Đề án Một số vấn đề về hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam

LỜI MỞ ĐẦU Hiện nay, hoạt động bảo hiểm đang ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy thị truờng vốn ở nước ta. Ngành kinh doanh bảo hiểm không giống như các ngành sản xuất kinh doanh khác. Khi một hợp đồng bảo hiểm đã được ký kết, nhà kinh doanh bảo hiểm tiến hành thu phí trước của khách hàng. Sau đó - bằng sự cam kết của mình thông qua hợp đồng bảo hiểm, các công ty sẽ thực hiện trách nhiệm đối với khách hàng. Chính vì lẽ ấy, người ta còn gọi kinh doanh bảo hiểm có " chu trình sản xuất ngược ". Nói cách khác, cùng với hoạt động kinh doanh các doanh nghiệp bảo hiểm luôn phải quản lý một nguồn vốn lớn và ổn định. Đây là nguồn gốc hình thành nguồn vốn nhàn rỗi, hay còn gọi là các quỹ dự phòng nghiệp vụ trong các doanh nghiệp bảo hiểm. Pháp luật cho phép các doanh nghiệp bảo hiểm được sử dụng nguồn quỹ dự phòng này để đầu tư. Việc đầu tư nguồn vốn nhàn rỗi trong doanh nghiệp bảo hiểm vừa là quyền lợi, cũng đồng thời là trách nhiệm của các doanh nghiệp bảo hiểm. Vậy hoạt động đầu tư của có vai trò như thế nào trong các doanh nghiệp bảo hiểm? Nguyên tắc hoạt động ra sao? Bị ảnh hưởng bởi những yếu tố nào?...Và tình hình hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam hiện nay như thế nào?... Để giải đáp được phần nào những câu hỏi trên, trong khuôn khổ một đề án, em xin chọn đề tài sau: "Một số vấn đề về hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam " với mục đích là tìm hiểu một số vấn đề về lý luận của hoạt động đầu tư trong các doanh nghiệp bảo hiểm nói chung và thực tiễn về hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam nói riêng. Bố cục của đề án gôm 3 phần như sau : - Phần I : Tổng quan về hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp bảo hiểm - Phần II : Tình hình hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam hiện nay. - Phần III : Một số ý kiến, giải pháp nhằm cải thiện những hạn chế còn tồn tại trong hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam. Em xin cảm ơn cô Tô Thiên Hương đã tận tình hướng dẫn giúp em hoàn thành đề án của mình. Do kiến thức còn hạn chế nên đề án còn nhiều thiếu sót, kính mong cô xem xét, đánh giá và góp ý cho em! Em xin chân thành cảm ơn ! NỘI DUNG I. TỔNG QUAN VỀ HOẠT ĐỘNG ĐẦU TƯ CỦA DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM 1. Vai trò hoạt động đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm 1.1. Đối với doanh nghiệp bảo hiểm Hoạt động đầu tư là một bộ phận trong hoạt động kinh doanh bảo hiểm. Đầu tư có tầm quan trọng sống còn đối với hoạt động kinh doanh của bất kỳ một doanh nghiệp bảo hiểm nào. Nhìn chung, đối với doanh nghiệp bảo hiểm hoạt động đầu tư có những vai trò cơ bản sau : Hoạt động đầu tư ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cạnh tranh của công ty bảo hiểm. Tỷ suất lợi nhuận đầu tư cao sẽ giúp doanh nghiệp bảo hiểm có điều kiện giảm phí bảo hiểm, từ đó dành khách hàng từ các đối thủ cạnh tranh. Ở một số công ty bảo hiểm lớn trên thế giới, tỷ lệ bồi thường là rất cao, thậm chí đạt ở mức 98% đến 99%, tức gần như toàn bộ phí bảo hiểm thu được chỉ đủ để chi trả bồi thường, còn các chi phí hoạt động khác và lợi nhuận của công ty đều được lấy từ lãi đầu tư. Việc tạo ra sản phẩm bảo hiểm với mức phí linh hoạt, nhạy cảm với biến động của lãi suất đã làm nảy sinh mối quan hệ qua lại giữa hoạt động đầu tư và hoạt động bảo hiểm. Hoạt động đầu tư chi phối chiến lược thiết kế và bán sản phẩm của doanh nghiệp bảo hiểm thông qua việc định giá các sản phẩm bảo hiểm, mở rộng phạm vi trách nhiệm hay tăng quyền lợi cho khách hang. Hoạt động đầu tư giúp các doanh nghiệp bảo hiểm kinh doanh bảo hiểm nhân thọ thực hiện các nghĩa vụ tài chính của mình đối với người tham gia bảo hiểm. Bởi vì bảo hiểm nhân thọ không chỉ có tính rủi ro mà còn có tính tiết kiệm. Do đó việc đầu tư có hiệu quả tiền phí bảo hiểm không đơn thuần là phát triển quỹ tài chính, mà còn là trách nhiệm của doanh nghiệp bảo hiểm để đảm bảo trả lãi cho khách hàng như đã cam kết. Hoạt động đầu tư giúp các doanh nghiệp bảo hiểm bù đắp sự mất giá của đồng tiền. Bảo toàn quỹ tài chính bảo hiểm trước rủi ro lạm phát. Hoạt động đầu tư đóng góp vào sự tăng trưởng thu nhập và lợi nhuận của doanh nghiệp bảo hiểm, từ đó giúp mở rộng quy mô doanh nghiệp, tăng cổ tức cho cổ đông, tăng quỹ khen thưởng phúc lợi và thu nhập cho người lao động. Ngoài ra, hoạt động đầu tư còn có một số ý nghĩa khác đối với doanh nghiệp bảo hiểm. Ví dụ như thông qua việc đầu tư bất động sản có thể khuếch trương quảng cáo công ty. Hay thông qua hoạt động cho vay có thể tạo thêm khách hàng cho doanh nghiệp ( người vay phải mua bảo hiểm tại doanh nghiệp )… 1.2. Đối với xã hội Vai trò hoạt động đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm đối với xã hội được thể hiện rõ nét nhất thông qua việc huy động vốn cho nền kinh tế quốc dân. Bảo hiểm thực chất là hoạt động dịch vụ tài chính và các doanh nghiệp bảo hiểm thực chất là các tổ chức trung gian tài chính. Cùng với các trung gian tài chính khác như các ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán…, doanh nghiệp bảo hiểm sử dụng “ tiền nhàn rỗi ” đầu tư cho nền kinh tế được coi là một kênh cung cấp vốn quan trọng và có một số ưu điểm so với các trung gian tài chính khác như huy động được những khoản tiền nhỏ từ dân chúng dưới hình thức phí bảo hiểm…Là một trung gian tài chính, doanh nghiệp bảo hiểm thu hút, cung ứng vốn, góp phần đáp ứng các nhu cầu về vốn, thúc đẩy sự luân chuyển. nâng cao hiệu quả sử dụng vốn trong nền kinh tế. Như vậy, trong nền kinh tế thị trường, hoạt động đầu tư là một vế không thể thiếu được bên cạnh hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bảo hiểm. Hoạt động đầu tư vừa có ý nghĩa huy động vốn tài trợ cho sự phát triển kinh tế xã hội, vừa giúp các doanh nghiệp bảo hiểm tồn tại và phát triển. 