Đề án Một số giải pháp nhằm hạn chế và khắc phục ảnh hưởng tiêu cực của cuộc khủng hoảng tới Việt Nam

chính trị và môi trường quốc tế. Có thể nói đây không phải là nguyên nhân chủ yếu của cuộc khủng hoảng, tuy nhiên nó cũng là nhân tố góp phần không nhỏ gây ra cuộc khủng hoảng này. Với nhiều phe phái chính trị tranh giành quyền lực ở Thái lan đã làm ảnh hưởng tiêu cực đến quản lý và điều hành nền kinh tế vốn đã chứa đựng những mất cân đối. Mặt khác với nhiều mối quan hệ mờ ám giữa các chính trị gia và các tập đoàn lớn đã gây nên một sự cạnh tranh không lành mạnh trong nền kinh tế. Còn ở Inđônêsia, gia đình Tổng thống Shuhactô đã thao túng nhiều ngành kinh tế then chốt - đây là lối quản lý theo kiểu " gia đình trị" - đã làm suy yếu dần sức cạnh tranh của nền kinh tế. Còn ở Philippin thì tình trạng tham nhũng của các quan chức chính phủ cũng trở nên nghiêm trọng không kém. Chính những yếu tố bất ổn của môi trương pháp lý và chính trị nói trên đã làm giảm sút sức hấp dẫn của đầu tư nước ngoài vào khu vực này. Ngoài ra sự nỗi lên của các nền kinh tế như Trung quốc, ấn độ, Nam Mỹ... đã làm giảm khả năng cạnh tranh của các nước Đông Nam á. Cùng với đó là sự sáp nhập của nhiều tập đoàn kinh tế lớn trên thế giới đã bóp chết nhiều công ty nhỏ và non yếu của các nước đang phát triển. 2.Tác động của cuộc khủng hoảng đối với nền kinh tế khu vực và thế giới 2.1 Tác động tiêu cực Hậu quả tiêu cực mà cuộc khủng hoảng gây ra là quá rõ ràng, toàn diện và hết sức nặng nề đối với nhiều quốc gia trong khu vực cũng như trên thế giới. Trước hết, hậu quả dễ nhận thấy nhất và phổ biến nhất trong toàn khu vực lá sự mất ổn định của các thị trường tiền tệ mỗi nước và khu vực, lá sự sút giảm ngay cả đầu tư trong nước do lãi suất cao và yếu tố lòng tin. Tất cả các vấn đề đó đã làm giảm sút tốc độ tăng trưởng kinh tế các nước này và toàn khu vực toàn thế giới nói chung đi đôi với sự gia tăng tình trạng thất nghiệp và lạm phát cao; cũng như làm tăng nợ nước ngoài bằng ngoại tệ do sự mất giá của đồng bản tệ và do phải thu hút thêm các khoản tín dụng quốc tế mới để vượt qua khủng hoảng. Lịch sử khu vực trong vòng nửa thế kỷ nay chưa bao giờ lại có đợt đại hạ giá đồng loạt của các đồng tiền trong khu vực với số lượng lớn như thế, ít nhất cũng có hai mươi đồng tiền khác nhau bị giảm giá mạnh ( từ 30-70%, thậm chí có lúc đồng Rupi Inđônêsia mất giá tới 400% so với USD). Cuộc khủng hoảng cũng đánh dấu sự kết thúc một giai đoạn tăng trưởng nhanh, kéo dài hàng thập kỷ dựa chủ yếu vào các nguồn vốn nước ngoài của các nước trong khu vực, để chuyển sang một giai đoạn mới đặc trưng bởi nhịp độ tăng trưỡng ôn hoà hơn, thận trọng hơn và dựa vào sực mình nhiều hơn.Nhịp độ tăng trưỡng trung bình của khu vực đã giảm đi 2.5% năm 1998 so với năm 1997. Do khủng hoảng ở châu á làm cho tăng trưởng của Mỹ giảm đi 0.7% trong năm 1998, EU giảm 0.3%, Mỹ la tinh giảm 1.5%, còn tốc độ thương mại toàn cầu giảm đi 2.5% so với năm 1997. Theo OECD, cuộc khủng hoảng châu á đã làm cho tăng trưởng của các nước công nghiệp phát triển giảm 0.9%. Thậm chí nếu như Trung quốc, Nhật bản, Brazin phá giá đồng tiền của họ thì rất có thể xảy ra một cuộc khủng hoảng tài chính trên phạm vi toàn cầu. Cuộc khủng hoảng đã gây thiệt hại cho châu á ít nhất là 300 tỷ USD, bằng khoảng 20% GDP của các nước bị khủng hoảng và làm thiệt hại chung cho toàn thế giới khoảng 500 tỷ USD. Có tới 150 tỷ USD đầu tư tài chính đã rút ra khỏi Đông Nam á, các nhà đầu tư nước ngoài giảm sút niềm tin, FDI đổ vào châu á bị sụt giảm mạnh và tiếp tục ở mức thấp trong một số năm tới. Sự phá giá đồng bản tệ đã làm tăng các chi phí dịch vụ nợ và chất thêm gánh nặng nợ nần lên vai các công ty làm tăng tình trạng mất khả năng thanh toán, phá giá nhất là các công ty phục vụ thị trường trong nước mà nhu cầu đang giảm sút nhanh chóng. Sự phá giá bản tệ ở những nước có hàng hoá xuất nhập khẩu mà nguyên liệu nhập khẩu chiếm tỷ lệ cao sẽ làm tăng chi phí xuất khẩu, đẩy giá thành lên cao, giảm sức cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường quốc tế. Lạm phát gia tăng sẽ làm giảm mức sống thực tế của người làm công ăn lương, những căng thẳng và bất ổn về xã hội cũng vì thế mà tăng lên. 2.2 Tác động tích cực Cuộc khủng hoảng hiện nay không chỉ hoàn toàn gây tác hại cho các nước trong khu vực mà ở một chừng mực nào đó, nó là điểm dừng để mở đầu cho một giai đoạn phát triển mới đầy triển vọng, là cơ hội để các nền kinh tế ASEAN thực hành sự cải cách triệt để các điều kiện kinh tế vĩ mô kể cả sự cần thiết phải xác định lại mô hình chiến lược phát triển. Như Tổng thống Hàn quốc cũng từng khẳng định : " Tôi muốn biến cuộc khủng hoảng này thành một cơ hội để cải biến nền kinh tế nước tôi, đưa nó lên trình độ của thế giới". Những tác động tích cực của cuộc khủng hoảng hiện nay có thể quy tụ ở những khía cạnh sau : Thứ nhất, việc chuyển sang chính sách tỷ giá linh hoạt sẽ giúp các chính phủ giảm tối thiểu lượng ngoại tệ can thiệp để giữ giá bản tệ như thời gian trước đó, giúp tăng dự trữ quốc gia về lâu dài, với đồng bản tệ rẻ sẽ kính thích khả năng cạnh tranh xuất khẩu, từ đó cải thiện những cán cân tài chính của đất nước. Thứ hai, nhiều nước như Thái lan, Inđônêsia, Hàn quốc, Philippin sẽ nhận được lượng tín dụng quốc tế chính thức với khối lượng lớn để phục vụ mục tiêu khắc phục khủng hoảng cải cách và phát triển kinh tế ( mặc dù với lãi suất khá cao và các điều kiện ngặt nghèo kèm theo). Cuộc khủng hoảng cũng giúp định hướng lại và cải thiện cơ cấu đầu tư, lành mạnh hoá nền tài chính quốc gia. Các khoản chi kém hiệu quả sẽ bị điều chỉnh, cắt giảm; các dự án tư nhân sẽ được khuyến khích, thúc đẩy quá trình tư nhân hoá, giảm bớt sự độc quyền của khu vực nhà nước, sự can thiệp và bao cấp của Chính phủ trong khu vực kinh doanh sẽ được xúc tiến tích cực hơn, kiên quyết và rộng rãi hơn. Có thể nói cuộc khủng hoảng là một cú hích mạnh, để xốc lại cơ cấu kinh tế cho cân bằng, hợp lý và hiệu quả hơn. Sau khi vượt qua giai đoạn khó khăn nhất của khủng hoảng, các doanh nghiệp đã có định hướng thị trường nhiều hơn, đầy đủ, sâu sắc và hoàn thiện hơn, do đó có hiệu quả và sức cạnh tranh cao hơn. Thứ ba, cuộc khủng hoảng ít nhiều góp phần để Chính phủ và nhân dân mỗi nước trong khu vực cũnh như các tổ chức tài chính - tiền tệ quốc tế xem lại mình, bổ khuyết những chính sách cả về chính sách, thể chế lẫn những yếu tố thuộc con người, từ đó tạo ra những xung lực tích cực cho sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững ở cấp đọ quốc gia, khu vực và quốc tế với tư cách là một chỉnh thể hữu cơ. Quá trình tự do hoá và toàn cầu hoá sẽ được đẩy lên một bước mới, một phần nhờ những chương trình điều chỉnh kinh tế rộng rãi, một phần nhờ sự chuẩn bị chu đáo hơn, thận trọng hơn và thích hợp hơn của mỗi nước, phần nữa nhờ sự xuất hiện của những cơ chế thúc đẩy và giám sát mới mang tính khu vực, nhờ sự bổ sung chức năng của IMF và các tổ chức tài chính - tiền tệ quốc tế và khu vực, đồng thời đó cũng là kết quả của sự hợp tác giữa các nước khu vực trong nỗ lực vượt qua khủng hoảng. 