Đề án Thị trường chứng khoán với phát triển kinh tế và mối quan hệ với Công ty Cổ phần

viÖc mua b¸n cæ phiÕu vµ chøng kho¸n ë quèc gia kh¸c, hoÆc thËm chÝ cã thÓ mua chç giao dÞch trong TTCK cña n­íc kh¸c. Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®ã. Nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n nhÊt vµ quan träng nhÊt lµ: Thø nhÊt, vµo cuèi nh÷ng n¨m 70, ®Æc biÖt lµ ®Çu nh÷ng n¨m 80, nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi cã nhiÒu dÊu hiÖu s¸ng sña. Sù xÝch l¹i gÇn nhau gi÷a c¸c c­êng quèc céng s¶n vµ ph­¬ng t©y më ra mét triÓn väng kÕt thóc chiÕn tranh l¹nh gi÷a hai hÖ thèng x· héi chñ nghÜa vµ t­ b¶n chñ nghÜa kÐo dµi tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ mét m«i tr­êng míi vµ an toµn cho ®Çu t­ sang c¸c khu vùc cña thÕ giíi ®­îc më ra. MÆt kh¸c ®ã còng lµ thêi ®iÓm mµ hÇu hÕt c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa tr­íc ®©y b¾t ®Çu tiÕn hµnh c¸c c¶i c¸ch kinh tÕ theo h­íng thÞ tr­êng. §©y lµ nh÷ng nguyªn nh©n quan träng cña khuynh h­íng më réng ®Çu t­ ra n­íc ngoµi trªn thÕ giíi, thËm chÝ ®Çu t­ c¶ vµo c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa". Sù më réng ®Çu t­ quèc tÕ nh­ vËy tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù xuÊt hiÖn nhu cÇu huy ®éng vèn quy m« quèc tÕ. Mét c«ng ty khi ®Çu t­ ra n­íc ngoµi kh«ng d¹i g× chØ nghÜ ®Õn viÖc ®­a vèn cña riªng m×nh ra n­íc ngoµi. Tr¸i l¹i huy ®éng vèn t¹i chç vµ nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, nÕu cã thÓ, ®­îc coi lµ cã hiÖu qu¶ nhÊt. Nãi c¸ch kh¸c nhu cÇu huy ®éng vèn cã tÝnh chÊt quèc tÕ nh»m môc ®Ých ®Çu t­ ra n­íc ngoµi lµ tÊt yÕu. Thø hai, thªm vµo ®ã, trong giai ®o¹n nµy nÒn c«ng nghÖ thÕ giíi ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é ®Ønh cao. §iÒu ®ã cho thÊy viÖc ®Çu t­ b©y giê muèn thùc hiÖn ®­îc ®ßi hái ph¶i cã mét khèi l­îng vèn rÊt lín míi cã thÓ tiÕn hµnh ®­îc. §Ó ®¸p øng ®­îc ®iÒu ®ã, viÖc huy ®éng vèn trªn quy m« thÕ giíi lµ ®iÒu tÊt yÕu. Thø ba, kÓ tõ cuèi thËp kû 70 cho ®Õn hÕt thËp kû 80 nÒn kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn rÊt thuËn lîi vµ tèt ®Ñp. §©y lµ thêi kú nÒn kinh tÕ cña c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn rÊt thuËn lîi víi tèc ®é cao. §ång thêi ®©y còng lµ giai ®o¹n nhiÒu n­íc gäi lµ "c¸c n­íc míi c«ng nghiÖp ho¸ (NICs)" ra ®êi ë ch©u ¸ vµ ch©u Mü La tinh. ThËt vËy thu nhËp ë hÇu hÕt c¸c khu vùc trªn thÕ giíi ®Òu t¨ng lªn. Do ®ã mét l­îng tiÒn nhµn rçi, vµ theo ®ã lµ nhu cÇu tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­ trong c¸c tÇng líp d©n c­ b¾t ®Çu xuÊt hiÖn trªn quy moo thÕ giíi. Nh­ vËy, bªn c¹nh nhu cÇu huy ®éng vèn, th× ®ång thêi ®· xuÊt hiÖn kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu ®ã trªn thùc tÕ. Thø t­, thËp kû 70 vµ ®Æc biÖt lµ thËp kû 80 lµ thêi kú ph¸t triÓn rùc rì cña c«ng nghÖ Computer. Víi sù xuÊt hiÖn cña Computer toµn bé khèi l­îng giao dÞch mua b¸n, chuyÓn nh­îng cæ phiÕu vµ chøng kho¸n khæng lå trªn toµn thÕ giíi cã thÓ tiÕn hµnh ®­îc. MÆc dï vÉn cßn mét sè trôc chÆc nh­ ®· thÊy håi n¨m 1987 vµ 1989, song vÒ c¬ b¶n toµn bé c¸c giao dÞch chøng kho¸n ®· ®­îc kiÓm so¸t an toµn dùa trªn c¬ së ¸p dông Computer trong sö lý giao dÞch t¹i c¸c TTCK. Nãi c¸ch kh¸c, vÒ mÆt kü thuËt cña sù toµn cÇu ho¸ thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· ®­îc ®¶m b¶o. Nh­ vËy, TTCK ®· héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ cho sù quèc tÕ ho¸ cña nã. Quèc tÕ ho¸ TTCK - ®ã lµ mét c«ng cô gióp c¸c n­íc hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Tãm l¹i, vÒ mÆt lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña TTCK, cã thÓ chia lµm ba giai ®o¹n: giai ®o¹n mét lµ giai ®o¹n tõ thÕ kû 15 vµ 16 ®Õn cuèi thÕ kû 19 trong ®ã ng­êi ta mua b¸n chñ yÕu c¸c th­¬ng phiÕu vµ tr¸i phiÕu; giai ®o¹n hai lµ tõ cuèi thÕ kû 19 víi sù ra ®êi cña c«ng ty cæ phÇn, ng­êi ta mua b¸n thªm mét lo¹i chøng kho¸n khi ®ã chiÕm ­u thÕ lµ cæ phiÕu, ®©y lµ giai ®o¹n bïng næ cã tÝnh c¸ch m¹ng cña TTCK; vµ giai ®o¹n thø ba kÓ tõ cuèi thËp kû 70 tíi nay lµ giai ®o¹n quèc tÕ ho¸ cña TTCK. TTCK râ rµng ®· ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia nãi riªng vµ trong toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung. Nh÷ng mÆt tiªu cùc cña nã nÕu kh«ng ®­îc kiÓm so¸t sÏ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ kh«ng tèt cho nÒn kinh tÕ vµ x· héi. KiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng cña TTCK ®Ó h¹n chÕ nh÷ng tiªu cùc cña nã chÝnh lµ nhiÖm vô cña chÝnh phñ. XÐt vÒ ®iÒu kiÖn h×nh thµnh TTCK chóng ta thÊy nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù h×nh thµnh TTCK lµ: Thø nhÊt, ph¶i cã nhu cÇu huy ®éng vèn, ®iÒu kiÖn nµy cã thÓ nãi lóc nµo còng s½n sµng . Thø hai, thu nhËp cña d©n c­ ph¶i ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh lµm n¶y sinh nhu cÇu ®Çu t­ trùc tiÕp cña nh÷ng ng­êi tiÕt kiÖm. Thø ba, xuÊt hiÖn lo¹i hµng ho¸ gäi lµ chøng kho¸n, trong ®ã cæ phiÕu ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng. Thø t­, ph¶i cã mét hÖ thèng luËt ph¸p h÷u hiÖu ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña TTCK. PhÇn II: VÊn ®Ò x©y dùng ttck ë n­íc ta I/ Sù cÇn thiÕt thµnh lËp thÞ tr­êng chøng kho¸n ë n­íc ta. 1. Tõ khi tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi theo NghÞ quyÕt §¹i héi VI §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, nÒn kinh tÕ n­íc ta ®· cã sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ: tèc ®é t¨ng tr­ëng t­¬ng ®èi cao, ®êi sèng nh©n d©n ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, c¸c nguån tiÒn tÖ tÝch tô trong mäi tÇng líp d©n c­ ®· ®­îc ®éng viªn, khai th¸c b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Víi chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn, nhu cÇu huy ®éng vèn ®Çu t­ ngµy cµng t¨ng vµ kh¶ n¨ng cung cÊp vèn còng ngµy cµng lín m¹nh. Trong c¬ chÕ míi, ho¹t ®éng giao l­u vèn ®· ®­îc khai th«ng vµ trªn thùc tÕ, mét thÞ tr­êng vèn ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë ViÖt nam. Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng vèn ViÖt nam cho tíi nay cßn ch­a ®­îc qu¶n lý, kiÓm so¸t mét c¸ch ®Çy ®ñ, c¸c c«ng cô cña thÞ tr­êng nµy ch­a ®­îc hoµn chØnh vµ ch­a cã sù bæ sung, hç trî lÉn nhau ®Ó ®¸p øng nhu cÇu t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt, mét c«ng cô quan träng cña thÞ tr­êng vèn lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n cho tíi nay vÉn ch­a ®­îc h×nh thµnh. 