îng nghiÖp vô ph¸t sinh trong kú rÊt Ýt, tuy nhiªn c¸c nghiÖp vô th­êng rÊt quan träng v×: - Gi¸ trÞ cña mçi nghiÖp vô th­êng lín. - TÝnh chÊt quan träng cña c¸c nghiÖp vô liªn quan ®Õn nguån vèn chñ së h÷u do cã thÓ liªn quan ®Õn lîi nhuËn, hoÆc ®ßi hái tu©n thñ nh÷ng yªu cÇu vÒ mÆt ph¸p lý. ThÝ dô nh­ c¸c nghiÖp vô ph¸t hµnh cæ phiÕu ph¶i tho¶ m·n yªu cÇu cña ph¸p luËt, ®iÒu lÖ c«ng ty vµ ®­îc sù phª chuÈn cña héi ®ång qu¶n trÞ,… V× vËy thùc hiÖn kiÓm to¸n nguån vèn chñ së h÷u, kiÓm to¸n viªn chñ yÕu dùa trªn c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n víi tõng nghiÖp vô ph¸t sinh trong kú ®Ó ®¶m b¶o sù chÝnh x¸c vµ hîp lÖ cña c¸c nghiÖp vô liªn quan ®Õn nguån vèn chñ së h÷u. 2. Môc tiªu kiÓm to¸n. X¸c ®Þnh ®óng gi¸ trÞ vèn chñ së h÷u hiÖn cã cña doanh nghiÖp t¹i thêi ®iÓm b¸o c¸o tµi chÝnh ®­îc lËp. Ph©n tÝch t×nh h×nh biÕn ®éng vÒ vèn dùa trªn c¸c tµi kho¶n chøa ®ùng sù biÕn ®éng ®ã, ®èi chiÕu l¹i kÕt qu¶ t×m hiÓm t×nh h×nh kinh doanh vµ nghÜa vô ph¸p lý cña kh¸ch hµng, ®ång thêi cÇn x¸c ®Þnh rñi ro chi tiÕt cho sè d­ tõng tµi kho¶n vèn. Môc tiªu hîp lý chung: Sè d­ c¸c tµi kho¶n tiÒn vèn kinh doanh vµ c¸c quü nªu trong b¶ng c©n ®èi tµi s¶n ®Òu cã c¨n cø ®Çy ®ñ vµ hîp lý. Môc tiªu chung kh¸c. ChÝnh x¸c c¬ häc: B¶o ®¶m chÝnh x¸c vÒ kü thuËt tÝnh to¸n, chuyÓn sæ theo quy tr×nh c«ng nghÖ kÕ to¸n cña tõng lo¹i vèn. HiÖu lùc: TÊt c¶ c¸c nghiÖp vô vÒ vèn ®Òu cã chøng tõ. Trän vÑn: c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh liªn quan ®Õn vèn ®Òu ®­îc ghi ®Çy ®ñ. §Þnh gi¸: C¸c tµi kho¶n vèn b»ng ngo¹i tÖ, c¸c kho¶n l·i ph¶i tr¶ vÒ tiÒn vay vµ c¸c kho¶n l·i ph©n chia ®Òu ®­îc tÝnh ®óng. QuyÒn vµ nghÜa vô: Ph©n tÝch ®óng mäi nghÜa vô ph¸p lý vÒ vèn (trong b¶ng) cã ph©n biÖt víi quan hÖ liªn kÕt hîp ®ång (ngoµi b¶ng) ph©n biÖt gi÷a nghiÖp vô tù tµi trî, b¶o tån vµ ph¸t triÓn víi nghÜa vô vay tr¶ (gèc vµ l·i). Ph©n lo¹i: TÊt c¶ c¸c lo¹i vèn ®Òu ®­îc ph©n lo¹i ®óng kÓ c¶ c¸c kho¶n vay ng¾n h¹n vµ dµi h¹n, vèn vµ quü, cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu. Tr×nh bµy: B¶o ®¶m c«ng khai ®Çy ®ñ vµ ®óng ®¾n c¸c lo¹i vèn cïng c¸c phÝ tæn víi vÒ vèn vay. Trong viÖc x©y dùng vµ triÓn khai c¸c môc tiªu kiÓm to¸n môc tiªu trän vÑn cÇn ®­îc hÕt søc coi träng. ViÖc bá sãt mét nghiÖp vô riªng biÖt cã gi¸ trÞ lín ®­¬ng nhiªn cã ¶nh h­ëng träng yÕu ®Õn gi¸ trÞ cña c¸c kho¶n môc vÒ vèn vµ ®Õn sè tæng céng cña b¶ng c©n ®èi tµi s¶n cho dï sù c©n ®èi gi÷a tæng sè tµi s¶n vµ tæng sè vèn vÉn ®­îc duy tr×. H­íng kiÓm tra. Chñ yÕu sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n chøng tõ kÕt hîp víi x¸c minh qua ®iÒu tra thùc tÕ vÒ c¸c mèi quan hÖ liªn quan ®Õn nguån vèn chñ së h÷u. §ång thêi cÇn sö dông c¸c thñ tôc kiÓm to¸n kh¸c nhau tõ kÕt hîp ng­îc sæ s¸ch víi chøng tõ ®Õn ph©n tÝch biÕn ®éng cña mçi tµi kho¶n chi tiÕt vÒ vèn. Bªn c¹nh ®ã, c¸c gi¶i ph¸p kiÓm so¸t néi bé cÇn ®­îc t¨ng c­êng tõ viÖc ®¸nh sè tr­íc c¸c chøng tõ vÒ vèn ®Õn viÖc thùc hiÖn triÖt ®Ó c¸c thñ tôc kiÓm so¸t qu¶n lý. C¸c quan hÖ vÒ vèn chøa ®ùng nh÷ng quan hÖ ph¸p lý phøc t¹p. TÝnh phøc t¹p cña nh÷ng quan hÖ nµy l¹i cµng t¨ng lªn khi tån t¹i mèi quan hÖ gi÷a kh¸ch thÓ kiÓm to¸n víi nh÷ng chñ nh©n ®Ých thùc cña vèn nh­ nh÷ng cæ ®«ng trong doanh nghiÖp cæ phÇn, nh÷ng ng­êi n¾m gi÷ tr¸i phiÕu ®èi víi doanh nghiÖp ph¸t hµnh tr¸i phiÕu vµ vai trß cña nhµ n­íc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp quèc doanh… V× vËy kiÓm to¸n tµi chÝnh vÒ vèn chñ së h÷u lu«n ph¶i g¾n liÒn víi kiÓm to¸n tu©n thñ vµ cÇn hÕt søc thËn träng khi kh¼ng ®Þnh viÖc ®¸p øng ®Çy ®ñ mäi yªu cÇu ph¸p lý trong kiÓm to¸n tµi chÝnh. 