Đề án Nghiên cứu hệ thống kiểm soát nội bộ và đánh giá rủi ro kiểm soát trong kiểm toán báo cáo tài chính

Møc ®é mµ theo ®ã c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®­îc nhËn diÖn lµ mét vÊn ®Ò thuéc vÒ sù ph¸n xÐt kiÓm to¸n. 2.1.3. §¸nh gi¸ vµ quyÕt ®Þnh. Khi ®· ®¹t ®­îc sù hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, vµ ®ñ cho viÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, th× cã ba ®¸nh gi¸ ®Æc thï ph¶i ®­îc thùc hiÖn. Nh­ ta thÊy trªn h×nh 2.1, chóng còng ®ßi hái kiÓm to¸n viªn ph¶i ®Ò ra mét sè quyÕt ®Þnh nhÊt ®Þnh. §¸nh gi¸ liÖu c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cã kiÓm to¸n ®­îc hay kh«ng: Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ ®Çu tiªn lµ ®¸nh gi¸ liÖu c«ng ty ®ã cã thÓ kiÓm to¸n ®­îc hay kh«ng. Hai yÕu tè chÝnh x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng cã thÓ kiÓm to¸n ®­îc lµ tÝnh liªm chÝnh cña ban Gi¸m ®èc vµ tÝnh ®Çy ®ñ cña sæ s¸ch kÕ to¸n. RÊt nhiÒu thÓ thøc kiÓm to¸n trªn chõng mùc nµo ®ã dùa vµo c¸c kiÕn nghÞ cña ban Gi¸m ®èc. VÝ dô, ®èi víi kiÓm to¸n viªn, sÏ rÊt khã ®Ó ®¸nh gi¸ liÖu hµng tån kho cã l¹c hËu hay kh«ng nÕu kh«ng cã sù ®¸nh gi¸ trung thùc cña ban Gi¸m ®èc. NÕu ban Gi¸m ®èc thiÕu tÝnh trung thùc, ban Gi¸m ®èc cã thÓ cung cÊp nh÷ng ý kiÕn gian dèi khiÕn cho kiÓm to¸n viªn ph¶i dùa vµo b»ng chøng kh«ng ®¸ng tin cËy. Sæ s¸ch kÕ to¸n cã vai trß nh­ mét nguån trùc tiÕp cña b»ng chøng kiÓm to¸n cÇn thiÕt. VÝ dô, nÕu kh¸ch hµng kh«ng l­u gi÷ b¶n sao c¸c hãa ®¬n b¸n hµng vµ ho¸ ®¬n cña bªn b¸n th× th«ng th­êng kh«ng thÓ thùc hiÖn cuéc kiÓm to¸n trõ phi kiÓm to¸n viªn cã thÓ nhËn diÖn ®­îc mét nguån thay thÕ cña b»ng chøng ®¸ng tin cËy, hoÆc trõ phi sæ s¸ch thÝch hîp thÓ ®­îc x©y dùng cho nhu cÇu sö dông cña kiÓm to¸n viªn, th× c¸ch duy nhÊt lµ cho r»ng C«ng ty kh«ng thÓ kiÓm to¸n ®­îc. Khi kÕt luËn lµ C«ng ty kh«ng thÓ kiÓm to¸n ®­îc, kiÓm to¸n viªn sÏ tranh luËn vÒ c¸c t×nh huèng víi kh¸ch hµng (th­êng ë cÊp cao nhÊt) vµ hoÆc rót lui khái hîp ®ång, hoÆc c«ng bè mét b¸o c¸o kiÓm to¸n tõ chèi. §¸nh gi¸ møc ®é cña rñi ro kiÓm so¸t dùa trªn sù hiÓu biÕt ®· thu thËp ®­îc: Sau khi thu ®­îc mét sù hiÓu biÕt vÒ c¸ch thiÕt kÕ vµ vËn hµnh cña hÖ thèng kiÓm so¸t, kiÓm to¸n viªn thùc hiÖn mét ­íc l­îng ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm to¸n cho tõng môc tiªu kiÓm so¸t chi tiÕt. §¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t bao gåm viÖc ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu lùc cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong viÖc ng¨n ngõa, ph¸t hiÖn vµ söa ch÷a c¸c sai ph¹m trong ho¹t ®éng tµi chÝnh kÕ to¸n cña doanh nghiÖp. Theo ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 400 §¸nh gi¸ rñi ro vµ kiÓm so¸t néi bé, “sau khi hiÓu ®­îc hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé, kiÓm to¸n viªn ph¶i thùc hiÖn ®¸nh gÝa ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t theo c¸c c¬ së dÉn liÖu cho sè d­ cña mçi tµi kho¶n träng yÕu”. NÕu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®­îc thiÕt kÕ vµ vËn hµnh h÷u hiÖu th× rñi ro kiÓm so¸t ®­îc ®¸nh gi¸ thÊp vµ ng­îc l¹i. C«ng viÖc nµy ®­îc lµm riªng rÏ cho tõng lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu trong tõng chu tr×nh nghiÖp vô. VÝ dô, kiÓm to¸n viªn thùc hiÖn mét qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ môc tiªu cã c¨n cø hîp lý cho doanh sè vµ mét qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ riªng cho môc tiªu tÝnh ®Çy ®ñ. Cã nhiÒu c¸ch kh¸c nhau ®Ó diÔn t¶ møc rñi ro nµy. Mét sè kiÓm to¸n viªn sö dông c¸ch diÔn ®¹t chñ quan nh­ cao, trung b×nh hoÆc thÊp. Mét sè kh¸c sö dông c¸c x¸c suÊt b»ng sè nh­ 100%, 60% hoÆc 20%. Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ ban ®Çu th­êng b¾t ®Çu b»ng viÖc xem xÐt m«i tr­êng kiÓm so¸t. NÕu th¸i ®é cña ban Gi¸m ®èc cho r»ng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t lµ kh«ng quan träng th× ®é tin cËy cña c¸c thÓ thøc kiÓm so¸t chi tiÕt rÊt ®¸ng nghi ngê. C¸ch tèt nhÊt lµ kiÓm to¸n viªn gi¶ sö rñi ro kiÓm so¸t cña tÊt c¶ c¸c môc tiªu ®Òu ë møc cao nhÊt (VÝ dô 100%). Ng­îc l¹i, nÕu th¸i ®é cña ban Gi¸m ®èc lµ tÝch cùc, kiÓm to¸n viªn sÏ xem xÐt c¸c chÕ ®é vµ thÓ thøc ®Æc thï trong ph¹m vi c¸c nh©n tè cña m«i tr­êng kiÓm so¸t, hÖ thèng kÕ to¸n vµ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t. Cã hai vÊn ®Ò quan träng xem xÐt vÒ qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ ban ®Çu: Mét lµ, kiÓm to¸n viªn kh«ng ph¶i thùc hiÖn qóa tr×nh ®¸nh gi¸ ban ®Çu theo c¸ch chÝnh thøc vµ chi tiÕt, trong nhiÒu cuéc kiÓm to¸n, nhÊt lµ ë c¸c C«ng ty nhá h¬n, kiÓm to¸n viªn sÏ gi¶ sö rñi ro kiÓm so¸t ë møc tèi ®a dï thùc tÕ nã cã hay kh«ng hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Lý do cña kiÓm to¸n viªn ®èi víi viÖc chän c¸ch nµy lµ kiÓm to¸n viªn kÕt luËn nh­ vËy sÏ tiÕt kiÖm h¬n so víi kiÓm to¸n mét c¸ch bao qu¸t c¸c sè d­ trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. Hai lµ, cho dï kiÓm to¸n viªn tin r»ng rñi ro kiÓm so¸t lµ thÊp, møc ®é cña rñi ro kiÓm so¸t ®­îc ®¸nh gi¸ bÞ giíi h¹n ë møc ®é mµ ®­îc chøng minh bëi c¸c b»ng chøng thu thËp ®­îc. VÝ dô, kiÓm to¸n viªn tin r»ng rñi ro kiÓm so¸t cña doanh sè kh«ng ®­îc ghi sæ lµ thÊp, nh­ng ®· thu thËp Ýt b»ng chøng ®Ó chøng minh cho c¸c thÓ thøc kiÓm so¸t cña môc tiªu ®Çy ®ñ. §¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn vÒ rñi ro kiÓm so¸t cña doanh sè ch­a ®­îc vµo sæ ph¶i hoÆc trung b×nh hoÆc cao. Nã chØ cã thÓ lµ thÊp khi cã thªm b»ng chøng ®­îc thu thËp ®Ó ñng hé cho c¸c thÓ thøc kiÓm so¸t thÝch ®¸ng. §¸nh gi¸ xem liÖu cã kh¶ n¨ng møc rñi ro kiÓm so¸t thÊp h¬n ®¸nh gi¸ ban ®Çu hay kh«ng. Khi kiÓm to¸n viªn cho r»ng rñi ro kiÓm so¸t thùc tÕ cã thÓ thÊp h¬n rÊt nhiÒu so víi ®¸nh gi¸ ban ®Çu, kiÓm to¸n viªn cã thÓ chøng minh mét møc rñi ro thÊp h¬n (tr­êng hîp nµy x¶y ra khi kiÓm to¸n viªn chØ nhËn diÖn ®­îc mét sè l­îng h¹n chÕ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t trong giai ®o¹n t×m hiÓu). Dùa vµo kÕt qu¶ nµy, kiÓm to¸n viªn tin r»ng nh÷ng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t bæ sung cã thÓ ®­îc nhËn diÖn vµ kh¶o s¸t ®Ó lµm gi¶m rñi ro kiÓm so¸t h¬n n÷a. QuyÕt ®Þnh møc ®¸nh gi¸ thÝch hîp vÒ rñi ro kiÓm so¸t ®Ó sö dông. Sau khi kiÓm to¸n viªn hoµn thµnh qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ ban ®Çu vµ xem xÐt liÖu cã kh¶ n¨ng cã mét møc ®¸nh gi¸ thÊp h¬n vÒ rñi ro kiÓm so¸t hay kh«ng, kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh møc ®¸nh gi¸ nµo cña rñi ro kiÓm so¸t sÏ ®­îc sö dông: møc nµo trong c¸c møc ®ã, hay mét møc gi¶ ®Þnh tèi ®a. §©y thùc chÊt lµ mét quyÕt ®Þnh kinh tÕ, thõa nhËn sù c©n ®èi gi÷a chi phÝ cña viÖc kh¶o s¸t c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t thÝch hîp víi chi phÝ cña c¸c kh¶o s¸t thùc mµ cã thÓ tr¸nh ®­îc qua viÖc gi¶m møc ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t. VÝ dô, gi¶ sö ®èi víi môc tiªu cã c¨n cø hîp lý vµ môc tiªu ®¸nh gi¸ cña doanh sè, kiÓm to¸n viªn tin r»ng chi phÝ cña viÖc x¸c nhËn c¸c kho¶n ph¶i thu cã thÓ gi¶m ®­îc 5000 $ qua viÖc chÞu ph¸t sinh 2000$ ®Ó ®¹t ®­îc møc ®¸nh gi¸ thÊp h¬n cña rñi ro kiÓm so¸t. Chi phÝ ph¸t sinh thªm 2000$ lµ mét chi phÝ hiÖu qu¶. 