Đề án Xây dựng hệ thống kiểm soát ngân hàng nội bộ tại các ngân hàng thương mại ở Việt Nam

mèi liªn hÖ gi÷a c¸c yÕu tè c¬ b¶n cÊu thµnh nªn hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé víi kiÓm to¸n viªn. §ã lµ nh÷ng nguyªn t¾c vµ nhiÖm vô cÇn ph¶i tu©n thñ khi tiÕn hµnh tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé. 1.4.2. M« h×nh tæ chøc: Bé m¸y kiÓm to¸n néi bé gåm: tr­ëng phßng kiÓm to¸n néi bé, phã tr­áng phßng kiÓm to¸n néi bé(nÕu cã), nhãm tr­ëng kiÓm to¸n néi bé vµ kiÓm to¸n viªn néi bé. Sè l­îng kiÓm to¸n viªn néi bé phô thuéc vµo quy m« kinh doanh, ®Þa bµn ho¹t ®éng, sè l­îng c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn, tÝnh chÊt phøc t¹p cña c«ng viÖc, yªu cÇu qu¶n lý kinh doanh vµ tr×nh ®é, n¨ng lùc nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn . ë c¸c tËp ®oµn s¶n xuÊt ( Tæng c«ng ty, liªn hiÖp c¸c xÝ nghiÖp...) ph¶i tæ chøc phßng(ban) kiÓm to¸n néi bé cã ®ñ lùc l­îng vµ n¨ng lùc ®Ó kiÓm to¸n trong ®¬n vÞ vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. Bé phËn kiÓm to¸n néi bé ®­îc tæ chøc ®éc lËp víi c¸c bé phËn qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh kinh doanh trong doanh nghiÖp ( kÓ c¶ phßng kÕ to¸n- tµi chÝnh); chÞu sù chØ ®¹o vµ l·nh ®¹o trùc tiÕp cña (Tæng) Gi¸m ®èc doanh nghiÖp . Theo yªu cÇu cña bé phËn kiÓm to¸n néi bé, ( Tæng) Gi¸m ®èc cã thÓ cö chuyªn gia thuéc c¸c lÜnh vùc chuyªn m«n kh¸c trong doanh nghiÖp, hoÆc thuª chuyªn gia bªn ngoµi( nÕu cÇn thiÕt) tham gia mét sè néi dung hoÆc toµn bé mét cuéc kiÓm to¸n . §øng ®Çu phßng (ban) kiÓm to¸n néi bé lµ tr­ëng phßng( hoÆc tr­ëng ban) kiÓm to¸n néi bé doanh nghiÖp . ë doanh nghiÖp Nhµ n­íc, Tr­ëng phßng (hoÆc tr­ëng ban) kiÓm to¸n néi bé do (Tæng) Gi¸m ®èc b»ng v¨n b¶n cña Tæng côc, Côc qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp (Bé tµi chÝnh), Tr­ëng phßng kiÓm to¸n néi bé lµ ng­êi ký, chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc (Tæng) gi¸m ®èc vµ tr­íc ph¸p luËt vÒ b¸o c¸o kiÓm to¸n néi bé . Tr­ëng phßng kiÓm to¸n néi bé cã nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n: 1. Chñ ®éng x©y dùng kÕ ho¹ch vµ lËp ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n hµng n¨m. Tæ chøc c¸c cuéc kiÓm to¸n trong néi bé doanh nghiÖp theo nhiÖm vô kÕ ho¹ch vµ ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n ®· ®­îc( Tæng ) Gi¸m ®èc phª duyÖt. 2. Qu¶n lý, bè trÝ, ph©n c«ng c«ng viÖc cho kiÓm to¸n viªn vµ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®µo t¹o vµ huÊn luyÖn kiÓm to¸n viªn , ®¶m b¶o kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é vµ n¨ng lùc c«ng t¸c cña kiÓm to¸n viªn vµ bé m¸y kiÓm to¸n néi bé. 3. §Ò xuÊt víi ( Tæng) Gi¸m ®èc vÒ viÖc ®Ó b¹t, bæ nhiÖm, khen th­ëng, kû luËt ®ãi víi kiÓm to¸n viªn néi bé. 4. §Ó nghÞ tr­ng tËp kiÓm to¸n viªn ë c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn hoÆc chuyªn viªn c¸c bé phËn kh¸c liªn quan trong doanh nghiÖp ®Ó thùc hiÖn c¸c cuéc kiÓm to¸n khi cÇn thiÕt. 5. KiÕn nghÞ c¸c thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch, ®­êng lèi nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng kinh doanh . 6. Khi ph¸t hiÖn cã hiÖn t­äng vi ph¹m ph¸p luËt hoÆc nh÷ng quyÕt ®Þnh tr¸i víi chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch, chÕ ®ä ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¸o c¸o c¸c cÊp cã thÈm quyÒn ®­a ra c¸c gi¶i ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt kÞp thêi. M« h×nh: KiÓm to¸n néi bé trùc thuéc (Tæng ) Gi¸m ®èc cña doanh nghiÖp Héi ®ång qu¶n trÞ (H§QT) Bé phËn kiÓm to¸n néi bé Tæng gi¸m ®èc (Gi¸m ®èc) C¸n bé qu¶n lý cÊp trung gian C¸n bé qu¶n lý cÊp doanh nghiÖp Chó thÝch: Quan hÖ trùc thuéc: Quan hÖ kiÓm tra: Luång th«ng tin ph¶n håi: C¸ch tæ chøc theo m« h×nh nµy phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong giai ®o¹n hiÖn nay. Tuy nhiªn ®Ó kiÓm to¸n néi bé thùc sù cã hiÖu qu¶ th× ng­êi ®øng ®Çu bé phËn kiÓm to¸n néi bé ph¶i ®­îc quyÒn tù do b¸o c¸o kÕt qu¶ kiÓm to¸n víi Ban kiÓm so¸t cña Héi ®ång qu¶n trÞ (nÕu doanh nghiÖp cã Héi ®ång qu¶n trÞ) Nh­ vËy, qua viÖc ph©n tÝch nh÷ng chøc n¨ng, ®Æc ®iÓm cña kiÓm to¸n néi bé th× viÖc h×nh thµnh kiÓm to¸n néi bé trong c¸c doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn ®a chiÒu, c¹nh tranh gay g¾t lµ mét ®iÒu cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao tÝnh ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp, chØ ra c¸c vÊn ®Ò, c¸c h­íng ®Ó hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch, hÖ thèng kÕ to¸n trong doanh nghiÖp, ®ång thêi tuú theo mçi nhu cÇu tù th©n, mçi ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cña c¸c doanh nghiÖp mµ cã c¬ cÊu tæ chøc kiÓm to¸n vµ kiÕn nghÞ chiÕn l­îc cho c¸c nhµ qu¶n trÞ trong qu¸ tr×nh l·nh ®¹o doanh nghiÖp ë c¶ tÇm vÜ m« vµ vi m«. ë ViÖt Nam hiÖn nay, vÊn ®Ò kiÓm to¸n néi bé cßn míi mÎ nªn cÇn quan t©m tr­íc hÕt ®Õn viÖc x©y dùng ®éi ngò kiÓm to¸n viªn néi bé, ®Æc biÖt trong qu¸ tr×nh c¶i tiÕn qu¶n lý Nhµ n­íc vµ Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Ngay ë c¸c ®¬n vÞ quèc doanh còng ph¶i t¸ch biÖt chøc n¨ng kiÓm to¸n ra khái chøc n¨ng tæ chøc kÕ to¸n, tµi chÝnh cña kÕ to¸n tr­ëng. Ch­¬ng II X©y dùng hÖ thèng kiÓm so¸t néi b« trong c¸c ng©n hµng th­¬ng maÞ ë ViÖt Nam. I. T×m hiÓu kh¸i qu¸t vÒ ng©n hµng th­¬ng m¹i. 1.1. Kh¸i qu¸t chung. Ng©n hµng lµ mét trong nh÷ng ng©n hµng tæ chøc tµi chÝnh quan träng nhÊt cña nÒn kinh tÕ. Ng©n hµng lµ ng­êi cho vay chñ yÕu dv hµng triÖu hé tiªu dïng ( c¸ nh©n, hé gia ®×nh) vµ vãi hÇu hÕt c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn ®i¹ ph­¬ng ( thµnh phè, tØnh...).H¬n n÷a, dv c¸c doanh nghiÖp nhá ë ®Þa ph­¬ng, tõ ng­êi b¸n rau qu¶ cho tíi ng­êi kinh doanh « t«, ng©n hµng lµ tæ chøc cung cÊp tÝn dông c¬ b¶n phôc vô cho viÖc mua hµng ho¸ dù tr÷ hoÆc mua « t« tr­ng bµy. Khi doanh nghiÖp vµ ng­êi tiÖu dïng ph¶i thanh to¸n cho c¸c kho¶n mua hµng ho¸ vµ dÞch vô hä th­êng dïng ph¶i thanh to¸n cho c¸c kho¶n mua hµng ho¸ vµ dÞch vô hä th­êng sö dông sÐc, thÎ tÝn dông hay tµi kho¶n ®iÖn tö. Vµ khi cÇn th«ng tin tµi chÝnh hay cÇn lËp kÕ ho¹ch tµi chÝnh, hä th­êng t×m ®Õn ng©n hµng ®Ó nhËn ®­îc lêi t­ vÊn. Trªn toµn thÕ giíi, ng©n hµng lµ lo¹i h×nh tæ chøc trung gian tµi chÝnh cung cÊp c¸c kho¶n tÝn dông tr¶ gãp cho ng­êi tiªu dïng víi quy m« lín nhÊt. Trong mäi thêi kú, ng©n hµng lµ mét trong nh÷ng thµnh viªn qua träng nhÊt trªn thÞ tr­êng tÝn phiÕu vµ tr¸i phiÕu do chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ph¸t hµnh ®Ó tµi trî cho c¸c c«ng tr×nh c«ng céng, tõ nh÷ng héi tr­êng, s©n bãng ®¸ cho ®Õn s©n bay vµ ®­êng cao tèc. Ng©n hµng còng lµ mét träng tæ chøc tµi chÝnh cung cÊp vèn l­u ®éng quan träng nhÊt cho c¸c doanh nghiÖp vµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ng©n hµng ®· t¨ng c­êng më réng cho vay dµi h¹n ®æi míi hay mua s¾m m¸y mãc thiÕt bÞ míi. Víi tÊt c¶ nh÷ng lÝ do ®ã vµ h¬n thÕ n÷a, ng©n hµng lµ mét trong nh÷ng tæ chøc trung gian tµi chÝnh quan träng nhÊt cña x· héi. Ng©n