2. ViÖc ph¸t triÓn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng ®· xo¸ bá t×nh tr¹ng ph©n phèi vèn theo ®Þa chØ vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nguån vèn ®­îc tù do lu©n chuyÓn gi÷a ng­êi cã vèn vµ ng­êi cÇn vèn. ë ®©y, quan hÖ cung cÇu vÒ vèn ®­îc gi¶i quyÕt th«ng qua thÞ tr­êng vµ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng trªn thÞ tr­êng vèn. ThÞ tr­êng vèn ho¹t ®éng dùa trªn c¬ së 3 c«ng cô lµ: thÞ tr­êng ngÇm, thÞ tr­êng tÝn dông th«ng qua hÖ thèng ng©n hµng vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n. - ThÞ tr­êng ngÇm xuÊt hiÖn tõ rÊt l©u ®êi vµ ngµy nay vÉn tån t¹i, ph¸t triÓn ë hÇu hÕt c¸c n­íc, ®Æc biÖt ë c¸c n­íc ch©u ¸ vµ trong céng ®ång ng­êi Hoa ë n­íc ngoµi (Hoa KiÒu). ë n­íc ta , thÞ tr­êng ngÇm ph¸t triÓn rÊt m¹nh th«ng qua c¸c ho¹t ®éng: ch¬i hôi, ch¬i hä, cho vay lÉn nhau gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh, c¬ quan lµng xãm. GÇn ®©y, cßn xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng c¸c c¬ quan xÝ nghiÑp tù ®øng ra huy ®éng vèn trong néi bé c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc ®Ó kinh doanh, ®©y còng lµ mét biÓu hiÖn cña thÞ tr­êng ngÇm. ThÞ tr­êng ngÇm cã ­u ®iÓm lµ tæ chøc ®¬n gi¶n, chi phÝ giao dÞch thÊp, viÖc cung øng vèn nhanh, gän. Nh­ng thÞ tr­êng nµy l¹i cã ®Æc ®iÓm lµ ph¹m vi ho¹t ®éng hÑp, khèi l­îng vèn ®­îc giao dÞch nhá, kh«ng cã sù b¶o ®¶m vÒ mÆt ph¸p lý thiÕu sù kiÓm so¸t cña nhµ n­íc, nªn ®é rñi ro rÊt cao, dÔ r¬i vµo t×nh tr¹ng ®æ vì do tÖ n¹n lõa ®¶o ph¸t sinh. - ThÞ tr­êng tÝn dông qua hÖ thèng ng©n hµng lµ thµnh lËp c¸c ng©n hµng lµm trung gian thu hót vèn ®Ó cung øng cho nÒn kinh tÕ . ThÞ tr­êng tÝn dông ra ®êi tõ nhiÒu thÕ kû nay vµ ®· ®¹t ®­îc tr×nh ®é c«ng nghÖ rÊt cao. ë tÊt c¶ c¸c n­íc, hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¸t triÓn kh«ng ngõng vµ ®¶m nhËn kho¶ng 60-70% nhu cÇu giao dÞch vèn cña nÒn kinh tÕ . Tuy nhiªn, thÞ tr­êng tÝn dông mÆc dï cã nhiÒu ­u ®iÓm, vÉn kh«ng tr¸nh khái h¹n chÕ, nh­: tÝnh ®éc quyÒn vÒ l·i suÊt (ng©n hµng tù ®Þnh ra l·i suÊt ®Ó vay hoÆc cho vay); vÒ ®iÒu kiÖn vay hoÆc cho vay; vÒ khèi l­îng vèn giao dÞch. §ång thêi viÖc giao dÞch vèn ®­îc thùc hiÖn th«ng qua ng­êi trung gian lµ hÖ thèng ng©n hµng ®· t¸ch rêi ng­êi cã vèn (ng­êi ®Çu t­) vµ ng­êi cÇn vèn (ng­êi s¶n xuÊt ), v× ng©n hµng huy ®éng vèn cña tÊt c¶ kh¸ch hµng ®Ó tù m×nh quyÕt ®Þnh viÖc cho vay, nªn hiÖu qu¶ vèn ®Çu t­ hoµn toµn phô thuéc vµo tÝnh to¸n cña Ng©n hµng mµ kh«ng cã sù tham gia cña nhµ ®Çu t­ (ng­êi cho Ng©n hµng vay). H¬n n÷a, viÖc kiÓm so¸t cña Nhµ n­íc ®èi víi thÞ tr­êng tÝn dông cßn nhiÒu h¹n chÕ. - TTCK lµ thÞ tr­êng mua, b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n - nh÷ng chøng chØ ®Çu t­ hoÆc ghi nhËn nî víi sù ®¶m b¶o ®em l¹i thu nhËp trong nh÷ng thêi h¹n nhÊt ®Þnh. TTCK ra ®êi lµ mét b­íc ph¸t triÓn cao vµ hoµn thiÖn cña thÞ tr­êng vèn. Nguyªn t¨c ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng nµy lµ: khi mét ng­êi cÇn vèn, ng­êi ®ã sÏ ph¸t hµnh ra mét lo¹i chøng kho¸n ®Ó b¸n cho ng­êi cã vèn, ng­êi cã vèn sÏ tù do lùa chän mua lo¹i chøng kho¸n thÝch hîp víi m×nh. §ång thêi, nÕu sau khi mua thÊy cÇn ph¶i b¸n ®i ®Ó lÊy tiÒn mÆt hoÆc ®Ó mua lo¹i chøng kho¸n kh¸c, th× TTCK còng cung cÊp kh¶ n¨ng ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu nµy. Gi¸ c¶ cña chøng kho¸n hoµn toµn do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh. Chøng kho¸n cã hai lo¹i: Tr¸i phiÕu (tøc lµ chøng chØ ghi nhËn nî cã l·i suÊt cè ®Þnh cho tõng kú vµ cã quy ®Þnh thêi h¹n thanh to¸n), thuéc lo¹i nµy cã tÝn phiÕu kho b¹c, kú phiÕu ng©n hµng, tr¸i phiÕu c«ng ty, c«ng tr¸i quèc gia... Cæ phiÕu lµ chøng chØ ®Çu t­. Lo¹i nµy kh«ng cã l·i suÊt cè ®Þnh, mµ phô thuéc vµo kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty ph¸t hµnh cæ phiÕu. Cæ phiÕu ®­îc chia thµnh cæ phiÕu th­êng vµ cæ phiÕu ­u ®·i .v.v.. TTCK chÝnh lµ thÞ tr­êng mua b¸n c¸c lo¹i cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu. Do ®ã, cã thÓ chia thÞ tr­êng nµy thµnh thÞ tr­êng tr¸i phiÕu vµ thÞ tr­êng cæ phiÕu. NÕu c¨n cø vµo tÝnh chÊt huy ®éng vèn, th× TTCK ®­îc chia thµnh: ThÞ tr­êng ph¸t hµnh (hay cßn gäi lµ thÞ tr­êng cÊp I), lµ thÞ tr­êng mua b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n ph¸t hµnh lÇn ®Çu. Chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña thÞ tr­êng nµy lµ huy ®éng vèn ®Ó ®Çu t­ cho nÒn kinh tÕ, tøc lµ lµm t¨ng thªm vèn cho nÒn kinh tÕ. ThÞ tr­êng giao dÞch (hay cßn gäi lµ thÞ tr­êng thø cÊp), lµ thÞ tr­êng mua ®i b¸n l¹i c¸c chøng kho¸n ®ã. ThÞ tr­êng nµy kh«ng lµm t¨ng thªm vèn ®Ó ®Çu t­ cho nÒn kinh tÕ, chøc n¨ng c¬ b¶n cña nã lµ t¹o sù giao l­u vèn vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ (nÕu nÒn kinh tÕ cã hiÖu qu¶ cao th× gi¸ chøng kho¸n ë thÞ tr­êng nµy sÏ lªn cao vµ ng­îc l¹i). §ång thêi, thÞ tr­êng thø cÊp còng hËu thuÉn rÊt m¹nh mÏ cho sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng s¬ cÊp. TTCK lµ mét c«ng cô rÊt quan träng cña thÞ tr­êng vèn, cïng víi thÞ tr­êng tÝn dông, TTCK sÏ h¹n chÕ ¶nh h­ëng tiªu cùc cña thÞ tr­êng ngÇm, ®ång thêi kh¾c phôc nh÷ng khiÕm khuyÕt cña thÞ tr­êng tÝn dông. Víi sù ra ®êi cña TTCK, ng­êi ®Çu t­ sÏ cã nhiÒu kh¶ n¨ng lùa chän lÜnh vùc vµ h×nh thøc ®Çu t­ h¬n. 3. Tõ khi thùc hiÖn chñ tr­¬ng më réng quyÒn ®éc lËp s¶n xuÊt kinh doanh, tù chñ vÒ tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp, ®· xuÊt hiÖn nhiÒu dÊu hiÖu cña sù giao l­u vèn vµ thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt vµo mÊy n¨m gÇn ®©y, sau khi nhµ n­íc thùc hiÖn chñ tr­¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng . Tuy nhiªn, thÞ tr­êng vèn ch­a ®­îc th«ng suèt, dÉn ®Õn tû lÖ tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­ thÊp. ë ®©y, cã nhiÒu lý do, nh­ng nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ do: H×nh thøc giao l­u vèn cßn Ýt, chñ yÕu vÉn qua hÖ thèng ng©n hµng vµ thÞ tr­êng ngÇm. C¬ chÕ giao l­u vèn cßn chÞu søc Ðp nÆng nÒ cña c¸c mÖnh lÖnh hµnh chÝnh vµ c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch, lµm mÊt ®i nhu cÇu giao l­u vèn. Tõ thùc tr¹ng trªn cho thÊy, ®Ó nguån vèn ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã thÓ giao l­u ®­îc th«ng suèt, cÇn ph¶i ®a d¹ng ho¸ c¸c c«ng cô vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng vèn, trong ®ã, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña TTCK lµ hÕt søc cÇn thiÕt. VÒ vÊn ®Ò nµy, còng cÇn nhÊn m¹nh r»ng, nÕu ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn th× ë ViÖt nam, TTCK ®· h×nh thµnh b­íc khëi ®Çu cña mét thÞ tr­êng s¬ cÊp, v× b¶n th©n thÞ tr­êng nµy còng cßn nhiÒu h¹n chÕ. Gi¸ chøng kho¸n kh«ng ®­îc x¸c ®Þnh theo nguyªn t¾c thÞ tr­êng mµ vÉn b¸n theo mét gi¸ ghi s½n, gi¸ cøng nh¾c vµ ¸p ®Æt. TÊt c¶ c¸c chøng kho¸n ®Òu ký danh, kh«ng ®­îc mua ®i b¸n l¹i; phÇn lín c¸c lo¹i chøng kho¸n cã thêi h¹n ng¾n (d­íi 1 n¨m). ViÖc ph¸t hµnh vµ b¸n chøng kho¸n mang tÝnh chÊt "bu«ng xu«i", kh«ng cã mét tæ chøc ®øng ra kinh doanh hoÆc m«i giíi vµ ®¹i lý, kh«ng tæ chøc ®Êu thÇu thÞ gi¸.v.v. Do ®ã, ViÖt Nam cÇn cã mét TTCK víi mét c¬ cÊu hoµn chØnh, bao gåm c¶ thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ thÞ tr­êng thø cÊp, vµ cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p ®Ó hoµn chØnh c¬ chÕ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ thiÕt lËp thÞ tr­êng thø cÊp. §©y lµ vÊn ®Ò quan träng, v× thÞ tr­êng thø cÊp sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho thÞ tr­êng s¬ cÊp trong viÖc ph¸t hµnh c¸c chøng kho¸n dµi h¹n. Nh÷ng khã kh¨n cña ViÖt nam trong thêi gian võa qua trong viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n dµi h¹n mét phÇn do ch­a cã thÞ tr­êng thø cÊp ®Ó ng­êi së h÷u cã thÓ b¸n chøng kho¸n cña m×nh khi cÇn thiÕt. Nh­ vËy viÖc thiÕt lËp TTCK ë ViÖt nam lµ hÕt søc cÇn thiÕt, nã cã ý nghÜa thùc tiÔn to lín trong viÖc huy ®éng vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ ®Æc biÖt lµ t¹o ®iÒu kiÖn vµ m«i tr­êng thuËn lîi cho c¸c luång vèn ë trong vµ ngoµi n­íc ®­îc l­u chuyÓn th«ng suèt, gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc ®¸p øng nhu cÇu vèn cña nÒn kinh tÕ . H¬n n÷a, sù hiÖn diÖn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n sÏ lµ dÊu hiÖu ®¸nh dÊu kÕt qu¶ tèt ®Ñp cña viÖc thùc hiÖn chñ tr­¬ng ®æi míi ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cña §¶ng vµ nhµ n­íc ta. Tuy nhiªn, TTCK lµ mét thÞ tr­êng cao cÊp, mét giai ®o¹n ph¸t triÓn rÊt cao cña thÞ tr­êng vèn, nªn viÖc chuÈn bÞ chu ®¸o cho sù ra ®êi cña TTCK ®Ó tr¸nh nh÷ng rñi ro thiÖt h¹i cã thÓ x¶y ra cho nÒn kinh tÕ vµ cho x· héi lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Vµo cuèi n¨m 1995 võa qua, mét ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn t¹i TP. Hå ChÝ Minh ®· më ®ît t¨ng vèn cæ phÇn ®¹i chóng tøc lµ b¸n cæ phÇn réng r·i ra c«ng chóng. §©y lµ mét sù kiÖn ®¸ng chó ý. N¨m qua, theo quy ®Þnh cña Ng©n hµng nhµ n­íc, nhiÒu ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn cã quy m« nhá, vèn ®iÒu lÖ thÊp muèn tån t¹i ®Òu ph¶i t¨ng vèn ®iÒu lÖ lªn Ýt nhÊt 50 tû ®ång. Trong bèi c¶nh ®ã, mét sè Ýt ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn ®· huy ®éng ®­îc vèn míi tõ c¸c cæ ®«ng cò gãp thªm vµ më réng ra mét sè ng­êi th©n quen. §a sè c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn cßn l¹i ®Òu ®ang vÊt v¶ gi¶i quyÕt bµi to¸n t¨ng vèn ®iÒu lÖ. V× thÕ, ®· cã mét vµi ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn ph¶i mêi gäi c«ng chóng gãp vèn. Cã thÓ xem ®©y lµ mét tÝn hiÖu cho thÊy mét TTCK phi chÝnh thøc ®· b¾t ®Çu tù ph¸t h×nh thµnh gi÷a lóc mét TTCK chÝnh thøc ch­a ra ®êi. §ît t¨ng vèn cæ phÇn ®¹i chóng nµy còng ®­îc xem nh­ b­íc khëi ®Çu xuÊt hiÖn lo¹i h×nh doanh nghiÖp: c«ng ty cæ phÇn ®¹i chóng (Public company) - mét lo¹i c«ng ty khai sinh ra TTCK. Lo¹i c«ng ty cæ phÇn nµy cã ®Æc ®iÓm ph¸t hµnh cæ phiÕu réng r·i ra c«ng chóng - kh¸c víi lo¹i c«ng ty cæ phÇn néi bé (Private company) chØ ®­îc ph¸t hµnh cæ phiÕu cho c¸c ®èi t­îng néi bé lµ s¸ng lËp viªn vµ c«ng nh©n viªn chøc cña c«ng ty. ChÝnh nhê ph¸t hµnh cho c«ng chóng n¾m gi÷ cæ phiÕu hä míi cã nhu cÇu mua ®i b¸n l¹i c¸c cæ phiªó ®ã, t¹o nªn mét TTCK thø cÊp. §iÒu nµy còng cho thÊy, mÆc dï nhµ n­íc ch­a thiÕt lËp TTCK thø cÊp vµ chÝnh thøc - th­êng ®­îc gäi lµ së giao dÞch chøng kho¸n. Nh­ng mét khi ®· ban hµnh luËt c«ng ty sÏ ngµy cµng cã nhiÒu lo¹i doanh nghiÖp lµ c«ng ty cæ phÇn néi bé ra ®êi. DÇn dÇn, do nhu cÇu t¨ng vèn, c¸c c«ng ty nµy sÏ tiÕn lªn thµnh c«ng ty cæ phÇn ®¹i chóng vµ dÉn ®Õn TTCK. §ã lµ diÔn biÕn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tù ph¸t mét TTCK phi chÝnh thøc. Thùc tÕ ®ã cho thÊy ViÖt Nam ®· ®Õn lóc cÇn mét TTCK. TÊt nhiªn, nãi tíi TTCK lµ chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn TTCK thø cÊp. NÕu chØ cã ph¸t hµnh chøng kho¸n kh«ng th«i, th× kh«ng ®­îc gäi lµ TTCK. V× chØ khi cã ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh th× míi cã c¸c ®Æc tr­ng riªng, høng thó vµ hÊp dÉn cña TTCK. Trong khi ch­a cã TTCK nh­ vËy, Nhµ n­íc còng nªn sím ban hµnh nghÞ ®Þnh vÒ ph¸t triÓn vµ giao dÞch chøng kho¸n chø kh«ng nhÊt thiÕt phaØ chê ®îi ®Õn ngµy khai tr­¬ng Së giao dÞch chøng kho¸n ViÖt Nam, ®Ó ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cña TTCK phi chÝnh thøc, phßng ngõa nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc cã thÓ x¶y ra. II/ Hµng hãa cña thÞ tr­êng chøng kho¸n Chóng ta ®ang chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ban ®Çu ®Ó cho ra ®êi TTCK. Nh­ chuÈn bÞ khung ph¸p lý, ®µo t¹o c¸n bé, chuÈn bÞ c¬ së vËt chÊt v.v... tuy vËy, vÊn ®Ò hÕt søc quan träng cÇn quan t©m lµ chuÈn bÞ hµng hãa cho thÞ tr­êng nã, trong ®ã cæ phiÕu lµ hµng hãa c¬ b¶n quan träng nhÊt. 1. Hµng hãa cña thÞ tr­êng chøng kho¸n Lµ thÞ tr­êng, TTCK còng cã nh÷ng hµng hãa nh­ c¸c thÞ tr­êng kh¸c. Hµng hãa cña TTCK kh«ng ph¶i lµ c¸i g× kh¸c mµ chÝnh lµ chøng ko¸n. Chøng kho¸n lµ nh÷ng chøng th­ chøng nhËn cña ng­êi së h÷u nã cã mét kho¶n tµi s¶n tµi chÝnh ®· ®Çu t­ vµo c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn nh­ c¸c lo¹i cæ phiÕu, c¸c kho¶n vay cña chÝnh phñ, nh­ c¸c lo¹i tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu kho b¹c nhµ n­íc, tr¸i phiÕu ®« thÞ; c¸c kho¶n vay cña c¸c doanh nghiÖp nh­ tr¸i phiÕu doanh nghiÖp; c¸c kho¶n vay cña c¸c chñ c«ng tr×nh, nh­ tr¸i phiÕu c«ng tr×nh, còng nh­ c¸c chøng th­ kh¸c thuéc c«ng cô cña TTCK, nh­ chøng chØ ®Çu t­, tr¸i quyÒn, quyÒn tiªn m¹i (right), hîp ®ång t­¬ng lai v.v.. Hµng hãa cña TTCK ngµy cµng ph¸t triÓn vµ phong phó lªn theo sù ph¸t triÓn vµ tÝnh chÊt thÞ tr­êng cña nÒn kinh tÕ. Bëi vËy, chñng lo¹i hµng hãa cña TTCK trong nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn rÊt ®a d¹ng. Trong dù th¶o ph¸p lÖnh TTCK, chøng kho¸n ®­îc ®Þnh nghÜa nh­ sau: Chøng kho¸n lµ chøng chØ hoÆc bót to¸n (d­íi d¹ng giÊy tê hoÆc ghi trªn hÖ thèng ®iÖn tö) x¸c nhËn quyÒn cña ng­êi n¾m gi÷ chøng kho¸n ®èi víi tµi s¶n, vèn, bÊt ®éng s¶n, lîi nhuËn, thu nhËp cña ng­êi ph¸t hµnh chøng kho¸n. Nh­ng chóng ta nªn ph©n biÖt ë ®©y3 kh¸i niÖm c¬ b¶n lµ: Cæ phiÕu, tr¸i phiÕu vµ tÝn phiÕu. Cæ phiÕu lµ chøng chØ chøng nhËn quyÒn së h÷u cña chñ së h÷u t¹i c«ng ty cæ phÇn. Dù th¶o Ph¸p lÖnh chøng kho¸n vµ TTCK ®Þnh nghÜa: “Cæ phiÕu lµ mét lo¹i chøng kho¸n x¸c nhËn mét sè quyÒn cña ng­êi së h÷u cæ phiÕu ®èi víi c«ng ty cæ phÇn: gåm quyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n cña c«ng ty cæ phÇn, quyÒn ®­îc biÓu quyÕt, quyÒn nhËn cæ tøc, quyÒn ­u tiªn cæ phiÕu ®ît míi”. Khi b¹n mua cæ phiÕu b¹n sÏ trë thµnh cæ ®«ng. Th«ng th­êng cæ ®«ng ®­îc tham gia quyÕt ®Þnh nh÷ng viÖc quan träng cña c«ng ty cæ phÇn, nh­ bÇu ban l·nh ®¹o c«ng ty, quyÕt ®Þnh nh÷ng ph­¬ng h­íng kinh doanh c¬ b¶n cña c«ng ty... B¹n cµng cã nhiÒu cæ phiÕu th× vai trß cña b¹n trong c«ng ty cµng lín. Hµng n¨m doanh nghiÖp cæ phÇn dµnh ra mét phÇn tiÒn l·i ®Ó chia cho c¸c cæ phÇn (dividen - cæ tøc). Nh­ vËy, mua cæ phÇn hµng n¨m b¹n sÏ nhËn ®­îc l·i cæ phÇn hay l·i cæ tøc. Møc l·i ®­a ra ®Ó chia cho cæ phÇn phô thuéc vµo kÕt qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ quyÕt ®Þnh cña ®¹i héi cæ ®«ng vÒ tû gi¸ tiÒn l·i ®­a ra ®Ó chia. Cæ phiÕu vÒ nhiÒu lo¹i: + Cæ phiÕu th­êng + Cæ phiÕu ­u ®·i + Cæ phiÕu ­u ®·i dù phÇn + Cæ phiÕu ­u ®·i cã thÓ mua l¹i + Cæ phiÕu ­u ®·i chuyÓn ®æi HiÖn nay chóng