4. Quy tr×nh kiÓm to¸n nguån vèn chñ së h÷u. 4.1. Thùc hiÖn thö nghiÖm kiÓm so¸t. KiÓm so¸t néi bé víi vèn chñ së h÷u tr­íc hÕt ph¶i h­íng ®Õn viÖc tiÕp nhËn ®Çy ®ñ vµ sö dông hiÖu qu¶ vèn chñ së h÷u ®Æc biÖt lµ vèn tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc. ViÖc ph©n phèi lîi tøc ph¶i b¶o ®¶m hµi hoµ gi÷a c¸c läi Ých cña ng­êi lao ®éng, doanh nghiÖp víi nhµ n­íc trªn c¬ së ph¸p lý x¸c ®Þnh. Trong qu¶n lý ph¶i ®¶m b¶o sù ñy quyÒn vµ phª chuÈn c¸c nghiÖp vô ghi sæ víi nghiÖp vô thu nhËn tiÒn vèn hoÆc x¸c nhËn cæ phiÕu ph¶i tr¶ cïng viÖc sö dông sæ ®¨ng kÝ ®éc lËp vµ ®¹i lý chuyÓn nh­îng cæ phiÕu. C¸c b»ng chøng kiÓm to¸n vÒ sù thiÕt kÕ phï hîp vµ sù vËn hµnh h÷u hiÖu cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé víi vèn chñ së h÷u cÇn h­íng tíi: - ViÖc tiÕp nhËn ®Çy ®ñ vµ sö dông hiÖu qu¶ vèn chñ së h÷u. §©y lµ c«ng viÖc ®ßi hái ph¶i duy tr× tr­íc tiªn nh»m ng¨n ngõa nh÷ng gian lËn vµ sai sãt trong qu¶n lý vèn chñ së h÷u víi vèn tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc cÊp cho doanh nghiÖp. VÊn ®Ò nµy ®­îc ®Æt ra ngay tõ hÖ thèng cÊp ph¸t vµ kiÓm so¸t cña kho b¹c víi c¸c bé phËn cã liªn quan cña c¬ quan nhµ n­íc. Trong tr­êng hîp cã ph¸t hµnh cæ phiÕu, viÖc theo dâi tÝnh liªn tôc cña c¸c cæ phiÕu qua m· sè vµ nh÷ng cæ ®«ng së h÷u cæ phÇn nµy lµ nh÷ng gi¶i ph¸p tÝch cùc cña kiÓm so¸t néi bé. - ViÖc ph©n chia lîi tøc thu ®­îc tr­íc hÕt ph¶i ®¶m b¶o nép thuÕ cho nhµ n­íc. PhÇn lîi tøc sau thuÕ ®­îc ph©n chia thµnh c¸c quü vµ ®Ó l¹i trªn c¬ së hÖ thèng ph¸p lý phï hîp víi tõng lo¹i h×nh doanh nghiÖp. Trong ®iÒu kiÖn lîi nhuËn sau thuÕ biÕn ®éng nhiÒu hoÆc víi nh÷ng c«ng ty cã nhiÒu ®¬n vÞ thµnh viªn ®éc lËp nhau th× viÖc sö dông mét b¶ng tÝnh s½n cho nh÷ng mèc chÝnh vÒ quy m« lîi nhuËn t­¬ng øng víi c¸c quü trÝch lËp lµ biÖn ph¸p kiÓm so¸t cã hiÖu qu¶. - Sù uû quyÒn vµ phª chuÈn c¸c nghiÖp vô cÇn ®­îc x¸c ®Þnh thËn träng do c¸c nghiÖp vô vÒ vèn ®Òu cã quy m« lín. Trong ph¹m vi néi bé, c¸c nghiÖp vô th­êng ®ßi hái møc ®é uû quyÒn kh¸c nhau: NghiÖp vô kÕt chuyÓn c¸c quü vµo vèn kinh doanh t­¬ng øng víi sù t¨ng tr­ëng cña tµi s¶n dïng trong kinh doanh; nghiÖp vô ph¸t hµnh cæ phiÕu cã tÝnh ®Õn lo¹i cæ phiÕu ph¸t hµnh (cæ phiÕu th­êng, cæ phiÕu ­u ®·i), sè l­îng cæ phiÕu ph¸t hµnh, gi¸ trÞ trung b×nh cña cæ phiÕu, ®iÒu kiÖn ­u ®·i cho cæ phiÕu, thêi ®iÓm ph¸t hµnh cæ phiÕu… Trong c¸c quyÒn phª chuÈn vÒ c¸c nghiÖp vô cã nh÷ng mÆt thuéc ph¹m vi ®iÒu chØnh chung cña ph¸p luËt (vÝ dô phÇn trÝch lîi nhuËn ®Ó lËp quü dù phßng); cã phÇn thuéc ph¹m vi v¨n b¶n ph¸p quy (vÝ dô tû lÖ c¸c quü ®­îc trÝch lËp trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc) hoÆc ®¹i héi cæ ®«ng hµng n¨m (doanh nghiÖp cæ phÇn). C¸c quyÕt ®Þnh cßn l¹i thuéc thÈm quyÒn cña ng­êi l·nh ®¹o cao nhÊt trong ®¬n vÞ (chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ hoÆc gi¸m ®èc). - ViÖc tæ chøc ghi sæ vµ ph©n ®Þnh tr¸ch nhiÖm trong nghiÖp vô vÒ vèn. Më sæ, ghi sæ kÕ to¸n vµ chÞu sù kiÓm tra cña c¸c c¬ quan, tæ chøc cã thÈm quyÒn lµ nh÷ng hµnh vi ®· ®­îc ®iÒu tiÕt bëi luËt c«ng ty. ViÖc tæ chøc ghi sæ vµ ph©n ®Þnh cô thÓ tr¸ch nhiÖm trong qu¶n lý vèn lµ c«ng viÖc ph¶i ®­îc thùc hiÖn trong hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. C¸c c«ng viÖc kiÓm so¸t qu¶n lý néi bé vÒ lo¹i vèn chñ cÇn cã: x©y dùng quy chÕ cô thÓ vÒ qu¶n lý tõng lo¹i vèn chñ, tæ chøc x¸c minh ®éc lËp c¸c th«ng tin ghi trªn sæ ®Æc biÖt lµ th«ng tin vÒ tÝnh to¸n chi tr¶ lîi tøc cæ phiÕu. Ngoµi ra kiÓm to¸n viªn cÇn ®Æc biÖt l­u ý kiÓm tra c¸c nghiÖp vô chi quü xem cã thùc sù s¶y ra hay kh«ng. VD. C¸c sai sãt tiÒm tµng, c¸c thñ tôc kiÓm so¸t chñ yÕu, thö nghiÖm kiÓm so¸t – nghiÖp vô chi quü (theo nguån Modern Auditing in Australia, 1996) Sai sãt tiÒm tµng/ C¬ së dÉn liÖu Thñ tôc kiÓm so¸t chñ yÕu Thö nghiÖm kiÓm so¸t ViÖc chi quü cã thÓ kh«ng ®­îc phª chuÈn (hiÖn h÷u vµ ph¸t sinh) Ph¶i xÐt duyÖt c¸c chøng tõ thanh to¸n víi c¸c chøng tõ kh¸c (hãa ®¬n cña ng­êi b¸n, b¸o c¸o nhËn hµng, ®¬n ®Æt hµng ®· ®­îc xÐt duyÖt) cho