Đề án Thực trạng và giải pháp phát triển kinh tế trang trại ở nước ta

anh các trang trại ngày càng có xu hướng sử dụng nhiều vốn vay từ bên ngoài. ở Mỹ, năm 1960 tổng số vốn vay của trang trại là 10 tỷ USD, năm 1970 là 54,5 tỷ USD, năm 1985 là 88,5 tỷ USD. ở Nhật Bản năm 1970 là nước có khoản đầu tư lớn nhất cho nông nghiệp, quỹ tài trợ sản xuất lúa gạo chiếm 44% ngân sách cho đầu tư nông nghiệp. - Máy móc thiết bị phục vụ sản xuất: ở các trang trại công cụ sản xuất bao gồm súc vật cày kéo, máy móc động lực cơ điện, công cụ máy nông nghiệp và các chuồng trại nhà kho. Đến nay ở các nước phát triển đã tăng cường sử dụng máy móc hiện đại với mức độ cơ giới hoá ngày càng cao, từng bước tự động hoá tin học hoá trong sản xuất. Hình thức sử dụng máy móc do một hiệp hội đứng ra quản lý đang ngày càng phổ biến. ở Nhật Bản năm 1985, 67% trang trại có máy kéo nhỏ, 20% trang trại có máy kéo lớn. - Sử dụng lao động trong các trang trại: Số lượng lao động trong các trang trại ở mỗi nước không còn phụ thuộc vào quy mô sản xuất mà chủ yếu phụ thuộc vào trình độ công nghệ sản xuất nông nghiệp. Một trang trại có quy mô 25 - 30 ha chỉ sử dụng 1-2 lao động gia đình và từ 1-2 lao động làm thuê thời vụ. Thậm chí ở Mỹ trang trại lớn hơn 100ha chỉ sử dụng 2 lao động chính. ở một số nước châu á như Nhật Bản năm 1990 mỗi trang trại chỉ có 1,3 lao động làm nông nghiệp. Từ quá trình hình thành và phát triển kinh tế trang trại trên thế giới ta có thể rút ra một số nhân xét sau: - Phát triển kinh tế trang trại là thích hợp và đạt hệu quả kinh tế cao. - Quy mô trang trại ở mỗi nước là khác nhau nhưng có xu hướng ngày càng tăng lên. - Đất đai của trang trại thuộc nhiều loại sở hữu khác nhau, trong đó chủ yếu là đất thuộc sở hữu của hộ gia đình. Người chủ trang trại có toàn quyền quyết định phương hướng sản xuất kinh doanh của trang trại sao cho đạt hiệu quả cao nhất. - Cơ cấu thu nhập của trang trại thay đổi theo chiều hướng giảm thu từ nông nghiệp, trong khi đó thu từ các ngành phi nông nghiệp ngày càng tăng. - Các chủ trang trại ngày càng chú trọng hơn vào việc đầu tư ứng dụng các thành tựu khoa học kĩ thuật vào hoạt động sản xuất kinh doanh và tổ chức quản lý của trang trại nhằm đáp ứng tốt hơn mục tiêu sản xuất hàng hoá của loại hình tổ chức sản xuất hàng hoá này. - Trong chính sách của Chính phủ các nước đều có xu hướng thống nhất là kích thích, tạo điều kiện, môi trường thuận lợi để kinh tế trang trại thực sự phát huy được nội lực và ưu thế của nó trong quá trình phát triển hướng tới một nền nông nghiệp văn minh. 2. Tình hình chung về phát triển kinh tế trang trại ở Việt Nam. Mặc dù đã xuất hiện từ rất lâu nhưng kinh tế trang trại ở Việt Nam chỉ phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây, có thể xem thực hiện chỉ thị 100 Ban bí thư TW khoá IV, NQ10 của Bộ chính trị về phát huy vai trò tự chủ của kinh tế hộ nông dân và đặc biệt sau khi luật đất đai ra đời năm 1993 thì kinh tế trang trại thực sự có bước phát triển khá nhanh và đa dạng. Nếu theo quy định của tổng cục thống kê về tiêu chuẩn trang trại (Quyết định số 359/1998/QĐ-TCTK ngày 01/07/1998) thì cả nước có 45372 trang trại, năm 2000 có 55685 trang trại. Trong đó chia theo hướng sản xuất có 37949 trang trại trồng cây công nghiệp lâu năm và cây hàng năm, chiếm 83,6%; 1306 trang trại nuôi trồng thuỷ sản, chiếm 3,8%; 2559 trang trại kinh doanh tổng hợp đa ngành, chiếm 5,6%. Chia theo vùng kinh tế: Vùng Đông Bắc có 3491 trang trại, chiếm 7,7%; vùng Tây Bắc có 238 trang trại chiếm 0,5%; vùng Đông Bằng Sông Hồng có 1394 trang trại chiếm 9,2%; vùng duyên hải miền Trung có 2706 trang trại chiếm 4,6%; vùng Tây Nguyên có 6333 trang trại chiếm 13,6%; vùng Đông Nam Bộ có 8402 trang trại chiếm 18,5%; vùng Đồng Băng Sông Cửu Long có 19259 trang trại chiếm 42,4%. Số lao động bình quân 1 trang trại là 2,8 người, lao động thuê ngoài theo thời vụ là 11,5 người. Bình quân 1 trang trại trồng trọt có 5,3 ha đất nông nghiệp, lâm nghiệp có 26,8ha, nuôi trồng thuỷ sản có 10,7ha, chăn nuôi có 528 con trâu, bò, 530 con gia cầm. Vốn sản xuất bình quân của một trang trại là 60,2 triệu đồng; thu nhập bình quân 1 trang trại là 22,6 triệu đồng (thu nhập đã trừ chi phí). Về quy mô diện tích của mỗi trang trại ở nước ta theo điều tra của cục thống kê cho thấy: trang trại < 1ha chiếm 15%; từ 1-5ha chiếm 28%; từ 5-10ha chiếm 34%; từ 10-20ha chiếm 16%; từ 20-50ha chiếm 4% và trên 50ha chiếm 3%. Ngoài việc góp phần làm giàu cho các chủ trang trại, phát triển kinh tế trang trại ở Việt Nam trong những năm qua đã giải quyết việc làm tại chỗ cho hơn 50000 lao động làm thuê thường xuyên và 520000 lao động làm thuê theo thời vụ tạm thời ở nông thôn. Tổng số vốn huy động đầu tư phát triển kinh tế trang trại ước tính là 2730,8 tỷ đồng, thu nhập hàng năm từ các hoạt động kinh tế của trang trại là 1023,6 tỷ đồng. Ngoài ra các trang trại còn đóng góp đáng kể vào việc bảo vệ môi trường sinh thái, nâng cao mức độ che phủ của rừng từ 22% lên 28%. Kinh tế trang trại đã tự khẳng định vai trò của mình trên hầu khắp các vùng kinh tế: đồi núi, đồng bằng, ven biển. Vùng đồi núi nước ta từ Bắc Bộ đến Trung Bộ, Tây Nguyên và Đông Nam Bộ có lợi thế về quỹ đất phát triển nông- lâm nghiệp với 9,3 triệu ha đất rừng và 9,6 triệu đất trống đồi núi trọc, có thời tiết khí hậu thuận lợi cho phát triển trồng rừng, trồng cây công nghiệp, cây ăn quả, chăn nuôi đại gia súc theo mô hình kinh tế trang trại. Trong những năm gần đây đã xuất hiện ngày càng nhiều các mô hình kinh tế trang trại của các hộ gia đình từ miền xuôi lên trồng rừng, trồng cây công nghiệp, cây cà phê, chè, tiêu, điều, cao su..., chăn nuôi trâu bò với quy mô nhỏ, vừa và lớn. Vùng ven biển: nước ta có chiều dài bờ biển trên 2000 km với các eo biển, bãi biển, đầm phá, rừng ngập mặn. Diện tích của vùng địa lý này ước tính vào khoảng 400000 ha là vùng lãnh hải rộng lớn có điều kiện thuận lợi để phát triển nuôi trồng, khai thác thuỷ sản. ở các vùng ven biển từ Bắc đến Nam đã xuất hiện các mô hình trang trại nuôi tôm, cua, cá, ngao... với đủ mọi quy mô. Đến năm 1997, vùng ven biển có 15666 trang trại có quy mô từ 5-20 ha. Vùng Đồng Bằng: Đồng Bằng là nơi sản xuất ra 70-80% sản lượng lương thực, thực phẩm của cả nước và là nơi xuất khẩu toàn bộ lúa gạo. Đồng Bằng là nơi đất chật, người đông, lao động dồi dào, cơ sở hạ tầng phát