hµng lµ lo¹i h×nh tæ chøc tµi chÝnh cung cÊp mét danh môc c¸c dÞch vô tµi chÝnh ®a d¹ng nhÊt- ®Æc biÖt lµ tÝn dông, tiÕt kiÖm vµ dÞch vô thanh to¸n- vµ thùc hiÖn nhiÒu chøc n¨ng tµi chÝnh nhÊt so víi bÊt kú mét tµi chÝnh kinh doanh nµo trong nÒn kinh tÕ. 1.2.Vai trß vµ chøc n¨ng c¬ b¶n cña ng©n hµng. S¬ ®å : Nh÷ng chøc n¨ng c¬ b¶n cña ng©n hµng ®a n¨ng ngµy nay Chøc n¨ng uû th¸c Chøc n¨ng tÝn dông Chøc n¨ng b¶o hiÓm Chøc n¨ng m«i giíi Chøc n¨ng ng©n hµng ®Çu t­ vµ b¶o l·nh Ng©n hµng hiÖn ®¹i Chøc n¨ng qu¶n lý tiÒn mÆt Chøc n¨ng lËp kÕ ho¹ch ®Çu t­ Chøc n¨ng thanh to¸n Chøc n¨ng tiÕt kiÖm *) Vai trß cña ng©n hµng trong nÒn kinh tÕ. Trong khi nhiÒu ng­êi tin r»ng c¸c ng©n hµng chØ ®ãng mét vai trß rÊt nhá trong nÒn kinh tÕ – nhËn tiÒn göi vµ cho vay- th× trªn thùc tÕ h hiÖn ®· ph¶i thùc hiÖn nhiÒu vai trß míi ®Ó cã thùc hiÖn ®Ó duy tr× kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi. c¸c ng©n hµng ngµy nay cã nh÷ng vai trß c¬ b¶n sau: Vai trß trung gian: chuyÓn c¸c kho¶n tiÕt kiÖm, chñ yÕu tõ hé gia ®×nh, c¸c thµnh phÇn kh¸c ®Ó ®Çu t­ vµo nhµ cöa, thiÕt bÞ vµ c¸c tµi s¶n kh¸c. Vai trß thanh to¸n: thay mÆt kh¸ch hµng thùc hiÖn thanh to¸n cho viÖc mua hµng ho¸, dÞch vô ( nh­ b»ng c¸ch ph¸t hµnh vµ bï trõ sÐc, cung cÊp m¹ng l­íi thanh to¸n ®iÖn tö , kÕt nèi c¸c quÜ vµ ph©n phèi tiÒn giÊy). Vai trß ng­êi b¶o l·nh: Cam kÕt tr¶ nî cho kh¸ch hµng khi kh¸ch hµng mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n ( ch¼ng h¹n nh­ ph¸t hµnh th­ tÝn dông). Vai trß ®¹i lý: thay mÆt kh¸ch hµng qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi s¶n cña hä, ph¸t hµnh hoÆc chuéc l¹i chøng kho¸n( th­êng ®­îc thùc hiÖn t¹i phßng uû th¸c). Vai trß thùc hiÖn chÝnh s¸ch: thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ cña chÝnh phñ, gãp phÇn ®iÒu tiÕt sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ theo ®uæi c¸c môc tiªu x· héi. 2.1. Sù cÇn thiÕt cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé t¹i c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i viÖt nam. Ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ nh÷ng trung gian tµi chÝnh, nãi chung còng gièng nh­ nh÷ng doanh nghiÖp kh¸c trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng: chóng ®Òu ®­îc tæ chøc ra ®Ó kinh doanh kiÕm lîi cho minmhf vµ cho chñ nî. §Ó ho¹t ®éng kinh doanh c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i cã vèn vµ ph¶i b¶o toµn, ph¸t triÓn vèn cña m×nh. Trong tæng sè nguån vèn cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i , nguån vèn huy ®éng chiÕm mét tû träng lín, xu h­íng ho¹t ®éng lu«n ®­îc më réng theo nhiÒu h­íng : huy ®éng vèn t¨ng ®Ó më réng cho vay vµ ®Çu t­. Kh¸c víi c¸c doanh nghiÖp b×nh th­êng, ng©n hµng th­¬ng m¹i lµ mét lo¹i h×nh doanh nghiÖp ®Æc biÖt, ho¹t ®éng kinh doanh trong lÜnh vùc tiÒn tÖ tÝn dông thanh to¸n, liªn quan ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ. Tuy ho¹t ®éng ng©n hµng hiÖn nay, bao gåm nhiÒu lo¹i nguån vèn nh­ng tùu trung l¹i ®©yu lµ lo¹i h×nh kinh doanh tiÒn tÖ, tÝn dông cña mét hÖ thèng trung gian, tµi chÝnh ®Æc biÖt quan träng trong nÒn kinh tÕ, dùa trªn c¬ së thu hót tiÒn cña kh¸ch hµng (d­íi h×nh thøc nhËn tiÒn göi, huy ®éng b»ng tr¸i phiÕu, kú phiÕu, vµ ®i vay..), víi tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ vµ sö dông sè tiÒn ®ã ®Ó cho vay, ®Çu t­ vµ c¸c nguån vèn thanh to¸n. nh­ vËy ng©n hµng th­¬ng m¹i tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô cña m×nh th«ng qua viÖc, sö dông kh«ng chØ b»ng nguån vèn tù cã mµ chru yÕu b»ng nguån vèn huy ®éng vña kh¸ch hµng. NÕu ng©n hµng th­¬ng m¹i kh«ng thu héi ®­îc sè nî vay mµ hä ®· cho vay ra, th× kh«ng nh÷ng hä bÞ mÊt nguån vèn tù cã cña b¶n th©n, mµ cßn cã nguy c¬ kh«ng thÓ hoµn tr¶ ®­îc sè tiÒn ®· huy ®éng cña kh¸ch hµng. Trong ho¹t ®éng ng©n hµng th­¬ng m¹i tæn thÊt trong kinh doanh lµ mét tÊt yÕu, khã tr¸nh khái. ViÖc ®¶m b¶o an toµn vèn tiÒn göi cña kh¸ch hµng vµ ®¶m b¶o an toµn vèn ®Çu t­ kh«ng nh÷ng ®­îc c¸c nhµ kinh doanh tiÒn tÖ quan t©m ®Æc biÖt mµ cßn lµ mèi quan t©m cña toµn x· héi. v× vËy, yªu cÇu ®Çu tiªn ®Æt ra nh»m ®¶m b¶o ho¹t ®éng b×nh th­êng lµ ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i th­êng xuyªn thu håi ®­îc sè vèn ®· cho vay, ®Ó duy tr× kh¶ n¨ng hoµn tr¶ sè tiÒ ®· huy ®éng cña kh¸ch hµng vµ b¶o toµn nguån vèn tù cã cña b¶n th©n. sù an toµn v÷ng ch¾c trong kinh doanh cña ng©n hµng th­¬ng m¹i cã thÓ ®­îc hiÓu lµ sù ®¶m b¶o an toµn vÒ mÆt quyÒn lîi cña ng­êi göi tiÒn còng nh­ ®èi víi chÝnh b¶n th©n ng©n hµng. N­íc ta ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, trong ®iÒu kiÖn nhiÒu vÊn ®Ò ch­a ®­îc gi¶i quyÕt ®ång bé, nh­ c¸c yÕu tè vÒ luËt ph¸p, luËt ®Þnh, quy chÕ.. do ®ã viÖc ®iÒu hµnh qu¶n trÞ ho¹t ®éng ng©n hµng Ýt nhiÒu bÞ ¶nh h­ëng. Thùc tÕ x¶y ra nhiÒu ng©n hµng cã nh÷ng biÓu hiÖn kh«ng ®ång bé kh«ng thèng nhÊt, c¸c vô viÖc vi ph¹m quy chÕ, nghiÖp vô vÉn lÆp ®i lÆp l¹i, ch­a ®­îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó. Muèn uèn n¾n vµ ph¸t hiÖn sai sãt kÞp thêi nh»m n©ng cao chÊt l­îng kinh doanh ng©n hµng, ngoµi c¸c biÖn ph¸p thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc tr­íc hÕt ®ßi hái ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu, mµ biÖn ph¸p quan träng nhÊt lµ ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i thiÕt lËp ®­îc hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé. Nh­ng viÖc h×nh thµnh mét tæ chøc kiÓm to¸n néi bé trong ng©n hµng sÏ ®­îc c¸c lîi Ých mang l¹i tõ kiÓm to¸n. ®©y lµ mét trong nh÷ng lÝ do lµm cho c¸c ng©n hµng , nhÊt lµ c¸c ng©n hµng cã quy m« ho¹t ®éng nhá ch­a cã tæ chøc bé phËn kiÓm to¸n. c¸c ng©n hµng nµy th­êng kÕt hîp gi÷a bé phËn kÕ to¸n vµ bé phËn kiÓm to¸n. ®iÒu nµy tr¸i víi nguyªn t¾c “ bÊt kiªm nhiÖm” vµ kh«ng ®óng víi tÝnh chÊt néi dung cña kiÓm to¸n néi bé Bªn c¹nh ®ã, nhiÒu ng©n hµng hiÖn nay ®· cã bé phËn kiÓm to¸n néi bé nh­ng ho¹t ®éng cßn yÕu kÐm láng lÎo chØ mang tÝnh chÊt h×nh thøc, nªn t¸c dông gi¸m ®Þnh vµ kiÓm tra yÕu kÐm. Mét phÇn do b¶n th©n kiÓm to¸n viªn ch­a ®­îc ®µo t¹o ®Çy ®ñ vÒ chuyªn m«n kiÓm to¸n, thiÕu kinh nghiÖm trong kiÓm to¸n, mÆt kh¸c kiÓm to¸n viªn còng ch­a ®ù¬c giao ®Çy ®ñ “quyÒn h¹n , tr¸ch nhiÖm”. V× v©þ c«ng t¸c kiÓm to¸n ®«i khi mÊt tÝnh kh¸ch quan. ChØ kiÓm to¸n vµ ®­a ra nh÷ng kÕt luËn tèt nh÷ng mÆt ­u ®iÓm cßn sai sãt th× bá qua. V× thÕ cã mét sè ng©n hµng hoµn thµnh kÐ ho¹ch b¸o c¸o c¸c kÕt qu¶ ®Òu tèt nh­ng khi cã ®oµn thanh tra ®Õn lµm viÖc th× mäi khuyÕt ®iÓm , yÕu kÐm thùc sù sÏ ®­îc ®­a ra. Do vËy, ®iÒu thiÕt yÕu ë ®©y lµ ph¶i thiÕt lËp ®­îc hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ cã hiÖu qu¶. Qua thùc tr¹ng c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé t¹i c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam, râ rµng cßn nhiÒu h¹n chÕ tån t¹i vµ khã kh¨n. v× thÕ viÖc h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn c«ng t¸c nµy lµ mét ®iÒu rÊt cÇn thiÕt kh«ng nh÷ng cho riªng b¶n th©n c¸c ng©n hµng mµ cßn cho toµn bé nÒn kinh tÕ. 2.2 Mét sè tiÒn ®Ò hiÖn nay cho viÖc h×nh thµnh hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé t¹i c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam *Sù ra ®êi cña c¸c lo¹i h×nh kiÓm to¸n. Hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng quèc tÕ, ViÖt Nam hiÖn nay ®· h×nh thµnh mét sè c«ng ty kiÓm to¸n ®éc lËp , trong ®ã cã c«ng ty liªn doanh còng nh­ c«ng ty kiÓm to¸n, ho¹t ®éng b»ng 100% vèn n­íc ngoµi. Ngoµi ra hÖ thèng kiÓm to¸n nhµ n­íc còng ®­îc thµnh lËp sau hÖ thèng kiÓm to¸n ®éc lËp vµ ®Õn nay ®· ®i vµo ho¹t ®éng víi ph¹m vi réng r·i, thu nhiÒu kÕt qña tèt. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ hai hÖ thèng kiÓm to¸n trªn lµ mét tiÒn ®Ò ch¾c ch¾n vµ quan träng ®Ó kiÓm to¸n néi bé ra ®êi vµ ph¸t triÓn. *VÒ nh©n sù MÆc dï kiÓm to¸n nãi chung vµ kiÓm to¸n néi bé nãi riªng lµ ho¹t ®éng cßn míi mÎ ®èi víi t×nh h×nh ho¹t ®éng kinh tÕ ViÖt Nam tuy nhiªn ®éi ngò c¸c bé lµm c«ng t¸c kiÓm to¸n ®· ®­îc trang bÞ hoÆc tù m×nh trang bÞ kiÕn thøc chuyªn m«n mäi mÆt ®Ó tõng b­íc hoµn thiÖn c«ng t¸c kiÓm to¸n. ngoµi ra còng cã mét bé phËn kh«ng nhá c¸c chuyªn gia , nh©n viªn ng­êi n­íc ngoµi ®ang lµm c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé cho c¸c ng©n hµng t¹i ViÖt Nam, bé phËn nµy víi kinh nghiÖm cña hä còng gióp cho c¸n bé kiÓm to¸n ViÖt Nam häc tËp, trao ®æi n©ng cao nghiÖp vô kiÓm to¸n. ®©y còng lµ mét ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t¹i ViÖt Nam. *M«i tr­êng ph¸p lý Qua nhiÒu n¨m chÊn chØnh, söa ®æi, bæ sung luËt ph¸p ViÖt Nam, ngµy cµng tù hoµn thiÖn ®Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. - Th¸ng 1/1994- ChÝnh phñ ban hµnh c¸c quy chÕ vÒ kiÓm to¸n ®éc lËp trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. - Trong lÜnh vùc ho¹t ®éng ng©n hµng , ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé ®· ®­îc luËt ho¸ b»ng luËt ng©n hµng nhµ n­íc vµ luËt tµi chÝnh tÝn dông. NghÞ ®Þnh 49/CP cña ChÝnh phñ vµ ®· ®­îc c¸c ng©n hµng triÓn khai. - C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ®­îc chÊp nhËn t¹i Mü, c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n qu«c gia , c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ còng ®­îc phæ biÕn réng r·i. MÆc dï hµnh lang ph¸p lý cña ViÖt Nam ch­a ®Çy ®ñ nh­ng ®©y vÉn lµ nh÷ng tiÒn cho sù ra ®êi c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n néi bé cña ng©n hµng ViÖt Nam. II) Nguyªn t¾c x©y dùng vµ thøc tr¹ng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé t¹i c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i . 2.1 Nguyªn t¾c ®Ó x©y dùng hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé taÞ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam Tõ khi luËt c¸c tµi chÝnh tÝn dông ra ®êi th× côm tõ “ kiÓm to¸n néi bé” ng©n hµng ë ViÖt Nam míi ®­îc sö dông chÝnh thøc khi nãi vÒ ho¹t ®éng kiÓm tra néi bé cña c¸c tæ chøc tÝn dông. Thùc ra ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé trong ng©n hµng ®· ®­îc thùc hiÖn tõ l©u, nh­ng d­íi c¸c tõ nh­ thanh tra néi bé, kiÓm so¸t, kiÓm tra néi bé, kiÓm so¸t nghiÖp vô.. Nh­ng kiÓm to¸n néi bé ®­îc dïng nh­ ®Ó ®¸nh dÊu b­íc ph¸t triÓn cao h¬n so víi ho¹t ®éng kiÓm tra, gi¸m s¸t th«ng th­êng. NÕu nh­ tr­íc ®©y, ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n néi bé chñ yÕu lµ kiÓm tra nh»m ®¸nh gi¸ tÝnh tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ quy ®Þnh néi bé cña tæ chøc tÝn dông th× ngµy nay, cïng víi sù gia t¨ng vÒ gi¸ trÞ tµi s¶n th× kiÓm to¸n néi bé cßn cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ vµ ®­a ra nh÷ng kiÕn nghÞ cÇn thiÓt ®Ó hoµn thiÖn ho¹t ®éng vµ h¹n chÕ rñi ro cho tæ chøc tµi chÝnh. KiÓm to¸n néi bé chØ lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. KiÓm so¸t néi bé ®­îc ®Þnh nghÜa lµ kÕ ho¹ch vµ toµn bé c¸c ph­¬ng ph¸p c¸c b­íc c«ng viÖc mµ nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp ph¶i tu©n theo. HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trî gióp cho c¸c nhµ qu¶n lý ®¹t ®­îc môc tiªu mét c¸ch ch¾c ch¾n theo tr×nh tù vµ kinh doanh hiÖu qu¶. Nh­ vËy kiÓm so¸t néi bé cã thÓ nãi lµ mét c¬ cÊu tæ chøc céng víi nh÷ng biÖn ph¸p thñ tôc phèi kÕt hîp víi nhau ®Ó ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu: ®iÒu kho¶n vµ qu¶n lý kinh doanh mét c¸ch cã hiÖu qu¶ gi÷ an toµn t¶i s¶n , ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c vµ tÝnh ®¸ng tin cËy cña c¸c d÷ liÖu h¹ch to¸n hç trî viÖc chÊp hµnh chÝnh s¸ch kinh doanh ®· ®­îc quy ®Þnh, ng¨n ngõa nh÷ng thiÕu sãt trong hÖ thèng xö lý ph¸t hiÖn kÞp thêi nh÷ng thiÕu sãt ph¸t sinh. HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé bao gåm hai bé phËn: hÖ thèng c¬ chÕ kiÓm tra néi bé lµ mét h×nh thøc kiÓm tra ®­îc cµi ®Æt ngay trong quy tr×nh nghiÖp vô ®­îc thùc hiÖn bëi nh÷ng nh©n viªn nghiÖp vô t¹i c¸c ®¬n vÞ giao dÞch trùc tiÕp víi kh¸ch hµng vµ tÊt c¶ nh÷ng ai tham gia vµo qu¸ tr×nh xö lý nghiÖp vô, ®­îc thùc hiÖn bëi c¸c l·nh ®¹o cao cÊp. KiÓm to¸n néi bé lµ h×nh thøc kiÓm tra n»m ngoµi quy tr×nh nghiÖp vô, ®­îc thùc hiÖn bëi nh÷ng ng­êi ®éc lËp víi quy tr×nh nghiÖp vô vµ kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ quy tr×nh nghiÖp vô ®ã, ®ã lµ nh÷ng kiÓm to¸n viªn néi bé. KiÓm to¸n néi bé ng©n hµng th­¬ng m¹i cã ba chøc n¨ng c¬ b¶n: - KiÓm to¸n ho¹t ®éng nh»m ®¸nh gi¸ tÝnh h÷u hiÖu vµ tÝnh hiÖu qu¶ trong hoµt ®éng cña ®¬n vÞ. - KiÓm to¸n tu©n thñ nh»m gi¸m s¸t viÖc tu©n thñ ph¸p luËt vµ c¸c quy ®Þnh néi bé cña tæ chøc tÝn dông ë c¸c quy ®Þnh néi bé cña tæ chøc tÝn dông ë c¸c ®èi t­îng chÞu sù kiÓm to¸n. - KiÓm to¸n ho¹t ®éng tµi chÝnh nh»m x¸c nhËn tÝnh trung thùc, hîp lý, hîp ph¸p cña c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cña tµi chÝnh tÝn dông NÕu nh­ ho¹t ®éng träng t©m cña kiÓm to¸n ®éc lËp lµ kiÓm to¸n nh»m x¸c nhËn tÝnh trung thùc, hîp ph¸p, hîp lý cña c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh th× träng t©m cña kiÓm to¸n néi bé lµ kiÓm tra nh»m ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ vµ tÝnh tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vña ph¸p luËt vµ quy ®Þnh néi bé. Ngoµi ba chøc n¨ng trªn, kiÓm to¸n néi bé cßn cã chøc n¨ng t­ vÊn trong néi bé tµi chÝnh tÝn dông, ®­a ra c¸c kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¬ cÊu tæ chøc còng nh­ quy tr×nh vËn hµnh cña tµi chÝnh tÝn dông. NhiÖm vô cña kiÓm to¸n néi bé lµ thùc hiÖn kiÓm to¸n ®èi víi tÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh ho¹t ®éng va kinh doanh cña tµi chÝnh tÝn dông, tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ tæ chøc trong tµi chÝnh tÝn dông. Cô thÓ lµ kiÓm to¸n néi bé ph¶i kiÓm tra ®¸nh gi¸ vÒ: Kh¶ n¨ng ho¹t ®éng, tÝnh hiÖu qu¶, tÝnh kinh tÕ vµ sù hîp lý cña c¬ chÕ kiÓm tra néi bé. ViÖc ¸p dông, kh¶ n¨ng ho¹t ®éng, tÝnh hiÖu qu¶ vµ sù hîp lý cña c¬ chÕ qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh rñi ro. KiÓm tra chÕ ®é th«ng tin b¸o c¸c, hÖ thèng th«ng tin vµ chÕ ®é tµi chÝnh kÕ to¸n. ViÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ c¸c quy ®Þnh néi bé, viÖc chÊp hµnh c¸c quy chÕ, chÕ ®é vµ quy t¾c cña ®¬n vÞ còng nh­ tÝnh nghiªm tóc ®óng ®¾n cña tÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh ho¹t ®äng kinh doanh vµ c¸c quy ®Þnh lµ biÖn ph¸p nh»m b¶o vÖ tµi s¶n cña ®¬n vÞ. Trªn c¬ së kÕt qu¶ kiÓm tra, kiÓm to¸n néi bé x¸c ®Þnh møc ®é phï hîp víi luËt trong viÖc ban hµnh nh÷ng quy ®Þnh néi bé, x¸c ®Þnh chÊt l­îng thùc hiÖn c«ng viÖc cña ban l·nh ®¹o vµ c¸n bé nh©n viªn, ®­a ra nh÷ng kiÕn nghÞ cÇn thiÕt nh»m söa ch÷a hoÆc c¶i thiÖn ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ. XÐt d­íi gi¸c ®é an toµn, kiÎm to¸n néi bé tham gia t­ vÊn trong viÖc x©y dùng c¬ cÊu tæ chøc, quy tr×nh ho¹t ®éng còng nh­ khi kinh doanh s¶n phÈm míi, kinh doanh trªn thÞ tr­êng míi víi t­ c¸ch lµ phßng ngõa rñi ro. §èi víi mçi ng©n hµng th­¬ng m¹i, mét trong nh÷ng yªu cÇu quan träng nhÊt lµ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh an toµn vµ lµnh m¹nh trong ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh. ChÝnh v× vËy, c¸c ng©n hµng lu«n h­íng tíi viÖc ph¶i x©y dùng ®­îc mét hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé h÷u hiÖu ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng gi¸m s¸t toµn bé c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý, ®iÒu hµnh vµ t¸c nghiÖp trong ng©n hµng víi môc tiªu ph¸t hiÖn vµ kiÓm so¸t c¸c rñi ro cã thÓ ph¸t sinh, ®¶m b¶o tÝnh tu©n thñ víi c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ c¸c chiÕn l­îc, chÝnh s¸ch, quy ®Þnh, quy tr×nh vµ quyÕt ®Þnh cña b¶n th©n ng©n hµng, tõ ®ã gãp phÇn quan träng ®Ó ®¶m b¶o tÝnh an toµn vµ hiÖu qu¶ cña ng©n hµng. 2.2. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam. KiÓm to¸n néi bé lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña bé m¸y gi¸m s¸t néi bé cña ng©n hµng, bao gåm tÊt c¶ c¸c bé phËn cã tham gia thùc hiÖn chøc n¨ng gi¸m s¸t chuyªn tr¸ch (trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i Nhµ n­íc lµ Ban kiÓm so¸t H§QT vµ phßng (ban) kiÓm tra-kiÓm to¸n ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé t¹i c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i Nhµ n­íc ®­îc g¾n liÒn víi c¸c ho¹t ®éng kiÓm tra néi bé theo quy ®inh cña NghÞ ®Þnh 49/2000/N§-CP ngµy 12/9/02 cña ChÝnh phñ vÒ tæ chøc ho¹t ®éng cña NHTM vµ quy chÕ mÉu vÒ ho¹t ®éng kiÓm tra, kiÓm so¸t néi bé trong c¸c tµi chÝnh( ban hµnh kÌm theo Q§ 03/1998/Q§-NHNN 3 ngµy 03/01/1998 cña hÖ Thèng ®èc NHNN) Cã thÓ m« h×nh ho¸ hÖ thèng tæ chøc KSNB hiÖn nay cña ng©n hµng th­¬ng m¹i nhµ n­íc nh­ sau (s¬ ®å 1) S¬ ®å 1: M« h×nh tæ chøc hÖ thèng gi¸m s¸t néi bé hiÖn nay t¹i c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i nhµ n­íc: Héi ®ång qu¶n trÞ Ban ®iÒu hµnh Së giao dÞch, chi nh¸nh cÊp 1, c«ng ty trùc thuéc, v¨n phßng ®¹i diÖn, ®¬n vÞ sù nghiÖp. Chi nh¸nh cÊp 2, c¸c phßng giao dÞch, quü TiÕt kiÖm Ban kiÓm so¸t H§QT Phßng (ban) kiÓm tra – kiÓm to¸n néi bé Héi së chÝnh Phßng, tæ kiÓm tra – kiÓm to¸n néi bé chi nh¸nh Chó thÝch: - Quan hÖ qu¶n lý b¸o c¸o trùc tiÕp: - Quan hÖ qu¶n lý, b¸o c¸o gi¸n tiÕp: - Quan hÖ kiÓm tra, gi¸m s¸t Cã nhiÒu ý kiÕn cho r»ng, ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé trong ng©n hµng th­¬ng m¹i ch­a hiÖu qu¶, ®· cã nhiÒu cuéc héi th¶o bµn vÒ vÊn ®Ò n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé trong tµi chÝnh tÝn dông ë ViÖt Nam. Thùc tÕ tæ chøc vµ ho¹t ®éng kiÓm so¸t t¹i c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i Nhµ n­íc hiÖn nay ®· béc lé nhiÒu ®iÓm bÊt hîp lý, dÉn ®Õn g¶im hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n néi bé, nh­ng nã còng gÆt h¸i ®­îc mét sè thµnh tùu ®¸ng kÓ. 2.2.1.Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc. Ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®· ®­îc H§QT, BG§ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i chó ý quan t©m x©y dùng, cñng cè. Tr­íc hÕt, H§QT vµ BG§ c¸c NHTM ®· chó träng tíi viÖc t¹o ra mét tr­êng kiÓm so¸t m¹nh, trong ®ã khuyÕn khÝch c¸c chuÈn mùc cao vÒ ®¹o ®øc, lµm cho c¸c nh©n viªn ë tÊt c¶ c¸c cÊp hiÓu râ vÒ tÇm quan träng cña kiÓm tra néi bé, hiÓu vÒ vai trß cña m×nh trong c¬ chÕ kiÓm tra néi bé. Th«ng th­êng, ®Ó ®Ò cao c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc, H§QT vµ BG§ c¸c NHTM ®Ò ra chÝnh s¸ch vµ c¸c quy tr×nh cña ng©n hµng ng¨n ngõa vµ h¹n chÕ c¸c ®éng c¬ hoÆc ham muèn thùc hiÖn c¸c hµnh vi kh«ng ®­îc phÐp. VÝ dô nh­ nhÊn m¹nh qu¸ møc c¸c môc tiªu thµnh tÝch, ®Æc biÖt lµ nh÷ng thµnh tÝch ng¾n h¹n; c¬ chÕ thï lao phô thuéc qu¸ nhiÒu vµo khèi l­îng(d­ nî tÝn dông), bá qua vÊn ®Ò chÊt l­îng (nî qu¸ h¹n, nî khã ®ßi...) Thø hai, cïng víi sù chØ ®¹o cña NHTM, H§QT vµ BG§ c¸c NHTM ®· th­êng xuyªn r¸ so¸t c¬ chÕ nghiÖp vô cña nh÷ng lÜnh vùc ho¹t ®éng quan träng nh­ nghiÖp vô tÝn dông, thanh to¸n qu«c tÕ(®Æc biÖt viÖc më L/C thanh to¸n hµng nhËp), kinh doanh ngo¹i tÖ.. ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng ®iÓm yÕu cña quy tr×nh nghiÖp vô hoÆc nh÷ng rñi ro tiÒm tµng, rñi ro kiÓm so¸t ch­a ®­îc nhËn biÕt, ch­a cã biÖn ph¸p kiÓm so¸t tháa ®¸ng phßng ngõa, hay nhËn biÕt nh÷ng rñi ro míi trong ®iÒu kiÖn kinh doanh thay ®æi, trªn c¬ së ®ã mµ bæ sung biÖn ph¸p nghiÖp vô, x©y dùng qu¸ tr×nh míi hoµn thiÖn h¬n. Thø ba : H§QT vµ BG§ b­íc ®Çu ®· nhËn thøc ®­îc sù cÇn thieets cña viÖc th­êng xuyªn cã sù kiÓm tra ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®éc lËp, kh¸ch quan ®èi víi c¬ chÕ kiÓm tra néi bé g¾n víi quy tr×nh. Do ®ã, H§QT vµ BG§ ®· quan t©m x©y dùng vµ t¹o ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cho bé phËn kiÓm tra, kiÓm to¸n néi bé, chuyªn tr¸ch cña ng©n hµng,coi bé phËn nµy nh­ lµ “ c¸nh tay v­¬n dµi”. Bé m¸y tæ chøc cña bé phËn kiÓm tra, kiÓm to¸n néi b« chuyªn tr¸ch liªn tôc ®­îc hoµn thiÖn cñng cè sè l­îng, c¸n bé lµm c«ng t¸c kiÓm tra, kiÓm to¸n néi bé chuyªn tr¸ch kh«ng ngõng n©ng cao vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng. Sè l­îng c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i häc chiÕm tû träng chñ yÕu trong tæng sè c¸n bé lµm c«ng t¸c kiÓm tra, kiÓm to¸n néi bé chuyªn tr¸ch. VÝ dô : t¹i ng©n hµng th­¬ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n viÖt nam bé phËn kiÓm tra kiÓm to¸n néi bé chuyªn tr¸ch tõ khi míi thµnh lËp cã 576 c¸n bé, chiÕm tû lÖ 2.1% tæng sè c¸chøc n¨ng bé. Sè kiÓm tra viªn cã tr×nh ®é ®¹i häc lµ 247 ng­êi, chiÕm tû lÖ 43% tæng sè kiÓm tra viªn. ®Õn 31/12/2000, sè kiÓm tra viªn lµ 813 ng­êi, chiÕm tû lÖ 3.54% tæng sè c¸n bé vµ sè kiÓm tra viªn cã tr×nh ®é ®¹i häclµ 476 ng­êi, chiÕm tû träng 59& sè kiÓm tra viªn. Trong nh÷ng n¨m qua, ho¹t ®éng cña bé phËn kiÓm to¸n néi bé gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn, ho¹t ®éng cña tµi s¶ncña ng©n hµng n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh gãp phÇn quan träng vµo sù ph¸t triÓn cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i . cô thÓ bé phËn kiÓm tra, kiÓm to¸n néi bé kÞp thêi ph¸t hiÖn nh÷ng sai sãt, s¬ hë trong qu¶n lý, nh÷ng chç bÊt hîp lý trong c¬ chÕ ®iÒu