Đề án Thực trạng và giải pháp phát triển kinh tế hộ nông dân ở các tỉnh miền núi phía Bắc

Kh¸i niÖm Hé n«ng d©n . Hé n«ng d©n lµ ®èi t­îng nghiªn cøu chñ yÕu cña khoa häc N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n.TÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n, chñ yÕu ®­îc thùc hiÖn qua sù ho¹t ®éng cña n«ng d©n. Hé n«ng d©n lµ nh÷ng hé chñ yÕu ho¹t ®éng n«ng nghiÖp theo nghÜa réng bao gåm c¶ nghÒ rõng, nghÒ c¸ vµ ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp ë n«ng th«n .Tuy nhiªn trong c¸c ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp, khã ph©n biÖt c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan víi n«ng nghiÖp vµ kh«ng liªn quan víi n«ng nghiÖp . Kh¸i niÖm kinh tÕ HND gÇn ®©y ®­îc ®Þnh nghÜa nh­ sau: HND lµ c¸c n«ng hé bao gåm c¶ gia ®×nh vµ nh÷ng ng­êi kh«ng cïng huyÕt thèng sèng trong mét m¸i nhµ cã ng©n quü chung, thu ho¹ch c¸c s¶n phÈm tõ ruéng ®Êt lµ chñ yÕu, sö dông chñ yÕu lao ®éng gia ®×nh trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tham gia mét phÇn thÞ tr­êng víi tr×nh ®é hoµn chØnh kh«ng cao. 2. §Æc ®iÓm cña kinh tÕ HND . HND lµ ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së võa lµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt, võa lµ ®¬n vÞ tiªu dïng. §Æc ®iÓm nµy cho thÊy tÝnh chÊt tù cÊp, tù tóc cßn phæ biÕn trong c¸c HND, thÓ hiÖn tr×nh ®é s¶n xuÊt nhá cña HND. Quan hÖ gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng biÓu hiÖn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cña HND, tõ tù cÊp hoµn toµn ®Õn s¶n xuÊt hµng ho¸. Tr×nh ®é nµy quyÕt ®Þnh quan hÖ gi÷a hé n«ng d©n víi thÞ tr­êng. C¸c HND ngoµi ho¹t ®éng n«ng nghiÖp cßn tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp víi c¸c møc ®é kh¸c nhau khiÕn cho khã giíi h¹n thÕ nµo lµ HND. Bªn c¹nh nh÷ng ®Æc ®iÓm chung trªn th× kinh tÕ HND vÉn tån t¹i nh­ mét h×nh th¸i s¶n xuÊt ®Æc thï nhê c¸c ®Æc ®iÓm: Kh¶ n¨ng cña HND trong viÖc tho¶ m·n nhu cÇu t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n nhê sù kiÓm so¸t t­ liÖu s¶n xuÊt nhÊt lµ ruéng ®Êt. Nhê gi¸ trÞ x· héi cña n«ng d©n h­íng vµo quan hÖ qua l¹i h¬n lµ ®¹t lîi nhuËn cao nhÊt. Nhê viÖc chuyÓn giao ruéng ®Êt tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c chèng l¹i sù tËp trung ruéng ®Êt vµo tay mét sè Ýt n«ng d©n. Kh¶ n¨ng cña n«ng d©n th¾ng ®­îc ¸p lùc cña thÞ tr­êng b»ng c¸ch t¨ng thêi gian lao ®éng vµo s¶n xuÊt. §Æc tr­ng cña n«ng nghiÖp kh«ng thu hót viÖc ®Çu t­ vèn. Kh¶ n¨ng cña n«ng d©n kÕt hîp víi c¸c ho¹t ®éng n«ng nghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp ®Ó sö dông hÕt lao ®éng vµ t¨ng thu nhËp. Tuy vËy, ë tÊt c¶ c¸c x· héi, nÒn kinh tÕ n«ng d©n ph¶i t×m c¸ch tån t¹i trong c¸c ®iÒu kiÖn rÊt khã kh¨n do ¸p lùc cña c¸c chÕ ®é hiÖn hµnh g©y ra nh­: ViÖc huy ®éng thÆng d­ cña n«ng nghiÖp ®Ó thùc hiÖn c¸c lîi Ých cña toµn x· héi th«ng qua ®Þa t«, thuÕ vµ sù lÖch l¹c vÒ gi¸ c¶. C¸c tiÕn bé kü thuËt lµm gi¶m gi¸ trÞ cña lao ®éng n«ng nghiÖp th«ng qua viÖc lµm gi¶m gi¸ thµnh vµ gi¸ c¶ s¶n phÈm n«ng nghiÖp. V× vËy, n«ng d©n chØ cÇn cã kh¶ n¨ng t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n nÕu kh«ng cã sù hç trî cña Nhµ n­íc. NÕu Nhµ nuíc muèn t¹o ra viÖc t¸i s¶n xuÊt më réng trong n«ng nghiÖp phôc vô cho lîi Ých chung cña toµn x· héi , th× ph¶i cã chÝnh s¸ch ®Çu t­ thÝch hîp cho lÜnh vùc nµy. GÇn ®©y ®· cã mét sè m« h×nh hé n«ng d©n ®­îc x©y dùng ®Ó thÝch øng víi c¬ chÕ ho¹t ®éng thùc tÕ cña hé n«ng d©n . Hµm môc tiªu cña hé n«ng d©n lµ tèi ®a ho¸ lîi Ých cña hé . U= (Xa,Xm,XI). Trong ®ã : Xa: Lµ s¶n l­îng tiªu dïng. Xm: Lµ sµn l­îng b¸n ra thÞ tr­êng. XI: Lµ thêi gian lµm viÖc nhµ vµ n«ng nhµn . +Hµm s¶n xuÊt. X=(a,l,k). Trong ®ã: a.Lµ lao ®éng . l. Lµ ®Êt ®ai . k. Lµ vèn . Trªn c¬ së tÝnh to¸n c¸c hµm trªn cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc môc tiªu vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña HND. Tuy nhiªn, HND kh«ng ph¶i lµ mét h×nh th¸i s¶n xuÊt ®ång nhÊt mµ lµ tËp hîp c¸c kiÓu n«ng hé kh¸c nhau, cã môc tiªu vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng kh¸c nhau ®ßi hái ph¶i c¨n cø vµo c¸c ®Æc ®iÓm ®Ó ph©n biÖt râ h¬n. 3. Nh÷ng nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hé n«ng d©n c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c. Cã nhiÒu nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ HND c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c , cã thÓ tãm t¾t mét sè nh©n tè chÝnh sau: a, Nh©n tè vÒ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt . Thø nhÊt lµ ®Êt ®ai. C¸c HND s¶n xuÊt kinh doanh vµ thu ho¹ch c¸c s¶n phÈm chñ yÕu tõ ruéng ®Êt do ®ã ®Êt ®ai cã ¶nh h­ëng rÊt lín tíi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña kinh tÕ HND c¶ vÒ sè l­îng lÉn chÊt l­îng . Quy m« ®Êt ®ai cµng lín cµng lín cµng ph¶n ¸nh râ quy m« s¶n xuÊt kinh doanh cña hé vµ ng­îc l¹i. §Êt ®ai c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c chñ yÕu lµ ®Êt ®á vµng , tÇng canh t¸c dÇy , ®é ph× t­¬ng ®èi cao rÊt thÝch hîp víi c©y chÌ , c©y mÝa ®­êng , c©y ¨n qu¶ «n ®íi, nhiÖt ®íi , c©y cµ chÌ … ®©y ®­îc coi nh­ mét lîi thÕ cña vïng nµy. Tuy nhiªn quy m« ®Êt ®ai b×nh qu©n mçi hé cßn thÊp ®Æc biÖt lµ c¸c hé s¶n xuÊt hµng ho¸ cÇn nhiÒu ®Êt ®Ó ph¸t triÓn trang tr¹i . V× vËy , ®Ó ph¸t triÓn quy m« ruéng ®Êt c¸c hé cã thÓ nhËn thÇu ®Êt cña c¸c hé kh¸c , khai hoang ®Êt trèng ®åi nói träc . Thø hai lµ vèn . VÊn ®Ò vèn ®Çu t­ cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ ®Æc biÖt quan träng . HiÖn nay phÇn lín c¸c HND á c¸c tØnh miÒn nói cßn nghÌo v× vËy hä rÊt cÇn vèn ®Ó s¶n xuÊt . Vèn ®­îc coi nh­ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ HND . Muèn vËy cÇn cã biÖn ph¸p thÝch hîp ®¸p øng mong muèn cho c¸c HND ®Ó hä cã vèn s¶n xuÊt cÇn cã sù ®iÒu chØnh vÒ c­êng ®é cho vay vèn vµ thêi ®iÓm vay v× s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã tÝnh thêi vô. Thø ba lµ lao ®éng. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®­îc thµnh lËp trªn c¬ së kÕt hîp c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt vµ con ng­êi . V× vËy lao ®éng cã vai trß rÊt quan träng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ HND . NÕu kh«ng cã con ng­êi th× kh«ng thÓ tiÕn hµnh s¶n xuÊt ®­îc . NÕu lao ®éng ®­îc ®µo t¹o cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao, cã kü n¨ng thµnh th¹o, cã kh¶ n¨ng hiÖp t¸c vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ h¬n, n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n ng­îc l¹i nÕu lao ®éng kh«ng cã tr×nh ®é hoÆc cã tr×nh ®é chuyªn m«n thÊp qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sÏ kÐm hiÖu qu¶ . C¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c bao gåm nhiÒu d©n téc cã phong tôc, tËp qu¸n rÊt ®a d¹ng , tr×nh ®é d©n trÝ thÊp , tr×nh ®é canh t¸c l¹c hËu , lao ®éng ch­a qua ®µo t¹o lµ chñ yÕu . §©y coi nh­ mét c¶n trë cho sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ HND . V× vËy, n©ng cao chÊt lao ®éng c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c ®­îc coi nh­ gi¶i ph¸p c¬ b¶n vµ l©u dµi trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ HND c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c. b.Nh©n tè vÒ c¬ së h¹ tÇng . §Þa h×nh c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c ®a phÇn lµ ®åi nói , do ®ã , c¬ së h¹ tÇng vïng nµy rÊt phøc t¹p vµ kÐm ph¸t triÓn . §­êng giao th«ng cßn thiÕu c¶ vÒ sè l­îng lÉn chÊt l­îng . Sè ®­êng ®­îc gi¶i nhùa rÊt Ýt , ®­êng nhá , hÑp ,nhiÒu dèc ®iÒu nµy ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn qu¸ tr×nh ®i l¹i , vËn chuyÓn hµng ho¸ cña c¸c HND . Nã lµm cho qu¸ tr×nh tiªu thô n«ng s¶n gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ h¹n chÕ sù ®Çu t­ cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c vµo vïng nµy . HÖ thèng thuû lîi thiÕu hÖ thèng m­¬ng m¸ng néi ®ång còng lµm ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¸c HND ®Æc biÖt trong mïa kh« nhiÒu n¬i vïng cao kh« ng cã n­íc t­íi lµm nhiÒu diÖn tÝch gieo trång bÞ h¹n h¸n . Do thiÕu kªnh dÉn n­íc néi ®ång nªn c¸c HND kh«ng chñ ®éng ®­îc trong s¶n xuÊt , ¶nh h­ëng ®Õn thêi vô gieo trång lµm cho kÕt qu¶ s¶n xuÊt gi¶m . HÖ thèng ®iÖn , tr­êng häc , th«ng tin liªn l¹c cßn yÕu kÐm vÒ nhiÒu mÆt ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh tiÕp cËn th«ng tin cña c¸c HND , ch÷a trÞ bÖnh kh«ng kÞp thêi , tû lÖ trÎ em suy dinh d­ìng cao , tû lÖ trÎ em ch­a ®­îc ®Õn tr­êng cßn cao. VÊn ®Ò x· héi ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c còng rÊt phøc t¹p do tËp qu¸n sinh ho¹t cña c¸c d©n téc kh¸c nhau . §a phÇn c¸c HND cßn nghÌo, ®êi sèng khã kh¨n ,thu nhËp thÊp c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ x· héi kh«ng ®­îc quan t©m , c¸c tÖ n¹n x· héi ngµy mét gia t¨ng , sinh ®Î kh«ng cã kÕ ho¹ch . c. Nh©n tè vÒ chÝnh s¸ch vÜ m«. Nh©n tè nµy thÓ hiÖn sù t¸c ®éng cña Nhµ n­íc ®Õn sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ HND . NÕu chÝnh s¸ch ®óng, hîp lý t¸c ®éng vµo ®óng tr¹ng th¸i cña kinh tÕ HND th× sÏ gãp phÇn thóc ®Èy , kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ HND . Ng­îc l¹i , nÕu chÝnh s¸ch kh«ng ®óng , kh«ng hîp lý th× sÏ trë thµnh nh©n tè k×m h·m sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ HND bao gåm : + ChÝnh s¸ch nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ : §ã lµ kinh tÕ Nhµ n­íc , kinh tÕ tËp thÓ ,kinh tÕ t­ nh©n , kinh tÕ hé gia ®×nh , kinh tÕ cã nh©n tè n­íc ngoµi . §iÒu ®ã , nãi lªn kinh tÕ HND ph¸t triÓn trong mèi quan hÖ hîp t¸c , liªn doanh , liªn kÕt víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh»m s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n . Trong ®ã kinh tÕ Nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o hç trî cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn + ChÝnh s¸ch ®Çu t­ vµ hç trî cho c¸c tØnh miÒn nói . Víi nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ s¶n xuÊt kh«ng ®­îc thuËn lîi v× vËy sù ­u tiªn ®Çu t­ cña Nhµ n­íc cho c¸c tØnh miÒn nói cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn sù ph¸t cña kinh tÕ HND .§Çu t­ tr­íc hÕt vµo viÖc x©y dùng vµ c¶i t¹o hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng nh­ giao th«ng , ®iÖn , c¸c c¬ së chÕ biÕn , ®­a tiÕn bé khoa héc c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt , chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång , vËt nu«i , ph¸t triÓn c¸c nghµnh nghÒ míi , kh«i phôc c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng . Hç trî c¸c tØnh miÒn nói trong viÖc xo¸ ®ãi , gi¶m nghÌo . + C¸c chÝnh s¸ch liªn quan kh¸c nh­ chÝnh s¸ch thuÕ , chÝnh s¸ch gi¸ c¶ , chÝnh s¸ch vèn… 4 . Ph©n lo¹i kinh tÕ hé n«ng d©n . C¨n cø vµo môc tiªu vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña HND cã thÓ ph©n biÖt ®­îc c¸c HND. + KiÓu HND hoµn toµn tù cÊp kh«ng ph¶n øng víi thÞ tr­êng. Môc tiªu cña HND nµy lµ tèi ®a lîi Ých.Lîi Ých ë ®©y lµ s¶n phÈm cÇn ®Ó tiªu dïng trong gia ®×nh. Ng­êi n«ng d©n ph¶i lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra l­îng s¶n phÈm cho ®Õn lóc kh«ng ®ñ søc ®Ó s¶n xuÊt n­·. Lao ®éng n«ng nhµn (thêi gian kh«ng lao ®éng) còng ®­îc coi nh­ mét lîi Ých. Nh©n tè ¶nh h­ëng nhÊt ®Õn kh¶ n¨ng lao ®éng cña hé lµ cÊu tróc d©n sè cña gia ®×nh (tû lÖ gi÷a tay lµm vµ miÖng ¨n). Hé n«ng d©n tù cÊp ho¹t ®éng nh­ thÕ nµo phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn sau: + Kh¶ n¨ng më réng diÖn tÝch (cã thÓ t¨ng vô) ®­îc hay kh«ng. + Cã thÞ tr­êng lao ®éng hay kh«ng. V× ng­êi n«ng d©n cã thÓ b¸n søc lao ®éng ®Ó t¨ng thu nhËp nÕu cã chi phÝ cña lao ®éng cao h¬n. + Cã thÞ tr­êng vËt t­ hay kh«ng. V× ng­êi n«ng d©n ph¶i b¸n mét Ýt s¶n phÈm ®Ó mua vËt t­ cÇn thiÕt hay mét sè hµng tiªu dïng kh¸c. KiÓu hé n«ng d©n chñ yÕu tù cÊp cã b¸n mét phÇn s¶n l­îng ®Ó ®æi lÊy hµng tiªu dïng. KiÓu hé nµy cã ph¶n øng Ýt nhiÒu víi gi¸ c¶ (chñ yÕu gi¸ vËt t­). Nh­ vËy, kiÓu hé nµy b¾t ®Çu ph¶n øng víi thÞ tr­êng, tuy môc tiªu chñ yÕu vÉn lµ tù cÊp. KiÓu hé n«ng d©n b¸n phÇn lín s¶n l­îng, ph¶n øng nhiÒu víi gi¸ thÞ tr­êng. KiÓu hé n«ng d©n hoµn toµn s¶n xuÊt hµng ho¸ cã môc tiªu lµ lîi nhuËn tèi ®a nh­ mét xÝ nghiÖp t­ b¶n chñ nghÜa. Qua sù ph©n lo¹i HND trªn cã thÓ thÊy môc tiªu s¶n xu¸t cña hé quyÕt ®Þnh sù lùa chän s¶n phÈm kinh doanh, quyÕt ®Þnh møc ®é ®Çu t­, møc ®é ph¶n øng víi gi¸ c¶ ®Çu t­, lao ®éng vµ s¶n phÈm cña thÞ tr­êng. HiÖn nay ë n­íc ta vÉn tån t¹i hai quan ®iÓm vÒ hé n«ng d©n. Quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng c¸c kiÓu hé lµ tù cÊp , tù tóc víi môc tiªu chñ yÕu lµ ®Ó tiªu dïng ®ã lµ c¸c hé s¶n xuÊt nhá. KiÓu hé nµy chñ yÕu cã ë c¸c tØnh miÒn nói, vïng cao phÝa B¾c. Quan ®iÓm thø hai cho r»ng mét sè hé cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hµng ho¸ víi môc tiªu lîi nhuËn cao nhÊt nh­ng do h¹n chÕ vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt nªn tr×nh ®é s¶n xuÊt vÉn ë møc s¶n xuÊt hµng ho¸ víi qui m« nhá. KiÓu hé nµy ë c¸c vïng ®ång b»ng trong c¶ n­íc ®Æc biÖt lµ c¸c tØnh h¹n chÕ vÒ ®Êt ®ai. Hé n«ng d©n tiÕn ho¸ tõ t×nh tr¹ng tù cÊp sang s¶n xuÊt hµng ho¸ ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. Trong qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ Êy HND thay ®æi môc tiªu vµ c¸ch thøc kinh doanh còng nh­ ph¶n øng víi thÞ tr­êng. Tuy vËy, thÞ tr­êng ë n«ng th«n lµ thÞ tr­êng ch­a hoµn chØnh do ®ã HND thiÕu tr×nh ®é kü thuËt vµ qu¶n lý, thiÕu th«ng tin thÞ tr­êng…®­îc coi lµ nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh cña HND. II . Vai trß cña kinh tÕ hé n«ng d©n trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n . Víi t­ c¸ch lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së NN,NT, lµ nh©n tè thóc ®Èy NN,NT ph¸t triÓn. Kinh tÕ HND cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi NN,NT. Kinh tÕ hé n«ng d©n lµ ®¬n vÞ c¬ b¶n trong n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n víi hai ®iÒu kiÖn: + Ph¶i ®­îc ph¸p thõa nhËn lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ. Vai trß cña kinh tÕ HND ®­îc thÓ hiÖn râ nhÊt tõ sau LuËt Hîp T¸c X· ra ®êi (20/3/1996). + Lµ ®¬n vÞ trùc tiÕp s¶n xuÊt kinh doanh t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cung cÊp cho x· héi, b¶o ®¶m c«ng t¸c hËu cÇn t¹i chç ®Æc