2.1.4. Kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t Nh÷ng ®¸nh gi¸ ë trªn ®ßi hái kiÓm to¸n viªn xem xÐt c¸ch thiÕt kÕ c¸c chÕ ®é vµ c¸c thÓ thøc kiÓm so¸t thÝch hîp ®Ó ®¸nh gi¸ liÖu chóng cã hiÖu qu¶ hay kh«ng trong viÖc tho¶ m·n c¸c môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï. Mét sè b»ng chøng sÏ ®­îc thu thËp ®Ó ñng hé cho viÖc thiÕt kÕ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t trong giai ®o¹n t×m hiÓu, còng nh­ khi chóng ®­îc ®­a vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Tuy nhiªn, nh»m môc ®Ých sö dông c¸c chÕ ®é vµ thÓ thøc kiÓm so¸t lµm c¨n cø cho viÖc lµm gi¶m møc ®¸nh gi¸ vÒ rñi ro kiÓm so¸t, b»ng chøng cô thÓ ph¶i ®­îc thu thËp vÒ tÝnh hiÖu qu¶ cña chóng trong suèt kú hoÆc Ýt nhÊt còng hÇu hÕt kú ®­îc kiÓm to¸n. C¸c thÓ thøc ®Ó thu thËp b»ng chøng vÒ c¸ch thiÕt kÕ vµ viÖc ®Æt chóng vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng trong giai ®o¹n t×m hiÓu ®­îc gäi lµ c¸c thÓ thøc ®Ó cã ®­îc sù hiÓu biÕt. C¸c thÓ thøc ®Ó kh¶o s¸t tÝnh hiÖu qu¶ chøng minh cho ®¸nh gi¸ gi¶m bít cña rñi ro kiÓm so¸t ®­îc gäi lµ kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t. C¸ch thøc kh¶o s¸t sÏ ®­îc tr×nh bµy chi tiÕt ë môc 2.4. Khi kÕt qu¶ cña cuéc kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t chøng minh cho c¸ch thiÕt kÕ cña c¸c chÕ ®é vµ thñ tôc kiÓm so¸t nh­ mong ®îi, kiÓm to¸n viªn tiÕp tôc sö dông møc ®¸nh gi¸ ®· chän cña rñi ro kiÓm so¸t nh­ kÕ ho¹ch. Tuy nhiªn, nÕu c¸c kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t chØ ra r»ng c¸c chÕ ®é vµ c¸c thÓ thøc kh«ng ho¹t ®éng hiÖu qu¶, møc ®¸nh gi¸ cña rñi ro kiÓm so¸t ph¶i ®­îc xem xÐt l¹i. VÝ dô, c¸c cuéc kh¶o s¸t chØ ra r»ng viÖc ¸p dông mét qu¸ tr×nh kiÓm so¸t bÞ c¾t gi¶m nöa chõng trong n¨m, hoÆc ng­êi sö dông nã ®· m¾c sai sãt th­êng xuyªn. Trong t×nh huèng nµy, møc ®¸nh gi¸ cao h¬n cña rñi ro kiÓm so¸t sÏ ®­îc sö dông, trõ phi c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t bæ sung cã liªn quan víi c¸c môc tiªu ®ã cã thÓ ®­îc nhËn diÖn vµ ®­îc xÐt lµ hiÖu qu¶. 2.1.5. Rñi ro ph¸t hiÖn vµ c¸c kh¶o s¸t kÕ ho¹ch vÒ sè d­ trªn b¸o c¸o tµi chÝnh KÕt qu¶ nh÷ng b­íc trªn lµ møc ®¸nh gi¸ cña rñi ro kiÓm so¸t, cho tõng môc tiªu kiÓm so¸t néi bé, cho tõng lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu cña doanh nghiÖp. Khi møc ®¸nh gi¸ cña rñi ro kiÓm so¸t thÊp h¬n møc tèi ®a, nã sÏ ®­îc chøng minh b»ng kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®Æc thï. Nh÷ng qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ nµy sau ®ã ®­îc liªn hÖ víi c¸c môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï cña tµi kho¶n bÞ ¶nh h­ëng bëi c¸c lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu. Møc thÝch hîp cña rñi ro ph¸t hiÖn cña tõng môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï sau ®ã ®­îc x¸c ®Þnh theo m« h×nh rñi ro kiÓm to¸n . 2.2. ThÓ thøc ®Ó ®¹t ®­îc sù hiÓu biÕt. Trªn thùc tÕ, viÖc nghiªn cøu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t thay ®æi ®¸ng kÓ gi÷a c¸c C«ng ty kh¸ch hµng. Ở nh÷ng kh¸ch hµng cã quy m« nhá h¬n, nhiÒu kiÓm to¸n viªn chØ cÇn ®¹t mét møc hiÓu biÕt ®ñ ®Ó ®¸nh gi¸ liÖu c¸c b¸o c¸o cã thÓ kiÓm to¸n ®­îc hay kh«ng vµ ®Ó ®¸nh gi¸ m«i tr­êng kiÓm so¸t ®èi víi th¸i ®é cña ban Gi¸m ®èc, vµ x¸c ®Þnh tÝnh ®Çy ®ñ cña hÖ thèng kÕ to¸n cña kh¸ch hµng. Th­êng th×, víi tÝnh hiÖu qu¶, c¸c thñ tôc kiÓm so¸t ®­îc gi¶ ®Þnh lµ lín nhÊt, vµ rñi ro ph¸t hiÖn do ®ã sÏ thÊp. Ở nh÷ng kh¸ch hµng lín h¬n, nhÊt lµ víi c¸c hîp ®ång gia h¹n, kiÓm to¸n viªn lËp kÕ ho¹ch møc ®¸nh gi¸ thÊp cña rñi ro kiÓm so¸t cho hÇu hÕt c¸c phÇn cña cuéc kiÓm to¸n tr­íc khi cuéc kiÓm to¸n b¾t ®Çu. Ph­¬ng ph¸p th«ng dông lµ tr­íc hÕt ph¶i cã ®­îc mét sù hiÓu biÕt vÒ m«i tr­êng kiÓm so¸t vµ vÒ hÖ thèng kÕ to¸n ë møc kh¸ chi tiÕt, sau ®ã nhËn diÖn qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t, råi sau ®ã kh¶o s¸t tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t. KiÓm to¸n viªn cã thÓ kÕt luËn lµ rñi ro kiÓm so¸t lµ thÊp chØ sau khi tÊt c¶ ba b­íc trªn ®· hoµn thµnh. Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn: Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn ®Ó thu thËp hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t, trong ®ã cã hai c¸ch phæ biÕn nh­ sau: Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn theo kho¶n môc: c¸ch lµm nµy dÔ thùc hiÖn do tiÕp cËn víi tõng kho¶n môc c¸ biÖt. Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn theo chu tr×nh nghiÖp vô: theo ph­¬ng ph¸p nµy, kiÓm to¸n viªn xem xÐt c¸c chÝnh s¸ch, thñ tôc kiÓm so¸t ®Õn tõng chu tr×nh nghiÖp vô (chu tr×nh ®Çu t­ tµi chÝnh, chu tr×nh mua hµng vµ thanh to¸n, chu tr×nh tiÒn l­¬ng vµ nh©n viªn, chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn…). Ph­¬ng ph¸p nµy cho phÐp kiÓm to¸n viªn ph©n chia c¸c nghiÖp vô vµ c¸c sè d­ tµi kho¶n thµnh tõng lo¹i râ rµng (c¸c chu tr×nh) vµ sau ®ã kiÓm to¸n viªn cã thÓ t×m hiÓu vÒ c¸nh thøc kiÓm so¸t liªn quan ®Õn c¸c c¬ së dÉn liÖu cña tõng lo¹i nghiÖp vô vµ sè d­ tµi kho¶n trong chu tr×nh ®ã. 2.2.1. ThÓ thøc liªn quan víi c¸ch thiÕt kÕ vµ s¾p xÕp trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. NhiÖm vô cña kiÓm to¸n viªn trong qu¸ tr×nh thu thËp hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Lµ t×m ra c¸c nguyªn lý cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®ã, thÊy ®­îc chóng ®· ®­îc ®­a vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nh­ thÕ nµo, còng gièng nh­ giai ®o¹n t×m hiÓu ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng, c¸c thÓ thøc kiÓm to¸n viªn th­êng ¸p dông lµ: Dùa vµo kinh nghiÖm tr­íc ®©y cña kiÓm to¸n viªn víi kh¸ch hµng. HÇu hÕt c¸c cuéc kiÓm to¸n cña mét c«ng ty ®­îc thùc hiÖn hµng n¨m do cïng mét c«ng ty kiÓm to¸n. Ngo¹i trõ ®èi víi c¸c hîp ®ång ®Çu tiªn, kiÓm to¸n viªn b¾t ®Çu cuéc kiÓm to¸n víi mét sè lín th«ng tin vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng ®· thu thËp trong nh÷ng n¨m tr­íc. V× c¸c hÖ thèng vµ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t th­êng kh«ng thay ®æi th­êng xuyªn nªn th«ng tin cã thÓ ®­îc cËp nhËt ho¸ vµ mang sang cuéc kiÓm to¸n cña n¨m hiÖn hµnh. ThÈm vÊn nh©n viªn cña c«ng ty kh¸ch hµng. Mét ®iÓm b¾t ®Çu hîp lý ®Ó cËp nhËt th«ng tin ®­îc mang sang tõ cuéc kiÓm to¸n tr­íc, hoÆc ®Ó cã th«ng tin ban ®Çu, tõ nh÷ng nh©n viªn thÝch hîp cña c«ng ty kh¸ch hµng. ThÈm vÊn nh©n viªn c«ng ty kh¸ch hµng ë c¸c cÊp qu¶n lý vµ gi¸m s¸t cïng ®éi ngò nh©n viªn v¨n phßng th­êng ®­îc tiÕn hµnh nh­ mét phÇn cña qu¸ tr×nh thu thËp hiÓu biÕt vÒ c¸ch thiÕt kÕ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Xem xÐt sæ tay vÒ thñ tôc vµ chÕ ®é cña c«ng ty kh¸ch hµng. §Ó thiÕt kÕ, thùc hiÖn vµ duy tr× hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña m×nh, mét c«ng ty ph¶i cã nhiÒu lo¹i tµi liÖu chøng minh cña chÝnh m×nh. Chóng gåm c¸c sæ tay vµ tµi liÖu vÒ chÕ ®é (nh­ b¶n ®iÒu lÖ cña c«ng