ta cã h¬n 190 c«ng ty cæ phÇn, trong ®ã cã kho¶ng 51 ng©n hµng cæ phÇn (31 ng©n hµng cæ phÇn ®« thÞ vµ 20 ng©n hµng cæ phÇn n«ng th«n). Tuy nhiªn, rÊt Ýt c«ng ty cæ phÇn ®¹i chóng (c«ng ty cæ phÇn ®¹i chøng ®­îc hiÓu lµ c«ng ty b¸n Ýt nhÊt 20% sè cæ phiÕu” cho c¸c cæ ®«ng bÐ n¾m gi÷ d­íi 1% cæ phiÕu). Theo phßng tæng hîp. Vô c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh, Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam th× 100% cæ phiÕu cña 51 ng©n hµng cæ phÇn trªn ®Òu ghi danh vµ ch­a ®­îc mua b¸n nh­ hµng hãa trªn TTCK trong vµi n¨m tíi. Tr¸i phiÕu lµ chøng chØ tiÒn vay, nh­ng vay dµi h¹n, th«ng th­êng trªn 1 n¨m. Mua tr¸i phiÕu b¹n sÏ nhËn ®­îc mét kho¶n l·i. Khi b¹n mua tr¸i phiÕu kho b¹c ch¼ng h¹n, khi ®ã kho b¹c chøng nhËn ®· vay b¹n mét kho¶n tiÒn vµ høa tr¶ c¶ gèc vµ l·i vµo mét thêi ®iÓm nµo ®ã trong t­¬ng lai vµ ng­êi ta gäi lµ thêi gian ®¸o h¹n. Tr¸i phiÕu kho b¹c hiÖn nay cã c¸c lo¹i: thêi h¹n 1 n¨m, 2 n¨m, 3 n¨m vµ 5 n¨m. Nh­ vËy, nÕu mua tr¸i phiÕu, ®Õn thêi h¹n ®¸o h¹n sÏ nhËn ®­îc c¶ gèc vµ l·i. Còng cã tr­êng hîp tr¸i phiÕu quy ®Þnh tr¶ l·i nhiÒu kú trong kho¶ng thêi gian ®¸o h¹n (cßn gäi lµ tr¸i phiÕu cup«n), gi¶ sö tr¶ l·i 6 th¸ng, hay 1 n¨m 1 lÇn. §èi víi lo¹i tr¸i phiÕu nµy, l¹i sÏ ®­îc nhËp vµo vèn t¹i thêi ®iÓm tr¶ l·i. Trong dù th¶o ph¸p lÖnh chøng kho¸n vµ TTCK: “Tr¸i phiÕu lµ mét lo¹i chøng kho¸n do ChÝnh phñ hay ph¸p nh©n ph¸t hµnh x¸c nhËn quyÒn chñ nî cña ng­êi së h÷u tr¸i phiÕu ®èi víi vèn gèc vµ l·i”. Tr¸i phiÕu cã nhiÒu lo¹i: + Tr¸i phiÕu kho b¹c nhµ n­íc + C«ng tr¸i + Tr¸i phiÕu c«ng ty + Tr¸i phiÕu cã thÕ chÊp + Tr¸i phiÕu tÝn chÊp + Tr¸i phiÕu cÇm cè ­u tiªn + Tr¸i phiÕu thu nhËp + Tr¸i phiÕu chuyÓn ®æi + Tr¸i phiÕu chiÕt khÊu + Tr¸i phiÕu l·i suÊt th¶ næi + Tr¸i phiÕu c«ng tr×nh + Tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng + Kú phiÕu: Lµ tr¸i phiÕu c«ng tynh­ng do ng©n hµng ph¸t hµnh Còng cã ý kiÕn nªn ph¸t triÓn tr¸i phiÕu ë n­íc ta tr­íc, bëi v× lo¹i hµng hãa nµy cña chóng ta hiÖn nay kh¸ phong phó: Theo ­íc tÝnh s¬ bé tõ th¸ng 6 n¨m 1995 ®Õn 29/10/1997 th× kho b¹c nhµ n­íc ®· ph¸t hµnh mét l­îng tr¸i phiÕu kho b¹c cã gi¸ trÞ ®Õn 2000 tû ®ång. NÕu tÝnh chung cho thêi kú 1991-1995 th× tr¸i phiÕu ®· ®­îc ph¸t hµnh theo niªn h¹n nh­ sau: Thêi h¹n 2 n¨m ®· 9365 tû; tr¸i phiÕu c«ng tr×nh thêi h¹n 3-5 n¨m lµ 630 tû. Riªng n¨m 1997 kho b¹c nhµ n­íc ®· ph¸t hµnh 2914 tû ®ång tr¸i phiÕu kho b¹c nhµ n­íc cã thêi h¹n hai n¨m trë lªn. Dù tÝnh trong n¨m 1998 chÝnh phñ sÏ ph¸t hµnh 5000 tû ®Ó bï ®¾p cho ng©n s¸ch vµ 3000 tû cho 3 dù ¸n quèc gia lín lµ: Läc hãa dÇu Dung QuÊt, khÝ ®¹m miÒn Nam vµ Dù ¸n trång rõng. §©y lµ mét lùc l­îng hµng hãa hïng hËu tham gia TTCK. Cßn tÝn phiÕu lµ c«ng cô vaycña thÞ tr­êng tiÒn tÖ, th«ng th­êng lµ d­íi 1 n¨m vµ nã kh«ng thuéc ph¹m trï hµng hãa cña TTCK. Trong thêi kú 1991-1996 kho b¹c còng ®· ph¸t hµnh ®Õn 14334 tû ®ång tÝn phiÕu. N¨m 1997 kho b¹c nhµ n­íc còng ®· ph¸t hµnh 2913,9 tû ®ång tr¸i phiÕu trong 37 phiÕu ®Êu thÇu. Mét sè lo¹i hµng hãa kh¸c cña TTCK: + Chøng quyÒn, chøng khÕ + Chøng chØ ®Çu t­ + Hîp ®ång quyÒn lùa chän: Mua, b¸n Hµng hãa cña TTCK sÏ phong phó vµ ®a d¹ng theo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng tµi chÝnh, cña tÝnh thÞ tr­êng cña s¶n xuÊt x· héi. H¼n mçi chóng ta, hay chóng ta ®· chøng kiÕn anh chÞ em, bÌ b¹n chóng ta mua c«ng tr¸i, tr¸i phiÕu kho b¹c nhµ n­íc, cæ phÇn cña mét c«ng ty nµo ®ã... Vµ nh­ vËy chóng ta ®· tham gia vµo c«ng tr¸i råi ®ã. TTCK ®­îc t¹o ra ®Ó gióp b¹n cã thÓ mua b¸n dÔ dµng c¸c chøng kho¸n kÓ trªn. VÝ dô khi cÇn vèn ®Ó ®Çu t­ vµo viÖc kh¸c b¹n cã thÓ ®­a chøng kho¸n cña b¹n ra “chî chøng kho¸n” (së giao dÞch chøng kho¸n hay trung t©m giao dÞch chøng kho¸n) ®Ó b¸n, ng­îc l¹i nÕu b¹n cã vèn nhµn rçi, b¹n cã thÓ mua chøng kho¸n ®Ó ®Çu t­. Ng­êi ta chia TTCK ra thµnh 2 thÞ tr­êng con: thÞ tr­êng s¬ cÊp: t¹i thÞ tr­êng nµy x¶y ra viÖc mua b¸n lÇn ®Çu chøng kho¸n vµ t¹o vèn cho ng­êi ph¸t hµnh vµ thÞ tr­êng thø cÊp lµ n¬i mua ®i b¸n l¹i chøng kho¸n ®­îc ph¸t hµnh ë thÞ tr­êng s¬ cÊp. Chøng kho¸n cã thÓ ®­îc mua b¸n, trao ®æi t¹i së giao dÞch chøng kho¸n, thÞ tr­êng tËp trung (The Stock Exchange), hay thÞ tr­êng phi tËp trung (Over The Cointer: OTC). Trong c¬ cÊu hµng hãa cña TTCK th× cæ phiÕu th«ng th­êng ®ãng vai trß hÕt søc quan träng. Mua cæ phiÕu trë thµnh phong trµo cña toµn d©n ë c¸c n­íc kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn, vÝ dô ë Mü cã ®Õn 70% d©n sè mua cæ phÇn vµ lµ cæ ®«ng. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ quèc tÕ cho thÊy, sù ph¸t triÓn cña TTCK phô thuéc rÊt nhiÒu vµo sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng cæ phiÕu. §èi víi c¸c n­íc ®ang chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ Hunggary, Ba Lan, Trung Quèc th× sù ph¸t triÓn ®ã liªn quan rÊt mËt thiÕt ®Õn viÖc cæ phÇn hãa mét bé phËn doanh nghiÖp nhµ n­íc. Cæ phÇn hãa cµng thµnh c«ng th× cµng t¹o ®­îc nhiÒu hµng hãa cho TTCK vµ tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho TTCK ph¸t triÓn. Ng­îc l¹i, TTCK còng sÏ ph¸t huy t¸c dông cña nã vµ sÏ thóc ®Èy, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa. 2. ViÖc cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc ë n­íc ta ra sao? §¶ng vµ ChÝnh phñ cã quyÕt t©m rÊt cao trong viÖc cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch cæ phÇn hãa nãi chung. Tõ NghÞ quyÕt héi nghÞ T¦ II (th¸ng 11/91), BCHT¦ khãa VII; NghÞ quyÕt ®¹i biÓu gi÷a nhiÖm kú khãa VII (th¸ng 1/1994); NghÞ quyÕt 10 cña Bé ChÝnh trÞ (ngµy 17/3/1995); NghÞ quyÕt ®¹i héi VIII cña §¶ng; NghÞ quyÕt kú häp thø 4 Quèc héi khãa IX ®Òu ®· kh¼ng ®Þnh ®iÒu ®ã. Cô thÓ chÝnh phñ ®· cã c¸c quyÕt ®Þnh sau: QuyÕt ®Þnh sè 143/H§BT ngµy 10/5/1990; sè 202/TC ngµy 8/6/1992; ChØ thÞ 84/TTg nµy 4/3/1993; NghÞ ®Þnh 28/CP ngµy 7/5/1996; Ngµy 4/4/1997 ®· cã c«ng v¨n sè 63-TB/TW th«ng b¸o ý kiÕn cña Bé ChÝnh trÞ “vÒ tiÕp tôc triÓn khai tÝch cùc vµ v÷ng ch¾c cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc”. Vµ gÇn ®©y nhÊt, chÝnh phñ ®· cã c«ngv¨n 658/TTg: “ChØ thÞ cña Thñ t­íng ChÝnh phñ vÒ viÖc thóc ®Èy, triÓn khai cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc”. Chóng ta còng cã ban chØ ®¹o Trung ­¬ng cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc. §©y lµ viÖc lµm võa hîp ý ®¶ng võa phï hîp víi quyÒn lîi cña nh©n d©n vµ lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc quan träng thóc ®Èy TTCK ph¸t triÓn. Sau gÇn 3 n¨m thÝ ®iÓm, tæng kÕt kÕt qu¶ cña 13 doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· cæ phÇn hãa ®Çu tiªn th× thÊy c¸c doanh nghiÖp nµy ®· thÓ hiÖn râ tÝnh ­u viÖt cña m×nh: Vèn huy ®éng ®­îc ®· tËp trung ®Çu t­ chiÒu s©u, ®æi míi c«ng nghÖ, v× vËy n¨ng suÊt hiÖu qu¶ ®· ®­îc t¨ng lªn. QuyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng g¾n liÒn víi c«ng ty, nªn ng­êi lao ®éng lµm viÖc víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao h¬n: L·nh ®¹o c«ng ty còng cè g¾ng