2. Các nguyên tắc đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm 2.1. Nguyên tắc an toàn Nguyên tắc này được đặt ra nhằm hạn chế tối đa rủi ro trong đầu tư, bảo toàn nguồn vốn sử dụng. Hoạt động đầu tư trong doanh nghiệp bảo hiểm cũng như bất kỳ hoạt động đầu tư nào, luôn đứng trước những rủi ro đầu tư sau : Rủi ro lãi suất : Rủi ro này xuất phát từ chỗ giá trị của các khoản đầu tư có lãi suất cố định chịu sự biến động khi lãi suất trên thị trường thay đổi và tỷ suất thu hồi thực ( tức là lãi suất đã điều chỉnh theo lạm phát ) có thể biến đổi một cách tương tự. Rủi ro tín dụng : Rủi ro này xảy ra khi bên vay vốn của doanh nghiệp bảo hiểm bị phá sản hay tái cơ cấu tổ chức, khiến họ không thể trả lại tiền đầu tư cho doanh nghiệp bảo hiểm như đã cam kết. Rủi ro thị trường : Rủi ro này xuất phát từ sự thay đổi của thị trường thuộc lĩnh vực mà doanh nghiệp bảo hiểm đầu tư. Rủi ro tiền tệ : Tỷ giá của đồng nội tệ so với đồng ngoại tệ luôn thay đổi làm cho giá trị của các khoản đầu tư không định giá bằng đồng ngoại tệ sẽ thay đổi theo. Việc đảm bảo nguyên tắc đầu tư vốn an toàn là rất quan trọng đối với doanh nghiệp bảo hiểm, nó đảm bảo cho doanh nghiệp thực hiện các cam kết với khách hàng trong các hợp đồng bảo hiểm khi xảy ra sự kiện bảo hiểm. Nguyên tắc an toàn của các khoản mục đầu tư được pháp luật thể chế bằng việc quy định danh mục đầu tư với những lĩnh vực có mức độ rủi ro đầu tư thấp. Ngoài ra, nguyên tắc này yêu cầu doanh nghiệp bảo hiểm phải đa dạng hoá danh mục đầu tư của mình. Nguyên tắc phân tán rủi ro không chỉ áp dụng đối với hoạt động kinh doanh bảo hiểm trực tiếp, mà còn sử dụng đối với cả hoạt động đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm, bởi vì mỗi danh mục đều mang trong mình những yếu tố rủi ro riêng. Do đó để phân tán rủi ro, cách tốt nhất là đặt vốn vào nhiều danh mục khác nhau. 2.2. Nguyên tắc sinh lời Hoạt động đầu tư phải đảm bảo tạo ra lợi nhuận. Lợi nhuận rất cần thiết để đảm bảo cho doanh nghiệp bảo hiểm tăng cường sức mạnh tài chính, thực hiện các chiến lược của doanh nghiệp như : Giảm phí, mở rộng phạm vi bảo hiểm…Do đó người quản lý quỹ bảo hiểm cần đầu tư vào những lĩnh vực đem lại mức lợi nhuận hợp lý, đồng thời đảm bảo ngưyên tắc an toàn. Bởi vì theo nguyên lý đầu tư : Khi rủi ro đầu tư càng cao, tỷ suất lợi nhuận đầu tư cũng cao và ngược lại. 2.3. Nguyên tắc đảm bảo khả năng thanh toán thường xuyên Việc đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm phải đảm bảo có tính thanh khoản hợp lý. Doanh nghiệp bảo hiểm có thể phải thanh toán tiền cho người tham gia bảo hiểm bất kỳ lúc nào có sự kiện bảo hiểm xảy ra. Do đó, các lĩnh vực đầu tư phải phù hợp với từng loại quỹ - đầu tư dài hạn hay ngắn hạn. Tính thanh khoản của các khoản mục đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm được pháp luật thể chế bằng việc quy định danh mục đầu tư với những tỷ lệ nhất định. Trong thực tế, việc đồng thời thực hiện các nguyên tắc trên đối với doanh nghiệp bảo hiểm là một vẫn đề rất phức tạp và mâu thuẫn với nhau. Khi doanh nghiệp bảo hiểm thực hiện nguyên tắc an toàn, khả năng sinh lời của khoản đầu tư bị giảm xuống. Ngược lại, nếu chỉ chú ý đến nguyên tắc sinh lời, rủi ro đầu tư sẽ tăng lên, ảnh hưởng đến khả năng thanh toán của doanh nghiệp bảo hiểm. Ngoài ra, các nguyên tắc đầu tư cần được áp dụng linh hoạt tuỳ thuộc vốn đầu tư được hình thành từ nguồn vốn nào. So với hoạt động đầu tư từ các nguồn vốn tự có ( như vốn điều lệ ), hoạt động đầu tư từ các nguồn vốn nợ ( như các quỹ dự phòng nghiệp vụ ) phải tuân thủ các nguyên tắc trên là hết sức nghiêm ngặt. Bởi vì đây không phải là tiền của doanh nghiệp bảo hiểm, mà đây là các khoản nợ của doanh nghiệp đối với khách hàng. 3. Các nguồn vốn đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm 3.1. Vốn điều lệ Đối với hoạt động kinh doanh bảo hiểm, pháp luật quy định mức vốn cho các doanh nghiệp bảo hiểm tương đối lớn. Như ở Việt Nam hiện nay, tại Điều 4, Nghị định số 46/2007/ NĐ- CP quy định về chế độ tài chính đối với doanh nghiệp bảo hiểm và doanh nghiệp môi giới bảo hiểm như sau : Đối với doanh nghiệp bảo hiểm kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ : Vốn pháp định là 300 tỷ đồng Việt Nam. Đối với doanh nghiệp bảo hiểm kinh doanh bảo hiểm nhân thọ : Vốn pháp định là 600 tỷ đồng Việt Nam. Sở dĩ Nhà nước yêu cầu vốn pháp định của các doanh mghiệp bảo hiểm cao như vậy là nhằm bảo vệ quyền lợi cho người tham gia bảo hiểm. Giống như các tổ chức trung gian tài chính khác, khi doanh nghiệp bảo hiểm làm ăn không có hiệu quả, không còn đủ tiền để trả cho khách hàng thì Nhà Nước sẽ lấy tiền từ vốn điều lệ của doanh nghiệp để giải quyết cho họ. Doanh nghiệp bảo hiểm thường phải ký quỹ một phần vốn điều lệ của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật (ở Việt Nam hiện nay tiền ký quỹ bằng 2% vốn pháp định ), phần còn lại họ có thể đem đầu tư để sinh lời. Trong doanh nghiệp bảo hiểm, nguồn vốn đầu tư này chiếm tỷ trọng chưa phải là lớn nhất nhưng cũng khá quan trọng. Nó là vốn tự có của doanh nghiệp nên không chịu sự kiểm soát chặt chẽ của pháp luật, tạo điều kiện cho doanh nghiệp bảo hiểm đầu tư vào những lĩnh vực có tỷ suất lợi nhuận cao. 3.2. Quỹ dự trữ bắt buộc và quỹ dự trữ tự nguyện Trong quá trình hoạt động kinh doanh, doanh nghiệp bảo hiểm cũng có thể gặp phải những rủi ro, ảnh hưởng đến khả năng thanh toán của doanh nghiệp và suy cho cùng là ảnh hưởng đến quyền lợi của người tham gia bảo hiểm. Chính vì vậy để quản lý doanh nghiệp bảo hiểm và đảm bảo khả năng thanh toán cho doanh nghiệp, Nhà nước yêu cầu doanh nghiệp bảo hiểm phải trích lập các quỹ dự trữ bắt buộc. Ở Việt Nam, luật quy định các doanh nghiệp bảo hiểm phải trích 5% lợi nhuận sau thuế hàng năm để lập quỹ dự trữ bắt buộc. Mức tối đa của quỹ dự trữ bắt buộc bằng 10 % vốn điều lệ của doanh nghiệp bảo hiểm. Trong quá trình hoạt động kinh doanh bảo hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm phải luôn duy trì được khả năng thanh toán của mình. Ngoài quỹ dự trữ bắt buộc theo yêu cầu của pháp luật, doanh nghiệp bảo hiểm có thể tự thành lập quỹ dự trữ tự nguyện nhằm tăng khả năng thanh toán của doanh nghiệp, được lấy từ lợi nhuận sau thuế chưa phân phối và phải được ghi trong điều lệ hoạt động của doanh nghiệp. Các quỹ dự trữ bắt buộc và tự nguyện là một nguồn vốn đầu tư chiểm tỷ trọng nhỏ, nhưng cũng góp phần làm tăng doanh thu và lợi nhuận cho doanh nghiệp bảo hiểm. 3.3. Các khoản lãi của những năm trước chưa sử dụng Cuối mỗi năm tài chính, lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp bảo hiểm được phân phối cho các cổ đông dưới hình thức cổ tức, trích lập các quỹ như quỹ đầu tư phát