ty) vµ c¸c sæ tay vµ tµi liÖu vÒ thÓ thøc (nh­ sæ tay kÕ to¸n vµ s¬ ®å tæ chøc). Th«ng tin nµy ®­îc kiÓm to¸n viªn nghiªn cøu vµ th¶o luËn víi nh©n viªn c«ng ty ®Ó ®¶m b¶o lµ chóng ®­îc thuyÕt minh vµ hiÓu ®óng ®¾n. Thanh tra c¸c chøng tõ vµ sæ s¸ch ®· hoµn tÊt. C¸c nh©n tè cña m«i tr­êng kiÓm so¸t, c¸c chi tiÕt cña hÖ thèng kÕ to¸n, vµ sù vËn dông c¸c thñ tôc kiÓm so¸t, tÊt c¶ sÏ liªn quan víi sù ph¸t sinh cña rÊt nhiÒu chøng tõ vµ sæ s¸ch. Chóng sÏ ®­îc tr×nh bµy ë mét chõng mùc nµo ®ã trong c¸c sæ tay vÒ thñ tôc vµ chÕ ®é hiÖn cã. Qua viÖc thanh tra thùc tÕ c¸c chøng tõ vµ sæ s¸ch ®· hoµn tÊt, kiÓm to¸n viªn cã thÓ ®­a néi dung cña c¸c sæ tay vµo thùc tÕ vµ hiÓu râ chóng h¬n. ViÖc thanh tra còng cung cÊp b»ng chøng lµ c¸c chÕ ®é vµ thñ tôc kiÓm so¸t ®· ®­îc ®­a vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Quan s¸t c¸c mÆt ho¹t ®éng vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c«ng ty. Ngoµi viÖc thanh tra sæ s¸ch vµ tµi liÖu ®· hoµn tÊt, kiÓm to¸n viªn cã thÓ quan s¸t nh©n viªn c«ng ty kh¸ch hµng trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ chóng vµ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng viÖc kÕ to¸n b×nh th­êng vµ c¸c ho¹t ®éng kiÓm so¸t cña hä. §iÒu nµy cñng cè thªm sù hiÓu biÕt vµ kiÕn thøc lµ c¸c chÕ ®é vµ thñ tôc kiÓm so¸t ®· ®­îc ®­a vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Quan s¸t, thanh tra, vµ thÈm vÊn cã thÓ ®­îc kÕt hîp mét c¸ch thuËn lîi vµ hiÖu qña d­íi h×nh thøc cña mét nghiÖp vô kinh tÕ xuyªn suèt ®· ®Ò cËp ®Õn ë trªn. Víi thÓ thøc ®ã, kiÓm to¸n viªn chän mét hoÆc mét sè chøng tõ cho sù b¾t ®Çu cña mét lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ vµ theo dâi chóng trong suèt qu¸ tr×nh kÕ to¸n. Ngoµi viÖc thanh tra tµi liÖu chøng minh ®· hoµn tÊt cña nghiÖp vô kinh tÕ ®· chän ë mçi giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh ®ã, c¸c cuéc thÈm vÊn ®­îc thùc hiÖn vµ c¸c mÆt ho¹t ®éng hiÖn hµnh ®­îc quan s¸t. 2.2.2. Tµi liÖu chøng minh sù hiÓu biÕt. Ba ph­¬ng ph¸p chøng minh b»ng tµi liÖu sù hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé th­êng ®­îc sö dông lµ b¶ng t­êng thuËt, l­u ®å, vµ b¶ng c©u hái vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. KiÓm to¸n viªn cã thÓ sö dông mét trong ba ph­¬ng ph¸p hoÆc kÕt hîp c¶ ba ph­¬ng ph¸p tuú thuéc ®Æc ®iÓm cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n vµ quy m« kiÓm to¸n. B¶ng t­êng thuËt (Narrative) vÒ kiÓm so¸t néi bé lµ mét b¶n m« t¶ b»ng v¨n b¶n vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng. B¶ng t­êng thuËt ®óng c¸ch cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t liªn quan cã bèn ®Æc ®iÓm: Gèc cña mäi chøng tõ vµ sæ s¸ch trong hÖ thèng. VÝ dô, b¶ng m« t¶ ph¶i nãi râ ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch ®Õn tõ ®©u vµ c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng ph¸t sinh nh­ thÕ nµo. TÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh ®· x¶y ra. VÝ dô, nÕu sè tiÒn b¸n hµng ®­îc x¸c ®Þnh theo mét ch­¬ng tr×nh vi tÝnh lµ nh©n l­îng hµng göi ®i víi gi¸ tiªu chuÈn cña hµng tån kho th× ®iÒu nµy ph¶i ®­îc m« t¶. Sù chuyÓn giao cña mäi chøng tõ vµ sæ s¸ch trong hÖ thèng. ViÖc l­u tr÷ chøng tõ, göi chóng cho kh¸ch, huû bá chóng ®Òu ph¶i ®­îc tr×nh bµy. DÊu hiÖu chØ râ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t thÝch hîp víi qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t c¸c thñ tôc nµy bao gåm sù c¸ch ly vÒ tr¸ch nhiÖm (nh­ c¸ch ly viÖc ghi sæ tiÒn mÆt víi viÖc gi÷ tiÒn mÆt); phª chuÈn vµ t¸n thµnh; vµ kiÓm tra néi bé (nh­ so s¸nh ®¬n gi¸ b¸n víi c¸c hîp ®ång tiªu thô). ViÖc sö dông b¶ng t­êng thuËt rÊt th«ng dông ®èi víi c¸c hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®¬n gi¶n vµ dÔ m« t¶. Nh­ng bÊt lîi cña chóng lµ khã m« t¶ c¸c chi tiÕt cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé b»ng c¸c tõ râ vµ ®¬n gi¶n ®Ó lµm cho nã dÔ hiÓu mµ vÉn cung cÊp ®ñ th«ng tin cho qóa tr×nh ph©n tÝch cã hiÖu qu¶ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t (H×nh 2.3). H×nh 2.3: B¶ng m« t¶ vÒ kiÓm so¸t néi bé Bennington Co - Inc Thñ tôc thu quü Th¸ng 12- 19xx TÊt c¶ mäi kho¶n thu quü ®Òu ®­îc nhËn qua b­u ®iÖn d­íi d¹ng sÐc. Lorraina Martin, thñ quü, mçi s¸ng lÊy tõ b­u ®iÖn vµ giao cho Helen Ellis, phô tr¸ch sæ kÕ to¸n, d­íi d¹ng ch­a më. Ellis më th­ vµ ph©n ph¸t c¸c sÐc cña kh¸ch hµng ®­îc giao cho Martin. Martin sÏ ghi chÐp c¸c kho¶n tiÒn ®ã vµo nhËt ký thu quü, chuÈn bÞ hai liªn phiÕu ký th¸c vµ gñi c¸c kho¶n thu trong ngµy cho ng©n hµng National. Ng©n hµng sÏ göi l¹i phiÕu ký th¸c ®· nhËn qua b­u ®iÖn vµ Ellis sÏ l­u hå s¬ theo thø tù thêi gian. Ellis chuyÓn tõ nhËt ký th­ quü sang sæ c¸i phô kho¶n ph¶i thu hµng ngµy. Nh÷ng kh¸ch hµng bÞ göi l¹i bëi ng©n hµng (*) sÏ ®­îc Ellis giao cho ng­êi qu¶n lý «ng William Dale. «ng nµy sÏ theo dâi vµ ký th¸c. Ellis còng chuyÓn nh÷ng b¶n sao kª hµng th¸ng cña ng©n hµng d­íi d¹ng ch­a më cho Dale. Dale chØnh hîp b¶n sao kª hµng th¸ng cña ng©n hµng víi sè liÖu ®¬n vÞ, so s¸nh ngµy th¸ng vµ sè tiÒn ký th¸c víi bót to¸n trong sæ nhËt ký thu quü, kiÓm tra sù ®óng ®¾n cña c¸c kho¶n chiÕt khÊu b¸n hµng ®­îc ghi trong nhËt ký thu quü. Martin, Ellis vµ Dale ®Òu ®­îc b¶o hiÓm (**). KÕt luËn: KiÓm so¸t néi bé ®èi víi thu quü yÕu kÐm, kh«ng cã sù ph©n chia gi÷a c¸c chøc n¨ng giò tiÒn vµ chøc n¨ng ghi chÐp sæ s¸ch. V.M.H. Ngµy 6/7/19xx (*) Sec NSF (Not-Sufficient-Funds cheques) sÐc mµ ng­êi viÕt sÐc kh«ng cã ®ñ sè d­ ®Ó thanh to¸n. (**) Mét lo¹i “b¶o hiÓm trung thùc” (Fidelity bond) dµnh cho c¸c nh©n viªn chuyªn lµm c«ng t¸c thñ quü hoÆc gi÷ c¸c tµi s¶n dÔ mÊt kh¸c. H×nh 2.4a: C¸c ký hiÖu vÏ l­u ®å c¬ b¶n Chøng tõ – Tµi liÖu vµ c¸c b¸o c¸o c¸c lo¹i b»ng giÊy. VD: ho¸ ®¬n b¸n hµng Ký hiÖu qu¸ tr×nh - Mäi chøc n¨ng ho¹t ®éng; x¸c ®Þnh ho¹t ®éng g©y ra biÕn ®éng vÒ gi¸ trÞ, h×nh thøc hoÆc vÞ trÝ cña th«ng tin (1). VD: nh©n viªn tÝnh tiÒn lËp c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng. L­u tr÷ ngoµi d©y chuyÒn – L­u tr÷ ngoµi d©y chuyÒn vÒ chøng tõ, sæ s¸ch vµ hå s¬ EDP. VD: b¶n sao ho¸ ®¬n b¸n hµng ®­îc l­u tr÷ theo thø tù sè. B¨ng m¸y – Mét chøng cí hoÆc b¨ng m¸y céng ®­îc dïng cho c¸c môc ®Ých KiÓm so¸t. VD: b¨ng m¸y céng cña c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng. Ký hiÖu ®Çu vµo/ ®Çu ra - §­îc dïng ®Ó chØ c¸c th«ng tin nhËp hoÆc xuÊt ra khái hÖ thèng. VD: ViÖc nhËn ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch hµng. kh«ng QuyÕt ®Þnh - §­îc dïng ®Ó chØ mét quyÕt ®Þnh ®­îc thùc hiÖn ®ßi hái hµnh ®éng kh¸c víi c©u tr¶ lêi “cã” hoÆc “kh«ng” (hiÕm khi ®­îc dïng). VD: ph­¬ng thøc tÝn dông ®èi víi kh¸ch hµng cã tho¶ ®¸ng kh«ng? cã Lêi chó gi¶i - Lêi b×nh hoÆc lêi gi¶i thÝch thªm ®Ó lµm râ ý. VD: nh©n viªn tÝnh tiÒn kiÓm so¸t tÝn dông tr­íc khi lËp ho¸ ®¬n. §­êng vËn ®éng ®Þnh h­íng – h­íng vËn ®éng cña qu¸ tr×nh hoÆc sè liÖu. Ký hiÖu nèi – Lèi ra, hoÆc lèi vµo tõ mét phÇn kh¸c cña s¬ ®å, ®­îc ®¸nh dÊu b»ng c¸c con sè. VD: mét chøng tõ ®­îc chuyÓn tõ bé phËn nµy qua bé phËn kh¸c. §­êng vËn ®éng c¾t nhau. C¸c ký hiÖu riªng ®èi víi