Đề án Lãi suất và vấn đề sử dụng các chính sách lãi suất trong việc điều tiết nền kinh tế ở Việt Nam

¶i c¸c ph­¬ng tr×nh trªn. - §èi víi tr¸i phiÕu Coupon, ng­êi së h÷u tr¸i phiÕu Coupon sÏ ®­îc thanh to¸n sè lîi nhuËn ë d¹ng tiÒn Coupon cè ®Þnh hµng n¨m vµ ®Õn n¨m cuèi cïng cña kú h¹n sÏ nhËn nèt sè Coupon cuèi cïng vµ toµn bé tiÒn vèn. Do ®ã ta cã: PV = C/(1+i)1 + C/(1+i)2 + … + C/(1+i)n + F/(1+i)n Trong ®ã: - C lµ sè tiÒn coupon cè ®Þnh nhËn ®­îc hµng n¨m. - F lµ sè tiÒn vèn nhËn ®­îc vµo n¨m cuèi cïng cña kú h¹n. Gi¶i ph­¬ng tr×nh trªn ta ®­îc l·i suÊt hoµn vèn (i) cña tr¸i phiÕu Coupon. ViÖc gi¶i c¸c ph­¬ng tr×nh trªn ®­îc thùc nhê c¸c phÇn mÒm tÝnh to¸n cña m¸y tÝnh hoÆc tra b¶ng. Nh»m lµm ®¬n gi¶n viÖc tÝnh to¸n l·i suÊt hoµn vèn cña c¸c tr¸i phiÕu trªn th­¬ng tr­êng mét c¸ch nhanh chãng, ngay c¶ khi kh«ng cã m¸y tÝnh c¸ nh©n vµ b¶ng sè, hai h×nh thøc vËn dông l·i suÊt hoµn vèn lµ l·i suÊt hoµn vèn hiÖn hµnh vµ l·i suÊt hoµn vèn trªn c¬ së tÝnh gi¶m. 1.2.3.1. L·i suÊt hoµn vèn hiÖn hµnh. Ph­¬ng ph¸p tÝnh: b»ng tû sè gi÷a tiÒn thanh to¸n coupon hµng n¨m víi gi¸ cña tr¸i phiÕu ®ã. ic = C/Pcb Trong ®ã: - ic lµ l·i suÊt hoµn vèn hiÖn hµnh cña tr¸i phiÕu coupon. Pcb lµ gi¸ cña tr¸i phiÕu coupon. C lµ tiÒn coupon hµng n¨m. 1.2.3.2. L·i suÊt hoµn vèn trªn c¬ së tÝnh gi¶m. Sö dông cho c¸c lo¹i tr¸i phiÕu chiÕt khÊu hay tÝnh gi¶m, tøc lµ ®Ó tr¶ thu nhËp cho ng­êi mua ng­êi ta b¸n tr¸i phiÕu víi gi¸ thÊp h¬n mÖnh gi¸ cña nã. §Ó ®¬n gi¶n ng­êi ta tÝnh tû suÊt lîi nhuËn cña tr¸i phiÕu vµ coi tû suÊt ®ã nh­ lµ l·i suÊt hoµn vèn: itg = {(F - Ptg)/F}(360/N) Trong ®ã: - itg lµ l·i suÊt hoµn vèn trªn c¬ së tÝnh gi¶m. F lµ mÖnh gi¸ cña tr¸i phiÕu tÝnh gi¶m. Ptg lµ gi¸ b¸n tr¸i phiÕu. N sè ngµy tíi khi ®Õn h¹n thanh to¸n cña tr¸i phiÕu. 1.3. Mét sè ph©n biÖt vÒ l·i suÊt. 1.3.1. L·i suÊt thùc vµ l·i suÊt danh nghÜa. Tû lÖ l¹m ph¸t hay tû lÖ tr­ît gi¸ cña ®ång tiÒn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh lu«n lµm cho gi¸ trÞ thùc trë nªn nhá h¬n gi¸ trÞ danh nghÜa. V× vËy, l·i suÊt thùc lu«n nhá h¬n l·i suÊt danh nghÜa bëi tû lÖ l¹m ph¸t nãi trªn. - Tr­êng hîp tû lÖ l¹m ph¸t (ii) kh«ng lín h¬n 10% th× l·i suÊt thùc vµ l·i suÊt danh nghÜa cã liªn hÖ víi nhau qua c«ng thøc: ir = in + ii Trong ®ã: - ir lµ l·i suÊt thùc in lµ l·i suÊt danh nghÜa ii lµ tû lÖ l¹m ph¸t - Tr­êng hîp tû lÖ l¹m ph¸t ii cao h¬n 10% th× l·i suÊt thùc ph¶i tÝnh theo c«ng thøc sau: in - ii ir = ––– ii + 1 Ta thÊy tû lÖ l¹m ph¸t cµng cao, l·i suÊt thùc cµng thÊp. 1.3.2. L·i suÊt vµ tû suÊt lîi tøc. L·i suÊt lµ tû lÖ phÇn tr¨m cña sè tiÒn l·i trªn sè tiÒn vèn cho vay. Tû suÊt lîi tøc lµ tû lÖ phÇn tr¨m cña sè thu nhËp cña ng­êi cã vèn trªn tæng sè vèn anh ta ®· ®­a vµo sö dông (®Çu t­ hay cho vay). VÝ dô vÒ l·i suÊt vµ tû suÊt lîi tøc: ¤ng A mua mét tr¸i phiÕu kho b¹c cã thêi h¹n lµ 1 n¨m, mÖnh gi¸ lµ 1.000.000 VND víi l·i suÊt cè ®Þnh lµ 6% n¨m. NÕu «ng A gi÷ tr¸i phiÕu ®ã cho ®Õn ngµy ®¸o h¹n vµ nhËn kho¶n thu nhËp b»ng 6% mÖnh gi¸ tr¸i phiÕu vµ ®óng b»ng l·i suÊt cña tr¸i phiÕu. Nh­ng nÕu l·i suÊt trªn thÞ tr­êng lµ 5%, «ng A ®em b¸n tr¸i phiÕu nµy vµ thu ®­îc 1.200.000 VND, th× lóc nµy kho¶n thu nhËp cña «ng A lµ 200.000 VND vµ tû suÊt lîi tøc lµ 20%. Nh­ vËy, l·i suÊt kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i b»ng víi tû suÊt lîi tøc. Trong ho¹t ®éng cho vay cña c¸c tæ chøc tÝn dông, ngoµi mét tû lÖ l·i nhÊt ®Þnh c¸c tæ chøc nµy cßn ®ßi hái ng­êi vay tiÒn ph¶i tr¶ thªm c¸c kho¶n phÝ, vµ do ®ã, tæng thu nhËp tõ nh÷ng kho¶n cho vay kh«ng chØ lµ phÇn tiÒn l·i cã ®­îc do l·i suÊt cho vay mang l¹i mµ cßn céng thªm c¸c kho¶n chi phÝ trªn. Tû lÖ % cña tæng thu nhËp (cßn gäi lµ chi phÝ tµi chÝnh ®èi víi ng­êi ®i vay) trªn sè vèn cho vay chÝnh lµ tû suÊt lîi tøc hay l·i suÊt hiÖu qu¶ cña tæ chøc tÝn dông. 1.3.3. C¸c l·i suÊt c¬ b¶n cña ng©n hµng. Ba lo¹i l·i suÊt c¬ b¶n cña ng©n hµng th­êng ®­îc quan t©m h¬n c¶ bao gåm l·i suÊt tiÒn göi, l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt liªn ng©n hµng. - L·i suÊt tiÒn göi th«ng th­êng lµ l·i suÊt mµ ng©n hµng th­¬ng m¹i (NHTM) tr¶ cho ng­êi göi tiÒn trªn sè tiÒn ë tµi kho¶n tiÒn tiÕt kiÖm, l·i suÊt tiÒn göi ®­îc x¸c ®Þnh th«ng qua c«ng thøc: itg = icb + ii Trong ®ã: - itg lµ l·i suÊt tiÒn göi. - icb lµ tû lÖ l·i c¬ b¶n cña ng©n hµng tr¶ cho tõng lo¹i tiÒn göi kh¸c nhau. - L·i suÊt cho vay lµ l·i suÊt mµ ng©n hµng cho c¸c c¸ nh©n, tæ chøc vay vèn trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh, tuú theo tÝnh chÊt cña mãn vay vµ thêi gian vay vèn mµ l·i suÊt cho vay ®­îc x¸c ®Þnh kh¸c nhau, tuy vËy l·i suÊt cho vay th­êng ®­îc x¸c ®Þnh dùa trªn c¬ së cña l·i suÊt tiÒn göi: icv = itg + X Trong ®ã: - icv lµ l·i suÊt cho vay. - X lµ chi phÝ nghiÖp vô cña ng©n hµng. - L·i suÊt liªn ng©n hµng lµ l·i suÊt mµ c¸c ng©n hµng cho nhau vay tiÒn tÖ nh­ l·i suÊt LIBOR hay PIBOR... t­¬ng øng víi l·i suÊt trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng London hay Paris... 2. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn l·i suÊt. 2.1. Cung cÇu cña quü cho vay. L·i suÊt lµ gi¸ c¶ cña cho vay chÝnh v× vËy bÊt kú sù thay ®æi nµo cña cung vµ cÇu quü cho vay kh«ng cïng mét tû lÖ ®Òu sÏ lµm thay ®æi møc l·i suÊt trªn thÞ tr­êng Tõ ®ã cho thÊy ta cã thÓ ®iÒu chØnh møc l·i suÊt trªn thÞ tr­êng b»ng c¸ch t¸c ®éng vµo cung cÇu vèn trªn thÞ tr­êng mÆt kh¸c muèn duy tr× sù æn ®Þnh cña l·i suÊt th× sù æn ®Þnh cña thÞ tr­êng vèn ph¶i ®­îc ®¶m b¶o v÷ng ch¾c. 2.2. L¹m ph¸t dù tÝnh. Khi møc l¹m ph¸t ®­îc dù ®o¸n sÏ t¨ng lªn trong mét thêi kú nµo ®ã, l·i suÊt sÏ cã xu h­íng t¨ng lªn (hiÖu øng Fisher). Nguyªn nh©n: - XuÊt ph¸t tõ mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt thùc vµ l·i suÊt danh nghÜa cho thÊy ®Ó duy tr× l·i suÊt th­c kh«ng ®æi, tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng ®ßi hái l·i suÊt danh nghÜa ph¶i t¨ng lªn t­¬ng øng. - C«ng chóng dù ®o¸n l¹m ph¸t t¨ng sÏ dµnh phÇn tiÕt kiÖm cña m×nh cho viÖc dù tr÷ hµng ho¸ hoÆc nh÷ng d¹ng thøc tµi s¶n phi tµi chÝnh kh¸c nh­ vµng, ngo¹i tÖ m¹nh… chÝnh ®iÒu nµy sÏ lµm gi¶m cung quü cho vay vµ g©y ¸p lùc t¨ng l·i suÊt cña c¸c ng©n hµng còng nh­ trªn thÞ tr­êng. 2.3. Ho¹t ®éng thu, chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc võa lµ nguån cung tiÒn göi võa lµ nguån cÇu tiÒn vay ®èi víi ng©n hµng. Do ®ã, sù thay ®æi gi÷a thu, chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ mét trong nh÷ng nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn l·i suÊt. Ng©n s¸ch béi chi hay thu kh«ng kÞp tiÕn ®é sÏ dÉn ®Õn l·i suÊt t¨ng. §Ó bï ®¾p, chÝnh phñ sÏ vay d©n b»ng c¸ch ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. Nh­ vËy l­îng tiÒn trong d©n chóng sÏ bÞ thu hÑp lµm t¨ng l·i suÊt. Ngoµi ra khi th©m hôt ng©n s¸ch ®· trùc tiÕp lµm cÇu vÒ quü cho vay trong c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh t¨ng lªn, trong khi cung l¹i gi¶m vµ n©ng cao l·i suÊt hoÆc ng­êi d©n dù ®o¸n l¹m ph¸t sÏ t¨ng cao do Nhµ n­íc t¨ng khèi l­îng cung øng tiÒn tÖ, dÉn tíi viÖc g¨m tiÒn l¹i ®Ó mua tµi s¶n kh¸c lµm cung quü cho vay bÞ gi¶m mét c¸ch t­¬ng øng vµ l·i suÊt t¨ng lªn. 2.4. Thay ®æi cña thuÕ. ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n vµ thuÕ lîi tøc c«ng ty khi t¨ng lªn cã nghÜa lµ ®iÒu tiÕt ®i mét phÇn thu nhËp cña nh÷ng c¸ nh©n vµ tæ chøc cung cÊp dÞch vô tÝn dông hay nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh chøng kho¸n. Mäi ng­êi ®Òu quan t©m tíi lîi nhuËn sau thuÕ hay thu nhËp thùc tÕ h¬n lµ thu nhËp danh nghÜa do ®ã ®Ó ®¶m b¶o møc lîi nhuËn thùc tÕ hä ph¶i céng thªm vµo l·i suÊt cho vay nh÷ng thay ®æi cña thuÕ. VÊn ®Ò x¸c lËp vµ ®iÒu chØnh thuÕ cho phï hîp nh»m h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng ngoµi ý muèn. 2.5. Tû gi¸. Tû gi¸ lµ gi¸ c¶ tiÒn tÖ cña n­íc nµy thÓ hiÖn b»ng ®¬n vÞ tiÒn tÖ cña n­íc kh¸c. Tû gi¸ do quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr­êng ngo¹i hèi quyÕt ®Þnh vµ chÞu ¶nh h­ëng cña nhiÒu nh©n tè nh­ c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ, cung cÇu ngo¹i tÖ, l¹m ph¸t… trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay lµm cho kh«ng mét quèc gia nµo, nÕu muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn, l¹i kh«ng tham gia thùc hiÖn ph©n c«ng lao ®éng vµ th­¬ng m¹i quèc tÕ. Th«ng qua qu¸ tr×nh trao ®æi bu«n b¸n gi÷a c¸c n­íc, tû gi¸ (tû gi¸ ®­îc niªm yÕt theo ph­¬ng ph¸p biÓu hiÖn trùc tiÕp) cña mét n­íc t¨ng, xuÊt khÈu t¨ng lªn nguån thu ngo¹i tÖ t¨ng lªn. §iÒu ®ã lµm t¨ng cung ngo¹i tÖ, t­¬ng ®­¬ng víi viÖc t¨ng cÇu néi tÖ kÕt qu¶ lµ lµm l·i suÊt t¨ng lªn. B»ng c¸ch lËp luËn t­¬ng tù, chóng ta sÏ thu ®­îc mét møc l·i suÊt néi tÖ thÊp h¬n nÕu tû gi¸ gi¶m, ®ång néi tÖ cã gi¸ h¬n. Tãm l¹i, khi møc gi¸ cña ®ång tiÒn mét n­íc so víi c¸c n­íc kh¸c gi¶m xuèng th× mét ­íc ®o¸n hîp lý lµ l·i suÊt trong n­íc sÏ t¨ng lªn vµ ng­îc l¹i. 2.6. Nh÷ng thay ®æi trong ®êi sèng x· héi. Ngoµi nh÷ng yÕu tè ë trªn, l·i suÊt cßn rÊt nh¹y c¶m víi nh÷ng biÕn ®æi cña t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ còng nh­ nh÷ng biÕn ®éng tµi chÝnh quèc tÕ nh­ c¸c cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ trªn thÕ giíi... Từ cuối năm 2000, nền kinh tế Mỹ rơi vào tình trạng suy thoái. Các nền kinh tế lớn khác trên thế giới : Tây Âu, Nhật Bản,... cũng rơi vào tình trạng trì trệ. Để cứu vãn xu thế đó, từ ngày 4-1-2001, Cục dự trữ liên bang Mỹ - FED (Ngân hàng trung ương của nước này) đã 11 lần hạ lãi suất chủ đạo của mình, từ 6,5%/năm (trước tháng 1-2001) lần lượt xuống còn 1,75%/tháng (từ 12-12-2001), thấp nhất trong vòng hơn 30 năm qua trong lịch sử nền kinh tế Mỹ. Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BOJ) hạ lãi suất của mình xuống bằng 0. Ngân hàng trung ương châu Âu (ECB) cũng nhiều lần hạ lãi suất của mình... Tác động dây chuyền của lãi suất trên các thị trường chủ chốt của thế giới : Thị trường liên ngân hàng Luân Đôn (LIBOR), Thị trường liên ngân hàng Xin-ga-po (SIBOR),... cũng liên tục giảm. Ở Việt Nam, để hạn chế tác động tiêu cực của xu hướng suy giảm nền kinh tế toàn cầu từ đầu năm 2001 đến nay, ng©n hµng nhµ n­íc (NHNN) đã cắt giảm lãi suất cơ bản đối với đồng Việt Nam (VND) tới 4 lần, từ mức 0,75%/tháng, xuống còn 0,725%, 0,65% và 0,60%/tháng (từ 1-11-2001) ; đồng thời, 2 lần cắt giảm lãi suất tái cấp vốn, từ mức 0,50% xuống 0,45%/tháng rồi 0,40%, 2 lần cắt giảm lãi suất tái chiết khấu từ 0,45%/tháng xuống 0,40% rồi 0,35%. 3. ¶nh h­ëng cña l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ. 3.1. L·i suÊt víi qu¸ tr×nh huy ®éng vèn. §èi víi ViÖt Nam trªn con ®­êng ph¸t triÓn kinh tÕ th× vÊn ®Ò tÝch luü vµ sö dông vèn cã tÇm quan träng ®Æc biÖt c¶ vÒ ph­¬ng ph¸p nhËn thøc vµ chØ ®¹o thùc tiÔn. V× vËy chÝnh s¸ch l·i suÊt cã vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc huy ®éng nguån vèn nhµn rçi trong x· héi vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ ®¶m b¶o ®óng ®Þnh h­íng vèn trong n­íc lµ quyÕt ®Þnh, vèn ngoµi n­íc lµ quan träng trong chiÕn l­îc CNH-H§H n­íc ta hiÖn nay. ViÖc ¸p dông mét chÝnh s¸ch l·i suÊt hîp lý ®¶m b¶o nguyªn t¾c: l·i suÊt ph¶i b¶o tån ®­îc gi¸ trÞ vèn vay, ®¶m b¶o tÝch luü cho c¶ ng­êi cho vay vµ ng­êi ®i vay. Cô thÓ: + Tû lÖ l¹m ph¸t< l·i suÊt tiÒn göi < l·i suÊt tiÒn vay < tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. + L·i suÊt ng¾n h¹n < l·i suÊt dµi h¹n (®èi víi c¶ tiÒn göi vµ tiÒn vay) L·i suÊt cã kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt mét c¸ch tù nhiªn l­îng vèn l­u th«ng tõ n¬i thõa ®Õn n¬i thiÕu, tõ ng­êi cã vèn sang ng­êi cÇn vèn ®Ó ®­a vèn vµo sö dông trong c¸c dù ¸n ®Çu t­ s¶n xuÊt kinh doanh cã lîi cho nÒn kinh tÕ vµ x· héi. Møc l·i suÊt nhá h¬n møc hîp lÝ sÏ khiÕn ng­êi vay ®¸nh gi¸ thÊp gi¸ trÞ sö dông cña ®ång vèn dÉn ®Õn ®Çu t­ kh«ng hiÖu qu¶, l·ng phÝ nguån vèn, g©y thiÖt h¹i cho b¶n th©n ng­êi ®i vay lÉn ng­êi cho vay vµ h¬n n÷a, ¶nh h­ëng ®Õn sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Ng­îc l¹i, møc l·i suÊt cao h¬n møc hîp lÝ tøc lµ ®¸nh gi¸ qu¸ cao gi¸ trÞ sö dông cña ®ång vèn th× chØ cã t¸c dông khuyÕn khÝch ng­êi cho vay, lµm cho vèn trë nªn d­ thõa, ø ®äng, kh«ng ®­îc ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt kinh doanh, kh«ng sinh l·i, lóc ®ã ®ång vèn trë thµnh “vèn chÕt” kh«ng cßn t¸c dông g× n÷a. 3.2. L·i suÊt víi qu¸ tr×nh ®Çu t­. Qu¸ tr×nh ®Çu t­ cña doanh nghiÖp vµo tµi s¶n cè ®Þnh ®­îc thùc hiÖn khi mµ hä dù tÝnh lîi nhuËn thu ®­îc tõ tµi s¶n cè ®Þnh nµy nhiÒu h¬n sè l·i ph¶i tr¶ cho c¸c kho¶n ®i vay ®Ó ®Çu t­. Do ®ã khi l·i suÊt xuèng thÊp c¸c h·ng kinh doanh cã ®iÒu kiÖn tiÕn hµnh më réng ®Çu t­ vµ ng­îc l¹i. Trong m«i tr­êng tiÒn tÖ hoµn chØnh, ngay c¶ khi mét doanh nghiÖp thõa vèn th× chi tiªu ®Çu t­ cã kÕ ho¹ch vÉn bÞ ¶nh h­ëng bëi l·i suÊt, bëi v× thay cho viÖc ®Çu t­ vµo më réng s¶n xuÊt doanh nghiÖp cã thÓ mua chøng kho¸n hay göi vµo ng©n hµng nÕu l·i suÊt cña nã cao. §Æc biÖt trong thêi kú nÒn kinh tÕ bÞ ®×nh trÖ, hµng ho¸ ø ®äng vµ xuèng gi¸, cã dÊu hiÖu thõa vèn vµ ¸p lùc l¹m ph¸t thÊp cÇn ph¶i h¹ l·i suÊt v× nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ l·i suÊt ph¶i nhá h¬n lîi nhuËn b×nh qu©n cña ®Çu t­, sù chªnh lÖch nµy sÏ t¹o ®éng lùc cho c¸c doanh nghiÖp më réng quy m« ®Çu t­. 