triển, quỹ khen thưởng, quỹ phúc lợi.., phần còn lại chưa sử dụng sẽ bổ sung vào nguồn vốn đầu tư của doanh nghiệp. Ngoài ra, trong kinh doanh bảo hiểm nhân thọ, doanh nghiệp bảo hiểm còn có các quỹ đầu tư hình thành từ lợi tức để lại, đảm bảo cho những hợp đồng có cam kết chia lãi. 3.4. Nguồn vốn nhàn rỗi từ dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm Quỹ dự phòng nghiệp vụ là một đặc thù của hoạt động kinh doanh bảo hiểm. dự phòng nghiệp vụ là khoản dự trữ liên quan đến từng nghiệp vụ bảo hiểm, được trích lập và hạch toán vào chi phí kinh doanh nhằm mục đích thanh toán các trách nhiệm đã được xác định trước và phát sinh từ các hợp đồng bảo hiểm đã được ký kết. Đối với doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ thường có một số quỹ dự phòng nghiệp vụ như dự phòng phí, dự phòng bồi thường, dự phòng dao động lớn. Còn đối với doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ có dự phòng toán học, dự phòng bồi thường, dự phòng đảm bảo cân đối, dự phòng cam kết chia lãi. Cuối mỗi năm tài chính, doanh nghiệp bảo hiểm phải trích lập các quỹ dự phòng nghiệp vụ từ quỹ tài chính bảo hiểm cho từng nghiệp vụ bảo hiểm và cho phần trách nhiệm còn lại của hợp đồng bảo hiểm. Trong năm tài chính tiếp theo, các quỹ dự phòng nghiệp vụ thường không phải sử dụng để chi trả, bồi thường hết ngay. Ngoài ra, doanh nghiệp bảo hiểm có thể lấy chính từ tiền phí thu trong năm để chi trả bồi thường cho phần trách nhiệm phát sinh từ những hợp đồng được ký từ năm trước. Do vậy, sẽ có một phần quỹ dự phòng nghiệp vụ là “ nhàn rỗi ” có thể đem đi đầu tư để kiếm lời. Tuỳ theo quy định của từng nước mà việc xác định bao nhiêu trong số các quỹ dự phòng nghiệp vụ được coi là “ nhàn rỗi ” để doanh nghiệp bảo hiểm được đem đi đầu tư. Tại Việt Nam, tại Điều 13 Nghị định số 46/2007/NĐ-CP quy định nguồn vốn nhàn rỗi từ dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm như sau : “Điều 13. Nguồn vốn nhàn rỗi từ dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm 1. Nguồn vốn nhàn rỗi từ dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm của doanh nghiệp bảo hiểm là tổng dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm trừ các khoản tiền mà doanh nghiệp bảo hiểm dùng để bồi thường bảo hiểm thường xuyên trong kỳ đối với bảo hiểm phi nhân thọ, trả tiền bảo hiểm thường xuyên trong kỳ đối với bảo hiểm nhân thọ. 2. Khoản tiền dùng để bồi thường bảo hiểm thường xuyên trong kỳ đối với doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ không thấp hơn 25% tổng dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm và được gửi tại các tổ chức tín dụng hoạt động tại Việt Nam. 3. Khoản tiền dùng để trả tiền bảo hiểm thường xuyên trong kỳ đối với doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm nhân thọ không thấp hơn 5% tổng dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm và được gửi tại các tổ chức tín dụng hoạt động tại Việt Nam ” Trong các nguồn vốn đầu tư trên, nguồn vốn nhàn rỗi từ dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm luôn chiếm tỷ trọng lớn trong tổng số vốn đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm, đặc biệt là doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ ( có thể trên dưới 90% ) và việc đầu tư nguồn vốn này cũng chịu sự kiểm soát chặt chẽ của pháp luật. 4. Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm 4.1. Các nhân tố bên trong 4.1.1. Các nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp bảo hiểm Đây là nhân tố then chốt quyết định sự lựa chọn các hình thức đầu tư của công ty bảo hiểm, đặc biệt là nghĩa vụ đối với người được bảo hiểm ( khách hàng ). Nghĩa vụ này được quy định tại các điều khoản của hợp đồng bảo hiểm. Nếu như không có sự quản lý hoạt động đầu tư một cách chặt chẽ và có hiệu quả, chính sách đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm sẽ có xu hướng tìm kiếm các hình thức đầu tư sao cho thu được lợi nhuận cao nhất trên cơ sở các tài sản hiện có. Nhưng do tiền đem đi đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm phần lớn là lấy từ các quỹ dự phòng nghiệp vụ, nên khi đầu tư doanh nghiệp bảo hiểm không chỉ được tính đến lợi nhuận mà đồng thời phải đảm bảo khả năng đáp ứng cao trách nhiệm của doanh nghiệp đối với người được bảo hiểm. Bởi vậy, hình thức đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm sẽ phụ thuộc vào bản chất các nghĩa vụ của doanh nghiệp đối với người được bảo hiểm. Và mỗi hình thức đầu tư lại có khả năng gặp phải những loại rủi ro khác nhau. Nói cách khác, xét trên quan điểm lựa chọn danh mục đầu tư, không có khái niệm chung về rủi ro đầu tư cho tất cả tiền doanh nghiệp đem đi đầu tư , rủi ro đầu tư tồn tại chỉ liên quan đến trách nhiệm cụ thể theo hợp đồng bảo hiểm. Doanh nghiệp bảo hiểm cung cấp các loại hợp đồng bảo hiểm tương tự nhau sẽ có xu hướng gặp phải các rủi ro đầu tư giống nhau, trong khi đó các công ty bảo hiểm cung cấp các loại hợp đồng bảo hiểm khác nhau sẽ có các rủi ro đầu tư khác nhau. ảnh hưởng của nghĩa vụ tài chính đối với khách hàng đến hoạt động đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm được thể hiện rất rõ nét thông qua sự khác biệt giữa nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ và doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ. Nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ Nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ bao gồm 2 loại chủ yếu: Nghĩa vụ đối với người được bảo hiểm : Thực hiện thông qua việc lập các quỹ dự phòng nghiệp vụ bao gồm : + Dự phòng bồi thường cho các khiếu nại đã xảy ra nhưng chưa giải quyết, kể cả các khiếu nại đã xảy ra nhưng chưa có thông báo. Những dự đoán về mức thanh toán khiếu nại trong tương lai thường không chắc chắn kể cả dự đoán về thời gian xảy ra khiếu nại lẫn số tiền phải trả cho việc giải quyết khiếu nại. Chính sự không chắc chắn này là một nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến chính sách đầu tư. Do một doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ có thể phải đối mặt với tình trạng mức khiếu nại tăng cao một cách bất thường và do sức ép của cạnh tranh đòi hỏi công ty phải thanh toán các khiếu nại trong thời gian ngắn, nên thông thường doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ phải đầu tư một tỷ lệ đáng kể vào những tài sản có