Đề án Thực trạng và giải pháp thúc đẩy quá trình cổ phần hoá ở Việt Nam

9 - 1990 c¶ n­íc cã 12.084 doanh nghiÖp trong tÊt c¶ c¸c ngµnh c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ do nhiÒu cÊp qu¶n lý. Sau khi thùc hiÖn viÖc tæ chøc s¾p xÕp l¹i theo quyÕt ®Þnh 315/H§BT ngµy 1 - 9 - 1990 vµ thµnh lËp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc theo nghÞ ®Þnh 388/ H§BT vµ ngµy 20 - 11 - 1991 vµ sau hµng lo¹t c¶i c¸ch, ®Õn nay doanh nghiÖp nhµ n­íc vÉn cßn kho¶ng 5800 doanh nghiÖp (theo sè liÖu cña vô ®¨ng ký kinh doanh - Bé kÕ ho¹ch ®Çu t­). Trong ®ã cã kho¶ng 30% lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc do c¸c bé ngµnh trung ­¬ng qu¶n lý vµ kho¶ng 70% doanh nghiÖp do uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng qu¶n lý. §Õn n¨m 1995, sè l­îng c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vÉn chiÕm tû träng lín so víi c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh: trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp lµ 78,8%; X©y dùng c¬ b¶n: 49%; tµi chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm: 99,6%, giao th«ng vËn t¶i, b­u ®iÖn: 54%; th­¬ng nghiÖp, vËt t­: 46,5%. Sau 5 n¨m ®æi míi vµ ®iÒu hµnh, sè l­îng c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ë n­íc ta gi¶m gÇn song nh­ vËy vÉn cßn qu¸ nhiÒu. C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc hiÖn nay vÉn cßn tån t¹i ë hÇu hÕt c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc, ®iÒu ®ã lµ kh«ng cÇn thiÕt. H¬n n÷a víi sè l­îng doanh nghiÖp nhµ n­íc nhiÒu nh­ vËy lµm v­ît qu¸ kh¶ n¨ng nguån lùc vÒ vèn vµ c¸n bé qu¶n lý cña n­íc ta hiÖn cã. HÖ thèng doanh nghiÖp nhµ n­íc ph©n bè cßn nhiÒu bÊt hîp lý. C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc chñ yÕu tËp trung ë c¸c thµnh phè lín nh­ Hµ Néi, H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh, thµnh phè Hå ChÝ Minh. NhiÒu vïng cña ®Êt n­íc cã nguån tµi nguyªn phong phó, lao ®éng dåi dµo ë miÒn nói phÝa B¾c hÇu nh­ kh«ng cã doanh nghiÖp nhµ n­íc. Sù ph©n t¸n cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ë c¸c ngµnh c¸c lÜnh vùc dÉn ®Õn c¸c t×nh tr¹ng trªn cïng mét ®Þa bµn l·nh thæ doanh nghiÖp nhµ n­íc cña Trung ­¬ng, ®Þa ph­¬ng ho¹t ®éng chång chÐo, c¹nh tranh lÉn nhau mét c¸ch v« tæ chøc, g©y khã kh¨n cho nhau trong viÖc s¶n xuÊt kinh doanh. HiÖn nay, phÇn lín c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ta cã quy m« nhá vµ ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶. Theo sè liÖu thèng kª cña Bé Tµi chÝnh, tæng sè vèn Nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ 70.184 tû ®ång, b×nh qu©n mét doanh nghiÖp lµ 11,6 tû ®ång t­¬ng ®­¬ng víi vèn mét doanh nghiÖp lo¹i nhá ë c¸c n­íc nh­ Th¸i Lan, In®«nªxia, Malaysia. §Õn nay vÉn cßn 46,1% doanh nghiÖp nhµ n­íc cã sè lao ®éng d­íi 100 ng­êi vµ gÇn 50% doanh nghiÖp nhµ n­íc cã møc vèn d­íi 1 tû ®ång, trong ®ã gÇn mét nöa sè vèn d­íi 500 triÖu ®ång. C¸c doanh nghiÖp cã sè vèn lín tõ 100 tû trë lªn chØ chiÕm 1,5% tæng sè doanh nghiÖp. Sè doanh nghiÖp cã tõ 1000 lao ®éng trë lªn chØ chiÕm 4% trong tæng sè doanh nghiÖp. Vèn thùc tÕ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ n­íc chØ b»ng 80% vèn hiÖn cã do kinh doanh thua lç, c«ng nî khã ®ßi, tµi s¶n mÊt m¸t, kÐm phÈm chÊt ch­a ®­îc xö lý. Riªng vèn l­u ®éng cã 14.239 tû ®ång vµ chØ cã 50% ®­îc huy ®éng vµo kinh doanh, 50% cßn l¹i n»m ë lç, c«ng nî khã ®ßi. C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ë n­íc ta hiÖn nay, do quy m« nhá, vèn Ýt kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu t­ trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, më réng s¶n xuÊt kinh doanh nªn yÕu søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. Tr×nh ®é kü thuËt, c«ng nghÖ còng ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ n­íc. Trõ mét sè rÊt Ýt (18%) doanh nghiÖp nhµ n­íc míi ®­îc ®Çu t­ (sau n¨m 1986) cßn chñ yÕu ®­îc thµnh lËp tõ l©u cã tr×nh ®é kü thuËt thÊp, c«ng nghÖ l¹c hËu. Gi¸ trÞ cßn l¹i cña tµi s¶n cè ®Þnh trong doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ 61,4% so víi nguyªn gi¸. Theo ®¸nh gi¸ cña Bé khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng: m¸y mãc thiÕt bÞ cña doanh nghiÖp nhµ n­íc l¹c hËu víi thÕ giíi tõ 10 - 20 n¨m. Theo ®iÒu tra cña Tæng côc thèng kª: thiÕt bÞ cña doanh nghiÖp nhµ n­íc l¹c hËu tõ 2 - 3 thÕ hÖ. C¸c doanh nghiÖp TW cã tíi 54,3% tr×nh ®é thñ c«ng, 41% tr×nh ®é c¬ khÝ vµ 3,7% tr×nh ®é tù ®éng. Doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng cßn l¹c hËu h¬n; chØ cã 2% tr×nh ®é tù ®éng, 24% tr×nh ®é c¬ khÝ vµ 74% tr×nh ®é thñ c«ng. NhiÒu thiÕt bÞ trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc sau 14 - 15 n¨m míi ®­îc thay ®æi, thËm chÝ trong mét sè ngµnh vÉn sö dông thiÕt bÞ tõ n¨m 1938 - 1940 trong khi ®ã thêi gian ®æi míi thiÕt bÞ ë c¸c n­íc kh¸c trung b×nh lµ 5 n¨m. C¸c b¸o c¸o vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ n­íc cho thÊy chØ cã kho¶ng 15% s¶n phÈm c«ng nghiÖp cña ta ®¹t tiªu chuÈn xuÊt khÈu: 65% sè s¶n phÈm ®¹t møc d­íi trung b×nh ®Ó tiªu dïng néi ®Þa, 20% sè s¶n phÈm kÐm chÊt l­îng. HiÖn t­îng hµng ho¸ ø ®äng víi khèi l­îng lín vµ chiÕm h¬n 10% sè vèn l­u ®éng cña toµn x· héi. ChÝnh do c«ng nghÖ l¹c hËu nªn n¨ng suÊt, chÊt l­îng s¶n phÈm cña doanh nghiÖp nhµ n­íc kÐm. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra xÐt vÒ mÆt hiÖn vËt, n¨ng suÊt lao ®éng cña ta vÒ chÕ biÕn dÇu thùc vËt chØ b»ng 10% møc thÕ giíi, vÒ s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm dÖt, giÊy, may chØ b»ng 30% ®Õn 40% møc cña thÕ giíi, vÒ thi c«ng cÇu ®­êng chØ b»ng 1/20 møc cña Ph¸p. HiÖn nay, viÖc qu¶n lý cña Nhµ n­íc ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc ch­a hîp lý. Mét mÆt c¸c c¬ quan chñ qu¶n vÉn can thiÖp kh¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, mÆt kh¸c trong nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng ®Æc biÖt lµ qu¶n lý tµi chÝnh l¹i bÞ bu«ng láng. §iÒu nµy h¹n chÕ quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®ång thêi lµm cho Nhµ n­íc mÊt vai trß thùc sù lµ ng­êi chñ së h÷u vµ t¹o c¬ héi cho nhiÒu c¸ nh©n l¹m dông, chiÕm ®o¹t tµi s¶n c«ng ®Ó lµm giµu c¸ nh©n, hoÆc lµm ¨n phi ph¸p. Trong mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc, ®éi ngò c¸n bé chñ chèt cã tr×nh ®é chuyªn m«n vµ tæ chøc qu¶n lý ch­a ®ñ tiªu chuÈn v× kh«ng ®ñ søc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh trong s¶n xuÊt kinh doanh. NhiÒu gi¸m ®èc, kÕ to¸n tr­ëng ®· ph¶i vµo tï v× tham « tµi s¶n cña Nhµ n­íc, vi ph¹m chÕ ®é qu¶n lý tµi chÝnh. HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn thÊp. MÊy n¨m gÇn ®©y, s¶n xuÊt trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc b¾t ®Çu ®­îc phôc håi vµ ph¸t triÓn, nh­ng nh×n chung hiÖu qu¶ vÉn cßn thÊp, thÊp nhÊt lµ ë c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt. Trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®ang ho¹t ®éng chØ cã 11,28% doanh nghiÖp cã tû suÊt lîi nhuËn tõ 15%/n¨m trë lªn trong ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt vµ 4,3% doanh nghiÖp nhµ n­íc cã tû suÊt lîi nhuËn tõ 20%/n¨m trong c¸c ngµnh dÞch vô. Tû träng tiªu hao vËt chÊt trong tæng s¶n phÈm x· héi cña khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc cao gÊp 2 lÇn so víi kinh tÕ t­ nh©n. HÖ sè sinh lêi cña khu vùc doanh nghiÖp nhµ n­íc rÊt thÊp. HÖ sè sinh lêi cña vèn l­u ®éng tÝnh chung chØ ®¹t 7%/n¨m trong ®ã ngµnh giao th«ng vËn t¶i 2%/n¨m, ngµnh c«ng nghiÖp kho¶ng 3%/n¨m, ngµnh th­¬ng nghiÖp ®¹ta 22%/n¨m. C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ho¹t ®éng thu lç chiÕm tû träng lín. Cô thÓ ë thêi ®iÓm 1997 chØ cã 76% ho¹t ®éng cã l·i ë møc thÊp, 22% doanh nghiÖp bÞ thua lç, b×nh qu©n mçi doanh nghiÖp lç 0,6 tû ®ång/n¨m, 2% doanh nghiÖp ho¹t ®éng kh«ng thua lç, nh­ng kh«ng cã l·i. C¸c sè liÖu ®ã cho thÊy viÖc lµm ¨n thua lç cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· g©y ra tæn thÊt lín cho ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ®­a ®Õn viÖc béi chi ng©n s¸ch. Tõ n¨m 1989 ®Õn nay, nÒn kinh tÕ ®· thùc sù b­íc sang ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. C¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, tµi chÝnh ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· ®­îc thay ®æi theo h­íng tù do ho¸ gi¸ c¶, chi phÝ ng©n s¸ch nhµ n­íc cho bï lç, bï gi¸, bæ sung vèn l­u ®éng cho khu vùc nµy ®· gi¶m ®¸ng kÓ. Nh­ng t­ t­ëng bao cÊp trong ®Çu t­ vÉn cßn nÆng nÒ. Hµng n¨m 85% vèn tÝn dông víi l·i suÊt ­u ®·i ®­îc dµnh cho doanh nghiÖp nhµ n­íc vay. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc kh«ng b¶o toµn ®­îc nguån vèn nhµ n­íc ®Çu t­. Theo b¸o c¸o cña Tæng côc thèng kª, nh×n chung c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc míi chØ b¶o toµn ®­îc vèn l­u ®éng, cßn vèn cè ®Þnh th× míi b¶o toµn ë møc 50% so víi chØ sè l¹m ph¸t. Hai ngµnh chiÕm gi÷ vèn lín nhÊt lµ c«ng nghiÖp vµ th­¬ng nghiÖp (72,52%) l¹i lµ ngµnh cã tû lÖ thÊt tho¸t vèn lín nhÊt (16,41% vµ 14,95%). VÊn ®Ò nî nÇn vßng vo mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n cßn diÔn ra kh¸ nghiªm träng do t×nh tr¹ng qu¶n lý cña nhµ n­íc vÒ tµi chÝnh cßn láng lÎo, tõ ®ã n¹n tham nhòng l·ng phÝ diÔn ra møc b¸o ®éng. Tõ sù ph©n tÝch trªn ta cã thÓ rót ra kÕt luËn vÒ thùc tr¹ng cña doanh nghiÖp nhµ n­íc ë n­íc ta hiÖn nay. - Sè l­îng c¸c doanh nghiÖp qu¸ nhiÒu vµ bè trÝ kh«ng hîp lý. - Quy m« cña doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn nhá bÐ. - Kü thuËt vµ c«ng nghÖ ë c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn l¹c hËu. - ViÖc qu¶n lý ®èi víi hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn yÕu kÐm. - HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn thÊp. Tõ b¶n chÊt còng nh­ thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ n­íc, chóng ta cã thÓ thÊy mét vÊn ®Ò lín trong c¬ chÕ qu¶n lý hiÖn nay lµm cho doanh nghiÖp nhµ n­íc ho¹t ®éng ch­a cã hiÖu qu¶ lµ: C¬ chÕ thùc hiÖn quyÒn së h÷u toµn d©n trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ ch­a râ rµng. Ng­êi ®¹i diÖn chñ së h÷u cña doanh nghiÖp nhµ n­íc ch­a ®­îc x¸c ®Þnh cô thÓ do ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng v« chñ hoÆc qu¸ nhiÒu chñ trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Do kh«ng cã sù ph©n biÖt ®Çy ®ñ quyÒn së h÷u Nhµ n­íc vµ quyÒn qu¶n lý kinh doanh cña gi¸m ®èc vµ tËp thÓ ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp nªn tµi s¶n cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng ®­îc sö dông cã hiÖu qu¶. Ng­êi lao ®éng ch­a thùc sù g¾n bã, lµm viÖc hÕt søc v× doanh nghiÖp. Mét sè nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp ®· lîi dông chøc quyÒn bßn rót tµi s¶n cña Nhµ n­íc lµm giµu cho c¸ nh©n. 2.2. Chñ tr­¬ng cña nhµ n­íc ta vÒ qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. XuÊt ph¸t tõ t×nh tr¹ng ho¹t ®éng yÕu kÐm cña hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµ nh÷ng ®ßi hái cÊp b¸ch ph¶i cã mét gi¶i ph¸p thÝch hîp cho khu doanh nghiÖp Nhµ n­íc. §©y lµ mét chñ tr­¬ng lín cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta trong lÜnh vùc c¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Gi¶i ph¸p chuyÓn xÝ nghiÖp quèc doanh thµnh c«ng ty cæ phÇn lÇn ®Çu ®­îc ®Ò cËp trong QuyÕt ®Þnh sè 143 - H§BT ngµy 10 - 5 - 1990 cña Héi ®ång bé tr­ëng vÒ viÖc tæng kÕt thùc hiÖn QuyÕt ®Þnh 217 - H§BT ngµy 14 - 11 - 1987, c¸c nghÞ ®Þnh 50 - H§BT ngµy 22 - 3 - 1988 vÒ lµm thö viÖc tiÕp tôc ®æi míi qu¶n lý xÝ nghiÖp quèc doanh. V¨n b¶n nµy ®Ò cËp viÖc nghiªn cøu vµ lµm thö vÒ m« hh×nh chuyÓn xÝ nghiÖp quèc doanh thµnh c«ng ty cæ phÇn. ViÖc chuyÓn xÝ nghiÖp quèc doanh thµnh c«ng ty cæ phÇn trong giai ®o¹n nµy lµ hÕt søc míi mÎ ë n­íc ta v× lóc ®ã luËt c«ng ty ch­a ®­îc ban hµnh. QuyÕt ®Þnh 143 - H§BT ngµy 5 - 10 - 1990 chØ quy ®Þnh mét vµi vÊn ®Ò liªn quan ®Õn cæ phÇn ho¸ ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc nh­: môc ®Ých cña viÖc lµm thö, ®iÒu kiÖn c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh ®­îc chän ®Ó tæ chøc thµnh c«ng ty cæ phÇn. Cã thÓ nãi chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta vÒ cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp ®· cã tõ rÊt sím, chØ sau vµi n¨m khi n­íc ta chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng. Nã chøng tá sù nhËn thøc ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta vÒ vai trß cña c«ng ty cæ phÇn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp quèc doanh vµ chän ®óng h­íng ®i ®óng trong viÖc c¶i c¸ch c¸c doanh nghiÖp nµy. Chñ tr­¬ng ®ã cßn ®­îc thÓ hiÖn râ trong NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 2 - Ban hµnh Trung ­¬ng kho¸ VII (11/1991):”ChuyÓn mét sè doanh nghiÖp quèc doanh cã ®iÒu kiÖn thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ thµnh mét sè c«ng ty quèc doanh cæ phÇn míi, ph¶i lµm thÝ ®iÓm, chØ ®¹o chÆt chÏ, rót kinh nghiÖm chu ®¸o tr­íc khi më réng trong ph¹m vi thÝch hîp. Ngµy 8 - 6- 1992, Chñ tÞch Héi ®ång Bé tr­ëng (nay lµ Thñ t­íng ChÝnh phñ) ban hµnh quyÕt ®Þnh 202/CT vÒ viÖc tiÕp tôc lµm thÝ ®iÓm chuyÓn mét sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc thµnh c«ng ty cæ phÇn ¸p dông t¹i c¸c doanh nghiÖp ®­îc chän lµm thÝ ®iÓm. QuyÕt ®Þnh vµ ®Ò ¸n nµy sÏ quy ®Þnh t­¬ng ®èi râ vÌ môc tiªu, ®èi t­îng, c¸ch thøc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ còng nh­ c¸ch thøc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp, quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸. Còng trong ngµy 8 - 6 - 1992, Chñ tÞch H§BT ®· ban hµnh quyÕt ®Þnh 203/CT kÌm theo danh s¸ch cña 7 doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc chän ®Ó ChÝnh phñ chØ ®¹o thùc hiÖn thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸. Theo ®iÒu 2 Q§ 202/CT, Chñ tÞch H§BT uû quyÒn cho Bé tr­ëng Tµi chÝnh xem xÐt vµ ra quyÕt ®Þnh vÒ danh s¸ch c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc phÐp lµm thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ do c¸c bé vµ uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng ®Ò nghÞ. Tuy nhiªn, quyÕt ®Þnh 202/CT vµ chØ thÞ 84/TTg cña Thñ t­íng chÝnh phñ ch­a cã nh÷ng quy ®Þnh hîp lý vÒ quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng vµ doanh nghiÖp ®­îc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ còng nh­ ch­a cã quy ®Þnh râ rµng chÆt chÏ vÒ quy tr×nh thùc hiÖn. §Ó kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc, c¸c v¨n kiÖn cña §¶ng ban hµnh trong c¸c n¨m 1994, 1995, 1996, 1997 ®Òu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy. Cô thÓ: NghÞ quyÕt héi nghÞ toµn quèc ban chÊp hµnh TW kho¸ II, NghÞ quyÕt sè 10 NQ/TW cña Bé chÝnh trÞ ®Òu kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc. §Æc biÖt, NghÞ quyÕt §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII (th¸ng 7/1996) kh¼ng ®Þnh: “Tæng kÕt kinh nghiÖm, hoµn chØnh khu«n khæ ph¸p lý ®Ó triÓn khai tÝch cùc vµ v÷ng ch¾c viÖc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc nh»m t¹o thªm ®éng lùc míi trong qu¶n lý, huy ®éng vèn thªm cho yªu cÇu ph¸t triÓn vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu doanh nghiÖp nhµ n­íc. Trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸, tiÒn thu ®­îc do b¸n cæ phÇn cña doanh nghiÖp ph¶i ®Çu t­ l¹i ®Ó më réng s¶n xuÊt kinh doanh”. C¸c v¨n kiÖn cña ®¶ng nªu trªn ®· thÓ hiÖn quyÕt t©m ®Èy nhanh tèc ®é cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc víi quy m« vµ trªn lÜnh vùc réng lín h¬n. §Ó ®¸p øng nhu cÇu cÊp thiÕt ®ã, ngµy 7/5/1996, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 28/CP vÒ viÖc chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc sang c«ng ty cæ phÇn. Cã thÓ nã NghÞ ®Þnh 28/CP lµ mét mèc quan träng ®¸nh dÊu b­íc chuyÓn tõ giai ®o¹n thÝ ®iÓm sang giai ®o¹n thùc sù triÓn khai ch­ong tr×nh cæ phÇn ho¸. Vµ míi ®©y chÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 44/CP ngµy 29/6/1998 vÒ chuyÓn doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh c«ng ty cæ phÇn thay thÕ cho NghÞ ®Þnh 28/CP, trong ®ã c¸c vÊn ®Ò nh­ môc tiªu cæ phÇn ho¸, ®iÒu kiÖn ®Ó lùa chän doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸, nguyªn t¾c x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp, h×nh thøc cæ phÇn ho¸, viÖc tæ chøc thùc hiÖn... ®· quy ®Þnh râ rµng vµ cô thÓ h¬n NghÞ ®Þnh 28/CP tr­íc ®ã. 2.3. Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ kÕt qu¶ b­íc ®Çu. Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ë n­íc ta vÒ c¬ b¶n cã thÓ chia lµm hai giai ®o¹n: 2.3.1. Thêi kú thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ (6/1992 ®Õn hÕt n¨m 1996) Thùc hiÖn QuyÕt ®Þnh sè 202/CT ngµy 8/6/1992 cña Chñ tÞch Héi ®ång Bé tr­ëng (nay lµ Thñ t­íng ChÝnh phñ) vÒ viÖc tiÕp tôc thÝ ®iÓm chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh c«ng ty cæ phÇn, c¸c Bé, ngµnh ®· h­íng dÉn doanh nghiÖp nhµ n­íc ®¨ng ký thùc hiÖn thÝ ®iÓm chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn. Trªn c¬ së sè l­îng doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· ®¨ng ký, Chñ tÞch héi ®ång Bé tr­ëng (nay lµ Thñ t­íng chÝnh phñ) ®· chän 7 doanh nghiÖp nhµ n­íc do ChÝnh phñ chØ ®¹o thÝ ®iÓm chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn, ®ã lµ: 1. Nhµ m¸y xµ phßng ViÖt Nam (Bé c«ng nghiÖp) 2. Nhµ m¸y diªm Thèng nhÊt (Bé c«ng nghiÖp) 3. XÝ nghiÖp nguyªn vËt liÖu chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc Hµ Néi (Bé N«ng nghiÖp). 4. XÝ nghiÖp chÕ biÕn gç l¹ng Long b×nh (Bé n«ng nghiÖp), 5. C«ng ty vËt t­ tæng hîp H¶i H­ng (Bé Th­¬ng m¹i). 6. XÝ nghiÖp s¶n xuÊt bao b× (thµnh phè Hµ Néi). 7. XÝ nghiÖp dÖt da may Lagamex (thµnh phè Hå ChÝ Minh). Sau mét thêi gian lµm thö, 7 doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc ChÝnh phñ chän lµm thÝ ®iÓm ®Òu xin rót lui, hoÆc kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ nh­ Legamex, nhµ m¸y xµ phßng ViÖt Nam... H¬n 30 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký víi Bé tµi chÝnh ®Ó thÝ ®iÓm thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ vµ 3 doanh nghiÖp nhµ n­íc xin chuyÓn thµnh c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n theo chØ thÞ 84/TTg. Cã 5 doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc phÐp chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn, ®ã lµ: 1. C«ng ty cæ phÇn §¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn (thuéc Bé giao th«ng). 2. C«ng ty cæ phÇn C¬ ®iÖn l¹nh (TP Hå ChÝ Minh) 3. C«ng ty cæ phÇn giÇy HiÖp An ( Bé C«ng nghiÖp). 4. C«ng ty cæ phÇn chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu Long An (tØnh Long An) 5. C«ng ty cæ phÇn chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc (Bé c«ng nghiÖp). Trong mét thêi gian thùc hiÖn thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸, tuy sè l­îng c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn cßn Ýt song giai ®o¹n thÝ ®iÓm ®· ®em l¹i mét sè kÕt qu¶ ®¸ng chó ý: · Qu¸ tr×nh thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ ®· huy ®éng ®­îc mét l­îng vèn quan träng trong nh©n d©n. Qua b¸n cæ phiÕu, nhµ n­íc ®· thu ®­îc 14,165 tû ®ång tiÒn mÆt nép vµo ng©n s¸ch. §©y lµ sè vèn quan träng lµm t¨ng tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ n­íc ®Ó ®Çu t­ vµo chiÒu s©u, ®æi míi c«ng nghÖ, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ n­íc. · T¹i c¸c doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸, 100% c¸n bé c«ng nh©n viªn tham gia mua cæ phiÕu. Khi ng­êi lao ®éng cã vèn trong c«ng ty, lîi Ých cña hä g¾n víi lîi Ých c«ng ty v× vËy hä lµm viÖc víi tr¸ch nhiÖm cao v× quyÒn lîi cña m×nh; mÆt kh¸c hä còng yªu cÇu héi ®ång qu¶n trÞ vµ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh ph¶i chØ ®¹o vµ tæ chøc ®Ó c«ng ty ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. · HiÖu qu¶ cña c¸c c«ng ty nµy t¨ng lªn râ rÖt. C¸c chØ tiªu kinh tÕ nh­ doanh thu t¨ng b×nh qu©n 56,9%/n¨m; lîi nhuËn t¨ng 70,2%; nép ng©n s¸ch t¨ng 89%/n¨m; tû suÊt lîi nhuËn trªn doanh thu lµ 14,10%. · Vèn cña c¸c doanh nghiÖp nµy t¨ng lªn ®¸ng kÓ. TÝnh b×nh qu©n vèn cña c¸c doanh nghiÖp mçi n¨m t¨ng 45%. · Ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp nµy t¨ng 46,8%, thu nhËp cña ng­êi lao ®éng t¨ng 20%/n¨m. · Nhµ n­íc vÉn gi÷ ®­îc vai trß l·nh ®¹o doanh nghiÖp nhê duy tr× tû lÖ cæ phiÕu chi phèi, gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng b»ng luËt ph¸p vµ néi dung c¸c ®iÒu lÖ ho¹t ®éng phï hîp víi quy ®Þnh cña nhµ n­íc. TÝnh ®Õn hÕt thêi gian thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ (hÕt n¨m 1996) tæng sè doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn lµ 12 doanh nghiÖp. D­íi ®©y lµ danh s¸ch c¸c doanh nghiÖp vµ mét sè chØ tiªu tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp ®ã sau thêi gian cæ phÇn ho¸. Sau ®©y lµ t×nh h×nh ho¹t ®éng kinh doanh cô thÓ ë mét sè doanh nghiÖp thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸: C«ng ty ®¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn GEMADEPT ChØ tiªu §VT Tr­íc CPH Sau CPH 1992 1993 1994 1995 1996 1. Doanh thu Tr. ®ång 11.120 16.530 24.134 47.538 65.046 2. Nép NS Tr.