mçi nghiÖp vô chi quü. Chän mÉu nghiÖp vô chi quü ®Ó x¸c ®Þnh sù hiÖn h÷u cña viÖc xÐt duyÖt c¸c chøng tõ thanh to¸n vµ ®èi chiÕu víi c¸c chøng tõ kh¸c cho mçi kho¶n chi quü. ChØ nh÷ng nh©n viªn ®­îc uû quyÒn míi ®­îc ký sÐc. Quan s¸t c¸c ch÷ ký trªn sÐc vµ x¸c ®Þnh r»ng cã ch÷ ký cña ng­êi ®­îc uû quyÒn. Kh«ng kiªm nhiÖm xÐt duyÖt c¸c chøng tõ thanh to¸n víi sÐc. Quan s¸t sù ph©n chia nhiÖm vô. Mét chøng tõ cã thÓ thanh to¸n hai lÇn (hiÖn h÷u vµ ph¸t sinh) §ãng dÊu “®· thanh to¸n” trªn chøng tõ thanh to¸n vµ c¸c c høng tõ kh¸c ngay khi ph¸t hµnh sÐc. Quan s¸t c¸c chøng tõ ®· ®ãng dÊu hoÆc lÊy mÉu kiÓm tra c¸c chøng tõ thanh to¸n ®Ó xem cã dÊu “®· thanh to¸n” kh«ng. SÐc ®· ph¸t hµnh cã thÓ bÞ sai vÒ sè tiÒn (®¸nh gi¸, chÝnh x¸c) Ng­êi ký sÐc kiÓm tra sù phï hîp cña néi dung trªn sÐc vµ chøng tõ thanh to¸n tr­íc khi ký. Quan s¸t ng­êi ký sÐc cã kiÓm tra mét c¸ch ®éc lËp hoÆc thùc hiÖn l¹i viÖc kiÓm tra ®éc lËp. Mét nghiÖp vô chØ tiÒn cã thÓ kh«ng ®­îc ghi sæ (sù ®Çy ®ñ), hoÆc cã thÓ ®· ghi sæ sai sè tiÒn (®¸nh gi¸, chÝnh x¸c). TÊt c¶ c¸c nghiÖp vô ®Òu ®­îc thùc hiÖn b»ng sÐc. Pháng vÊn vÒ ph­¬ng ph¸p thùc hiÖn chi quü. TÊt c¶ c¸c sÐc ®Òu ®­îc ®¸nh sè tr­íc vµ qu¶n lý. KiÓm tra b»ng chøng vÒ viÖc sö dông vµ qu¶n lý nh÷ng sÐc ®· ®¸nh sè tr­íc vµ kiÓm tra l­ít qua nh÷ng sè sÐc tiÕp theo trong sæ sÐc hoÆc trong sæ nhËt ký chi quü. Nh÷ng sÐc ch­a ®­îc sö dông ph¶i ®­îc cÊt gi÷ ë n¬i an toµn. Quan s¸t viÖc cÊt gi÷ vµ n¬i cÊt gi÷ nh÷ng sÐc ch­a sö dông. KiÓm tra ®éc lËp hµng ngµy tæng sè sÐc ph¸t hµnh víi viÖc ghi chÐp vµo sæ nhËt ký chi quü. Quan s¸t viÖc thùc hiÖn kiÓm tra ®éc lËp vµ thùc hiÖn l¹i viÖc kiÓm tra ®éc lËp. §Þnh kú chØnh hîp tiÒn göi ng©n hµng mét c¸ch ®éc lËp. Quan s¸t viÖc thùc hiÖn chØnh hîp tiÒn göi ng©n hµng vµ kiÓm tra viÖc chØnh hîp tiÒn göi ng©n hµng. 4.2 Thñ tôc ph©n tÝch. TiÕn hµnh so s¸nh c¸c th«ng tin tµi chÝnh, c¸c chØ sè, c¸c tû lÖ ®Ó ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu c¸c tr­êng hîp bÊt th­êng, bao gåm: - So s¸nh th«ng tin tµi chÝnh gi÷a c¸c kú, c¸c niªn ®é, hoÆc so s¸nh th«ng tin tµi chÝnh cña doanh nghiÖp víi th«ng tin trong ngµnh t­¬ng tù. - Nghiªn cøu c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cña th«ng tin tµi chÝnh, gi÷a th«ng tin tµi chÝnh víi th«ng tin kh«ng mang tÝnh chÊt tµi chÝnh. - Môc tiªu chÝnh cña thñ tôc ph©n tÝch lµ gióp cho kiÓm to¸n viªn hiÓu râ ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng, x¸c ®Þnh c¸c tr­êng hîp bÊt th­êng, vµ giíi h¹n ph¹m vi kiÓm tra chi tiÕt. Trong khi sö dông hai lo¹i thö nghiÖm c¬ b¶n vµ tu©n thñ, theo IAG 8, kiÓm to¸n viªn ph¶i quan t©m c¸c yÕu tè: Møc träng yÕu; rñi ro tiÒm tµng vµ viÖc xÐt ®o¸n c¸c rñi ro kiÓm so¸t; kinh nghiÖm ®· thu thËp tõ c¸c kú kiÓm to¸n tr­íc vÒ ®é tin cËy vÒ ghi chÐp vµ vµo c¸c nhµ qu¶n lý cña doanh nghiÖp; tÝnh thuyÕt phôc cña b»ng chøng; c¸c sai sãt vµ gian lËn ph¸t hiÖn ®­îc trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n. Trong qu¸ tr×nh ®ã kiÓm to¸n viªn sÏ ¸p dông riªng lÎ hay phèi hîp c¸c kü thuËt thu thËp b»ng chøng: thu thËp tµi liÖu, pháng vÊn, kiÓm tra chøng tõ vµ sæ s¸ch, göi th­ x¸c nhËn, kiÓm tra c¸c phÐp tÝnh… ®Æc biÖt lµ hai kü thuËt ph©n tÝch vµ lÊy mÉu kiÓm to¸n. 4.3 KiÓm tra chi tiÕt c¸c nghiÖp vô vµ sè d­. Bao gåm nh÷ng c¸ch thøc vµ tr×nh tù x¸c minh cô thÓ c¸c nghiÖp vô, cã chó ý tíi møc ®é träng yÕu cña c¸c nghiÖp vô tuy nhiªn do ®Æc ®iÓm sè l­îng Ýt, gi¸ trÞ lín cña nghiÖp vô vÒ vèn nªn viÖc x¸c minh nãi chung ph¶i thùc hiÖn toµn diÖn trong quan hÖ gi÷a sè d­ ®Çu kú ®· ®­îc kiÓm to¸n víi sè ph¸t sinh ®­îc x¸c minh toµn diÖn vµ sè d­ cuèi kú. TiÕp ®Õn lµ kiÓm tra xem xÐt chi tiÕt c¸c nghiÖp vô vµ sè d­ cuèi kú cña tõng tµi kho¶n nguån vèn chñ së h÷u: KiÓm tra c¸c chøng tõ gèc cña c¸c nghiÖp vô biÕn ®éng nguån vèn chñ së h÷u trªn c¸c khÝa