triển, gần thị trường, có điều kiện thuận lợi cho việc sản xuất và tiêu thụ hàng hoá. Đồng Bằng Sông Cửu Long có quỹ đất tương đối dồi dào nên nhiều hộ nông dân đã thực hiện sản xuất theo mô hình trang trại với đủ quy mô từ 1-30 ha. Có trên 50% tổng số 1,8 triệu hộ nông dân Đồng Bằng Sông Cửu Long sản xuất nông sản hàng hoá, trong đó có khoảng 400000 hộ nông dân là trang trại gia đình với nhiều dạng khác nhau thông qua đấu thầu đất đai, mặt nước hoang hoá, nhận khoán thâm canh, phát triển chăn nuôi, kinh doanh tổng hợp, nuôi trồng các loại cây con đặc sản như: hoa, cây cảnh, ba ba, rùa. II. Thực trạng phát triển kinh tế trang trại ở nước ta hiện nay. 1. Các loại hình kinh tế trang trại ở nước ta hiện nay. Là hình thức tổ chức sản xuất chủ yếu trong nông, lâm, ngư nghiệp, nhưng trang trại có những loại hình với các nội dung tổ chức quản lý khác nhau. Xét về tính chất sở hữu có các loại hình trang trại: - Trang trại gia đình độc lập: là loại hình trang trại chủ yếu trong nông, lâm, ngư nghiệp với các đặc trưng được hình thành từ hộ nông dân sản xuất hàng hoá nhỏ, mỗi gia đình là chủ thể kinh doanh có tư cách pháp nhân do chủ hộ hay người có uy tín, năng lực trong gia đình đứng ra làm quản lý. Ruộng đất tuỳ theo từng thời kỳ có nguồn gốc khác nhau (từ địa chủ, thực dân chuyển cho nông dân, từ Nhà nước giao, do thừa kế, mua bán chuyển nhượng). Quy mô ruộng đất khác nhau giữa các trang trại ở các nước và ngay trong một nước, nhưng so với các loại hình trang trại khác, trang trại gia đình thường có quy mô ruộng đất nhỏ hơn. Vốn của trang trại do nhiều nguồn vồn tạo nên, như vốn của nông hộ tích luỹ thành trang trại, vay vốn, vốn cổ phần, vốn liên kết, vốn trợ cấp khác, nhưng trong trang trại gia đình nguồn vốn tự có chiếm tỷ trọng lớn chủ yếu do tích luỹ theo phương châm “lấy ngắn nuôi dài”. Điều tra 3044 trang trại năm 1999 cho thấy, vốn tự có của trang trại chiếm 91,03%, có nơi như Đắc Lắc chiếm tới 96%, nơi có tỷ trọng vốn tự có nhỏ cũng chiếm 79,9% như Sơn La. Sức lao động của các trang trại cũng do nhiều nguồn, của trang trại và thuê mướn, nhưng trong trang trại gia đình, lao động chủ yếu từ nguồn lao động của trang trại, lao động thuê mướn chủ yếu là lao động thời vụ, lao động thuê thường xuyên chỉ ở trang trại gia đình quy mô lớn, kinh doanh sản phẩm mang tính liên tục (trồng hoa, chăn nuôi bò sữa...). Quản lý trang trại tuỳ theo quy mô khác nhau có các hình thức quản lý khác nhau, nhưng trang trại gia đình do chủ thể gia đình trực tiếp quản lý, nếu chủ thể gia đình không có điều kiện trực tiếp quản lý tì giao cho một thành viên trong gia đình có năng lực và uy tín quản lý. - Trang trại uỷ thác cho người nhà, bạn bè quản lý sản xuất kinh doanh từng việc theo từng vụ hay liên tục nhiều vụ. Các trang trại loại này thường có quy mô nhỏ, đất ít nên đã chuyển sang làm nghề khác, nhưng không muốn bỏ ruộng đất vì sợ sau này muốn trở về khó đòi, hay chuộc lại ruộng đất. ở nhiều nước, hình thức này trở nên phổ biến, đặc biệt là các nước châu á như Đài Loan 75% chủ trang trại gia đình áp dụng hình thức này. Xét về loại hình sản xuất có các loại hình trang trại: - Trang trại sản xuất cây thực phẩm, các trang trại loại này thường ở vùng sản xuất thực phẩm trọng điểm, xung quanh đô thị, khu công nghiệp, gần thị trường tiêu thụ. - Trang trại sản xuất cây công nghiệp (chè, cà phê, cao su, mía...) thường phát triển ở vùng cây công nghiệp gần với hệ thống chế biến. - Trang trại sản xuất cây ăn quả nằm ở vùng cây ăn quả tập trung, có cơ sở chế biến và thị trường tiêu thụ thuận lợi. - Trang trại nuôi trồng sinh vật cảnh thường phát triển ở gần các khu đô thị, các khu du lịch lớn, thuận tiện cho việc tiêu thụ. - Trang trại nuôi trồng đặc sản (hươu, trăn, rắn, ba ba, dê, cây dược liệu...) nằm ở những nơi thuận lợi cho nuôi trồng và tiêu thụ. - Trang trại chăn nuôi đại gia súc (trâu, bò...), gia súc (lợn) hoặc gia cầm (gà, vịt...) có thể chăn nuôi tổng hợp hoặc chuyên môn hoá theo từng loại gia súc. - Trang trại kinh doanh nông nghiệp tổng hợp, thường phát triển ở các vùng trung du và miền núi có điều kiện về đất đai và hạn chế về thị trường tiêu thụ. - Trang trại kinh doanh nông, công nghiệp và dịch vụ đa dạng, nhưng hoạt động nông nghiệp vẫn là chủ yếu. 2. Tình hình về chủ trang trại. Kinh tế trang trại đã và đang là nhân tố mới cho sự phát triển nông nghiệp nông thôn, là những hộ nông dân ưu tú trong hàng triệu hộ nông dân trong cả nước. Sau một thời gian trao quyền tự chủ trong sản xuất kinh doanh theo tinh thần những chủ trương, chính sách mà Đảng và nhà nước đã ban hành họ đã từng bước vươn lên, nhận thầu đất mở rộng sản xuất kinh doanh với quy mô lớn, hiệu quả cao góp phần chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Như ta đã biết vai trò của kinh tế trang trại là hình thức tổ chức nông nghiệp chủ yếu của nền sản xuất hàng hoá. Từ hộ sản xuất tự cung tự cấp để chuyển sang sản xuất hàng hoá là cả một quá trình, ngoài việc tác động của tự nhiên, xã hội, môi trường, nhất là chính sách đường lối của Đảng thì chủ trang trại đóng một vai trò hết sức to lớn trong việc quyết định sản xuất kinh doanh của mình. Chủ trang trại phải có hai điều kiện sau: - Chủ trang trại phải là người có ý chí, quyết tâm làm giàu từ nghề nông. - Chủ trang trại phải có sự tích luỹ nhất định về kinh nghiệm sản xuất, vef tri thức và năng lực tổ chức sản xuất kinh doanh. Đây là những đặc trưng phân biệt trang trại với hộ sản xuất tự cung tự cấp. Tuy nhiên những đặc trưng trên không được hội tụ ngay từ đàu mà được hoàn thiện dần cùng với quá trình sản xuất. Hiện nay trong quá trình phát triển trang trại thì chủ trang trại có cơ cấu xuất thân rất đa dạng. Trong đó các chủ trang trại xuất thân từ hộ nông dân làm ăn giỏi là chủ yếu. Theo thống kê năm 1999 thì chủ trang trại là nông dân chiếm 62,35% làm ruộng sống bằng nghề nông, hiện nay chiếm 71,19%. Ngoài ra chủ trang trại còn là các thành phần xuất thân khác: công chức 4,73%, cán bộ xã 8,84%, công nhân đang làm việc 3,42%, bộ đội công an trở về 8,4%, cán bộ công nhân 9,36% còn các đối tượng khác 3,19%. Nhìn chung chủ trang trại có độ tuổi chủ yếu từ 25-50, trong đó chủ trang trại có độ tuổi 30-40 chiếm nhiều nhất. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển trang trại ở nước ta tại vì các chủ trang trại muốn thành công trong sản xuất kinh doanh ngoài kinh nghiệm sản xuất, khả năng tổ chức quản lý còn rất cần thiết đến sức khoẻ, tính giám chấp nhận rủi ro và sự nhanh nhẹn của tuổi trẻ. Về trình độ văn hoá. Do các chủ trang trại xuất thân chủ yếu là nông dân cho nên trình độ văn hoá của các chủ trang trại rất thấp, thường thì các chủ trang trại có trình độ văn hoá ở bậc phổ thông chiếm đại đa số. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển của nền nông nghiệp hàng hoá. Bởi vì khả năng nắm bắt thông tin, khoa học công nghệ, thích nghi với thị trường rất thấp. Như ta đã nghiên cứu ở trên, xuất thân của chủ trang trại từ nông dân. Trước công cuộc đổi mới của Đảng và nhà nước, cuộc sống của họ gặp rất nhiều khó khăn, họ luôn khao khát vươn lên môth cuộc sống no đủ hơn về mặt vật chất lẫn tinh thần. Sau nghị quyết 10 của Bộ chính trị năm 1988 thì kinh tế hộ gia đình được thừa nhân là kinh tế tự chủ, từ đó đến nay cuộc sống của nông dân được nâng cao và cải thiện hơn. Nước có truyền thống sản xuất nông lâm nghiệp từ rrất lâu đời, tuy nhiên sản xuất vẫn còn mang tính thuần nông cao, tuy có bước phát triển nhưng quy mô và tỷ trọng không cao, do vậy kinh nghiệm sản xuất hàng hoá của hộ nông dân và của trang trại còn rất hạn chế, nhất là khâu tổ chức sản xuất và khâu tiêu thụ sản phẩm. Qua nghiên cứu đã cho ta thấy kinh nghiệm phổ biến của các chủ trang trại là: - Các chủ trang trại đều tiến hành sản xuất kinh doanh theo hướng sản xuất tổng hợp với cơ cấu chính là cây ăn quả, cây công nghiệp, cây lâm nghiệp và chăn nuôi đại gia súc... - Phương thức sản xuất là “lấy ngắn nuôi dài” được tận dụng một cách phổ biến ở từng trang trại vì đã tận dụng hết khả năng vốn, lao động, đất đai... - Các chủ trang trại sử dụng lao động gia đình là chủ yếu. 3. Các yếu sản xuất của trang trại ở nước ta. a. Thực trạng về đất đai. Đất đai là tư liệu sản xuất đặc biệt không thể thay thế đối với sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất kinh tế trang trại nói riêng. Nguồn tài nguyên đất đai là có hạn nên quy mô đất đai của chủ trang trại là khác nhau, nhưng quy mô đất đai của trang trại lại phản ánh sự khác biệt giữa kinh tế trang trại với kinh tế hộ nông dân. Sự hình thành và phát triển của kinh tế trang trại gắn liền với sự tích tụ và tập trung ruộng đất của chủ trang trại. Quy mô ruộng đất của trang trại quyết dịnh phương hướng sản xuất kinh doanh của chủ trang trại, sử dụng có hiệu quả nguồn tài nguên đất đai là yêu cầu hết sức quan trọng của trang trại. Theo số liệu thống kê, các trang trại cả nước khai thác và sử dụng khoảng 270 ngàn ha mà trước đây đa phần là đất xấu, đất hoang hoá chiếm 3,2% đất nông nghiệp cả nước. Bình quân đất đai của trang trại là 6,57 ha trên một trang trại. Trong đó đất nông nghiệp chiếm 3,9 ha, đất lâm nghiệp là 1,91 ha, đất mặt nước nuôi trồng thuỷ sản 0,76 ha. Trong các loại đất đai này có một tỷ lệ khá lớn đất chưa được giao chiếm 30%. Phần chưa được giao này thường là phần cho thuê. Nhìn chung đất đai của các trang trại có quy mô vừa và nhỏ là chủ yếu, điều này là vì quá trình tích tụ và tập trung ruộng đất ở nước ta chậm, đất đai nông nghiệp ở nước ta là hộ sản xuất manh mún, phân tán, mặt khác mặc dù nhà nước ta đã có chính sách giao đất lâu dài cho nông dân nhưng tiến trình diễn ra chậm, một phần lớn là đất chưa được giao (chưa có sổ đỏ). b. Vốn và nguồn vốn trong trang trại. Ngoài đất đai và lao động thì vốn là yếu tố quan trọng tạo nên quy mô sản xuất và góp phần quyết định đến kết quả sản xuất kinh doanh của trang trại. Theo kết quả điều tra thì các trang trại của cả nước ta huy động trên 2700 tỷ đồng để phát triển sản xuất. Vốn bình quân cộng với giá trị tài sản hiện có có khoảng 291,43 triệu đồng một trang trại trong đó vốn tự có là chủ yếu chiếm 265,18 triệu đồng, vốn vay 22,13 triệu đồng, vốn khác 2,13 triệu đồng. Vốn cao nhất ở Đăc Lắc 619,52 triệu đồng sử dụng sản xuất cà phê, thấp nhất là một số tỉnh phía Bắc 95,9 triệu đồng, vốn tự có chiếm 90,9%, vốn vay chiếm 9,1%. Qua số liệu trên cho ta thấy việc chủ động vốn của chủ trang trại đều dựa vào nguồn vốn tích luỹ là chính. Điều đó chứng tỏ phát triển kinh tế trang trại chưa được thu hút, nhà nước còn chưa có chính sách phù hợp khuyến khích trang trại phát triển, các chủ trang trại chưa mạnh dạn, thiếu tự tin trong việc mở rộng quy mô sản xuất. Mặt khác vốn vay chiếm tỷ trọng thấp một phần là do chính sách vay vốn còn nhiều bất cập, thủ tuc rườm rà gây khó khăn cho người cần sử dụng vốn. Cụ thể thời gian vay vốn ở ngân hàng là quá ngắn, vay từ 3-10 triệu đồng không quá 5 năm. Một mặt khác quan trọng nhất là đầu ra tiêu thụ nông sản ở nước ta còn kém, thị trường nhỏ hẹp, tiêu thụ nội địa là chính. c. Lao động và sử dụng lao động trong trang trại. Lao động là nhân tố quan trọng quyết định kết quả sản xuất kinh doanh của trang trại. Vì trong sản xuất lao động luôn gắn liền với đất đai, tài nguyên, điều kiện tự nhiên, cây trồng, vật nuôi, công cụ lao động... tác động tới các đối tượng đó làm ra sản phẩm do đó lao động có tầm quan trọng quyết định chất lượng và số lượng sản phẩm làm ra. Theo số liệu thống kê năm 2001 thì các trang trại của cả nước ta tạo thêm việc làm cho 52,8 ngàn lao động thường xuyên, 520 ngàn lao động thời vụ/ 1năm. Mỗi một trang trại bình quân có 5,82 nhân khẩu thuê, số lao động bình quân của gia đình 2,86 người, số lao động thuê thường xuyên là 2 lao động, thuê theo thời vụ 269,5 ngày công. Tiền công bình quân lao động một tháng là 434 nghìn thuê một lao động thường xuyên, còn tiền công thuê lao động thời vụ là 18 nghìn trên một ngay công. Nước ta với dân số gần 80 triệu người, với lực lượng lao động dồi dào, đây là điều kiện hết sức thuận lợi cho trang trại thuê lao động làm thuê, tạo điều kiện cho trang trại phát triển. Hầu hết các lao động làm thuê ở các trang trại đều là những người thất nghiệp không có việc làm, trình độ văn hoá thấp chiếm chủ yếu là trình độ văn hoá cấp tiểu học. Về trình độ chuyên môn kĩ thuật đào tạo thấp, được đào tạo rất ít, tỷ lệ lao động có chuyên môn 10% hầu hết là lao động gia đình. Trang bị công cụ lao động cơ bản đang còn ở mức độ thấp. Vậy qua số liệu trên cho ta thấy lao động thuê mướn chủ yếu là lao động phổ thông, chưa qua đào tạo, chỉ có khả năng đảm nhiệm những công việc đơn giản, những công việc đòi hỏi có trình độ chuyên môn, kĩ thuật thì lao động thường xuyên