c¸c hÖ thèng EDP: PhiÕu ®ôc lç B¨ng ®ôc lç B¨ng tõ L­u tr÷ b»ng ®Üa hoÆc b»ng hép. Khi qu¸ tr×nh ®­îc thùc hiÖn b»ng tay th× th­êng dïng ký hiÖu nµy. L­u ®å (Flowchart) – bao gåm l­u ®å ngang vµ l­u ®å däc - lµ sù tr×nh bµy toµn bé c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ¸p dông còng nh­ m« t¶ c¸c chøng tõ, tµi liÖu cïng sù vËn ®éng vµ lu©n chuyÓn liªn tiÕp cña chóng b»ng c¸c ký hiÖu vµ biÓu ®å. Mét l­u ®å ®Çy ®ñ bao còng gåm bèn ®Æc ®iÓm ë trªn. Ph­¬ng ph¸p l­u ®å thuËn lîi chñ yÕu v× nã cã thÓ cung cÊp mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t vµ sóc tÝch vÒ hÖ thèng cña kh¸ch hµng, rÊt cã Ých ®èi víi kiÓm to¸n viªn vµ cã t¸c dông nh­ mét c«ng cô ph©n tÝch khi ®¸nh gi¸. Mét l­u ®å ®­îc lËp tèt gióp cho viÖc nhËn diÖn nh÷ng thiÕu sãt qua ®ã lµm dÔ dµng hiÓu râ vÒ hÖ thèng vËn hµnh. So víi b¶ng t­êng thuËt ph­¬ng ph¸p l­u ®å ®­îc ®¸nh gi¸ cao h¬n v× theo dâi mét l­u ®å dÔ h¬n lµ ®äc mét b¶ng t­êng thuËt. Ngoµi ra, cËp nhËt mét l­u ®å còng dÔ h¬n lµ cËp nhËt mét b¶ng t­êng thuËt. H×nh 2.4a,b tr×nh bµy mét sè ký hiÖu th­êng dïng ®Ó lËp l­u ®å. Kh«ng cÇn thiÕt ph¶i sö dông c¶ b¶ng t­êng thuËt vµ l­u ®å ®Ó cïng m« t¶ mét hÖ thèng v× c¶ hai ®Òu cã môc ®Ých m« t¶ dßng vËn ®éng cña chøng tõ vµ sæ s¸ch trong mét hÖ thèng kÕ to¸n. §«i khi sù kÕt hîp gi÷a b¶ng t­êng thuËt vµ l­u ®å ®­îc sö dông. QuyÕt ®Þnh nªn sö dông lo¹i nµo hoÆc kÕt hîp c¶ hai lo¹i phô thuéc vµo sù tho¶i m¸i t­¬ng ®èi ®èi víi viÖc nhËn biÕt cña c¸c kiÓm to¸n viªn n¨m hiÖn hµnh cïng c¸c n¨m sau vµ chi phÝ t­¬ng ®èi cña qu¸ tr×nh chuÈn bÞ. B¶ng c©u hái vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé (Questionnaire). Mét b¶ng c©u hái vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®Æt ra mét lo¹t c¸c c©u hái vÒ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t trong tõng lÜnh vùc kiÓm to¸n, kÓ c¶ c¸c m«i tr­êng kiÓm so¸t nh­ mét ph­¬ng tiÖn chØ cho kiÓm to¸n viªn c¸c khÝa c¹nh cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé mµ cã thÓ ch­a ®Çy ®ñ. Trong hÇu hÕt c¸c tr­êng hîp, b¶ng c©u hái ®­îc thiÕt kÕ víi yªu cÇu tr¶ lêi “cã” hoÆc “kh«ng”, mµ c¸c c©u tr¶ lêi “kh«ng” ph¶n ¸nh nh­îc ®iÓm tiÒm Èn cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. ¦u ®iÓm chñ yÕu cña c«ng cô nµy lµ ®­îc lËp s½n nªn kiÓm to¸n viªn cã thÓ tiÕn hµnh nhanh chãng mµ kh«ng bá sãt c¸c vÊn ®Ò quan träng. Nh­îc ®iÓm chñ yÕu lµ nh÷ng phÇn riªng lÎ cña c¸c hÖ thèng cña c«ng ty kh¸ch hµng ®­îc nghiªn cøu mµ kh«ng cung cÊp mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t. Ngoµi ra, do ®­îc thiÕt kÕ chung, nªn b¶ng c©u hái ®ã cã thÓ kh«ng ®­îc phï hîp víi mäi lo¹i h×nh doanh nghiÖp. H×nh 2.5 lµ mét vÝ dô b¶ng c©u hái vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé víi chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn. B¶ng c©u hái còng ®­îc thiÕt kÕ cho viÖc sö dông kÕt hîp víi b¶y môc tiªu kiÓm so¸t néi bé. Tõng môc tiªu (tõ A ®Õn G) lµ mét môc tiªu chi tiÕt khi nã ®­îc ¸p dông cho c¸c nghiÖp vô cña chu tr×nh b¸n hµng- thu tiÒn. §èi víi tÊt c¶ c¸c chu tr×nh kiÓm to¸n kh¸c còng nh­ vËy. H×nh 2.5: Mét phÇn b¶ng c©u hái vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn. Kh¸ch hµng: C«ng ty Hillsburg Hardware Ngµy kiÓm to¸n: 3/12/8x KiÓm to¸n viªn : MSW Ngµy hoµn tÊt 30/9/8x KiÓm tra bëi: FR Ngµy hoµn tÊt: 1/10/8x Môc ®Ých vµ c©u hái Tr¶ lêi NhËn xÐt Doanh sè Cã Kh«ng N/A A - Doanh sè ghi sæ lµ cña hµng ho¸ göi cho kh¸ch hµng cã thËt 1- ViÖc ghi sæ doanh sè cã ®­îc chøng minh b»ng c¸c chøng tõ vËn chuyÓn ®· ®­îc phª chuÈn vµ c¸c ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch ®· ®­îc t¸n thµnh hay kh«ng x Pam Dilley kiÓm tra c¸c tµi liÖu c¬ së B- C¸c nghiÖp vô tiªu thô ®­îc phª chuÈn ®óng ®¾n 1 - Ph­¬ng thøc tÝn dông cña kh¸ch cã ®­îc phª chuÈn bëi nh©n viªn cã tr¸ch nhiÖm kh«ng? x Bëi chñ tÞch c«ng ty Chulick 2 – LÖnh vËn chuyÓn b»ng v¨n b¶n cã ®¸nh sè tr­íc cã ®­îc quy ®Þnh cho mäi hµng ho¸ xuÊt ®i hay kh«ng? x 3 - Cã sö dông mét danh s¸ch gi¸ ®· phª chuÈn hay kh«ng? C - C¸c nghiÖp vô tiªu thô hiÖn cã ®Òu ®­îc ghi sæ 1 - Hµng göi ®i cã ®­îc theo dâi ghi sæ haykh«ng? x 2 - Chøng tõ vËn chuyÓn cã ®­îc kiÓm so¸t tõ v¨n phßng theo c¸ch cã thÓ ®¶m b¶o lµ tÊt c¶ hµng göi ®Òu ®· tÝnh tiÒn hay kh«ng? x 3 - Chøng tõ vËn chuyÓn cã ®­îc ®¸nh sè tr­íc vµ theo dâi ghi sæ hay kh«ng? x 4 - Ho¸ ®¬n b¸n hµng cã ®­îc ®¸nh sè tr­íc vµ theo dâi ghi sæ hay kh«ng? x Cã ®¸nh sè tr­íc nh­ng kh«ng ®­îc ghi chÐp- cÇn kh¶o s¸t thªm D - Doanh sè ghi sæ lµ cña sè hµng ho¸ ®­îc ®Æt mua vµ ®­îc tÝnh tiÒn vµ ghi sæ chÝnh x¸c 1 - Cã sù so s¸nh ®éc lËp gi÷a l­îng hµng ghi trªn chøng tõ vËn chuyÓn víi ho¸ ®¬n b¸n hµng hay kh«ng? x Bëi Pam Dilley, kiÓm so¸t bëi Chulick 2 - Cã sù thÈm tra néi bé, nhËn ®Þnh gi¸ vµ chÞu tr¸ch nhiÖm víi ho¸ ®¬n b¸n hµng hay kh«ng? x Bëi Pam Dilley 3 - Hµng th¸ng c¸c b¸o c¸o cã ®­îc göi cho kh¸ch hay kh«ng? x E - C¸c nghiÖp vô tiªu thô ®­îc ph©n lo¹i ®óng ®¾n 1 - Cã sù so s¸nh ®éc lËp gi÷a doanh sè ghi sæ víi c¬ cÊu tµi kho¶n hay kh«ng? x TÊt c¶ c¸c th­¬ng vô ®Òu b¸n chÞu vµ chØ cã mét tµi kho¶n doanh thu F - Doanh sè ghi sæ c¨n cø theo thêi gian 1 - Cã sù so s¸nh ®éc lËp gi÷a ngµy ghi trªn c¸c chøng tõ vËn chuyÓn víi ngµy ®­îc vµo sæ hay kh«ng? x Cã mét nh­îc ®iÓm trong hÖ thèng vµ chØ cÇn cã kh¶o s¸t bæ sung chÝnh thøc G - C¸c nghiÖp vô tiªu thô ®­îc ghi ®óng ®¾n vµo c¸c sæ phô vµ ®­îc tæng hîp chÝnh x¸c 1 - C¸c sæ nhËt ký cã ®­îc céng tæng riªng biÖt vµ ®­îc dèi chiÕu víi sæ c¸i tæng hîp vµ sæ c¸i phô hay kh«ng? x 2 - Hµng th¸ng cã sù ®iÒu hoµ gi÷a sæ phô c¸c kho¶n ph¶i thu víi sæ c¸i tæng hîp hay kh«ng? x ViÖc sö dông c¶ b¶ng c©u hái vµ l­u ®å sÏ rÊt hiÖu qu¶ cho viÖc hiÓu biÕt hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña c«ng ty kh¸ch hµng. C¸c l­u ®å cung cÊp mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t vÒ hÖ thèng ®ã cßn c¸c b¶ng c©u hái lµ nh÷ng b¶n kiÓm tra h÷u Ých ®Ó nh¾c nhë kiÓm to¸n viªn vÒ nhiÒu lo¹i kiÓm so¸t kh¸c nhau cã thÓ tån t¹i. Khi ®­îc sö dông ®óng ®¾n, sù kÕt hîp hai ph­¬ng ph¸p nµy sÏ cung cÊp cho kiÓm to¸n viªn mét sù m« t¶ tuyÖt vêi vÒ hÖ thèng. Ng­êi ta th­êng ­a chuéng viÖc sö dông c¸c b¶ng t­êng thuËt hoÆc s¬ ®å cña kh¸ch hµng víi yªu cÇu kh¸ch hµng ®iÒn vµo b¶ng c©u hái vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Khi c¸c b¶ng t­êng thuËt, s¬ ®å vµ b¶ng c©u hái kh«ng s½n cã tõ phÝa kh¸ch hµng th× kiÓm to¸n viªn ph¶i so¹n th¶o chóng. 2.3. Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t Sau khi kiÓm to¸n viªn cã ®­îc th«ng tin m« t¶ vµ b»ng chøng chøng minh cho c¸ch thiÕt kÕ cïng qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, th× cã thÓ thùc hiÖn ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t theo môc tiªu kiÓm so¸t chi tiÕt. §iÒu nµy th­êng ®­îc lµm riªng rÏ cho tõng lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu trong tõng chu kú nghiÖp vô. VÝ dô, trong chu kú b¸n hµng vµ thu tiÒn, c¸c lo¹i nghiÖp vô th­êng bao gåm doanh thu, doanh thu bÞ tr¶ l¹i, c¸c kho¶n thu tiÒn mÆt vµ kho¶n dù phßng vµ viÖc xo¸ sæ c¸c kho¶n kh«ng thu ®­îc. 2.3.1.NhËn diÖn c¸c môc tiªu kiÓm so¸t B­íc ®Çu tiªn trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ lµ nhËn diÖn c¸c môc tiªu kiÓm so¸t mµ theo ®ã qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ vËn dông. Trong b­íc nµy kiÓm to¸n viªn sÏ vËn dông c¸c môc tiªu kiÓm so¸t néi bé cô thÓ cho tõng lo¹i nghiÖp vô chñ yÕu cña c«ng ty mµ qua ®ã cã thÓ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t ®èi víi tõng kho¶n môc. H×nh 1.1 minh ho¹ viÖc khai triÓn c¸c môc tiªu kiÓm so¸t néi bé cho c¸c nghiÖp vô b¸n hµng. 2.3.2. NhËn diÖn c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®Æc thï B­íc tiÕp theo lµ nhËn diÖn c¸c chÕ ®é vµ thÓ thøc ®Æc thï cã ®ãng gãp vµo viÖc hoµn thµnh tõng môc tiªu. KiÓm to¸n viªn nhËn diÖn c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t thÝch ®¸ng b»ng viÖc ®i s©u vµo th«ng tin m« t¶ vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng. Nh÷ng chÕ ®é, thñ tôc vµ ho¹t ®éng mµ, theo sù ph¸n xÐt cña kiÓm to¸n viªn, cung cÊp sù kiÓm so¸t ®èi víi nghiÖp vô kinh tÕ liªn quan ®· ®­îc nhËn diÖn. Khi lµm viÖc nµy, liªn hÖ l¹i c¸c thñ tôc kiÓm so¸t tån t¹i vµ hái xem chóng cã tån t¹i hay kh«ng th­êng lµ ®iÒu cã Ých. VÝ dô, cã sù c¸ch ly tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ hay kh«ng vµ lµm sao ®¹t ®­îc ®iÒu nµy? Chøng tõ sö dông cã ®­îc thiÕt kÕ hoµn h¶o hay kh«ng? C¸c chøng tõ cã ®¸nh tr­íc sè thø tù cã ®­îc ghi chÐp ®óng ®¾n hay kh«ng? Khi thùc hiÖn viÖc ph©n tÝch nµy, kh«ng cÇn thiÕt ph¶i xem xÐt mäi qu¸ tr×nh kiÓm so¸t. KiÓm to¸n viªn ph¶i nhËn diÖn vµ ®­a vµo nh÷ng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®­îc dù kiÕn cã ¶nh h­ëng lín nhÊt ®Õn viÖc tho¶ m·n c¸c môc tiªu kiÓm so¸t, ®­îc gäi lµ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t chñ yÕu, v× chóng ®ñ ®Ó ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu kiÓm so¸t vµ sÏ mang l¹i tÝnh hiÖu qu¶ cho cuéc kiÓm to¸n. 2.3.3. NhËn diÖn vµ ®¸nh gi¸ c¸c nh­îc ®iÓm Nh­îc ®iÓm ®­îc ®¸nh gi¸ nh­ lµ sù v¾ng mÆt cña c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t thÝch ®¸ng, sÏ lµm t¨ng rñi ro cña viÖc tån t¹i c¸c sai ph¹m trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. Trong ph¸n ®o¸n cña kiÓm to¸n viªn, nÕu cã c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t kh«ng thÝch ®¸ng ®Ó tho¶ m·n mét trong sè c¸c môc tiªu th× dù kiÕn sai ph¹m ph¸t sinh sÏ t¨ng lªn. VÝ dô, nÕu kh«ng cã qu¸ tr×nh kiÓm tra néi bé cña viÖc ®¸nh gi¸ c¸c nghiÖp vô tiÒn l­¬ng th× kiÓm to¸n viªn cã thÓ kÕt luËn lµ cã nh­îc ®iÓm trong hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Ph­¬ng ph¸p 4 b­íc ®­îc dïng ®Ó nhËn diÖn nh÷ng nh­îc ®iÓm. NhËn diÖn c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t hiÖn cã. V× nh­îc ®iÓm lµ sù v¾ng mÆt cña c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t thÝch ®¸ng nªn kiÓm to¸n viªn tr­íc hÕt ph¶i biÕt hiÖn c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t nµo hiÖn cã. NhËn diÖn sù v¾ng mÆt cña c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t chñ yÕu. C¸c b¶ng c©u hái vÒ kiÓm so¸t néi bé, c¸c b¶ng t­êng thuËt vµ c¸c l­u ®å rÊt cã Ých ®Ó nhËn diÖn nh÷ng lÜnh vùc mµ v¾ng mÆt c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t chñ yÕu nªn kh¶ n¨ng sai ph¹m t¨ng lªn. Khi rñi ro kiÓm so¸t ®­îc ®¸nh gi¸ lµ trung b×nh hay cao th× ®ã th­êng lµ v¾ng sù v¾ng mÆt cña c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t. X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng c¸c sai ph¹m nghiªm träng cã thÓ x¶y ra. B­íc nµy nh»m nhËn diÖn c¸c sai sè cô thÓ hoÆc sai quy t¾c cô thÓ cã kh¶ n¨ng x¶y ra v× sù v¾ng mÆt cña c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t. TÇm quan träng cña mét hÖ thèng kiÓm so¸t yÕu kÐm t­¬ng xøng víi tÇm quan träng cña c¸c sai sè vµ sai quy t¾c cã kh¶ n¨ng tõ nã x¶y ra. Nghiªn cøu kh¶ n¨ng cña c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t bï trõ. C¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t bï trõ lµ mét qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ë trong hÖ thèng ®Ó bï l¹i qu¸ tr×nh yÕu kÐm. ThÝ dô th­êng gÆp ë mét c«ng ty nhá lµ sù tham gia tÝch cùc cña chñ së h÷u. Khi cã qu¸ tr×nh ®Òn bï, sù yÕu kÐm kh«ng cßn lµ mét mèi bËn t©m v× kh¶ n¨ng cña sai ph¹m ®· ®­îc lµm gi¶m xuèng võa ®ñ. H×nh 2.6: Nh÷ng nh­îc ®iÓm cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé Kh¸ch hµng: C«ng ty Airtight Machine B¶ng liÖt kª sè: P-3 Nh­îc ®iÓm trong kiÓm so¸t néi bé Ng­êi lËp: JR Chu kú: b¸n hµng vµ thu tiÒn Kú: 31/12/X8 Nh­îc ®iÓm Qu¸ tr×nh kiÓm so¸t bï trõ Sai sãt tiÒm Èn Träng yÕu ¶nh h­ëng ®Õn b»ng chøng kiÓm to¸n 1. Nh©n viªn phô tr¸ch c¸c kho¶n ph¶i thu chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi c¸c kho¶n ph¶i thu kh¸ch hµng Chñ së h÷u xem xÐt l¹i toµn bé sæ ghi nhí tÝn dông sau khi chóng ®­îc vµo sæ N/A(*) N/A N/A 2. Kh«ng cã qu¸ tr×nh thÈm tra néi bé víi ®¬n gi¸ b¸n Kh«ng cã Sai sè vÒ mÆt giÊy tê khi viÕt ho¸ ®¬n cho kh¸ch, khi chuyÓn vµo sæ c¸i phô vµ sù ph©n lo¹i tµi kho¶n Träng yÕu tiÒm Èn T¨ng c¸c cuéc kh¶o s¸t chi tiÕt cña nghiÖp vô tiªu thô lªn 125 nghiÖp vô (*) Non – Applicable: cã nh­ng kh«ng ¸p dông. H×nh 2.6 tr×nh bµy tµi liÖu chøng minh cho nh÷ng nh­îc ®iÓm cña chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn. Cét ¶nh h­ëng ®Õn b»ng chøng kiÓm to¸n cho thÊy ¶nh h­ëng cña sù yÕu kÐm ®Õn ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n kÕ ho¹ch cña kiÓm to¸n viªn. 2.3.4. B¶ng m« h×nh kiÓm so¸t NhiÒu kiÓm to¸n viªn sö dông b¶ng m« h×nh kiÓm so¸t ®Ó gióp cho qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t. PhÇn lín c¸c thÓ thøc liªn quan víi kiÓm so¸t ¶nh h­ëng ®Õn nhiÒu môc tiªu kiÓm so¸t vµ th­êng mét vµi thñ tôc kiÓm so¸t kh¸c nhau ¶nh h­ëng ®Õn cïng mét môc tiªu kiÓm so¸t nhÊt ®Þnh. TÝnh chÊt phøc t¹p nµy khiÕn cho b¶n m« h×nh kiÓm so¸t lµ mét c¸ch lµm h÷u Ých gióp cho viÖc ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t. B¶ng m« h×nh kiÓm so¸t ®­îc dïng ®Ó gióp cho viÖc nhËn diÖn c¶ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t lÉn nh÷ng nh­îc ®iÓm, vµ khi ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t. H×nh 2.7 minh ho¹ viÖc sö dông b¶ng m« h×nh kiÓm so¸t ®èi víi c¸c nghiÖp vô tiªu thô cña c«ng ty Airtight Machine. Khi x©y dùng b¶ng m« h×nh, c¸c môc tiªu cña kiÓm so¸t néi bé cña viÖc tiªu thô ®­îc liÖt kª theo cét, vµ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t thÝch hîp ®­îc liÖt kª theo hµng. Ngoµi ra, khi nhËn diÖn ®­îc c¸c nh­îc ®iÓm ®¸ng kÓ th× chóng còng ®­îc liÖt kª theo hµng ë phÝa d­íi danh s¸ch c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t chñ yÕu. PhÇn th©n cña b¶ng m« h×nh khi ®ã ®­îc dïng ®Ó ph¶n ¸nh nh÷ng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®ãng gãp nh­ thÕ nµo ®Ó hoµn thµnh c¸c môc tiªu kiÓm so¸t. H×nh 2.7: M« h×nh kiÓm so¸t doanh thu - C«ng ty Airtigh Machine Môc tiªu kiÓm so¸t néi bé - doanh thu Doanh thu b¸n hµng ghi sæ lµ cã thËt ( cã c¨n cø hîp lý) Doanh thu ®· ®­îc phª chuÈn ®óng ®¾n (sù phª chuÈn) C¸c nghiÖp vô b¸n hµng ®Òu ®­îc ghi sæ (tÝnh ®Çy ®ñ) Doanh thu b¸n hµng ®­îc tÝnh to¸n