tính thanh khoản cao để đảm bảo chi trả cho các khoản bồi thường này. Tính thanh khoản của tài sản đầu tư có 2 đặc điểm : Thứ nhất : Không bị biến động lớn về giá trong thời gian ngắn, từ đó làm giảm rủi ro đầu tư. Thứ hai: Tồn tại một thị trường để có thể chuyển đổi tài sản đó thành tiền mặt nhanh chóng khi phải bán gấp. Vì vậy, các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ có xu hướng nắm giữ trái phiếu ngắn hạn và dễ bán cũng như các công cụ của thị trường tiền tệ để đảm bảo cho những trách nhiệm bồi thường sau này. Yêu cầu về tính thanh khoản đặt ra cho các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ nhận bảo hiểm cho các rủi ro lớn sẽ cao hơn so với các doanh nghiệp chủ yếu nhận bảo hiểm rủi ro cá nhân. Tương tự, doanh nghiệp nhận tái bảo hiểm sẽ quan tâm nhiều hơn đến rủi ro thanh khoản so với các doanh nghiệp bảo hiểm gốc. + Dự phòng phí bảo hiểm cho các trách nhiệm chưa hoàn thành, vì phí bảo hiểm thường được trả trước và trách nhiệm của doanh nghiệp bảo hiểm với người được bảo hiểm chưa kết thúc ngay. Dự phòng phí có thể dự tính được và tương đối ổn định. Điều này đặc biệt có ý nghĩa đối với các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ kinh doanh nhiều loại hình bảo hiểm, tạo sự ổn định trong chính sách đầu tư của doanh nghiệp. + Dự phòng cho các dao động lớn về tổn thất. Mục đích của dự phòng này là dùng để bồi thường cho người được bảo hiểm trong trường hợp mức độ tổn thất vượt ngoài dự kiến.Trên thực tế, dự phòng này về hình thức gần giống với vốn của công ty. Do đó, ảnh hưởng của nó đối với hoạt động đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm có đặc điểm một nửa giống trách nhiệm đối với người được bảo hiểm và một nửa giống trách nhiệm đối với cổ đông góp vốn vào công ty bảo hiểm. Nghĩa vụ đối với cổ đông của DNBH : Vốn chủ sở hữu của một doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ thường được đầu tư vào các tài sản có tỷ suất lợi nhuận cao mặc dù các tài sản này có thể có rủi ro thua lỗ và rủi ro thanh khoản cao hơn so với các tài sản khác. Việc đầu tư từ nguồn vốn này ít bị hạn chế hơn so với đầu tư từ quỹ của người được bảo hiểm. Tuy nhiên ở mức độ nào đó các doanh nghiệp bảo hiểm cũng quan tâm đến rủi ro thanh khoản của các tài sản đầu tư mà doanh nghiệp nắm giữ vì vốn chủ sở hữu chính là chỗ dựa cuối cùng của doanh nghiệp bảo hiểm để giải quyết cho những vụ khiếu nại rất lớn có thể xảy ra trong tương lai.Vốn chủ sở hữu cũng phục vụ mục tiêu tài trợ cho việc phát triển kinh doanh lâu dài, vì vậy nguồn vốn đó được ưu tiên sử dụng để đầu tư vào các tài sản có khả năng thu lợi nhuận cao, đảm bảo giá trị của vốn chủ sở hữu tăng lên theo thời gian, hay ít nhất cũng theo kịp với tốc độ tăng trưởng kinh doanh. Nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ Tương tự như với doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ, doanh nghiệp bảo hiểm( DNBH) nhân thọ cũng có 2 loại nghĩa vụ tài chính chủ yếu : Trách nhiệm đối với người tham gia bảo hiểm; Trách nhiệm đối với cổ đông. Vốn chủ sở hữu của DNBH nhân thọ khác với vốn chủ sở hữu của các cổ đông và cả những người tham gia bảo hiểm được quyền chia lãi. Trong một DNBH tương hỗ số vốn vay này hoàn toàn thuộc sở hữu của những người tham gia bảo hiểm được quyền chia lãi. Bản chất của nghĩa vụ tài chính đối với người tham gia bảo hiểm ở DNBH nhân thọ có ảnh hưởng lớn đến chính sách đầu tư của doanh nghiệp, đặc biệt là đến việc lựa chọn các tài sản được coi là đảm bảo cho các nghĩa vụ đó. Nhìn chung, nghĩa vụ tài chính với người tham gia bảo hiểm của DNBH nhân thọ có thời hạn dài hơn so vơi DNBH phi nhân thọ, đặc biệt là đối với các nghiệp vụ bảo hiểm nhân thọ có liên quan đến việc cung cấp sản phẩm tiết kiệm và hưu trí dài hạn. Điều này có nghĩa là giới hạn thời gian cho việc đầu tư các quỹ của người tham gia bảo hiểm nhân thọ ( BHNT ) dài hơn nhiều so với quỹ của người tham gia bảo hiểm phi nhân thọ. Ngoài ra, luồng tiền thu vào từ phí bảo hiểm trong BHNT cũng tương đối ổn định do phí đã được tính trước và thường được thu định kỳ. Việc trả tiền bảo hiểm và khoản chi khác trong BHNT cũng có thể được tính toán trước khá chính xác. Chính sự kết hợp giữa tính dài hạn của các trách nhiệm với tính ổn định của luồng tiền thu chi tạo điều kiện cho các DNBH nhân thọ yên tâm, không phải lo lắng quá nhiều về tính thanh khoản của các tài sản trong danh mục đầu tư của họ. Các sản phẩm BHNT truyền thống như bảo hiểm trọn đời, BHNT hỗn hợp và Bảo hiểm niên kim thường đưa ra một lãi suất đảm bảo khi thiết kế sản phẩm. Những đảm bảo về lãi suất này thường được ngầm định khi các chuyên viên giám định phí bảo hiểm xác định giá của sản phẩm, theo đó phí bảo hiểm đem đi đầu tư ít nhất phải thu được mức lãi suất đảm bảo này. Lãi suất đảm bảo càng gần với tỷ lệ lãi suất dự tính trong tương lai thì nó càng trở thành một nhân tố hạn chế sự lựa chọn đầu tư.Khi bán những sản phẩm bảo hiểm như vậy, rủi ro về lãi suất sẽ là mối quan tâm chính. Vì vậy, các DNBH nhân thọ thường ấn định lãi suất cố định thông qua việc nắm giữ các chứng khoán có tỷ lệ lãi suất cố định, có thời hạn tương ứng với thời hạn bảo hiểm, nhằm giảm bớt nguy cơ xảy ra tình trạng lãi suất bị giảm trong tương lai, làm ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng các nghĩa vụ của doanh nghiệp theo hợp đồng ký với người tham gia bảo hiểm. Trong khi các DNBH nhân thọ ít quan tâm đến tính thanh khoản của tài sản đầu tư ( trừ các tài sản liên quan tới hợp đồng niên kim ) thì trong một số trường hợp, mối quan tâm này lại nảy sinh từ các cam kết khác của doanh nghiệp đối với người tham gia bảo hiểm. Đó là trường hợp khi các DNBH đưa vào hợp đồng các giá trị hoàn phí ( giá trị giải ước ) ở mức cao có đảm bảo, đặc biệt là khi hợp đồng cho phép người tham gia bảo hiểm được vay trong giới hạn giá trị hoàn phí với lãi suất cho vay thấp hơn lãi suất thị trường trong tương lai. Trên thực tế, các giá trị hoàn phí này chính là các đảm bảo về vốn và khi hợp đồng có quy đinh về giá trị hoàn phí, công ty bảo hiểm buộc phải quan tâm đến rủi ro thanh khoản của tài sản đầu tư. Đảm bảo về vốn càng cao dù theo yêu cầu của pháp luật hoặc do điều kiện cạnh tranh trên thị trường thì mối quan tâm về tính thanh khoản sẽ càng lớn. Nếu các DNBH nhân thọ phát hành hợp đồng