và lao động gia đình đảm nhiệm. Việc sử dụng lao động làm thuê đã góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập cho một bộ phận lao động dư thừa trong xã hội. Đồng thời lao động cũng là một tiềm năng to lớn cần phải nâng cao sử dụng có hiệu quả hơn nữa. 4. Tình hình tiêu thụ sản phẩm. Tiêu thụ sản phẩm và phân phối tổng hợp sản phẩm là một khâu của quá trình tái sản xuất. Quá trình tái sản xuất sẽ được diễn ra thông qua việc phân phối nghĩa là bù đắp các chi phí tham gia vào quá trình sản xuất và đầu tư để tái sản xuất mở rộng. Tiêu thụ sản phẩm là một khâu quan trọng của quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh của trang trại. Đó chính là quá trình thực hiện giá trị của sản phẩm, là giai đoạn làm cho sản phẩm ra khỏi quá trình sản xuất và bước vào quá trình lưu thông, đưa sản phẩm từ lĩnh vực sản xuất vào lĩnh vực tiêu dùng. Tiêu thụ hết và kịp thời sản phẩm làm ra là tín hiệu tốt nhất cho trang trại điều chỉnh kế hoạch sản xuất tiếp theo. Sản xuất kinh doanh của trang trại mang nặng tính thời vụ của sản xuất nông nghiệp, sản xuất nông nghiệp lại dễ ôi thiu hư hỏng, do đó việc tiêu thụ hết và kịp thời sản phẩm làm ra là một yêu cầu quan trọng đối với trang trại. Kinh tế trang trại nước ta đã từng bước vượt qua vòng “cương toả” của tự cung tự cấp tạo ra nhiều sản phẩm hàng hoá chiếm 87% sản phẩm hàng hoá cả nước là do trang trại cung cấp, là nhân tố quyết định, tiên phong và là xu hướng để nước ta chuyển qua sản xuất hàng hoá trong nông nghiệp nông thôn. Tuy vậy những vấn đề tiêu thụ nông sản vẫn đang còn là vấn đề rất khó khăn, cụ thể thị trường tiêu thụ và hoạt động nông sản nước ta còn có một số vấn đề như sau: Thứ nhất, hầu hết các sản phẩm nông nghiệp thường bị tồn đọng. Có tình trạng là chưa đến thời vụ thì thiếu hàng nghiêm trọng và dẫn đến đột biến giá cả, nhưng khi vào thời vụ thu hoạch thì lại “thừa hàng”, tồn đọng, giá cả nông sản giảm mạnh gây thiệt hại cho người sản xuất và người kinh doanh. Theo số liệu của bộ thương mại, 6 tháng đầu năm 1999 tồn đọng một lượng hàng hoá lớn các loại nông sản chưa có cách nào để tiêu thụ, trong đó nổi lên ba mặt hàng có lượng tồn đọng lớn nhất là lúa hàng hoá, đường mía và cà phê. Nhà nước đã buộc phải chỉ đạo cho các doanh nghiệp mua tạm trữ 1 triệu tấn gạo, 100000 tấn đường và hỗ trợ đơn vị xuất khẩu cà phê để chờ lên giá trên thị trường thế giới. Thứ hai, trong tất cả các kênh phân phối liên quan đến sản xuất sản xuất nông nghiệp và đời sống nhân dân ở các trang trại đều có sự tham gia rất phổ biến của tư thương. Hệ thống tiêu thụ nông sản chủ yếu là dành cho nội địa và một phần dành cho xuất khẩu cũng có sự tham gia phổ biến của tư thương trong các khâu mua gom, chế biến. Điểm nổi bật trong phân phối là qua nhiều khâu trung gian làm chậm quá trình lưu thông sản phẩm, thậm chí gây ách tắc dẫn đến tồn đọng giả tạo. Thứ ba, hệ thống kinh doanh thương mại nhà nước đang lâm vào thế lúng túng, bị động, thị trường đầu ra không ổn định, bấp bênh, chủ yếu do tư thương điều tiết, thương mại quốc doanh bỏ trống thị trường gây khó khăn thường xuyên cho nông nghiệp nói chung và trang trại trong việc bao mua sản phẩm và bao cung tư liệu sản xuất. Do không đủ sức mạnh điều tiết nên trong nhiều trường hợp phó mặc cho tư thương và không tránh khỏi tình trạng nông sản bị ép giá. Thứ tư, có thể nói rằng đối với nông dân nói chung và trang trại nói riêng chưa đáp ứng được nông sản cho người tiêu dùng bởi vì hầu hết sản xuất nông nghiệp phổ biến vẫn là “bán cái mình có chứ chưa phải là bán cái thị trường cần”, hoạt động chủ yếu cái có sẵn chứ chưa chủ động khai thác các yếu của nền kinh tế thị trường. 5. Khoa học công nghệ. Phát triển khoa học công nghiệp là khâu then chốt trong quá trình chuyển đổi nền nông nghiệp nước ta thành nền nông nghiệp hàng hoá và góp phần đưa trang trại nước ta phát triển thật sự là sản xuất hàng hoá. Cụ thể theo nhiều đánh giá, thì khoa học công nghiệp góp vào tăng trưởng nông nghiệp nông thôn 27% giai đoạn 1976-1980, 35% giai đoạn 1981-1985, 30% giai đoạn 1986-1990 và khoảng 30-35% giai đoạn 1991-1995. Từ năm 1996 đến nay nước ta có một số kết quả khoa học công nghệ nông nghiệp nông thôn như sau: - Đã chọn tạo được nhiều giống cây trồng, vật nuôi có năng suất cao, chất lượng tốt. Trong nghiên cứu chọn giống, nhờ có những nghiên cứu có tính đột phá về sử dụng khai thác ưu thế lai, kết hợp với phương pháp chọn giống cổ truyền với phương pháp hiện đại. Các nhà khoa học đã chọn 37 giống lúa, 12 giống ngô, 9 giống khoai, 6 giống rau, 8 cây công nghiệp dài ngày... Chúng ta đã chọn được 171 giống cây trồng vật nuôi. Trong lâm nghiệp, đã áp dụng nhiều thành công các tiến bộ mới trong việc tạo giống và nhân giống như nuôi cấy mô, giâm hom và cho phép nhân nhanh giống có nhiều triển vọng như keo lai, phi lao, tràm úc, v.v... Trong nghiên cứu chọn tạo giống vật nuôi đã tạo ra giống lợn lai có tỷ lệ nạc trên 50%, tăng trọng nhanh 650-670 gam/ngày, ít thức ăn. Đối với bò thịt đã thành công lai bò nhập nột với bò vàng Việt Nam nâng cao hiệu quả kinh tế cao. Với gia súc gia cầm đã công nhận các giống gà thả vườn có nguồn gốc từ Trung Quốc như Tam Hoàng, Lông Phượng, v.v..., với vịt tạo ra nhiều vịt siêu trứng và siêu thịt. - Nghiên cứu và đề xuất, ứng dụng nhiều thành tựu tiến bộ kĩ thuật mới vào sản xuất. Cùng với giống, các biện pháp thâm canh tổng hợp cũng phát triển như khai thác quy trình bón phân hợp lý v.v..., thú y thì đưa ra nhiều loại vắc-xin, nhiều loại thuốc mới và quy trình phòng và trị bệnh cho gia súc gia cầm... - Nghiên cứu ứng dụng công nghệ sinh học phân tử và kĩ thuật gen: Như vậy khoa học công nghệ trong những năm qua có rất nhiều thành tựu, từ nghiên cứu cơ bản chuyên sâu đến đến nghiên cứu ứng dụng. Nhiều kết quả ngay từ trong quá trình sản xuất chấp nhận và chuyển giao. Tuy nhiên khoảng cách từ nghiên cứu đến công nghệ vẫn còn khoảng cách, cần có những điều chỉnh thích hợp trong định hướng, tổ chức, chính sách... để khoa học thực sự đến với đời sống nông dân nói chung và trang trại nói riêng. Muốn vậy thì tổ chức công tác khuyến nông là công tác đặc biệt quan trọng trong việc đưa khoa học đến với nông dân, trang trại. 6. Kết quả sản xuất kinh doanh của các trang trại. Kết quả sản xuất của các trang trại là thước đo trong quá trình sản xuất của trang trại. Kết quả sản