3. một số biện pháp hạn chế và khắc phục khủng hoảng 3.1 Những biện pháp can thiệp của Chính phủ a) Can thiệp thị trường Để duy trì tỷ giá, các nước này ở những mức độ khác nhau đã sử dụng biện pháp truyền thống là tung dự trữ ngoại tệ ra bán và thắt chặt tiền tệ. Các nước này đã dùng hàng chục tỷ USD dự trữ ngoại tệ để can thiệp thị trường hỗ trợ đồng nội tệ, tạm đình chỉ việc mua bán ngoại tệ không vì mục đích thương mại nhằm ngăn chận việc bán tháo đồng nội tệ để mua ngoại tệ mạnh. Một số nước chủ trương tạm đình chỉ thị trường chứng khoán khi giá cổ phiếu tụt quá thấp, yêu cầu các nhà kinh doanh ngoại hối phải đăng ký, Nhà nước ban hành quy chế quản lý chặt, cấm các công ty và ngân hàng trong nước đầu cơ, hợp tác với các cơ quan tiền tệ trong khu vực để kiểm soát các luồng di chuyển ngoại tệ. b) Cải cách hệ thống tài chính - ngân hàng Thái lan, Inđônêsia, Philippin đã lần lượt cải tổ mạnh mẽ hệ thống ngân hàng - tài chính theo các hướng : * Tiếp tục mở cữa và tự do hoá thị trường tài chính để thu hút nguồn vốn trong nước và nước ngoài, tăng cường sự tham gia của khu vực tư nhân. * Chấn chỉnh lại hệ thống ngân hàng - tài chính bằng cách đóng cửa các ngân hàng, công ty tài chính làm ăn thua lỗ. Thái lan đóng cửa 58 công ty tài chính kinh doanh thua lỗ, tham nhũng và không đòi được nợ (trên tổng số 91 công ty). Trong số đó, 18 công ty đã trình Uỷ ban kiểm tra các kế hoạch phối hợp nhằm phục hồi hoạt động và 10 trong tổng số này đã có kế hoach hợp nhất. Inđônêsia cũng đã đóng cửa 16 công ty tài chính, quy định các công ty tài chính phải trả nợ ngân hàng, sáp nhập với nhau và đáp ứng mức dự trữ bắt buộc mới với 50% nguồn vốn tối thiểu là tiền mặt. Hàn quốc cũng đang cơ cấu lại các ngân hàng thương mại quốc doanh. * Tăng cường hệ thống thông tin, chế độ kiểm tra, kiểm toán, giám sát chặt chẽ đối với hoạt động của các ngân hàng và công ty tài chính. Đẩy mạnh quá trình công khai thông tin thành các quy định báo cáo cụ thể cho các ngân hàng thương mại và công ty tài chính, pháp chế hoá việc công khai thông tin trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng. c) Cải cách chính sách ngoại hối Hầu hết các nước bị khủng hoảng đều tiến hành cải cách chính sách ngoại hối, đặc biệt là chính sách tỷ giá. Nhận thấy những hạn chế do duy trì quá lâu tỷ giá cố đinh một cách cứng nhắc với đồng USD trong khi đồng tiền này lên giá, các nước đã tiến hành thực hiện chính sách tỷ giá linh hoạt dựa trên các tín hiệu của thị trường tiền tệ và thúc đẩy xuất khẩu. Tuy nhiên, trong trường hợp Inđônêsia, do đồng Rupiah bị sụt giá mạnh ( lúc thấp nhất xuống đến 19.000 RP/USD) Chính phủ đã áp dụng một chế độ tiền tệ gọi là hệ thống định vị tiền tệ CBS ( currency board system ). Mục tiêu của biện pháp này là khôi phục lòng tin của đồng Rupiah và hệ thống ngân hàng. CBS là chế độ tiền tệ dựa trên sự cam kết pháp lý rõ ràng, chốt đồng tiền trong nước với đồng USD ở một tỷ giá cố định theo đó lượng nội tệ trong lưu thông phải hoàn toàn tương xứng với dự trữ ngoại tệ. d) Điều chỉnh cơ cấu và chính sách kinh tế Các nước này đều phải giảm bớt tốc độ tăng trưỡng để nền kinh tế bớt nóng, để vay được một khoản tiền lớn, Thái lan và Inđônêsia phải thực hiện cải cách cơ cấu theo các điều kiện khắt khe của IMF, điều chỉnh một loạt các chỉ tiêu phát triển kinh tế vĩ mô, cắt giảm chi tiêu, sửa đổi chính sách đầu tư cũng như chính sách tài chính tiền tệ, đẩy mạnh xuất khẩu,hạn chế nhập khẩu, xoá bỏ độc quyền của nhà nước trong một số lĩnh vực kinh doanh, thúc đẩy tư hữu hoá xí nghiệp công, giải thể và sáp nhập công ty, tự do hoá thương mại... 3.2 Những biện pháp từ các tổ chức quốc tế Là những người ý thức rất rõ được mối liên kết chặt chẽ giữa thị trường tài chính các nước trong khu vực trong tiến trình toàn cầu hoá, tính phụ thuộc lẫn nhau rất lớn giữa các nền kinh tế, theo đó một sự đỗ vỡ ở bất kỳ nước nào cũng đều mang tính chất lan truyền, các tổ chức tài chính- tiền tệ quốc tế như IMF, WB, ADB đã rất tích cực trợ giúp cho những mắt xích yếu nhất trong hệ thống. a) Phản ứng của quỹ tiền tệ quốc tế (IMF). Sự sụp đổ của các hệ thống tài chính châu á là mắt xích cuối cùng trong loạt đỗ vỡ tài chính nghiêm trọng. Mỗi nước Thái lan, Inđônêsia, Malaysia, Philippin, Hàn quốc đều có những vấn đề riêng, chúng không hề giống nhau nhưng đều có điểm cốt lõi chung : các chính sách công cộng sai lầm đã khuyến khích những khoản vay nợ khổng lồ cả ở trong và ngoài nước, những bảo đảm công khai hay ngầm định đã làm cho các nước này ngộ nhận về mức độ rũi ro thấp và đã xảy ra đổ vỡ tài chính. Quỹ tiền tệ quốc tế đã can thiệp vào các khu vực có vấn đề của châu á bằng cách cung cấp các khoản tín dụng khoảng 17 tỷ USD, trong đó có 4 tỷ USD của Nhật bản giúp cho các nhà vay nợ của Thái lan, cho Hàn quốc khoảng 57 tỷ USD và một số nước khác. Các khoản viện trợ cả gói có sự đóng góp của WB, ADB các nước Australia, Trung quốc, Hồng kông, Nhật bản, Singapore... là nhằm hỗ trợ cho các chương trình được hoạch định tận gốc, nhằm khắc phục những nguồn gốc cũng như hậu quả của mất cân đối cơ cấu và triệt tiêu những mối đe dọa tiềm tàng mà chúng gây ra cho hệ thống tiền tệ quốc tế. b) Giải pháp của IMF IMF đã cam kết viện trợ cả gói cho các nước Hàn quốc 57 tỷ USD. Thái lan 17.3 tỷ USD và Inđônêsia 43 tỷ USD, đổi lại các nước này phải chấp nhận một số điều khoản tương đối chặt chẻ của IMF : - Cải cách chính sách tài chính - tiền tệ và ngoại hối như chính sách tỷ giá tăng cường quản lý nợ, đặc biệt là nợ nước ngoài, cải cách chính sách thuế và ngân sách, cắt giảm chi tiêu của chính phủ, tăng thuế để hạn chế tiêu dùng và cân bằng ngân sách. Đồng thời ngân hàng Trung