3.3. L·i suÊt víi tiªu dïng vµ tiÕt kiÖm. Thu nhËp cña mét hé gia ®×nh th­êng ®­îc chia thµnh hai bé phËn: tiªu dïng vµ tiÕt kiÖm. Tû lÖ ph©n chia nµy phô thuéc vµo nhiÒu nh©n tè nh­ thu nhËp, vÊn ®Ò hµng ho¸ l©u bÒn vµ tÝn dông tiªu dïng, hiÖu qu¶ cña tiÕt kiÖm trong ®ã l·i suÊt cã t¸c dông tÝch cùc tíi c¸c nh©n tè ®ã. Khi l·i suÊt thÊp chi phÝ tÝn dông tiªu dïng thÊp, ng­êi ta vay nhiÒu cho viÖc tiªu dïng hµng ho¸ nghÜa lµ tiªu dïng nhiÒu h¬n, khi l·i suÊt cao ®em l¹i thu nhËp tõ kho¶n tiÒn ®Ó dµnh nhiÒu h¬n sÏ khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm, do ®ã tiÕt kiÖm t¨ng. 3.4. L·i suÊt víi tû gi¸ vµ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. Nh­ ta ®· biÕt, tû gi¸ lµ gi¸ c¶ tiÒn tÖ cña n­íc nµy thÓ hiÖn b»ng ®¬n vÞ tiÒn tÖ cña n­íc kh¸c. Tû gi¸ do quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr­êng ngo¹i hèi quyÕt ®Þnh vµ chÞu ¶nh h­ëng cña nhiÒu nh©n tè nh­ c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ, cung cÇu ngo¹i tÖ, l¹m ph¸t…L·i suÊt lu«n lµ mét c«ng cô t¸c ®éng m¹nh ®Õn tû gi¸ vµ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. Trong ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng më, nÕu l·i suÊt (l·i suÊt thùc tÕ) trong n­íc t¨ng sÏ thu hót mét l­îng vèn lín tõ bªn ngoµi vµo lµm cho cÇu néi tÖ t¨ng lªn dÉn ®Õn gi¶m tû gi¸, tû gi¸ gi¶m sÏ khiÕn cho xuÊt khÈu gi¶m, nhËp khÈu t¨ng vµ ng­îc l¹i. Nh­ vËy, b»ng viÖc t¸c ®éng vµo l·i suÊt cã thÓ b×nh æn ®­îc tû gi¸ vµ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. §©y lµ mét ph­¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tû gi¸ ®¬n gi¶n tuy nhiªn l¹i kh«ng dÔ thùc hiÖn do khi l·i suÊt trong n­íc thay ®æi sÏ dÔ dÉn ®Õn mét cuéc c¹nh tranh vÒ l·i suÊt gi÷a c¸c n­íc nh»m ®¶m b¶o lîi Ých cho n­íc m×nh. MÆt kh¸c l·i suÊt còng lµ mét c«ng cô qu¸ m¹nh cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn hµng lo¹t biÕn kinh tÕ vÜ m« kh¸c do ®ã viÖc sö dông chÝnh s¸ch l·i suÊt ph¶i hÕt søc thËn träng. 3.5. L·i suÊt víi l¹m ph¸t. L¹m ph¸t lµ t×nh tr¹ng t¨ng liªn tôc møc gi¸ chung cña nÒn kinh tÕ do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau. Trong thêi kú l¹m ph¸t, t¨ng l·i suÊt sÏ cho phÐp hÖ thèng ng©n hµng cã thÓ thu hót phÇn lín sè tiÒn cã nhiÒu trong l­u th«ng khiÕn cho ®ång tiÒn trong l­u th«ng gi¶m, c¬ sè tiÒn vµ l­îng tiÒn cung øng gi¶m, l¹m ph¸t ®­îc kiÒm chÕ. Nh­ vËy, l·i suÊt còng gãp phÇn chèng l¹m ph¸t. Tuy nhiªn, viÖc sö dông c«ng cô l·i suÊt trong chèng l¹m ph¸t kh«ng thÓ duy tr× l©u dµi v× l·i suÊt t¨ng sÏ lµm gi¶m ®Çu t­, gi¶m tæng cÇu vµ lµm gi¶m s¶n l­îng. Do vËy l·i suÊt ph¶i ®­îc sö dông kÕt hîp víi c¸c c«ng cô kh¸c th× míi cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc l¹m ph¸t, æn ®Þnh gi¸ c¶, æn ®Þnh ®ång tiÒn. Mét chÝnh s¸ch l·i suÊt phï hîp lµ sù cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña nÒn kinh tÕ. 4. C¸c chÝnh s¸ch l·i suÊt c¬ b¶n. 4.1. Tù do ho¸ l·i suÊt. Tù do ho¸ l·i suÊt lµ mét bé phËn c¬ b¶n cña tù do ho¸ tµi chÝnh, tøc lµ l·i suÊt ®­îc tù do biÕn ®éng ®Ó ph¶n øng theo c¸c lùc l­îng cung-cÇu vèn trªn thÞ tr­êng, lo¹i bá nh÷ng ¸p ®Æt mang tÝnh hµnh chÝnh lªn sù h×nh thµnh cña l·i suÊt. Nã cho phÐp c¸c ng©n hµng tù chñ trong viÖc Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt kinh doanh cña m×nh. Tù do ho¸ tµi chÝnh (®Æc biÖt lµ tù do ho¸ l·i suÊt) gãp phÇn huy ®éng nguån lùc th«ng qua hÖ thèng tµi chÝnh chÝnh thøc vµ n©ng cao hiÖu qu¶ hÖ thèng tµi chÝnh, gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ. T¹i sao møc ®é thµnh c«ng tù do ho¸ l·i suÊt cña c¸c quèc gia kh¸c nhau l¹i kh«ng gièng nhau, thËm chÝ g©y hiÖu qu¶ tiªu cùc? (óc, NhËt, New Zealand, Mü, Malaysia... cã nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh, trong khi Phillipines, Thæ NhÜ Kú, Chi Lª, Achentina, Uruguay....l¹i thÊt b¹i). C©u tr¶ lêi n»m trong c¸ch thøc vµ tiÕn tr×nh tù do ho¸. VÊn ®Ò ë ®©y chÝnh lµ tiÕn hµnh nh÷ng b­íc ®i, c¸ch thøc trong qu¸ tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ë c¸c quèc gia, nÕu quèc gia nµo trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh tù do ho¸ l·i suÊt mµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cña quèc gia m×nh th× chóng ta thÊy ®­îc r»ng hä ®· thµnh c«ng, ng­îc l¹i nh÷ng quèc gia tiÕn hµnh mét c¸ch m¸y mãc kh«ng chó ý ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña ®Êt n­íc m×nh th× cÇm ch¾c thÊt b¹i. Nh­ tr­êng hîp Malaysia, tõ n¨m 1981, ®· cho phÐp c¸c NHTM tù tÝnh møc l·i suÊt c¬ b¶n cho ng©n hµng m×nh dùa trªn c¬ së chi phÝ thùc tÕ. Nh­ng ngay sau ®ã, ng©n hµng trung ­¬ng nhËn thÊy r»ng trong ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng tiÒn tÖ ch­a thùc sù ph¸t triÓn, viÖc cho phÐp c¸c NHTM tù x¸c ®Þnh møc l·i suÊt c¬ b¶n nh­ vËy theo nguyªn t¾c tù do ho¸ l·i suÊt sÏ dÉn ®Õn c¹nh tranh qu¸ møc vÒ l·i suÊt gi÷a c¸c ng©n hµng vµ khi ®ã vÊn ®Ò an toµn trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c NHTM sÏ bÞ ®e do¹. ChÝnh v× vËy, ®Ó gi¶i quyÕt kÞp thêi vÊn ®Ò nªu trªn vµ nhÊt lµ sau thêi kú suy tho¸i kinh tÕ (1985-1986), vµo n¨m 1987, Malaysia chuyÓn sang ®iÒu hµnh l·i suÊt theo h­íng võa ®¶m b¶o cã sù phèi hîp chØ ®¹o cña ng©n hµng trung ­¬ng, võa duy tr× ë mét møc ®é nµo ®ã quyÒn tù chñ cña c¸c NHTM. Nhê ®ã mµ l·i suÊt ®· ®­îc qu¶n lý linh ho¹t theo diÔn biÕn thay ®æi cña thÞ tr­êng, vµ dùa trªn c¬ së ®¶m b¶o an toµn hÖ thèng. Theo kinh nghiÖm cña NhËt B¶n, ®Ó ®iÒu hµnh l·i suÊt, bªn c¹nh l·i suÊt cã tÝnh chÊt ®Þnh h­íng lµ l·i suÊt chiÕt khÊu, hä còng cã ¸p dông mét sè l·i suÊt cã ®iÒu tiÕt mµ ®­îc x©y dùng dùa trªn c¬ së l·i suÊt chiÕt khÊu, th«ng th­êng theo c¸ch nµy hä x¸c ®Þnh ®­îc l·i suÊt c¬ b¶n chÝnh lµ sµn l·i suÊt cho vay nh»m ®¶m b¶o an toµn hÖ thèng. Ngoµi ra, l·i suÊt trªn thÞ tr­êng nh­ l·i suÊt trªn c¸c thÞ tr­êng liªn ng©n hµng, l·i suÊt trªn thÞ tr­êng më (CD markets vµ Gensaki markets) lµ l·i suÊt tù do, cã nghÜa lµ ®­îc tù do x¸c ®Þnh trªn c¬ së cung cÇu vÒ vèn. §èi víi nh÷ng n­íc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo c¬ chÕ tù do ho¸ hoµn toµn nh­ cña Anh vµ Mü, l·i suÊt ®­îc c«ng bè dùa hoµn toµn trªn cung cÇu vÒ vèn trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ, ®Æc biÖt lµ chó träng l·i suÊt chµo hµng trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng (nh­ l·i suÊt LIBOR, SIBOR... ) vµ lÊy ®ã lµm mÆt b»ng c¬ së chung ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt; tuy nhiªn, ®Ó thùc hiÖn ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo c¬ chÕ nµy ®ßi hái c¸c n­íc ¸p dông ph¶i cã nÒn kinh tÕ thùc sù ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh, ®ång thêi cã ®Çy ®ñ c¸c c«ng cô vµ c¸c chÕ tµi cÇn thiÕt ®Ó can thiÖp khi diÔn ra nh÷ng biÕn ®éng vÒ tµi chÝnh, tiÒn tÖ vµ ngay c¶ trong tr­êng hîp l·i suÊt ®ang æn ®Þnh vµ do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh th× c¸c nhµ qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vÉn cã thÓ can thiÖp theo c¸ch nµy hoÆc c¸ch kh¸c nh»m ®¹t ®­îc c¸c môc ®Ých kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi ®Æt ra. 4.2. KiÒm chÕ l·i suÊt. §èi víi nh÷ng n­íc theo ®uæi chÝnh s¸ch tµi chÝnh kiÒm chÕ vµ ®Æc biÖt lµ c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ®­îc tæ chøc theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, vai trß