biÖt lµ c¸c tØnh miÒn nói ®i l¹i khã kh¨n. Nã gãp phÇn ®¶m b¶o an ninh l­¬ng thùc t¹i chç, gi¶m ®­îc chi phÝ vËn chuyÓn , s¶n xuÊt l­¬ng thùc cho miÒn xu«i . Hé n«ng d©n lµ tÕ bµo cña x· héi n«ng th«n, lµ bé phËn quan träng trong céng ®ång n«ng th«n x©y dùng t×nh lµng nghÜa xãm t¹o c¬ së kinh tÕ chÝnh trÞ v÷ng ch¾c ë n«ng th«n. §iÒu cã ý nghÜa v« cïng quan träng trong thêi buæi c¬ chÕ thÞ tr­êng hiÖn nay, nã gãp phÇn h¹n chÕ ®­îc mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. Hé n«ng d©n kh«ng chØ lµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt mµ cßn lµ ®¬n vÞ tiªu dïng. V× vËy, hä tham gia vµo gi¶i quyÕt quan hÖ cung cÇu cña thÞ tr­êng. §©y lµ tiÒn ®Ò cho viÖc ph¸t triÓn thÞ tr­êng n«ng th«n gãp phÇn ®Èy nhanh tèc ®é s¶n xuÊt hµng ho¸ trong n«ng nghiÖp. Kinh tÕ HND lµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt lÊy viÖc khai th¸c tiÒm n¨ng thiªn nhiªn ,v× vËy nã cho phÐp huy ®éng vµ sö dông hîp lý h¬n c¸c nguån lùc trong NN, NT nh­ ®Êt ®ai, lao ®éng, vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c. Nhê vËy, nã gãp phÇn thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña NN,NT. Hé n«ng d©n cã vai trß quan träng trong viÖc tiÕp nhËn vµ øng tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nh»m t¨ng n¨ng suÊt c©y trång ,vËt nu«i n©ng cao chÊt l­îng vµ h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm , t¨ng kh¶ n¨ng canh tranh trªn thÞ tr­êng. Qua ®ã t¹o tiÒn ®Ò cho ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i vµ s¶n xuÊt hµng ho¸ lín. Kinh tÕ HND kh«ng chØ cã vai trß to lín vÒ mÆt kinh tÕ , mµ cßn cã vai trß vÒ mÆt x· héi. Khi kinh tÕ HND ph¸t triÓn sÏ gãp phÇn t¹o thªm viÖc lµm cho lao ®éng n«ng th«n , t¨ng thu thËp cho c­ d©n n«ng th«n , tõng b­íc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo , h¹n chÕ c¸c tÖ n¹n x· héi. VÊn ®Ò x· héi ë n«ng th«n rÊt phøc t¹p, nã bao gåm nhiÒu tÇng líp d©n c­, d©n téc kh¸c nhau, phong tôc qu¸n tËp còng kh¸c nhau do ®ã kinh tÕ HND ph¸t triÓn sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó hä yªn t©m s¶n xuÊt, ®ång thêi h¹n chÕ ®­îc nhiÒu tÖ n¹n x· héi ®ang cßn phæ biÕn ë n«ng th«n. PhÇnII: Thùc tr¹ng vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ hé n«ng d©n ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c. I -Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ hé n«ng d©n . C¸c hé n«ng d©n ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c hiÖn nay phÇn lín vÉn lµ c¸c hé nghÌo . Hä thiÕu ®Êt ®ai, lao ®éng , vèn ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt . Cho ®Õn nay, phÇn lín hé n«ng d©n cßn nÆng tÝnh chÊt tiÓu n«ng , s¶n xuÊt chñ yÕu mang tÝnh chÊt tù cÊp, tù tóc , n¨ng suÊt lao ®éng thÊp. VÊn ®Ò quan träng nhÊt cña HND ®ã lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ t×nh tr¹ng tù cÊp , tù tóc sang s¶n xuÊt hµng ho¸ . §©y lµ qu¸ tr×nh tù nhiªn ®· cã tõ l©u nh­ng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ HND vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng , qu¸ tr×nh nµy sÏ ®­îc thóc ®Èy nhanh h¬n. Cã thÓ nãi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ HND g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña Hîp t¸c x· trong n«ng nghiÖp. Hîp t¸c x· ra ®êi do nhu cÇu cña kinh tÕ HND. C¸c HND tù nguyÖn gãp søc x©y dùng c¸c hîp t¸c x· ®Ó t¹o nªn søc m¹nh lín h¬n , s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n, nh»m chèng l¹i n¹n ®éc quyÒn, lòng ®o¹n thÞ tr­êng cña c¸c nhµ t­ b¶n vµ c«ng ty t­ b¶n. Tõ kinh tÕ tiÓu n«ng chuyÓn lªn kinh tÕ n«ng tr¹i , tøc lµ tõ s¶n xuÊt tù tóc chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng ho¸ , ®ã còng lµ qu¸ tr×nh ®i ®«i víi sù ra ®êi cña c¸c h×nh thøc hîp t¸c g¾n víi kinh tÕ hé. Kinh tÕ HND vÒ b¶n chÊt lµ mét c¬ së kinh tÕ khÐp kÝn , lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ tæng hîp , võa trång trät , võa ch¨n nu«i cã lóc lµm c¶ nghÒ rõng, nghÒ c¸ võa chÕ biÕn võa lµm nghÒ thñ c«ng kiªm c¶ bu«n b¸n vµ tÝn dông. Do ®ã kinh tÕ tiÓu n«ng cã søc sèng dai d¼ng c¶ ë nh÷ng n­íc kinh tÕ ®· ph¸t triÓn do tÝnh chÊt tæng hîp trong hoat ®éng kinh tÕ cña nã. Quy luËt ph¸t triÓn hµng hãa ®ßi hái ph¶i t¸ch dÇn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vèn lµ tæng hîp trong tõng hé n«ng d©n thµnh nh÷ng chøc n¨ng ®éc lËp th«ng qua con ®­êng hîp t¸c ho¸ . Hîp t¸c x· tæ chøc thùc hiÖn c¸ chøc n¨ng ®­îc t¸ch ra tõ kinh tÕ HND ®Ó HND cã thÓ chuyªn m«n ho¸ mét ho¹t ®éng nµo ®ã cã hiÖu qu¶ kinh tÕ nhÊt. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ HN D cã thÓ ®­îc chia lµm hai thêi kú : +Tõ n¨m 1958-1980. §©y lµ giai ®o¹n thùc hiÖn m« h×nh hîp t¸c ho¸ , tËp thÓ ho¸ vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ qu¶n lý tËp trung thèng nhÊt . M« h×nh nµy ®· phñ nhËn vai trß cña kinh tÕ HND trong ®êi sèng kinh tÕ , trong khi ®ã thùc tiÔn ®· chøng minh HND lµ ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ b¶n. Víi cÊu tróc lµ tËp thÓ ho¸ lµm cho n«ng d©n ngµy cµng kh«ng quan t©m ®Õn s¶n xuÊt tËp thÓ , ng­êi lao ®éng bÞ tha ho¸ víi th¸i ®é lµm thuª. Ruéng ®Êt bÞ bá hoang , tµi s¶n cè ®Þnh bÞ thÊt tho¸t kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng sa sót buéc HND ph¶i dùa vµo kinh tÕ phô (®Êt 5%) ®Ó lo kinh tÕ gia ®×nh . V× tËp thÓ ho¸ , n«ng d©n kh«ng cßn së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt n÷a , lao ®éng ®­îc ®iÒu ®éng theo c«ng ®o¹n trung gian lµm cho n«ng d©n tõ chç g¾n bã víi ruéng ®Êt , coi ruéng ®Êt lµ m¸u thÞt nay l¹i thê ¬ víi ruéng ®Êt vµ c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt kh¸c . Tõ ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng qu¶n lý ®Êt ®ai láng lÎo , sö dông ®Êt ®ai l·ng phÝ, kh«ng ®óng môc ®Ých x¶y ra. T×nh tr¹ng ph©n phèi bÊt hîp lý lµm cho gi¸ trÞ ngµy c«ng vµ thu nhËp cña n«ng d©n ngµy cµng gi¶m sót ®Õn møc ph¶i bá hoang ruéng ®Êt. + Thêi kú tõ n¨m1981 ®Õn nay . §©y lµ thêi kú nhËn thøc l¹i , tæng kÕt thùc tiÔn ph¸t hiÖn quy luËt kh¸ch quan vµ t×m tßi gi¶i ph¸p. Tõ khi thùc hiÖn c¬ chÕ kho¸n theo ChØ thÞ 100 cña Ban bÝ th­ vµ nhÊt lµ sau NghÞ quyÕt10 cña Bé chÝnh trÞ vµ NghÞ quyÕt 6 cña Trung ­¬ng (kho¸ VI) cïng víi nh÷ng b­íc ph¸t triÓn vÒ s¶n xuÊt , ®· cã nh÷ng ®iÓm míi vÒ c¬ cÊu thµnh phÇn , c¸c h×nh thøc kinh tÕ trong NN,NT. Ngµy cµng xuÊt hiÖn c¸c lo¹i h×nh kinh tÕ hîp t¸c hÕt søc ®a d¹ng ë c¸c møc ®é kh¸c nhau trªn c¬ së nhu cÇu cña c¸c HND. Trong thêi kú míi HND ®­îc thõa nhËn lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ , lµ tÕ bµo cÊu thµnh Hîp t¸c x· , cã t­ c¸ch ph¸p nh©n vµ b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt. Hé n«ng d©n ®· ®­îc giao ruéng ®Êt víi thêi gian æn ®Þnh , l©u dµi . Ngoµi ra c¸c hé cßn cã thÓ nhËn thÇu ®Êt ®ai vµ c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt kh¸c ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh cè hiÖu qu¶ h¬n. Vµ do ®ã kinh tÕ HND vµ kinh tÕ Hîp t¸c x· kh«ng m©u thuÉn víi nhau mµ trë thµnh ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho nhau trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Nh­ vËy muèn thuc ®Èy qu¸ tr×nh nµy ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n