hµnh vµ ho¹t ®éng nh÷ng ho¹t ®éng vi ph¹m chÕ ®é. Trªn c¬ së ®ã, kiÓm to¸n néi bé t­ vÊn ®ãng gãp ý kiÕn víi BG§ vµ bé phËn nghiÖp vô hoÆc cã biÖn ph¸p xö lý thÝch hîp víi nh÷ng sai ph¹m nh­ vËy ®· ng¨n ngõa ®­îc rñi ro tæn thÊt, cã thÓ x¶y ra, ®ång thêi còng cã t¸c dông tèt ®Õn ý thøc, tr¸ch nhiÖm hay nghiÖpvô chuyªn m«n cña c¸n bé c«ng nh©n viªn ng©n hµng. T¹i ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ViÖt Nam, riªng trong n¨m 2000, bé phËn kiªm tra, kiÓm to¸n néi bé ®· tæ chøc ®­îc 4411 cuéc kiÓm tra, trong ®ã cã 2044 l­ît kiÓm tra vÒ tÝn dông, 1462 l­ît kiÓm tra vÒ kÕ to¸n vµ 905 l­ît kiÓm tra kh¸c. Sè vô viÖc ph¸t hiÖn qua kiÓm tra lµ 29 vô, 73 c¸n bé vi ph¹m víi sè tiÒn vi ph¹m 6093 triÖu ®ång. Th«ng qua c«ng t¸c ®Æc thï cña m×nh, kiÓm to¸n néi bé gãp phÇn ®­a ng©n hµng ho¹t ®éng cã nÒ nÕp, cã kû c­¬ng kû luËt, tu©n theo quy ®inh cña ph¸p luËt vµ quy ®Þnh néi bé, ng¨n ngõa c¸c sai ph¹m ph¸t sinh. Bé phËn kiÓm tra kiÓm so¸t néi bé chuyªn tr¸ch ®· vµ ®ang tÝch cùc gióp c¸c nhµ ®iÒu hµnh kÞp thêi n¾m b¾t t×nh h×nh ®Ó xö lý t×nh huèng xÊu, hoÆc ho¹ch chiÕn l­îc kinh doanh trong t­¬ng lai. 2.2.2. Nh÷ng h¹n chÕ, v­íng m¾c cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam hiÖn nay. Qua thùc tiÔn vÒ nh÷ng rñi ro, tæn thÊt mµ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i gÆp ph¶i trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, chóng ta nhËn thÊy hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña c¸c ng©n hµng nh×n chung cßn béc lé nhiÒu yÕu kÐm, ho¹t ®éng ch­a thËt hiÖu qu¶. Mét lµ, nh÷ng vi ph¹m(vi ph¹m ®¹o ®øc hµnh nghÒ- tho¸i ho¸ biÕn chÊt, tr×nh ®é nghiÖp cô yÕu kÐm- bÞ kh¸ch hµng lõa ®¶o, sù c©u kÕt th«ng ®ång...) cña mét sè c¸n bé, nh©n viªn ng©n hµng kh«ng ®­îc hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ph¸t hiÖn kÞp thêi, hoÆc ®· ph¸t hiÖn nh­ng kh«ng ®­îc Ban l·nh ®¹o ng©n hµng xö lý kÞp thêi. Tuy nhiªn, cã nh÷ng tr­êng hîp vi ph¹m ®­îc ph¸t hiÖn sau khi kiÓm to¸n( do c¸c c¬ quan kiÓm to¸n bªn ngoµi thùc hiÖn) ®· khuyÕn c¸o cho Ban l·nh ®¹o ng©n hµng biÕt nh­ng còng kh«ng ®­îc xö lý kÞp thêi dÉn ®Õn thÊt tho¸t hµng ngh×n tû ®ång nh­ Tamexco, Epco.. g©y thiÖt h¹i kh«ng nhá cho ngµnh ng©n hµng. T¹i H¶i Phßng cã nh÷ng phßng giao dÞch cña ng©n hµng th­¬ng m¹i X, khi cÊp trªn kiÓm tra, hÇu hÕt c¸n bé trong phßng ®· bÞ ®×nh chØ c«ng t¸c, bÞ truy tè ph¸p luËt vµo tï v× ®· th«ng ®ång gi¶ m¹o hå s¬ tÝn dông, vay vèn ng©n hµng, lµm thÊt tho¸t hµng chôc tû ®ång. Nguyªn nh©n cña tån t¹i nµy do: (1) H§QT vµ Ban l·nh ®¹o c¸c NHTM ch­a lµm hÕt tr¸ch nhiÖm ch­a nhËn biÕt ®­îc rñi ro vµ møc ®é t¸c ®éng cña nh÷ng rñi ro ®ã, nªn kh«ng cã biÖn ph¸p xö lý kÞp thêi, thÝch hîp;(2)c«ng t¸c tæ chøc c¸n bé lµm ch­a tèt, trong ph©n c«ng lao ®éng ch­a qu¸n triÖt c¸c nguyªn t¾c kiÓm so¸t nh­ ph©n t¸ch chøc n¨ng, bÊt kiªm nhiÖm, phª chuÈn vµ uû quyÒn; (3) ®Æc biÖt, thiÕu v¾ng hoÆc kh«ng cã chÊt l­îng trong c«ng t¸c kiÓm tra, kiÓm to¸n néi bé n»m ngoµi quy tr×nh nghiÖp vô(hoÆc g¾n víi qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña mét ®¬n vÞ, bé phËn nµo ®ã). Nguyªn nh©n nµy l¹i xuÊt ph¸t tõ hµng lo¹t vÊn ®Ò trong m« h×nh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé phËn kiÓm to¸n néi bé, trong ®ã nh÷ng vÊn ®Ó quan träng nhÊt nh­: tÝnh ®éc lËp kh«ng ®¶m b¶o, tr×nh ®é cßn thÊp vÒ kü n¨ng nghiÖp vô, vÒ kü thuËt kiÓm to¸n cña kiÓm to¸n viªn néi bé. Mét thùc tÕ hÕt søc nguy h¹i cho c¸c ng©n hµng th­êng m¹i hiÖn nay lµ c¸c nh©n viªn thuéc b« phËn nµy nhiÒu tr­êng hîp lµ c¸c nh©n viªn kh«ng ®ñ n¨ng lùc, tr×nh ®é chuyªn m«n ®¹o ®øc cña c¸c bé phËn kh¸c chuyÓn sang(cã thÓ cã c¶ nh÷ng nh©n viªn bÞ kû luËt, thµnh phÇn tiªu cùc...) Hai lµ, c¬ chÕ kiÓm tra, kiÓm so¸t g¾n víi quy tr×nh nghiÖp vô cña NHTM ch­a m¹nh cßn s¬ hë,ch­a ®ñ ®¶m b¶o hÖ thèng ho¹t ®éng an toµn, cã hiÖu qu¶. LÊy vÝ dô ®iÓn h×nh: Quy chÕ nghiÖp vô cho vay hiÖn nay ë c¸c NHTM cßn cã nh÷ng ®iÓm yÕu sau: - Ch­a thùc hiÖn ph©n t¸ch chøc n¨ng hoµn toµn: c¸n bé tÝn dông tiÕp nhËn hå s¬ xin vay vèn cña kh¸ch hµng lµ c¸n bé ng©n hµng ®Çu tiªn thÈm ®Þnh hå s¬ xin vay vèn, vµ còng chÝnh lµ c¸n bé kiÓm tra qu¸ tr×nh sö dông vèn vay cña kh¸ch hµng sau khi gi¶i ng©n; lµ c¸n bé tiÕp nhËn, qu¶n lý mäi th«ng tin vÒ kh¸ch hµng. Víi quy tr×nh nghiÖp vô nµy, tr­êng hîp mét kho¶n cho vay sai do tr×nh ®é nghiÖp vô yÕu kÐm, do th«ng ®ång gi÷a c¸n bé tÝn dông vµ c¸n bé l·nh ®¹o ng©n hµng duyÖt kho¶n vay sÏ kh«ng ®­îc ng¨n ngõa, kh«ng sím ®­îc ph¸t hiÖn vµ kh«ng ®­îc söa sai kÞp thêi. §iÒu nµy ®· lµm gi¶m tÝnh ®éc lËp, kh¸ch quan cña kiªm tra, kiÓm to¸n néi bé vµ do ®ã, kiÓm to¸n néi b« kh«ng thÓ thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm to¸n tæng thÓ ho¹t ®éng, trong ®ã bao gåm c¶ viÖc xem xÐt hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Ban ®iÒu hµnh hay Ban gi¸m ®èc c¸c chi nh¸nh mét c¸ch kh¸ch quan vµ hiÖu qu¶. §Ó kh¾c phôc ®iÓm yÕu ®ã trong quy tr×nh nghiÖp vô cho vay, NHTM cÇn tæ chøc riªng mét bé phËn thu nhËn, qu¶n lý th«ng tin kh¸ch hµng, theo dâi vµ ®¸nh gi¸ mäi quan hÖ kinh tÕ gi÷a ®¬n vÞ ng©n hµng víi kh¸ch hµng. Bé phËn nµy còng ®­îc quyÒn nhËn b¸o c¸o kiÓm tra sö dông vèn vay sau khi gi¶i ng©n cña c¸n bé tÝn dông. Bé phËn thu nhËn, qu¶n lý th«ng tin kh¸ch hµng cÇn do mét gi¸m ®èc phô tr¸ch, kh«ng ph¶i lµ phã gi¸m ®èc phô tr¸ch ho¹t ®éng tÝn dông ®Ó thùc hiÖn ph©n t¸ch chøc n¨ng trong ho¹t ®éng tõ cÊp c¬ së ®Õn cÊp l·nh ®¹o cao nhÊt. - HiÖn nay, cßn nhiÒu quy tr×nh nghiÖp vô quan träng vÉn ch­a ®­îc ban hµnh hoÆc ®· cã nh­ng ch­a ®Çy ®ñ vµ bao qu¸t hÕt ®­îc c¸c b­íc thùc hiÖn cña tõng nghiÖp vô cô thÓ. §iÒu nµy ®· g©y khã kh¨n cho Ban kiÓm so¸t vµ c¸c phßng (ban) kiÓm to¸n néi bé, c¸c bé phËn nµy kh«ng cã c¬ së chÝnh thøc ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña nhiÒu ho¹t ®éng, nghiÖp vô trong NHTM Nhµ n­íc. - HiÖn t¹i c«ng t¸c kiÓm to¸n chñ yÕu lµ sö dông ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n tu©n thñ vµ kiÓm to¸n chi tiÕt, víi c¸c c«ng cô vµ ph­¬ng tiÖn thñ c«ng, l¹i chØ chó träng vµo c¸c sù viÖc, c¸c kÕt qu¶ ®· x¶y ra, chø kh«ng tiÕp cËn mét c¸ch hÖ thèng vµ tæng thÓ trªn c¬ së ®Þnh h­íng rñi ro nh»m ph¸t hiÖn c¸c rñi ro tiÒm Èn hay nh÷ng ®iÓm yÕu trong quy tr×nh ®Ó cã nh÷ng ®Ó xuÊt, kiÕn nghÞ söa ®æi, kh¾c phôc. H¬n n÷a, nÕu chØ ®i vµo chi tiÕt th× khi khèi l­îng c«ng viÖc t¨ng nhanh, bé phËn kiÓm to¸n néi bé sÏ bÞ qu¸ t¶i kh«ng thÓ ®¶m ®­¬ng ®­îc nhiÖm vô cña m×nh. - Nh­ trong ®×ªu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng cã nhiÒu thµnh phµn kinh tÕ, cã nh÷ng nhãm kh¸ch hµng mµ gi÷a hä cã nh÷ng mèi quan hÖ rÊt ®Æc biÖt chi phèi vÒ quan hÖ gia ®×nh th©n thiÕt cña c¸c thµnh viªn ban l·nh ®¹o, chi phèi vÒ thÞ tr­êng... Do nh÷ng mèi quan hÖ ®Æc biÖt nh­ vËy, rñi ro trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cã thÓ x¶y ra ®ång läat, hoÆc d©y truyÒn ë tÊt c¶ c¸c kh¸ch hµng trong nhãm. V× vËy, trong ho¹t ®éng tÝn dông, NHTM cÇn nghiªn cøu vµ quy ®Þnh nh÷ng tr­êng hîp cô thÓ ®iÓn h×nh mµ ë ®ã mét nhãm kh¸ch hµng cÇn ph¶i quy