cña l·i suÊt kh«ng ®­îc nh×n nhËn mét c¸ch ®óng ®¾n: l·i suÊt mang nÆng tÝnh chÊt bao cÊp vÒ tµi chÝnh trong toµn bé khu vùc kinh tÕ quèc doanh vµ ®¶m b¶o cho yªu cÇu vÒ “giíi h¹n ng©n s¸ch mÒm” trong c¸c ho¹t ®éng chi tiªu cña chÝnh phñ. Thùc tÕ cho thÊy hËu qu¶ ®èi víi c¸c n­íc nµy lµ nh÷ng mÊt c©n ®èi nghiªm träng gi÷a cung vµ cÇu trong vèn ®Çu t­; kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®­îc l¹m ph¸t vµ sù biÕn ®éng cña tû gi¸ hèi ®o¸i; t×nh tr¹ng thiÕu vèn trÇm träng do kh«ng cã kh¶ n¨ng huy ®éng vèn vµ sö dông vèn mét c¸ch cã hiÖu qu¶; hÖ thèng thÞ tr­êng tµi chÝnh bÞ chia c¾t manh món kh«ng thÓ kiÓm so¸t næi vµ ®Çy r·y rñi ro cho nªn kh«ng thÓ gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c n­íc nµy. ViÖt Nam tr­íc c¶i c¸ch lµ mét vÝ dô minh ho¹ sinh ®éng cho tr­êng hîp nµy mµ ta sÏ nghiªn cøu ë ch­¬ng tiÕp theo. Ch­¬ng II. Nh÷ng chÝnh s¸ch l·i suÊt ë ViÖt Nam trong thêi gian qua 1. ChÝnh s¸ch l·i suÊt ©m. Tr­íc nh÷ng n¨m 1988-1989, vµo thêi kú quan liªu bao cÊp, nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Nhµ n­íc trùc tiÕp qu¶n lý l·i suÊt b»ng c¸ch c«ng bè tÊt c¶ c¸c lo¹i l·i suÊt, cã thÓ nãi ®©y lµ chÝnh s¸ch l·i suÊt cøng nh¾c bÞ ¸p ®Æt theo kiÓu hµnh chÝnh: NghÞ ®Þnh 53/H§BT ngµy 26/3/1988 vµ 2 ph¸p lÖnh vÒ NH (1/10/1990) NHNN qui ®Þnh cô thÓ c¸c lo¹i l·i suÊt tiÒn göi vµ tiÒn vay. Tuy theo thêi gian l·i suÊt cã ®­îc ®iÒu chØnh, nh­ng do l¹m ph¸t phi m· l·i suÊt lu«n trong t×nh tr¹ng ©m. §iÒu nµy cã nghÜa lµ: + L·i suÊt tiÒn göi < tû lÖ l¹m ph¸t + L·i suÊt cho vay < l·i suÊt huy ®éng < tû lÖ l¹m ph¸t HÖ thèng l·i suÊt cã nhiÒu tiªu cùc: - ChÝnh s¸ch l·i suÊt cøng nh¾c khiÕn cho c¸c NHTM kh«ng linh ho¹t trong ho¹t ®éng tÝn dông tr­íc mäi biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ. - L·i suÊt tÝn dông lu«n ë møc quy ®Þnh b¾t buéc nªn kh«ng khuyÕn khÝch c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c NHTM. - L·i suÊt tiÒn göi < tû lÖ l¹m ph¸t nªn kh«ng khuyÕn khÝch ng­êi d©n vµ c¸c tæ chøc göi tiÒn vµo ng©n hµng. Do ®ã chØ huy ®éng ®­îc vèn ng¾n h¹n mµ l¹i cho vay trung vµ dµi h¹n, kÕt qu¶ lµ lç. Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn ®i víi yªu cÇu rót bít tiÒn l­u th«ng, gi¶i to¶ ¸p lùc cña tiÒn ®èi víi gi¸ c¶ hµng ho¸ bÞ h¹n chÕ nhiÒu. - L·i suÊt cho vay < l·i suÊt huy ®éng vèn vµ tû lÖ l¹m ph¸t nªn ng©n hµng trong t×nh tr¹ng bao cÊp ®èi víi doanh nghiÖp vay vèn vµ th«ng qua hÖ thèng tÝn dông l·i suÊt thÊp lu«n trong t×nh tr¹ng lç ho¹t ®éng Ng©n hµng kh«ng æn ®Þnh. - V× l·i suÊt cho vay < l·i suÊt huy ®éng nªn c¸c doanh nghiÖp thÞ nhau vay vèn, t×m mäi c¸ch, mäi c¬ héi vay vèn ®Ó ®­îc h­ëng bao cÊp. - Doanh nghiÖp vay nhiÒu nh­ng lîi nhuËn thu ®­îc kh«ng ph¶i do s¶n xuÊt kinh doanh mµ do h­ëng bao cÊp cña NHTM t¹o møc lîi nhuËn gi¶ cho c¸c doanh nghiÖp, g©y tr× trÖ qu¸ tr×nh ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. 2. ChÝnh s¸ch l·i suÊt d­¬ng. Sau n¨m 1988 hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp h×nh thµnh. ChÝnh phñ giao cho NHNN ®iÒu hµnh l·i suÊt, ®iÒu chØnh l·i suÊt theo yÕu tè biÕn ®éng cña thÞ tr­êng mµ quan träng nhÊt lµ l¹m ph¸t. Thùc hiÖn cuéc c¶i c¸ch, ®Ó thu hót tiÒn thõa trong l­u th«ng vÒ, k×m chÕ l¹m ph¸t, tr¸nh bao cÊp qua l·i suÊt,víi quyÕt ®Þnh 29/NH ngµy 16/3/1989 l·i suÊt huy ®éng ®­îc n©ng lªn mét møc cao theo tØ lÖ l¹m ph¸t (l·i suÊt tiÕt kiÖm kh«ng kú h¹n 9%/th¸ng-tøc lµ 109%/n¨m, l·i suÊt tiÕt kiÖm 3 th¸ng 12%/th¸ng-144 %/n¨m). Nh÷ng thµnh c«ng cña viÖc thùc thi chÝnh s¸ch l·i suÊt d­¬ng: - Thu hót mét khèi l­îng tiÒn lín trong l­u th«ng, t¨ng nguån vèn tÝn dông, gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t. - Xo¸ bá bao cÊp qua tÝn dông ng©n hµng, chuyÓn ho¹t ®éng ng©n hµng sang kinh doanh thùc sù. - ChuyÓn l·i suÊt ©m qua l·i suÊt d­¬ng, tøc lµ l·i suÊt tiÒn göi cao h¬n tØ lÖ l¹m ph¸t, l·i suÊt cho vay lín h¬n l·i suÊt huy ®éng, xö lÝ hµi hoµ lîi Ých gi÷a ng­êi göi tiÒn, ng­êi vay vèn vµ tæ chøc tÝn dông. - L·i suÊt tiÒn göi cao dÉn ®Õn l·i suÊt cho vay cao, c¸c doanh nghiÖp buéc ph¶i c©n nh¾c viÖc vay vèn ®Çu t­, ph¶i xem xÐt vµ lùa chän c¸c ph­¬ng ¸n ®Çu t­ cã hiÖu qu¶ nhÊt. C¬ cÊu tæ chøc c¸c doanh nghiÖp ®­îc tæ chøc mét c¸ch hîp lý h¬n, gi¶m thiÓu bé phËn qu¶n lý cång kÒnh ®Ó gi¶m thiÓu chi phÝ. Tuy nhiªn, ë giai ®o¹n nµy, hÖ thèng l·i suÊt cßn phøc t¹p, cßn nhiÒu møc l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay. - §èi víi tõng ngµnh kinh tÕ cã møc l·i suÊt riªng. - §èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn cã ph©n biÖt l·i suÊt. Tuy cã nhiÒu t¸c ®éng tÝch cùc nh­ng nÕu kÐo dµi t×nh tr¹ng chªnh lÖch lín l·i suÊt tiÒn göi vµ l¹m ph¸t sÏ dÉn ®Õn t¸c ®éng xÊu. - Do l·i suÊt tiÒn göi cao dÉn ®Õn l·i suÊt cho vay cao nªn cµng khuyÕn khÝch göi tiÒn h¬n lµ vay tiÒn. Bªn c¹nh ®ã, l·i suÊt thùc d­¬ng cao cña ng©n hµng ®em l¹i kh¶ n¨ng thu ®­îc lîi nhuËn lín h¬n lµ ®­a tiÒn vµo ®Çu t­ mµ rñi ro l¹i th©p nªn còng khuyÕn khÝch cac doanh nghiÖp göi tiÒn vµo ng©n hµng vay gi¶m dÉn ®Õn tµi s¶n nî trong b¶ng c©n ®èi cña NHTM lín h¬n tµi s¶n cã. Nh­ vËy cho dï l·i suÊt thùc d­¬ng th× ch­a ch¾c ch¾n NHTM ®· ho¹t ®éng kinh doanh cã l·i, nÕu kÐo dµi t×nh tr¹ng nh­ vËy sÏ bÞ lç. - L·i suÊt vay vèn kh«ng khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp ®Çu t­ mµ c¸c doanh nghiÖp tÝch cùc göi tiÒn vµo ng©n hµng h¬n. Bªn c¹nh ®ã, c¸c doanh nghiÖp còng gi¶m quy m« ®Çu t­ dÉn ®Õn mét lùc l­îng lín thÊt nghiÖp kh«ng cã lîi cho sù ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ. - Trong tæng sè vèn ®Çu t­ s¶n xuÊt kinh doanh, mét phÇn lín lµ ®i vay cña ng©n hµng, bëi l·i suÊt vèn cao dÉn ®Õn chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh lín do ®ã gi¸ thµnh phÈm cao, gi¸ hµng ho¸ cao vµ nh­ vËy hµng ho¸ sÏ gi¶m tÝnh c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. Ngµy 1-6-1992 thèng ®èc NHNN ®· quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo h­íng: §¶m b¶o l·i suÊt thùc tÕ d­¬ng, l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng kh«ng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn göi. Ng©n hµng nhµ n­íc chØ quy ®Þnh møc cho vay tèi ®a vµ møc tiÒn göi tèi thiÓu cô thÓ víi tõng ®èi t­îng vay vèn, cßn møc l·i suÊt cô thÓ sÏ do c¸c NHTM tù quyÕt ®Þnh trªn c¬ së cung cÇu vÒ vèn tÝn dông. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt b×nh ®¼ng ®èi víi tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. ChÝnh s¸ch l·i suÊt phï hîp trªn ®· gãp phÇn tËp trung ®­îc nguån vèn t¹m thêi nhµn rçi trong d©n c­ cho ®Çu t­ ph¸t triÓn, kiÓm so¸t l¹m ph¸t ë møc hîp lý, æn ®Þnh vµ kÝch thÝch t¨ng tr­ëng. N¨m 1992, l¹m ph¸t gi¶m m¹nh tõ 67,6% (1991) xuèng 14,5% , t¨ng tr­ëng kinh tÕ tõ 6% (1991) lªn 8,6%. N¨m 1993 l¹m ph¸t ®¹t møc thÊp 5,2% vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ 8,1%. Møc l·i suÊt míi ®· kh¾c phôc ®­îc t×nh tr¹ng lîi dông vèn cña ng©n hµng ®Ó kh¸ch hµng ¨n chªnh lÖch gi¸, buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i tÝnh to¸n thu håi vèn vµ t¨ng nhanh quay vßng vèn. §©y lµ b­íc khëi ®Çu, t¹o c¬ së cho viÖc theo ®uæi môc tiªu tù do ho¸ l·i suÊt vµ t¹o ®ßn bÈy quan träng ®Ó c¸c NHTM chuyÓn ho¹t ®éng kinh doanh tõ thua lç sang cã l·i. 3. TrÇn l·i suÊt. Tõ ngµy 1/ 10/1993: NHNN võa ¸p dông l·i suÊt trÇn (cho vay) võa ¸p dông l·i suÊt tho¶ thuËn. Theo quyÕt ®Þnh 184/Q§NH1 ngµy 28-9-1993, NHNN quy ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay cô thÓ, võa cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông cho vay theo l·i suÊt tho¶ thuËn v­ît møc l·i suÊt cho vay cô thÓ: a)TrÇn l·i suÊt: §èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc 1,8% / th¸ng, kinh tÕ ngoµi quèc doanh 2,1 % / th¸ng. b)Tho¶ thuËn: Tr­êng hîp ng©n hµng kh«ng huy ®éng ®ñ vèn ®Ó cho vay theo l·i suÊt quy ®Þnh ph¶i ph¸t hµnh k× phiÕu víi l·i suÊt cao h¬n th× ®­îc ¸p dông l·i suÊt tho¶ thuËn. L·i suÊt huy ®éng cã thÓ cao h¬n l·i suÊt tiÕt kiÖm cïng k× h¹n lµ 0,2 %/ th¸ng vµ cho vay cao h¬n møc trÇn 2,1%/ th¸ng. Trªn thùc tÕ, kho¶ng 30-60 % tæng d­ nî lóc bÊy giê lµ tõ c¸c kho¶n cho vay b»ng l·i suÊt tho¶ thuËn mµ phÇn lín lµ cho vay doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ hé n«ng d©n, víi l·i suÊt phæ biÕn lµ 2,3% - 3,5 % th¸ng. C¸c ng©n hµng ®¹t møc chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng kho¶ng tõ 0,7% - 1%/th¸ng lµm cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cã lîi nhuËn qu¸ cao, trong khi doanh nghiÖp vµ n«ng d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n. T¸c ®éng tÝch cùc - Nhê nh÷ng ®Þnh møc trÇn l·i suÊt mµ h¹n chÕ ®­îc phÇn nµo t×nh tr¹ng l·i suÊt thùc d­¬ng qu¸ cao trong thêi kú tr­íc vµ do ®ã trong c¸c NHTM còng dÇn c©n b»ng gi÷a tµi s¶n nî vµ tµi s¶n cã, ®¶m b¶o ®­îc lîi nhuËn. C¸c doanh nghiÖp còng cÇn cã thªm c¬ héi vay vèn kinh doanh vµ më réng quy m« vèn ®Çu t­. - Nhê cã l·i suÊt tho¶ thuËn mµ ho¹t ®éng tÝn dông gi÷a NHTM vµ doanh nghiÖp linh ho¹t h¬n phï hîp víi c¸c ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng vµ t×nh h×nh cung cÇu vèn, chÝnh s¸ch kh¸ch hµng va c¹nh tranh cña tõng tæ chøc tÝn dông vµ chñ ®éng ®iÒu hoµ quan hÖ cung cÇu vÒ vèn kinh doanh b»ng c«ng cô l·i suÊt. Nh÷ng h¹n chÕ - ViÖc quy ®Þnh l·i suÊt trÇn vÉn mang d¸ng dÊp qu¶n lý hµnh chÝnh ®èi víi mét c«ng cô v« cïng nh¹y bÐn vµ mang ®Ëm tÝnh thÞ tr­êng vµ do ®ã vÉn h¹n chÕ tÝnh linh ho¹t cña NHTM trong ho¹t ®éng tÝn dông, kh«ng t¹o ra sù c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c ng©n hµng. - Sù chÖnh lÖch cao gi÷a l·i suÊt tiÒn göi vµ l·i suÊt tiÒn vay ®· ®em l¹i cho c¸c NHTM mét sè lîi nhuËn ®· khiÕn cho c¸c ng©n hµng kh«ng chó träng viÖc tiÕt kiÖm chi phÝ ho¹t ®éng. - C¬ chÕ l·i suÊt hiÖn hµnh thùc sù g©y khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc vay vèn s¶n xuÊt nhÊt lµ ®Çu t­ s¶n xuÊt trong trung vµ dµi h¹n do chÝnh c¸c ng©n hµng còng khã huy ®éng vµ cã thÓ cho vay ë møc l·i suÊt cao. - L·i suÊt cao lµm cho ng­êi kinh doanh chñ yÕu ®Çu t­ vµo c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt cã lîi nhuËn cao tøc thêi vµ thu håi vèn nhanh nh­: dÞch vô, th­¬ng m¹i, s¶n xuÊt nhá mÊt c©n ®èi trong nÒn kinh tÕ Tõ thùc tÕ nµy, quèc héi kho¸ IX trong k× häp thø 8 th¸ng 8/1995 cïng víi nghÞ quyÕt bá thuÕ doanh thu trong ho¹t ®éng tÝn dông nh©n hµng, ®· yªu cÇu ng©n hµng tiÕt kiÖm chi phÝ ho¹t ®éng vµ khèng chÕ møc chªnh lÖch l·i suÊt huy ®éng vµ cho vay b×nh qu©n lµ 0,35%/ th¸ng. §©y lµ lý do ®Ó ra ®êi chÕ ®é l·i suÊt trÇn hoµn toµn vµ bá l·i suÊt cho vay tho¶ thuËn. Tõ ngµy 1/1/1996: Thùc hiÖn chÝnh s¸ch trÇn l·i suÊt vµ khèng chÕ chªnh lÖch l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng vèn b×nh qu©n lµ 0,35%/th¸ng QuyÕt ®Þnh cña Thèng ®èc ng©n hµng nhµ n­íc sè 381/Q§-NH1 ngµy 28/12/1995 quy ®Þnh chÝnh s¸ch trÇn l·i suÊt cã ph©n biÖt theo tõng khu vùc nh­ sau: - TrÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n: Lµ møc l·i suÊt thÊp nhÊt ¸p dông cho khu vùc thµnh thÞ. TrÇn l·i suÊt cho vay trung h¹n vµ dµi h¹n. cao h¬n l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n mét chót do thêi gian dµi dÔ gÆp rñi ro. TrÇn l·i suÊt cho vay trªn ®Þa bµn n«ng th«n: Cao h¬n trÇn l·i suÊt ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n do ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng vµ ®Þa bµn n«ng th«n khã kh¨n h¬n thµnh thÞ. TrÇn l·i suÊt cho vay cña quü tÝn dông ®èi víi c¸c thµnh viªn: Lµ trÇn l·i suÊt cho vay cao nhÊt do quü tÝn dông míi lËp thÝ ®iÓm quy m« nhá bÐ, chi phÝ ho¹t ®éng cao. Cô thÓ : tõ møc trÇn 1,75%/th¸ng dµnh cho khu vùc thµnh thÞ vµ 2%/th¸ng dµnh cho khu vùc n«ng th«n, l·i suÊt trÇn ®· ¸p dông thèng nhÊt cho c¶ hai khu vùc lµ 1,2%/th¸ng ®èi víi vay ng¾n h¹n vµ 1,25%/th¸ng ®èi víi vay trung vµ dµi h¹n. Tõ ®ã ®· h×nh thµnh mét hµnh lang vËn ®éng hîp ph¸p cña vèn tÝn dông vÒ ph­¬ng diÖn “gi¸ c¶” cña nã - ®ã lµ mét hµnh lang mµ ®­êng biªn cøng lµ møc l·i suÊt trÇn cho vay, cßn ®­êng biªn cßn l¹i th× kh«ng cè ®Þnh mµ ®­îc thay thÕ b»ng møc chªnh lÖch b×nh qu©n gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng cña mét chu kú kinh doanh tÝn dông ë mçi ng©n hµng kh«ng ®­îc qu¸ 0,35%/th¸ng. T¸c ®éng tÝch cùc. Thóc ®Èy c¸c tæ chøc tÝn dông ®i vµo c¹nh tranh trong kinh doanh tiÒn tÖ, qua ®ã c¸c tæ chøc tÝn dông ®­îc tù chñ trong viÖc Ên ®Þnh møc l·i suÊt huy ®éng cô thÓ. ChÝnh s¸ch l·i suÊt nµy ®· kÝch thÝch ho¹t ®éng tÝn dông ph¸t triÓn, t¨ng tr­ëng kinh tÕ, t¹o viÖc lµm; gãp phÇn thùc hiÖn c«ng nghiÖp, ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Nh÷ng h¹n chÕ C¸c ý kiÕn ph¶n ®èi cho r»ng chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay b×nh qu©n vµ l·i suÊt huy ®éng b×nh qu©n cu¶ TCTD ®­îc quy ®Þnh víi møc 0,35%/th¸ng lµ kh«ng cã c¬ së, qu¸ thÊp, kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña h¹ch to¸n kinh doanh cña TCTD. Tõ ngµy 21/1/1998: Xo¸ bá møc khèng chÕ chªnh lÖch l·i suÊt 0,35%/th¸ng. Ngµy 17/1/1998, Thèng ®èc NHNN ®· ban hµnh quyÕt ®Þnh sè 39/1998/Q§-NH1, “quy ®Þnh l·i suÊt cho vay b»ng ®ång ViÖt nam cña c¸c tæ chøc kinh tÕ, d©n c­ vµ møc l·i suÊt tiÒn göi b»ng ®ång ®« la Mü cña tæ chøc kinh tÕ”, cã hiÖu lùc thi hµnh kÓ tõ ngµy 21/1/1998. Néi dung chñ yÕu cña quy ®Þnh l·i suÊt lóc nµy lµ: - §­a ra møc trÇn l·i suÊt cho vay cña c¸c TCTD b»ng VND: + TrÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n 1,2 % th¸ng + TrÇn l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n 1,25 % th¸ng. Møc l·i suÊt trÇn cho vay nãi trªn ®­îc ¸p dông chung ®èi víi cho vay trªn ®Þa bµn thµnh thÞ vµ c¶ trªn ®Þa bµn n«ng th«n. - Quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay USD, quy ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi b»ng