tÝch luü ®­îc c¸c yÕu tè vÒ s¶n xuÊt nh­ ®Êt ®ai, lao ®éng , vèn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt t¨ng nhanh s¶n l­¬ng thùc .Trong thùc tÕ nÕu kh«ng cã sù hç trî cña nhµ n­íc qu¸ tr×nh nµy còng diÔn ra nh­ng chËm. HiÖn nay ë n«ng th«n c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c n­íc ta cã c¸c kiÓu HND víi c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau: + Nhãm HND thiÕu ¨n ®ang phÊn ®Êu trë thµnh ®ñ ¨n. + Nhãm HND ®ñ ¨n nh­ng cßn thiÕu vèn ®Ó t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n ®ang phÊn ®Êu ®Ó tÝch luü vèn vµ thùc hiÖn t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n. + Nhãm HND ®· thùc hiÖn ®­îc t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n nh­ng ch­a t¸i s¶n xuÊt më réng ®­îc ®Ó chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng ho¸. + Nhãm HND ®ang ë giai ®o¹n chuyÓn tiÕp, cã s¶n xuÊt hµng ho¸ nh­ng ch­a v÷ng ch¾c. Do ®ã cã hai môc tiªu cïng mét lóc, lóc thiÕu th× tiªu dïng, lóc thõa th× b¸n ra thÞ tr­êng. + Nhãm HND ®· thùc s¶n xuÊt hµng ho¸ nh­ng ch­a ph¶i lµ c¸c chñ tr¹i thùc sù nh­ ë c¸c n­íc tiªn tiÕn v× ch­a kinh doanh n«ng nghiÖp lÊy môc tiªu lîi nhuËn lµm môc tiªu chÝnh, ch­a d¸m vay vèn ë ng©n hµng ®Ó më réng kinh doanh. Trong ®iÒu kiÖn nµy muèn cã tèc ®é ph¸t triÓn nhanh ph¶i thóc ®Èy mét c¸ch ®ång bé ph¸t triÓn cña c¸c kiÓu HND nãi trªn. V× vËy ph¸t huy søc m¹nh cña kinh tÕ HND chÝnh lµ ph¸t huy tiÒm n¨ng , thÕ m¹nh lín nhÊt cña n«ng nghiÖp , n«ng th«n. Víi ­u thÕ lµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt nhá nh­ng vÉn b¶o ®¶m hiÖu qu¶ v× nã cã nh÷ng ­u ®iÓm mµ c¸c lo¹i h×nh kinh tÕ kh¸c kh«ng cã. Nhê qui m« nhá mµ ho¹t ®éng cña kinh tÕ HND rÊt n¨ng ®éng, cã kh¶ n¨ng tiÕp thu khoa häc c«ng nghÖ rÊt tèt. ChÝnh v× vËy, mµ h¬n m­êi triÖu HND n­íc ta ®· t¹o ra mét khèi l­îng s¶n phÈm rÊt lín cho nÒn kinh tÕ. S¶n xuÊt ®¹t 93,8% tæng s¶n l­îng l­¬ng thùc. Cung cÊp 85% s¶n l­îng thÞt, gÇn 50% nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn. §iÒu ®ã chøng tá vai trß, vÞ trÝ cña kinh tÕ HND lµ rÊt quan träng. MÆt kh¸c còng ®Æt ra yªu cÇu vÒ viÖc tiÕp tôc bæ sung hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch vÒ n«ng nghiÖp n«ng th«n, nh»m t¹o ®éng lùc míi, m¹nh mÏ h¬n, thu hót nhiÒu h¬n sù ®ãng gãp cña kinh tÕ HND cho sù nghiÖp CNH-H§H ®Êt n­íc. H¬n 10 n¨m qua, §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· cã nhiÒu chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch vµ c¸c biÖn ph¸p thóc ®Èy kinh tÕ HND ph¸t triÓn. §iÓn h×nh nh­ ChØ thÞ 100 cña Ban bÝ th­, NghÞ quyÕt 10 cña Bé chÝnh trÞ, NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 5 (kho¸ 7), NghÞ quyÕt §¹i héi 8 cña §¶ng. Ngoµi ra , cßn cã ch­¬ng tr×nh 135 vÒ hç trî c¸c HND ë c¸c tØnh miÒn nói ®Æc biÖt khã kh¨n, ch­¬ng tr×nh 327, ch­¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 120, NghÞ ®Þnh 80 cña Thñ T­íng chÝnh phñ vÒ ký hîp ®ång tiªu thô n«ng s¶n gi÷a HND vµ doanh nghiÖp… Nh÷ng v¨n b¶n chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc ®· më ra kh¶ n¨ng to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ HND nh»m khai th¸c cã hiÖu qu¶ h¬n tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh cña tõng HND. NhiÒu HND ®· xo¸ ®­îc ®ãi, gi¶m ®­îc nghÌo. Cã nh÷ng hé ®· cã ®­îc tÝch luü ®Ó t¸i s¶n xuÊt. Th«ng qua sù t¸c ®éng cña c¸c v¨n b¶n chÝnh s¸ch nhiÒu HND ®· ph¸t triÓn trë thµnh trang tr¹i víi qui m« s¶n xuÊt lín, t¹o h¹t nh©n trong vïng. Nh÷ng hé kh¸c víi møc ph¸t triÓn thÊp h¬n ®· liªn kÕt nhau l¹i ®Ó thµnh lËp hîp t¸c x·. Cã lÏ ®©y lµ h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ dÔ ®­îc chÊp nhËn vµ tham gia cña c¸c HND c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c nhÊt. V× th«ng qua hîp t¸c x· hä cã thÓ gióp nhau trong s¶n xuÊt, kinh doanh ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao h¬n lµ ®éc lËp cña mét hé ®Æc bÞªt lµ c¸c kh©u dÞch vô ®Çu vµo nh­ t­íi n­íc , lµm ®Êt , phßng trõ s©u bÖnh …vµ tiªu thô n«ng s¶n . Trªn ®©y lµ nh÷ng thµnh tùu mµ kinh tÕ HND ®· ®¹t ®­îc trong nh÷ng n¨m qua. Tuy vËy, nh×n mét c¸ch tæng thÓ th× kinh tÕ HND vÉn cßn nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. §ã lµ: Tèc ®é chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cßn chËm. Sè hé thuÇn n«ng chiÕm tû lÖ cao trªn 80%. Lùc néi sinh cña kinh tÕ HND bÞ giíi h¹n, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, tr×nh ®é canh t¸c l¹c hËu, thiÕu hiÓu biÕt vÒ thÞ tr­êng. Nãi chung ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu s¶n xuÊt hµng ho¸ lín, thiÕu vèn ®Ó s¶n xuÊt. §Êt ®ai cña c¸c hé n«ng d©n miÒn nói vïng cao tuy kh«ng c¨ng th¼ng nh­ nhiÒu vïng kh¸c song xÐt vÒ qui m« diÖn tÝch vÉn nhá thËm chÝ cßn thiÕu so víi yªu cÇu s¶n xuÊt hµng ho¸. Tr×nh ®é sö dông ruéng ®Êt cßn h¹n chÕ chñ yÕu khai th¸c tù nhiªn, lu©n canh c©y trång, t¨ng vô cßn thÊp, sö dông ch­a g¾n víi b¶o vÖ. Tr×nh ®é d©n trÝ nh×n chung cßn thÊp, sè lao ®éng cã tr×nh ®é v¨n ho¸ cao rÊt Ýt, chñ yÕu lµ lao ®éng gi¶n ®¬n, s¶n xuÊt kinh doanh theo kinh nghiÖm. ThÞ tr­êng cßn h¹n chÕ: C¶ thÞ tr­êng ®Çu vµo, lÉn ®Çu ra do quy m« s¶n xuÊt cña c¸c hé cßn nhá, kh«ng æn ®Þnh. HÖ thèng chî n«ng th«n vµ c¸c trung t©m th­¬ng m¹i cßn ch­a ph¸t triÓn. ThiÕu kªnh thu gom vµ ph©n phèi n«ng s¶n. C¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm lµ mét c¶n trë lín cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ HND. Giao th«ng n«ng th«n ®i l¹i ®· vÊt v¶ cßn ch­a nãi ®Õn vËn chuyÓn hµng ho¸, ®iÖn n­íc, tr­êng häc, bÖnh viÖn cßn thiÕu. C«ng nghiÖp chÕ biÕn thiÕu, c«ng nghÖ th× l¹c hËu chñ yÕu s¬ chÕ lµm cho chÊt l­îng n«ng s¶n thÊp, thêi gian b¶o qu¶n ng¾n , tû lÖ thÊt tho¸t sau thu ho¹ch rÊt lín. Ngoµi ra ,vai trß cña nhµ n­íc ®Þa ph­¬ng vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ x· héi cßn h¹n chÕ. Tr­íc hÕt, lµ vÊn ®Ò quy ho¹ch tæng thÓ c¸c vïng s¶n xuÊt, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng phôc vô s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Vai trß cña c¸c n«ng l©m tr­êng ë c¸c tØnh miÒn nói ch­a râ. ViÖc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt cßn chËm. Trong sè c¸c Hîp t¸c x· hiÖn nay cã rÊt Ýt Hîp t¸c x· chuyÓn ®æi thµnh c«ng theo LuËt vµ cã vai trß dÞch vô mét sè kh©u cho c¸c HND cßn yÕu nhiÒu n¬i mang tÝnh h×nh thøc . Nh­ vËy, thµnh tùu mµ kinh tÕ HND ®¹t ®­îc trong nh÷ng n¨m qua lµ kh¸ lín song h¹n chÕ, khã kh¨n còng kh«ng Ýt, ®ã lµ do mét sè nguyªn nh©n sau: + Nguyªn nh©n kh¸ch quan: Néi lùc cña kinh tÕ HND cßn yÕu c¶ vÒ c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt nh­ ®Êt ®ai, lao ®éng, vèn lÉn tr×nh ®é cña c¸c chñ hé, ng­êi lao ®éng cßn thÊp, kü thuËt canh t¸c l¹c hËu. ThÞ tr­êng n«ng th«n ch­a ph¸t triÓn, c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm ®Æc biÖt lµ giao th«ng, thuû lîi , hÖ thèng tr­êng tr¹m. ChÞu t¸c ®éng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¾c nghiÖt nh­ thêi tiÕt , khÝ hËu, h¹n h¸n , lò lôt, dÞch bÖnh …. VÉn cßn tån t¹i nhiÒu phong tôc , tËp qu¸n l¹c hËu ®iÒu nµy c¶n trë rÊt lín ®Õn sù tiÕp thu khoa häc