c¹nh: tÝnh hîp lÖ cña c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh; c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh cã ®¶m b¶o sù xÐt duyÖt, phª chuÈn cña cÊp cã thÈm quyÒn trong c«ng ty hay kh«ng (vÝ dô sù phª duyÖt vÒ ph©n phèi lîi nhuËn, phª duyÖt vÒ xö lý chªnh lÖch ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n…); c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh cã ®­îc ghi chÐp theo ®óng chÕ ®é kÕ to¸n vµ c¸c th«ng lÖ kÕ to¸n hay kh«ng. - KiÓm to¸n viªn cÇn chó ý ®Õn ¶nh h­ëng cña c¸c nghiÖp vô ®Õn c¸c sè d­ tµi kho¶n vµ tÝnh trung thùc, hîp lý cña c¸c th«ng tin ®ã. Néi dung vµ ph­¬ng ph¸p kiÓm tra cÇn x¸c ®Þnh phï hîp víi tõng nguån vèn cô thÓ. a. §èi víi nguån vèn kinh doanh: CÇn xem xÐt ph©n tÝch tÝnh hîp lý cña c¬ cÊu nguån vèn vµ t×nh h×nh biÕn ®éng cña nguån nµy; xem xÐt møc ®é ®¶m b¶o nguån vèn l­u ®éng ®èi víi tµi s¶n dù tr÷ cho s¶n xuÊt kinh doanh; sù b¶o toµn cña nguån vèn kinh doanh… b. §èi víi chªnh lÖch ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n: KiÓm to¸n viªn kiÓm tra c¶ vÒ c¸c thñ tôc quy tr×nh ®¸nh gi¸ th«ng qua quyÕt ®Þnh cña cÊp cã thÈm quyÒn (®¸nh gi¸ l¹i theo quyÕt ®Þnh cña nhµ n­íc) vµ biªn b¶n ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n; ®ång thêi cã thÓ tÝnh to¸n l¹i vµ ®èi chiÕu víi c¸c tµi kho¶n cã liªn quan: TSC§, nguyªn liÖu vµ vËt liÖu… c. §èi víi chªnh lÖch tû gi¸: KiÓm to¸n viªn cÇn kiÓm tra ph­¬ng ph¸p h¹ch to¸n chªnh lÖch tû gi¸ ®¬n vÞ ®· ¸p dông cã phï hîp víi chÕ ®é kÕ to¸n quy ®Þnh vµ cã ¸p dông nhÊt qu¸n trong qu¸ tr×nh h¹ch to¸n kh«ng. TiÕp ®Õn lµ viÖc chän mÉu mét sè nghiÖp vô ph¸t sinh chªnh lÖch tû gi¸ trong kú vµ cuèi kú ®Ó kiÓm tra viÖc tÝnh to¸n (b»ng c¸ch tÝnh l¹i) vµ viÖc ghi chÐp cña ®¬n vÞ cã chÝnh x¸c vµ phï hîp kh«ng. KiÓm to¸n viªn còng cÇn ph¶i kiÓm tra c¸c nghiÖp vô xö lý chªnh lÖch tû gi¸ (còng nh­ xö lý chªnh lÖch ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n) vÒ khÝa c¹nh ®­îc xÐt duyÖt bëi cÊp cã thÈm quyÒn vµ vÒ khÝa c¹nh h¹ch to¸n cã phï hîp kh«ng. d. §èi víi c¸c quü (®Çu t­ ph¸t triÓn, dù tr÷, khen th­ëng, phóc lîi) vµ nguån vèn ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n: §Æc biÖt chó ý tíi nh÷ng tµi liÖu x¸c nhËn cho sù phª chuÈn hîp lý cña cÊp cã thÈm quyÒn ®èi víi c¸c nghiÖp vô biÕn ®éng vÒ c¸c quü (trÝch lËp, sö dông…) vµ sù ghi sæ kÕ to¸n ®óng ®¾n c¸c nghiÖp vô ®· ph¸t sinh. e. §èi víi l·i ch­a ph©n phèi: cÇn cã sù ®èi chiÕu c¸c kho¶n l·i lç trong n¨m víi tµi liÖu b¸o c¸o l·i lç cña ®¬n vÞ; tÝnh to¸n vµ ®èi chiÕu kiÓm tra viÖc ph©n phèi l·i. f. §èi víi nguån kinh phÝ sù nghiÖp: Chó ý ®Õn viÖc ®èi chiÕu kinh phÝ nhËn ®­îc trong kú víi c¬ quan kinh phÝ vµ c¬ quan liªn quan; kiÓm tra xem xÐt viÖc quyÕt to¸n nguån kinh phÝ ®· ®­îc thùc hiÖn tr­íc ngµy lËp b¸o c¸o tµi chÝnh hay kh«ng vµ ®èi chiÕu sè d­ cßn l¹i víi b¸o c¸o tµi chÝnh. Ngoµi ra kÕt hîp víi kiÓm tra viÖc phª chuÈn chi tiªu nguån kinh phÝ sù nghiÖp ®¶m b¶o ®óng môc ®Ých vµ hîp lý. Thñ tôc kiÓm to¸n chi tiÕt c¸c nghiÖp vô vÒ vèn Sè TT Thñ tôc kiÓm to¸n chi tiÕt Ng­êi thùc hiÖn Tham chiÕu 1 1.1 1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4 KiÓm tra sè d­ c¸c tµi kho¶n vèn Thu thËp c¸c b¶ng tæng hîp cña tµi kho¶n vèn chñ së h÷u, ph¶n ¸nh sè d­ ®Çu kú, ph¸t sinh trong kú vµ d­ cuèi kú, c¸c nghiÖp vô ¶nh h­ëng ®Õn t×nh h×nh t¨ng gi¶m vèn trong kú nh­: L·i lç luü kÕ, gãp (cÊp) thªm vèn, trÝch lËp quü… KiÓm tra sè tæng céng. §èi chiÕu sè tæng céng víi sæ c¸i. §èi chiÕu sè ph¸t sinh t¨ng (gi¶m) vèn víi c¸c chøng tõ, tµi liÖu ph¸p lý cã liªn quan nh­ lÞch tr×nh gãp vèn, biªn b¶n gãp vèn, biªn b¶n häp héi ®ång qu¶n trÞ, quyÕt ®Þnh cÊp vèn cña c¬ quan cÊp trªn… KiÓm tra toµn bé thay ®æi liªn quan ®Õn vèn. … … … … … … … … … ... 