vµ vµo sæ ®óng ®¾n (®¸nh gi¸) Doanh thu b¸n hµng ®­îc ph©n lo¹i thÝch hîp (sù ph©n lo¹i) Doanh thu ®­îc ghi sæ ®óng thêi gian (thêi gian) NghiÖp vô b¸n hµng ®­îc ghi ®óng ®¾n vµo sæ phô vµ tæng hîp chÝnh x¸c TÝn dông ®­îc phª chuÈn tr­íc khi giao hµng C C Minh ho¹ qu¸ tr×nh kiÓm Doanh sè ®­îc chøng minh b»ng c¸c chøng tõ vËn chuyÓn ®· ®­îc phª chuÈn vµ c¸c ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch còng ®· ®­îc t¸n thµnh, chóng ®­îc ®Ýnh kÌm víi b¶n sao cña ho¸ ®¬n b¸n hµng C C so¸t chñ C¸ch ly tr¸ch nhiÖm gi÷a viÖc tÝnh tiÒn, ghi sæ tiªu thô, víi qu¶n lý c¸c kho¶n thu tiÒn mÆt C C C yÕu B¶n danh môc gi¸ ®· t¸n thµnh ®­îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh ®¬n gi¸ b¸n C C C¸c chøng tõ vËn chuyÓn ®­îc göi tiÕp cho bé phËn tÝnh tiÒn hµng ngµy vµ ®­îc tÝnh vµo ngµy tiÕp theo C C C¸c chøng tõ vËn chuyÓn vµ c¸c con sè trªn b¶n sao ho¸ ®¬n b¸n hµng ®­îc ghi chÐp theo dâi hµng tuÇn vµ ®èi chiÕu víi sæ nhËt ký b¸n hµng C C C¸c b¸o c¸c ®­îc göi cho tÊt c¶ kh¸ch hµng mçi th¸ng C C C Cã mét c¬ cÊu tµi kho¶n ®Çy ®ñ C Sæ nhËt ký b¸n hµng ®­îc c«ng l¹i hµng th¸ng vµ ®èi chiÕu víi sæ c¸i tæng hîp bëi mét ng­êi ®éc lËp thùc hiÖn C Nh­îc ®iÓm ThiÕu qu¸ tr×nh kiÓm tra néi bé vÒ ®¬n gi¸, qu¸ tr×nh ph©n lo¹i tµi kho¶n, c¸c phÐp nh©n, c¸c phÐp céng tæng sè, viÖc chuyÓn ho¸ ®¬n b¸n hµng vµ th­ ghi nhí tÝn dông W W W Qu¸ tr×nh ®¸nh gÝa rñi ro kiÓm so¸t phÐp tæng céng ThÊp ThÊp ThÊp Trung b×nh Trung b×nh ThÊp Trung b×nh C: Qu¸ tr×nh kiÓm so¸t tho¶ m·n mét phÇn hoÆc tho¶ m·n toµn bé môc tiªu W: Nh­îc ®iÓm ®· nhËn diÖn trªn h×nh 2.6 2.3.5. §¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t. Mét khi nh÷ng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t vµ nh÷ng nh­îc ®iÓm ®· ®­îc nhËn diÖn vµ liªn hÖ víi c¸c môc tiªu kiÓm so¸t th× khi ®ã cã thÓ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t. B¶ng m« h×nh kiÓm so¸t l¹i lµ mét c«ng cô h÷u Ých ®èi víi môc ®Ých nµy. H×nh 2.7 cho thÊy kiÓm to¸n viªn ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t ®èi víi doanh thu cña Airtight b»ng c¸ch xem xÐt l¹i tõng cét cña c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t thÝch ®¸ng vµ c¸c nh­îc ®iÓm, vµ b»ng viÖc hái: “Kh¶ n¨ng mµ sai sè hoÆc sai quy t¾c träng yÕu cña lo¹i ph¶i ®­îc kiÓm so¸t sÏ kh«ng bÞ ng¨n chÆn hoÆc bÞ ph¸t hiÖn vµ söa sai theo nh÷ng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t nµy, vµ ¶nh h­ëng cña nh÷ng nh­îc ®iÓm nµy lµ g×?” nÕu kh¶ n¨ng lµ thÊp, th× rñi ro kiÓm so¸t sÏ cao,v.v… 2.3.6. Th«ng b¸o c¸c h¹n chÕ ph¸t hiÖn ®­îc. Trong qu¸ tr×nh thu thËp hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kÕ to¸n, hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ thùc hiÖn thö nghiÖm kiÓm so¸t, kiÓm to¸n viªn thu ®­îc th«ng tin Uû ban kiÓm to¸n quan t©m ®Ó hoµn thµnh tr¸ch vô cña Uû ban. Nh÷ng th«ng tin ®ã liªn quan ®Õn c¸c nh­îc ®iÓm lín trong c¸ch thiÕt kÕ vµ ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé (khuyÕt ®iÓm) vµ ®­îc gäi lµ nh÷ng h¹n chÕ cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé (VSA 400) hay c¸c ®iÒu kiÖn cã thÓ b¸o c¸o ®­îc (SAS 60). C¸c h¹n chÕ nµy ph¶i ®­îc th«ng b¸o cho Uû ban kiÓm to¸n lµ mét phÇn cña mäi cuéc kh¶o s¸t kiÓm to¸n. NÕu c«ng ty kh¸ch hµng kh«ng cã mét Uû ban kiÓm to¸n th× khi ®ã ph¶i th«ng b¸o cho ng­êi hoÆc nh÷ng ng­êi trong tæ chøc cã tr¸ch nhiÖm chung cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, vÝ dô nh­ Héi ®ång qu¶n trÞ hoÆc ban gi¸m ®èc hay chñ së h÷u. ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 400 quy ®Þnh: “KiÓm to¸n viªn ph¶i th«ng b¸o trong thêi gian nhanh nhÊt cho ng­êi cã tr¸ch nhiÖm cña ®¬n vÞ vÒ nh÷ng h¹n chÕ chñ yÕu trong thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé” ViÖc th«ng b¸o ph¶i thùc hiÖn b»ng v¨n b¶n. NÕu xÐt thÊy chØ cÇn th«ng b¸o b»ng lêi nãi th× néi dung th«ng b¸o còng ph¶i ®­îc l­u l¹i b»ng giÊy trong hå s¬ kiÓm to¸n . H×nh 2.8 lµ vÝ dô minh ho¹ vÒ th­ th«ng b¸o nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. H×nh 2.8: Th­ vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé Johnson and seyGroves V¨n phßng kÕ to¸n viªn c«ng chøng 2016, Village Boulevard Troy, Michigan 48801 12-2-19X8 KÝnh göi: Héi ®ång qu¶n trÞ C«ng ty airtight Machine 1729 Athens Street Th­a quý «ng, Khi chóng t«i lËp kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn cuéc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh cña c«ng ty Airtight Machine cho n¨m kÕt thóc ngµy 31/12/19X7, chóng t«i ®· xem xÐt hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña c«ng ty ®Ó x¸c ®Þnh c¸c thÓ thøc kiÓm to¸n nh»m môc ®Ých tr×nh bµy quan ®iÓm cña m×nh vÒ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh vµ kh«ng thÓ b¶o ®¶m vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Tuy nhiªn, chóng t«i ghi nhËn mét sè vÊn ®Ò nhÊt ®Þnh liªn quan ®Õn hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, vµ sù ho¹t ®éng cña nã mµ chóng t«i cho ®ã lµ ®iÒu kiÖn cã thÓ th«ng b¸o ®­îc theo c¸c chuÈn mùc do viÖn kÕ to¸n viªn c«ng Mü ban hµnh. Nh÷ng ®iÒu kiÖn cã thÓ b¸o c¸o ®­îc gåm nh÷ng vÊn ®Ò g©y sù chó ý cña chóng t«i cã liªn quan ®Õn nh÷ng khuyÕt ®iÓm quan träng trong thiÕt kÕ hoÆc trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé mµ theo sù ph¸n xÐt cña cóng t«i, cã thÓ ¶nh h­ëng bÊt lîi ®Õn kh¶ n¨ng ghi chÐp, xö lý, tæng hîp, vµ c¸c b¸o c¸o sè liÖu tµi chÝnh phï hîp víi nh÷ng lêi x¸c nhËn cña ban qu¶n trÞ trªn c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh. VÊn ®Ò ®­îc ghi nhËn lµ thiÕu sù kiÓm tra ®éc lËp ®èi víi ®¬n gi¸, c¸c phÐp nh©n, c¸c phÐp céng tæng sè, vµ viÖc chuyÓn sæ c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng vµ c¸c th­ ghi nhí tÝn dông. HËu qu¶ lµ sai sãt trong nh÷ng ho¹t ®éng nµy cã thÓ x¶y ra vµ kh«ng ®­îc söa ch÷a g©y ¶nh h­ëng bÊt lîi ®Õn doanh thu thuÇn ghi sæ vµ c¸c kho¶n ph¶i thu ®­îc ghi sæ. KhuyÕt ®iÓm nµy ®Æc biÖt quan träng v× møc tiªu thô b×nh qu©n cã quy m« lín cña c«ng ty Airtight Machine. B¸o c¸o nµy chØ nh»m dµnh cho th«ng tin vµ viÖc sö dông th«ng tin cña Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban qu¶n trÞ, vµ nh÷ng ng­êi kh¸c ë c«ng ty Airtight Machine. RÊt ch©n thµnh Ký tªn Th­ qu¶n lý. Ngoµi c¸c h¹n chÕ ph¸t hiÖn ®­îc, kiÓm to¸n viªn th­êng quan s¸t nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé Ýt quan träng h¬n, còng nh­ c¸c c¬ héi ®Ó kh¸ch hµng thùc hiÖn c¶i tiÕn ho¹t ®éng. Lo¹i vÊn ®Ò nµy còng ph¶i ®­îc th«ng b¸o cho kh¸ch hµng. H×nh thøc th«ng b¸o th­êng lµ mét th­ riªng biÖt cho môc ®Ých ®ã, gäi lµ th­ qu¶n lý. 2.4. Kh¶o s¸t c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t. C¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t mµ kiÓm to¸n viªn ®· nhËn diÖn ®­îc trong qóa tr×nh ®¸nh gi¸ nh­ viÖc lµm gi¶m rñi ro kiÓm so¸t (nh÷ng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t chñ yÕu) ®Ó ®¶m b¶o lµ chóng ®· ®­îc vËn hµnh hiÖu qu¶ trong suèt kú kiÓm to¸n hoÆc hÇu nh­ hÕt kú kiÓm to¸n. VÝ dô, trªn h×nh 2.7, mçi qu¸ tr×nh kiÓm so¸t chñ yÕu ph¶i ®­îc chøng minh b»ng c¸c cuéc kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t thÝch hîp. 2.4.1. C¸c thÓ thøc kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t. Bèn lo¹i thÓ thøc ®­îc dïng ®Ó lµm c¨n cø cho ho¹t ®éng cña c¸c chÕ ®é vµ thÓ thøc liªn quan víi kiÓm so¸t. Chóng gåm: ThÈm vÊn c¸c nh©n viªn c«ng ty thÝch hîp: MÆc dï thÈm vÊn nãi chung kh«ng ph¶i lµ mét nguån b»ng chøng v÷ng ch¾c vÒ sù ho¹t ®éng hiÖu qu¶ cña c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t, nã vÉn lµ mét h×nh thøc b»ng chøng thÝch hîp. VÝ dô, kiÓm to¸n viªn cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc lµ nh©n viªn kh«ng ®­îc uû quyÒn th× kh«ng ®­îc phÐp tra cøu hå s¬ cña m¸y vi tÝnh, qua viÖc thÈm vÊn ng­êi kiÓm so¸t c¸c ®Üa vi tÝnh. KiÓm tra c¸c chøng tõ, sæ s¸ch, vµ b¸o c¸o. RÊt nhiÒu ho¹t ®éng vµ thÓ thøc liªn quan víi kiÓm so¸t ®Ó l¹i mét dÊu vÕt râ rµng trªn b»ng chøng b»ng tµi liÖu. VÝ dô, gi¶ sö lµ khi nhËn ®­îc ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch, ®¬n nµy sÏ ®­îc dïng ®Ó lËp ho¸ ®¬n b¸n hµng cho kh¸ch ®· phª chuÈn tÝn dông. §¬n ®Æt hµng cña kh¸ch ®Ýnh kÌm víi ho¸ ®¬n b¸n hµng lµ sù phª chuÈn cña viÖc xö lý tiÕp tôc. KiÓm to¸n viªn xem xÐt c¸c chøng tõ ®Ó ®¶m b¶o chóng ®Çy ®ñ vµ t­¬ng xøng mét c¸ch ®óng ®¾n, nh÷ng ch÷ ký hoÆc nh÷ng ch÷ t¾t quy ®Þnh ®Òu cã ®ñ. Quan s¸t. C¸c h×nh thøc ho¹t ®éng kh¸c liªn quan víi kiÓm so¸t kh«ng ®Ó l¹i dÊu vÕt lµm b»ng chøng. VÝ dô, sù c¸ch ly tr¸ch nhiÖm dùa trªn nh÷ng ng­êi cô thÓ thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ vµ th­êng kh«ng cã tµi liÖu chøng minh cho sù thùc hiÖn riªng biÖt nµy. §èi víi nh÷ng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t mµ kh«ng ®Ó l¹i b»ng chøng b»ng tµi liÖu, kiÓm to¸n viªn th­êng quan s¸t sù vËn dông chóng. Lµm l¹i. Còng cã nh÷ng ho¹t ®éng liªn quan kiÓm so¸t mµ cã chøng tõ vµ tµi liÖu liªn quan, nh­ng néi dung kh«ng ®ñ cho môc ®Ých ®¸nh gi¸ liÖu c¸c qu¸ tr×nh kiÓm cã ho¹t ®éng hiÖu qu¶ hay kh«ng cña kiÓm to¸n viªn. VÝ dô, gi¶ sö gi¸ trªn c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng ph¶i ®­îc kiÓm tra l¹i theo danh s¸ch gi¸ chuÈn cña c«ng ty kh¸ch hµng lµ mét thÓ thøc thÈm tra néi bé nh­ng kh«ng cã dÊu hiÖu cña sù thùc thi nµy ®­îc ghi trªn ho¸ ®¬n b¸n hµng. Trong nh÷ng tr­êng hîp nh­ vËy, th«ng th­êng kiÓm to¸n viªn ph¶i thùc tÕ lµm l¹i ho¹t ®éng kiÓm so¸t ®Ó xem liÖu c¸c kÕt qu¶ ®· thu ®­îc cã ®óng ®¾n hay kh«ng. Ở vÝ dô nµy, kiÓm to¸n viªn cã thÓ lµm l¹i thñ tôc trªn b»ng c¸ch theo dâi gi¸ b¸n víi danh s¸ch gi¸ ®· phª chuÈn cßn hiÖu lùc vµo ngµy nghiÖp vô kinh tÕ ph¸t sinh. NÕu kh«ng t×m thÊy sai sãt, kiÓm to¸n viªn cã thÓ kÕt luËn lµ thÓ thøc ®ang vËn hµnh ®óng nh­ ®· ®Ò ra. 2.4.2. Ph¹m vi cña c¸c thÓ thøc Ph¹m vi kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t phô thuéc vµo møc ®¸nh gi¸ dù ®Þnh cña rñi ro kiÓm so¸t. NÕu kiÓm to¸n viªn muèn mét møc ®¸nh gi¸ thÊp h¬n cña rñi ro kiÓm so¸t c¸c cuéc kiÓm so¸t s©u réng h¬n ®­îc ¸p dông, c¶ vÒ sè l­îng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®­îc kh¶o s¸t vµ ph¹m vi cña c¸c cuéc kh¶o s¸t cña tõng qu¸ tr×nh kiÓm so¸t. VÝ dô, nÕu kiÓm to¸n viªn muèn sö dông mét møc ®¸nh gÝa thÊp cña rñi ro kiÓm so¸t, quy m« mÉu ®Ó ¸p dông c¸c thñ tôc kiÓm tra, quan s¸t vµ lµm l¹i sÏ lín h¬n. Dùa vµo b»ng chøng ë cuéc kiÓm to¸n cña n¨m tr­íc: NÕu b»ng chøng thu ®­îc trong lÇn kiÓm to¸n cña n¨m tr­íc chØ râ r»ng mét qu¸ tr×nh kiÓm so¸t chñ yÕu ®· ho¹t ®éng hiÖu qu¶ vµ kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh lµ nã vÉn nh­ cò th× ph¹m vi cña cuéc kh¶o s¸t kiÓm so¸t nµy sÏ ®­îc thu hÑp l¹i ®Õn mét chõng mùc nµo ®ã trong n¨m hiÖn hµnh. VÝ dô, ë mét sè t×nh huèng nhÊt ®Þnh, kiÓm so¸t ®· ®Ó l¹i c¸c b»ng chøng b»ng chøng tõ. Kh«ng kh¶o s¸t toµn bé kú ®ang ®­îc kiÓm to¸n. Mét c¸ch lý t­ëng th× c¸c kh¶o s¸t kiÓm so¸t ph¶i ®­îc ¸p dông cho c¸c nghiÖp vô kinh tÕ vµ c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t cña c¶ kú ®ang ®­îc kiÓm to¸n. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ kh«ng ph¶i lu«n lu«n ®Òu lµm nh­ vËy. Khi kh«ng kh¶o s¸t c¶ kú, kiÓm to¸n viªn ph¶i x¸c ®Þnh xem liÖu nh÷ng thay ®æi cña c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t cã x¶y ra trong thêi kú kh«ng ®­îc kh¶o s¸t hay kh«ng, vµ thu thËp nh÷ng vÊn ®Ò hiÓn nhiªn vÒ b¶n chÊt vµ ph¹m vi cña mäi thay ®æi. 2.4.3. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c cuéc kh¶o s¸t kiÓm so¸t víi c¸c thÓ thøc ®Ó cã ®­îc sù hiÓu biÕt CÇn l­u ý lµ cã mét sù chång chÐo ®¸ng kÓ gi÷a c¸c kh¶o s¸t kiÓm so¸t víi c¸c thÓ thøc ®Ó cã ®­îc sù hiÓu biÕt. C¶ hai ®Òu bao gåm thÈm vÊn, kiÓm tra, vµ quan s¸t. Cã hai ®iÓm kh¸c nhau chÝnh trong viÖc vËn dông c¸c thÓ thøc th«ng th­êng nµy gi÷a c¸c giai ®o¹n. Mét lµ, ®Ó ®¹t ®­îc sù hiÓu biÕt, c¸c thÓ thøc ®­îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c chÕ ®é vµ thÓ thøc kiÓm so¸t ®­îc nh×n nhËn lµ mét phÇn cña sù hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. C¸c kh¶o s¸t kiÓm so¸t, ng­îc l¹i chØ ®­îc ¸p dông khi møc ®¸nh gi¸ cña rñi ro kiÓm so¸t thÊp h¬n møc tèi ®a, vµ khi ®ã chØ cho c¸c qóa tr×nh kiÓm so¸t chñ yÕu. Hai lµ, c¸c thÓ thøc ®Ó ®¹t ®­îc sù hiÓu biÕt ®­îc thùc thi chØ cho mét hoÆc mét sè Ýt nghiÖp vô kinh tÕ hoÆc trong tr­êng hîp quan s¸t th× ë mét thêi ®iÓm duy nhÊt. C¸c kh¶o s¸t kiÓm so¸t ®­îc thùc thi cho nh÷ng mÉu lín h¬n (cã thÓ tõ 20 ®Õn 100 nghiÖp vô), vµ c¸c quan s¸t th­êng ®­îc lµm ë nhiÒu thêi ®iÓm. §èi víi c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t chñ yÕu, kh¶o s¸t kiÓm so¸t kh¸c víi sù lµm l¹i mµ vÒ c¬ b¶n lµ sù më réng c¸c thÓ thøc liªn quan ®Ó cã ®­îc sù hiÓu biÕt. V× lý do nµy, khi kiÓm to¸n viªn b¾t ®Çu lËp kÕ ho¹ch ®Ó ®¹t ®­îc mét møc ®¸nh gi¸ thÊp cña rñi ro kiÓm so¸t, hä sÏ kÕt hîp c¶ hai h×nh thøc thÓ thøc víi nhau vµ thùc hiÖn chóng mét c¸ch ®ång thêi. H×nh 2.9: Mèi quan hÖ gi÷a møc®¸nh gi¸ kÕ ho¹ch cña rñi ro kiÓm so¸t víi ph¹m vi cña c¸c thÓ thøc. Lo¹i thÓ thøc Møc ®¸nh gi¸ kÕ ho¹ch cña rñi ro kiÓm so¸t Møc cao: ChØ cã ®­îc sù hiÓu biÕt Møc thÊp: Kh¶o s¸t kiÓm so¸t ThÈm vÊn Thanh tra Quan s¸t Lµm l¹i Cã, më réng Cã, víi nghiÖp vô xuyªn suèt Cã, víi nghiÖp vô xuyªn suèt Kh«ng Cã, mét sè Cã, sö dông viÖc chon mÉu Cã, víi nhiÒu lÇn Cã, sö dông viÖc chän mÉu H×nh 2.9 minh ho¹ kh¸i niÖm nµy víi nhiÒu chi tiÕt h¬n. Khi chØ cã yªu cÇu nghiªn cøu tèi thiÓu vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®­îc lËp kÕ ho¹ch, kiÓm to¸n viªn sÏ tiÕn hµnh mét nghiÖp vô kinh tÕ xuyªn suèt. Lµm nh­ vËy, kiÓm to¸n viªn ph¶i x¸c ®Þnh lµ c¸c chøng tõ chøng minh cña cuéc kiÓm to¸n ®· ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c, vµ nhËn xÐt lµ c¸c ho¹t ®éng liªn quan víi kiÓm so¸t ®· m« t¶ ®ang vËn hµnh. Khi rñi ro kiÓm so¸t ®­îc ®¸nh gi¸ thÊp h¬n møc tèi ®a th× kh«ng chØ mét nghiÖp vô xuyªn suèt ®­îc thùc thi mµ mét mÉu lín h¬n gåm c¸c chøng tõ còng ®­îc kiÓm tra ®Ó t×m c¸c dÊu hiÖu vÒ sù ho¹t ®éng hiÖu qu¶ cña c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t t­¬ng tù, khi c¸c qu¸ tr×nh quan s¸t ®­îc thùc hiÖn, chóng sÏ s©u réng h¬n vµ th­êng ë mét sè thêi ®iÓm. Ngoµi ra, kiÓm to¸n viªn còng lµm l¹i mét sè thÓ thøc kiÓm so¸t nµo ®ã. PhÇn III ®¸nh gi¸, nhËn xÐt vÒ quy tr×nh ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ ®­îc thiÕt lËp vµ duy tr× nh»m ph¸t hiÖn, ng¨n chÆn c¸c gian lËn vµ sai sãt trong ho¹t ®éng tµi chÝnh kÕ to¸n cña ®¬n vÞ hoµn thµnh tèt c¸c môc tiªu ®· ®Æt ra. ViÖc ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong doanh nghiÖp ®­îc tiÕn hµnh theo mét tr×nh tr×nh tù logic chÆt chÏ cã thÓ kh¸i qu¸t qua 4 b­íc c¬ b¶n sau: 1) Thu thËp hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ m« t¶ chi tiÕt hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trªn c¸c giÊy tê lµm viÖc: c«ng viÖc nµy ®­îc thùc hiÖn trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn, c¸ch thøc thùc hiÖn ®Ó ®¹t ®­îc sù hiÓu biÕt ®· ®­îc tr×nh bµy trong môc 2.2. 