®ång 3.336 3.750 8.700 16.530 25.117 3. L·i Tr. ®ång 3.400 3.700 8.800 15.200 23.000 4. Thu nhËp b×nh qu©n ng­êi/th¸ng 1000 ®ång 850 900 1.200 1.400 2.000 5. Lao ®éng Ng­êi 56 320 Nguån: Ban cæ phÇn ho¸ Bé Tµi chÝnh. C«ng ty ®¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn chuyÓn lµm dÞch vô vËn chuyÓn tõ kho cña ng­êi göi ®Õn kho cu¶ ng­êi nhËn b»ng c¸c ph­¬ng tiÖn ®­êng bé, ®­êng thuû, ®­êng biÓn tíi c¸c c¶ng quèc tÕ. C«ng ty lµ mét trong nh÷ng doanh nghiÖp ®Çu tiªn ë n­íc ta ®­îc tiÕn hµnh thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸. Doanh nghiÖp nµy ®­îc chÝnh thøc chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn vµo ngµy 01/07/1993. Tæng sè vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty sau cæ phÇn ho¸ lµ 6.207.655.000 ®ång ®­îc chia thµnh 31.038 cæ phiÕu víi mÖnh gi¸ 200.000; trong ®ã tû lÖ cæ phÇn cña nhµ n­íc lµ 18%, cña c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc trong c«ng ty lµ 77%, cña cæ ®«ng ngoµi lµ 5%. Sau 3 n¨m ho¹t ®éng kÓ tõ ngµy chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn, sè lao ®éng cña c«ng ty t¨ng tõ 56 ng­êi (n¨m 1993) lªn 320 ng­êi (n¨m 1996). Doanh thu n¨m 1996 t¨ng gÊp gÇn 4 lÇn so víi n¨m 1993, nép ng©n s¸ch cña c«ng ty còng t¨ng tõ 3.750 (1993) lªn 25.117 (1996) tøc kho¶ng 6,6 lÇn, thu nhËp ng­êi lao ®éng t¨ng tõ 900.00 (n¨m 1993) lªn 2. 000.000 (n¨m 1996). C«ng ty cæ phÇn c¬ ®iÖn l¹nh (REE). C«ng ty ®iÖn l¹nh ®­îc thµnh lËp n¨m 1987 trªn c¬ së c«ng ty liÖn hîp thiÕt bÞ l¹nh trùc thuéc Së c«ng nghiÖp thµnh phè Hå ChÝ Minh. Ngay tõ míi thµnh lËp, c«ng ty ®· tæ chøc l¹i bé m¸y gän nhÑ, ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c h¹ch to¸n duy nhÊt, n¨ng ®éng trong qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh. C«ng ty ®· m¹nh d¹n nhËp c¸c thiÕt bÞ l¹nh víi ph­¬ng thøc tr¶ chËm, tiªu thô nhanh hµng nhËp, thanh to¸n kÞp thêi vµ ®Çy ®ñ phÇn nî tr¶ chËm cho bªn n­íc ngoµi. Còng chÝnh tõ thµnh c«ng trong ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng, tÝch tô vµ tËp trung t­ b¶n ®­îc h×nh thµnh, c«ng ty ®· thµnh lËp 2 c«ng ty liªn doanh: C«ng ty liªn doanh CERVICO (liªn doanh víi c«ng ty MEKONG - mét c«ng ty ViÖt kiÒu ë §øc) nh»m l¾p r¸p thiÕt bÞ l¹nh trong n­íc, vèn ®Çu t­ lµ 820.000 USD. C«ng ty liªn doanh REEYOUNG (liªn doanh víi c«ng ty BOUYONG cña Nam TriÒu Tiªn) chuyªn s¶n xuÊta tói s¸ch xuÊt khÈu, vèn ®Çu t­ 1.600.000 USD. Trong nh÷ng n¨m tr­íc cæ phÇn ho¸, c«ng ty ho¹t ®éng thùc sù cã hiÖu qu¶. C«ng ty lu«n dù ®o¸n ®óng nhu cÇu cña thÞ tr­êng trong n­íc nªn ®· t¹o ®­îc mét sè l­îng hµng ho¸, thiÕt bÞ vËt t­ dù tr÷ ®¸p øng kÞp thêi yªu cÇu cña kh¸ch hµng, t¹o ®­îc niÒm tin vµ gi÷ ®­îc uy tÝn víi kh¸ch hµng. Th¸ng 11/1993 theo quyÕt ®Þnh sè 1707/Q§ - UB cña Uû ban nh©n d©n thµnh phè Hå ChÝ Minh, c«ng ty c¬ ®iÖn l¹nh chÝnh thøc ®­îc chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn. Tæng sè vèn ®iÒu lÖ míi thµnh lËp cña c«ng ty lµ 16 tû ®ång ®­îc chia thµnh 160.000 cæ phÇn víi mÖnh gi¸ mét cæ phiÕu lµ 100.000 ®ång, nhµ n­íc chiÕm tû lÖ cæ phÇn lµ 30% (gåm 4 ®¹i diÖn cæ ®«ng), c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc trong c«ng ty lµ 50% (gåm 212 cæ ®«ng), c¸c cæ ®«ng ngoµi c«ng ty lµ 20% (gåm 238 cæ ®«ng). Cæ ®«ng lµ c¸n bé c«ng nh©n c«ng ty ®­îc mua kh«ng qu¸ 5% tæng sè cæ phiÕu, cæ ®«ng ngoµi c«ng ty kh«ng ®­îc mua qu¸ 0,5% tæng sè cæ phiÕu. Nh­ vËy cæ ®«ng lµ c¸n bé c«ng nh©n viªn c«ng ty kh«ng ®­îc mua cæ phÇn qu¸ 800 triÖu ®ång, cæ ®«ng ngoµi c«ng ty kh«ng ®­îc mua cæ phÇn qu¸ 800 triÖu. Ngoµi ra, c¸c cæ ®«ng lµ nh©n viªn c«ng ty cßn ®­îc vay tiÒn víi l·i suÊt ­u ®·i, ®­îc chia quü khen th­ëng vµ phóc lîi cßn l¹i ®Ó cã thÓ mua cæ phiÕu. Ba n¨m sau khi cæ phÇn ho¸, tæng sè vèn cña c«ng ty t¨ng tõ 16 tû ®ång (n¨m 1993) lªn 30 tû ®ång (n¨m 1996), doanh thu n¨m 1996 t¨ng gÊp 5 lÇn so víi n¨m 1993. Sè lao ®éng n¨m 1996 t¨ng h¬n 3 lÇn so víi nh÷ng n¨m c«ng ty ch­a ®­îc cæ phÇn ho¸. Tæng thu nhËp cña ng­êi lao ®éng ®¹t 1.800.000/cæ phÇn. C«ng ty ®ang nghiªn cøu sÏ b¸n tiÕp cæ phÇn ­u ®·i cho 2/3 sè c«ng nh©n míi ®­îc tuyÓn vµo lµm, nh»m thu hót thªm sè ng­êi cã tay nghÒ cao. N¨m 1996, c«ng ty ®­îc nhµ n­íc cho phÐp ph¸t hµnh thö tr¸i phiÕu chuyÓn ®æi b»ng ngo¹i tÖ vµ b¸n cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi víi tæng gi¸ trÞ 5 triÖu USD, l·i suÊta 4,5%/n¨m. C¸c tr¸i phiÕu ®­îc chuyÓn ®æi thµnh cæ phiÕu trong quý 3/1996, tr¸i chñ ®­îc chuyÓn thµnh cæ ®«ng sÏ kh«ng ®­îc tham gia Héi ®ång qu¶n trÞ. ChØ tiªu §¬n vÞ tÝnh Tr­íc CPH Sau CPH 1992 1993 1994 1995 1996 1. Doanh thu Tr. ®ång 42.000 45.000 77.000 214.000 277.000 2. Nép NS Tr. ®ång 2.570 54.370 13.126 48.000 61.000 3. L·i Tr. ®ång 6.800 7.300 11.300 21.300 5.000 4. Thu nhËp b×nh qu©n ng­êi/th¸ng 1000®ång 774 1.200 1.400 1.500 1.800 5. Lao ®éng Ng­êi 200 800 Nguån: Ban cæ phÇn ho¸ Bé Tµi chÝnh C«ng ty cæ phÇn giÇy HiÖp An. C«ng ty giÇy HiÖp An lµ doanh nghiÖp chuyªn s¶n xuÊt c¸c lo¹i giµy dÐp phôc vô thÞ tr­êng trong n­íc vµ xuÊt khÈu. C«ng ty ®­îc chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn th¸ng 8/1994 víi tæng gi¸ trÞ doanh nghiÖp lµ 4,793 tû ®ång. Trong ®ã nhµ n­íc gi÷ 30% vèn cæ phÇn, c¸n bé c«ng nh©n c«ng ty gi÷ 35,5%, cæ ®«ng ngoµi doanh nghiÖp gi÷ 34,8%. Doanh thu n¨m 1996 t¨ng xÊp xØ gÊp 2 lÇn víi n¨m 1993, nép ng©n s¸ch n¨m 1996 t¨ng 5,3 tû ®ång so víi n¨m 1993. Thu nhËp ng­êi lao ®éng t¨ng tõ 420.000®/ng­êi/th¸ng lªn 1.200.000/ng­êi/th¸ng. D­íi ®©y lµ mét sè chØ tiªu kinh tÕ - x· héi cña c«ng ty. ChØ tiªu §¬n vÞ tÝnh Tr­íc CPH Sau CPH 1993 1994 1995 1996 1. Doanh thu Tr. ®ång 11.200 13.493 18.624 25.639 2. Nép ng©n s¸ch Tr. ®ång 2.100 2.800 5.200 8.100 3. L·i Tr. ®ång 2.718 3.152 5.412 7.918 4. Thu nhËp b×nh qu©n ng­êi/th¸ng 1000 ®ång 420 470 850 1.200 5. Lao ®éng Ng­êi 380 400 Nguån: Ban cæ phÇn Bé tµi chÝnh 2.3.2. Thêi kú sau thÝ ®iÓm (tõ cuèi n¨m 1996 ®Õn nay) Thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 28/CP (7/5/1996) vÒ chuyÓn c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc sang c«ng ty cæ phÇn, thêi kú sau thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ (tõ cuèi n¨m 1996 ®Õn th¸ng 2 n¨m 1999) ®· cã 134 doanh nghiÖp ®­îc chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn, tÝnh chung c¶ thêi kú thÝ ®iÓm hiÖn nay cã tÊt c¶ 146 doanh nghiÖp (theo b¸o c¸o cña Ban cæ phÇn ho¸, bé tµi chÝnh). Tõ b¶ng danh s¸ch (phô lôc), chóng ta thÊy tèc ®é cæ phÇn ho¸ diÔn ra cßn chËm, sè c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn “nhá giät” trong c¸c n¨m 1993 - 1997, cô thÓ n¨m 1993: 2 donah nghiÖp; n¨m 1994: 1 doanh nghiÖp; n¨m 1995: 2 doanh nghiÖp; n¨m 1996: 7 doanh nghiÖp vµ n¨m 1997: 4 doanh nghiÖp. Sang n¨m 1998 ®· cã sù tiÕn bé: 102 doanh nghiÖp. Nh­ vËy sè doanh nghiÖp chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn n¨m 1998 lín h¬n nhiÒu so víi sè doanh nghiÖp chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn cña c¸c n¨m tr­íc c«ng l¹i. Song kÕ ho¹ch ®Ò ra: thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ thµnh c«ng 150 doanh nghiÖp trong n¨m 1998 th× con sè 102 c«ng ty cæ phÇn ch­a ®¹t ®­îc môc tiªu ®Ò ra. B­íc sang n¨m 1999, ChÝnh phñ ®Æt ra kÕ ho¹ch sÏ thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ thªm kho¶ng 400 doanh nghiÖp. Theo Ban ®æi míi qu¶n lý doanh nghiÖp trung ­¬ng th× tõ ®Çu n¨m ®Õn nay ®· cã thªm 42 doanh nghiÖp nhµ n­íc chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn víi tæng sè vèn ®iÒu lÖ gÇn 180 tû ®ång. Trong sè ®ã cã gÇn 23 doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp x©y dùng, 10 doanh nghiÖp dÞch vô th­¬ng m¹i, 3 doanh nghiÖp giao th«ng vËn t¶i vµ 5 doanh nghiÖp n«ng - l©m - thuû s¶n. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp cã quy m« võa vµ nhá, chØ cã 3 doanh nghiÖp cã vèn ®iÒu lÖ tõ 10 tû ®ång trë lªn lµ c«ng ty cæ phÇn bao b× BØm S¬n thuéc Tæng c«ng ty xi m¨ng (38 tû ®ång), c«ng ty cæ phÇn ®iÖn c¬ thuéc Tæng c«ng ty ®iÖn lùc ViÖt Nam (25 tû ®ång) vµ c«ng ty cæ phÇn xuÊt nhËp khÈu T©n §Þnh thuéc thµnh phè Hå ChÝ Minh (10 tû ®ång). C¸c ®Þa ph­¬ng vµ ngµnh triÓn khai cæ phÇn ho¸ tÝch cùc nhÊt lµ tØnh B×nh §Þnh (4 doanh nghiÖp), thµnh phè Hå ChÝ Minh (4 doanh nghiÖp), Tæng c«ng ty cµ phª (3 doanh nghiÖp), Tæng c«ng ty xi m¨ng ViÖt Nam (2 doanh nghiÖp)... Trong sè 34 doanh nghiÖp hoµn thµnh thñ tôc b¸n cæ phiÕu ®· cã 12 doanh nghiÖp kh«ng cã cæ phÇn cña Nhµ n­íc vµ 27 doanh nghiÖp cã cæ phÇn cña cæ ®«ng ngoµi doanh nghiÖp. Nh­ vËy, theo kÕ ho¹ch ®Æt ra cho n¨m 1999 lµ sÏ cæ phÇn ho¸ tõ 400 - 600 doanh nghiÖp th× con sè 42 doanh nghiÖp nhµ n­íc míi ®­îc cæ phÇn ho¸ tõ ®Çu n¨m ®Õn nay chØ b»ng 1/10 kÕ ho¹ch. Vµ tõ giê ®Õn cuèi n¨m, chóng ta ph¶i cæ phÇn ho¸ thªm h¬n 300 doanh nghiÖp n÷a. KÕt qu¶ b­íc ®Çu. · VÒ phÝa doanh nghiÖp, nh×n chung ho¹t ®éng cña c«ng ty cæ phÇn sau khi cæ phÇn ho¸ ®Òu cã hiÖu qu¶, c¸c chØ tiªu t¨ng nhiÒu lÇn so víi khi cßn lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc, biÓu hiÖn trªn c¶ 3 mÆt lîi Ých cña: lao ®éng - doanh nghiÖp - Nhµ n­íc. ViÖc huy ®éng vèn cña c«ng ty cæ phÇn chñ yÕu ®Çu t­ chiÒu s©u, ®æi míi c«ng nghÖ nªn n¨ng suÊt, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cao h¬n tr­íc, ®em l¹i lîi nhuËn cao h¬n. C¬ c©ó vèn së h÷u trong c¸c c«ng ty cæ phÇn, tû lÖ vèn së h÷u nhµ n­íc chiÕm tû lÖ cao nhÊt so víi c¸c së h÷u kh¸c. Nhµ n­íc n¾m tõ 18% ®Õn 51% (B×nh qu©n 41%) cæ phÇn c«ng ty; cæ ®«ng lµ ng­êi lao ®éng tõ 18% ®Õn 50% c¸ biÖt cã doanh nghiÖp trªn 70% (b×nh qu©n 30%) cæ phÇn c«ng ty; sè cæ phÇn cßn l¹i lµ thuéc cæ ®«ng ngoµi x· héi n¾m gi÷ (b×nh qu©n 29%). · VÒ phÝa nhµ n­íc, ngoµi viÖc nhµ n­íc t¨ng thu c¸c kho¶n thu tõ doanh nghiÖp nh­ thuÕ lîi tøc do doanh nghiÖp ho¹t ®éng hiÖu qu¶, nhµ n­íc cßn thu ®­îc mét l­îng vèn tõ c¸c nguån ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ nh­ sè thu vÒ tiÒn b¸n cæ phiÕu. VÝ dô sè thu vÒ cæ phÇn ho¸ tÝnh ®Õn hÕt n¨m 1997 nh­ sau: TiÒn thu vÒ b¸n cæ phiÕu: 30. 207 triÖu ®ång Lîi tøc cña Nhµ n­íc t¹i c¸c c«ng ty cæ phÇn: 6.995 triÖu ®ång L·i tiÒn vay mua chÞu cæ phÇn Nhµ n­íc: 522 triÖu ®ång. Tæng c«ng: 37. 724 triÖu ®ång. · VÒ phÝa ng­êi lao ®éng: ng­êi lao ®éng ®· g¾n ®­îc kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh víi lîi Ých cña b¶n th©n, cña doanh nghiÖp, ®ång thêi ®­îc t¹o ®iÒu kiÖn lµm chñ doanh nghiÖp. Thu nhËp cña ng­êi lao ®éng cao h¬n khi cßn lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc tõ 1,5 - 2 lÇn, bªn c¹nh ®ã ng­êi lao ®éng cßn nguån thu tõ lîi tøc cæ phÇn kho¶ng 22% - 24%/n¨m. ViÖc lµm cña ng­êi lao ®éng ®­îc ®¶m b¶o, h¬n thÕ ngoµi sè lao ®éng cò, c¸c c«ng ty cæ phÇn cßn thu hót thªm nhiÒu lao ®éng ngoµi x· héi vµo lµm viÖc. Trong mét sè c«ng ty cæ phÇn, ng­êi lao ®éng ®· ®Ò cö ®¹i diÖn cña m×nh tham gia qu¶n lý ®iÒu hµnh doanh nghiÖp. Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t cña ch­¬ng tr×nh hç trî ph¸t triÓn dù ¸n Mªk«ng (Mekong Project Development Facility - MPDF) n¨m 1998 trong 13 doanh nghiÖp ®­îc kh¶o s¸ta ®· thµnh lËp Héi ®ång qu¶n trÞ; 3 c«ng ty ng­êi ngoµi ®¹i diÖn cho c¸n bé c«ng nh©n viªn ®¶m nhËn chñ tÞch héi ®ång vµ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh, 2 c«ng ty kh¸c gi÷ 1 trong 2 träng tr¸ch trªn. 2.2. Nh÷ng thuËn lîi, nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i cña qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp ë n­íc ta. 2.2.1. VÒ c¸c yÕu tè thuËn lîi. - §iÒu kiÖn vµ m«i tr­êng ph¸p lý vÒ c¬ b¶n ®­îc x¸c lËp ®Æt tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. ViÖc thùc hiÖn “th­¬ng m¹i ho¸” c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ lµ tiÒn ®Ò c¬ b¶n vµ cÇn thiÕt ®Ó tõng b­íc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. - ChÝnh phñ ®· nhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ quyÕt t©m thùc hiÖn. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë viÖc ban hµnh c¸c v¨n b¶n luËt vµ d­íi luËt nh»m thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc, nh­ luËt c«ng ty, quyÕt ®Þnh 315 vµ 330 vÒ s¾p xÕp l¹i s¶n xuÊt trong khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc, NghÞ ®Þnh 388 - H§BT vÒ thµnh lËp vµ gi¶i thÓ doanh nghiÖp nhµ n­íc, ®Æc biÖt lµ QuyÕt ®Þnh 202 - H§BT vµ chØ thÞ 84 - TTg cña Thñ t­íng chÝnh phñ vÒ thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc... Ngoµi ra, cßn cã c¸c quyÕt ®Þnh, th«ng t­ cña c¸c bé vµ liªn bé ®Ó cô thÓ ho¸ viÖc thùc hiÖn vÊn ®Ò nµy. §iÒu nµy gãp phÇn x¸c ®Þnh râ quan ®iÓm vµ ph­¬ng h­íng chØ ®¹o thèng nhÊt ë mäi cÊp, mäi ngµnh cho ®Õn tõng doanh nghiÖp triÓn khai thùc hiÖn. - T×nh h×nh kinh tÕ ®Êt n­íc ®· cã nhiÒu biÕn ®æi theo h­íng tÝch cùc. Gi¸ c¶ thÞ tr­êng ®· ®­îc duy tr× t­¬ng ®èi æn ®Þnh, møc l¹m ph¸t ®· ®­îc kiÒm chÕ ®ång tiÒn ViÖt Nam ®· gi÷ ®­îc gi¸, l·i suÊt ë møc khuyÕn khÝch c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt kinh doanh. §iÒu nµy t¹o cho ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ t©m lý cho mäi ng­êi muèn ®Çu t­ th«ng qua h×nh thøc mua cæ phiÕu trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc cæ phÇn ho¸. - Nhê nh÷ng ®æi míi trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cña nhµ n­íc mÊy n¨m qua, thu nhËp cña d©n c­ ®­îc n©ng cao. Sè ng­êi kh¸ gi¶ ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n ngµy cµng nhiÒu. §©y lµ l­îng cÇu tiÒm n¨ng cÇn ph¶i ®¸p øng cho c¸c chøng kho¸n ph¸t hµnh ë nh÷ng doanh nghiÖp ®­îc cæ phÇn ho¸. - Ho¹t ®éng trong c¬ chÕ thÞ tr­êng víi thêi gian ch­a l©u nh­ng ®· xuÊt hiÖn ®éi ngò c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp ®· thÝch øng ®­îc vÒ ý thøc t¸c phong vµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh vÒ n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶. §iÒu nµy sÏ lµm cho ng­êi ®Çu t­ yªn t©m bá vèn, gãp phÇn thuËn lîi cho viÖc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc. - Víi luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ sù xuÊt hiÖn cña nhiÒu chi nh¸nh ng©n hµng kinh doanh cña n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam ®· gãp phÇn t¹o m«i tr­êng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi ®Çu t­ b»ng cæ phiÕu vµo c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc sÏ ®­îc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸. Ngoµi ra víi nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn phong phó cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc sÏ lµ nh÷ng bµi häc bæ Ých vµ quý gi¸ ®Ó Nhµ n­íc tiÕn hµnh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ tæ chøc thùc hiÖn c«ng viÖc cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ë ViÖt Nam. 2.2.2. VÒ c¸c yÕu tè khã kh¨n vµ c¶n trë. Khã kh¨n vµ c¶n trë lín nhÊt trong qu¸ tr×nh t­ nh©n ho¸ vµ cæ phÇn ho¸ ë nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ §«ng ¢u lµ khu vùc t­ nh©n nhá bÐ vµ yÕu ít. ®èi víi ViÖt Nam còng nh­ vËy, khi hµng chôc n¨m khu vùc nµy ®­îc coi lµ ®èi t­îng c¶i t¹o XHCN. Sù nhá bÐ vµ yÕu ít cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n ph¶n ¸nh tr×nh ®é chËm ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng trong ®ã h×nh th¸i doanh nghiÖp mét chñ tù m×nh ®øng ra kinh doanh lµ phæ biÕn, h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn cßn xa l¹ víi hÇu hÕt mäi ng­êi. §iÒu nµy g©y ra sù bì ngì, lóng tóng cho c¶ ng­êi ®Çu t­ lÉn ng­êi sö dông vèn ®Çu t­ d­íi h×nh thøc cæ phiÕu do ®ã lµm cho viÖc tiÕn hµnh ch­¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ ë n­íc ta ph¶i thùc hiÖn trong mét thêi gian dµi song song víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn h×nh th¸i c«ng ty cæ phÇn còng nh­ x¸c lËp m«i tr­êng ph¸p lý t­¬ng øng. - Cïng víi sù yÕu ít vµ nhá bÐ cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n lµ sù thiÕu v¾ng mét thÞ tr­êng tµi chÝnh thùc sù trong ®ã cã thÞ tr­êng chøng kho¸n. Nh­ trªn ®· tr×nh bµy, thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ trung t©m ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty cæ phÇn trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng: nã võa lµ ®iÒu kiÖn võa lµ tÊm g­¬ng ph¶n chiÕu sù ra ®êi vµ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty còng nh­ huy ®éng vèn trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh. 2.2.3. Môc tiªu cña cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp. ViÖc x¸c ®Þnh môc tiªu cña c¸c cæ phÇn ho¸ cã ý nghÜa quan träng trong viÖc ®Ò ra c¸c h×nh thøc cæ phÇn ho¸, quy ho¹ch ®èi t­îng cæ phÇn ho¸, møc ®é cæ phÇn ho¸ còng nh­ c¸c b­íc tiÕn hµnh. Tuú t heo t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi cña mçi n­íc mµ môc tiªu cæ phÇn ho¸, t­ nh©n ho¸ ë c¸c n­íc kh¸c nhau ®­îc x¸c ®Þnh kh¸c nhau. ë n­íc ta, môc tiªu cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc kh¸c nhiÒu so víi c¸c n­íc. §iÒu nµy b¾t nguån tõ c¸c nguyªn t¾c chi phèi qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc d­íi ®©y: Thø nhÊt, viÖc cæ phÇn ho¸ ph¶i gãp phÇn n©ng cao vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ quèc doanh trong nÒn kinh tÕ n­íc nhµ, lµm cho tµi s¶n thuéc së h÷u cña nhµ n­íc ®­îc sö dông cã hiÖu qu¶. Thø hai, doanh nghiÖp nhµ n­íc thuéc së h÷u toµn d©n mµ nhµ n­íc lµ ng­êi ®¹i diÖn chñ së h÷u. Do vËy, cæ phÇn ho¸ ph¶i n»m trong ch­¬ng tr×nh tæng thÓ vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi do nhµ n­íc v¹ch ra chø kh«ng thÓ do sù chñ ®éng s¸ng t¹o cña tõng doanh nghiÖp. C¸c môc tiªu cña cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc ë n­íc ta ®­îc quy ®Þnh trong QuyÕt ®Þnh 202/CT ngµy 8/6/1992, NghÞ ®Þnh sè 28/CP ngµy 7/5/1996 chØ gi÷ l¹i hai trong sè ba môc tiªu quy ®Þnh trong QuyÕt ®Þnh 202/CT. Theo quy ®Þnh t¹i ®iÒu 1 NghÞ ®Þnh 44/CP, viÖc chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh c«ng ty cæ phÇn nh»m 2 môc tiªu: Môc tiªu thø nhÊt, huy ®éng vèn cña c«ng nh©n viªn chøc trong doanh nghiÖp, c¸ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ trong vµ ngoµi n­íc ®Ó ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ, ph¸t triÓn doanh nghiÖp. HiÖn nay mét vÊn ®Ò khã kh¨n cho doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ thiÕu vèn ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Nhµ n­íc kh«ng thÓ vµ còng kh«ng nªn cÊp vèn cho mét khu vùc lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶. Do ®ã, muèn cã vèn ®Çu t­ cho ph¸t triÓn, doanh nghiÖp Nhµ n­íc cÇn b¸n cæ phÇn cho c«ng nh©n viªn chøc, c¸ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ trong vµ ngoµi n­íc vµ th«ng qua ®ã chuyÓn thµnh c¸c cæ phÇn. Sù thay ®æi c¬ cÊu së h÷u trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc sÏ thu hót c¸c nguån vèn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong x· héi. Cã thÓ nãi ®©y lµ môc tiªu cÇn thiÕt, tuy nhiªn viÖc thùc hiÖn ë n­íc ta l¹i khÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n bëi v× trong thùc tÕ c¸c nhµ ®Çu t­ chØ bá gãp vèn vµo nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh cã l·i cßn c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c ngµnh lÜnh vùc kh«ng cã triÓn väng th× khã cã thÓ thu hót ®­îc c¸c nhµ ®Çu t­. Do ®ã ®Ó thu hót vèn tõ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, chóng ta cÇn x¸c ®Þnh vµ lùa chän kü l­ìng c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµ x¸c ®Þnh b­íc ®i cô thÓ ®Ó cæ phÇn ho¸. Môc tiªu thø hai, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c«ng nh©n viªn chøc trong doanh nghiÖp cã cæ phÇn, cã ®iÒu kiÖn ®Ó lµm chñ thùc sù, t¹o thªm ®éng lùc thóc ®Èy doanh nghiÖp kinh doanh cã hiÖu qu¶. Khi mua cæ phiÕu cña c«ng ty, ng­êi lao ®éng sÏ trë thµnh cæ ®«ng ng­êi chñ thùc sù cã quyÒn vµ tham gia qu¶n lý doanh nghiÖp nh­: tham gia dù ®¹i héi cæ ®«ng ®Ó bÇu c¸c thµnh viªn cña Héi ®ång qu¶n trÞ vµ thµnh viªn ban kiÓm so¸t, tham gia biÓu quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty... Cã thÓ nãi cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµm thay ®æi ph­¬ng thøc qu¶n lý trong doanh nghiÖp. Nh÷ng c¸n bé qu¶n lý chñ chèt trong doanh nghiÖp kh«ng ph¶i chØ do nhµ n­íc cö mµ do ®¹i héi ®ång bÇu ra. Ng­êi gãp vèn cã quyÒn bÇu ra nh÷ng ng­êi m×nh cho lµ xøng ®¸ng thay mÆt hä qu¶n lý doanh nghiÖp. Nh÷ng c¸n bé qu¶n lý ®­îc bÇu còng ph¶i hÕt søc víi c«ng ty ®Ó thóc ®Èy doanh nghiÖp ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Trong môc tiªu nµy, vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m lµ th¸i ®é cña ng­êi lao ®éng trong viÖc thùuc hiÖn quyÒn lµm chñ thùc sù cña m×nh. Tr­íc ®©y trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc chÕ ®é bao cÊp ®· h×nh thµnh mét nÕp nghÜ phæ biÕn r»ng ng­êi lao ®éng lµ ®èi t­îng ®­îc Nhµ n­íc ch¨m lo, ®­îc h­ëng mét møc thu nhËp nhÊt ®Þnh. Do ®ã, khi doanh nghiÖp Nhµ n­íc chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn, ng­êi lao ®éng dÓ n¶y sinh t©m lý no sî vÒ c«ng ¨n viÖc lµm vµ thu nhËp cña b¶n th©n. V× vËy, ®Ó ®¹t ®­îc môctiªu nµy, Nhµ n­íc ph¶i cã chÝnh s¸ch ­u ®·i, hîp lý cho ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong doanh nghiÖp. Ngoµi hai môc tiªu chÝnh trªn ®©y, qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc ë n­íc ta cßn gãp phÇn: - Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ng©n s¸ch. Bêi v× qua viÖc cæ phÇn ho¸, mét mÆt Nhµ n­íc kh«ng cßn ph¶i bao cÊp b»ng vèn ng©n s¸ch cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc yÕu kÐm n÷a. MÆt kh¸c, Nhµ n­íc b¸n ®­îc mét sè tµi s¶n b»ng c¸c cæ phÇn ho¸ sÏ cã thªm nguån thu cho ng©n s¸ch vµ ®­a c¸c tµi ®ã vµo sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n cho x· héi. - Gi¶m bít sù can thiÖp qu¸ møc cña Nhµ n­íc vµ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, ph¸t huy tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o trong kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. - T¹o tiÒn ®Ò cho viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n ë n­íc ta trong t­¬ng lai. Ch­¬ng III: Gi¶i ph¸p ®Èy nhanh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay. 3.1. C¸c gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ 3.1.1. VÒ t­ t­ëng quan ®iÓm cæ phÇn ho¸ §èi víi c¸c doanh nghiÖp: ng­êi l·nh ®¹o (gi¸m ®èc, phã gi¸m ®èc hÇu hÕt lµ do chÕ ®é bæ nhiÖm mµ cã, do vËy khi chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn dÔ g× gi÷ ®­îc chøc vô ®ã tr­íc ®¹i héi cæ ®«ng. Sau khi cæ phÇn th× nh÷ng quyÒn lùc quan träng nhÊt thuéc vÒ ®¹i héi cæ ®«ng vµ Héi ®ång qu¶n trÞ c«ng ty. Gi¸m ®èc doanh nghiÖp Nhµ n­íc tr­íc ®©y gi¶ sö cã t¸i cö lµm gi¸m ®èc ®iÒu hµnh th× chØ ®ãng vai trß thùc thi cña hai tæ chøc nãi trªn mµ th«i. Héi ®ång cña gi¸m ®èc cã sù gi¸m s¸t chÆt chÏ cña ban kiÓm so¸t (nh­ ®· nªn ë tr­¬ng mét), cña Héi ®ång qu¶n trÞ cña c«ng ty. LÏ ®­¬ng nhiªn thu nhËp cña gi¸m ®èc sÏ bÞ gi¶m xuèng, kh«ng cßn hÉp dÉn, quyÒn hµnh l¹i bÞ h¹n chÕ. Ch¾c ch¾n tr­íc ng­ìng cöa cæ phÇn ho¸, c¸c vÞ gi¸m ®èc quèc doanh Ýt nhiÒu ®Òu cã t©m t­ m¾c mí, Ýt nhiÖt t×nh ®èi víi ph­¬ng ¸n cæ phÇn ho¸. Cßn víi kh¶ n¨ng xÊu h¬n, vÞ trÝ c«ng t¸c cña gi¸m ®èc cã thÓ bÞ thay ®æi, thËm chÝ cã thÓ bÞ mÊt viÖc th× hËu qu¶ cßn tåi tÖ h¬n. ChÝnh v× lÏ ®ã gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc th­êng cã t©m lý kh«ng muèn cæ phÇn ho¸, chuyÓn ®æi së h÷u, mÆc dï ®· nhËn thøc ®­îc khã kh¨n trong c¹nh tranh thÞ tr­êng, vµ biÕt r»ng doanh nghiÖp cã thÓ nguy c¬ suy sôp trong cuéc c¹nh tranh thÞ tr­êng ngµy mét gay g¾t. T©m lý chung cña c¸c vÞ gi¸m ®èc doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ “cßn n­íc cßn t¸t”, t¸t ®­îc ngµy nµo hay ngµy ®ã. Cßn vÒ phÝa ng­êi lao ®éng, hä sau khi cæ phÇn ho¸ cã thÓ bÞ mÊt viÖc, hoÆc quyÒn lîi kh«ng ®­îc ®¶m b¶o, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò mua, mua chÞu vµ ®­îc cÊp cæ phiÕu. ThÕ lµ tõ trªn xuèng d­íi kÕt thµnh nh÷ng m¶ng trong nhËn thøc vµ hµnh ®éng. §Ó ®¶m b¶o an toµn vµ gi÷ ®­îc “ghÕ”, tr¸nh ®­îc nguy c¬ “®i chÖch h­íng XHCH”, th­îng s¸ch lµ kh«ng s¾n tay vµo c«ng t¸c nµy. Lµm thÕ nµo ®Ó gi¶i to¶ nh÷ng v­íng m¾c vÒ t­ t­ëng quan ®iÓm vµ nhËn thøc trªn ®©y? Tr­íc hÕt, ph¶i t¹o sù thèng nhÊt trong nhËn thøc vÒ chñ tr­¬ng cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc. Mét lµ, cæ phÇn ho¸ mét bé phËn doanh nghiÖp nhµ n­íc kh«ng dÉn ®Õn nguy c¬ chÖch h­íng XHCN vµ lµm suy yÕu kinh tÕ nhµ n­íc, bëi lÏ: Trong c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n, nhµ n­íc vÉn n¾m gi÷ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc thuéc c¸c ngµnh then chèt, träng yÕu t¹o nÒn t¶ng cho nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ søc m¹nh cña nhµ n­íc XHCN. XÐt trªn ph¹m vi toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, tµi s¶n nhµ n­íc kh«ng bÞ suy gi¶m mµ cßn cã kh¶ n¨ng t¨ng nhê lîi tøc cæ phÇn cña nhµ n­íc vµ sù ®ãng gãp cña c¸c c«ng ty cæ phÇn lµm ¨n cã hiÖu qu¶ vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc. Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ®­îc tiÕn hµnh d­íi sù l·nh ®¹o tËp trung cña §¶ng vµ sù chØ ®¹o chÆt chÏ cña nhµ n­íc XHCN. Hai lµ, cæ phÇn ho¸ kh«ng lµm ¶nh h­ëng ®Õn quyÒn lîi vµ vÞ trÝ cña mçi ng­êi trong doanh nghiÖp nÕu hä thùc sù cã kh¶ n¨ng vµ cã ®ãng gãp tÝch cùc vµo ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. §ã lµ mét trong nh÷ng môc tiªu cæ phÇn ho¸ mµ chóng ta thùc hiÖn. §Ó cã thÓ ®­a nh÷ng nhËn thøc ®óng ®¾n trªn ®©y ®Õn tÊt c¶ c¸c c¬ quan l·nh ®¹o c¸c ngµnh, c¸c cÊp, ®Õn tõng doanh nghiÖp vµ ®éi ngò c¸n bé c«ng nh©n viªn lao ®éng lµm viÖc trong doanh nghiÖp, Nhµ n­íc cÇn ®Èy m¹nh h¬n n÷a viÖc tuyªn truyÒn réng r·i trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vÒ chñ tr­¬ng, môc tiªu, quan ®iÓm còng nh­ lîi Ých vÒ sù cÇn thiÕt cña cæ phÇn ho¸ trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr­êng. 3.1.2. VÒ m«i tr­êng ph¸p lý cho viÖc cæ phÇn ho¸. M«i tr­êng ph¸p lý cña nhµ n­íc bao gåm hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp liªn quan ®Õn cæ phÇn ho¸. Tõ khi chñ tr­¬ng cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc ®Ò cËp lÇn ®Çu tiªn trong NghÞ quyÕt ®Þnh héi nghÞ lÇn 2 - Ban chÊp hµnh trung ­¬ng §¶ng kho¸ 7 (th¸ng 11/1991) cho ®Õn nay ®· cã tæng céng 27 v¨n b¶n ph¸p quy trùc tiÕp liªn quan ®Õn cæ phÇn ho¸. VÒ sè l­îng, tuy c¸c v¨n b¶n ph¸p lý trùc tiÕp chØ ®¹o qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ nh­ vËy lµ kh¸ nhiÒu, nh­ng ch­a cã mét v¨n b¶n ph¸p lý nµo ®ñ tÇm quyÕt s¸ch ®Ó cã thÓ tiÕn hµnh mét qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ trªn diÖn réng nh­ luËt, ph¸p lÖnh. §èi víi c¸c v¨n b¶n gi¸n tiÕp liªn quan ®Õn cæ phÇn ho¸ th× cßn thiÕu m¶ng luËt vÒ chøng kho¸n, kinh doanh chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n. VÒ chÊt l­îng, mét sè néi dung trong c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn ch­a râ rµng, thiÕu cô thÓ, nhiÒu vÊn ®Ò ch­a ®­îc kh¼ng ®Þnh døt kho¸t nh­: tr¸ch nhiÖm cña c¸c Bé, ngµnh, c¸c ®Þa ph­¬ng trong viÖc chØ ®¹o cæ phÇn ho¸; thÈm quyÒn cña ®¹i diÖn chñ së h÷u víi viÖc cæ phÇn ho¸; cæ phÇn ho¸ lµ tù nguyÖn hay b¾t buéc; viÖc b¸n cæ phÇn cho ng­êi n­íc ngoµi cã quy ®Þnh nh­ng ch­a cã v¨n b¶n h­íng dÉn cô thÓ. §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i vÒ chÝnh s¸ch ph¸p luËt trªn ®©y, c¸c c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn cÇn ph¶i l¾ng nghe ý kiÕn tõ phÝa c¸c doanh nghiÖp ®· hoµn tÊt vµ ®ang hoµn tÊt cæ phÇn ho¸ vµ c¶ nh÷ng doanh nghiÖp ch­a tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ ®Ó cô thÓ ho¸, chi tiÕt ho¸ nh÷ng ®iÓm cßn “chung chung”, ban hµnh thªm nh÷ng quy ®Þnh cßn thiÕu. §ßi hái sù ®ång bé cña hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p quy ngay trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay lµ ®iÒu kh«ng thùc tÕ, song ®· ®Õn lóc chóng ta ph¶i cã ngay mét bé luËt cæ phÇn ho¸ hoÆc luËt c«ng ty cæ phÇn bëi v× ch­a cã luËt, ch­a cã ph¸p lÖnh th× ch­a cã c¨n cø ph¸p lý ®Ó thùc hiÖn, ch­a cã c¨n cø ®Ó ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p quy d­íi luËt, vµ nh­ vËy viÖc thùc hiÖn sÏ rÊt khã kh¨n. Bªn c¹nh ®ã, viÖc dù th¶o vµ sím ban hµnh luËt vÒ chøng kho¸n, kinh doanh chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n còng sÏ gãp phÇn ®Èy nhanh tiÕn ®é cæ phÇn ho¸ vµ viÖc h×nh thµnh thÞ tr­êng vèn ë n­íc ta. 3.1.3. HÖ thèng c¸c c¬ quan qu¶n lý c«ng t¸c cæ phÇn ho¸. VÒ tæng thÓ, bé mÊy qu¶n lý hµnh chÝnh vÒ cæ phÇn ho¸ tæ chøc chØ ®¹o ch­a tËp trung, thiÕu tÝnh nhÊt qu¸n gi÷a trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng, gi÷a c¸c bé ngµnh. VÝ dô cã nh÷ng doanh nghiÖp ®· lµm xong thñ tôc nh­ng chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng vÉn kh«ng cho phÐp ho¹t ®éng, g©y khã kh¨n kh«ng Ýt cho doanh nghiÖp cæ phÇn, t¹o t©m lý ch¶n n¶n trong c¸c cæ ®«ng v× trong vßng 2 n¨m ®ã vèn kh«ng ®­îc lu©n chuyÓn (nh­ c«ng ty chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu Long An, c«ng ty chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc VIFOCO...) §Ó gi¶i quyÕt, nhµ n­íc ph¶i më réng quyÒn h¹n còng nh­ tr¸ch nhiÖm cña ban chØ ®¹o trung ­¬ng cæ phÇn ho¸. HoÆc nhµ n­íc cã thÓ thµnh lËp mét Tæng côc chñ qu¶n hoÆc t­¬ng ®­¬ng nh­ vËy chuyªn tr¸ch vÒ cæ phÇn ho¸ ®Ó ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ ho¹t ®éng cña c«ng ty cæ phÇn. C¬ quan chuyªn tr¸ch nµy sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm theo dâi, chØ ®¹o vµ cã ®ñ thÈm quyÒn ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn cæ phÇn ho¸ còng nh­ phèi hîp ho¹t ®éng cña c¸c Bé, ngµnh vµ c¸c c¬ quan h÷u quan, ®ång thêi còng ph¶i quy ®Þnh râ quyÒn h¹n vµ nhiÖm vô cña c¸c cÊp c¬ quan nµy, tr¸nh sù “chång chÐo, lÊn s©u” cña nhau, tr¸nh t×nh tr¹ng cÊp trªn “bµn vµo”, cÊp d­íi “bµn ra” nh­ trong thêi gian võa qua, dÉn tíi sù ch¸n n¶n cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc muèn cæ phÇn ho¸. Mét yªu cÇu quan träng n÷a lµ ph¶i tËp trung vÒ ®©y c¸c c¸n bé cã n¨ng lùc chuyªn m«n, cã tr×nh ®é, quy ®Þnh râ r»ng vÒ tr¸ch nhiÖm cña tõng ng­êi. T¨ng c­êng h¬n n÷a vai trß chñ ®¹o cña trung ­¬ng. ChÝnh phñ ph¶i ®Èy m¹nh viÖc kiÖn toµn tæ chøc bé m¸y chØ ®¹o cæ phÇn ho¸ tõng trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng theo h­íng gäi nhÑ, thiÕt thùc, ®ång thêi t¨ng c­êng sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña Nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ®Ó ®¶m b¶o ®óng chñ tr­¬ng, ®­êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. 