vÒ mét ®èi t­îng kh¸ch hµng, ®ång thêi quy ®Þnh h¹n møc tÝn dông tèi ®a cho ®èi t­îng kh¸ch hµng nµy nh»m h¹n chÕ rñi ro tÝn dông cã thÓ x¶y ra. HiÖn nay, trong quy chÕ nghiÖp vô cho vay cña NHTM míi ®­a ra giíi h¹n tèi ®a cho vay mét kh¸ch hµng lµ 15% vèn tù cã. NÕu gi¶ thiÕt cã mét nhãm 5 doanh nghiÖp cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cã quan hÖ vÒ vèn ®iÒu lÖ( trªn 50%) chi phèi lÉn nhau. Rñi ro trong ho¹t ®éng cã thÓ x¶y ra d©y chuyÒn ë tÊt c¶ 5 doanh nghiÖp trong nhãm, trong khi ®ã tæng d­ nî tÝn dông mµ mét NHTM cã thÓ quan hÖ víi nhãm kh¸ch hµng nµy lµ 75% vèn tù cã cña ng©n hµng. Nh­ vËy, tiÒm Èn rñi ro tÝn dông ®èi víi ng©n hµng lµ rÊt lín. Ba lµ, ch­a cã sù céng t¸c tèt gi÷a c¸c c¬ quan gi¸m s¸t ng©n hµng(thanh tra ng©n hµng, B¶o hiÓm tiÒn göi kiÓm to¸n tõ bªn ngoµi vµ kiÓm to¸n néi bé NHTM , dÉn tíi c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra chång chÐo g©y phiÒn nhiÔu cho c¸c NHTM , l·ng phÝ thêi gian, c«ng søc, tiÒn cña. Trong khi ®ã, nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng, bé phËn cña NHTM vÉn bÞ bá trèng kh«ng ®­îc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®éc lËp kh¸ch quan. Trong nh÷ng n¨m võa qua, cã thÓ thÊy hiÖn t­îng sau: t¹i mét thêi ®iÓm, t¹i mét NHTM quèc doanh, thËm chÝ t¹i mét chi nh¸nh NHTM quèc doanh võa cã sù kiÓm tra cña thanh tra ng©n hµng nhµ n­íc, võa cã kiÓm to¸n cña kiÓm to¸n nhµ n­íc vµ theo LuËt c¸c tµi chÝnh tÝn dông, hµng n¨m, b¸o c¸o quyÕt to¸n cña ®¬n vÞ NHTM cßn ph¶i ®­îc kiÓm to¸n bëi mét c«ng ty kiÓm to¸n ®éc lËp. Mçi ®¬n vÞ nµy cã ch­¬ng tr×nh vµ néi dung kiÓm tra riªng ®ßi hái NHTM ph¶i ®¸p øng. - Cã thÓ kÕt luËn r»ng ho¹t ®éng c«ng t¸c kتm tra néi bé vµ kiÓm to¸n néi bé t¹i c¸c NHTM Nhµ n­íc tuy ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ b­íc ®Çu, nh­ng vÉn cßn nhiÒu ®iÓm bÊt hîp lý, thiÕu khoa häc dÉn ®Õn hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cßn thÊp, ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu gi¸m s¸t vµ t­ vÊn qu¶n lý ng©n hµng trong ®iÒu kiÖn c¸c NHTM Nhµ n­íc ®ang ®øng tr­íc thö th¸ch kh¾c nghiÖt cña tiÕn tr×nh héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi. Trong thùc tiÔn, c©u hái ®Æt ra ®èi víi c¸c nhµ qu¶n trÞ ng©n hµng, ®èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc ë ®©y lµ:ThiÕt kÕ mét hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé nh­ thÕ nµo ®Ó ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nhÊt? Nh÷ng tiªu chÝ c¬ b¶n nµo khi ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña mét ng©n hµng? Gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé t¹i c¸c NHTM ViÖt Nam hiÖn nay?§Ó gãp phÇn tr¶ lêi c¸c c©u hái trªn, t«i xin ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p sau: Ch­¬ng III Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qña ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé nãi chung vµ cña bé phËn kiÓm to¸n néi bé nãi riªng t¹i c¸c NHTM ë ViÖt Nam Do ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng ng©n hµng, h¬n bÊt cø mét lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµo kh¸c, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cÇn ph¶i kiÖn toµn hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. §©y lµ c«ng cô qu¶n lý c¬ b¶n ®Ó H§QT vµ BG§ ®iÒu hµnh H§QT ng©n hµng mét c¸ch ch¾c ch¾n, an toµn vµ hiÖu qu¶. §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé c¸c NHTM ViÖt Nam hiÖn nay, cÇn ph¶i cã mét hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p tõ phÝa c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc, tõ ng©n hµng nhµ n­íc, tõ b¶n th©n c¸c NHTM. ë ph¹m vi nghiªn cøu cña m×nh, t«i xin ®­a ra m« h×nh vµ mét sè gi¶i ph¸p sau: S¬ ®å 2: §Ò xuÊt m« h×nh tæ chøc bé m¸y gi¸m s¸t néi bé t¹i c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i nhµ n­íc Héi ®ång qu¶n trÞ Phßng kiÓm tra néi bé trô së chÝnh Ban kiÓm so¸t héi ®ång qu¶n trÞ Ban ®iÒu hµnh Phßng, tæ kiÓm tra néi bé chi nh¸nh Së GD, c«ng ty trùc thuéc, chi nh¸nh cÊp 1, v¨n phßng ®¹i diÖn, ®¬n vÞ sù nghiÖp C¸c phßng kiÓm to¸n néi bé khu vùc (söa l¹i) Chi nh¸nh cÊp 2 phßng giao dÞch, quü tiÕt kiÖm Chó thÝch: - Quan hÖ qu¶n lý, ®iÒu hµnh, b¸o c¸o trùc tiÕp: - Quan hÖ gi¸m s¸t, kiÓm to¸n : - Quan hÖ chØ ®¹o, b¸o c¸o gi¸n tiÕp : Thø nhÊt, c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc c¸c cÊp, NHNN ViÖt Nam, Bé tµi chÝnh ... nªn sö dông thuËt ng÷ cã néi dung thèng nhÊt khi ®Ò cËp ®Õn kiÓm to¸n néi bé, hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ®Ó lo¹i trõ sù nhÇm lÉn, nhËn thøc kh«ng ®óng. HiÖn nay, theo c¸c §iÒu 41,42,43 trong LuËt c¸c TCTD- cã hiÖu lùc tõ ngµy 12/9/2000 cña ChÝnh phñ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña NHTM, QuyÕt ®Þnh sè 122/2001/Q§-NHNN ngµy 20/02/01 ®Òu quy ®Þnh vÒ viÖc NHTM ph¶i lËp hÖ thèng kiÓm tra, kiÓm to¸n néi bé chuyªn tr¸ch thuéc bé m¸y ®iÒu hµnh cña Tæng gi¸m ®èc( Gi¸m ®èc). HÖ thèng kiÓm tra, kiÓm to¸n néi bé chuyªn tr¸ch cã tõ trô së chÝnh ®Õn c¸c së giao dÞch, chi nh¸nh, v¨n phßng ®¹i diÖn, c«ng ty trùc thuéc ®Ó gióp Tæng gi¸m ®èc( Gi¸m ®èc) ®iÒu hµnh th«ng suèt, an toµn vµ ®óng ph¸p luËt mäi ho¹t ®éng cña ng©n hµng. Qui ®Þnh nãi trªn trong luËt v¨n b¶n d­íi luËt ®· ¶nh h­ëng tíi m« h×nh tæ chøc cña NHTM. nh­ viÖc thiÕt lËp hÖ thèng kiÓm tra, kiÓm to¸n néi bé chuyªn tr¸ch cña c¸c NHTM cã xu h­íng chia lµm 2 bé phËn nhá bé phËn kiÓm tra vµ bé phËn kiÓm to¸n néi bé. Bé phËn kiÓm tra th«ng th­êng kiÓm tra vÒ c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn tµi s¶n Cã nh­ nghiÖp vô tÝn dông, b¶o l·nh...Bé phËn kiÓm to¸n th«ng th­êng kiÓm tra ho¹t ®éng tµi chÝnh. Nh×n chung, viÖc ph©n chia chøc n¨ng nhiÖm vô cña 2 bé phËn th­êng kh«ng ph©n ®Þnh râ rµng, chång chÐo, trong khi ®ã mét sè lÜnh vùc ho¹t ®éng vµ kinh doanh cña ng©n hµng bÞ bá trèng kh«ng ®­îc kiÓm tra, ®¸nh gi¸. HiÖn nay, ë ViÖt Nam, méi sè quan ®iÓ cho r»ng kiÓm to¸n lµ chØ ®¬n thuÇn lµ kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh, chø kh«ng bao giê kiÓm to¸n ho¹t ®éng vµ kiÓm to¸n tu©n thñ. Mét sè ng­êi l¹i nhÇm lÉn gi÷a c¬ chÕ kiÓm tra kiÓm so¸t néi bé ®­îc g¾n víi qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ kinh doanh do chÝnh c¸n bé nghiÖp vô thùc hiÖn víi kiÓm to¸n néi bé. Hä kh«ng nhËn thøc ®­îc r»ng: kiÓm to¸n néi bé thùc hiÖn c¶ ba chøc n¨ng: KiÓm tra, ®¸nh gi¸ vµ t­ vÊn. §ång thêi, kiÓm to¸n néi bé thùc hiÖn c¶ 3 lo¹i kiÓm to¸n: kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh, kiÓm to¸n ho¹t ®éng vµ kiÓm to¸n tu©n thñ, trong ®ã chñ yÕu ho¹t ®éng ë hai lÜnh vùc lµ kiÓm to¸n ho¹t ®éng va kiÓm to¸n tu©n thñ. KiÓm to¸n néi bé cã tr¸ch nhiÖm kiÓm tra tÝnh hiÖu lùc, tÝnh hiÖu qu¶ cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé nh­ kiÓm tra c¬ cÊu tæ chøc vµ quy tr×nh vËn hµnh cña ng©n hµng, kiÓm tra viÖc tæ chøc ho¹t ®éng nghiÖp vô ng©n hµng, kiÓm tra ban ®iÒu hµnh c¸c bé phËn nghiÖp vô, kiÓm tra tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c quy tr×nh ho¹t ®éng nghiÖp vô ng©n hµng vµ ®­a ra c¸c