ương của các nước này sẽ phải thắt chặt nguồn cung cấp tiền tệ và cho phép tỷ giá tại thị trường tăng tạm thời để giảm thiểu tác động của lạm phát. - Mở cửa thị trường tài chính rộng hơn và tự do hoá thị trường tài chính để thu hút nguồn vốn trong và ngoài nước, sở hữu tối đa chứng khoán của người nước ngoài có thể lên tới 50% và sau đó tăng thêm 5% vào năm sau (Hàn quốc) thị trường trái phiếu ngắn hạn sẽ mở cữa cho đầu tư nước ngoài. - Cải tổ hệ thống tài chính - ngân hàng. Các cơ sở tài chính nước ngoài sẽ được phép thành lập liên doanh hay các công ty con ( riêng Hàn quốc sẽ bắt đầu thực hiện vào giữa năm 1998). Cải tổ được các cơ sở tài chính không trả được nợ và thành lập cơ chế chuyên đóng cửa hoặc sáp nhập các cơ sở này với nhau. Chính phủ sẽ thúc đẩy việc chấm dứt các khoản cho vay không hiệu quả. Tất cả các ngân hàng phải đề ra kế hoạch tự khôi phục để đáp ứng tiêu chuẩn đủ vốn do các ngân hàng thanh toán quốc tế đặt ra. - Các công ty kiểm toán được quốc tế công nhận sẽ kiểm toán những cơ sỡ tài chính lớn của các quốc gia này. - Tăng cường hệ thống thống tin, chế độ kiểm tra kiểm toán, giám sát đối với các hoạt động của các ngân hàng và công ty tài chính, pháp chế hoá của việc công khai thông tin trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng. - Điều chỉnh tốc độ tăng trưởng : IMF đưa ra các điều kiện để làm giảm mức độ "nóng" của nền kinh tế của các nước này như giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế trong các năm trước mắt, điều chỉnh chính sách đầu tư theo hướng tiết kiệm vốn, ngoại tệ, hoãn các công trình cần vốn lớn. - Cải cách chính sách công ty và chính sách lao động : Xoá bỏ độc quyền nhà nước trong một số lĩnh vực quan trọng, đồng thời chính phủ sẽ chấm dứt biện pháp trợ cấp nhằm cứu các doanh nghiệp tư nhân và dần cắt giảm các khoản vay theo chính sách, giải thể và sáp nhập các công ty làm ăn thua lỗ nhằm tăng hiệu quả của nền kinh tế : cho phép các công ty sa thải công nhân để tăng tính hiệu quả. Yêu cầu các công ty lớn công bố tình hình tài chính và sẽ được kiểm soát một cách độc lập. Cơ cấu lại hệ thống đảm bảo thanh toán chéo giữa các công ty con. Về thị trường lao động : Chính phủ sẽ thực hiện trợ cấp thất nghiệp và nâng cao tính năng động của thị trường lao động. - Tiếp tục đẩy mạnh xuất khẩu, đa dạnh hoá hoạt động thương mại, tiết kiệm ngoại hối để nhanh chóng cân bằng cán cân vãng lai. Ngoài một số giải pháp được coi là hơi cứng nhắc mà IMF đưa ra ở trên thì còn rất nhiều ý tưởng, đề xuất tại các hội nghị thưởng đỉnh APEC, hội nghị cấp cao ASEAN, các cuộc gặp không chính thức đa phương và song phương giữa các nước trong khu vực nhằm góp phần giải quyết khủng hoảng ở từng quốc gia khác nhau với những nguyên nhân và tính chất khủng hoảng khác nhau. iii. Một số giải pháp nhằm hạn chế và khắc phục ảnh hưởng tiêu cực của cuộc khủng hoảng tới việt nam 1.Bối cảnh quốc tế và trong nước 1.1 Bối cảnh chung Cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu á đã làm giảm tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế thế giới trong năm 1998 là 0.8%, tức là chỉ tăng 3.5% thay vì 4.3% như đã dự đoán ban đầu trước khi châu á lâm vào khủng hoảng. Theo IMF thì thiệt hại đó to lớn nhưng không đều, chịu hậu quả nặng nề nhất là những nơi đã xuất phát khủng hoảng như Thái lan, Inđônêsia, Malaysia, Philippin. Các nước này chỉ tăng trưởng kinh tế trung bình là 1,5% trong năm 1998. Tiếp sau là bốn nước NICs : Singapo, Đài loan, Hồng kông, Hàn quốc chỉ tăng trưởng kinh tế trung bình 3,6% trong năm 1998 so với 6,2% trong năm 1997. Hàn quốc lẽ ra phải tuyên bố vỡ nợ nếu như không được sự tài trợ khẩn cấp của Nhật bản và Phương tây. Bị vạ lây còn có hầu hết các nước Đông âu đang trong thời kỳ chuyển tiếp và các quốc gia đang phát triển ở Nam Mỹ cũng như ở châu phi ( các quốc gia này vốn đã khó khăn lại càng khó khăn thêm). Trong nhóm G7 chỉ có Nhật bản là bị tác hại nặng vì Nhật bản đả bỏ rất nhiều vốn vào các nước láng giềng và phải chịu cải tổ nền tài chính trong nước một cách toàn diện. Mức tăng trưởng kinh tế của Nhật bản năm 1998 là (-)2,7% so với 2,2% năm 1997. Các quốc gia khác trong khối G7 chỉ bị ảnh hưởng nhẹ của cuộc khủng hoảng châu á làm giảm 0,4% tỷ lệ tăng trưởng kinh tế. Đối với Mỹ mức tăng trưởng chậm bớt lại không phải là một tai hoạ mà còn có tác dụng tích cực làm giảm nguy cơ lạm phát gia tăng. Đối với EU, do quan hệ thương mại và đầu tư với khu vực châu á còn rất hạn chế, bởi vậy cuộc khủng hoảng cũng không tác động nhiều tới tình hình kinh tế của các nước này. Nhìn về tổng thể thì, các nước công nghiệp vẫn chiếm ưu thế hơn vì chuyên sản xuất các mặt hàng kỷ thuật cao, trong khi châu á với công nghệ hạng hai, chỉ là công trường gia công mà thôi, hai bên không cạnh tranh trên cùng một địa hạt nên tác động của cuộc khủng hoảng đối với Phương Tây cũng có giới hạn. Sau cuộc khủng hoảng các nước tích cực rà soát lại nền kinh tế của mình và phần nào e dè hơn đối với sự tự do hoá thương mại, đầu tư ... đặc biệt là lĩnh vực tài chính - tiền tệ, đồng thời rút ra được các bài học xương máu cho mình, cũng như các biện pháp triệt tiêu các nhân tố là nguyên nhân dẫn đến khủng hoảng. 1.2 Thực trạng nền kinh tế Việt nam trong bối cảnh khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu á Từ khi thực hiện đổi mới nền kinh tế, Việt nam đã đạt được một số thành tựu quan trọng. Tốc độ tăng trưởng kinh tế khá cao trong khi lạm phát được giữ ở mức ổn định một hoặc hai con số trong một trong nhiều năm liền có thể nhận thấy điều đó qua bảng sau : Bảng cơ cấu tăng trưởng GDP từ năm 1994 đến năm 1998 Chỉ tiêu(%) 1994 1995 1996 1997 1998 GDP 8.8 9.5 9.3 8.2 5.8 Nông nghiệp 3.9 4.5 4.4 4.5 3.0 Công nghiệp 14.0 13.9 14.1 13.0 12.1 Dịch vụ 10.2 10.6 10.0 9.2 6.7 Nguồn : Tạp chí Phát triển kinh tế tháng 3-1999 Mức lạm phát qua các năm thể hiện ở biểu đồ dưới đây: Biểu đồ mức lạm phát của Việt nam từ năm 1994-1998 Nguồn : Thời báo kinh tế số 18 năm 1999 Công nghiệp và dịch vụ luôn đạt được tốc độ tăng trưởng cao ở mức hai con số trong nhiều năm liền. Sự phát triển kinh tế đang đi đúng định hướng công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước theo đường lối của đảng. Đầu tư nước ngoài từ năm 1991 đến năm 1998 có số vốn đăng ký là 33.438 triệu USD, vốn thực hiện là 12.204 triệu USD đạt 36,5% trên vốn đăng ký, đóng góp 43% vào GDP. Đầu