bảo hiểm hưu trí mà quy định quyền lợi bảo hiểm gắn với tiền lương cuối cùng trong thời hạn dài thì lại phải hết sức quan tâm đến tỷ suất lợi nhuận từ tài sản đầu tư ít nhất tương đương tỷ lệ lạm phát của tiền lương. Bởi vì trong hợp đồng bảo hiểm không có điều khoản nào cho phép nâng phí bảo hiểm lên trong tương lai nếu tỷ suất lợi nhuận đầu tư không đạt được như mục tiêu đề ra. 4.1.2. Quy mô của doanh nghiệp bảo hiểm Quy mô của doanh nghiệp cũng có ảnh hưởng đến sự lựa chọn hình thức đầu tư : Các DNBH lớn, tức có vốn đầu tư lớn, sẽ có phạm vi lựa chọn đầu tư rộng hơn, có khả năng đầu tư vào nhiều danh mục khác nhau, đặc biệt là khi có quy đinh tỷ lệ đầu tư tối thiểu với một số lĩnh vực như bất động sản, trái phiếu chính phủ... Tương tự như vậy, mức độ thanh khoản của các tài sản tài chính sẽ phụ thuộc vào quy mô đầu tư vào tài sản đó của DNBH so với quy mô của toàn thị trường.Ví dụ, đối với một DNBH nhỏ, do tài sản đầu tư có giá trị nhỏ, khi cần họ có thể bán ngay ra thị trường mà không lo làm rối loạn thị trường, đảm bảo tính thanh khoản để có tiền mặt chi tiêu. Trong khi đó, đối với một DNBH lớn nắm giữ một giá trị lớn cùng loại tài sản đầu tư đó, khi cần nếu bán hết ra thị trường có thể bị ảnh hưởng đáng kể, do khi bán với số lượng lớn thường bị giảm giá. Trong trường hợp này, tài sản đầu tư có thể coi là không có đủ tính thanh khoản cần thiết. 4.1.3. Chính sách phân phối lợi nhuận Nhân tố này chỉ ảnh hưởng tới hoạt động đầu tư của các DNBH kinh doanh bảo hiểm nhân thọ, khi doanh nghiệp ký kết những hợp đồng bảo hiểm có cam kết chia lãi : Nếu thị trường bảo hiểm địa phương có tập quán phân phối lợi nhuận cho người tham gia bảo hiểm dưới hình thức chia lãi bằng tiền mặt hàng năm, thì DNBH sẽ chú trọng hơn vào mức thu nhập ngắn hạn từ việc đầu tư. Ngược lại, nếu việc phân phối lợi nhuận cho người tham gia BHNT được thực hiện chủ yếu dưới hình thức bổ sung vào số tiền được bảo hiểm hoặc trả thưởng khi hết hạn hợp đồng bảo hiểm, DNBH ít quan tâm đến lợi nhuận đầu tư ngắn hạn, tập trung vào các đầu tư dài hạn. 4.1.4. Các quan điểm đầu tư của người quản lý đầu tư Hoạt động đầu tư của DNBH chịu tác động của nhiều nhân tố, nhưng suy cho cùng, quyết định đầu tư cuối cùng là do người chịu trách nhiệm quản lý hoạt động đầu tư quyết đinh trong khuôn khổ pháp luật cho phép. Nếu người quản lý đầu tư là những người thận trọng, họ thiên về lựa chọn những danh mục đầu tư có mức độ rủi ro thấp. Ngược lại, nếu những người quản lý đầu tư là người mạo hiểm, họ có thể lựa chọn những danh mục đầu tư có mức độ rủi ro cao hơn như cổ phiếu công ty, để tìm kiếm tỷ suất lợi nhuận cao. 4.2. Các nhân tố bên ngoài 4.2.1.Chế độ thuế - Để khuyến khích tăng đầu tư cho nền kinh tế, các chính phủ thường ưu đãi không đánh thuế đối với lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp nếu lợi nhuận được đem tái đầu tư. Khi Nhà nước áp dụng chính sách thuế này, các DNBH sẽ có xu hướng để lại nhiểu hơn lợi nhuận sau thuế, bổ sung vào vốn điều lệ, tăng nguồn vốn đầu tư cho doanh nghiệp. - DNBH sẽ tăng giá trị đầu tư vào những lĩnh vực được Nhà nước khuyến khích thông qua việc giảm thuế. Thông thường, để thu hút vốn đầu tư vào những lĩnh vực phục vụ cho các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của đất nước, Nhà nước thường sử dụng công cụ thuế. - Thuế sẽ ảnh hưởng đặc biệt tới việc lựa chọn hình thức đầu tư khi nhà nước có những ưu đãi thuế riêng cho các DNBH so với các nhà đầu tư khác. 4.2.2. Các điều kiện của thị trường vốn Quy mô của các thị trường vốn và thị trường tài chính trong nước có tác động quan trọng đối với sự lựa chọn đầu tư. Các thị trường vốn được tổ chức tốt có thể cung cấp một phạm vi rộng rãi các tài sản tài chính và điều này được thể hiện trong danh mục đầu tư của các công ty bảo hiểm. Nếu thị trường vốn chưa phát triển đầy đủ, sự lựa chọn hình thức đầu tư sẽ bị hạn chế. 4.2.3. Một số công cụ quản lý khác của Nhà nước Việc DNBH được phép đầu tư vào những lĩnh vực nào, giá trị đầu tư là bao nhiêu, thông thường đều bị pháp luật các nước khống chế. Sự quản lý của Nhà nước đối với hoạt động đầu tư của DNBH cũng phải thông qua pháp luật. Ngoài ra, Nhà nước còn định hướng đầu tư, đưa ra những danh mục đầu tư để DNBH lựa chọn. Thậm chí còn giới hạn mức đầu tư tối đa, tối thiểu. Như ở Việt Nam, tại Điều 14 Nghị định số 46/2007/NĐ-CP đã quy định về giới hạn đầu tư trong các DNBH như sau : “ Điều 14. Đầu tư vốn nhàn rỗi từ dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm Đầu tư vốn nhàn rỗi từ dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm của doanh nghiệp bảo hiểm quy định tại khoản 1 Điều 13 Nghị định này được thực hiện trực tiếp bởi doanh nghiệp bảo hiểm hoặc thông qua uỷ thác đầu tư và chỉ được đầu tư tại Việt Nam trong các lĩnh vực sau: 1. Đối với doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm phi nhân thọ: a) Mua trái phiếu Chính phủ, trái phiếu doanh nghiệp có bảo lãnh, gửi tiền tại các tổ chức tín dụng không hạn chế; b) Mua cổ phiếu, trái phiếu doanh nghiệp không có bảo lãnh, góp vốn vào các doanh nghiệp khác tối đa 35% vốn nhàn rỗi từ dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm; c) Kinh doanh bất động sản, cho vay tối đa 20% vốn nhàn rỗi từ dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm. 2. Đối với doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm nhân thọ: a) Mua trái phiếu Chính phủ, trái phiếu doanh nghiệp có bảo lãnh, gửi tiền tại các tổ chức tín dụng không hạn chế; b) Mua cổ phiếu, trái phiếu doanh nghiệp không có bảo lãnh, góp vốn vào các doanh nghiệp khác tối đa 50% vốn nhàn rỗi từ dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm; c) Kinh doanh bất động sản, cho vay tối đa 40% vốn nhàn rỗi từ dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm. ” 5. Các hình thức đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm 5.1. Cho vay có thế chấp Hoạt động đầu tư thông qua cho vay có vai trò rất quan trọng đối với các DNBH, đặc biệt là các DNBH nhân thọ, điều đó được thể hiện như sau : Cho vay có tài sản thế chấp tuân thủ các tiêu chuẩn tài chính. Các quỹ của DNBH chủ yếu được hình thành từ nguồn phí bảo hiểm của người tham gia bảo hiểm. Vì vây, các khoản vay có đảm bảo là cách sử dụng có hiệu quả nhất nguồn quỹ này bởi nó đáp ứng được các yêu cầu