c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng lµm ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ HND . + Ngyªn nh©n chñ quan: C¸c v¨n b¶n, chÝnh s¸ch t¸c ®éng ®Õn kinh tÕ HND ch­a ®­îc thùc hiÖn triÖt ®Ó. Tr¸ch nhiÖm cña HND trong viÖc tiÕp nhËn vµ sö dông nguån hç trî cña Nhµ n­íc ch­a cao, dÉn ®Õn l·ng phÝ, vÉn cßn t­ t­ëng û l¹i vµo Nhµ n­íc. C¬ cÊu ®Çu t­ cho HND ë c¸c tØnh miÒn nói cßn bÊt hîp lý. Nhu cÇu vÒ hîp t¸c cßn thÊp. Sù chØ ®¹o kiÓm tra, h­íng dÉn, cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng cßn ch­a cô thÓ, râ rµng. B¶n th©n ng­êi n«ng d©n kh«ng tù n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ , kh«ng øng dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt …kh«ng cã kinh nghiÖm s¶n xuÊt kinh doanh .Nguyªn nh©n nµy biÓu hiÖn trong n«ng nghiÖp vµ khu vùc kinh tÕ n«ng th«n rÊt s©u s¾c. Kh«ng n¨ng ®éng trong gi¶i quyÕt viÖc lµm , l­êi lao ®éng , sinh ®Î kh«ng cã kÕ ho¹ch , èm ®au bÖnh tËt , ho¶ ho¹n …c¸c tÖ n¹n x· héi nh­ cê b¹c , r­îu chÌ , nghiÖn hót cßn nhiÒu lµm cho c¸c hé ®· nghÌo l¹i cµng nghÌo h¬n . II. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn kinh tÕ hé n«ng d©n c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c . Vïng trung du miÒn nói phÝa B¾c n­íc ta bao gåm 13 tØnh vïng §«ng B¾c vµ T©y B¾c ®ã lµ c¸c tØnh: B¾c K¹n , B¾c Giang , Cao B»ng , Hµ Giang, Hoµ B×nh , Lai Ch©u, Lµo Cai , L¹ng S¬n , Phó Thä , S¬n La , Th¸i Nguyªn , Tuyªn Quang vµ Yªn B¸i . Vïng nµy cã ®Þa h×nh chñ yÕu lµ ®åi nói , bÞ chia c¾t vµ kh«ng b»ng ph¼ng . VÒ chÊt ®Êt : Chñ yÕu ®¸t ®á vµng , tÇng ®Êt canh t¸c t­¬ng ®èi dÇy , ®é ph× t­¬ng ®èi cao. VÒ khÝ hËu: Vïng nµy cã khÝ hËu nhiÖt ®íi pha «n ®íi râ rÖt . Mét sè tØnh cßn cã s­¬ng muèi vÒ mïa ®«ng . Nguån n­íc: T­¬ng ®èi khan hiÕm vÒ mïa ®«ng ®Æc biÖt lµ c¸c tØnh miÒn nói . VÒ kinh tÕ x· héi : +C¬ së h¹ tÇng-kü thuËt: §­êng giao th«ng vïng nµy cßn thiÕu vµ Ýt , vÊn ®Ò ®i l¹i rÊt khã kh¨n. §­êng nhùa rÊt Ýt chñ yÕu lµ ®­êng ®Êt, nhá hÑp , nhiÒu n¬i « t« kh«ng ®i ®­îc mµ ph¶i ®i bé. HÖ thèng thuû lîi còng Ýt, chØ cã mét sè Ýt kªnh ®Ëp lín cßn c¸c hÖ thèng m­¬ng m¸ng dÉn n­íc tíi ®ång ruéng th× ch­a cã hoÆc cã nh­ng Ýt lµm cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gÆp nhiÒu khã kh¨n trong mïa kh«. VÒ ®iÖn : MÆc dï cã thuû ®iÖn Hoµ B×nh song mét sè vïng l©n cËn vÉn kh«ng cã ®iÖn dïng sinh ho¹t do thiÕu kinh phÝ ®Ó h¹ ¸p vÒ c¸c th«n b¶n . HÖ thèng tr­êng häc vµ tr¹m y tÕ cßn thiÕu nªn t×nh tr¹ng trÎ em ch­a ®­îc ®Õn tr­êng, ch­a ®­îc kh¸m ch÷a bÖnh cßn phæ biÕn . + C¬ cÊu d©n c­ : Bao gåm nhiÒu d©n téc kh¸c vÒ phong tôc tËp qu¸n , t«n gi¸o. Tr×nh ®é d©n trÝ cïa c¸c d©n téc cßn rÊt thÊp , ®êi sèng khã kh¨n. Kinh tÕ hé n«ng d©n ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kÓ tõ khi cã NghÞ quyÕt 10 cña Bé chÝnh trÞ (4/88). Tr¶i qua h¬n m­êi n¨m ®æi míi kinh tÕ HND ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn kh¸ v÷ng ch¾c trong ®ã cã nhiÒu hé thµnh kinh tÕ trang tr¹i víi quy m« kh¸ lín , s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. Mét sè hé kh¸c liªn kÕt nhau l¹i thµnh lËp c¸c Hîp t¸c x· trong n«ng nghiÖp nh»m gióp nhau trong s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n . Tuy nhiªn vÉn cßn nhiÒu vÉn cßn nhiÒu hé n«ng d©n ®ang gÆp khã kh¨n , thiÕu ®ãi vÒ mäi mÆt. Sau ®©y lµ thùc tr¹ng cña c¸c HND c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c . 1. Thùc tr¹ng vÒ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt . a. §Êt ®ai. Quy m« ®Êt ®ai b×nh qu©n mçi hé lµ 0,946 ha nhá h¬n nhiÒu so víi trang tr¹i nh­ng vÉn lín h¬n so víi quy m« HND c¸c tØnh §ång b»ng s«ng Hång (kho¶ng 3 lÇn ) . HiÖn nay , nhiÒu HND tr­íc hÕt lµ c¸c hé s¶n xuÊt hµng ho¸ vÉn cã nhu cÇu thªm ®Êt cho s¶n xuÊt . 69,83% sè hé ®­îc hé ®­îc hái ý kiÕn ®Òu cho r»ng hä cÇn thªm ®Êt ®ai ®Ó s¶n xuÊt . Lý do chñ yÕu hä cã nhu c©ï thªm ®Êt lµ do hä ®· cã kinh nghiÖm s¶n xuÊt vµ lao ®éng. Trong tæng sè quü ®Êt , ®Êt n«ng nghiÖp lµ 0.633 ha chiÕm 66,9%, ®Êt l©m nghiÖp 0,263 ha chiÕm 27,8% vµ ®Êt mÆt n­íc nu«i trång thuû s¶n 0, 0072 ha chiÕm 0,7% . PhÇn lín ®Êt ®ai cña c¸c hé n«ng d©n lµ ®Êt ®· ®­îc giao (chiÕm 78,33%). §a sè hé cã quy m« ®Êt ®ai d­íi 1 ha chiÕm 66,07% . Sè hé cã quy m« ®Êt ®ai tõ mét ®Õn ba ha chiÕm kho¶ng 20% vµ sè hé cã quy m« trªn ba ha chiÕm 12,5% . PhÇn lín c¸c hé cã quy m« ®Êt ®ai d­íi mét ha lµ c¸c hé s¶n xuÊt nhá tù cÊp , t­ tóc . C¸c hé cã quy m« ®Êt ®ai trªn mét ha lµ c¸c h« s¶n xuÊt hµng nhá . Nh×n chung c¸c hé n«ng d©n s¶n xuÊt chñ yÕu c©y hµng n¨m chiÕm (31,9%). C©y hµng n¨m kÕt hîp víi ch¨n nu«i chiÕm 22,2%. C©y hµng n¨m kÕt hîp c©y l©u n¨m chiÕm 18,2%, cßn l¹i lµ h­íng kinh doanh kh¸c . Nh­ vËy nÕu c¸c hé cã quy m« ®Êt d­íi mét ha h­íng kinh doanh chñ yÕu lµ c©y hµng n¨m , c©y hµng n¨m + ch¨n nu«i , c©y hµng n¨m + c©y l©u n¨m th× c¸c hé cã quy m« ®Êt trªn ba ha h­íng kinh doanh chñ yÕu lµ trång rõng , c©y hµng n¨m + c©y l©u n¨m . KÕt qu¶ ®­îc thÓ hiÖn ë biÓu 1: BiÓu 1: Ph©n lo¹i hé n«ng d©n theo quy m« ®Êt ®ai vµ h­íng kinh doanh. 1 ha 1-3 ha >3 ha Chung SL % SL % SL % SL % C©y hµng n¨m C©y l©u n¨m C©y hµng n¨m + c©y l©u n¨m 4. C©y hµng n¨m + ch¨n nu«i 5. Trång rõng 6. Ch¨n nu«i 7. M«i tr­êng ®¸nh b¾t thuû s¶n 8. Tæng sè 16 7 8 14 - 1 2 48 33,3 14,5 16,6 29,1 - 2,0 4,1 100 6 2 3 2 - 2 - 15 40 13,3 20 13,3 - 13,3 100 1 1 2 - 4 1 - 9 11,1 11,1 22,2 44,4 - 11,1 - 100 23 10 13 16 4 4 2 72 31,9 13,8 18 22,2 5,5 5,5 2,7 100 b. VÒ lao ®éng . B×nh qu©n mét hé n«ng d©n cã 5,35 ng­êi vµ cã 2,79 lao ®éng trong ®é tuæi, møc ®é chªnh lÖch gi÷a c¸c tØnh kh«ng nhiÒu . trong sè c¸c hé ®iÒu tra cã quy m« lao ®éng tõ mét ®Õn hai lao ®éng chiÕm tû lÖ lín nhÊt (61,1%) hé cã ba ®Õn bèn lao ®éng chiÕm 27,8% vµ hé cã tõ n¨m lao ®éng trë lªn chÕm 11,1% . Nh­ vËy quy m« lao ®éng cña c¸c HND ë c¸c tØnh miÒn nói , vïng cao kh«ng nhiÒu , thËm chÝ cßn nhá h¬n so víi c¸c hé n«ng d©n á vïng §ång b»ng s«ng hång .§©y võa lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cña c¸c HND miÒn nói , vïng cao (kh«ng thiÕu viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng ) nh­ng còng lµ ®iÒu khã kh¨n cho hä v× ®èi víi c¸c HND tù cung , tù cÊp vµ s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá , s¶n xuÊt chñ yÕu lµ qu¶ng canh víi c«ng cô th« s¬ l¹c hËu , n¨ng suÊt lao ®éng thÊp , chÊt l­îng c«ng viÖc kh«ng ®¶m b¶o do vËy hiÖu qu¶ s¶n xuÊt thÊp . §èi víi c¸c HND cã quy m« lao ®éng nhá , kinh doanh chñ yÕu lµ c©y hµng n¨m kÕt hîp víi ch¨n nu«i . V× vËy , s¶n xuÊt chñ yÕu tù cung , tù cÊp s¶n phÈm hµng ho¸ Ýt thËm chÝ kh«ng cã . VÒ chÊt l­îng lao ®éng ®a phÇn lao ®éng (kÓ c¶ chñ hé ) cã tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ chuyªn m«n thÊp . Tr×nh ®é v¨n ho¸ chñ yÕu lµ cÊp mét, cÊp hai cã nhiÒu lao ®éng kh«ng biÕt ch÷ . Lao ®éng chñ yÕu ch­a qua ®µo t¹o , sè cã chuyªn m«n rÊt Ýt . (xem biÓu 2). BiÓu 2: T×nh h×nh sè lù¬ng lao ®éng vµ chÊt l­îng lao ®éng b×nh qu©n mét hé . S¬n La Yªn B¸i Qu¶ng Ninh Chung Nh©n khÈu -Sè lao ®éng trong tuæi -Sè lao ®éng trªn tuæi -Sè lao ®éng d­íi tuæi -Sè lao ®éng cã chuyªn m«n 5,45 2,75 0,60 0,15 0,05 5,24 2,81 0,33 0,76 0,00 5,35 2,81 0,61 1,87 