tư nước ngoài đã thực sự mang lại sự khởi sắc cho nền kinh tế Việt nam trong những năm qua. Tuy nhiên xét từ nhiều góc độ kinh tế khác nhau thì bản thân nội tại nền kinh tế cũng chứa đựng những yếu tố mang tính nguyên nhân của khủng hoảng tương tự như một số nước trong khu vực, tuy mức độ và ở một số lĩnh vực có những điểm khác nhau. Điều đó được rút ra từ việc phân tích, so sánh nền kinh tế của nước ta với nền kinh tế các nước trong khu vực. Những điểm giống nhau Nền kinh tế nước ta có tốc độ tăng trưởng cao trong vòng gần mười năm qua, tuy nhiên chưa thực sự ổn định và vững chắc. Một phần quan trọng đóng góp cho tăng trưởng kinh tế là tốc độ tăng kim ngạch xuất khẩu cao (20-30% ) và đầu tư nước ngoài tăng mạnh. Mức tăng trưởng GDP phụ thuộc rất lớn vào nguồn vốn đầu tư nước ngoài ( chủ yếu là FDI và ODA ) nên khi nguồn vốn này giảm sút dễ gây những ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế. Mặt khác cán cân thanh toán vãng lai thâm hụt kéo dài trong nhiều năm ở mức cao ( khoảng 8% so với GDP ) đã gây sức ép đến tỷ giá hối đoái và tăng dư nợ nước ngoài của Việt nam. Bảng thâm hụt cán cân thanh toán từ năm 1995-1998 Năm 1995 1996 1997 1998 Thâm hụt cán cân vãng lai ( tỷ USD ) 1.8 2.0 1.5 1.7 Thâm hụt cán cân thương mại (tỷ USD ) 3.5 4.0 2.3 2.5 Nguồn: Tạp chí thương mại số 4 năm 1999 Phần thâm hụt này được bù lại bằng FDI, ODA và vay thương mại. Theo tính toán, FDI bù đắp 90% cán cân vẵng lai còn lại là ODA và vay thương mại, nhưng cả hai nguồn này đều được sử dụng kém hiệu quả. Ngoài ra tỷ lệ nợ nước ngoài đã lên khoảng 50% GDP, dự trữ ngoại tệ thấp, năm 1997 là 2.7 tỷ USD và năm 1998 là 2.8 tỷ. Tình trạng bội chi ngân sách kéo dài, công cụ thuế chưa phát huy được hết hiệu lực và hiệu quả đối với nền kinh tế, còn thất thu nhiều, đặc biệt là việc bao cấp cho một số doanh nghiệp nhà nước chưa được giải quyết triệt để. Chế độ tỷ giá ổn định kéo dài nhằm mục đích tạo ra môi trường kinh tế vĩ mô ổn định, thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Luồng vốn nước ngoài đổ vào nhiều đã tạo nên sự ổn định tỷ giá và tăng dự trữ ngoại tệ, tuy nhiên lại làm tăng tỷ giá thực của đồng Việt nam làm hạn chế xuất khẩu, kích thích nhập khẩu, ảnh hưởng xấu đến cán cân thanh toán quốc tế. Nợ nước ngoài tăng lên khá nhanh, nó đã đáp ứng nhu cầu vốn đầu tư cho nền kinh tế, nhưng về lâu dài gánh nặng nợ nước ngoài cũng sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến cán cân thanh toán và nhu cầu ngoại tệ để trả nợ dài hạn, nhất là các khoản vay nước ngoài sử dụng không có hiệu quả, thất thoát và đó sẽ là nhấn tố trực tiếp gây ra khủng hoảng kinh tế. Hệ thống ngân hàng - tài chính chưa phát triển phù hợp, còn non yếu trong quản lý, đặc biệt trong lĩnh vực thanh tra kiểm soát. Các ngân hàng còn lỏng lẻo trong quản lý vốn, chất lượng tín dụng kém, thất thoát, nợ đọng, nợ quá hạn, nợ khó đòi lớn... Nói chung còn nhiều vấn đề bất cập và yếu kém trong việc quản lý và phát huy hết hiệu lực của hệ thống ngân hàng - tài chính ở nước ta. Những điểm khác nhau Thị trường tài chính - tiền tệ của Việt nam mới ở giai đoạn sơ khai phát triển chưa đầy đủ để có thể hoà nhập với thị trường tài chính khu vực. Thị trường chứng khoán chưa hình thành, đồng tiền Việt nam là một đồng tiền chưa chuyển đổi, các công cụ tài chính như cổ phiều, trái phiếu... chưa phát triển nên chưa có đầu tư gián tiếp hay các luồng lưu chuyển vốn ngắn hạn lớn chưa có điều kiện phát triển, đầu tư nước ngoài vào các giấy tờ có giá trong nước vẫn còn bị kiểm soát chặt chẻ nên khả năng đầu cơ gây bất lợi cho đồng Việt nam là rất hạn chế. Vì vậy, việc chuyển vốn ngắn hạn ra khỏi Việt nam để có thể gây ra một cú sốc đột biến là rất khó xảy ra. Chế độ quản lý ngoại hối của Việt nam tương đối chặt chẽ, kể cả các giao dịch vãng lai và giao dịch vốn. Việc quản lý các nguồn ngoại tệ vào, ra của Việt Nam tương đối chặt chẽ đối với các tổ chức, cá nhân người nước ngoài, góp phần tạo ra một rào chắn trước áp lực của luồng ngoại tệ chảy ra ngoài hoặc những hoạt động đầu cơ. Nợ nước ngoài về cơ bản vẩn là nguồn nợ Chính phủ từ nguồn ODA và chủ yếu là nợ trung và dài hạn, nợ ngắn hạn không nhiều, chỉ chiếm 10% nợ nước ngoài, nên sức ép từ lĩnh vực này đối với cầu ngoại tệ không mạnh như các nước trong khu vực bị khủng hoảng Chính sách tỷ giá nhìn về tổng thể cũng đã được điều chỉnh từng bước linh hoạt trên cơ sở ổn định giá trị đối nội và đối ngoại, một phần tạo điều kiện cho đồng Việt nam được phản ánh tương đối sát thực với cung cầu ngoại tệ, một phần kiềm chế lạm phát và một phần đáp ứng khả năng hỗ trợ xuất khẩu. Chính phủ Việt nam đã sớm có những chỉ đạo kịp thời để ngăn chặn nguy cơ khủng hoảng có thể xảy ra xuất phát từ những nguyên nhân nội sinh của nền kinh tế, đặc biệt là xử lý các vấn đề chính sách. Từ những phân tích điểm giống và khác nhau giữa nền kinh tế Việt nam và nền kinh tế trong khu vực, ta có thể có những căn cứ để đánh giá tác động của cuộc khủng hoảng đến Việt nam. 2. Tác động của cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu á đến Việt nam. 2.1 Tác động đến đồng nội tệ Khủng hoảng tài chính - tiền tệ trong khu vực không có ảnh hưởng lớn tới thị trường tài chính, tiền tệ Việt nam. Do đồng tiền nước ta là đồng tiền chưa chuyển đổi và chúng ta cũng chưa có thị trường chứng khoán, thị trường tài chính Việt nam chưa phát triển đầy đủ. Nguồn vốn nước ngoài vào Việt nam chủ yếu là FDI và ODA. Thêm vào đó là việc quản lý ngoại hối tương đối chặt chẽ đối với các ngân hàng nước ngoài trong quá trình hoạt động và cho vay bằng đồng Việt nam, mua trái phiếu kho bạc, tự do chuyển nhượng hay mua bán ngoại tệ với khối lượng lớn nên không thể có đầu cơ lũng đoạn, phá giá đồng tiền nước ta từ bên ngoài được. Tuy nhiên việc các đồng tiền trong khu vực mất giá sẽ có ảnh hưởng xấu đến đồng tiền Việt nam. Đồng tiền Việt nam đã lên giá so với các đồng tiền trong khu vực (tăng khoảng 32% so với đồng Baht, 20.1% so với đồng Ringgit ...) và như vậy hàng hoá nước ta sẽ đắt lên tương đối so với hàng hoá các nước trong khu vực, gây khó khăn cho xuất khẩu, làm xấu thêm các cân vãng lai vốn đang thâm hụt, gây sức ép giảm giá đồng nội tệ. 2.2 Tác động đến xuất - nhập khẩu a) Đối với đến xuất khẩu. Châu á là thị trường thương mại lớn nhất của Việt nam hiện nay, năm 1998 nó chiếm trên 60% tổng kim ngạch xuất khẩu ( trong đó ASEAN