cơ bản của việc cho vay, đó là tính an toàn, khả năng sinh lời và tính thanh khoản cao. Cho vay có tài sản thế chấp tạo thu nhập ổn định cho DNBH, bởi vì lãi suất vay đã được thoả thuận trước. Người vay bắt buộc phải trả lãi theo cam kết trong hợp đồng bất kể tình hình kinh doanh của họ tốt hay xấu.Từ đó làm giảm rủi ro tín dụng cho DNBH. Cho vay có tài sản thế chấp tạo ra một kênh huy động vốn cho nền kinh tế. Bằng hình thức đầu tư này, DNBH thực sự hoạt động như một trung gian tài chính, đem đến cho công chúng một sự lựa chọn tài chính khác bên cạnh các ngân hàng thương mại và các tổ chức trung gian tài chính khác. Cho vay có tài sản thế chấp góp phần khuyến khích việc tiêu thụ các sản phẩm bảo hiểm. Việc những DNBH cung cấp các khoản vay sẽ giúp tăng cường việc khuyến mại, chẳng hạn như việc bán các hợp đồng bảo hiểm cá nhân và bảo hiểm nhóm nhờ việc xây dựng những mối quan hệ tốt với khách hàng. Những khoản vay kết hợp với bán các sản phẩm bảo hiểm sẽ mở rộng các dịch vụ có thể cung cấp cho các khách hàng. Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm nói trên thì với tính chất là một công cụ đầu tư, khi tiến hành hoạt động cho vay, các DNBH cũng phải chịu một số hạn chế nhất định như các điều kiện về số tiền tối đa được phép cho vay hay những quy định về đồng tiền cho vay. 5.2. Đầu tư chứng khoán Đầu tư chứng khoán là một công cụ đầu tư được các DNBH sử dụng rộng rãi nhất.Thu nhập từ các khoản đầu tư chứng khoán bao gồm lãi cổ tức và lãi vốn đem lại cho DNBH là rất lớn. Ngoài ra, đầu tư vào chứng khoán có tính thanh khoản cao, vì DNBH có thể nhanh chóng bán các loại chứng khoán trên thị trường để đáp ứng nhu cầu chi trả tiền mặt của doanh nghiệp. Chứng khoán mà DNBH đầu tư chủ yếu gồm có : Cổ phiếu và trái phiếu. 5.2.1. Cổ phiếu Cổ phiếu là chứng chỉ do công ty cổ phần phát hành hoặc bút toán ghi sổ xác nhận quyền sở hữu một hoặc một số cổ phần của công ty đó. Khi DNBH đầu tư vào cổ phiếu, họ được hưởng các quyền đối với công ty với tư cách là người sở hữu, với mức độ tương ứng với tỷ lệ cổ phiếu nắm giữ. Khi đầu tư vào cổ phiếu, ngoài phần lãi thu được từ thu nhập cổ tức, DNBH còn có thể thu được lãi vốn. Đó là thu nhập mà DNBH có được do có sự chênh lệch giữa giá thị trường hiện tại và giá mua vào của cổ phiếu. Gía cổ phiếu lên hay xuống phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tình hình hoạt động kinh doanh của công ty phát hành, nền kinh tế trong và ngoài nước, yếu tố tâm lý...Do vây, các DNBH khi đầu tư vào cổ phiếu cần nghiên cứu thị trường kỹ lưỡng để quyết định khi nào mua, khi nào bán để thu được lơi nhuận cao nhất. 5.2.2. Trái phiếu Trái phiếu là một loại chứng khoán được phát hành dưới hình thức chứng chỉ hoặc bút toán ghi sổ, xác nhận nghĩa vụ trả nợ ( gồm vốn gốc và lãi ) của tổ chức phát hành trái phiếu đối với người sở hữu trái phiếu. Trái phiếu là một công cụ nợ do chính phủ hoặc các doanh nghiệp phát hành. Do đặc điểm của mỗi loại trái phiếu nên việc đầu tư vào trái phiếu công ty là rủi ro hơn nhưng đồng thời cũng có tỷ suất lợi nhuận cao hơn so với đầu tư vào trái phiếu chính phủ. Đầu tư vào trái phiếu chủ yếu chịu tác động của rủi ro lãi suất, do tỷ lệ lãi vay đã được ấn định trước, còn lãi suất lại thường xuyên thay đổi cho phù hợp với điều kiện kinh tế của đất nước trong từng thời kỳ. Trong những năm gần đây, xu hướng của các công ty bảo hiểm trên thế giới là đẩu tư vào trái phiếu công ty, vì so với cổ phiếu thì đầu tư vào trái phiếu công ty an toàn hơn và so với trái phiếu chính phủ nó có lãi suất đầu tư cao hơn. Hay nói cách khác, đầu tư vào trái phiếu công ty có mức độ rủi ro cũng như lãi suât đầu tư có thể chấp nhận được. Do đầu tư vào chứng khoán có tỷ suất lợi nhuận cao hơn so với các hình thức đầu tư khác, các DNBH thường có xu hướng đầu tư giá trị lớn vào danh mục này. Chính vì vậy, để tránh rủi ro do đầu tư lớn vào chứng khoán và đảm bảo sự đa dạng của hoạt động đầu tư, pháp luật ở các nước đều đặt ra các giới hạn tỷ lệ tối đa cho hoạt động đầu tư chứng khoán của DNBH. Hạn chế này ảnh hưởng đến lợi nhuận đầu tư của DNBH nhưng đảm bảo an toàn cho nguồn vốn đầu tư. 5.3. Đầu tư bất động sản Đầu tư vào bất động sản cũng là một lĩnh vực quan trọng trong danh mục đầu tư của DNBH bởi vì nó : Duy trì sự ổn định giá trị, việc đầu tư vào bất động sản gần như không chịu tác động của yếu tố lạm phát. Đa dạng hoá đầu tư cho DNBH thông qua việc đầu tư vào nhiều bất động sản khác nhau như văn phòng, khách sạn, nhà ở, cửa hàng... Phát huy tác dụng khuếch trương, quảng cáo, nâng cao hình ảnh của công ty bằng việc sở hữu những toà nhà đảm bảo đẹp, to lớn và chất lượng. Cung cấp nơi làm việc thuận lợi cho khách hàng, từ đó thắt chặt thêm mối quan hệ với khách hàng. Chính vì những đặc điểm trên mà hiện nay nhiều DNBH chiếm vị trị vững chắc trên các thị trường bất động sản. Tuy nhiên, việc đầu tư vào lĩnh vực bất động sản có rủi ro thị trường cao và tính thanh khoản thấp, khó chuyển đổi hoặc mất nhiều thời gian chuyển đổi khoản đầu tư ra tiền mặt. Do đó các hoạt động kinh doanh bất động sản của DNBH luôn phải chịu những hạn chế nhất định. 5.4.Các hình thức đầu tư khác Ngoài những hình thức đầu tư phổ biến trên, các DNBH còn có thể đầu tư ở một số hình thức khác tuỳ theo quy định của từng nước. Chẳng hạn ở Việt Nam, tại khoản 2 Điều 98 Luật kinh doanh bảo hiểm quy định các lĩnh vực mà các DNBH được phép đầu tư như sau : “Điều 98 : Đâu tư vốn 2.Doanh nghiệp bảo hiểm chỉ được sử dụng vốn nhàn rỗi của mình để đẩu tư ở Việt Nam trong các lĩnh vực sau đây : a) Mua trái phiếu chính phủ; b) Mua trái phiếu, cổ phiếu doanh nghiệp; c) Kinh doanh bất động sản; d) Góp vốn vào các doanh nghiệp khác; đ) Cho vay theo Luật quy định của các tổ chức tín dụng; e) Gửi tiền tại các tổ chức tín dụng. ” Như đã trình bày ở trên, mỗi hình thức đầu tư đều có những đặc điểm riêng về rủi ro, về tính thanh khoản...Chính vì vậy, DNBH nhân thọ hay DNBH phi nhân thọ với những đặc điểm riêng của mình sẽ phải lựa chọn những hình thức đầu tư cho phù hợp với đặc điểm đó. 6. Mô hình tổ chức hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp bảo hiểm Tổ chức hoạt động đầu tư của các DNBH phụ thuộc vào nhiều nhân tố. Trong đó, có ba nhân tố chủ yếu là : Quy mô của DNBH, tính chất của nghiệp vụ bảo hiểm, và quy định của