0,23 5,35 2,79 0,53 1,07 0,11 c. VÒ vèn vµ tµi s¶n. B×nh qu©n mét hé cã 17,4 triÖu ®ång thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c trang tr¹i . PhÇn lín vèn cña HND lµ vèn tù cã chiÕm 87,19%, vèn vay chiÕm 11,71 %. Trong ®ã vèn vay chñ yÕu vay qua ®Çu t­ øng tr­íc , vay theo dù ¸n vµ hä hµng (8,8%) . Vay ng©n hµng chØ chiÕm 2,64%. Víi quy m« nh­ trªn hÇu hÕt c¸c HND miÒn nói , vïng cao hiÖn nay vÉn rÊt cÇn vèn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt nh­ trång c©y ¨n qu¶, c©y c«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn ch¨n nu«i 69,4 % c¸c hé cÇn thªm vèn vµ chØ cã 25% kh«ng cÇn . TÊt nhiªn sè hé kh«ng cÇn thªm vèn ë ®©y kh«ng ph¶i ®· ®ñ vèn mµ nhiÒu hé ch­a t×m ®­îc h­íng s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ hoÆc thiÕu ®Êt ®Ó më réng s¶n xuÊt , hoÆc nhiÒu gia ®×nh cßn qu¸ nghÌo ch­a d¸m ®Õn vay vèn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt . Møc ®é cÇn vay trong c¸c hé cã nhu cÇu vay vèn còng rÊt kh¸c nhau. Trong sè 69,4% cã nhu cÇu vay vèn , sè hé cã nhu cÇu vay vèn Ýt chiÕm 43%, cßn sè cã nhu cÇu vay vèn nhiÒu chiÕm 26% . C¸c hé cã nhu cÇu vay vèn Ýt chñ lµ c¸c hé tù cung , tù cÊp , cßn c¸c hé cã nhu cÇu vay nhiÒu lµ c¸c hé s¶n xuÊt hµng ho¸ . C¸c hé tù cung , tù cÊp hiÖn nay kh«ng chØ thiÕu vèn ®Ó s¶n xuÊt vÊn ®Ò sö vèn còng cßn nhiÒu h¹n chÕ , chñ yÕu vÉn theo thãi quen khai th¸c tù nhiªn , ch­a quan t©m nhiÒu ®Õn hiÖu qu¶ sö dông vèn . Trong khi ®ã c¸c ®èi t­îng cho vay vèn ch­a g¾n viÖc cho vay víi viÖc t­ vÊn h­íng dÉn sö dông vèn cã hØÖu qu¶ còng nh­ tiªu thô n«ng s¶n cho c¸c HND.Gi¸ trÞ tµi s¶n chñ yÕu b×nh qu©n mét HND ®iÒu tra chØ cã 10,531 triÖu ®ång . Tµi s¶n cña c¸c HND miÒn nói, vïng cao chñ yÕu lµ gi¸ trÞ v­ên c©y l©u n¨m rõng trång víi tû lÖ 43%. Gi¸ trÞ ®µn gia sóc c¬ b¶n 27% . Trong khi ®ã m¸y mãc c¸c lo¹i chØ chiÕm 1,5% . Trong c¸c HND c¸c hé tù cung , tù cÊp hÇu nh­ kh«ng cã tµi s¶n ®¸ng kÓ ngoµi tr©u, bß cµy kÐo , c«ng cô lao ®éng cßn thiÕu , m¸y mãc kh«ng cã g×. (xem biÓu 3 ). BiÓu 3: Nguån vèn b×nh qu©n mét hé. §¬n vÞ: TriÖu ®ång S¬n La Yªn B¸i Qu¶ng Ninh Chung SL % SL % SL % SL % Tæng nguån vèn -Vèn tù cã -Vèn vay Trong ®ã -Vay ng©n hµng -Vay ®Çu t­ øng tr­íc -Vay theo dù ¸n -Vay hä hµng -Vay ng­êi quen -Vèn kh¸c 28,51 23,32 5,15 0,58 3,20 0,03 1,24 0,09 0,03 100,0 81,82 18,07 2,04 11,23 0,11 4,36 0,33 0,11 18,71 17,66 0,71 0,25 0,00 0,31 0,14 0,01 0,33 100,0 94,42 3,80 1,32 0,00 1,65 0,76 0,07 1,78 9,34 8,21 0,93 0,53 0,00 0,19 0,20 0,00 0,20 100,0 87,94 9,09 5,63 0,00 2,07 2,15 0,04 2,16 14,70 15,17 2,04 0,46 0,89 0,18 0,47 0,03 0,19 100,0 87,19 11,71 2,64 5,11 1,05 2,72 0,18 1,11 2. KÕt qu¶ s¶n xuÊt vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt . a. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l­îng c¸c c©y trång chÝnh . DiÖn tÝch c©y trång chÝnh b×nh qu©n mét hé cã xu h­íng gi¶m xuèng tõ 0,75 ha (1997) xuèng cßn 0,66 ha n¨m (2000) . Trong ®ã gi¶m nhiÒu lµ c©y l­¬ng thùc tõ 0.48 ha n¨m (1997) xuèng cßn 0,44 ha n¨m (2000). Cßn c©y ¨n qu¶ l¹i cã xu h­íng t¨ng tõ 0,029 ha n¨m (1997) lªn 0,033 ha n¨m (2000). Nguyªn nh©n c¬ b¶n cña viÖc gi¶m diÖn tÝch b×nh qu©n mét hé trªn lµ do qu¸ tr×nh t¸ch d·n b¶n ë c¸c ®Þa ph­¬ng vµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång ë c¸c hé . VÒ n¨ng suÊt, s¶n l­îng c©y trång chÝnh xem (biÓu 4) . BiÓu 4: DiÖn tÝch , n¨ng suÊt , s¶n l­îng c©y trång chÝnh b×nh qu©n mét hé ®iÒu tra n¨m 2000. DiÖn tÝch (ha) S¶n l­îng (kg) Trong ®ã b¸n ra N¨ng suÊt Kg/ha -C©y c«ng nghiÖp + Cµ phª + ChÌ bóp t­¬i + Mýa - C©y l­¬ng thùc + Lóa + Mµu 0,0708 0,0276 0,0476 - 0,3196 0,1247 520,8 269,2 1992,1 - 870,6 360,5 520,8 269,2 1965,7 - 79,9 24 7352,9 9770,6 41831,0 - 2723,9 2890,3 Nh×n chung n¨ng suÊt , s¶n l­îng c¸c c©y trång chÝnh cña c¸c HND kh«ng cao nh­ng kh«ng cã sù chªnh lÖch nhiÒu gi÷a c¸c hé , kÓ c¶ s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá vÒ c¬ b¶n vÉn khai th¸c tù nhiªn , ®Çu t­ th©m canh cßn thÊp. b. VÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ. Tæng thu cña c¸c hé n¨m 2000 ®¹t 14,75 triÖu ®ång thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c trang tr¹i . Trong tæng thu , thu tõ nghµnh trång trät chiªm tû lÖ lín nhÊt 38,2 % , nghµnh ch¨n nu«i chiÕm tû lÖ t­¬ng ®èi lín ®øng thø hai víi 34,2%, cßn l¹i lµ c¸c ngµnh kh¸c vµ thu kh¸c (xem biÓu 5). VÒ gi¸ trÞ s¶n phÈm hµng ho¸ , víi c¸c hé tù cung , tù cÊp s¶n xuÊt chñ yÕu lµ c©y hµng n¨m th× s¶n phÈm hµng ho¸ hÇu nh­ kh«ng cã , trõ mét sè s¶n phÈm kÕt hîp nh­ hoa qu¶ , gia cÇm . Nh÷ng hé s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá th× cã quy m« s¶n xuÊt lín h¬n , s¶n xuÊt l­¬ng thùc kÕt hîp víi ph¸t triÓn c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m , c©y ¨n qu¶ vµ ch¨n nu«i nªn cã s¶n phÈm hµng ho¸ t­¬ng ®èi lín . Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra ë ba tØnh s¶n phÈm hµng ho¸ b×nh qu©n ngµnh trång trät cña mét hé ë tØnh S¬n La lµ 47,2% , Yªn B¸i lµ 44,64% vµ ë Qu¶ng Ninh lµ 21,1% . Trong ®ã tû träng hµng ho¸ chñ yÕu lµ c©y c«ng nghiÖp vµ c©y ¨n qu¶ cßn c©y l­¬ng thùc th× thÊp h¬n nhiÒu. Trong khi ®ã , tû träng s¶n xuÊt hµng ho¸ nghµnh ch¨n nu«i b×nh qu©n mét hé cao nh­ S¬n la chiÕm 98,78% , Yªn b¸i 97,70% , Qu¶ng Ninh 84,1% . Thùc tr¹ng nµy cho thÊy chØ cã hé n«ng d©n cã quy m« ®Êt ®ai , s¶n xuÊt kh«ng chØ cã c©y l­¬ng thùc míi cã quy m« vµ tû träng s¶n phÈm hµng ho¸ lín , cßn c¸c hé s¶n xuÊt kinh doanh riªng c©y l­¬ng thùc cã quy m« vµ tû träng s¶n phÈm hµng ho¸ nhá . Chi phÝ s¶n xuÊt b×nh qu©n mét hé lµ 6.40 triÖu ®ång trong ®ã chi phÝ cho trång trät lín nhÊt tõ hai ®Õn chÝn triÖu ®ång , ch¨n nu«i 2,65 triÖu ®ång cßn l¹i lµ c¸c chi phÝ kh¸c . Møc chi phÝ nh­ trªn rÊt thÊp thÓ hiÖn s¶n xuÊt cña c¸c HND chñ yÕu vÉn qu¶ng canh khai th¸c tù nhiªn lµ chñ yÕu , tr×nh ®é th©m canh cßn h¹n chÕ kÓ c¸c hé s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá . Thu nhËp tõ s¶n xuÊt ®¹t 8,35 triÖu ®ång trªn mét hé n«ng d©n lµ møc thÊp nhÊt so víi c¸c trang tr¹i, còng nh­ so víi c¸c HND ë c¸c vïng s¶n xuÊt kh¸c. Thu nhËp thÊp cho nªn c¸c HND chñ yÕu chi cho tiªu dïng gia ®×nh cßn c¸c chi kh¸c ®Æc biÖt chi tÝch luü kh«ng ®¸ng kÓ . BiÓu 5:Thu chi b×nh qu©n mét hé ®×ªu tra . S¬n La Yªn B¸i Qu¶ng Ninh Chung Thu tõ trång trät -Tõ trång trät -Tõ ch¨n nu«i -Tõ s¶n xuÊt l©m nghiÖp -Tõ thuû s¶n -Tõ ngµnh nghÒ phô -Thu tÝnh kh¸c vµo thu nhËp Céng thu tõ s¶n xuÊt Chi cho s¶n xuÊt Chi phÝ s¶n xuÊt trång trät Chi phÝ s¶n xuÊt ch¨n nu«i Chi phÝ s¶n xuÊt l©m nghiÖp Chi phÝ s¶n xuÊt thuû s¶n Chi phÝ s¶n xuÊt ngµnh nghÒ Céng chi cho s¶n xuÊt Thu nhËp = Thu s¶n xuÊt – Chi s¶n xuÊt Thu kh¸c kh«ng tÝnh vµo Thu nhËp Tæng thu Chi cho ®êi sèng Chi kh¸c + t¹m chi 10,44 2,28 0,000 0,511 0,225 0,897 14,889 3,47 1,80 0,00 0,46 0,14 5,86 9,03 9,03 0,708 6,79 2,33 4,94 6,04 2,97 0,197 0,250 1,430 15,799 4,94 3,37 1,19 0,07 0,00 9,57 6,23 1,126 7,357 5,57 1,65 3,01 5,82 0,184 0,126 0,155 1,283 11,680 1,16 2,71 0,29 0,39 0,04 4.59 7,08 1,040 8,125 6,17 1,95 5,63 5,05 0,94 0,91 0,20 2,01 14,75 2,90 2,65 0,48 0,31 0,06 6,40 8,35 0,973 9,322 6,17 1,97 PhÇn