chiếm 20% ), Singapo là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt nam trong khu vực, chiếm 2/3 kim ngạch xuất khẩu vào ASEAN và 3/4 kim ngạch nhập khẩu từ ASEAN. Như vậy, ở một chừng mực nào đó, luồng hàng xuất - nhập khẩu giữa Việt nam và ASEAN sẽ ít ít chịu tác động của cuộc khủng hoảng do đồng Đôla Singapo ít bị mất giá so với đồng USD, nền kinh tế Singapo được coi là vững vàng nhất trong khối ASEAN, Tuy nhiên cùng với thời gian và sự lan rộng của cuộc khủng hoảng ra toàn khu vực châu á, xuất khẩu của Việt nam sang ASEAN, châu á nói riêng và ra thị trường thế giới nói chung bị ảnh hưởng là điều không tránh khỏi. Đó là sự thu hẹp sức mua của thị trường xuất khẩu do khủng hoảng tác động, do giá hàng hoá nhập khẩu vào các nước đó đắt lên tương đối bởi đồng tiền của họ bị mất giá. Mặt hàng xuất khẩu của ta phần lớn trùng với các nước trong khu vực vì vậy cạnh tranh càng trở nên gay gắt hơn, nhất là sau khi khủng hoảng đã tạo cho họ những lợi thế vì phá giá đồng tiền nên có thể bán với giá thấp hơn hàng của ta 20-30% mà vẫn có lãi. Đồng tiền của các nước mất giá cũng tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động xuất khẩu tại chổ của họ, đặc biệt là hoạt động kinh doanh du lịch, khách sạn. Nói tóm lại với sự đồng loạt phá giá đồng tiền của các nước trong khu vực đã gây cho chúng ta rất nhiều khó khăn trong hoạt động xuất khẩu. b) Đối với nhập khẩu Việc các nước trong khu vực phá giá đồng tiền sẽ làm cho giá cả hàng hoá của họ rẻ đi và kích thích nhập khẩu vào nước ta, điều này sẽ gây khó khăn thêm cho sản xuất trong nước, nhất là trong lĩnh vực sản xuất hàng tiêu dùng vốn đã rất khó khăn và đang có xu hướng chững lại trong một số ngành, tính cạnh tranh thấp, tình trạng hàng tồn kho khá phổ biến. Tuy nhiên, thực tế này cũng có tác động thuận lợi cho ta khi nhập nguyên liệu, vật tư, máy móc phục vụ sản xuất nhất là để xuất khẩu với giá rẻ hơn từ 10-40%, giúp giảm chi phí đầu vào nâng cao sức cạnh tranh, nhưng lợi thế này sẽ bị triệt tiêu khi ta tái xuất. 2.3 Tác động đến đầu tư nước ngoài Tính đến cuối tháng 12/1998 ta đã cấp giấy phép đầu tư cho 2311 dự án với tổng số vốn đăng ký 33.439 triêu USD được phân bổ theo các năm như sau: Bảng tình hình thu hút FDI giai đoạn 1991-1998 Năm 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Số dự án 149 197 227 367 408 376 336 260 Vốn đăng ký (triệu USD) 1294 2036 2652 4071 6616 8258 4453 4058 Vốn thực hiên (triệu USD) 867 1014 1618 1952 2652 2371 3250 1900 Nguồn: Niên giám thống kê 1998 Do những khó khăn về tài chính xuất phát từ các nước bị khủng hoảng nên Chính phủ các nước này đã có những biện pháp hạn chế nhà đầu tư trong nước đầu tư ra bên ngoài. Hơn nữa chính những nhà đầu tư này cũng đang gặp khó khăn về tài chính nên những khoản đầu tư của họ cũng bị hạn chế. Do vậy trong hai năm 1997 và 1998 hàng loạt các dự án đang và sắp sữa thực thi đã bị ngừng trệ, trong số hơn 700 công ty từ 62 nước đã ký kết đầu tư vào Việt nam với 2311 dự án và tổng giá trị 33.438 triệu USD thì Nhật bản, NICs, ASEAN là những đối tác dẫn đầu chiếm khoảng 69,8% dự án và 67,9% tổng giá trị đầu tư đã ký kết. Nhưng hầu hết các quốc gia này đang có những vấn đề căng thẳng về tài chính do ảnh hưởng nặng nề của cuộc khủng hoảng ở các nước đó. Do đó vốn FDI vào Việt nam giảm liên tục. Năm 1997 giảm 9,2% về số dự án và giảm 46% về số vốn đăng ký, năm 1998 giảm so với năm 1997 là 25% về số dự án và 15% về vốn đăng ký và theo dự đoán thì nó sẽ còn giảm trong một số năm tới. Là một nước trong khu vực, Việt nam không tránh khỏi tâm lý lo ngại chung của các nhà đầu tư nước ngoài và họ sẽ thận trọng và dè dặt hơn, điều đó đã được thể hiện qua số liệu của bảng thống kê trên. Tuy nhiên ở một khía cạnh nào đó, cuộc khủng hoảng tiền tệ có thể tạo ra khả năng và cơ hội cho Việt nam trong việc thu hút vốn đầu tư nước ngoài vì các nhà đầu tư nước ngoài giảm đầu tư vào các nước đang bị khủng hoảng tiền tệ và chuyển sang nước ít bị ảnh hưởng của khủng hoảng hơn. Do đó nếu nước ta quyết tâm cải thiện mạnh môi trường đầu tư để môi trường đầu tư nước ta thông thoáng hơn, hấp dẫn hơn, cộng với những ưu thế là có môi trường chính trị ổn định, giá nhân công rẻ, lực lượng lao động dồi dào, thị trường rộng lớn ... thì rất có thể Việt nam vẫn là sự lựa chọn hàng đầu cho các nhà đầu tư nước ngoài. 2.4 Tác động đến ngân sách và đầu tư trong nước. Khủng hoảng sẽ gây lúng túng cho các chủ đầu tư khi chọn hướng đầu tư sinh lời mới và an toàn hơn, đồng thời khủng hoảng cũng sẽ làm gia tăng tình trạng thụ động, kém sôi động trong giới kinh doanh trong nước. Vốn kinh doanh sẽ được găm giữ nhiều hơn, chuyển hoá thành vàng ngoại tệ nhiều hơn. Tiền gửi tiết kiệm có khả năng chuyển sang các dạng tài sản khác an toàn hơn trước sự đe doạ phá giá VND và lạm phát dâng lên ( một lý do làm tăng tình trạng này là sự giảm sút lòng tin của người gửi tiền vào độ an toàn của các ngân hàng trong nước). Do đó đầu tư sản xuất sẽ thu hẹp đi đôi với sự gia tăng thất nghiệp trong nước. Gánh nặng "nợ khó đòi"có xu hướng gia tăng phổ biến. Thu ngân sách có khả năng sẽ giảm sút do tình trạng suy giảm giá hàng xuất khẩu, khối lượng xuất khẩu và nhập khẩu; mặc dù có thể hy vọng về khả năng tăng nguồn thu từ thuế xuất - nhập khẩu. Trong khi đó, chi ngân sách lại có xu hướng gia tăng do tăng chi phí dịch vụ nợ nước ngoài, các khoản chi đột xuất, hỗ trợ các doanh nghiệp nhà nước mất khả năng thanh toán, tăng các chi phí nhập nguyên liệu từ bên ngoài ... Ngoài ra, cũng phải tính đến những chi phí để hạn chế những hệ quả tiêu cực về mặt xã hội của khủng hoảng và cải cách doanh nghiệp nhà nước. Tóm lại, khủng hoảng sẽ tiếp tục tác động đến Việt nam theo tất cả các kênh. Nguy cơ lớn nhất mà tất cả các cuộc khủng hoảng đặt ra cho chúng ta là : nếu không nhận thức đầy đủ những thách thức trong quá trình phát triển kinh tế đất nước, hội nhập và bắt kịp khu vực ... thì rất có thể sau một vài năm nữa thôi, khoảng cách chênh biệt, sự tụt hậu giữa Việt nam và các nước trong khu vực đã thực hiện cải cách thành công sẽ càng đậm nét hơn. 3. Những đối sách cần thiết của việt nam Để có thể hạn chế phòng ngừa và khắc phục ảnh hưởng tiêu cực từ sự kiện khủng hoảng tài chính - tiền tệ dây chuyền trong khu vực, nhằm tránh những cú sốc, những diễn biến bất lợi đối với nền kinh tế nước ta, cần phải tiến hành các giải pháp trước