3.1.4. ChÝnh s¸ch ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸. CÇn quy ®Þnh mét sè ­u ®·i thiÕt thùc ®èi víi doanh nghiÖp. Ch¼ng h¹n cho phÐp t¸ch sè tµi s¶n kh«ng cßn gi¸ trÞ sö dông vµ cã tµi s¶n kh«ng phï hîp víi yªu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh ra khái gi¸ trÞ doanh nghiÖp nh»m trî gióp doanh nghiÖp gi¶m bít g¸nh nÆng trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Nh÷ng tµi s¶n nµy sÏ ®­îc chuyÓn giao l¹i cho nhµ n­íc ®Ó xö lý phï hîp víi ph¸p luËt hiÖn hµnh. NÕu doanh nghiÖp cã yªu cÇu ®Çu t­ chiÒu s©u, më réng s¶n xuÊt theo ph­¬ng ¸n ®­îc duyÖt th× cho phÐp doanh nghiÖp sö dông mét phÇn sè tiÒn b¸n cæ phiÕu ngoµi ph¹m vi cæ phÇn gi÷ l¹i thuéc së h÷u nhµ n­íc theo h×nh thøc vay tÝn dông cña ng©n s¸ch. * Xo¸ bá sù ph©n biÖt ®èi xö kh«ng hîp lý gi÷a doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. C¸c DNNN râ rµng lµ cßn ®­îc h­ëng ­u ®·i cña nhµ n­íc nhiÒu h¬n c«ng ty cæ phÇn nãi riªng vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh nãi chung vÒ XNK, vÒ ®Þa ®iÓm, tÝn dông, vay vèn ng©n hµng. §Ó cã thÓ thùc sù xo¸ bá sù ph©n biÖt ®èi xö kh«ng hîp lý gi÷a DNNN vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, nhµ n­íc cÇn ph¶i tõng b­íc xo¸ bá sù bao cÊp dµnh cho c¸c DNNN, cÇn cã nh÷ng quy ®Þnh nh»m n©ng cao vai trß cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n, khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh ph¸t triÓn b»ng nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ nh­: chÝnh s¸ch thuÕ, quyÒn XNK, vay vèn ng©n hµng, t¹o ®iÒu kiÖn cho khu vùc nµy liªn doanh víi n­íc ngoµi, qua ®ã t¹o m«i tr­êng b×nh ®¼ng gi÷a c¸c khu vùc kinh tÕ, gi÷a ®Çu t­ trong n­íc vµ ®Çu t­ n­íc ngoµi gãp phÇn ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ ë ViÖt Nam. * Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸. Theo th«ng t­ sè 50 TC/TCDN, gia trÞ doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ ®­îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc: Gi¸ trÞ doanh nghiÖp Gi¸ trÞ doanh nghiÖp = sau khi kiÓm kª + (-) gi¸ trÞ lîi thÕ + chi phÝ tiÕn hµnh CPH ®¸nh gi¸ l¹i. Theo c«ng thøc nãi trªn, mäi tµi s¶n doanh nghiÖp ®Òu ®­îc kiÓm kª ®¸nh gi¸ l¹i theo gi¸ hiÖn hµnh. Song theo sè liÖu ®iÒu tra thèng kª, ë hÇu hÕt c¸c DNNN, tr×nh ®é m¸y mãc, thiÕt bÞ c«ng nghÖ l¹c hËu tõ 2 - 3 thÕ hÖ, thËm chÝ cã doanh nghiÖp l¹c hËu tõ 4 - 5 thÕ hÖ. MÆt kh¸c, th«ng t­ 50TC/TCDN quy ®Þnh “Toµn bé tµi s¶n cè ®Þnh sau khi ®· kiÓm kª vµ ®­îc tÝnh trªn gi¸ sæ s¸ch doanh nghiÖp c¨n cø vµo chÊt l­îng cßn l¹i vµ gi¸ hiÖn hµnh cña tõng tµi s¶n, gi¸ trÞ tµi s¶n v« h×nh ®Ó x¸c ®Þnh l¹i gi¸ trÞ tµi s¶n thùc cßn”. VÊn ®Ò ë ®©y lµ x¸c ®Þnh gi¸ hiÖn hµnh. Nh­ chóng ta ®Òu biÕt, tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ vËt chÊt cã nhiÒu nh­ng tùu chung l¹i cã thÓ sö dông c¸c tiªu chuÈn sau: gi¸ trÞ mua vµo, gi¸ trÞ thanh lý, gi¸ trÞ ®æi míi, gi¸ trÞ nh­îng b¸n. ChÝnh v× vËy, nhµ n­íc nªn quy ®Þnh cô thÓ “gi¸ hiÖn hµnh” trong viÖc ®¸nh gi¸ l¹i gi¸ trÞ tµi s¶n. * Thñ tôc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc. HiÖn nay, thñ tôc hµnh chÝnh ®Ó cæ phÇn ho¸ mét doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn kh¸ r­êm rµ, tèn kÐm. Mét doanh nghiÖp nhµ n­íc trÞ gi¸ 2 tû ®ång chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn mµ hµng chôc l­ît ®oµn c¸n bé ®Õn kiÓm tra, kiÓm to¸n, thÈm ®Þnh kiÓm to¸n... råi sau ®ã míi tr×nh bé, ngµnh , UBND tØnh thµnh phè, tr×nh Thñ t­íng ChÝnh phñ phª duyÖt... biÕt bao cöa ¶i mµ doanh nghiÖp ph¶i chÞu ®ùng. Mçi cöa ¶i kÐo dµi kh«ng biÕt bao nhiªu thêi gian. §iÒu nµy cã lÏ kh«ng ph¶i do mét c¬ quan hay mét c¸ nh©n nµo mµ do mçi kh©u chËm mét Ýt, do thiÕu tr¸ch nhiÖm, thiÕu nhiÖt t×nh vµ quan liªu. ViÖc lo¹i bá nh÷ng thñ tôc r­êm rµ, x©y dùng mét quy tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN gän nhÑ, qu¶n lý chÆt chÏ vµ tr¸nh ®­îc nh÷ng chi phÝ do doanh nghiÖp ph¶i bá ra do lµm ¶nh h­ëng tíi tói tiÒn cña ng©n s¸ch lµ v« cïng quan träng. Bªn c¹nh ®ã viÖc phèi hîp cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng, thèng nhÊt qu¸ tr×nh chØ ®¹o thùc hiÖn tõ TW tíi c¸c Bé, ngµnh, ®Þa ph­¬ng, c¬ së sÏ gãp phÇn tÝch cùc ®Èy nhanh tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸. KÕt luËn Trong qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ ë n­íc ta,yªu cÇu ®æi míi toµn diÖn khu vùc kinh tÕ quèc doanh cã vai trß quyÕt ®Þnh vµ rÊt bøc xóc. Cæ phÇn ho¸ lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng ®Ó thùc sù kh¾c phôc t×nh tr¹ng kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c DNNN, thu hót vèn, c¶i tiÕn qu¶n lý nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. Thùc chÊt cæ phÇn ho¸ nh»m môc tiªu chuyÓn h×nh thøc së h÷u nhµ n­íc sang h×nh thøc së h÷u tËp thÓ, c¸c cæ ®«ng theo h­íng ®a d¹ng ho¸ xö lý, võa ®¶m b¶o yªu cÇu ®ßi hái cña mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, võa ®¶m b¶o doanh nghiÖp nhµ n­íc cã thñ thùc sù. Cæ phÇn ho¸ lµ mét c«ng viÖc hÕt søc míi mÎ vµ khã kh¨n. Bëi vËy mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng ®­îc ®Æt ra trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ lµ ph¶i t×m ra ®­îc nh÷ng thµnh c«ng vµ thÊt b¹i ®Ó t×m ra nh÷ng kinh nghiÖm cÇn thiÕt nh»m tiÕn tíi x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¬ chÕ cæ phÇn ho¸ phï hîp víi ®Êt n­íc. Nh÷ng gi¶i ph¸p, kiÕn nghÞ ®­îc nªu ra trong ®Ò ¸n sÏ phÇn nµo th¸o gì nh÷ng v­íng m¾c cßn tån t¹i trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸. Hy väng r»ng víi quyÕt t©m cao cña §¶ng vµ nhµ n­íc, niÒm tin cña nh©n d©n cïng víi viÖc thùc hiÖn ®ång bé nh÷ng gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nªu trªn, ch­¬ng tr×nh cæ phÇn ho¸ sÏ gÆt h¸i ®­îc nh÷ng thµnh c«ng vµ gãp phÇn quan träng vµo sù ph¸t triÓn nhanh, m¹nh bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ ®em l¹i sù phån vinh cho ®Êt n­íc. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc - C¬ së lý luËn vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn, NguyÔn Ngäc Quang, NXB Khoa häc x· héi. 2. Hái ®¸p vÒ cæ phÇn ho¸ DNNN, Hoµng C«ng Thi, NXB Thèng kª. 3. Kinh tÕ quèc doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, §µo Xu©n S©m, Ng« Quang Minh, NXB Khoa häc x· héi. 4. B¸o c¸o tæng qu¸t t×nh h×nh doanh nghiÖp nhµ n­íc, Bé Tµi chÝnh th¸ng 12/1997. 5. B¸o c¸o vÒ thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ DNNN, Bé Tµi chÝnh th¸ng 12/1998.