h¬n; §êi sèng cña ng­êi lao ®éng còng ®­îc c¶i thiÖn h¬n; PhÇn ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch ngµy mét lín h¬n. Cô thÓ lµ: - Vèn b×nh qu©n t¨ng 45% - Doanh thu t¨ng b×nh qu©n 56,9% n¨m - Lîi nhuËn t¨ng b×nh qu©n 70,2% - Nép ng©n s¸ch t¨ng b×nh qu©n 98% n¨m - ViÖc lµm t¨ng b×nh qu©n 56,8% n¨m - Thu nhËp ng­êi lao ®éng t¨ng b×nh qu©n 20% n¨m - Tû suÊt lîi nhuËn so víi vèn t¨ng 74,6%. Tuy nhiªn, tiÕn tr×nh cæ phÇn hãa nh­ vËy lµ rÊt chËm, tÝnh ®Õn cuèi th¸ng 1/1998 cã 20 doanh nghiÖp thùc hiÖn ®­îc cæ phÇn hãa (Dù b¸o nÕu tÝch cùc th× n¨m 1998 cã thÓ thùc hiÖn ®­îc 150 doanh nghiÖp). Nguyªn nh©n cña sù chËm trÔ cã nhiÒu, nh­ng c¸c nguyªn nh©n chÝnh cña nã lµ: Thø nhÊt, do nhËn thøc, vÉn cßn t­ t­ëng sî “ChÖnh h­íng XHCN”. C¸c cÊp ñy ®¶ng vµ chÝnh quyÒn ch­a qu¸n triÖt ®Çy ®ñ chñ tr­¬ng cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc nªn ch­a chñ ®éng triÓn khai. Ch­a qu¸n triÖt ®­îc t­ t­ëng chØ ®¹o cña Bé ChÝnh trÞ: “Cæ phÇn hãa kh«ng ®ång nghÜa víi t­ nh©n hãa”. Thø hai, c¸n bé l·nh ®¹o vµ c«ng nh©n viªn c¸c doanh nghiÖp cßn nhiÒu b¨n kho¨n, lo l¾ng vÒ vÞ trÝ c«ng t¸c, viÖc lµm, thu nhËp, ®êi sèng khi thùc hiÖn cæ phÇn hãa. T©m lý e ng¹i, chê ®îi cßn phæ biÕn. Thø ba, Mét sè quy ®Þnh cña Trung ­¬ng ch­a cô thÓ. c¸c v¨n b¶n ph¸p quy ban hµnh cßn chËm, thñ tôc cßn phiÒn hµ, c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch ®èi víi c«ng ty cæ phÇn ch­a phï hîp, nh­ chÕ ®é vay ng©n hµng, chÕ ®é víi ng­êi lao ®éng... ch­a tháa ®¸ng, ch­a thËt sù khuyÕn khÝch cæ phÇn hãa, lµm cho viÖc triÓn khai gÆp khã kh¨n, lóng tóng. ViÖc chØ ®¹o thiÕu th­êng xuyªn, s©u s¸t vµ cßn dµn ®Òu, ch­a tËp trung vµo mét sè ®Þa ph­¬ng, ngµnh träng ®iÓm. Thø t­, tû lÖ cæ phÇn dµnh cho x· héi qu¸ Ýt. ViÖc tuyªn truyÒn phæ biÕn chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch vÒ cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc còng ch­a ®­îc tiÕn hµnh s©u réng trong nh©n d©n, CBCNV thuéc doanh nghiÖp nhµ n­íc, kÓ c¶ c¸c doanh nghiÖp dù ®Þnh cæ phÇn hãa. §©y lµ sù nghiÖp cña toµn d©n mµ nh©n d©n ch­a quan t©m nªn ch­a thÓ triÓn khai ®­îc nhiÒu. Thø n¨m, m«i tr­êng kinh tÕ ch­a ®Çy ®ñ, ch­a cã nh÷ng h×nh thøc, c¬ chÕ gäi vèn vµ giao dÞch chøng kho¸n phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ hiÖn nay ®Ó nh©n d©n cã thÓ gãp vèn vµ mua b¸n chøng kho¸n mét c¸ch dÔ dµng. Bëi vËy, trong chØ thÞ sè 658/TTg ngµy 20 th¸ng 8 n¨m 1997, Thñ t­íng ChÝnh phñ ®· chØ râ: 1. Ban chØ ®¹o trung ­¬ng cæ phÇn hãa rµ so¸t l¹i c¸c v¨n b¶n hiÖn hµnh, tr×nh chÝnh phñ söa ®æi, bæ sung cho phï hîp víi tinh thÇn chØ ®¹o cña Bé chÝnh trÞ. 2. C¸c Bé chøc n¨ng rµ so¸t l¹i c¸c v¨n b¶n ®· ban hµnh, nghiªn cøu söa ®æi, bæ sung, cô thÓ hãa cho phï hîp, t¹o c¬ së ph¸p lý ®ång bé, ®Èy nhanh viÖc thùc hiÖn chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh c«ng ty cæ phÇn. 3. C¸c Bé, c¬ quan ngang Bé, c¬ quan thuéc chÝnh phñ, UBND c¸c cÊp cÇn qu¸n triÖt s©u s¾c chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ ChÝnh phñ vµ ph¶i gi¶i thÝch cho nh©n d©n vµ ng­êi lao ®éng vÒ c«ng t¸c cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc. Nh»m t¹o chuyÓn biÕn c¬ b¶n trong nhËn thøc vÒ c«ng t¸c nµy. §ång thêi tuyªn truyÒn ®Ó mäi ng­êi thÊy râ lîi Ých bá vèn ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt th«ng qua viÖc mua b¸n cæ phiÕu cña doanh nghiÖp cæ phÇn hãa. 4. Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ x©y dùng nguyªn t¾c ph©n lo¹i doanh nghiÖp cÇn gi÷ 100% vèn nhµ n­íc, lo¹i nhµ n­íc cÇn n¨m cæ phÇn chi phèi, cæ phÇn ®Æc biÖt ®Ó tr×nh chÝnh phñ xem xÐt. 5. C¸c Bé ngµnh dùa vµo nguyªn t¾c ë ®iÓm 4 trªn ®©y lËp danh môc nh÷ng doanh nghiÖp ®ñ tiªu chuÈn cæ phÇn hãa trong n¨m 1997 vµ 1998. 6. KhÈn tr­¬ng kiÖn toµn bé m¸y, bæ sung thµnh viªn cho c¸c Ban chØ ®¹o cæ phÇn hãa tõ trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng, ë c¸c Bé vµ c¸c ngµnh. 7. Cã kÕ ho¹ch cæ phÇn hãa cô thÓ trong n¨m 1997 vµ tiÕn hµnh cæ phÇn hãa ®Æc biÖt lµ c¸c tØnh, thµnh phè: Hµ Néi, H¶i Phßng, TP Hå ChÝ Minh, §µ N½ng, Bµ RÞa -Vòng Tµu, §ång Nai, B×nh D­¬ng... 8. Hµng th¸ng c¸c bé, ®Þa ph­¬ng cã tæng kÕt b¸o c¸o t×nh h×nh lªn Ban cæ phÇn hãa trung ­¬ng ®Ó tæng hîp tr×nh ChÝnh phñ. 9. Giao cho UBCKNN chñ tr×, phèi hîp víi Bé Tµi chÝnh x©y dùng ®Ò ¸n thµnh lËp trung t©m giao dÞch cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. C«ng viÖc cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ mét biÖn ph¸p trong môc tiªu chung vÒ ®æi míi doanh nghiÖp cña §¶ng vµ ChÝnh phñ. §©y lµ c«ng viÖc cña toµn §¶ng toµn d©n, nã liªn quan ®Õn rÊt nhiÒu mÆt kh¸c cña ®êi sèng kinh tÕ, x· héi. Bëi vËy, nã ®ßi hái sù cè g¾ng chung cña tÊt c¶ c¸c ngµnh c¸c cÊp vµ sù ñng hé cña nh©n d©n, nhÊt lµ CBCNV t¹i c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn hãa, còng nh­ sù chØ ®¹o th­êng xuyªn, s©u s¸t vµ kiªn quyÕt cña ChÝnh phñ. Chóng ta hy väng r»ng c«ng t¸c cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc sÏ cã b­íc tiÕn v­ît bËc trong thêi gian tíi vµ nã sÏ lµ nh©n tè quan träng trî gióp ®Ó ph¸t triÓn TTCK ë n­íc ta. §ång thêi sím cho ra ®êi Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n còng sÏ lµ ®éng lùc thóc ®Èy cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc. III/ Mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty cæ phÇn vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n Qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam ®· tr¶i qua h¬n 10 n¨m cïng víi sù tham gia tÝch cùc vµ ®«ng ®¶o cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. VÊn ®Ò cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc (CPH DNNN) vµ x©y dùng TTCK, nh»m gãp phÇn ®¸p øng nhu cÇu to lín vÒ vèn ®Çu t­ vµ n©ng cao chÊt l­îng qu¶n lý kinh tÕ ®ang lµ mét vÊn ®Ò næi cém hiÖn nay. Tõ cuèi thÕ kû 17 ®Õn ®Çu thÕ kû 19, c¸c CTCP ph¸t triÓn ë c¸c ngµnh ng©n hµng, giao th«ng vËn t¶i, mét sè ngµnh sù nghiÖp c«ng céng ë ch©u ¢u. Nh­ng ph¶i ®îi ®Õn cuèi thÕ kû 10 c¸c CTCP míi ph¸t triÓn réng r·i. §iÒu nµy ®· lµm thay ®æi c¨n b¶n c¬ cÊu c¸c lo¹i chøng kho¸n, t¹o ®iÒu kiÖn cho TTCK ho¹t ®éng víi nh÷ng s¶n phÈm ®Ých thùc nh­ cæ phiÕu, tr¸i phiÕu... vµ t¨ng thªm sù h­ng thÞnh cña kinh tÕ vµ x· héi. ChØ khi cã sù tham gia cña c¸c CTCP, c¸c TTCK míi thùc sù s«i ®éng. TTCK chÝnh lµ con ®Î tÊt yÕu cña viÖc x· héi hãa s¶n xuÊt, ra ®êi vµ ho¹t ®éng chñ yÕu theo con ®­êng tù ph¸t. §Õn thÕ kû 20, qu¸ tr×nh tËp trung vµ tÝch tô t­ b¶n m¹nh mÏ ®· cho phÐp c¸c ng©n hµng lín, c¸c CTCP vµ tæ chøc lòng ®o¹n tham gia ®Çu t­ vµ ®Çu c¬ vµo TTCK. Ngµy nay, kh«ng thÓ h×nh dung mét TTCK quèc gia vµ quèc tÕ mµ kh«ng cã sù hiÖn diÖn cña c¸c CTCP ho¹t ®éng ë c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c nhau. TTCK cã nhiÒu t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi c¸c CTCP, TTCK gióp thµnh lËp c¸c CTCP c«ng céng hoÆc CPH DNNN vµ doanh nghiÖp t­ nh©n b»ng c¸ch ph¸t hµnh vµ b¸n cæ phiÕu mét c¸ch c«ng khai. Nhê cã TTCK mµ gi¸ trÞ cña