kiÕn nghÞ chÊn chØnh ®Ó lµm t¨ng hiÖu qu¶ c¸c qui tr×nh ho¹t ®éng vµ c¸c c¬ chÕ kiÓm tra trong ng©n hµng. Môc ®Ých cña kiÓm to¸n néi bé lµ ®Ó b¶o vÖ ng©n hµng tr­íc nh÷ng mÊt m¸t tµi s¶n. Môc ®Ých, vai trß vµ vÞ trÝ cña bé phËn kiÓm to¸n néi bé trong c¬ cÊu qu¶n lý doanh nghiÖp nh­ trªn ®· ®­îc tr×nh bµy râ trong QuyÕt ®Þnh sè 832/tµi chÝnh/Q§/C§KT ngµy 28/10/97 vÒ quy chÕ kiÓm to¸n néi bé, trong Th«ng t­ sè 52/1998/NHTM-BTC ngµy 16/4/1998- h­íng dÉn tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé t¹i doanh nghiÖp nhµ n­íc ( h­íng dÉn thùc hiÖn NghÞ ®Þnh sè 59/CP ngµy 03/10/96 cña ChÝnh phñ). Tõ sù ph©n tÝch ë trªn theo t«i, ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®éc lËp, kh¸ch quan vÒ hÖ thèng th«ng tin-qu¶n lý cña ng©n hµng lµ ®ñ. Thø hai, H§QT vµ BG§ c¸c NHTM cÇn quan t©m vµ cã tr¸ch nhiÖm cao trong viÖc x©y dùng m«i tr­êng kiÓm so¸t tèt th«ng qua mét sè c¸c biÖn ph¸p cô thÓ nh­ sau: - KhuyÕn khÝch c¸c chuÈn mùc cao vÒ ®¹o ®øc, tÝnh tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c kiÓm to¸n néi bé cña c¸n bé, kh«ng khen th­ëng vµ ®Ò b¹t nh÷ng c¸n bé l·nh ®¹o ®· nhÊt thêi kinh doanh thu ®­îc nhiÒu lîÝ nhuËn nh­ng kh«ng ®¶m b¶o tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c kiÓm to¸n néi bé, hoÆc kh«ng kÞp thêi söa ch÷a nh÷ng sai ph¹m mµ bé phËn kiÓm to¸n néi bé ®· chØ ra. - Cã th¸i ®é ñng hé b»ng lêi nãi, th¸i ®é, ®Æc biÖt lµ nh÷ng tiªu chÝ vÒ tiÒn l­¬ng vµ c¬ héi ®Ó b¹t ®èi víi nh÷ng c¸n bé c«ng t¸c t¹i bé phËn kiÓm to¸n néi bé . Tæ chøc c¬ cÊu ho¹t ®éng cña ng©n hµng mét c¸ch khoa häc trong ®ã sù ph©n c«ng ph©n nhiÖm cho c¸c ®¬n vÞ, bé phËn, c¸n bé ®­îc quy ®Þnh râ rµng. Thø ba, BG§ cÇn ph©n tÝch tõng lÜnh vùc kinh doanh ®Ó nhËn biÕt vµ ®¸nh gi¸ rñi ro mét c¸ch ®Çy ®ñ, ®Æc biÖt khi ng©n hµng ho¹t ®éng ë lÜnh vùc míi, kinh doanh mét lo¹i s¶n phÈm míi hoÆc m«i tr­êng kinh doanh cã sù ph¸t triÓn. Trªn c¬ së ®ã, x©y dùng c¬ chÕ kiÓm tra, kiÓm so¸t g¾n víi quy tr×nh nghiÖp vô ®Çy ®ñ, hiÖu qu¶. Trong ®ã, tµi s¶n cè ®Þnh cÇn chó träng thiÕt lËp hÖ thèng qu¶n lý rñi ro ®Ó th­êng xuyªn nhËn biÕt, ®¸nh gi¸, ®iÒu tiÕt, gi¸m s¸t rñi ro. Thø t­, x©y dùng vµ cñng cè bé phËn kiÓm to¸n néi bé ®Ó nã ho¹t ®éng cã chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶. Muèn vËy, BG§ cÇn gi¶i quyÕt mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò sau: (1) VÒ m« h×nh, tæ chøc cña bé phËn kiÓm to¸n néi bé . ViÖc tæ chøc bé phËn kiÓm to¸n néi bé nh­ thÕ nµo tuú thuéc vµo quy m«, lÜnh vùc kinh doanh, ®Þa bµn ho¹t ®éng, c¬ cÊu tæ chøc cña ng©n hµng. Mçi ng©n hµng cÇn c©n nh¾c xem hä cÇn tæ chøc theo m« h×nh nµo lµ hîp lý nhÊt. Theo chóng t«i, ®èi víi c¸c NHTM cã tõ 2 cÊp trë lªn, ho¹t ®éng quy m« lín, ®Þa bµn ho¹t ®éng réng r·i kh¾p trªn c¶ n­íc th× bé phËn kiÓm to¸n néi bé nªn tæ chøc lµm 2 cÊp: - CÊp trô së chÝnh, cã ban kiÓm to¸n néi bé. §øng ®Çu lµ Tr­áng ban kiÓm to¸n néi bé vµ lµ ng­êi chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc Tæng Gi¸m ®èc vÒ viÖc ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña bé phËn kiÓm to¸n néi bé chuyªn ngµnh nh­: bé phËn kiÓm to¸n tÝn dông bé phËn kiÓm to¸n kinh doanh ngo¹i hèi, bé phËn kiÓm to¸n ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n vµ tµi s¶n cè ®Þnh, bé phËn kiÓm to¸n ho¹t ®éng kÕ to¸n tµi chÝnh vµ ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c, bé phËn kiÓm to¸n ®iÖn to¸n. Ban kiÓm to¸n cã nhiÖm vô ®iÒu hµnh ho¹t ®éng chung cña hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé, chØ ®¹o vÒ mÆt kü thuËt nghiÖp vô, x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch chiÕn l­îc vÒ kiÓm to¸n néi bé cho c¶ hÖ thèng vµ kÕ ho¹ch chi tiÕt cho ho¹t ®éng kiÓm to¸n cña ban kiÓm to¸n néi bé. Thùc hiÖn c¸c cuéc kiÓm to¸n theo kÕ ho¹ch ®Ò ra t¹i trô së chÝnh vµ tæ chøc, còng nh­ lµ trùc tiÕp tham gia c¸c cuéc kiÓm to¸n t¹i c¸c chi nh¸nh. - CÊp chi nh¸nh( hoÆc cÊp tØnh, thµnh phè): cã phßng kiÓm to¸n néi bé. Phßng kiÓm to¸n néi bé cã nhiÖm vô x©y dùng kÕ ho¹ch chiÕn l­îc vÒ kiÓm to¸n trong chi nh¸nh m×nh vµ kÕ ho¹ch chi tiÕt ®Ó ®¶m b¶o tÊt c¶ c¸c bé phËn, c¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô, c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc sau mét thêi gian tæi thiÓu ph¶i ®­îc kiÓm to¸n. Thùc hiÖn kiÓm to¸n theo kÕ ho¹ch ®Ò ra. §ång thêi, tham gia c¸c cuéc kiÓm to¸n do ban kiÓm to¸n t¹i trô së chÝnh tæ chøc ®Ó kiÓm to¸n chÐo chi nh¸nh b¹n. (2) VÒ bè trÝ nh©n sù vµ ®µo t¹o c¸n bé cho bé phËn kiÓm to¸n néi bé. Ban gi¸m ®èc cÇn bè trÝ nh©n sù vµ c¬ së vËt chÊt cho bé phËn kiÓm to¸n néi bé vÒ mÆt sè l­îng còng nh­ chÊt l­îng ph¶i t­¬ng xøng víi h×nh thøc vµ quy m« c«ng viÖc cña hä. CÇn ph¶i ®¶m b¶o kiÓm to¸n viªn néi bé lu«n cã mét tr×nh ®é nghiÖp vô phï hîp víi b­íc ph¸t triÓn míi nhÊt trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ kinh doanh ®­îc kiÓm to¸n. Hä ph¶i cã kiÕn thøc chuyªn m«n ®­îc cËp nhËt vÒ kiÓm to¸n vµ hiÓu biÕt toµn diÖn vÒ lÜnh vùc ®­îc kiÓm to¸n. Nh­ vËy, hä míi cã thÓ thùc hiÖn ®­îc c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé mét c¸ch ®óng ®¾n vµ hiÖu qu¶. CÇn ph¶i h×nh thµnh mét m« h×nh ®µo t¹o th­êng xuyªn vµ kiÓm tra chÊt l­îng ®éi ngò kiÓm to¸n viªn néi bé. C«ng t¸c ®µo t¹o kiÓm to¸n viªn néi bé ®­îc tiÕn hµnh trªn c¸c lÜnh vùc: + KiÕn thøc chung vÒ nghiÖp vô ng©n hµng, kiÕn thøc vÒ ph¸p luËt, kiÕn thøc vÒ kinh tÕ, kiÕn thøc chuyªn m«n vÒ lÜnh vùc kiÓm to¸n, kiÕn thøc vÒ tin häc ngo¹i ng÷. + Kü n¨ng kiÓm to¸n. + Kü n¨ng giao tiÕp. (3) §¶m b¶o tÝnh ®éc lËp cña kiÓm to¸n viªn. KTNB thùc hiÖn nhiÖm vô cña m×nh mét c¸ch tù chñ vµ ®éc lËp. KTNB kh«ng chÞu bÊt cø mét sù chØ ®¹o nµo trong viÖc lËp b¸o c¸o kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña kiÓm to¸n. C¸c kiÓm to¸n viªn lµm viÖc th­êng xuyªn t¹i c¸c chi nh¸nh, h­ëng l­¬ng t¹i chi nh¸nh vÉn chÞu sù qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh cña Ban KTNB toµn hÖ thèng ng©n hµng, do Ban tæng gi¸m ®èc quyÕt ®Þnh vÒ tiÒn l­¬ng hay ®Ò b¹t thuyªn chuyÓn c«ng t¸c mµ kh«ng chÞu sù can thiÖp vÒ tiÒn l­¬ng, ®Ò b¹t cña gi¸m ®èc chi nh¸nh. KTVNB kh«ng kiÓm to¸n t¹i nh÷ng bé phËn, ®¬n vÞ cã ng­êi th©n cña m×nh c«ng t¸c. §¶m b¶o sù ph©n t¸ch chøc n¨ng: kh«ng ®­îc giao nhiÖm vô kiÓm to¸n néi bé thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô kh«ng n»m trong ph¹m trï kinh tÕ nh­ tham gia trùc tiÕp vµo quy tr×nh ho¹t ®éng nghiÖp vô, KTNB ph¶i cã mét vÞ trÝ phï hîp trong néi bé ng©n hµng vµ thùc thi nhiÖm vô cña m×nh mét c¸ch ®éc lËp vµ kh¸ch quan. (4) VÞ thÕ cña kiÓm to¸n néi bé trong ng©n hµng. Bé phËn kiÓm to¸n néi bé trùc thuéc trùc tiÕp Ban tæng Gi¸m ®èc ng©n hµng chÞu sù chØ ®¹o cña ban Tæng gi¸m ®èc chøc n¨ng chø kh«ng ph¶i tõ bÊt cø mét cÊp nµo kh¸c. Ban kiÓm to¸n trong nh÷ng tr­êng hîp ph¸t hiÖn sai ph¹m cña thµnh viªn Ban Tæng gi¸m ®èc cã quyÒn b¸o c¸o cho héi ®ång qu¶n trÞ. Bé phËn kiÓm to¸n néi bé t¹i chi nh¸nh cã quyÒn b¸o c¸o trùc tiÕp cho ban kiÓm to¸n cÊp trªn, kh«ng cÇn sù chÊp thuËn cña gi¸m ®èc chi nh¸nh. Bé phËn kiÓm to¸n néi bé cã