pháp luật nơi DNBH hoạt động. Để tiến hành hoạt động đầu tư, các DNBH trên thế giới phổ biến áp dụng ba mô hình sau : 6.1. Mô hình 1 : Phòng đầu tư trực thuộc doanh nghiệp bảo hiểm - Mô hình này thường được áp dụng đối với những DNBH có quy mô nhỏ hoặc DNBH mới thành lập.Do đó hoạt động đẩu tư còn hạn chế, hoặc chưa phát triển. - Theo mô hình này, phòng đầu tư được đặt dưới sự chỉ đạo trực tiếp của một phó giám đốc doanh nghiệp phụ trách về đầu tư. Phòng này có trách nhiệm thực hiện chương trình đầu tư của doanh nghiệp mà hội đồng quản trị đã đề ra. Ngoài việc thông qua các tiêu chuẩn đầu tư của doanh nghiệp để trình trước ban tài chính của doanh nghiệp để phê chuẩn, phòng đầu tư còn là nơi lưu giữ các loại cổ phiếu, trái phiếu và các công cụ đầu tư khác của DNBH. Đồng thời phòng đầu tư cũng được giao trách nhiệm thu lãi và cổ tức từ các khoản đầu tư, được trực tiếp tham gia vào việc mua, bán cổ phiếu, trái phiếu, bất động sản và các khoản thế chấp v.v...Bên cạnh đó, phòng đầu tư còn hoạt động với tư cách là cố vấn cho tổng giám đốc và hội đồng quản trị khi có hoạt động sáp nhập hoặc mua lại một công ty khác.Nhìn chung, hoạt động đầu tư trong các DNBH đòi hỏi cán bộ chuyên môn làm trong lĩnh vực này phải có những kỹ năng và kiến thức rộng về các loại hình đầu tư mà DNBH được phép. 6.2. Mô hình 2 : Thành lập một tổ chức đầu tư độc lập dưới hình thức công ty đầu tư hay quĩ đầu tư do công ty bảo hiểm sở hữu toàn bộ hoặc nắm cổ phần chi phối. Mô hình này được áp dụng phù hợp cho các DNBH có quy mô lớn và phát triển. Nó giúp các DNBH tập trung các nguồn lực của mình, nâng cao chất lượng và hiệu quả của hoạt động đầu tư. Ngoài hình thức quỹ đầu tư, các công ty đầu tư cũng là công cụ được các công ty bảo hiểm lớn sử dụng để tiến hành các hoạt động đầu tư. 6.3. Mô hình 3 : Mua cổ phần ở mức không chi phối của các tổ chức đầu tư khác. Ngoài việc thành lập một tổ chức đầu tư độc lập dưới hình thức công ty đầu tư hay quỹ đầu tư do DNBH sở hữu toàn bộ hoặc nắm cổ phần chi phối, các DNBH còn có thể mua cổ phần ở mức không chi phối của các tổ chức đầu tư khác nhằm mở rộng và đa dạng hoá hoạt động đầu tư của mình. II. TÌNH HÌNH HOẠT ĐỘNG ĐẦU TƯ CỦA CÁC DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM VIỆT NAM HIÊN NAY Những kết quả đạt được Hiện nay, hoạt động đầu tư của các DNBH ở Việt Nam diễn ra khá phong phú. Các DNBH có thể sử dụng các nguồn vốn như : vốn điều lệ, quỹ dự trữ bắt buộc, quỹ dự trữ tự nguyện, các khoản lãi của những năm trước chưa sử dụng và các quỹ được sử dụng để đầu tư từ lợi tức để lại doanh nghiệp và nguồn vốn nhàn rỗi từ dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm để đầu tư. Thông qua hoạt động kinh doanh, các DNBH đã tạo lập được nguồn tài chính lớn để đầu tư trở lại nền kinh tế, thúc đẩy sự hình thành và phát triển của thị trường vốn. Tổng nguồn vốn thực tế đầu tư của các công ty bảo hiểm Việt Nam tăng nhanh qua các năm. Năm 1993 là 74 tỷ đồng thì đến năm 2002 đã là 7.391 tỷ đồng, tăng gấp 100 lần. Dự kiến năm 2004, tổng số vốn các DNBH đầu tư trở lại nền kinh tế khoảng 16.667 tỷ đồng, tăng 19 % so với năm 2003. Cơ cấu đầu tư đã được chuyển mạnh từ ngắn hạn sang đầu tư dài hạn vào trái phiếu Chính phủ, , các cơ sở hạ tầng, phát triển sản xuất kinh doanh và phục vụ đời sống xã hội (tỷ trọng đầu tư trái phiếu Chính phủ từ 34% năm 2003 đã nâng lên thành 49% tương đương trên 8.086 tỷ đồng năm 2004; gửi tiền tại các tổ chức tín dụng từ 57% năm 2003 đã giảm xuống còn 44% vào năm 2004...). Riêng trong 6 tháng đầu năm 2005, các DNBH đã huy động để đầu tư trở lại nền kinh tế với tổng số tiền ước đạt gần 4.200 tỷ đồng, nâng tổng số tiền đầu tư của toàn ngành bảo hiểm cho nền kinh tế lên trên 27.000 tỷ đồng. Công tác đầu tư vốn của các DNBH ngày càng được cải thiện và đi vào chiều sâu, đáp ứng các yêu cầu an toàn, hiệu quả và đúng pháp luật. Doanh thu từ hoạt động đầu tư trong 6 tháng đầu năm ước đạt trên 1.020 tỷ đồng, tăng 61% so với cùng kỳ năm trước. Hoạt động đầu tư tài chính ngày càng trở thành nguồn chủ yếu để hình thành lợi nhuận cho các DNBH. Đến cuối năm 2006, tổng đầu tư của các DNBH trở lại nền kinh tế là 34.400 tỉ đồng, chiếm 4,07% GDP và cũng có tốc độ tăng đáng kể nếu so với năm 2001, con số này chỉ là 1,06% GDP. Một số hạn chế Về cơ cấu và xu hướng đầu tư : + Đầu tư chủ yếu của các DNBH là trái phiếu chính phủ, tiền gửi ngân hàng. Phần còn lại là góp vốn liên doanh, đầu tư chứng khoán và đầu tư trực tiếp vào các cơ sở hạ tầng, phát triển sản xuất kinh doanh và phục vụ đời sống. + Các DNBH hiện vẫn chưa thể cho vay vốn trực tiếp hoặc mạnh dạn đầu tư vào các lĩnh vực bất động sản, cổ phiếu vì thiếu vắng các quy định cụ thể từ các cơ quan chức năng. Do vậy, hiệu quả đầu tư của các DNBH vẫn chưa cao. + Mặc dù các DNBH tại Việt Nam được phép đầu tư vào nhiều lĩnh vực, nhưng trên thực tế, danh mục đầu tư của các DNBH còn khá nghèo nàn và chủ yếu tập trung vào hình thức tiền gửi ngân hàng và trái phiếu Chính phủ. + Theo số liệu của Bộ Tài chính, trong tổng số đầu tư của các DNBH vào nền kinh tế đạt 23.002 tỉ đồng có tới 20.032 tỉ đồng (chiếm 87,02%) là tiền gửi các tổ chức tín dụng và mua trái phiếu Chính phủ sinh lời thấp, 2.140 tỉ đồng (chiếm 9,3%) là kinh doanh bất động sản, cho vay, uỷ thác đầu tư qua ngân hàng, còn lại 832 tỉ đồng (chiếm 3,62%) là mua cổ phiếu, trái phiếu doanh nghiệp. Với cơ cấu đầu tư như trên thì có lãi nhưng còn thấp xa so với lãi suất tiền gửi tiết kiệm tại ngân hàng và các tổ chức tín dụng. Điều này đã ảnh hưởng đến kinh doanh bảo hiểm, nhất là bảo hiểm nhân thọ. Một số DNBH đầu tư vào bất động sản sau đó bán lại cho cán bộ công nhân viên chức của mình thì bị cơ quan có thẩm quyền cho là đầu tư không hợp pháp và không cấp sổ đỏ cho người mua. Một số khác đầu tư vào các doanh nghiệp, muốn đảm bảo an toàn đã yêu cầu doanh nghiệp này đăng ký tài sản đảm bảo nhưng cơ quan có thẩm quyền cho rằng chưa được hướng dẫn thực hiện vấn đề này. + Theo quy định tại Khoản 2 Điều 98 Luật kinh doanh bảo hiểm có hiệu lực thi hành từ ngày 01/4/2001: DNBH được sử dụng vốn nhàn rỗi của mình để đầu tư ở Việt Nam trong các lĩnh vực, trong đó có “cho vay theo quy định của Luật các tổ chức tín dụng”. Khoản 3 Điều 98 nêu rõ: “Chính phủ quy định cụ thể danh mục đầu tư thuộc các lĩnh vực quy