III: Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ hé n«ng d©n c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c. 1. Gi¶i ph¸p vÒ ®Êt ®ai . Trong nh÷ng n¨m tr­íc m¾t khã cã thÓ t¨ng quy m« diÖn tÝch cho c¸c HND , mÆc dï nhiÒu HND cã nhu cÇu t¨ng diÖn tÝch . V× vËy , con ®­êng c¬ b¶n ®Ó c¸c HND ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång , vËt nu«i trong tõng hé phï hîp víi viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cña huyÖn , cña tØnh , cña vïng theo h­íng chuyªn m«n ho¸ vµ ph¸t triÓn tæng hîp . Trªn c¬ së c©y trång ®· x¸c ®Þnh , c¸c hé ph¶i chuyÓn dÇn ph­¬ng thøc s¶n xu¸t tõ qu¶ng canh sang th©m canh . §©ylµ con ®­êng c¬ b¶n vµ l©u dµi trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Ó n©ng cao n¨ng xuÊt vµ s¶n l­îng c©y trång. §iÒu nµy cã nghÜa lµ khai th¸c ®Êt ®ai trong t×nh h×nh quü ®Êt n«ng nghiÖp bÞ giíi h¹n kh«ng chØ theo chiÒu réng mµ cßn theo c¶ chiÒu s©u. Bëi v× th©m canh lµ con ®­êng kinh doanh chñ yÕu trong n«ng nghiÖp, ®ã lµ ph­¬ng thøc canh t¸c trªn c¬ së t¨ng c­êng ®Çu t­ c¸c yÕu tè ®Çu vµo trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Êt ®ai nh»m t¨ng s¶n l­îng. TiÕn hµnh tõng b­íc quy ho¹ch vµ bè trÝ s¶n xuÊt phï hîp víi ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh ®åi nói dèc cña miÒn nói, vïng cao th«ng qua viÖc trång rõng ®Çu nguån , ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p canh t¸c trªn ®Êt dèc nh»m h¹n chÕ sãi mßn ®Êt ®ai, b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i. Trong nh÷ng n¨m tíi c¸c tØnh cÇn tiÕp tôc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ruéng ®Êt æn ®Þnh vµ l©u dµi cho c¸c HND , cã thÓ xem ®©y lµ mét ®iÒu kÞªn ®Ó c¸c HND lùa chän ph­¬ng h­íng s¶n xuÊt kinh doanh vµ yªn t©m ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt . Cã hai yÕu tè ®­îc coi lµ c¬ së cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ HND ®ã lµ ®Êt ®ai vµ nguån lao ®éng dåi dµo v× vËy c¸c chÝnh s¸ch vÒ ruéng ®Êt lµ nh©n tè quan träng nhÊt trong ph¸t triÓn kinh tÕ HND nãi riªng vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi chung. C¸c chÝnh s¸ch liªn quan muèn ®­îc thùc hiÖn triÖt ®Ó th× còng ph¶i trªn c¬ së cña chÝnh s¸ch ruéng ®Êt , ®iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ trong vÞ trÝ vµ vai trß cña ruéng ®Êt trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. ChÝnh v× vËy , c¸c chÝnh s¸ch ruéng ®Êt ph¶i gãp phÇn gi¶i phãng ruéng ®Êt , søc lao ®éng vµ c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kh¸c , ®Èy nhanh qu¸ tr×nh chuyÓn n«ng nghiÖp tõ tù cÊp , tù tóc sang s¶n xuÊt hµng ho¸ , ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶ vµ sù hµi hoµ vÒ lîi Ých trong sö dông ruéng ®Êt gi÷a c¸c HND, gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, gi÷a c¸c d©n téc. Ph¶i gi¶i quyÕt tèt c¸c quan hÖ ruéng ®Êt ph¸t sinh vµ vËn ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng kÓ c¶ c¸c quan hÖ tù nhiªn vµ c¸c quan hÖ x· héi g¾n víi ruéng ®Êt. 2. Gi¶i ph¸p vÒ vèn . Nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch thÝch hîp ®èi víi tõng lo¹i HND . §èi víi c¸c HND tù cung , tù cÊp cÇn t¨ng c­êng h×nh thøc tÝn dông qua c¸c dù ¸n xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo . Tuy nhiªn ®èi víi lo¹i tÝn dông nµy cÇn cã sù thèng nhÊt qu¶n lý chung trªn ph¹m vi tØnh , ®¸nh gi¸ tæng kÕt kinh nghiÖm nhÊt lµ kinh nghiÖm vÒ gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a cho vay ­u ®·i víi h­íng dÉn s¶n xuÊt vµ tiªu thô n«ng s¶n cho c¸c HND nh»m ®Èy nhanh qu¸ tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. §èi víi c¸c hé s¶n xuÊt hµng ho¸ cÇn t¨ng c­êng cho vay vµ thêi gian vay (chñ yÕu vèn trung vµ dµi h¹n ) ®Ó c¸c hé cã ®iÒu kiÖn ®Çu t­ theo chiÒu s©u . Trong qu¸ tr×nh sö dông vèn cña c¸c HND , cÇn t¨ng c­êng vai trß gióp ®ì , h­íng dÉn cña c¸c tæ chøc tÝn dông , c¸c tæ chøc khuyÕn n«ng , c¸c héi n«ng d©n s¶n xuÊt giái vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ x· héi kh¸c . Trong ®iÒu kiÖn nguån vèn h¹n hÑp , yªu cÇu ®Çu t­ lín , viÖc x¸c ®Þnh ®óng ®èi t­îng ®­îc vay vµ môc ®Ých vay lµ cÇn thiÕt ®ßi hái ph¶i ®iÒu tra , xem xÐt , ph©n lo¹i vµ c©n ®èi nhu cÇu vay vèn . §èi víi c¸c HND ®· cã kinh nghiÖm s¶n xuÊt ®ang cã nhu cÇu më réng s¶n xuÊt , rÊt cÇn vèn do ®ã cÇn cho vay víi l·i xuÊt ­u ®·i kÌm theo sù h­íng dÉn cña c¸c tæ chøc ng©n hµng , tÝn dông trong viÖc lËp ph­¬ng h­íng s¶n xuÊt còng nh­ viÖc sö dông vèn . §èi víi c¸c hé nghÌo thiÕu c¸c ®iÒu kiÖn vÒ s¶n xuÊt , kinh nghiÖm s¶n xuÊt kh«ng cã th× cÇn cho vay b»ng c¸c h×nh thøc hiÖn vËt tøc lµ gióp hä “ c¸i cÇn ®Ó c©u c¸ chø kh«ng ph¶i gióp hä con c¸ ®Ó hä ¨n “. CÇn cã sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ ng©n hµng chÝnh s¸ch nh»m x¸c ®Þnh l·i suÊt tÝn dông ®Ó v­µ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho hé n«ng d©n vay vèn nh­ng còng g¾n tr¸ch nhiÖm cña HND trong viÓc sö dông vèn cã hiÖu qu¶ h¬n. Nhµ n­íc vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng cÇn tiÕp tôc ®Èy nhanh viÖc ban hµnh giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ruéng ®Êt cho n«ng d©n , ®Ó HND cã thÓ thÕ chÊp khi vay vèn . Ngoµi ra còng cÇn më réng c¸c h×nh thøc tÝn chÊp vµ cho vay theo tæ nhãm, kÕt hîp víi quü tÝn dông nh©n d©n bëi v× nã võa thuËn lîi cho c¸c tæ chøc ng©n hµng trong viÖc gi¸m s¸t c¸c nguån vèn cho vay ®ång thêi còng t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c hé n«ng d©n trong viÖc gióp nhau s¶n xuÊt . 3. Gi¶i ph¸p vÒ ®µo t¹o chñ hé vµ ng­êi lao ®éng . Lao ®éng lµ mét yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt , ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ HND ph¸t triÓn kh«ng thÓ kh«ng chó ý ®Õn vÊn ®Ò ®µo t¹o båi d­ìng kiÕn thøc cho ng­êi lao ®éng . Tuú theo ®Æc ®iÓm cña tõng vïng , tõng loai HND mµ h×nh thøc ®µo t¹o båi d­ìng nªn cã sù kh¸c nhau cho phï hîp . §èi víi n«ng d©n tù cÊp , tù tóc ë c¸c vïng cao, vïng s©u cÇn duy tr× vµ ph¸t triÓn h×nh thøc gi¸o dôc néi tró cho con em ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè v× ®©y lµ l­îng lao ®éng quan träng trong t­¬ng lai. Cã chÝnh s¸ch ­u ®·i cho lùc l­îng gi¸o viªn lªn gi¶ng dËy ë vïng s©u ,vïng xa chó träng c¸c h×nh thøc ®µo t¹o båi d­ìng lùc l­îng lao ®éng hiÖn t¹i th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh khuyÕn n«ng , c¸c ch­¬ng tr×nh , dù ¸n xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo . §èi víi c¸c HND ë gÇn vïng thÊp , gÇn ®­êng giao th«ng , thÞ trÊn , thÞ x· cÇn më c¸c líp ®µo t¹o ng¾n h¹n hoÆc dµi h¹n cho chñ hé, cho lùc l­îng lao ®éng trÎ vµ cã cÊp giÊy chøng nhËn . C¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o cÇn cã sù qu¶n lý tËp trung thèng nhÊt c¶ vÒ mÆt néi dung ch­¬ng tr×nh , thêi gian vµ ®èi t­îng tham gia . Ph¸t huy vai trß cña c¸c tæ chøc , ®oµn thÓ trong qu¸ tr×nh tuyªn truyÒn vËn ®éng c¸c ®ång bµo d©n téc thiÓu sè tham gia ch­¬ng tr×nh b¾t buéc vµ tù nguyÖn. Tæ chøc m¹ng l­íi khuyÕn n«ng c¬ së tíi tËn c¸c th«n b¶n nh»m h­íng dÉn , phæ biÕn c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt cho c¸c HND sao cho phï hîp víi tr×nh ®é cña tõng HND theo ph­¬ng thøc “ CÇm tay chØ viÖc “, th«ng qua c¸c m« h×nh tr×nh diÔn kü thuËt , c¸c líp tËp huÊn ®Çu bê . 