xuất của trang trại đánh giá hiệu quả của việc phối hợp các yếu tố đầu vào: đất đai, vốn, lao động, khoa học kĩ thuật... Kết quả sản xuất kinh doanh của các trang trại cụ thể như sau: - Tổng chi phí sản xuất kinh doanh bình quân 69,722 triệu/1 trang trại. - Tổng thu nhập 105,42 triệu/1 trang trại. Qua số liệu trên cho ta thấy thu nhập bình quân một trang trại là 35,704 triệu/1 trang trại và trung bình một người thu nhập 500 nghìn đồng/1 tháng. Như vậy thu nhập so với nông dân tự cung tự cấp cao hơn 2-3 lần. Sản xuất hàng hoá là đặc trưng cơ bản để phân biệt và đánh giá hiệu quả kinh tế trang trại. Thực trạng hiện nay, tỷ suất hàng hoá trong các trang trại ở nước ta chiếm khoảng 86-90% tổng sản phẩm làm ra. Như vậy trang trại nước ta đã và đang từng bước đi vào sản xuất chuyên môn hoá sản phẩm hàng hoá, nâng cao dần giá trị tổng sản phẩm và giá trị tổng sản phẩm hàng hoá, nâng cao mức sống của các thành viên và lao động của trang trại, góp phần tạo thu nhập cho người dân. Nhìn chung trang trại nước ta phát triển từ những năm 1990 đến nay, tuy mới phát triển nhưng đóng vai trò hết sức to lớn đối với việc phát triển kinh tế - xã hội thể hiện ở những mặt sau: - Một là, góp phần to lớn vào việc khai thác thế mạnh, lợi thế của nước ta, góp phần đẩy nhanh tiến độ công nghiệp hoá-hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn. - Hai là, đã tạo ra hàng nghìn việc làm mới, thu hút lao động dư thừa trong xã hội và tăng thu nhập cho người lao động. - Ba là, phát triển kinh tế trang trại tạo điều kiện sử dụng quỹ đất tốt hơn như khai phá được đất hoang hoá, bảo vệ môi trường, nguồn nước. - Bốn là, phát triển kinh tế trang trại giúp cho ứng dụng khoa học công nghệ tốt hơn, giúp cho phát triển kết cấu hạ tầng nông thôn phù hợp với xu hướng phát triển nông nghiệp, tác động mãnh mẽ đến nhiều thành phần kinh tế khác phát triển như dịch vụ, chế biến... III. Đánh giá kết quả của trang trại nước ta. Xét về cả lý luận cũng như thực tiễn cho thấy phát triển kinh tế trang trại ở nông thôn là sự vận dụng sáng tạo các Nghị quyết TW vào thực tiễn ở địa phương, đặc biệt là quan điểm phát triển hàng hoá nhiều thành phần. Phát triển kinh tế trang trại mở ra con đường phát triển mới cho nông thôn hình thành một kiểu tổ chức sản xuất mới phù hợp với đặc thù kinh tế nông thôn, cho phép khai thác tốt nhất thế mạnh, nâng cao hiệu quả sản xuất thúc đẩy phát triển kinh tế hàng hoá trong nông thôn, từng bước xoá đói giảm nghèo, phủ xanh đất trống đồi núi trọc, khôi phục vốn rừng bằng việc trồng rừng kinh tế. Đồng thời có thể khẳng định rằng muốn phát triển kinh tế nông thôn thì con đường ngắn nhất và hiệu quả nhất là phát triển nhiều loại hình kinh tế trang trại, kinh tế hợp tác và hợp tác xã kiểu mới trên quy mô cả nước. Những thành tựu đạt được của việc phát triển kinh tế trang trại. - Phần lớn các trang trại đã tận dụng được thế mạnh về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của để bổ trí cây trồng, vật nuôi tạo thành những vùng sản xuất hàng hoá tập trung như: cây ăn quả, chè, cà phê, mía... Nhiều trang trại đã cải tạo những vung hoang hóa, đất trống đồi núi trọc trước đây thành những khu kinh tế giàu có, tạo nhiều sản phẩm cho xã hội đồng thời góp phần tích cực trồng và phát triển vốn rừng, chống xói mòn đất. - Sự hình thành kinh tế trang trại song song với kinh tế hộ gia đình đã và đang hình thành quan hệ hợp tác dịch vụ đầu vào (phân bón, thức ăn gia súc, gia cầm, thuốc trừ sâu, thuốc thú y...) và dich vụ đầu ra (tiêu thụ nông sản phẩm hàng hoá...), trong đó một số trang trại tách ra làm trung tâm, đầu mối tiêu thụ nông sản cho các trang trại khác và hộ nông dân trong vùng, từ đó hướng dẫn sản xuất và tiêu dùng cũng như tạo điều kiện cho kinh tế hộ nông dân đi sâu vào chuyên môn hóa đạt hiệu quả kinh tế cao. - Nhờ sản xuất kinh doanh có hiệu quả nên thu nhập và đời sống của các trang trại khá cao. Các trang trại đều có tích luỹ và đầu tư tái sản xuất mở rộng thông qua việc ứng dụng các máy móc, công cụ lao động tiên tiến... - Các trang trại đều là mô hình tiêu biểu trong việc huy động vốn đầu tư, khai thác có hiệu quả các tiềm năng của hộ nói riêng, các nguồn lực của vùng nói chung. Đặc biệt các trang trại đã góp phần tạo việc làm tăng thu nhập cho một bộ phận không nhỏ lao động nhàn rỗi tại các địa phương. - Kinh tế trang trại hình thành và phát triển đã góp phần làm thay đổi bộ mặt nông thôn, mặt bằng chung về đời sống vật chất và tinh thần của nông dân ngày càng được nâng cao. Bên cạnh những thành tựu to lớn đã đạt được, việc phát triển kinh tế trang trại trong những năm qua cũng đã bộc lộ những vưỡng mắc cần tháo gỡ. - Trong điều kiện hiện nay, cáctt quy mô còn nhỏ, vốn đầu tư còn hạn chế, trang trại sử dụng lao động gia đình là chủ yếu, việc thuê lao động chỉ mang tính thời vụ theo nhu cầu của từng công việc cụ thể, hình thức thuê chỉ là sự thoả thuận giữa hai bên, đôi khi qua môi giới mà không có hợp đồng lao động. Do đó quyền lợi của người lao động không được bảo đảm, đặc biệt về bảo hộ lao động, về bảo hiểm... - Luật đất đai hiện nay đã quy định mức hạn điền cho vùng, cho các loại hình trang trại. Nên chăng vấn đề đặt ra cần tích tụ, tập trung ruộng đất phù hợp với khả năng tổ chức quản lý, vốn của trang trại... để phát huy tối đa tiềm năng của chủ trang trại, tạo ra khối lượng lớn sản phẩm cho xã hội, những phần diện tích vượt qua mức hạn điền cần có chính sách cho thuê. - Việc bố trí cây trồng còn thiếu quy hoạch, hiệu quả sử dụng đất đai vẫn còn thấp, đặc biệt các trang trại nông-lâm kết hợp sản xuất còn mang nặng tính quảng canh, khai thác tự nhiên là chính, đầu tư thâm canh còn nhiều hạn chế cho nên năng suất thấp, sản lượng bấp bênh. - Lao động chủ yếu là lao động thủ công, năng suất lao động chưa cao. Ngành nghề phi nông nghiệp phát triển chậm, công nghiệp chế biến nông sản phẩm chưa được quan tâm đầu tư tương xứng, do vậy hạn chế đến việc nâng cao chất lượng, giá trị sản phẩm, đặc biệt là sản phẩm tươi sống. - Thị trường giá cả bấp bênh, ảnh hưởng không nhỏ đến lợi ích của các chủ trang trại. - Thiếu vốn đầu tư cho sản xuất, đặc biệt là vốn trung và dài hạn. Hiện nayvốn vay mới chỉ đáp ứng được khoảng 60-70% nhu cầu của các chủ trang trại. - Trình độ chuyên môn của người lao động và chủ trang trại còn rất nhiều hạn chế, ảnh hưởng nhiều đến quá trình ứng dụng