quyÒn ®­îc nhËn th«ng tin vÒ nh÷ng nghÞ quyÕt cña ban gi¸m ®èc ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh. Bé ph©n kiÓm to¸n néi bé ®­îc quyÒn tiÕp cËn kh«ng h¹n chÕ c¸c hå s¬, th«ng tin t¹i c¸c bé phËn ®­îc kiÓm to¸n. C¸c quy chÕ vÒ tæ chøc, ho¹t ®éng tr­íc khi c«ng bè ®­îc göi cho bé phËn kiÓm to¸n néi bé ®Ó xin ý kiÕn. (5) X©y dùng kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ thùc hiÖn kiÓm to¸n cÇn ®Þnh h­íng theo rñi ro. Ho¹t ®éng kiÓm to¸n cña kiÓm to¸n néi bé ph¶i bao trïm lªn mäi quy tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng, cã l­u ý ®Õn quy m« vµ møc ®é rñi ro cña c¸c ho¹t ®éng kinh doanh. KiÓm to¸n néi bé cÇn x©y dùng kÕ ho¹ch kiÓm to¸n dµi h¹n vµ kÕ ho¹ch ng¾n h¹n. ViÖc lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ph¶i ®Þnh h­íng theo møc ®é rñi ro. §èi víi kÕ ho¹ch dµi h¹n cÇn ®¶m b¶o mäi quy tr×nh ho¹t ®éng vµ kinh doanh còng nh­ c¸c bé phËn ®ãng ngoµi trô së chÝnh ph¶i ®­îc kiÓm tra sau mét kho¶ng thêi gian thÝch hîp. §èi víi ho¹t ®éng cã nhiÒu rñi ro, nh÷ng lÜnh vùc träng yÕu th× ph¶i ®­îc kiÓm to¸n hµng n¨m, cßn l¹i ph¶i ®­îc kiÓm to¸n Ýt nhÊt 3 n¨m mét lÇn. KÕ ho¹ch kiÓm to¸n ph¶i ®­îc ban gi¸m ®èc phª duyÖt vµ ®­îc ghi chÐp ®Çy ®ñ b»ng v¨n b¶n. Nh÷ng ®iÒu chØnh c¬ b¶n trong kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ph¶i ®­îc sù phª duyÖt cña ban gi¸m ®èc. Ph¶i th­êng xuyªn rµ so¸t l¹i vµ kh«ng ngõng hoµn thiÖn c«ng t¸c lËp kÕ ho¹ch, ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n vµ chÊt l­îng kiÓm to¸n. Chu kú kiÓm to¸n kh«ng ®Òu ®Æn ®Ó c¸c ®¬n vÞ kiÓm to¸n kh«ng thÓ ®èi phã víi kÕ ho¹ch kiÓm to¸n. Ngoµi ra, cÇn ph¶i ®¶m b¶o sao cho bÊt cø lóc nµo còng cã thÓ tiÕn hµnh kiÓm to¸n ®Æc biÖt ngoµi kÕ ho¹ch (nÕu cÇn thiÕt) khi c¸c sai ph¹m ®· trë lªn râ rµng hoÆc cã khi yªu cÇu vÒ th«ng tin nhÊt ®Þnh. (6) Thay ®æi ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n Lùa chän ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n phï hîp tuú theo môc ®Ých yªu cÇu cña cuéc kiÓm to¸n. Ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n chung nªn theo h­íng chuyÓn dÞch träng t©m kiÓm tra tõ kiÓm to¸n tõng tr­êng hîp riªng lÎ sang kiÓm to¸n hÖ thèng vµ kiÓm to¸n chøc n¨ng nh­ : kiÓm to¸n tæ chøc quy tr×nh ho¹t ®éng, kiÓm to¸n viÖc qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt rñi ro, còng nh­ tÝnh hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc cña c¬ chÕ ®iÒu tra néi bé cµi dÆt trong c¸c quy tr×nh ho¹t ®éng vµ kinh doanh cña ng©n hµng. CÇn ph¶i x¸c ®Þnh c¸c b¶ng mÉu c©u hái ®Ó sö dông trong kiÓm to¸n gióp kiÓm to¸n viªn nhanh chãng x¸c ®Þnh ®óng ®iÒm yÕu cña lÜnh vùc kiÓm to¸n. Thø n¨m, cÇn cã sù céng t¸c tèt h¬n gi÷a c¸c c¬ quan gi¸m s¸t ng©n hµng, víi kiÓm to¸n tõ bªn ngoµi, víi kiÓm to¸n néi bé. VÝ dô, thanh tra ng©n hµng cÇn thay ®æi ph­¬ng ph¸p c«ng t¸c cña m×nh: t¨ng c­êng thanh tra th«ng qua ph­¬ng ph¸p gi¸m s¸t tõ xa; thanh tra ng©n hµng nªn ®Þnh kú trao ®æi víi kiÓm to¸n néi bé cña ng©n hµng ®Ó cã thÓ bµn b¹c vÒ c¸c lÜnh vùc rñi ro ®· ®­îc x¸c ®Þnh vµ vÒ biÖn ph¸p h¹n chÕ rñi ro thanh tra ng©n hµng cã thÓ yªu cÇu c¸c tµi chÝnh tÝn dïng khi ký hîp ®ång kiÓm to¸n b¸o c¸o quyÕt n¨m v¬Ý c«ng ty kiÓm to¸n ®éc lËp: yªu cÇu c«ng ty kiÓm to¸n ®éc lËp ph¶i ph¸t hµnh mét “ Th­ qu¶n lý”, trong ®ã ®Ò cËp nh÷ng ®iÓm yÕu kÐm liªn quan ®Õn hÖ thèng kÕ to¸n còng nh­ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ, lµm râ nh÷ng sai ph¹m nghiªm träng trong n¨m ho¹t ®éng. “ Th­ qu¶n lý” cña c«ng ty kiÓm to¸n ®éc lËp cïng víi b¸o c¸o kiÓm to¸n quyÕt to¸n n¨m kh«ng chØ nép cho ®¬n vÞ ng©n hµng th­¬ng m¹i ®­îc kiÓm to¸n mµ cßn ph¶i nép cho thanh tra ng©n hµng. KÕt thóc cuéc kiÓm to¸n, thanh tra ng©n hµng cã thÓ th¶o luËn, yªu cÇu kiÓm to¸n tõ bªn ngoµi cho biÕt sù ®¸nh gi¸ cña hä vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vÒ kiÓm to¸n néi bé cña ng©n hµng th­¬ng m¹i ®­îc kiÓm to¸n, còng nh­ b¸o c¸o vÒ nh÷ng rñi ro, sai sãt nghiªm träng ®­îc ph¸t hiÖn qua kiÓm to¸n mµ ng©n hµng th­¬ng m¹i cÇn cã biÖn ph¸p kh¾c phôc ngay. Trong tr­êng hîp ®ét xuÊt, cÇn thiÕt: VÝ dô: nÕu cã biÓu hiÖn sai ph¹m nghiªm träng, trong khi ®ã kiÓm to¸n néi bé cña ng©n hµng th­¬ng m¹i yÕu kÐm, thanh tra ng©n hµng míi nªn thùc hiÖn thanh tra t¹i chç. §ång thêi, khi thanh tra t¹i chç, c¸n bé thanh tra ng©n hµng nhµ n­íc cÇn ph¶i lµ nh÷ng chuyªn gia vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô ng©n hµng, cã kü n¨ng kiÓm tra, thanh tra ®Ó ph¸t hiÖn nhanh b¶n chÊt vÊn ®Ò sai ph¹m, tr¸nh g©y phiÒn hµ cho ®¬n vÞ ng©n hµng. ChÊt l­îng ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé nãi chung, cña bé phËn kiÓm to¸n néi bé nãi riªng lµ yÕu tè c¬ b¶n ¶nh h­ëng lín ®Õn hiÖu qu¶, an toµn ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ ng©n hµng th­¬ng m¹i. §Ó ho¹t ®éng nµy ngµy cµng tèt, hoµn thiÖn th× b¶n th©n tõng ng©n hµng th­¬ng m¹i, vµ c¸c c¬ quan gi¸m s¸t ng©n hµng ph¶i gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò toµn diÖn h¬n. KÕt luËn Cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña hÖ thèng ng©n hµng vµ sù héi nhËp quèc tÕ th× rñi ro còng cã tÝnh ®a d¹ng ho¸ vµ phøc t¹p h¬n, nhÊt lµ khi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam ¸p dông kinh doanh c¸c s¶n phÈm míi ®ang ®­îc thùc hiÖn tæ nhiÖm vô cña m×nh, ®ßi hái ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé còng ph¶i cã sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ vÒ c«ng t¸c lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n, ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n vµ chÊt l­îng kiÓm to¸n. Sù an toµn, hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng lµ môc tiªu ho¹t ®émg chñ yÕu cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé. V× vËy, ®Ó tr¸nh nh÷ng thÊt tho¸t cã thÓ ®e do¹ tíi sù tån t¹i cña ng©n hµng trong t­¬ng lai. Yªu cÇu lµ ph¶i thiÕt lËp ®­îc mét hÖ thèng kiÓm to¸n néi ®Çy ®ñ vµ hiÖu qu¶. Cã nh­ vËy th× kiÓm to¸n néi bé míi cã thÓ hoµn thµnh ®­îc nhiÖm vô ®Æt ra vµ lµ mét c«ng cô qu¶n lý cã hiÖu qu¶ cña ban l·nh ®¹o. Mét lÇn n÷a em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o NguyÔn ThÞ Hång Thuý ®· tËn tÝnh gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò tµi nµy. Tuy nhiªn do vèn kiÕn thøc cßn h¹n chÕ ®Ò ¸n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong ®­îc sù gãp ý cña c« gi¸o vµ c¸c b¹n ®Ó ®Ò ¸n ®­îc hoµn chØnh h¬n. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o S¸ch KiÓm to¸n tµi chÝnh: Chñ biªn GS -TS NguyÔn Quang Quynh. s¸ch KiÓm to¸n néi bé hiÖn ®¹i: Victor Zbrink and Herbert Witt do tËp thÓ gi¸o viªn khoa KiÓm to¸n- §HKTQD dÞch. Qu¶n trÞ ng©n hµng th­¬ng m¹i: Peter S.Rose. S¸ch tµi liÖu vÒ KiÓm to¸n néi bé:PGS, PTS §Æng V¨n Thanh, Vô tr­ëng vô C§KT-BTC. T¹p chÝ KiÓm to¸n sè: 4/2000. Chuyªn ®Ò kiÓm to¸n:1,2/2000. T¹p chÝ KiÓm to¸n sè: 2,3/1998. T¹p chÝ ng©n hµng sè:1,2,7,9/2003. T¹p chÝ ng©n hµng sè:1,2,3,6/2002. T¹p chÝ ng©n hµng sè:9,10/2001. T¹p chÝ ng©n hµng sè:4,10/1998. T¹p chÝ ng©n hµng sè:5/1997. Môc lôc Trang