1.2 KiÓm tra c¸c nghiÖp vô liªn quan tíi phÇn lîi nhuËn ®Ó l¹i nh­ng kh«ng thuéc ph¹m vi lîi tøc rßng ho¹t ®éng, l·i ®­îc chia, ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. … … 1.3 §¸nh gi¸ kÕt qu¶ kiÓm tra. … … 2 2.1 2.2 KiÓm tra lîi nhuËn ®Ó l¹i vµ l·i ®­îc chia §èi chiÕu, kiÓm tra sù t¨ng gi¶m lîi nhuËn ®Ó l¹i trªn b¸o c¸o l·i lç, sæ c¸i vµ c¸c tµi liÖu cã liªn quan nh­ l·i ®­îc chia. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ kiÓm tra. … … … … 3 3.1 3.2 3.3 KiÓm tra viÖc tr×nh bµy vµ h¹ch to¸n vèn chñ së h÷u. Xem xÐt c¸c kho¶n vèn gãp, c¸c nguån vèn, c¸c quü ®­îc trÝch lËp, lîi nhuËn ®Ó l¹i, cæ phiÕu ph¸t hµnh… cã ®­îc ghi chÐp, ph¶n ¸nh, ph©n lo¹i hîp lý kh«ng. Yªu cÇu kh¸ch hµng cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ quy chÕ cÊp ph¸t vèn, nguyªn t¾c trÝch lËp c¸c quü thu håi vèn…(nÕu kh¸ch hµng lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc). Xem xÐt c¸c nghiÖp vô ¶nh h­ëng tíi t×nh h×nh t¨ng gi¶m vèn cã ®­îc ghi chÐp vµ ph¶n ¸nh tu©n theo c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt hiÖn hµnh cña nhµ n­íc kh«ng. … … … … … … 5. Mét sè vÊn ®Ò vÒ kiÓm to¸n nguån vèn c«ng ty cæ phÇn. 5.1 KiÓm so¸t néi bé. KiÓm so¸t néi bé ®èi víi nguån vèn c«ng ty cæ phÇn bao gåm ba néi dung chÝnh: (1) Sù phª chuÈn ®óng ®¾n c¸c nghiÖp vô cña héi ®ång qu¶n trÞ; (2) Sù ph©n c«ng ph©n nhiÖm trong viÖc thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô th­êng ®­îc thùc hiÖn qua viÖc sö dông dÞch vô qu¶n lý vµ chuyÓn nh­îng cæ phÇn; vµ (3) ViÖc duy tr× mét hÖ thèng sæ s¸ch ®Çy ®ñ. a. KiÓm so¸t cña héi ®ång qu¶n trÞ ®èi víi c¸c nghiÖp vô vÒ vèn cæ phÇn. Mäi sù thay ®æi vÒ vèn cæ phÇn ®Òu ph¶i ®­îc sù phª chuÈn chÝnh thøc cña héi ®ång qu¶n trÞ, vµ ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c biªn b¶n häp cña héi ®ång qu¶n trÞ, trong ®ã ph¶i ghi nhËn nh÷ng quyÕt ®Þnh cña héi ®ång qu¶n trÞ vÒ: - Sè l­îng cæ phiÕu ph¸t hµnh vµ mÖnh gi¸. - Sù chÊp thuËn vµ xÐt duyÖt vÒ gi¸ c¶ trong c¸c tr­êng hîp gãp vèn cæ phÇn b»ng hiÖn vËt, nh­ lµ TSC§, hµng hãa… - ChuÈn y vÒ c¸c tr­êng hîp chuyÓn lîi nhuËn thµnh vèn cæ phÇn (th«ng qua ph©n phèi cæ tøc). - ChÝnh thøc phª chuÈn vÒ viÖc chia nhá cæ phÇn hoÆc thay ®æi mÖnh gi¸. - QuyÕt ®Þnh viÖc ph©n chia lîi tøc cæ phÇn: cæ tøc cho mét cæ phÇn, ngµy ghi chÐp vµ ngµy thanh to¸n Khi ®¸nh gi¸ kiÓm so¸t néi bé vÒ vèn cæ phÇn, kiÓm to¸n viªn th­êng xem c«ng ty tù vµ qu¶n lý theo dâi cæ phÇn, hay hä sö dông c¸c dÞch vô qu¶n lý vµ chuyÓn nh­îng cæ phÇn. T¹i nh÷ng ®¬n vÞ tù qu¶n lý vµ gi÷ sæ s¸ch theo dâi cæ phÇn, héi ®ång qu¶n trÞ ph¶i th«ng qua quyÕt ®Þnh vÒ viÖc ph©n c«ng: ng­êi ký cæ phiÕu (th­êng th× cæ phiÕu ph¶i cã ch÷ ký phª chuÈn cña hai ng­êi lµ chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ vµ tr­ëng ban kiÓm so¸t); ng­êi gi÷ sæ s¸ch theo dâi cæ ®«ng; ng­êi b¶o qu¶n c¸c cæ phiÕu ch­a ph¸t hµnh; ng­êi ký sÐc thanh to¸n cæ tøc. b. Sö dông dÞch vô qu¶n lý vµ chuyÓn nh­îng cæ phÇn. NÕu c«ng ty sö dông dÞch vô nµy th× kiÓm to¸n néi bé ®­îc ®¸nh gi¸ lµ h÷u hiÖu. Vai trß chñ yÕu cña c¸c tæ chøc qu¶n lý cæ phÇn ®éc lËp lµ gióp tr¸nh ®­îc sù ph¸t hµnh cæ phiÕu khèng, hoÆc v­ît møc ®­îc phÐp. Tæ chøc nµy sÏ yªu cÇu ®­îc cung cÊp b¶n sao cña c¸c tµi liÖu cho phÐp ph¸t hµnh cæ phiÕu, vµ gi÷ sæ s¸ch theo dâi vÒ sè cæ phiÕu ®· ph¸t hµnh vµ sè ®· thu håi. Tr­íc khi ph¸t cho c¸c cæ ®«ng, mäi cæ phiÕu míi ph¶i ®­îc tr×nh tr­íc c¸c tæ chøc qu¶n lý cæ phÇn ®éc lËp ®Ó kiÓm tra vµ ®¨ng ký, nhê ®ã c¸c sai sãt cè t×nh hay cè ý ®Ó dÉn ®Õn ph¸t hµnh khai khèng cæ phiÕu sÏ gi¶m ®i mét c¸ch ®¸ng kÓ. c. Sæ cæ phiÕu. Sæ cæ phiÕu ®­îc in s½n, ®­îc ®¸nh sè liªn tôc, cã phÇn cuèng l­u l¹i sau khi ph¸t hµnh. Trªn cæ phiÕu th­êng ®­îc bao gåm néi dung: sè hiÖu cæ phiÕu, sè cæ phÇn mµ cæ phiÕu ®ã ®¹i diÖn, tªn cæ ®«ng, sè hiÖu cña cæ phiÕu gèc. Cæ phiÕu ph¶i ®­îc ph¸t hµnh theo thø tù sè hiÖu vµ kh«ng ®­îc ®¨ng ký tr­íc