mắt và lâu dài sau đây : 3.1 Giải pháp trước mắt. * Tăng cường các biện pháp điều hành nhanh nhạy, linh hoạt sự vận động của tỷ giá hối đoái theo tín hiệu của thị trường, tỷ giá chính thức cần được điều chỉnh linh hoạt theo cung cầu ngoại tệ trên thị trường. Thực tế cho thấy là duy trì mức giá đồng tiền thấp hơn thực tế một chút là có lợi nhất, tuy nhiên việc thực thi một chính sách như vậy không phải là việc dễ dàng bởi tỷ giá do các điều kiện khách quan của thị trường qui định. Song đôi khi thị trường lại đẩy tỷ giá của đồng tiền lên quá cao hoặc hạ xuống một cách thái quá, lúc ấy Chính phủ cần có các biện pháp để ngăn chặn, hạn chế sự thái quá này. Từ kinh nghiêm của Trung quốc và một số quốc gia khác, chúng ta có thể thực hành một sự điều tiết tỷ giá vừa phải thường xuyên đễ không gây ra sự xáo trộn cho nền kinh tế mà vẫn không làm mất đi các lợi thế cạnh tranh của Việt nam trên thị trường khu vực và thế giới. Sự điều hành tỷ giá có thể diễn ra theo hướng sau: Khi đồng USD giảm giá so với các ngoại tệ mạnh khác thì ta thực thi chính sách ổn định tỷ giá hoặc giảm giá đồng Việt nam, khi đồng USD lên giá so với các ngoại tệ mạnh khác thì ta thực thi chính sách giảm giá đồng Việt nam tương ứng, làm như vậy sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho đồng Việt nam xuất khẩu ra thị trường nước ngoài và cạnh tranh được trên thị trường thế giới. * Ban hành qui chế quản lý ngoại hối mới thay cho điều lệ quản lý ngoại hối cũ đã được thực hiện từ năm 1998 đến nay. Qui chế quản lý ngoại hối mới sẽ có những thay đổi đáng kể so với qui chế cũ nhằm thực hiện hai mục tiêu của Chính phủ đề ra là : tiến tới trên lãnh thổ Việt nam chỉ tiêu tiền Việt nam, đồng thời nới lỏng kiểm soát đối với các giao dịch vãng lai để từng bước biến đồng tiền Việt nam thành đồng tiền chuyển đổi. Thực hiện qui chế quản lý ngoại hối mới sẽ góp phần chống hiện tượng Đô la hóa, hạn chế tối đa phạm vi sử dụng đồng ngoại tệ nhằm thu hút các nguồn ngoại tệ vào hệ thống ngân hàng, đồng thời kiểm soát được một cách có hiệu quả các luồng chu chuyển ngoại tệ tạo một cơ sở nền tảng cho điều hành chính sách tiền tệ nói chung và chính sách tỷ giá nói riêng. * Ban hành qui chế mới về kinh doanh hối đoái, cho phép các ngân hàng thương mại và các doanh nghiệp xuất nhập khẩu được phép linh hoạt lựa chọn các công cụ giao dịch hối đoái mới như kỳ hạn, hoán đổi để giúp các doanh nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu tính được rủi ro khi tỷ giá biến động, chủ động trong kinh doanh, kích thích thị trường hối đoái ngày càng phát triển, giúp ngân hàng nhà nước nắm bắt được cung - cầu thực tế trên thị trường và hình thành một mức tỷ giá sát thực. Đồng thời việc đưa ra các loại hình giao dịch kỳ hạn sẽ giúp giảm bớt sức ép về cầu ngoại tệ đối với tỷ giá hối đoái do tăng luồng chu chuyển ngoại tệ trong nền kinh tế. Tăng cường quản lý hoạt động kinh doanh hối đoái của các ngân hàng thương mại nhằm hạn chế tối đa hiện tượng đầu cơ, găm giữ ngoại tệ, tạo cầu giả tạo gây các cú sốc tỷ giá. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm soát và phát hiện xử lý các vi phạm chế độ quản lý ngoại hối. * Tăng cường quản lý đối với công tác tín dụng để năng cao hiệu quả các khoản cho vay, chống thất thoát và rủi ro tín dụng đối với hệ thống ngân hàng. Chỉ đạo các ngân hàng thương mại chấn chỉnh đầu tư tín dụng, nâng cao chất lượng tín dụng, hiệu quả đầu tư. Xử lý dứt điểm các tài sản thế chấp để sớm giải toả nguồn vốn cho các ngân hàng thưong mại. * Tăng cường công tác quản lý nợ nước ngoài, kiểm soát chặt chẽ nguồn vốn ngắn hạn nước ngoài thông qua việc mỡ các L/C nhập hàng trả chậm của các ngân hàng thương mại, đồng thời có chính sách khuyến khích và hướng vào cho vay trung, dài hạn kết hợp với giám sát hiệu quả sử dụng vốn. Có các giải pháp xử lý các khoản nợ đọng của các ngân hàng và tăng cường kiểm soát hoạt động tín dụng của các ngân hàng thương mại. * Thực hiện các biện pháp hỗ trợ cần thiết trước mắt như hổ trợ về tài chính để đảm bảo cho hệ thống ngân hàng thương mại hoạt động bình thường, kết hợp xem xét nới lõng các điều kiện cho vay và điều chỉnh khung lãi suất đễ khắc phục tình trạng tồn đọng vốn tại các ngân hàng và khuyến khích đầu tư từ nguồn vốn tín dụng. * Thực thi các biện pháp nhằm tiết kiệm chi tiêu ngân sách nhà nước, điều chỉnh lại cơ cấu đầu tư thuộc nguồn ngân sách nhà nước, đình giảm một số công trình lớn cần nhiều vốn. * Nghiên cứu và đề xuất ban hành các qui chế mới về quản lý đầu tư nước ngoài, giảm bớt các thủ tục rườm rà nhằm mục đích tạo môi trường pháp lý thông thoáng để kích thích và thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Ngoài ra cũng cần giám sát chặt chẽ và hướng dẫn các doanh nghiệp có vốn đầu tư ngước ngoài thực hiện theo đúng luật đã ban hành. 3.2 Giải pháp dài hạn Cùng với việc các giải pháp cấp bách, tình thế nêu trên, chúng ta cần phải thực hiện các biện pháp mang tính chiến lược, xử lý dài hạn để đảm bảo sự phát triển ổn định bền vững của đất nước trong tương lai. a) Các biện pháp về tài chính - tiền tệ Chính sách tiền tệ hướng cơ bản và mục tiêu giữ vững giá trị đối nội và đối ngoại của đồng Việt nam, tăng cường huy động mọi nguồn vốn trong nước để đầu tư, cho vay đáp ứng nhu cầu vốn của nền kinh tế, chính sách lãi suất tín dụng đồng Việt nam linh hoạt trên cơ sở phản ánh đúng cung - cầu tín dụng thực tế trên thị trường. Xây dựng chính sách tỷ giá và cơ chế điều hành tỷ gía phù hợp với cung- cầu. Nghiên cứu và đưa ra các giải pháp xác định tỷ giá sát thực hơn nhằm xây dựng một mức tỷ giá thực tương đối của đồng Việt nam, trên cơ sở đó xây dựng các hàm tỷ giá mục tiêu hợp lý đối với từng thời kỳ phát triển kinh tế để có chiến lược điều hành cụ thể. Kiện toàn và phát triển hệ thống ngân hàng lành mạnh, hiện đại. Hoàn thiện các chế tài, khung pháp lý thông qua các qui chế tạo ra một cơ sở pháp lý chuẩn mực cho các ngân hàng hoạt động. Sắp xếp cơ cấu lại các ngân hàng thương mại (đặc biệt là các ngân hàng thương mại cổ phần ), có biện pháp dứt khoát như sáp nhập hay giải thể các ngân hàng nhỏ, hoạt động yếu kém thua lỗ. Chú trọng nâng cao chất lượng tín dụng của hệ thống ngân hàng để giảm tối đa mức nợ quá hạn, nợ đọng và nợ khó đòi, có chính sách quản lý vay trả nợ cụ thể đối với các doanh nghiệp Việt nam, đối với các ngân hàng thương mại bảo lảnh và xây