4. Gi¶i ph¸p vÒ ®Çu t­ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng . §èi víi vïng ®a phÇn ng­êi d©n cßn thiÕu ¨n, kh¶ n¨ng ®ãng gãp rÊt h¹n chÕ. V× vËy , nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch ­u tiªn ®Çu t­ c¬ së h¹ tÇng cho miÒn nói , ë c¸c b¶n x· cÇn huy ®éng sù ®ãng gãp lao ®éng cña ng­êi d©n. §Çu t­ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng miÒn nói rÊt phøc t¹p vµ tèn kÐm nªn ph¶i cã quan ®iÓm ®Çu t­ ®óng, ®Çu t­ ph¶i tËp trung døt ®iÓm , lµm ®Õn ®©u ch¾c ®Õn ®ã , tr¸nh t×nh tr¹ng l·ng phÝ vèn cña Nhµ n­íc . Bëi v× , hiÖn nay t×nh tr¹ng thÊt tho¸t vèn trong x©y dùng c¬ b¶n lµ rÊt cao. C¸c tØnh cÇn thèng nhÊt qu¶n lý dù ¸n ®Ó cã kÕ ho¹ch sö dông vèn ®Çu t­ , x©y dùng c¬ së h¹ tÇng theo quy ho¹ch chung cña tØnh , huyÖn . 5. Gi¶i ph¸p vÒ tiªu thô s¶n phÈm . KhuyÕn khÝch c¸c hé s¶n xuÊt hµng ho¸ trªn c¬ së ph©n vïng quy ho¹ch cña tØnh . §Ó l­u th«ng hµng ho¸ thuËn lîi cÇn thùc hiÖn ®ång bé nhiÒu gi¶i ph¸p tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu thô nh­ ®Çu t­ t¨ng khèi l­îng s¶n phÈm vµ n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm , t¨ng c­êng c¬ së chÕ biÕn ,¸p dông khoa häc c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn, còng nh­ c«ng nghÖ chÕ biÕn nh»m t¨ng chÊt l­îng s¶n phÈm , h¹ gi¸ thµnh . C¸c c¬ së chÕ biÕn ph¶i ®­îc x©y dùng g¾n víi quy ho¹ch vïng nguyªn liÖu . §Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu , dù b¸o thÞ tr­êng , ph¸t triÓn hÖ thèng kªnh ph©n phèi marketing …§èi víi miÒn nói cÇn ph¸t huy vai trß cña Nhµ n­íc , c¸c c«ng ty Nhµ n­íc víi vai trß chñ ®¹o cña m×nh cïng víi c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n trong viÖc ký hîp ®ång tiªu thô cho c¸c HND . Hîp ®ång ph¶i ®­îc sù gi¸m s¸t cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng vµ ph¶i cã thêi h¹n nhÊt ®Þnh , tr¸nh t×nh tr¹ng nh­ hiÖn nay nhiÒu hîp ®ång chØ ®­îc ký theo mïa vô dÉn ®Õn t×nh tr¹ng tranh mua , tranh b¸n , Ðp gi¸ lµm cho ng­êi n«ng d©n thay ®æi c©y trång trªn vïng quy ho¹ch nguyªn liÖu, ph¸ hîp ®ång lµm cho viÖc cung cÊp nguyªn liÖu cho nhµ m¸y chÕ biÕn gÆp khã kh¨n trong viÖc thu mua nguyªn liÖu . C – KÕt LuËn Kinh tÕ HND lµ mét vÊn ®Ò rÊt quan träng vµ phøc t¹p trong ph¸t triÓn n«ng nghiÖp , n«ng th«n . TÊt c¶ c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn NN , NT ®Òu ph¶i th«ng qua HND ®Ó thùc hiÖn . C¸c thµnh viªn trong gia ®×nh HND lµ nh÷ng ng­êi cã quan hÖ huyÕt thèng vµ quan hÖ h«n nh©n . Kinh tÕ HND lµ mét tæ hîp kinh tÕ cã cÊu tróc phøc t¹p , cã thÓ tiÕn hµnh tÊt c¶ c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt , ho¹t ®éng kinh doanh trong mäi lÜnh vùc kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ cã thÓ kÕt hîp trùc tiÕp víi nhiªï ngµnh kh¸c . Kinh tÕ hé thÝch øng víi víi mäi h×nh thøc t­ liÖu s¶n xuÊt ®ång thêi còng cã kh¶ n¨ng kÕt hîo c¸c h×nh thøc së h÷u Êy trong mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ . Kinh tÕ HND cã kh¶ n¨ng tù ®iÒu chØnh cao , khi s¶n xuÊt kinh doanh gÆp khã kh¨n cã thÓ chuyÓn mét phÇn s¶n phÈm tÊt yÕu thµnh s¶n phÈm thÆng d­ , lÊy thu nhËp cña ngµnh nµy bï cho ngµnh kh¸c . Nhê v©y , kinh tÕ hé cã søc sèng dÎo dai vµ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao trong s¶n xuÊt kinh doanh . ®èi t­îng cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ c©y trång vËt nu«i , tøc lµ nh÷ng c¬ thÓ sèng rÊt nh¹y c¶m víi sù ch¨m sãc cña con ng­êi , nã kh«ng nh÷ng ®ßi hái ch¨m sãc b»ng c­êng ®é lao ®éng mµ cån b»ng c¶ t×nh c¶m vµ sù tØ mØ cho ®Õn s¶n phÈm cuèi cïng . Hé n«ng d©n cã ®ñ ®iÒu kiÖn vµ thÝch hîp nhÊt ®Ó lµm ®iÒu ®ã . Qu¸ tr×nh ph¸t triÒn cña kinh tÕ HND lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ hé s¶n xuÊt tù cung , tù cÊp sang hé s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ chñ yÕu . HiÖn nay, trong n«ng th«n c¸c hé n«ng d©n ë c¸c tr×nh ®é kh¸c nhau tõ hé nghÌo ®Õn ®ñ ¨n vµ tõ ®ñ ¨n thµnh hé giµu . V× vËy , qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ HND phô thuéc vµo viÖc ph©n ho¸ HND vµ c¸c môc tiªu s¶n xuÊt cu¶ hé . Muèn thóc ®Èy qu¸ tr×nh nµy ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc tr¹ng th¸i cña kinh tÕ HND ®ang ë møc ®é nµo ®Ó cã chÝnh s¸ch t¸c ®éng cho phï hîp nh»m t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ph¸t triÓn kinh tÕ hé . Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ HND trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét qu¸ tr×nh khã kh¨n . Qu¸ tr×nh nµy liªn quan ®Õn viÖc ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt , tèc ®é c«ng nghiÖp ho¸ , ®Õn kh¶ n¨ng rót khái lao ®éng ra khái n«ng nghiÖp cuòng nh­ kh¶ n¨ng tËp trung ruéng ®Êt ®Ó t¨ng quy m« s¶n xuÊt. V× vËy, cÇn ph¶i cã sù hç trî tÝch cùc cña Nhµ n­íc vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c . NÒn kinh tÕ HND n­íc ta chñ yÕu ®ang ë giai ®o¹n chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tù cung , tù cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ , do ®ã tû lÖ HND s¶n xuÊt hµng ho¸ cßn thÊp , cÇn ph¸t triÓn mét nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ lín trong n«ng nghiÖp ®Ó t¨ng dÇn tû lÖ nµy lªn . D- Tµi liÖu tham kh¶o 1, Gi¸o tr×nh kinh tÕ n«ng nghiÖp-§HKTQD . Nhµ xuÊt b¶n thèng kª 2002. 2, Gi¸o tr×nh ph©n tÝch chÝnh s¸ch N«ng nghiÖp , N«ng th«n .PGS. TS Ng« §øc C¸t – TS Vò §×nh Th¾ng chñ biªn . Nhµ xuÊt b¶n thèng kª 2001. 3, Gi¸o tr×nh kinh tÕ n«ng th«n. 4, Kinh tÕ hé n«ng d©n . §µo ThÕ TuÊn chñ biªn. Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia. 5, T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn sè 31/1999, sè 34/2000. Môc Lôc Trang Lêi nãi ®Çu. 1 PhÇn I: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ph¸t triÓn kinh tÕ hé 3 n«ng d©n . I. Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ kinh tÕ hé n«ng d©n 3 Kh¸i niÖm kinh tÕ hé n«ng d©n 3 §Æc ®iÓm cña kinh tÕ hé n«ng d©n . 4 Nh÷ng nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ 5 hé n«ng d©n . Ph©n lo¹i kinh tÕ hé n«ng d©n . 7 II. Vai trß cña kinh tÕ hé n«ng d©n trong s¶n xuÊt n«ng 8 nghiÖp vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n. PhÇn II : Thùc tr¹ng vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ 9 hé n«ng d©n ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c . I. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ hé n«ng d©n ë c¸c 9 tØnh miÒn nói phÝa B¾c . II.Thùc tr¹ng kinh tÕ hé n«ng d©n ë c¸c tØnh miÒn nói 13 phÝa B¾c 1. Thùc tr¹ng vÒ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt . 14 2. Thùc tr¹ng vÒ kÕt qu¶ s¶n xuÊt vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt . 18 PhÇn III : Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ hé n«ng d©n ë 20 c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c . 1, Gi¶i ph¸p vÒ ®Êt ®ai . 20 2. Gi¶i ph¸p vÒ vèn . 21 3.Gi¶i ph¸p vÒ ®µo t¹o chñ hé vµ ng­êi lao ®éng. 22 4.Gi¶i ph¸p vÒ ®Çu t­ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng . 23 5.Gi¶i ph¸p vÒ tiªu thô s¶n phÈm . 23 KÕt luËn. 24 Tµi liÖu tham kh¶o 25