tiến bộ khoa học kĩ thuật vào sản xuất. - Cơ sở hạ tầng kém phát triển, nhất là ở vùng sâu, vùng xa làm ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình khai thác những tiềm năng kinh tế và lợi thế của trang trại. - Đến nay vẫn chưa có một quy định nào cho phép Đảng viên làm kinh tế trang trại. Cần nghiên cứu đề ra chủ trương khuyến khích Đảng viên làm kinh tế trang trại, song phải chấp hành tốt Chủ trương chính sách của Đảng và pháp luật của nhà nước. - Hiện nay đă bắt đầu xuất hiện hiện tượng dư thừa nông sản vào lúc mùa vụ mà việc tác động lại thị trường lại vượt quá khả năng của các chủ trang trại. Nhà nước cần có chính sách kích cầu và bao tiêu sản phẩm cho các trang trại. - Tuy nhiên những mặt đạt được của kinh tế trang trại vẫn là chủ yếu, góp phần đáng kể vào việc phát triển kinh tế nông nghiệp và nông thôn, tăng tỷ suất nông-lâm sản hàng hoá, huy động được nguồn vốn sẵn có trong dân cho đầu tư phát triển nông nghiệp, tạo việc làm và tăng thu nhập cho một bộ phận lao động dư thừa ở nông thôn. Kinh tế trang trại là nhân tố mới cho việc thực hiện công nghiệp hoá-hiện đại hoá nông nghiệp - nông thôn, là mắt xích cho sự liên kết, hợp tác giữa các thành phần kinh tế trong nông thôn. Chương III: Phương hướng và những giải pháp nhằm phát triển trang trại trong thời gian tới. I. Phương hướng phát triển. Hiện nay hình thức kinh tế trang trại đang tăng nhanh về số lượng với nhiều thành phần kinh tế tham gia, nhưng chủ yếu vẫn là kinhtế hộ gia đình nông dân và một tỉ lệ đáng kể của hộ gia đình công nhân viên chức đã nghỉ hưu và chưa nghỉ hưu. Hầu hết các trang trại có quy mô dưới mức hạn điền, với nguồn gốc đa dạng sử dụng lao động gia đình là chủ yếu . Một số lao động có thuê lao động thường xuyên và lao động thời vụ, tiền công lao động được thoả thuận giữa hai bên. Hầu hết vốn đầu tư của các trang trại là vốn tự có và vốn vay, vốn vay của các tổ chức tín dụng chiếm tỉ lệ thấp, lấy ngắn nuôi dài. Sự phát triển của kinh tế trang trại đã góp phần khai thác thêm nguồn nhàn rỗi trong dân cư, góp phần phủ xanh đất trống đồi trọc, đất hoang hoá nhất là các vùng ven biển, trung du miền núi, tạo thêm việc làm cho lao động nông thôn và góp phần tăng thu nhập, xoá đói giảm ngèo, tăng thêm nông sản hàng hoá cho xã hội. Tuy nhiên quá trinhf phát triển trang trại trên bình diện toàn quốc đang đặt ra nhiều vấn đề phải giải quyết kịp thời. - Mặc dù đảng và nhà nước đã có nhiều chủ trương để phát triển kinh tế trang trại song còn nhiều vấn đề cần được giải quyết: Vấn đề giao đất, vấn đề thuê mướn, sử dụng lao động, vấn đề cán bộ, đảng viên làm công tác kinh tế trang trại, vấn đề hoạt động và thuế...Những vấn đề đó chậm được giải quyết và phần nào hạn chế khả năng khai thác nguồn lực phong phú ở nhiều vùng. - Phần lớn các địa phương có trang trại phát triển chưa làm tốt công tác quy hoạch sản xuất, thuỷ lợi giao thông, điện nước, thông tin liên lạc... - Phần lớn chủ trang trại còn thiếu hiểu biết thị trường, khoa học kĩ thuật và quản lý, thiếu vốn sản xuất để đầu tư lâu dài, các chủ trang trại còn lúng túng và chịu thua thiệt khi giá nông sản tăng. Phương hướng phát triển kinh tế nông trại ở nước ta. Phương hướng phát triển kinh tế nông trại ở nước ta là thúc đẩy sự hình thành và phát triển các trang trại gia đình nhất là các vùng trung du miền núi, ven biển. Đa dạng hoá các loại hình kinh tế trang trại với quy mô và cơ cấu kinh doanh về sở hữu, sử dụng các yếu tố và phương thức quản lý. Trên cơ sở tổng kết thực tiễn hình thành và phát triển các trang trại trong thời gian qua , ngày 2/2/2000 chính phủ đã ban hành nghị quyết số 03/NQ_CP về kinh tế trang trại. Đây là một văn bản mang tính định hướng mới, kịp thời và phù hợp nhất với sự phát triển kinh tế trang trại hiện nay. Để kinh tế trang trại được tiếp tục phát triển cần theo các định hướng sau: - Nhà nước khuyến khích và phát triển việc đầu tư khai thác có hiệu quả đất trống đồi trọc ở vùng trung du, miền núi, biên giới, hải đảo tận dụng khai thác các loại đát hoang hoá, ao hồ đầm, bãi hồ ven sông... Đối với các vùng đất hẹp, người đông khuyến khích phát triển các hình thực sử dụng ít đất, nhiều lao động thâm canh cao gắn với chế biến và thương mại dịch vụ, làm nông sản có giá trị kinh tế lớn. Ưu tiên giao đất cho các hộ gia đình có vốn, kinh nghiệm sản xuất, quản lý có yêu cầu mở rộng quy mô sản xuất nông nghiệp mà có nguyện vọng tạo dựng cơ hội lâu dài trong nông nghiệp - Nhà nước thực hiện chính sách phát huy kinh tế tự chủ của hộ nông dân, chuyển đổi trang trại đi đôi với chuyển đổi hợp tác cũ, mở rộng các hình thức hợp tác, liên kết hình thức sản xuất giữa các hộ nông dân, các trang trại, doanh nghiệp nhà nước... - Nhà nước hỗ trợ thêm về vốn, khoa học công nghệ, chế biến tiêu thụ sản phẩm, xây dựng kết cấu hạ tầng. - Nhà nước tăng cường công tác quản lý để các trang trại phát triển lành mạnh, có hiệu quả. II. Các giải pháp tiếp tục phát triển kinh tế trang trại trong thời gian tới. 1. Giải pháp về đất đai. Trong sản xuất nông nghiệp thì đất đai là yếu tố quan trọng quyết định nhất không thể thay thế, không có đất đai không thể xản xuất nông nghiệp. Để giải quyết các vướng mắc và các bất cập như hiện nay thì cần thực hiện các nội dung sau: - Hộ nông dân có nhu cầu và có khả năng sử dụng đất để phatd triển kinh tế trang trại thì được giao đất hoặc thuê đất và được cấp giấy phép quyền sử dụng đất theo nghị định85/1999/NĐ_CP và 163/1999/NĐ_CP. Hộ gia đình trực tiếp sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản tại địa phương có nhu cầu và khả năng sử dụng đất thì ngoài phần đất được giao thì còn được cho thuê để phát triển trang trại. - Hộ gia đình, cá nhân được quyền chuyển nhượng sử dụng đất hoặc thuê đất, thuê lại quyền sử dụng đất để phát triển trang trại theo quy định của pháp luật, người được nhận quyền nhượng hoặc cho thuê quyền sử dụng đất hợp pháp. - Hộ gia đình, cá nhân được giao hoặc nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất vượt quá mức sử dụng đất trước ngày 1/1/1999 để phát triển trang trại thì được tiếp tục sử dụng và chuyển sang thuê phần diện tích vượt mức theo quy định hiện hành được cấp giấy phép chứng nhận quyền sử dụng đất. - Hộ gia đình sử dụng đất nhưng chưa được giao , chưa được thuê, hoặc đã nhận quyền sử dụng đất nhưng chưa được cấp giấy chứng nhận trước ngày ban hành nghị định 3/2000/NĐ_CP về kinh tế trang trại ngày 2/2/2000. Nếu không có tranh chấp, sử dụng đất có mục đích thì được xem xét để giao hoặc cho thuê đất và được cấp chứng nhận về quèn sử dụng đất. - Sở địa chính cần khẩn trương hoàn thành việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất để các chủ trang trại yên tâm đầu tư phát triển. 