USD cña c¸c tæ chøc kinh tÕ. - Quy ®Þnh l·i suÊt cho vay t¸i cÊp vèn cña NHNN ®èi víi c¸c TCTD. - Ngoµi ra trong quyÕt ®Þnh 39 cßn ®­a ra mét sè møc l·i suÊt cho vay cô thÓ ®èi víi mét sè ®èi t­îng ®Æc biÖt nh­: + Cho vay sinh viªn, häc sinh. + Hîp t¸c x· tÝn dông vµ quü tÝn dông nh©n d©n c¬ së cho vay thµnh viªn. TrÇn l·i suÊt QTD cho vay thµnh viªn 1,5 % th¸ng. + Cho vay c¸c tæ chøc kinh tÕ vµ d©n c­ thuéc khu vùc nói cao, h¶i ®¶o, vïng ®ång bµo Kh¬ me tËp trung. ViÖc qu¶n lÝ l·i suÊt theo trÇn cã ­u ®iÓm sau: - Trong ph¹m vi trÇn, c¸c TCTD ®­îc tù do Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt cho vay vµ tiÒn göi cô thÓ, linh ho¹t, phï hîp ®iÒu kiÖn kinh doanh, thùc hiÖn chÝnh s¸ch kh¸ch hµng, tù chñ trong kinh doanh, thùc hiÖn c¹nh tranh lµnh m¹nh, tõng b­íc tù do ho¸ l·i suÊt. - §Ó n©ng cao lîi nhuËn NHTM ph¶i n©ng cao møc d­ nî cho vay vµ huy ®éng gãp vèn gÊp nhiÒu lÇn. Tuy nhiªn, tuú theo h×nh thøc cô thÓ mµ c¸c NHTM ®· ®­a ra c¸c møc l·i suÊt phï hîp. N©ng cao kh¶ n¨ng huy ®éng vèn. - Doanh nghiÖp ®­îc nhµ n­íc b¶o vÖ, kh«ng ph¶i vay víi møc l·i suÊt v­ît trÇn, tøc lµ c¸c doanh nghiÖp kh«ng bÞ c¸c ng©n hµng Ðp khi ®i vay tiÒn. Khi chÝnh phñ quyÕt ®Þnh gi¶m l·i suÊt cho vay, ®ång thêi ®­a ra c¸c biÖn ph¸p ­u tiªn trong viÖc cho vay vèn sÏ khuyÕn khÝch doanh nghiÖp vay vèn ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn. L·i suÊt lµ yÕu tè thóc ®Èy doanh nghiÖp kinh doanh cã hiÖu qu¶, bï ®¾p chi phÝ vµ lîi nhuËn cho ng©n hµng. - Khi l·i suÊt gi¶m lµm gi¸ thµnh s¶n phÈm rÎ t­¬ng ®èi, kÕt qu¶ lµ tiªu dïng t¨ng vµ s¶n xuÊt t¨ng. - Quy ®Þnh møc l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a b»ng USD ®èi víi c¸c tæ chøc kinh tÕ, gãp phÇn h¹n chÕ t×nh tr¹ng giam gi÷ ngo¹i tÖ trªn tµi kho¶n tiÒn göi t¹i c¸c TCTD. Trªn c¬ së ®ã, c¸c TCTD cã thÓ sö dông ngo¹i tÖ mét c¸ch triÖt ®Ó h¬n, h÷u Ých h¬n gãp phÇn trong ®iÒu tiÕt tû gi¸, t¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. H¹n chÕ - Về thực chất đó là biện pháp điều hành mang nặng tính can thiệp hành chính của Nhà nước. Chính vì vậy, cơ chế này thiếu tính linh hoạt, không phản ánh đúng và kịp thời quan hệ cung cầu về vốn trên thị trường. Đây là nguyên nhân làm hạn chế khả năng cho vay và huy động vốn của các TCTD. Bởi trên thực tế, việc đưa ra một trần lãi suất "cứng nhắc" và "chật hẹp" vô hình chung cũng đồng nghĩa với việc chỉ cho phép các TCTD tiếp cận v ới những dự án có độ rủi ro thấp và thời hạn vay vốn tương đối ngắn. - Trong cơ chế lãi suất trần, việc ấn định trần lãi suất của NHNN thường mang nặng tính chủ quan và luôn chịu sức ép từ nhiều phía.Vì vậy, trần lãi suất thường được điều chỉnh theo xu hướng giảm thấp để hỗ trợ cho hoạt động đầu tư sản xuất, nhưng lại làm cho chênh lệch giữa lãi suất cho vay và huy động của các TCTD ngày càng bị thu hẹp khiến nhiều TCTD gặp khó khăn trong kinh doanh. Cơ chế điều hành lãi suất thông qua ấn định trần lãi suất về thực chất quan tâm đến việc bảo vệ quyền lợi của người đi vay hơn là bảo vệ quyền lợi của người cho vay (ngân hàng). Trên thực tế, cơ chế này tỏ ra thiếu linh hoạt trong việc xử lý hài hòa mối quan hệ về lợi ích giữa người gửi tiền - TCTD - người cho vay, làm hạn chế ngân hàng phát huy hết vai trò là một trung gian tài chính. - Là cơ chế điều hành lãi suất thông qua trần lãi suất đã tỏ ra kém hiệu quả trong việc xử lý những mâu thuẫn giữa lãi suất nội tệ và ngoại tệ, giữa lãi suất trong nước và ngoài nước. 4. L·i suÊt c¬ b¶n. Theo quyÕt ®Þnh 241/Q§ ngµy 2/8/2000, NHNN đã thực hiện bước đổi mới cơ bản về điều hành lãi suất ®ã lµ ban hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt c¬ b¶n. L·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt do NHNN c«ng bè lµm c¬ së cho c¸c tæ chøc tÝn dông Ên ®Þnh l·i suÊt kinh doanh. Theo đó, bắt đầu từ ngày 5/8/2000, NHNN thay đổi cơ chế điều hành lãi suất từ cơ chế trần lãi suất sang cơ chế điều hành lãi suất cơ bản đối với cho vay bằng đồng Việt Nam và cơ chế lãi suất thị trường có quản lý đối với cho vay bằng ngoại tệ. Tổ chức tín dụng ấn định lãi suất cho vay đối với khách hàng trên cơ sở lãi suất cơ bản do NHNN công bố theo nguyên tắc lãi suất cho vay không vượt quá mức lãi suất cơ bản và biên độ do Thống đốc NHNN quy định từng thời kỳ. Việc bỏ trần lãi suất và áp dụng lãi suất cơ bản theo một biên độ dao động cho phép, trên cơ sở có sự liên hệ giữa lãi suất đồng USD trong nước với lãi suất của USD trên thị trường quốc tế (thông qua lãi suất đồng USD trên thị trường tiền tệ Singapore) là một bước đệm quan trọng trong việc tiến gần thêm đến tự do hoá lãi suất. L·i suÊt c¬ b¶n x¸c ®Þnh trªn c¸c c¬ së: - ChØ tiªu t¨ng tr­ëng dù kiÕn hµng n¨m - ChØ sè l¹m ph¸t dù kiÕn hµng n¨m - Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n hµng n¨m - L·i suÊt thùc cña ng­êi göi tiÒn tho¶ m·n ®iÒu kiÖn: tû lÖ l¹m ph¸t< l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm < tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. - T×nh h×nh cung cÇu vèn trªn thÞ tr­êng trong tõng thêi kú. - L·i suÊt b×nh qu©n trªn thÞ tr­êng néi tÖ liªn ng©n hµng. - L·i suÊt ®Êu thÇu, tÝn phiÕu, tr¸i phiÕu kho b¹c Nhµ n­íc. - Mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt vµ tû gi¸. Néi dung c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt. §èi víi l·i suÊt cho vay b»ng ®ång ViÖt Nam l·i suÊt cho vay cao nhÊt cña TCTD = l·i suÊt c¬ b¶n + %tû lÖ. Lãi suất cơ bản được NHNN đưa ra trên nguyên tắc tham khảo mức lãi suất cho vay ngắn hạn thương mại (nay là 9 tháng), khi ®ã là 0,75%/tháng, biên độ trên đối với lãi suất cho vay ngắn hạn là 0,3%/tháng, biên độ trên đối với lãi suất cho vay trung - dài hạn là 0,5%/tháng. §èi víi l·i suÊt cho vay b»ng ngo¹i tÖ. Cho vay b»ng USD bá qua quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay, l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n kh«ng v­ît qua møc sibor kú h¹n 3 th¸ng + 1%/n¨m, l·i suÊt trung vµ dµi h¹n kh«ng v­ît qu¸ møc Sibor kú h¹n 6 th¸ng + 2,5%th¸ng. T¸c ®éng tÝch cùc - Tạo điều kiện thực sự cho các TCTD quyền chủ động trong việc ấn định lãi suất cho vay một cách linh hoạt. Khả năng mở rộng tín dụng, đặc biệt là tín dụng trung và dài hạn của các TCTD được giải phóng, cho phép tổ chức tín dụng có thể tăng cường huy động vốn trong và ngoài nước cho đầu tư phát triển nền kinh tế theo xu hướng hội nhập khu vực và quốc tế đồng thời nâng cao năng lực tài chính và năng lực điều hành của các tổ chức tín dụng, xử lý lãi suất VND trong mối quan hệ với lãi suất ngoại tệ và chính sách tỷ giá, quản lý ngoại hối.. - T¨ng c­êng ho¹t ®éng chñ ®éng cña c¸c TCTD gãp phÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vèn ®Çu t­ cho c¸c doanh nghiÖp, ph¸t triÓn s¶n xuÊt phôc vô cho tiªu dïng vµ xuÊt khÈu. H¹n chÕ : chÝnh s¸ch cßn mang nhiÒu tÝnh chñ quan cña nhµ n­íc trong viÖc ban hµnh l·i suÊt c¬ b¶n, ch­a ph¶n ¸nh ®óng thùc tÕ, ch­a ph¸t huy ®óng tÇm quan träng cña c«ng cô l·i suÊt trong qu¶n lý kinh tÕ. 5. L·i suÊt tho¶ thuËn. 