cæ phiÕu ®­îc x¸c ®Þnh mét c¸ch chÝnh x¸c, viÖc huy ®éng vèn tõ c«ng chøng nhanh chãng h¬n, b¶o vÖ ®­îc quyÒn lîi cña ng­êi ®Çu t­. TTCK lµ mét kªnh t¹o vèn cho c¸c c«ng ty b»ng c¸ch ph¸t hµnh cæ phiÕu hoÆc vay vèn tï c«ng chóng b»ng c¸ch ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng khai, hîp ph¸p. Muèn vËy, TTCK ®ßi hái c¸c c«ng ty ph¶i c«ng khai hãa vÒ tµi chÝnh, môc ®Ých sö dông vèn, kh¶ n¨ng sinh lêi... §iÒu nµy sÏ gióp c«ng ty hoµn chØnh vÒ c«ng t¸c kÕ to¸n, thanh to¸n, thèng kª, qu¶n trÞ... Khi mµ gi¸ cæ phiÕu sÏ cã ®iÒu kiÖn t¨ng lªn bëi lßng tin cña thÞ tr­êng vµ c«ng chóng. TTCK rÊt cã lîi cho c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp. ThÞ tr­êng cung cÊp cho hä c¸ch lµm viÖc khoa häc, buéc hä ph¶i rÌn luyÖn ph­¬ng ph¸p qu¶n lý cho phï hîp víi thùc tiÔn. TTCK chØ chÊp nhËn c¸c chøng kho¸n tèt cña c«ng ty lµm ¨n tèt, d©n chóng chØ chÊp nhËn c¸c chøng kho¸n tèt. Muèn vËy, C«ng typh¶i cã ban qu¶n trÞ tèt, nÕu kh«ng, cæ ®«ng sÏ b·i miÔn hä tr­íc nhiÖm kú. TTCK gióp c«ng ty thùc hiÖn linh ho¹t, cã hiÖu qu¶ c¸c ý ®Þnh vÒ tµi s¶n cña hä. Víi nhiÒu nghiÖp vô chøng kho¸n nh­ nghiÖp vô chµo mua c«ng khai...., mµ c¸c doanh nghiÖp cã thÓ hîp nhÊt l¹i víi nhau ®Ó t¹o thµnh c¸c c«ng ty lín h¬n vÒ tµi s¶n vµ thanh thÕ, ho¹c lµ lo¹i bá lÉn nhau mét c¸ch hîp ph¸p vµ c«ng khai. C¸c ho¹t ®éng gi¶i thÓ hay ph¸ s¶n c«ng ty cã thÓ thùc hiÖn c«ng b»ng th«ng qua thÞ tr­êng cæ phiÕu. ë ®ã, thÞ tr­êng sÏ gióp ®¸nh gi¸ tµi s¶n cña c«ng ty, ph©n chia tµi s¶n... TTCK còng lµ n¬i ®Ó c¸c c«ng ty cã thÓ thùc hiÖn c¸c ý ®Þnh ®Çu t­ trung vµ dµi h¹n b»ng c¸ch mua cæ phiÕu cña c¸c chñ thÓ kh¸c, nh­ ®Çu c¬ vµo chøng kho¸n cã ®é rñi ro cao, quyÕt ®Þnh x©y dùng mét xÝ nghiÖp míi, mua mét c«ng ty con, triÓn väng liªn kÕt víi n­íc ngoµi. TTCK còng gióp c«ng ty khuyÕch tr­¬ng thanh thÕ vµ uy tÝn, nhÊt lµ c¸c c«ng ty ®­îc niªm yÕt ë Së Giao dÞch chøng kho¸n. Tïy vµo møc ®é tµi s¶n cña m×nh, mµ c¸c c«ng ty cã thÓ tham gia vµo c¸c lo¹i TTCK t­¬ng øng. Mét c«ng ty cã tªn trong Së giao dÞch chøng kho¸n bao giê còng cã uy tÝn cao, ®­îc thÞ tr­êng qu¶ng c¸o trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin c«ng céng; qua ®ã mµ cã kh¶ n¨ng thuËn lîi h¬n khi cÇn huy ®éng vèn. Khi gia nhËp vµo TTCK, c¸c c«ng ty ®ång thêi còng ®­îc tiÕp nhËn vµ sö dông dßng th«ng tin c«ng céng, qua hÖ thèng th«ng tin thÞ tr­êng mét c¸ch c«ng khai, hîp ph¸p. Nhê ®ã, c«ng ty sÏ tr¸nh ®­îc viÖc ®Çu t­ vµo chøng kho¸n mang tÝnh chÊt cê b¹c, t¹o ®iÒu kiÖn c¹nh tranh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. TTCK lµ mét ph­¬ng c¸ch gióp c«ng ty b­íc dÇn vµo thÞ tr­êng tµi chÝnh quèc tÕ, buéc c«ng ty ph¶i n¨ng ®éng h¬n, tr­ëng thµnh h¬n trong cuéc c¹nh tranh ngµy cµng khèc liÖt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®· ®­îc x· héi hãa vµ quèc tÕ hãa cao. Ng­îc l¹i, c¸c CTCP còng cã mèi quan hÖ biÖn chøng ®èi víi TTCK. Theo c¸ch nãi cña ng­êi §øc, th× kinh tÕ thÞ tr­êng b¾t ®Çu tõ cæ phiÕu. NÕu gäi cæ phiÕu lµ A (Active), th× ph¶i gäi lµ B vµ TTCK (Borse). Cæ phiÕu lµ lo¹i chøng kho¸n ®Ých thùc nhÊt trong c¸c lo¹i s¶n phÈm tµi chÝnh trung vµ dµi h¹n, nã lµ hiÖn th©n cña mét lo¹i t­ b¶n ®Æc biÖt - t­ b¶n tù cã - mµ t­ b¶n lµ tiÒn céng víi lßng tin. Cæ phiÕu ®em l¹i cho doanh nghiÖp nµo cã ®­îc vÒ kh¶ n¨ng gäi vµ sö dông vèn, tæ chøc ®iÒu hµnh, qu¶n lý... Ng­êi duy nhÊt ®­îc s¸ng t¹o ra cæ phiÕu lµ CTCP - lo¹i chñ thÓ quan träng t¸c ®éng c¶ vÒ phÝa cung vµ cÇu cña TTCK. §èi víi c¸c CTCP riªng biÖt ho¹t ®éng trong c¸c ngµnh kinh tÕ th× TTCK lµ mét s©n ch¬i b×nh ®¼ng mµ hä cã thÓ thö søc c¶ trong ®Çu t­ vµ ®Çu c¬. Sè l­îng c¸c CTCP c«ng céng cµng nhiÒu th× sè l­îng vµ chñng lo¹i chøng kho¸n cµng phong phó, t¹o c¬ héi lùa chän môc tiªu ®Çu t­ vµ ph©n t¸n rñi ro cho ng­êi ®Çu t­. §Æc biÖt, c¸c CTCP ho¹t ®éng trong lÜnh vùc tµi chÝnh - ng©n hµng, nh­c¸c ng©n hµng cæ phÇn, c«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn... cã mét vai trß quan träng ®èi víi TTCK. Th«ng th­êng, hÇu hÕt c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i lín trªn thÕ giíi ®Òu ®­îc ®­a vµo tæ chøc cña c«ng ty cæ phÇn, do ®ã, mèi liªn hÖ tù nhiªn gi÷a c¸c ng©n hµng cæ phÇn vµ CTCP c«ng nghiÖp lu«n diÔn ra th­êng xuyªn. V× môc ®Ých lîi nhuËn mµ c«ng ty tham gia vµo c¸c nghiÖp vô vµ lo¹i h×nh cña TTCK. Trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp, c¸c tæ chøc cæ phÇn nµy trùc tiÕp ph¸t hµnh ra c¸c lo¹i cæ phiÕu, tr¸i phiÕu... cña m×nh ®Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu vÒ vèn trung vµ dµi h¹n cña b¶n th©n c«ng ty. C¸c CTCP còng ho¹t ®éng m¹nh mÏ víi t­ c¸ch ng­êi b¶o l·nh ph¸t hµnh, ng­êi ®¹i lý ph¸t hµnh hoÆc tham gia ®Êu thÇu ph¸t hµnh cho c¸c chñ thÓ ph¸t hµnh kh¸c. Hä cã thÓ t­ vÊn cho c¸c chñ thÓ nµy vÒ thêi ®iÓm ph¸t hµnh, mÖnh gi¸, l·i suÊt... nh»m t¹o ra c¸c chøng kho¸n cã ®é dÔ b¸n cao. Tren thÞ tr­êng thø cÊp, c¸c tæ chøc cæ phÇn nµy cã thÓ thùc hiÖn nhiÒu nghiÖp vô chøng kho¸n nh­ m«i giíi, kinh doanh chøng kho¸n, l­u gi÷ chøng kho¸n cho kh¸ch hµng, thùc hiÖn thanh to¸n bï trõ hoÆc lµ qu¶n lý chøng kho¸n, t­ vÊn ®Çu t­ chøng kho¸n... Kh¶ n¨ng tham gia c¸c nghiÖp vô nµy réng hay hÑp, nhiÒu hay Ýt, trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ... cña c¸c tæ chøc vµo TTCK, phô thuéc vµo møc vèn tù cã, c¬ cÊu tæ chøc cña hÖ thèng tµi chÝnh, luËt lÖ quy chÕ... DÜ nhiªn, c¸c lo¹i h×nh c«ng ty kh¸c còng cã thÓ thùc hiÖn ®­îc c¸c nghiÖp vô nµy, song c¸c ng©n hµng cæ phÇn, c«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn... cã ­u thÕ h¬n h¼n vÒ vèn, tr×nh ®é chuyªn m«n, m¹ng l­íi kh¸ch hµng, th«ng tin thÞ tr­êng, kh¶ n¨ng c¹nh tranh... MÆt kh¸c, cuéc h«n nh©n gi÷a TTCK vµ CTCP kh«ng ph¶i lóc nµo còng thuËn buåm xu«i giã. Sù suy yÕu cña b¶n th©n c«ng ty sÏ kÐo theo ph¶n øng d©y chuyÒn ë TTCK th«ng qua sù sôt gi¸ cæ phiÕu. Trµo l­u lªn gi¸ cña TTCK th­êng diÔn ra khi c¸c c«ng ty lµm ¨n ph¸t ®¹t vµ ng­îc l¹i. Khi TTCK cã biÕn ®éng bÊt th­êng th× c¸c c«ng ty th­êng do dù khi ®Çu vµo chøng kho¸n. Khi ch¬i trß ch¬i chøng kho¸n, c¸c c«ng ty khã gi÷ ®­îc bÝ mËt nghÒ nghiÖp, bÝ mËt tµi chÝnh do yªu cÇu c«ng khai hãa th«ng tin cña thÞ tr­êng hoÆc lµ lu«n ®øng tr­íc kh¶ n¨ng bÞ lo¹i khái cuéc ch¬i do bÞ mua ®øt hay ph¸ s¶n... Nh×n chung, c¸c c«ng ty sÏ hç trî cho sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng thø cÊp vµ cïng víi sù ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty, TTCK ch¾c ch¾n ®­îc më réng h¬n. ViÖt Nam ®ang tiÕn tíi x©y dùng mét TTCK chÝnh thøc ®Ó t¹o thªm kªnh huy ®éng vèn trung vµ dµi h¹n, gãp phÇn gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thiÕu vèn ®Çu t­ cña c¸c doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, hiÖn nay vÉn tån t¹i hai quan ®iÓm vÒ vÊn ®Ò nµy: Mét lµ, ph¶i ®Èy m¹nh cæ phÇn hãa, chØ khi cã ®­îc TTCK. Hai lµ, kh«ng cÇn chê ®Õn lóc cã ®­îc kÕt qu¶ kh¶ quan cña cæ phÇn hãa míi thµnh lËp TTCK mµ cã thÓ ph¶i dïng ®Õn TTCK ®Ó thóc ®Èy ch­¬ng tr×nh CPHDNNN. Sù