2. Giải pháp về lao động. - Hầu hết số lao động tham gia trong các trang trại chỉ có trình độ văn hoá đến cấp phổ thông cơ or, đa số các chủ trang trại không có trình độ chuyên môn kĩ thuật, họ chỉ dựa vào kinh nghiệm là chính. Để nâng cao hiệu quả việc sử dụng nguồn lực cần thực hiện các giải pháp sau: - Nâng cao trình độ văn hoá, trình độ chuyên môn kĩ thuật, cho người lao động mà trước hết là cho các chủ trang trại. Mở các lớp tập huấn kỹ thuật canh tác, kĩ thuật chăn nuôi, phòng chống dịch bệnh... cho người lao động. - Khuyến khích và tạo điều kiện hỗ trợ để các chủ trang trại mở rộng quy mô sản xuất, tạo nhiều việc làm cho các lao động nông thôn không có đất hoặc thiếu đất, hộ ngèo thiếu việc làm. Chủ lao động được thuê không hạn chế số lượng, trả công theo sự thoả thuận của hai bên . - Đối với các địa bàn có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn , vùng sâu, vùng xa thì chủ trang trại được ưu tiên vay vốn từ các chương trình xoá đói giảm ngèo, giải quyết việc làm cho những lao động thiếu việc làm trong vùng, có chính sách huy động thu hút lao động ở những vùng đông dân cư đến phát triển sản xuất. 3. Giải pháp về vốn. - Căn cứ vào các quy hoạch phát triển sản xuất nông - lâm - ngư nghiệp trên cả địa bàn có điều kiện kinh tế xã hội khó khăn mà có chính sách đầu tư kết cấu hạ tầng về giao thông vận tải, điện nước, thuỷ lợi, thông tin... - Trang trại phát triển sản xuất kinh doanh được vay vốn kinh doanh của NHTM chủ trang trại được dùng tài sản được hình thành từ các vốn vay để đảm bảo tiền vay theo nghị định 176/1999/NĐ_CP ngày 29/12/1999. - Thực hiện chính sách cho chủ trang trại vay theo dự án đầu tư đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt, lãi suất vay vốn thấp, thời hạn vay theo chu kì sản xuất kinh doanh. Vay theo hình thức này sẽ giúp cho các chủ trạng trại yên tâm sản xuất kinh doanh đồng thời ràng buộc các chủ trang trạitạo ra vùng nguyên liệu cho công nghiệp chế biến trên địa bàn, tạo được nhiều việc làm và đáp ứng theo chương trình phát triển kinh tế theo đại phương. - Đối với các vùng sâu vùng xa thì những hộ nghèo, hộ dân tộc có chí hướng làm giàu thì ưu tiên cho các hộ này vay vốn đầu tư sản xuất, lập trang trại, tạo mô hình và hướng dẫn nông dân phát triển nông-lâm- ngư nghiệp. - Quỹ hỗ trợ mua maý móc phục vụ sản xuất nông nghiệp nông thôn, thực hiện bán các máy móc , công cụ sản xuất cho các đơn vị sản xuất thưo hình thức bán trả góp với lãi suất ưu đãi hoặc trả bằng nông sản. - Các cơ sở sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp với quy mô vừa và nhỏ ở các khu vực nông thôn được vay vốn trung và dài hạn với lãi suất ưu đãi, sản phẩm sản xuất được ưu tiên miễn giảm thuế. - Những nông dân thực hiện chuyển dịch hướng cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hướng sản xuất tập trung với quy mô lớn có nhu cầu vay vốn để đầu tư xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ cho sản xuất chế biến, đầu tư xây dựng cơ bản vườn cây... thì được vay vốn với lãi xuất ưu đãi, thời hạn vốn vay tối thiểu bằng thời gian mà cây con đã thu hoạch sản phẩm. 4. Giải pháp về khoa học công nghệ. Để sản phẩm sản xuất ra được tiêu thụ tốt, các trang trại cần có sự trợ giúp tích cực của nhà nước. Muốn vậy nhà nước cần phải có sự đầu tư cao cho khoa học và công nghệ, đồng thời có biện pháp hữu hiệu trong việc khuyến khích huy động tối đa sự tham gia của các thành phần kinh tế, các tổ chức và các nhà nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ nông nghiệp nông thôn. Ngày nay khoa học công nghệ đã trở thành lực lượng trực tiếp nâng cao hiệu quảvà năng suất lao động, khoa học công nghệ được hiểu cả trong sản xuất và trong quá trình cung ứng vật tư sản xuất, để có hoạt động sản xuất kinh doanh tốt cần thực hiện các giải pháp sau: - Tăng cường nhập khẩu công nghệ tiến bộ của nước ngoài, nhất là cá giống cây trồng vật nuôi và máy móc thiết bị có năng suất cao, chất lượng cao và phù hợp với điều kiện của vùng. - Tập trung đổi ôứi giống cây trồng, vật nuôi, công nghệ chế biến, tăng cường công tác chăm sóc, bảo vệ cây trồng vật nuôi. - Thực hiện quy hoạch, xây dựng các công trình thuỷ lợi để tạo nguồn nước cho sản xuất. Khuyến khích chủ trang trại góp vốn vào quỹ hỗ trợ phát triển khoa học kĩ thuật áp dụng vào trang trại và làm dịch vụ kĩ thuật cho các nông dân trong vùng. - Tổ chức dịch vụ kĩ thuật như dịch vụ giống, dịch vụ bảo vệ thực vật, thú y... cho trang trại theo nhiều hình thức, khoán gọn khâu bảo vệ... - Tăng cường hệ thống khuyến nông, khuyến lâm trên cơ sở xã hội hóa, giúp trang trại và nông dân cải tiến phương pháp kĩ thuật canh tác. Đi đôi với việc hoàn thiện hệ thống khuyến nông, lâm cần phải xây dựng hệ thống khuyến nghề ở cá vùng nông thôn. Cũng như khuyến nông, khuyến nghề có nhiệm vụ phổ biến tập huấn chuyển giao và ứng dụng tiến bộ khoa học kĩ thuật để õ trợ người nông dân phát huy cá khả năng của mình 5. Giải pháp về thị trường và phát triển khoa học công nghệ chế biến. Trang trại với mục đích sản xuất kinh doanh chính là tạo ra sản phẩm hàng hoá để cung cấp cho thị trường nhằm thu lợi nhuận. Cùng với sự năng động của thị trường thì thị trường đầu ra ngày càng quan trọng, có thể nói vấn đề có tính chất quyết định bởi nếu nông sản sản xuất ra không bán được thì không những không phát triển được sản xuất mà còn dẫn đến sự phá sản. Chính vì vậy để giải quyết vấn đề thị trường cần có các biện pháp sau. - Trước hết cần khẩn trương xây dựng, hoàn thiện công tác quy hoạch và phát triển các vùng chuyên môn hoá sản xuất với khối lượng lớn. Trên cơ sở đầu tư xây dựng, mở rộng nâng cấp cá cơ sở chế biến nông lâm sản để tiêu thụ sản phẩm, nguyên liệu của kinh tế trang trại. - Mở rộng và phát triển hệ thống tiêu thụ, trong đó nhấn mạnh vai trò của các doanh nghiệp thương mại nhà nước ở những vùng trọng yếu, khuyến khích sự tham gia của mọi thành phần để kinh tế để giải quyết đầu ra cho các trại các hộ nông dân. Tăng cường các loại phương tiện vận chuyển, bảo