5.1. Néi dung cña chÝnh s¸ch l·i suÊt tho¶ thuËn. Quyết định 546/2002/QD-NHNN ngày 30/5/2002 của Thống đốc NHNN VN viết: "TCTD xác định lãi suất cho vay bằng VND trên cơ sở cung cầu vốn thị trường và mức độ tín nhiệm của khách hàng vay là pháp nhân và cá nhân VN; pháp nhân và cá nhân nước ngoài hoạt động tại VN". Như vậy, từ ngày 1/6/2002, lãi suất cho vay bằng VND của các TCTD chỉ dựa vào hai yếu tố: một là cung cầu vốn tín dụng ngân hàng và sự tín nhiệm của bên vay đối với TCTD. 5.2. Thùc tr¹ng thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt tho¶ thuËn. Từ khi thực hiện lãi suất thỏa thuận cho vay bằng VND, các TCTD cạnh tranh với nhau bằng lãi suất huy động vốn rất quyết liệt. Huy động vốn bằng VND, kỳ hạn từ 12 tháng trở lên của các Ngân hàng ngoại thương VN (VCB) 8,4%/năm; ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n (NHNo&PTNT) 8,64%/năm. Với lãi suất huy động vốn bằng VND quá cao của NHTM quốc doanh, các NHTM cổ phần đành chịu thua mà phải đi sâu vào tiền gửi dưới 6 tháng: từ 1 tuần lễ đến 5 tháng với lãi suất tăng vài phần mười nghìn trong một tháng so với lãi suất huy động vốn bằng VND của NHTM quốc doanh. Hiệu ứng của việc cạnh tranh huy động vốn bằng VND với lãi suất cao đã phát sinh việc di chuyển tiền tệ từ NHTM này sang NHTM khác, thậm chí từ vùng này đến vùng khác. Giá cả của nguồn vốn huy động bằng VND của các TCTD tăng lên, khiến lãi suất cho vay bằng VND của các TCTD cũng tăng lên. Hiện nay, không có một TCTD nào cho vay VND với lãi suất bằng lãi suất cơ bản do NHNN VN công bố là 0,62%/tháng. Lãi suất cơ bản cho vay của các TCTD bằng VND do NHNN VN đưa ra, dựa vào lãi suất cho vay bằng VND của 5 NHTM đối với khách hàng có tín nhiệm nhất. Hiện nay, lãi suất cho vay của các TCTD bằng VND ở đô thị phổ biến là 0,75%/tháng. Quỹ tín dụng nhân dân ở nông thôn cho vay với lãi suất cao nhất là 1,2%/tháng; các chi nhánh NHNo&PTNT cho hộ nông dân vay ngắn hạn bằng VND với lãi suất 0,95%/tháng. Các chi nhánh NHTM cạnh tranh với nhau về lãi suất cho vay, khiến độ sinh lời của các NHTM giảm thấp. Chênh lệch giữa lãi suất huy động bằng VND của một số TCTD thấp hơn 0,1%/tháng! Không những thế, một số NHTM quèc doanh còn đầu tư vào tín phiếu kho bạc (TPKB), với lãi suất cao nhất 5,95%/năm, thấp hơn lãi suất cao nhất huy động vốn bằng VND của VCB là 2,45%/năm (8,4%-5,95% = 2,45%). Biết lỗ nhưng các NHTM quèc doanh vẫn phải đầu tư vào TPKB, vì nó là tài sản động của NHTM quèc doanh. Khi NHTM quèc doanh thiếu vốn khả dụng, bán TPKB cho NHNN ở "thị trường mở" với lãi suất 5,8%/năm. Như vậy, các NHTM quốc doanh lại bị lỗ lần thứ hai là 0,15%/năm (5,95% - 5,8% = 0,15%). 5.3. Nh÷ng ­u ®iÓm vµ h¹n chÕ. Nh÷ng ­u ®iÓm: - T¹o c¬ héi cho c¸c TCTD chñ ®éng trong viÖc ®Ò ra c¸c møc l·i suÊt trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng phï hîp víi tõng tr­êng hîp, tõng ®èi t­îng n©ng cao kh¶ n¨ng huy ®éng vèn. - T¹o sù linh ho¹t cho l·i suÊt, ph¸t huy ®óng tÇm quan träng cña c«ng cô l·i suÊt trong qu¶n lý kinh tÕ: thóc ®Èy kh¶ n¨ng huy ®éng vµ sö dông vèn; gia t¨ng ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt; phï hîp víi tû lÖ l¹m ph¸t, tû gi¸ thùc tÕ... Nh÷ng h¹n chÕ: Các chi nhánh NHTM cạnh tranh với nhau về lãi suất cho vay, khiến độ sinh lời của các NHTM giảm thấp. Lãi suất cho vay của các TCTD cao, làm nản lòng bên vay để phát triển kinh doanh, trong lúc nước ta đang cần tăng trưởng GDP với tốc độ cao. - Thông qua lãi suất tín dụng ngân hàng (huy động vốn và cho vay), các TCTD tạo ra luồng tiền tệ từ nông thôn chạy ra thành thị; từ miền Nam chạy ra miền Bắc (các TCTD ở đô thị và miền Bắc luôn luôn thừa nguồn vốn huy động) và từ người nghèo chạy sang người giàu. Ch­¬ng III. Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn chÝnh s¸ch L·i suÊt ë ViÖt Nam-Tù do ho¸ l·i suÊt T¹i sao ph¶i tiÕn hµnh tù do ho¸ l·i suÊt 1.1. H¹n chÕ cña c¬ chÕ kiÓm so¸t l·i suÊt trùc tiÕp Trong c¬ chÕ kiÓm so¸t l·i suÊt trùc tiÕp nhµ n­íc qu¶n lý trùc tiÕp l·i suÊt b»ng c¸ch c«ng bè tÊt c¶ c¸c lo¹i l·i suÊt. C¸c ng©n hµng vµ tæ chøc tÝn dông ph¶i tuyÖt ®èi tu©n theo. C¬ chÕ nµy tuy cã nh÷ng mÆt thuËn lîi nh­: dÔ thùc hiÖn, phï hîp víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, møc ®é c¹nh tranh kÐm, ...bªn c¹nh ®ã cßn béc lé nhiÒu mÆt h¹n chÕ. -ViÖc kiÓm so¸t l·i suÊt tá ra kÐm hiÖu qu¶ trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, ph©n bæ nguån tÝn dông, kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp lµm gi¶m chøc n¨ng trung gian tµi chÝnh cña ng©n hµng do sù cøng nh¾c, thiÕu linh ho¹t. -Nguån tiÕt kiÖm cã thÓ bÞ ch¶y ra thÞ tr­êng tµi chÝnh phi chÝnh thøc vµ kh«ng bÞ qu¶n lý biÓu hiÖn: c¸c lo¹i h×nh ng©n hµng kiÓu chÝnh s¸ch t¨ng lªn, cho vay qua thÞ tr­êng kh«ng chÝnh thøc, c¸c doanh nghiÖp vµ c«ng chóng t¨ng n¾m gi÷ b»ng ngo¹i tÖ hoÆc tÝch luü d¹ng kim lo¹i quý vµ hµng ho¸ l©u bÒn. -KiÓm so¸t l·i suÊt sÏ kÝch thÝch kiÓm so¸t chi tiÕt c¸c ®iÒu kiÖn tiÒn tÖ b»ng c¸ch ¸p ®Æt c¬ cÊu l·i suÊt phøc t¹p g©y ra hËu qu¶ lµm kÐm hiÖu qu¶ vµ biÕn d¹ng h¬n. ViÖc kiÓm so¸t l·i suÊt sÏ lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña viÖc kiÓm so¸t tiÒn tÖ v× sù gia t¨ng vµ më réng c¸c thÞ tr­êng kh«ng ®­îc kiÓm so¸t. -KiÓm so¸t l·i suÊt kh«ng cã lîi cho c¹nh tranh, c¸c tæ chøc tÝn dông ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ cã thÓ ®­îc b¶o vÖ tõ søc Ðp cña tù do c¹nh tranh lµm cho qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt khã kh¨n cña hä kÐo dµi. Nh÷ng khã kh¨n lín g¾n víi viÖc kiÓm so¸t l·i suÊt lµ vÊn ®Ò lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc. C¶ hai lo¹i rñi ro nµy ®Òu cã xu h­íng t¨ng l·i suÊt lªn vµ t¨ng rñi ro tÝn dông. 1.2. Nguyªn nh©n thùc hiÖn tù do ho¸ l·i suÊt Nh­ trªn ®· nªu, chÝnh s¸ch kiÓm so¸t l·i suÊt cã nh÷ng h¹n chÕ lín, t¸c ®éng kh«ng tÝch cùc víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Muèn kh¾c phôc, thay thÕ vµo ®ã lµ mét c¬ chÕ míi: c¬ chÕ tù do ho¸ l·i suÊt. -L·i suÊt tù do ho¸, biÕn ®éng theo cung cÇu vÒ vèn cã thÓ ph©n bæ nguån tÝn dông cho ng­êi vay hiÖu qu¶ nhÊt, thu hót tiÒn göi víi chi phÝ hîp lý. -L·i suÊt tù do ho¸ sÏ linh ho¹t h¬n l·i suÊt bÞ kiÓm so¸t, dÔ ®iÒu tiÕt thÝch nghi víi sù thay ®æi tù ®éng t¹o ra sù kÝch thÝch t¨ng tr­ëng tµi chÝnh. -Kh«ng mét chÝnh phñ, mét NHTM nµo cã ®­îc kh¶ n¨ng ph©n bæ vµ kiÓm so¸t nguån vèn cã hiÖu qu¶ cho hµng ngµn c¸c nhu cÇu sö dông vèn kh¸c nhau. Tù do ho¸ l·i suÊt sÏ lµm tèt nhiÖm vô nµy. -Tù do ho¸ l·i suÊt sÏ gi¶i quyÕt m©u thuÉn n¶y sinh trong vÊn ®Ò tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, ng­êi cho vay vµ gi¶m thiÓu chi phÝ cña ng­êi ®i vay. -§­a l¹i quyÒn tù do trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ng©n hµng, c¬ chÕ l·i suÊt tù do sÏ lµm cho l·i suÊt tiÒn göi vµ vay cao h¬n nªn ®· kÝch thÝch t¨ng tr­ëng kinh tÕ phôc vô qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. Nh­ vËy, viÖc tiÕn hµnh tù do ho¸ l·i suÊt lµ cÇn thiÕt víi bÊt cø mét quèc gia nµo ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ lµnh m¹nh, nh­ng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn tù do ho¸ l·i suÊt cÇn ph¶i thËn träng, hîp lý, tr¸nh nãng véi ®Ó lo¹i bá nh÷ng mÆt tiªu cùc cña nã cã thÓ g©y ra cho nÒn kinh tÕ x· héi. §iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh tù do ho¸ l·i suÊt Tù do ho¸ l·i suÊt chØ thµnh c«ng khi nÒn kinh tÕ cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn sau: -M«i tr­êng kinh tÕ vÜ m« æn ®Þnh vµ kh¸ ch¾c ch¾n ®ñ ®Ó chÞu ®ùng c¸c t¸c ®éng, c¸c có sèc tõ bªn ngoµi ®èi víi nÒn kinh tÕ cã thÓ x¶y ra. -Hµnh lang ph¸p lý t­¬ng ®èi ®ång bé vµ hoµn chØnh ®ñ kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ cã tÝnh chÊt quèc tÕ. -ThÞ tr­êng tµi chÝnh h×nh thµnh vµ vËn hµnh cã hiÖu qu¶. -HÖ thèng c¸c c¬ quan ph¸t triÓn lµnh m¹nh, cã uy tÝn, kh«ng nh÷ng cã c«ng nghÖ hiÖn ®¹i mµ cßn ph¶i cã sù ph¸t triÓn vÒ bÒ s©u, cã kinh nghiÖm l©u dµi vÒ qu¶n lý trªn nhiÒu khÝa c¹nh. -HÖ thèng ng©n hµng æn ®Þnh vµ ho¹t ®éng h÷u hiÖu. -C¸c tæ chøc kinh tÕ ®Òu b¶o ®¶m kh¶ n¨ng sö dông vèn triÖt ®Ó cã hiÖu qu¶. -Chän thêi ®iÓm b¾t ®Çu tèc ®é vµ lé tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ, nÕu kh«ng sÏ lµm t¨ng tÝnh bÊt ®Þnh cña nÒn kinh tÕ do l¹m ph¸t, nî n­íc ngoµi, gi¶m søc s¶n xuÊt trong n­íc. -Tù do ho¸ l·i suÊt g¾n liÒn víi tù do hãa tû gi¸. Nh×n chung, cã thÓ thÊy những yếu tố cần và đủ để thực hiện tự do hóa lãi suất VND đã chín muồi, nhất là qua thực tiễn chứng minh tác động của việc thay đổi lãi suất cơ bản trong năm qua. Chúng ta cũng không nên lo sợ việc thả nổi lãi suất sẽ không kiểm soát được. Thực tế ở nước ta, trước đây đã thả nổi giá lương thực nhưng thị trường lương thực vẫn ổn định và phát triển. Điều cần lưu ý là chúng ta có 6 ngân hàng quốc doanh giữ vai trò chi phối thị trường. Hơn nữa, nguồn vốn dự trữ của NHNN luôn dồi dào, sẵn sàng can thiệp vào thị trường vốn khi cần thiết. Vấn đề đặt ra là cần linh hoạt sử dụng có hiệu quả các công cụ khác của chính sách tiền tệ, như dự trữ bắt buộc, lãi suất tái cấp vốn, lãi suất tái chiết khấu, nghiệp vụ thị trường mở,... theo hướng chuyển dần sang sử dụng các công cụ gián tiếp. Nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó tiÕn hµnh tù do ho¸ l·i suÊt 3.1. Thùc tÕ tiÕn tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ë ViÖt Nam Vào năm 1992 NHNN đã thực hiện đổi mới về điều hành chính sách lãi suất bằng việc chuyền từ cơ chế lãi suất âm (Ngân hàng kinh doanh thua lỗ và Nhà nước bù) sang cơ chế lãi suất dương. Đây là bước khởi đầu, tạo cơ sở cho việc theo đuổi mục tiêu tự do hoá lãi suất và tạo đòn bẩy quan trọng để các NHTM chuyển hoạt động kinh doanh từ thua lỗ sang có lãi. Bước cải cách đáng kể tiếp theo vào năm 1996 là việc tự do hoá lãi suất tiền gửi và chỉ qui định trần lãi suất cho vay. Với cơ chế này các NHTM được phép tự do qui định mức lãi suất huy động (trong mức trần theo qui định của NHNN). Tháng 8/2000, NHNN đã thực hiện bước đổi mới cơ bản về điều hành lãi suất. Việc bỏ trần lãi suất và áp dụng lãi suất cơ bản theo một biên độ dao động cho phép, trên cơ sở có sự liên hệ giữa lãi suất đồng USD trong nước với lãi suất của USD trên thị trường quốc tế (thông qua lãi suất đồng USD trên thị trường tiền tệ Singapore) là một bước đệm quan trọng trong việc tiến gần thêm đến tự do hoá lãi suất. Từ ngày 1/6/2002, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) quyết định điều hành lãi suất cho vay bằng VND của các tổ chức tín dụng (TCTD) từ lãi suất cơ bản cộng (+) với biên độ sang lãi suất cho vay thỏa thuận nh­ vËy c¸nh cöa cña tù do ho¸ l·i suÊt ®· më ra ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ chóng ta vÉn ch­a cã tù do ho¸ l·i suÊt theo ®óng nghÜa, cã thÓ thÊy m«i tr­êng ph¸p lý cho tù do ho¸ l·i suÊt ®· më ra vµ chóng ta cÇn sím tiÕn hµnh tù do ho¸ l·i suÊt thùc sù. 3.2. C¸c gi¶i ph¸p ®Ó tiÕn hµnh tù do ho¸ l·i suÊt - æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« vÒ c¸c mÆt: tèc ®é t¨ng GDP, kiÓm so¸t l¹m ph¸t, c©n ®èi ng©n s¸ch nhµ n­íc. - X¸c ®Þnh vµ ph©n chia râ rµng nhiÖm vô , c¸c môc tiªu chÝnh s¸ch quèc gia vÒ kinh tÕ x· héi cho hÖ thèng tÝn dông- ng©n hµng -ng©n s¸ch. - N©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý kinh tÕ cña c¸c c¬ quan vÜ m« ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña qu¸ tr×nh kinh tÕ. - Cñng cè hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng tõ trung ­¬ng ®Õn c¬ së, chó träng khu vùc n«ng nghiÖp, n«ng th«n, vïng s©u vïng xa, t¨ng c­êng th«ng tin vÒ tµi chÝnh - tiÒn tÖ- chøng kho¸n b¶o ®¶m cung cÇu vÒ vèn. Dừng hẳn việc bán lẻ trái phiếu kho bạc của mạng lưới kho bạc nhà nước, vừa tốn kém chi phí, vừa lãi suất cao,... tập trung qua NHNN tổ chức đấu thầu giữa các NHTM, công ty bảo hiểm,... - §Èy m¹nh ph¸t triÓn h¬n n÷a c¸c c«ng cô tµi chÝnh ®Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c c«ng cô tiÒn tÖ gi¸n tiÕp thay cho vai trß cña l·i suÊt trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. - æn ®Þnh vµ lµm lµnh m¹nh thÞ tr­êng tµi chÝnh c¸c NHTM t¨ng c­êng vèn tù cã, xö lý c¸c kho¶n nî khã thu håi, nî qu¸ h¹n, ®æi míi nghiÖp vô vµ chÊt l­îng cña ®éi ngò c¸n bé. T¨ng c­êng c«ng t¸c thanh kiÓm tra cña NHNN. - T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c DN lµm ¨n cã l·i, tr¶ ®­îc nî. Mạnh dạn cổ phần hóa nhanh các doanh nghiệp nhà nước có quy mô lớn, hoạt động có hiệu quả, nhưng Nhà nước không cần phải nắm giữ sản phẩm như : Công ty bia Sài Gòn, Công ty bia Hà Nội, Công ty sữa Việt Nam, Công ty sản xuất thuốc lá, một số công ty xi măng,... tạo khối lượng hàng hóa đủ lớn cho hoạt động của thị trường chứng khoán. KÕt luËn Lãi suất, là một trong những công cụ chính sách kinh tế vĩ mô hết sức quan trọng để thông qua đó Nhà nước có thể tiến hành việc kiểm soát và điều hành nền kinh tế nhằm đạt được các mục tiêu đã đề ra. Vấn đề lãi suất về mặt lý luận cũng như thực tiễn luôn là vấn đề nóng bỏng, thu hút sự quan tâm của rất nhiều người từ nhiều lĩnh vực. Xuất phát từ tính cấp bách của đề tài, ®Ò ¸n ®· lµm râ nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ l·i suÊt, t×m hiÓu vÒ c¸c chÝnh s¸ch l·i suÊt ë ViÖt Nam tõ ®ã rót ra nh÷ng ­u ®iÓm vµ nh÷ng mÆt h¹n chÕ. Th«ng qua ®ã ®Ò ¸n còng ®· ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c chÝnh s¸ch l·i suÊt b»ng viÖc chØ râ tÝnh tÊt yÕu vµ nh÷ng lîi Ých to lín cña tù do ho¸ l·i suÊt ®em l¹i ®ång thêi ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p tiÕn hµnh tù do ho¸ l·i suÊt mét c¸ch phï hîp.