thêi ®iÓm ph¸t hµnh. Riªng c¸c cæ phiÕu ®ang ®­îc l­u hµnh th× khi chuyÓn giao quyÒn së h÷u ph¶i ®­îc ng­êi cã tr¸ch nhiÖm ®¸nh dÊu hñy vµ ®Ýnh vµo cuèng cña nã trong sæ cæ phiÕu. d. Sæ theo dâi cæ ®«ng. Sæ theo dâi cæ ®«ng ®­îc më ®Ó theo dâi cho tõng cæ ®«ng, vµ nã cã thÓ gióp x¸c ®Þnh ®­îc sè l­îng cæ phiÕu vµ cæ phÇn mµ tõng cæ ®«ng ®ang n¾m gi÷. C¸c th«ng tin nµy rÊt h÷u Ých khi lËp danh s¸ch ph©n phèi cæ tøc vµ khi cÇn liªn l¹c víi cæ ®«ng. e. Sö dông dÞch vô thanh to¸n cæ tøc ®éc lËp. C¸c c«ng ty cæ phÇn cã thÓ sö dông dÞch vô nµy ®Ó gi¶m bít kh¶ n¨ng sai ph¹m khi ph©n phèi cæ tøc. DÞch vô nµy th­êng do ng©n hµng hay c«ng ty ®­îc uû th¸c lµm dÞch vô chuyÓn nh­îng cæ phÇn ®¶m nhËn. 5.2 KiÓm to¸n lîi tøc cæ phiÕu. §iÓm ®¸ng chó ý trong kiÓm to¸n lîi tøc cæ phiÕu lµ c¸c nghiÖp vô chø kh«ng ph¶i lµ sè d­ cuèi kú, ngo¹i trõ khi x¸c ®Þnh lîi tøc cæ phÇn ph¶i tr¶. Víi c¸c c«ng ty cæ phÇn viÖc kiÓm tra c¸c nghiÖp vô vÒ vèn ®­îc tËp chung vµo kiÓm to¸n cæ phiÕu t¨ng thªm cña héi viªn. C«ng viÖc kiÓm to¸n th­êng ®­îc tËp chung vµ nh÷ng h­íng chñ yÕu: - C¸c nghiÖp vô liªn quan ®Õn cæ phiÕu hiÖn cã ®Òu ®­îc ghi nhËn ®Çy ®ñ. - C¸c nghiÖp vô vÒ cæ phiÕu ®· ghi nhËn ®­îc phª chuÈn ®Çy ®ñ vµ ®óng thÈm quyÒn. - Vèn cæ phiÕu ®­îc ®¸nh gi¸ ®óng. - Vèn cæ phiÕu ®­îc c«ng khai ®Çy ®ñ, râ rµng. Hai nghiÖp vô ®Çu cã liªn quan ®Õn tr¾c nghiÖm nghiÖp vô vµ hai môc tiªu sau cã liªn quan ®Õn tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d­. Nh÷ng môc tiªu quan träng nhÊt cã tÝnh ®Õn nh÷ng môc tiªu liªn quan ®Õn lîi tøc cæ phÇn ph¶i tr¶ bao gåm: Lîi tøc cæ phÇn ghi nhËn ®­îc phª chuÈn. Läi tøc cæ phÇn hiÖn cã ®­îc ghi nhËn. Lîi tøc cæ phÇn ®­îc ®Þnh gi¸ ®óng. Lîi tøc cæ phÇn ®· tr¶ cho cæ ®«ng lµ hîp lÖ. Lîi tøc cæ phÇn ph¶i tr¶ ®­îc ghi nhËn. Lîi tøc cæ phÇn ph¶i tr¶ ®­îc ®Þnh gi¸ ®óng. Sù ñy quyÒn phª chuÈn cã thÓ ®­îc kiÓm tra b»ng c¸ch xem xÐt c¸c biªn b¶n cuéc häp cña ban gi¸m ®èc vÒ gi¸ trÞ lîi tøc cho mçi cæ phiÕu vµ thêi h¹n h­ëng lîi tøc. Khi kiÓm tra c¸c biªn b¶n cuéc häp cña ban gi¸m ®èc vÒ sè lîi tøc cæ phiÕu ®· c«ng bè, ph¶i chó ý tíi kh¶ n¨ng cã nh÷ng kho¶n lîi tøc c«ng bè ch­a ®­îc ghi nhËn, ®Æc biÖt lµ vµo thêi ®iÓm gÇn víi ngµy lËp b¶ng c©n ®èi tµi s¶n. Thñ tôc kiÓm to¸n cã liªn quan lµ xem xÐt hå s¬ kiÓm to¸n l­u tr÷ ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng giíi h¹n vÒ chi tr¶ lîi tøc cæ phiÕu hoÆc c¸c ®iÒu kho¶n quy ®Þnh cæ phiÕu ­u tiªn. Sù ®Þnh gi¸ c«ng khai lîi tøc cæ phiÕu cã thÓ ®­îc kiÓm to¸n b»ng c¸ch tÝnh to¸n l¹i gi¸ trÞ trªn c¬ së sè lîi tøc cho mçi cæ phiÕu vµ sè l­îng cæ phiÕu hiÖn cã. NÕu kh¸ch hµng chi tr¶ lîi tøc qua ng©n hµng th× tæng sè lîi tøc cæ phiÕu cã thÓ ®­îc ®èi chiÕu víi tæng sè nghiÖp vô chi tr¶ cña ng©n hµng ®Ó x¸c minh. Khi c¸c c«ng ty tù l­u gi÷ sæ s¸ch vÒ lîi tøc cæ phiÕu vµ tù tr¶ lîi tøc cæ phiÕu cho cæ ®«ng th× cã thÓ x¸c minh tæng gi¸ trÞ lîi tøc cæ phiÕu b»ng c¸ch tÝnh to¸n l¹i vµ so s¸nh víi sè tiÒn tr¶ cho cæ ®«ng. §ång thêi viÖc x¸c minh cÇn h­íng ®Õn viÖc ®èi chiÕu c¶ thêi ®iÓm chi tr¶ ®Õn tay cæ ®«ng víi ngµy ghi nhËn. ViÖc x¸c minh nµy cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch lùa chän mÉu ngÉu nhiªn c¸c nghiÖp vô chi tr¶ cæ tøc vµ ®èi chiÕu tªn ng­êi ®­îc tr¶ tiÒn trªn tê sÐc ®· huû bá víi sæ theo dâi lîi tøc ®Ó kh¼ng ®Þnh r»ng ng­êi ®­îc tr¶ tiÒn ®óng lµ cæ ®«ng ®­îc h­ëng. Cïng thêi ®iÓm ®ã gi¸ trÞ vµ tÝnh x¸c thùc cña lîi tøc cæ phiÕu trªn sÐc thanh to¸n còng ®­îc x¸c minh. C¸c tr¾c nghiÖm vÒ lîi tøc cæ phiÕu ph¶i tr¶ ®­îc thùc hiÖn cïng víi lîi tøc cæ phiÕu c«ng khai. BÊt cø kho¶n lîi tøc cæ phiÕu ch­a thanh to¸n nµo ph¶i ®­îc coi lµ mét kho¶n tiÒn nî. 5.3 Tiªu chuÈn lùa chän tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp cho c¸c tæ chøc ph¸t hµnh vµ kinh doanh chøng kho¸n. Quy ®Þnh vÒ viÖc lùa chän tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp cho c¸c tæ chøc ph¸t hµnh vµ kinh doanh chøng kho¸n (ban hµnh theo quyÕt ®Þnh 26/2000/Q§ - UBCK) trong ®ã ®­a ra tiªu chuÈn lùa chän c¸c tæ chøc kiÓm to¸n ®­îc chÊp thuËn kiÓm to¸n cho c¸c tæ chøc ph¸t hµnh vµ kinh doanh chøng kho¸n. a. Tiªu chuÈn vÒ thêi gian ho¹t ®éng. Tæ chøc kiÓm to¸n ph¶i ®­îc thµnh lËp, tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo N§ 07/CP ngµy 29/1/1994 cña chÝnh phñ ban hµnh quy chÕ vÒ kiÓm to¸n ®éc lËp ®ang ho¹t ®éng hîp ph¸p theo c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt hiÖn hµnh cña ViÖt Nam vµ ph¶i cã 5 n¨m kinh nghiÖm ho¹t ®éng kiÓm to¸n tÝnh ®Õn ngµy nép ®¬n ®¨ng ký tham gia kiÓm to¸n. b. Tiªu chuÈn vÒ vèn. C¸c c«ng ty kiÓm to¸n ph¶i cã møc vèn ®iÒu lÖ hoÆc vèn chñ së h÷u tõ 2 tû VND ®èi víi c¸c c«ng ty kiÓm to¸n trong n­íc. Vèn ®iÒu lÖ tèi thiÓu 300.000 USD ®èi víi c¸c tæ chøc kiÓm to¸n n­íc ngoµi hoÆc liªn doanh. Th«ng th­êng trªn thÕ giíi ®èi víi c¸c c«ng ty lµm dÞch vô t­ vÊn, kiÓm to¸n, ®iÒu kiÖn vÒ vèn th­êng ®­îc ®Ò cËp ®Õn nh­ lµ ®iÒu kiÖn thø yÕu. Tuy nhiªn, do phÇn lín c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ViÖt Nam hiÖn nay ®Òu cã quy m« nhá, kh«ng cã uy tÝn trªn thÞ tr­êng, do vËy viÖc ®­a ra tiªu chÝ nµy trong giai ®o¹n ®Çu lµ cÇn thiÕt. c. Tiªu chuÈn vÒ kiÓm to¸n viªn. §©y lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®ßi hái kh¸ nghiªm ngÆt ®èi víi c¸c c«ng ty kiÓm to¸n. Tiªu chuÈn nµy ph¶i bao gåm hai yªu cÇu: “yªu cÇu vÒ l­îng” nhu cÇu sè l­îng kiÓm to¸n viªn ®­îc cÊp giÊy phÐp hµnh nghÒ ph¶i tõ 10 ng­êi trë lªn; vµ “yªu cÇu vÒ chÊt” nh­ cã giÊy phÐp hµnh nghÒ t¹i mét tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp hîp ph¸p t¹i ViÖt Nam, cã Ýt nhÊt 2 n¨m kinh nghiÖm hµnh nghÒ ®èi víi kiÓm to¸n viªn lµ ng­êi ViÖt Nam vµ 5 n¨m kinh nghiÖm hµnh nghÒ ®èi víi kiÓm to¸n viªn lµ ng­êi n­íc ngoµi. Ngoµi ra kiÓm to¸n viªn kh«ng ®­îc cã c¸c quan hÖ cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng kiÓm to¸n. VD: lµ cæ ®«ng hoÆc lµ ®¹i diÖn hîp ph¸p cho cæ ®«ng cã quyÒn bá phiÕu cña tæ chøc ph¸t hµnh vµ c«ng ty chøng kho¸n; kh«ng ph¶i lµ kh¸ch hµng ®ang ®­îc h­ëng ­u ®·i cña tæ chøc ph¸t hµnh hoÆc c«ng ty chøng kho¸n ®ang ®­îc kiÓm to¸n; kh«ng cã quan hÖ hä hµng th©n thuéc nh­ bè, mÑ, vî chång, con c¸i, anh chÞ em ruét víi nh÷ng ng­êi trong bé m¸y qu¶n lý, héi ®ång qu¶n trÞ, ban gi¸m ®èc, c¸c tr­ëng phã phßng vµ nh÷ng ng­êi cã chøc vô t­¬ng ®­¬ng trong tæ chøc ph¸t hµnh hoÆc c«ng ty chøng kho¸n; kh«ng ®­îc lµm dÞch vô gi÷ sæ s¸ch kÕ to¸n, lËp b¸o c¸o quyÕt to¸n cho tæ chøc ph¸t hµnh hoÆc c«ng ty chøng kho¸n. d. Tiªu chuÈn vÒ kh¸ch hµng hµng n¨m. Tæ chøc kiÓm to¸n ph¶i cã sè l­îng kh¸ch hµng tèi thiÓu 50 ®¬n vÞ mét n¨m. §iÒu kiÖn nµy ph¶n ¸nh uy tÝn cña c«ng ty kiÓm to¸n. ViÖc lùa chän, chÊp thuËn cho c¸c tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp ®­îc kiÓm to¸n tæ chøc ph¸t hµnh vµ kinh doanh chøng kho¸n ®­îc UBCKNN tiÕn hµnh ®Þnh kú hai n¨m mét lÇn trªn c¬ së hå s¬ ®¨ng ký cña c¸c tæ chøc kiÓm to¸n. Trªn thùc tÕ, c¸c c«ng ty kiÓm to¸n trong n­íc lµ nh÷ng c«ng ty rÊt th«ng hiÓu vÒ luËt lÖ kÕ to¸n, kiÓm to¸n vµ m«i tr­êng ph¸p lý, kinh tÕ ViÖt Nam, nh­ng hÇu hÕt ®Òu thiÕu kinh nghiÖm vµ ch­a ®¹t tr×nh ®é quèc tÕ. Cßn c¸c c«ng ty kiÓm to¸n n­íc ngoµi hÇu hÕt lµ c¸c c«ng ty cã uy tÝn lín trªn thÕ giíi (nh­ Pricewaterhouse Coopers, Ernst & Young…) vµ ®­îc ®¸nh gi¸ lµ kh¸ch quan trong c«ng t¸c kiÓm to¸n, nh­ng l¹i thiÕu hiÓu biÕt vÒ luËt ph¸p ViÖt Nam. V× vËy, cÇn lùa chän nh÷ng c«ng ty c¶ trong vµ ngoµi n­íc cã ®ñ c¸c tiªu chuÈn ®Ó chÊp thuËn kiÓm to¸n cho c¸c tæ chøc ph¸t hµnh vµ kinh doanh chøng kho¸n, nh»m khuyÕn khÝch c¹nh tranh vµ thóc ®Èy c¸c c«ng ty kiÓm to¸n thuéc mäi thµnh phÇn n©ng cao chÊt l­îng kiÓm to¸n. §Ó ®¶m b¶o tÝnh ®éc lËp gi÷a c«ng