dựng kế hoạch xử lý các khoản nợ nước ngoài ở tầm vĩ mô. b) Trong lĩnh vực thương mại Có thể nhận định rằng tác động của cuộc khủng hoảng đối với Việt nam dễ nhận thấy nhất là ở trong lĩnh vực này, Hoạt động thương mại đang phải chịu tác đồng trực tiếp, nặng nề, bởi vậy bằng mọi cách chúng ta phải có các biện pháp để trụ vững trên các thị trường xuất khẩu truyền thống của ta đặc biệt là thị trường tiêu thụ gạo, cao su, chè, cà phê, hải sản, may mặc, giày dép .v.v... Có các đối sách thương mại đúng đắn khắc phục những điểm yếu, phát huy lợi thế cạnh tranh so với hàng nước ngoài. Phát triển và mở rộng hơn nữa thị trường xuất khẩu, ban hành thêm các chính sách hỗ trợ khuyến khích xuất khẩu trong thời điểm này là cần thiết, nên chăng dành một khoản tín dụng ưu đãi đặc biệt để cho vay hỗ trợ đối với các doanh nghiệp xuất khẩu. Chính phủ nên thành lập một cơ quan chức năng nên nghiên cứu thị trường quốc tế từ đó đưa ra các thông tin công khai, chính xác để hướng dẫn các doanh nghiệp Việt nam tìm hiểu và xâm nhập vào thị trường lớn. Có thể cho phép và khuyến khích thành lập các trung tâm chuyên kinh doanh thông tin giữa trong và ngoài nước, thực chất đây là hình thức môi giới để đưa cung gặp cầu, chẳng hạn tìm khách hàng và tìm nhà cung cấp... Để làm tốt công tác Marketing, cần phải tổ chức tiến hành các hoạt động về dịch vụ ngoại thương, về hội chợ triển lãm trong nước và quốc tế kết hợp với hội thảo tư vấn đầu tư, thương mại cho các nhà đầu tư. c) Trong lĩnh vực đầu tư nước ngoài Trước những khó khăn do tác động của cuộc khủng hoảng và đặc biệt là sự giảm sút lòng tin của giới đầu tư vào khu vực này, Việt nam là một nước trong khu vực chắc chắn cũng bị ảnh hưởng bởi tâm lý này, do vậy chúng ta cần thực hiện một số giải pháp nhằm khôi phục lòng tin của giới đầu tư : Trước mắt cũng như lâu dài cần chấn chỉnh lại việc quản lý hành chính của các ngành, các địa phương khi cấp giấy phép đầu tư, như các thủ tục cấp đất, đền bù, xây dựng các công trình hạ tầng cơ sở... Nghiên cứu mở rộng hơn nữa các hình thức đầu tư, mở thêm kênh đầu tư gián tiếp nhưng với mức độ phù hợp với công cụ kiểm soát, cho phép người nước ngoài mua cổ phiếu, trái phiếu của công ty cổ phần và các doanh nghiệp cổ phần hoá, mở rộng các nghiệp vụ thẩm định đánh giá doanh nghiệp nhằm thông tin chính xác cho các nhà đầu tư. Ưu tiên các dự án sử dụng nhiều lao động, tạm thời hạn chế các dự án phải nhập nhiều máy móc thiết bị và nguyên liệu từ nước ngoài. Hoàn thiện chiến lược và chính sách sử dụng vốn ODA sao cho có hiệu quả. Có biện pháp đẩy nhanh tiến độ giải ngân nguồn vốn ODA. Đổi mới cơ chế và chính sách vay nợ nước ngoài, đặc biệt là phải kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng tín dụng ngắn hạn cho đầu tư. Đầu tư từ ngân sách nhà nước cần được tính toán kỹ từng bước và từng công trình với đòi hỏi hiệu quả kinh tế xã hội cao. Thực hiện triệt để các biện pháp tiết kiệm, giảm bội chi ngân sách nhà nước, dành vốn cho đầu tư phát triển. d) Thực hiện triệt để và nhất quán chủ trương đổi mới doanh nghiệp nhà nước. Đổi mới doanh nghiệp nhà nước là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước. Việc đổi mới doanh nghiệp nhà nước và các giải pháp cụ thể như : Cổ phần hoá, đa dạng hoá sở hữu, cho thuê, khoán quản lý và cũng cố doanh nghiệp nhà nước sẽ có ý nghĩa rất lớn trong việc làm lành mạnh môi trường kinh doanh, tạo điều kiện nâng cao tính cạnh tranh. Thông qua quá trình đó, hàng hoá sản xuất trong nước sẽ nâng cao được chất lượng, từng bước điều chỉnh lại thị trường trong nước, cạnh tranh với hàng nhập khẩu và với hàng xuất khẩu trên thị trường quốc tế. Tiếp tục thực hiện các giải pháp chính sách để ổn định nền kinh tế vĩ mô; đổi mới và hoàn thiện môi trường pháp lý tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động kinh doanh. Mọi doanh nghiệp trong các thành phần kinh tế phải được bình đẳng về nghĩa vụ quyền lợi và cạnh tranh bình đẳng trên thị trường theo đúng pháp luật. Chỉ giữ lại những doanh nghiệp nhà nước làm ăn có hiệu quả và giữ vai trò xương sống, then chốt cho nền kinh tế, còn lại tiến hành cổ phần hoá, cho thuê, khoán quản lý hoặc giải thể, thanh lý bán các doanh nghiệp nhà nước làm ăn không hiệu quả. e) Một số giải pháp khác * Nâng cao năng lực quản lý nhà nước để chọn ra một mô hình tăng trưởng kinh tế hết sức linh hoạt, cho phù hợp với tình hình thực tiển của nền kinh tế Việt nam trong bối cảnh chung của nền kinh tế, tài chính tiền tệ thế giới đang lâm vào khủng hoảng. Muốn vậy phải nâng cao trình độ năng lực chuyên môn nghiệp vụ cũng như nhận thức về đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước. * Mở rộng sự hợp tác giữa Chính phủ các nước trong khu vực và các tổ chức tài chính tiền tệ như IMF, WB, ADB ... Trên cơ sở đó phát huy nội lực và tiềm năng mang tính đặc thù của từng nước, đồng thời tăng cường sự hợp tác quốc tế nhằm sử dụng một cách có hiệu quả sự hỗ trợ quốc tế. Quá trình tự do hoá và toàn cầu hoá dẫn đến nền kinh tế của các nước có liên quan gắn bó tác động qua lại và ảnh hưởng lẫn nhau, nhưng điều qua trọng là phải chú trọng đến tính đa dạng và không đồng đều về kinh tế của các nước, để tránh các giải pháp kinh tế, tài chính gây bất ổn cho đời sống kinh tế xã hội với hậu quả nghiêm trọng. Những hậu quả này sẽ lây lan rất nhanh sang các nước khác trong cơ chế tự do hoá, toàn cầu hoá ngày nay. * Cũng cố lòng tin của nhân dân vào quá trình cải cách kinh tế để người dân yên tâm bỏ vốn đầu tư và thực hiện các Chính sách kinh tế do chính phủ đề ra nhằm khai thác tối đa ngoại lực, biến tiềm năng thành hiện thực để phát triển đất nước. Muốn vậy phải tạo ra môi trường và hành lang pháp lý an toàn để cải thiện tình hình đầu tư của nền kinh tế nói chung. * Hoàn thiện lại hệ thống thống kê kế toán cho phù hợp với tình hình phát triển năng động của nền kinh tế quốc dân với sự phát triển toàn cầu hoá nền kinh tế - tài chính thế giới. Vì thực tiễn đã diễn ra khi ta ban hành chính sách thì phù hợp nhưng sau một thời gian thì không còn phù hợp nữa do tình hình thực tiễn luôn luôn biến đổi. Trong tiến trình hạn chế, đối phó và khắc phục tác động của cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu á đến nền kinh tế Việt nam chúng ta phải nghiên cứu kỹ các nguyên nhân và cơ chế lan truyền của khủng hoảng để tìm ra giải pháp hửu hiệu nhằm phát huy tối đa nội lực