quản với các trang thiết bị hiện đại - Cho phép các trang trại uỷ thác xuất khẩu hoặc xuất khẩu trực tiếp của trang trại. Nhà nước tăng cường công tác dự báo thị trường bằng nhiều hình thức cung cấp kịp thời thông tin liên lạc cho các trang trại cần có chính sách bảo hộ sản xuất - Khuyến khích phát triển hỗ trợ nông thôn các trung tâm mua bán nông sản và vật tư nông nghiệp. Tạo điều kiện cho các chủ trang trại được tiếp cận và tham gia các chương trình dự án hợp tác, hội chợ triển lãm trong và ngoài nước. 6. Giải pháp về thuế. - Để khuyến khích các hộ gia đình, cá nhân đầu tư phát triển kinh tế trang trại, nhất là các vùng đất trống, đồi núi trọc, vùng sâu vùng xa thực hiện miễn giảm thuế cho các trang trại từ 1-3 năm tuỳ theo loại hình sản xuất kinh doanh và địa bàn canh tác của trang trại. - Các trang trại giảm tiền thuế đất theo quy định của pháp luật về đất đai khi thuê đất trống đồi trọc, đất hoang để trồng rừng sản xuất. - Thực hiện miễn giảm thuế cho các sản phẩm hàng hoá của các trang trại tham gia xuất khẩu. 7. Chính sách bảo hộ tài sản. Tài sản có vốn đầu tư hợp pháp của chủ trang trại không bị quốc hữu hoá, không bị tịch thu bằng biện pháp hành chính. Trong trường hợp vì lý do quốc phòng, vì an ninh và lợi ích quốc gia nhà nước cần thu hồi đất được giao, được thuê của chủ trang trại thì chủ trang trại được thanh toán bồi thường theo giá thị trường hiện tại thời điểm công bố thu hồi. 8. Giải pháp về đầu tư xây dựng, hoàn thiện cơ sở hạ tầng nông thôn. Đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn có ý nghĩa hết sức quan trọng, là tiền đề cho việc sử dụng và khai thác có hiệu quả các nguồn lực ở khu vực này. Trên thực tế ở đâu có đường xã giao thông thuận lợi, có diện tích sản xuất thì ở đó kinh tế phát triển nhanh hơn. Do nguồn vốn có hạn nên trước mặt cần lựa chọn các cụm kinh tế – văn hoá của từng vùng, ưu tiên các vùng cao, vùng sâu, biên giới hải đảo xa xôi. Cùng với việc xây dựng các cụm kinhtế- văn hoá cần hỗ trợ nâng cấp và hoàn thiện các tuyến đường giao thông theo hướng nhựa, bê tông hoá với phương châm nhà nước và nhân dân cung làm. 9. Nâng cao trình độ dân trí và trình độ chuyên môn của các chủ trang trại. Như trên đã phân tích, trình độ văn hoá của các chủ trang trại và lao động trong các trang trại là thấp, đa số chỉ học hết trung học cơ sở, điều này ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả sản xuất kinh doanh của trang trại. Nhà nước cần hỗ trợ hơn nữa trong việc nâng cao trình độ dân trí như mở thêm trường lớp, mở thêm các lớp học xoá mù chữ, hỗ trợ sách vở đồ dùng học tập.. còn đối với các chủ trang trại và lao động thì cần phải được nâng cao trình độ chuyên môn, kĩ thuật dưới nhiều hình thức như mở thêm các lớp huấn luyện, hướng dẫn về kĩ thuật sản xuấtnông, lâm, ngư nghiệp. Kết hợp với hệ thống truyền thanh mở các lớp đào tạo từ xa về tìm hiểu thị trường, về hướng dẫn thực hiện các chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước trong nông nghiệp. Chương IV: Kết luận và kiến nghị. 1. Kết luận. Kinh tế trang trại là một hình thức kinh tế mới có hiệu quả phù hợp với điều kiện của nông nghiệp nông thôn việt nam hiện nay. Nó mang tính quy luậtchuyển từ nền sản xuất tự cung tự cấp của hộ gia đình sang sản xuất hàng hoá với kinh tế trang trại đã và đang được phát triển rộng khắp trên các vùng của cả nước với nhiều loại hình và quy mô khác nhau. Kinh tế trang trại đã góp phần phủ xanh đồi trống, bảo vệ và phát triển nguồn tài nguyên rừng đồng thời tạo ra nhiều hàng hoá và việc làm cho xã hội. Kinh tế trang trại đã huy động và sử dụng các nguônhiều lực một cách có hiệu quả đồng thời là nhân tố tích cực, đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hoá nông nghiệp và nông thôn ngày nay. 2. Kiến nghị. Để tiếp tục phát triển kinh tế trang trại trong thời gian tới cần phải giải quyết một số vấn đề sau: - Quá trình chỉ đạo phát triển trang trại với hai loại cây chủ lực xuất khẩu là chè và cà phê, cần kết hợp hợp lý giữa chất lượng từng trang trại với việc mở rộng quy mô diện tích có hiệu quả. - Cần có chính sách kinh tế phù hợp nhằm mở đường cho kinh tế ngư trại, lâm trại hình thành và phát triển. - Sở địa chính cần khẩn trương hoàn thiện cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất để các chủ trang trại yên tâm đầu tư phát triển sản xuất. - Đổi mới chính sách thuế sử dụng các loại đất, thuỷ lợi phí, cơ chế tín dụng và chính sách tiêu thụ sản phẩm, chính sách bình ổn giá cả nhằm tạo nên môi trường kinh tế, pháp lý thuận lợi cho kinh tế phát triển đúng hướng và hiệu quả. - Có chính sách phát triển công nghiệp - dịch vụ nông thôn, cải tiến cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng công nghiệp hoá, tạo điều kiện hình thành các ngành nghề mới trong nông thôn. - Sản xuất kinh doanh trong lĩnh vực nông nghiệp chịu ảnh hưởng trực tiếp của các điều kiện tự nhiên nên rủi ro lớn. Do đó cần có chính sách bảo hiểm đối với từng loại cây con, từng mùa vụ một cách hợp lý nhằm giảm bớt tối đa những thiệt hại cho các trang trại khi có thiên tai, hoả hoạn xảy ra, giúp trang trại có thể ổn đình và phát triển sản xuất. - Các giải pháp kinh tế-xã hội nêu trên cần được thực hiện một cách nhất quán và đồng bộ thì mới có hiệu quả. Tài liệu tham khảo 1. Trang trại gia đình ở Việt Nam và trên thế giới. NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội - 1995. 2. Sự thay đổi của hộ nông dân sau Nghị quyết 10. Viện khoa học kĩ thuật nông nghiệp, Hà Nội - 1995. 3. Kinh tế trang trại gia đình trên thế giới và Châu á, NXB Thống kê, Hà Nội -1993. 4. Phát triển quản lý trang trại kinh tế thị trường, NXB Nông nghiệp, Hà Nội - 1993. 5.Kinh tế trang trại khu vực miền núi, NXB Thống kê, Hà Nội - 1996. 6. Lê Trọng - Phát triển và quản lý kinh tế trang trại trong nền kinh tế thị trường - NXB nông nghiệp, Hà Nội - 1993. 7. Nguyền Điền - Kinh tế hộ nông dân và mô hình kinh tế trang trại của Việt Nam - những vấn đề kinh tế thế giới số 57/1999. 8. Trần Trác - Tìm hiểu thêm về kinh tế trang trại - Tạp chí nghiên cứu kinh tế số 208, tháng 11/1999. 9. Nguyễn Thế Nhã - Thực trạng phát triển kinh tế trang trại ở nước ta - Hội thảo Trường ĐHKTQD Hà Nội, tháng 9/1999. 10. Tạp chí kinh tế phát triển Trường ĐHKTQD Hà Nội năm 1998, 1999, 2000. 11. Tạp chí nông nghiệp và phát triển nông thôn Trường ĐHKTQD năm 1999, 2000. Mục lục