định tại khoản 2 nói trên và tỷ lệ vốn nhàn rỗi được phép đầu tư vào mỗi danh mục đầu tư nhằm bảo đảm cho DNBH luôn duy trì được khả năng thanh toán. Luật Kinh doanh bảo hiểm quy định việc cho vay của các DNBH phải tuân theo quy định của Luật các tổ chức tín dụng. Trong khi đó, theo Luật các tổ chức tín dụng, doanh nghiệp muốn thực hiện hoạt động cho vay phải là tổ chức tín dụng và phải được Ngân hàng Nhà nước cấp giấy phép hoạt động cho vay nhưng hiện tại Chính phủ chưa có nghị định hướng dẫn về việc cho vay của các DNBH nên Ngân hàng Nhà nước chưa cấp giấy phép cho Bảo Việt và các DNBH khác. Với tình trạng như vậy, việc cho vay của các DNBH nói chung và của Bảo Việt nói riêng gặp phải không ít khó khăn. Như vậy khi thực hiện cho vay trực tiếp theo Luật Kinh doanh bảo hiểm, Bảo Việt không thể hoàn tất các thủ tục bảo đảm nợ vay theo quy định, đây là một trong những rủi ro tiềm ẩn cho các khoản cho vay của Bảo Việt. Về quy mô đầu tư : Nhìn chung quy mô đầu tư của các DNBH còn nhỏ Về tính chuyên nghiệp trong đầu tư : Tổ chức hoạt động đầu tư của các DNBH chưa thể hiện tính chuyên nghiệp, hoạt động đầu tư chưa tập trung mà còn khá phân tán. Với tính thanh khoản cao, độ rủi ro thấp và khá an toàn thì hiệu quả đầu tư không cao là điều khó tránh khỏi. Trong suốt một thời gian dài, tại phần lớn các doanh nghiệp, hoạt động đầu tư không được tách riêng mà thường được giao cho bộ phận tài chính - kế toán. Như vậy, ta thấy được rằng các thực trạng trên có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Do quy mô đầu tư còn nhỏ, trình độ chuyên môn trong lĩnh vực đầu tư chưa cao dẫn đến các doanh nghiệp tập trung đầu tư bằng hình thức gián tiếp là gửi tiền vào ngân hàng để có độ an toàn cao. Từ đó dẫn đến hiệu quả đầu tư vốn thấp. III. MỘT SỐ Ý KIẾN, GIẢI PHÁP Để khắc phục những tồn tại, hạn chế như đã chỉ ở trên, qua đó nâng cao hiệu quả, độ an toàn và chất lượng đầu tư của các DNBH, có thể đưa ra một số giải pháp như sau : 1. Giải pháp ở tầm vĩ mô 1.1. Về cơ chế chính sách - Tiếp tục hoàn thiện môi trường pháp lý, cơ chế, chính sách khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động đầu tư của các DNBH. - Nhanh chóng phối hợp với các cơ quan chức năng như Ngân hàng Nhà nước, Bộ Kế hoạch và Đầu tư…để xây dựng, sớm ban hành và tổ chức thực hiện các quy định hướng dẫn về hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng phi ngân hàng. - Xoá bỏ những hạn chế mang tính phân biệt đối xử về đầu tư giữa DNBH trong và ngoài nước, đặc biệt là cho phép " DNBH có vốn đầu tư nước ngoài sử dụng phí bảo hiểm thu được để đầu tư tại Việt Nam được áp dụng cơ chế chính sách về đầu tư như các DNBH trong nước " . - Đơn giản hoá các thủ tục hành chính trong phê duyệt và thực hiện các dự án đầu tư, nhất là các dự án đầu tư bất động sản, nâng dần và tiến tới xoá bỏ các hạn chế về đầu tư gián tiếp, đặc biệt là tỷ lệ góp vốn của các DNBH có vốn đầu tư nước ngoài trong các doanh nghiệp trong nước… - Cần có văn bản hướng dẫn chi tiết cho các DNBH trong hoạt động đầu tư về mua trái phiếu Chính phủ, gửi tiền ngân hàng, mua cổ phiếu, trái phiếu của doanh nghiệp, kinh doanh bất động sản, cho vay, uỷ thác đầu tư qua ngân hàng. Các văn bản này phải đảm bảo tính rõ ràng minh bạch để doanh nghiệp biết mình được làm gì, phải làm những gì, các cơ quan quản lý Nhà nước dễ dàng kiểm tra giám sát và đỡ có sự chồng chéo, hiểu lầm của các cơ quan tài chính, chứng khoán, bất động sản, ngân hàng, thuế vụ. 1.2. Về vai trò quản lý của Nhà nước - Tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động đầu tư của DNBH, đảm bảo các yêu cầu an toàn, hiệu quả. Đặc biệt, cần chú trọng kiểm tra việc cho vay theo hợp đồng bảo hiểm nhân thọ, nhằm đảm bảo cho vay đúng mục đích, đúng đối tượng, tránh thất thoát tài sản… - Mặt khác, cần nghiên cứu để tiến tới áp dụng quy định về định giá danh mục đầu tư nhằm xác định chính xác chất lượng đầu tư và gắn chất lượng đầu tư với khả năng thanh toán của DNBH. - Ngoài ra, cần sớm ban hành quy định cụ thể về hoạt động đầu tư từ nguồn vốn chủ sở hữu nhằm đảm bảo nguồn vốn này được sử dụng an toàn, hiệu quả và đảm bảo khả năng thanh toán của DNBH. 2. Các giải pháp đối với doanh nghiệp - Doanh nghiệp cần phải xây dựng một chiến luợc đầu tư phù hợp vì một chiến lược đầu tư đúng đắn sẽ có tác dụng làm tăng khả năng mang lại lợi nhuận của người được bảo hiểm, nâng cao phúc lợi xã hội. - Nên thành lập các tổ chức đầu tư độc lập với hoạt động khai thác để có thể thực hiện đầu tư chuyên nghiệp và hiệu quả từ phí bảo hiểm. Đồng thời doanh nghiệp cần chú trọng nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ chuyên nghiệp, am hiểu về thị trường tài chính và đầu tư tài chính. - Doanh nghiệp trước mắt nên ưu tiên cho hình thức đầu tư hiện có nhiều ưu điểm về độ an toàn, tính thanh khoản và hiệu suất sinh lời là tiền gửi tại các tổ chức tín dụng. Đồng thời các chuyên viên thực hiện công tác đầu tư phải tích cực tìm hiểu môi trường đầu tư cũng như tích luỹ những kiến thức về đầu tư kinh doanh trên các lĩnh vực, nhất là kinh doanh trên thị trường chứng khoán ngay từ bây giờ. - Thực hiện áp dụng tiến bộ của khoa học công nghệ, nhất là công nghệ thông tin trong lĩnh vực đầu tư, trên cơ sở thực hiện chiến lược đầu tư phát triển công nghệ của toàn hệ thống. LỜI KẾT Sau khi nghiên cứu cơ bản về hoạt động đầu tư của doanh nghiệp bảo hiểm, chúng ta đã thấy được vai trò, tầm quan trọng của hoạt động đầu tư đối với các doanh nghiệp bảo hiểm như thế nào và tình hình hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam hiện nay ra sao, những kết quả đã đạt được và những hạn chế còn tồn tại cần được khắc phục. Hoạt động đầu tư luôn luôn gắn liền với hoạt động kinh doanh bảo hiểm, có tầm quan trọng sống còn đối với sự tồn tại và phát triển của bất kỳ một doanh nghiệp bảo hiểm nào. Chính vì vậy mà các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam cần phải đánh giá đúng được vai trò của hoạt động này và không ngừng nghiên cứu thực hiện các biện pháp để nhằm nâng cao hiệu quả của việc đầu tư, từ đó phát triển vững mạnh hoạt động kinh doanh bảo hiểm của mình. Tài liệu tham khảo - Giáo trình quản trị kinh doanh bảo hiểm - Tạp chí bảo hiểm - Luật kinh doanh bảo hiểm - Website : www.baohiem.pro.vn/ - Website : www.baoviet.com.vn/ MỤC LỤC