2) §¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t ®Ó lËp kÕ ho¹ch cho tõng kho¶n môc: Møc ®é rñi ro kiÓm so¸t ban ®Çu nµy sÏ ®­îc chøng minh b»ng viÖc thùc hiÖn c¸c kh¶o s¸t (thö nghiÖm kiÓm so¸t) ë giai ®o¹n hai cña cuéc kiÓm to¸n tr­íc khi kiÓm to¸n viªn ®­a ra møc ®é rñi ro kiÓm so¸t thÝch hîp ®­îc sö dông. Trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh viÖc ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn viÖc x¸c ®Þnh c¸c phÐp thö nghiÖm sÏ ¸p dông. NÕu rñi ro kiÓm so¸t ®­îc ®¸nh gi¸ ë møc tèi ®a (khi kiÓm so¸t néi bé kh«ng ho¹t ®éng hoÆc ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶) th× kiÓm to¸n viªn ph¶i t¨ng c­êng c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n ®Ó ph¸t hiÖn c¸c sai ph¹m, khi ®ã kiÓm to¸n viªn kh«ng cÇn thùc hiÖn thö nghiÖm kiÓm so¸t (thö nghiÖm tu©n thñ). NÕu rñi ro kiÓm so¸t ®­îc ®¸nh gi¸ thÊp h¬n møc tèi ®a kiÓm to¸n viªn sÏ dùa vµo kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ ®Ó gi¶m bít thö nghiÖm c¬ b¶n trªn sè d­ vµ nghiÖp vô. Tr­êng hîp nµy, kiÓm to¸n viªn sÏ thùc hiÖn tuÇn tù thö nghiÖm kiÓm so¸t vµ thö nghiÖm c¬ b¶n. Tuy nhiªn ®ã chØ lµ sù ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t.ViÖc ®¸nh gi¸ l¹i rñi ro kiÓm so¸t vµ thiÕt kÕ l¹i c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n trªn sè d­ vµ c¸c nghiÖp vô (nÕu cÇn thiÕt) sÏ ®­îc thùc hiÖn dùa trªn kÕt qu¶ cña viÖc thùc hiÖn thö nghiÖm kiÓm so¸t. 3) Thùc hiÖn thö nghiÖm kiÓm so¸t (thö nghiÖm tu©n thñ): Môc ®Ých cña thö nghiÖm nµy lµ thu thËp b»ng chøng vÒ sù h÷u hiÖu cña c¸c qui chÕ vµ thñ tôc kiÓm so¸t ®Ó gi¶m bít c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n trªn sè d­ vµ nghiÖp vô. Ngoµi ra, kiÓm to¸n viªn cã thÓ thùc hiÖn c¸c thñ tôc kiÓm to¸n kh¸c ®Ó thu thËp b»ng chøng vÒ tÝnh hiÖu qña cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. 4) LËp b¶ng ®¸nh gi¸ kiÓm so¸t néi bé: ViÖc tæng hîp kÕt qu¶ kh¶o s¸t vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cã thÓ ®­îc thùc hiÖn qua viÖc lËp B¶ng ®¸nh gi¸ kiÓm so¸t néi bé hoÆc qua h×nh thøc kh¸c. Sau ®ã kiÓm to¸n viªn ®¸nh gi¸ l¹i rñi ro kiÓm so¸t vµ thiÕt kÕ l¹i c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n trªn c¸c sè d­ vµ c¸c nghiÖp vô (nÕu cÇn thiÕt). NÕu sau khi thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm kiÓm so¸t, kiÓm to¸n viªn kh«ng thu ®­îc b»ng chøng vÒ sù h÷u hiÖu cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé th× kiÓm to¸n viªn ph¶i ®iÒu chØnh l¹i sù ®¸nh gi¸ cña m×nh vÒ rñi ro kiÓm so¸t trªn c¬ së kÕt qu¶ c¸c thö nghiÖm trªn. KiÓm to¸n viªn chØ gi÷ l¹i ®¸nh gi¸ ban ®Çu cña m×nh vÒ rñi ro kiÓm so¸t nÕu kÕt qu¶ thö nghiÖm kiÓm so¸t cho thÊy c¸c thñ tôc kiÓm so¸t thùc sù h÷u hiÖu nh­ ®¸nh gi¸ ban ®Çu cña kiÓm to¸n viªn. KÕt luËn KiÓm to¸n viªn ph¶i cã ®­îc hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng, ®iÒu nµy ®· ®­îc quy ®Þnh râ trong nhãm chuÈn mùc thùc hµnh kiÓm to¸n. Do vËy, chóng ta còng thÊy møc ®é cÇn thiÕt, quan träng cña viÖc nghiªn cøu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh. Nghiªn cøu ®Çy ®ñ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n ®Ó phôc vô cho viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch kiÓm to¸n phï hîp lµ vÊn ®Ò khã. Song ®Ó cã mét b¸o c¸o kh¶o s¸t vµ kÕt qu¶ kiÓm to¸n ®¶m b¶o chÊt l­îng nhÊt thiÕt ph¶i thùc hiÖn tèt c«ng viÖc nµy, qua ®ã míi cã thÓ gióp ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n hoµn thiÖn c«ng t¸c qu¶n lý vµ n©ng cao hiÖu qu¶ trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. §Ò ¸n nµy lµ viÖc ¸p dông nh÷ng kiÕn thøc ®· ®­îc häc trong nhµ tr­êng vµo nghiªn cøu khoa häc. Víi thêi gian t­¬ng ®èi ng¾n ®Ó thu thËp tµi liÖu hoµn thµnh ®Ò ¸n nªn bµi lµm kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vÒ c¸ch nh×n nhËn vÊn ®Ò vÒ h×nh thøc tr×nh bµy còng nh­ néi dung khoa häc vµ tÝnh logic cña nã. Em mong ®­îc sù chØ b¶o vµ gãp ý cña thµy ®Ó hoµn thiÖn ®Ò ¸n nµy vµ rót kinh nghiÖm trong nh÷ng lÇn viÕt sau. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n. môc lôc Lêi nãi ®Çu 1 PhÇn I: Tæng quan vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé 2 1.1. Vai trß cña viÖc nghiªn cøu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng trong quy tr×nh kiÓm to¸n 2 1.2. B¶n chÊt cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé 3 1.3. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n 5 1.3.1. Tr¸ch nhiÖm cña ban Gi¸m ®èc 5 1.3.2. Sù ®¶m b¶o hîp lý 5 1.3.3. Nh÷ng giíi h¹n cè h÷u 5 1.3.4. Ph­¬ng ph¸p xö lý sè liÖu 6 1.4. C¸c yÕu tè c¬ b¶n cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé 6 1.4.1. M«i tr­êng kiÓm to¸n 6 1.4.2. HÖ thèng kÕ to¸n 9 1.4.3. C¸c thñ tôc kiÓm to¸n 10 PhÇn II: §¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t 12 2.1. Kh¸i qu¸t vÒ qu¸ tr×nh thu thËp hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé 12 2.1.1. C¸c lý do cña viÖc ph¶i hiÓu biÕt ®Çy ®ñ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®Ó lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n 12 2.1.2. HiÓu biÕt vÒ c¸ch thiÕt kÕ vµ ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé 14 2.1.3. §¸nh gi¸ vµ quyÕt ®Þnh 15 2.1.4. Kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t 17 2.1.5. Rñi ro ph¸t hiÖn vµ c¸c kh¶o s¸t kÕ ho¹ch vÒ sè d­ trªn b¸o cao tµi chÝnh 18 2.2. ThÓ thøc ®Ó ®¹t ®­îc sù hiÓu biÕt 18 2.2.1 ThÓ thøc liªn quan víi c¸ch thiÕt kÕ vµ s¾p xÕp trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng 19 2.2.2. Tµi liÖu chøng minh sù hiÓu biÕt 20 2.3. Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t 26 2.3.1. NhËn diÖn c¸c môc tiªu kiÓm so¸t 26 2.3.2. NhËn diÖn c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t ®Æc thï 26 2.3.3. NhËn diÖn vµ ®¸nh gi¸ c¸c nh­îc ®iÓm 27 2.3.4. B¶ng m« h×nh kiÓm so¸t 28 2.3.5. §¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t 30 2.3.6. Th«ng b¸o c¸c h¹n chÕ ph¸t hiÖn ®­îc 30 2.4. Kh¶o s¸t c¸c qu¸ tr×nh kiÓm so¸t 32 2.4.1. C¸c thÓ thøc kh¶o s¸t qu¸ tr×nh kiÓm so¸t 32 2.4.2. Ph¹m vi cña c¸c thÓ thøc 33 2.4.3. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c cuéc kh¶o s¸t kiÓm so¸t víi c¸c thÓ thøc ®Ó cã ®­îc sù hiÓu biÕt 33 PhÇn III: §¸nh gi¸, nhËn xÐt vÒ quy tr×nh ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé 35 KÕt luËn 37