ty kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn vµ ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n b»ng c¸ch kh«ng ®­îc thùc hiÖn ®ång thêi dÞch vô t­ vÊn trong quy tr×nh thùc hiÖn kiÓm to¸n ; quy ®Þnh vÒ thêi h¹n tèi ®a c«ng ty kiÓm to¸n cã thÓ kiÓm to¸n cho kh¸ch hµng; ®iÒu nµy ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c c«ng ty cæ phÇn niªm yÕt chøng kho¸n, nh»m tr¸nh cho viÖc c¸c c«ng ty kiÓm to¸n th«ng ®ång víi nhau thao tóng thÞ tr­êng kiÓm to¸n vµ chøng kho¸n ®ång thêi th«ng ®ång víi nhau trong viÖc kiÓm tra chÐo. PhÇn kÕt luËn: C¸c quan hÖ kiÓm to¸n vÒ vèn chøa ®ùng nh÷ng quan hÖ ph¸p lý phøc t¹p. TÝnh phøc t¹p cña nh÷ng quan hÖ nµy cµng t¨ng lªn khi tån t¹i mèi quan hÖ gi÷a kh¸ch thÓ kiÓm to¸n víi chñ nh©n ®Ých thùc cña vèn nh­ nh÷ng cæ ®«ng trong doanh nghiÖp cæ phÇn, nh÷ng ng­êi n¾m gi÷ tr¸i phiÕu ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp ®­îc phÐp ph¸t hµnh tr¸i phiÕu vµ c¶ vai trß cña nhµ n­íc ®èi víi doanh nghiÖp quèc doanh… §Æc biÖt, trong qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý nãi chung vµ c¬ chÕ tµi chÝnh nãi riªng ë n­íc ta hiÖn nay, nh÷ng quan hÖ nµy l¹i cµng phøc t¹p h¬n. Trong khi ®ã hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé ë nhiÒu doanh nghiÖp cßn yÕu cho dï c¸c luËt vÒ doanh nghiÖp ®Òu quy ®Þnh nghÜa vô cña doanh nghiÖp ph¶i ghi sæ kÕ to¸n vµ tæ chøc kiÓm so¸t, c«ng khai hãa tµi chÝnh. Do vËy kiÓm to¸n tµi chÝnh vÒ vèn ph¶i th­êng xuyªn g¾n chÆt víi kiÓm to¸n tu©n thñ. Xu h­íng chung cña c¸c doanh nghiÖp n­íc ta hiÖn nay lµ tiÕn hµnh cæ phÇn hãa doanh nghiÖp ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp quèc doanh. C¸c c«ng ty cæ phÇn lµ nh©n tè cã vai trß c¬ b¶n, lµ nguyªn nh©n quyÕt ®Þnh ®èi víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Trong qu¸ tr×nh CNH – H§H ë n­íc ta thÞ tr­êng chøng kho¸n ra ®êi sÏ thùc hiÖn ®­îc hai viÖc: võa t¹o kªnh huy ®éng vèn míi, më ra nhiÒu c¬ héi ®Çu t­ ; võa lµm cho nguån vèn lu©n chuyÓn l­u th«ng nhanh, kh¾c phôc mét phÇn t×nh tr¹ng võa thõa vµ thiÕu vèn cña nÒn kinh tÕ trong giai ®o¹n hiÖn nay. ChÝnh v× lý do ®ã ho¹t ®éng kiÓm to¸n nguån vèn chñ së h÷u víi hai chøc n¨ng chung cña kiÓm to¸n lµ x¸c minh vµ bµy tá ý kiÕn nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vµ qu¶n lý vèn chñ së h÷u sÏ trë thµnh mét ho¹t ®éng quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi mäi doanh nghiÖp ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp ®ang vµ chuÈn bÞ h­íng tíi cæ phÇn hãa doanh nghiÖp. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh kiÓm to¸n tµi chÝnh – Tr­êng §H Kinh TÕ Quèc D©n Hµ Néi VËn dông chuÈn mùc kÕ to¸n míi vµo c¸c phÇn hµnh kÕ to¸n doanh nghiÖp. PGS. TS. NguyÔn V¨n C«ng. KiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh – Tr­êng §H Tµi ChÝnh KÕ To¸n Hµ Néi KiÓm to¸n tµi chÝnh – Tr­êng §H Kinh TÕ TP HCM. C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam. T¹p chÝ thÞ tr­êng chøng kho¸n sè 7/2000. Auditing – ALVIN A.ARENS JAMES K.LOEBBECKE. T¹p chÝ kiÓm to¸n. Môc lôc Lêi Më §Çu……………………………………………………………………1 I. Kh¸i qu¸t chung vÒ nguån vèn chñ së h÷u vµ kiÓm to¸n nguån vèn chñ së h÷u trong kiÓm to¸n tµi chÝnh…………...2 1. Kh¸i qu¸t chung vÒ nguån vèn chñ së h÷u…………………………………..2 2. Kh¸i qu¸t quy tr×nh kiÓm to¸n tµi chÝnh……………………………………...8 3. Kh¸i qu¸t kiÓm to¸n nguån vèn chñ së h÷u trong kiÓm to¸n tµi chÝnh………9 II. QUY tr×nh kiÓm to¸n nguån vèn chñ së h÷u trong kiÓm to¸n tµi chÝnh……………………………………………...……………..15 1. §Æc ®iÓm cña kho¶n môc…………………………………………………...15 2. Môc tiªu kiÓm to¸n……………………………………………………….…15 3. H­íng kiÓm tra…………………………………….………………………..16 4. Quy tr×nh kiÓm to¸n nguån vèn chñ së h÷u ……………………….……….17 5. Mét sè vÊn ®Ò vÒ kiÓm to¸n nguån vèn c«ng ty cæ phÇn….………………..24 PhÇn kÕt luËn……………………………………….…………………….30