đồng thời rất chú trọng đến ngoại lực để đưa nền kinh tế Việt nam vượt qua khó khăn và tăng trưởng bền vững khắc phục nguy cơ tụt hậu và đuổi kịp các nước trong khu vực và thế giới. Kết Luận Lịch sử khu vực trong vòng nửa thế kỷ qua chưa bao giờ lại có một đợt phá giá đồng loạt các đồng tiền khu vực với số lượng lớn đến như thế. Cũng chưa bao giờ lại có sự đóng cửa, phá sản hàng loạt các ngân hàng thương mại, công ty tài chính, sự trồi sụp bấp bênh đến như vậy tại các thị trường chứng khoán mỗi nước khu vực và cả thế giới. Quả thật, cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu á đã để lại những hậu quả thật nặng nề đối với nền kinh tế xã hội khu vực và thế giới. Việc hạn chế và khắc phục những thiệt hại do cuộc khủng hoảng gây ra ở mỗi quốc gia là rất khó khăn nhưng với sự nỗ lực của mỗi nước cùng với sự trợ giúp của các tổ chức quốc tế thì họ đang từng bước thoát dần ra khỏi khủng hoảng và phục hồi nền kinh tế của mình. Cuộc khủng hoảng lần này cũng đánh dấu sự kết thúc một giai đoạn tăng trưởng nhanh và kéo dài hàng thập kỷ dựa chủ yếu vào nguồn vốn nước ngoài của các nước đang phát triển trong khu vực, để chuyển sang một giai đoạn mới đặc trưng bởi nhịp độ tăng trưởng ôn hoà hơn, thận trọng hơn và dựa vào nội lực nhiều hơn. Bởi vì cuộc khủng hoảng lần này sẽ tạo ra sức ép và động lực cho các nước điều chỉnh chiến lược và chính sách kinh tế, cải thiện môi trường kinh tế vĩ mô nhất là hệ thống tài chính ngân hàng để tiếp tục tăng trưởng và phát triển. Đối với Việt nam, tuy ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng không thật trầm trọng như các nước trong khu vực, những cũng là một mắt xích trong hệ thống kinh tế của khu vực và thế giới, nếu không kịp thời có những đối sách cần thiết để phòng tránh, hạn chế khắc phục những tác hại của nó thì cũng sẽ gây ra những hậu quả lan truyên rất nghiêm trọng. Chính vì vậy việc nghiên cứu và rút ra những bài học kinh nghiệm, đưa ra những giải pháp hạn chế và khắc phục tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng đối với nền kinh tế Việt nam trong thời gian này là hết sức cần thiết nó giúp Việt nam vượt qua những khó khăn thử thách và tăng trưởng bền vững hơn ./. Mục lục Trang Lời nói đầu .......................................................................................... 1 I. Khủng hoảng tài chính tiền tệ châu á ............................................ 2 1. Lý luận chung về khủng hoảng ........................................................... 2 1.1 Thế nào là một cuộc khủng hoảng................................................ .... 2 1.2.Các biểu hiện của cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ..................... 2 1.3 Tại sao khủng hoảng tài chính- tiền tệ thường lây lan từ nước này sang nước khác............................................................................ 2 1.4 Đặc điểm chung của các cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ ............ 2 2. Một số cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ đã xảy ra trên thế giới ... 4 2.1 Các cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ đã xảy ra ........................... 4 2.2 Những bài học rút ra từ các cuộc khủng hoảng .................................. 4 3. Diễn biến của cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu á .................. 4 II. Nguyên nhân và tác động của cuộc khủng hoảng .......................... 7 1. Nguyên nhân của cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu á ........... . 7 Nguyên nhân chủ quan ........................................................................ 7 Nguyên nhân khách quan ................................................................... 10 2. Tác động của cuộc khủng hoảng đối với khu vực và thế giới ............... 11 2.1 Tác động tiêu cực ................................................................................ 11 2.2 Tác động tích cực ............................................................................... 12 3. Những biện pháp hạn chế và khắc phục khủng hoảng ........................ 13 3.1 Những biện pháp can thiệp của chính phủ .......................................... 13 3.2 Những biện pháp từ các tổ chức quốc tế ............................................. 15 III. Một số giải pháp nhằm hạn chế và khắc phục ảnh hưởng tiêu cực của cuộc khủng hoảng tới Việt nam ....................................... 17 1. Bối cảnh quốc tế và trong nước ........................................................... 17 1.1 Bối cảnh chung.................................................................................... 17 1.2 Thực trạng nền kinh tế Việt nam trong bối cảnh khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu á .......................................................................... 18 2.Tác động của cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ châu á tới Việt nam 21 2.1 Tác động đến đồng nội tệ................................................................... 21 2.2 Tác động đến xuất - nhập khẩu ........................................................ 21 2.3 Tác động đến đầu tư nước ngoài ...................................................... 22 2.4 Tác động đến đầu tư trong nước ....................................................... 23 3. Những đối sách cần thiết cho Việt nam ............................................. 23 3.1 Giải pháp trước mắt .......................................................................... 24 3.2 Giải pháp dài hạn ............................................................................. 25 Kết luận ................................................................................................... 29 Tài liệu tham khảo 1) Giáo trình :Lý thuyết quản lý kinh tế -GS.TS Đỗ Hoàng Toàn (chủ biên) 2) Giáo trình : Khoa học quản lý - GS.TS Đỗ Hoàng Toàn (chủ biên ) 3) Giáo trình : Quản lý kinh tế - khoa Khoa học quản lý 4) Thời báo kinh tế các tháng 7-12/1998, 1-5 /1999 5) Tạp chí phát triển kinh tế các tháng 3, 4, 9, 11/1998, tháng 2, 3/1999. 6) Tạp chí kinh tế phát triển các tháng 8- 12/1998, 1-5/1999 7) Tạp chí Việt nam và Đông Nam á các tháng 3, 6, 8, 12/1998; 2, 4/1999 8) Tạp chí Nghiên cứu kinh tế các tháng 7-12/1998, 1-5/1999 9) Tạp chí Kinh tế thế giới các tháng 7-12/1998, 1-5/1999 10) The ASEAN Financinal Crisis - World Bank, 1998 11) ASEAN Week 1-5/1999.