lo ng¹i ®ã kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã c¨n cø. Tuy nhiªn, xÐt vÒ lý luËn vµ thùc tÕ lÞch sö th× hiÖn nay ViÖt Nam nªn ®i theo quan ®iÓm thø hai v×: - B­íc ®i nh­ vËy sÏ rót ng¾n thêi gian ph¸t triÓn, gi¶m tèc ®é tôt hËu cña ViÖt Nam so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi b»ng c¸ch t¹o ra vµ sö dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ hiÖn ®¹i. MÆt kh¸c, c¸c doanh nghiÖp sÏ ®­îc hç trî thªm c¸c h×nh thøc huy ®éng trong khi ®ang thiÕu vèn ®Çu t­. XÐt vÒ khÝa c¹nh hµng hãa cña TTCK, cã ®iÒu hµng hãa truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i ë TTCK nh­ cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, c¸c c«ng ty tµi chÝnh t­¬ng tù kh¸c (Derivatives)... ë nhiÒu TTCK truyÒn thèng nh­ Mü, Anh... TTCK b¾t ®Çu tõ viÖc kinh doanh tr¸i phiÕu chÝnh phñ, sau ®ã míi cã sù tham gia vµo c¸c cæ phiÕu. ë ViÖt Nam nÕu chê h×nh thµnh thÞ tr­êng cæ phiÕu råi míi x©y dùng TTCK th× sÏ kÐo dµi thêi gian v× sè l­îng CTCP hiÖn cßn qu¸ Ýt. ThËm chÝ, nÕu ¸p lùc CPH DNNN ®­îc ®Èy m¹nh theo tinh thÇn nghÞ ®Þnh 28/CP nµy 7/5/1996 th× tíi n¨m 2000, chóng ta cè g¾ng cã kho¶ng 150-200 DNNN ®­îc CPH trong mét n¨m. §©y vÉn lµ mét con sè khiªm tèn, h¬n n÷a, tÝnh c«ng khai cña cæ phiÕu thÊp, sù hiÓu biÕt cña c«ng chóng vÒ cæ phiÕu cßn ch­a cao, m«i tr­êng ph¸p lý ch­a hoµn chØnh... Do ®ã, viÖc TTCK ViÖt Nam b¾t ®Çu tõ thÞ tr­êng tÝn phiÕu, tr¸i phiÕu lµ hîp lý, phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn hiÖn cã cña ®Êt n­íc, v× tr¸i phiÕu lµ lo¹i chøng kho¸n ®· kh¸ quen thuéc ë ViÖt Nam, chñng lo¹i kh¸ phong phó, ®é an toµn cao, viÖc mua b¸n tr¸i phiÕu trªn thôc tÕ còng ®· diÔn ra. ThÞ tr­êng tr¸i phiÕu sÏ tËp d­ît thãi quen ®Çu t­ chøng kho¸n cho c«ng chóng, ®óc rót kinh nghiÖm vËn hµnh vµ tæ chøc TTCK ë buæi ban ®Çu. Cïng víi tiÕn tr×nh CPH, TTCK sÏ song song l­u hµnh c¶ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu, trong ®ã thÞ tr­êng cæ phiÕu sÏ ph¸t triÓn tõ nhá ®Õn lín, tõ thÊp ®Õn cao. Con ®­êng x©y dùng TTCK nh­ vËy còng ®· ®­îc lÞch sö thö nghiÖm. - VÒ b¶n chÊt, TTCK lµ mét thÞ tr­êng cã tæ chøc, lµ n¬i c¸c chøng ko¸n ®­îc mua b¸n theo nh÷ng quy t¾c ®· ®­îc Ên ®Þnh. Mét TTCK hiÖn ®¹i lµ n¬i héi tô cña c«ng nghÖ th«ng tin hiÖn ®¹i, tr×nh ®é tæ chøc vµ chuyªn m«n cao. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i ë ®©u vµ lóc nµo TTCK còng ë møc ®é nh­ vËy, mµ nã cßn lµ n¬i kÕt hîp gi÷a thñ c«ng, truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i. TTCK ®Çutiªn ë ViÖt Nam ch­a thÓ ®¹t tíi ngay tr×nh ®é cao cÊp, ë mét møc ®é phï hîp nã cã thÓ hç trî cho CPH DNNN khi mµ trong gÇn 6000 DNNN cã tíi kho¶ng 90% lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá, mµ gÇn 50% lµ doanh nghiÖp cã quy m« nhá. Sau khi s¾p xÕp l¹i th× cã kho¶ng 1/ 3 doanh nghiÖp nhµ n­íc cã ®ñ chÊt l­îng ®Ó ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. Nh­ vËy tiÒm n¨ng cña thÞ tr­êng cæ phiÕu kh«ng ph¶i lµ nhá. Mét TTCK thÝch hîp sÏ t¹o ®iÒu kiÖn giao dÞch cæ phiÕu thuËn lîi h¬n, x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cæ phiÕu ®óng ®¾n h¬n, vµ l«i cuèn d©n c­ vµo quü ®¹o ®Çu t­ chøng kho¸n h¬n. - NÒn kinh tÕ ViÖt Nam lµ nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn. Khu vùc t­ nh©n cã trªn 22000 doanh nghiÖp víi c¸c lo¹i h×nh nh­ doanh nghiÖp t­ nh©n, c«ng ty TNHH, CTCP... ngµy cµng ph¸t triÓn. Khu vùc nµy sÏ ph¸t triÓn m¹nh h¬n khi ®· cã TTCK, g¾n liÒn víi TTCK, tham gia TTCK, khu vùc t­ nh©n sÏ cã ®iÒu kiÖn c¹nh tranh b×nh ®¼ng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¶i cã sù tham gia t­¬ng xøng cña thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n. Nh­ vËy, ®Ó thùc hiÖn ®ång thêi c¸c nhiÖm vô x©y dùng TTCK vµ ®Èy m¹nh sù ho¹t ®éng cña c¸c CTCP, theo chóng t«i cÇn chó ý nh÷ng vÊn ®Ò sau: 1. §Èy m¹nh qu¸ tr×nh thµnh lËp CTCP: C¸c CTCP cã thÓ ®­îc thµnh lËp b»ng nhiÒu c¸ch vµ cã nhiÒu h×nh thøc CTCP. V× vËy cÇn tiÕn hµnh ®ång thêi nhiÒu biÖn ph¸p ®ã. Thø nhÊt, ®Èy m¹nh viÖc CPH c¸c DNNN vµ doanh nghiÖp t­ nh©n. CPH DNNN lµ mét chñ tr­¬ng lín vµ ®óng ®¾n cña §¶ng vµ nhµ n­íc tõ n¨m 1992 nh»m s¾p xÕp hîp lý khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc, t¨ng thªm nguån lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ. Cho ®Õn th¸ng 3/1997 míi cã 11 DNNN ®­îc CPH. Qu¸ tr×nh nµy tiÕn hµnh qu¸ chËm do nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã cã nguyªn nh©n v× ch­a cã TTCK ®Ó tÝnh to¸n gi¸ trÞ tµi s¶n, ®¶m b¶o møc ®é c«ng khai cña th«ng tin... §Ó thùc hiÖn triÖt ®Ó h¬n n÷a ch­¬ng tr×nh nµy th× ®iÒu tiªn quyÕt lµ ph¶i cã quyÕt t©m cao cña ChÝnh phñ, th¸i ®é kiªn quyÕt cña c¸c c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm. Cã ®­îc ®iÒu ®ã th× c¸c trë ng¹i hiÖn nay vÒ chÝnh s¸ch, c¬ chÕ, thñ tôc hµnh chÝnh.... vµ vÒ quan ®iÓm, hiÓu biÕt... trong CPH DNNN sÏ ®­îc gi¶i quyÕt nhanh vµ triÖt ®Ó. ViÖc thanh läc, s¾p xÕp DNNN ®Ó x¸c ®Þnh danh môc c¸c DNNN ®­îc CPH vµ kh«ng CPH mµ c«ng khai danh s¸ch nµy cho toµn d©n biÕt lµ cÇn thiÕt, chøng tá quyÕt t©m cao cña chÝnh phñ vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn nhµ n­íc trong viÖc thóc ®Èy CPH. ViÖc nµy ph¶i tiÕn hµnh th­êng xuyªn, nhiÒu lÇn. C«ng t¸c tuyªn truyÒn vÒ CPH DNNN lµ rÊt quan träng. Khèi l­îng DNNN hiÖn nay lµ lín, sè l­îng CBCNV trong c¸c DNNN nµy kh«ng ph¶i lµ nhá mµ quyÒn lîi cña hä sÏ thay ®æi khi DNNN ®­îc CPH. B¶n th©n c¸c DNNN còng ch­a ®­îc cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c tµi liÖu h­íng dÉn vÒ CPH. V× vËy, Ban chØ ®¹o CPH DNNN cïng c¸c c¬ quan h÷u quan cÇn thèng nhÊt so¹n th¶o c¸c quy tr×nh, thñ tôc hµnh chÝnh, b­íc ®i, ý nghÜa... cña CPH vµ ph¸t hµnh réng r·i cho nh©n d©n. Huy ®éng vèn th«ng qua CPH mét bé phËn DNNN thùc sù cã hiÖu qu¶ v× cã lîi cho c¶ ba phÝa: nhµ n­íc, doanh nghiÖp, ng­êi lao ®éng. ViÖc CPH thµnh c«ng c¸c DNNN sÏ t¹o ra sù thay ®æi trong qu¶n lý kinh tÕ, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, ®ång thêi lµ träng ®iÓm trong viÖc x©y dùng c¸c CTCP ë ViÖt Nam. Thø hai, cÇn quan t©m h¬n n÷a tíi viÖc CPH c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n. NÕu vµo n¨m 1986, ë ViÖt Nam gÇn nh­ ch­a cã c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n th× tíi nay, con sè nµylªn tíi kho¶ng 22000. Hä gÆp khã kh¨n thùc sù vÒ vèn, c«ng nghÖ kü thuËt thÊp, thiÕu th«ng tin, khã tiÕp cËn thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc, chÝnh s¸ch ch­a râ rµng... Trong khi ®ã, ®©y l¹i lµ h×nh thøc doanh nghiÖp phï hîp víi ViÖt Nam do t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng thªm thu nhËp, t¨ng thu ng©n s¸ch, gãp phÇn thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ... §Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt c¸c khã kh¨n ®ã, nhµ n­íc cã thÓ vµ cÇn t¹o ®iÒu kiÖn CPH c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n lµm ¨n cã hiÖu qu¶, chuyÓn thµnh c¸c CTCP. Qu¸ tr×nh nµy sÏ ®­îc tiÕn hµnh theo luËt c«ng ty vµ ®­îc hç trî bëi c¸c quy chÕ cô thÓ h¬n, râ rµng h¬n. Thø ba, khuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c CTCP c«ng céng do c¸c s¸ng lËp viªn tiÕn hµnh trong c¸c ngµnh nghÒ ®­îc luËt ph¸p cho phÐp. HiÖn nay, c«ng viÖc nµy ch­a ®­îc quan t©m thÝch ®¸ng, tuy trong x· héi cã nh÷ng ng­êi cã vèn song kh«ng cã n¨ng lùc kinh doanh, bªn c¹nh ®ã l¹i cã nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é kinh doanh song kh«ng cã vèn; hoÆc lµ tÇng líp trung l­u cã nhu cÇu xuÊt vèn kinh doanh ®Ó thu lîi nhuËn. HÇu nh­ hä ph¶i tù mµy mß t×m hiÓu trong hoµn c¶nh luËt ph¸p ch­a ®Çy ®ñ, thèng nhÊt tµi liÖu thiÕu thèn... nhµ n­íc cÇn cã nh÷ng quy chÕ râ rµng vÒ thñ tôc, h×nh thøc, b­íc ®i... c«ng khai vµ ph¸t hµnh c¸c Ên phÈm vÒ vÊn ®Ò nµy. Mét chiÕn ®­îc n©ng cao hiÓu biÕt cña nh©n d©n vÒ c«ng ty cæ phÇn lµ ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu. 2. Xóc tiÕn thµnh lËp TTCK ë ViÖt Nam: Trªn c¬ së m«i tr­êng thÓ chÕ chung vµ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cÇn thiÕt. NhiÖm vô hµng ®Çu mµ ñy ban chøng kho¸n nhµ n­íc cÇn quan t©m lµ ®µo t¹o c¸n bé qu¶n lý vµ t¸c nghiÖp vÒ ®¹o ®øc vµ tr×nh ®é kinh doanh. §éi ngò nµy tr­íc hÕt lµ cÇn thiÕt cho ñy ban chøng kho¸n, sau ®ã lµ nh÷ng c¸n bé lµm viÖc trong c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, c«ng tay tµi chÝnh vµ mét sè thÓ chÕ tµi chÝnh kh¸c sÏ tham gia trùc tiÕp vµo TTCK. Mét c«ng viÖc kh«ng kÐm phÇn quan träng vµ tiªn quyÕt lµ chuÈn bÞ c¬ cÊu ph¸p lý hoµn chØnh vµ ®ång bé bëi v× kinh doanh chøng kho¸n mang tÝnh phøc t¹p cao. 3. T¨ng c­êng sù hç trî gi÷a TTCK vµ CTCP Trong thêi gian ®Çu cña TTCK ViÖt Nam, ®a sè c¸c giao dÞch sÏ lµ giao dÞch vÒ tr¸i phiÕu c«ng ty vµ tr¸i phiÕu chÝnh phñ. Tuy nhiªn, c¸c c«ng typt h¬n ch¾c ch¾n muèn b¸n cæ phiÕu ®Ó ®¶m b¶o tû lÖ ®Çu t­ gi÷a cho vay vµ vay c©n b»ng h¬n. Nh÷ng c«ng ty cæ phÇn ®­îc thµnh lËp tõ qu¸ tr×nh CPH DNNN cã uy tÝn sÏ lµ nh÷ng c«ng ty ®Çu tiªn b¸n cæ phiÕu ë thÞ tr­êng nµy, sau ®ã sÏ lµ cæ phiÕu cña nh÷ng CTCP n­íc ngoµi ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam. Cã thÓ sö dông mét thÞ tr­êng chÝnh thøc ®Ó ®Þnh gi¸ cæ phiÕu vµ gióp b¸n cæ phiÕu réng r·i. Trong tr­êng hîp ch­a cã ®ñ ®iÒu kiÖn thµnh lËp Së giao dÞch chøng kho¸n th× nhµ n­íc cã thÓ cho phÐp thµnh lËp mét Trung t©m giao dÞch cæ phiÕu ®Ó gióp cæ ®«ng chuyÓn nh­îng cæ phiÕu mét c¸ch hîp ph¸p vµ c«ng khai. NÕu kh«ng sím thùc hiÖn ®iÒu nµy th× mét thÞ tr­êng phi chÝnh thøc ®· h×nh thµnh tõ khi cã luËt c«ng ty sÏ cã ®iÒu kiÖn më réng qua nhiÒu h×nh thøc, ®em l¹i nhiÒu tiªu cùc cho c«ng chóng vµ cho c«ng t¸c qu¶n lý TTCK sau nµy. Tãm l¹i, nÕu kÕt hîp ®ång bé c¸c vÊn ®Ò trªn th× qu¸ tr×nh x©y dùng TTCK ë ViÖt Nam sÏ cã chÊt l­îng h¬n, gãp phÇn ®¾c lùc vµo c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ cña ®Êt n­íc. PhÇn III: KÕt luËn §Ó x©y dùng TTCK cña ViÖt Nam theo m« h×nh trªn ®©y, t«i thÊy cÇn ph¶i tiÕn hµnh mét sè c«ng viÖc c¬ b¶n sau ®©y: 1. VÒ hÖ thèng ph¸p lý chøng kho¸n HiÖn nay ñy ban chøng kho¸n nhµ n­íc ®· thèng kª nh÷ng ®iÓm m©u thuÉn chÝnh víi v¨n b¶n ph¸p lý hiÖn hµnh. Trªn c¬ së ®ã ph©n lo¹i vµ cã gi¶i ph¸p xö lý nh­ sau: - Nh÷ng xung ®ét liªn quan ®Õn c¸c luËt ®ang trong qu¸ tr×nh söa ®æi (nh­ luËt c«ng ty, luËt ng©n hµng...) th× ph¶i ®­a ngay vµo c¸c v¨n b¶n dù th¶o söa ®æi. Nh÷ng xung ®ét hoÆc nh÷ng ®iÓm thiÕu liªn quan ®Õn c¸c v¨n b¶n ch­a cã ch­¬ng tr×nh söa ®æi th× ph¶i xö lý b»ng hai c¸ch: + Nh÷ng xung ®ét liªn quan ®Õn quyÒn së h÷u th× ph¶i söa ®æi tr­íc khi cã thÞ tr­êng. + Nh÷ng xung ®ét kh¸c kh«ng quan träng th× cã thÓ gi¶i quyÕt dÇn dÇn. VÒ møc ®é ban hµnh b¶n ph¸p lý chøng kho¸n, chÝnh phñ ®· quyÕt ®Þnh so¹n th¶o ban hµnh ph¸p lÖnh chøng kho¸n vµ TTCK. C¸ch thøc nµy cho phÐp b¶o ®¶m gi¸ trÞ ph¸p lý tèi thiÓu cho hÖ thèng v¨n b¶n chøng kho¸n, mÆt kh¸c qu¸ tr×nh x©y dùng th«ng qua kh«ng qu¸ phøc t¹p. - Trong ph¸p lÖnh sÏ ®Ò cËp ®Õn tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò chñ yÕu nh­ng kh«ng ®i s©u vµo chi tiÕt cßn viÖc cô thÓ hãa sÏ do NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vµ quy chÕ cña UBCK thùc hiÖn. 2. VÒ vÊn ®Ò ®µo t¹o ViÖc ®µo t¹o c¸n bé cã ý nghÜa rÊt quan träng vµ ph¶i ®i tr­íc mét b­íc, chóng ta kh«ng thÓ cã ®­îc TTCK nÕu kh«ng cã ®éi ngò c¸n bé cã kiÕn thøc vµ ®¹o ®øc ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng. VÒ c¸n bé cÇn ®µo t¹o c¸c ®èi t­îng sau: C¸n bé qu¶n lý cña UBCK C¸n bé vËn hµnh t¹i SGDCK vµ c¸c tæ chøc phô trî C¸n bé kinh doanh chøng kho¸n Trong ®ã ®µo t¹o c¸n bé qu¶n lý cña UBCK vµ gi¸o viªn cho TTCK cÇn ®i tr­íc mét b­íc. 3. HÖ thèng gi¸m s¸t chøng kho¸n §Ó ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng cña TTCK ho¹t ®éng mét c¸ch an toµn, c«ng b»ng vµ ®i ®óng ®Þnh h­íng XHCN, nhµ n­íc cÇn ph¶i tham gia chÆt chÏ vµo qu¸ tr×nh x©y dùng, tæ chøc vµ qu¶n lý gi¸m s¸t chÆt chÏ thÞ tr­êng. Cã thÓ x©y dùng 3 cÊp gi¸m s¸t nh­ sau: CÊp gi¸m s¸t t¸icac tæ chøc kinh doanh chøng kho¸n; CÊp gi¸m s¸t t¹i SGDCK; CÊp gi¸m s¸t t¹i UBCK nhµ n­íc. Bªn c¹nh viÖc theo dâi cña c¸c vô chuyªn m«n, vô thanh tra ph¶i gi¸m s¸t vµ thanh tra toµn bé c¸c ho¹t ®éng chøng kho¸n. Ngoµi ra UBCK sÏ ph¶i phèi hîp víi UBCK c¸c n­íc ®Ó xö lý c¸c vô viÖc vi ph¹m liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n ngoµi biªn giíi. Cïng víi viÖc cñng cè hÖ thèng gi¸m s¸t ph¶i ¸p dông chÆt chÏ chÕ ®é th«ng tin, b¸o c¸o vµ chÕ ®é kiÓm to¸n kÕ to¸n nh»m khèng chÕ vµ qu¶n lý ®­îc tõ ®Çu nh÷ng vi ph¹m cã thÓ x¶y ra. Tõ nh÷ng nghiªn cøu trªn t«i xin m¹nh d¹n ®Ò xuÊt mét sè vÊn ®Ò sau: a) æn ®Þnh ho¹t ®éng cña UBCK nhµ n­íc b) C¬ së ph¸p lý: TËp trung so¹n th¶o c¸c v¨n b¶n ph¸p lý vÒ chøng kho¸n vµ TTCK, bao gåm ph¸p lÖnh, NghÞ ®Þnh ChÝnh phñ, c¸c quy chÕ vµ th«ng t­ h­íng dÉn d­íi luËt, c¸c quy t¾c vµ néi quy giao dÞch, bæ sung vµ söa ®æi c¸c v¨n b¶n cã liªn quan. c) Thóc ®Èy ch­¬ng tr×nh cæ phÇn hãa vµ kiÓm to¸n doanh nghiÖp: TTCK cã thÓ ph¸t triÓn ®­îc trªn c¬ së mét nÒn kinh tÕ ®· ®­îc cæ phÇn hãa. §©y lµ mét yÕu tè quan träng, lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu trong khi h×nh thµnh TTCK, v× qu¸ tr×nh ®ã cho ra ®êi hµng lo¹t c¸c doanh nghiÖp, c«ng ty cã ®ñ ®iÒu kiÖn ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu - lµ nh÷ng chøng kho¸n cña TTCK. d) ChuÈn bÞ hÖ thèng kÕ to¸n, thanh tra vµ ph¸t triÓn c¸c c«ng ty kiÓm to¸n. e) §µo t¹o c¸n bé f) ChuÈn bÞ mäi ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó h×nh thµnh SGDCK, x©y dùng m« h×nh, l¾p ®Æt trang thiÕt bÞ cho SGDCK vµ c¸c tæ chøc phô trî. g) Tæ chøc tèt viÖc tuyªn truyÒn, gi¶i thÝch vÒ ho¹t ®éng cña TTCK ®Ó d©n chóng hiÓu, tin t­ëng vµ tÝch cùc tham gia ®Çu t­. h) CÊp giÊy phÐp thµnh lËp SGDCK vµ c¸c tæ chøc phô trî. i) Tæ chøc vËn hµnh thö ho¹t ®éng cña SGDCK vµ c¸c tæ chøc phô trî k) CÊp giÊy phÐp cho c¸c c«ng ty m«i giíi lµ thµnh viªn SGDCK l) Lùa chän c¸c doanh nghiÖp cã ®ñ ®iÒu kiÖn tham gia ph¸t hµnh CK m) TiÕn hµnh niªm yÕt gi¸ vµ giao dÞch t¹i SGDCK.