Đề tài Bàn về hệ thống lãi suất tín dụng ở Việt Nam hiện nay

t gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh­ng cã sù ­u ®·i víi vïng nói, h¶i ®¶o, cho ng­êi nghÌo vay, hç trî viÖc lµm ë thµnh thÞ, sinh viªn, ... + Tõ viÖc quy ®Þnh nhiÒu l·i suÊt kh¸c nhau Ng©n hµng Nhµ n­íc chØ thùc hiÖn qu¶n lý l·i suÊt trÇn cho vay vµ sµn l·i suÊt tiÒn göi. + Thùc hiÖn thu hÑp dÇn kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay b»ng néi tÖ vµ ngo¹i tÖ. + N©ng l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n lªn gÇn b»ng l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n nh»m kÝch thÝch thay ®æi c¬ c©ó ®Çu t­, ph¸t triÓn c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho nÒn kinh tÕ . Cuèi n¨m 1997, LuËt Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam vµ LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông ra ®êi ®¸nh dÊu mét b­íc ph¸t triÓn míi trong ho¹t ®éng Ng©n hµng. §iÒu 18 LuËt Ng©n hµng Nhµ n­íc ghi : ” Ng©n hµng Nhµ n­íc x¸c ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n, l·i suÊt t¸i cÊp vèn”. Cã thÓ hiÓu ®©y lµ c¨n cø ph¸p lý, c¬ héi ®Ó Ng©n hµng Nhµ n­íc thùc hiÖn nh÷ng c¶i c¸ch míi trong chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh l·i suÊt, t¨ng c­êng tÝnh h­íng dÉn. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam cã nh÷ng biÕn chuyÓn kh¸ phøc t¹p, trong tõng thêi kú ph¸t triÓn Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam ®· ®iÒu hµnh l·i suÊt nh­ thÕ nµo ? ch­¬ng ii : thùc tr¹ng ®iÒu hµnh l·i suÊt tÝn dông ë viÖt nam hiÖn nay vµ ®Þnh h­íng ®iÒu hµnh l·i suÊt tÝn dông thêi gian tíi . I. §iÒu hµnh l·i suÊt tÝn dông ë ViÖt Nam - ­u nh­îc ®iÓm vµ t¸c dông ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n­íc: Trong qu¸ tr×nh vËn hµnh l·i suÊt cÇn tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c sau: + L·i suÊt thùc ph¶i nhá h¬n hoÆc b»ng tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. + L·i suÊt danh nghÜa = ( L·i suÊt thùc + tû lÖ l¹m ph¸t dù kiÕn ), nghÜa lµ ph¶i theo dâi l·i suÊt trªn thÞ tr­êng vèn vµ tû lÖ tr­ît gi¸ ®Ó ®iÒu chØnh kÞp thêi vµ linh ho¹t. + L·i suÊt huy ®éng vèn danh nghÜa ph¶i cao h¬n tû lÖ l¹m ph¸t ®Ó khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm, tr¸nh tÝch luü vµng, ngo¹i tÖ. + L·i suÊt cho vay trung b×nh ph¶i cao h¬n l·i suÊt huy ®éng trung b×nh, kho¶n chªnh lÖch chÝnh lµ l·i suÊt gép cña ng©n hµng ®Ó bï ®¾p chi phÝ, phÝ, dù tr÷ b¾t buéc, ®Ò phßng rñi ro vµ cã l·i, ®¶m b¶o hµi hoµ 3 mÆt lîi Ých cña ng­êi göi tiÒn, ng­êi vay vµ b¶n th©n ng©n hµng. + L·i suÊt ng¾n h¹n thÊp h¬n l·i suÊt dµi h¹n. + L·i suÊt néi tÖ ph¶i t­¬ng ®­¬ng l·i suÊt ngo¹i tÖ ( ®· trõ tr­ît gi¸ ) . + L·i suÊt ph¶i b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ . Nh÷ng nguyªn t¾c trªn vËn dông trong ®iÒu hµnh l·i suÊt ë ViÖt Nam kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®­îc tu©n thñ triÖt ®Ó. Nguyªn nh©n lµ do nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong giai ®o¹n qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa x· héi vµ chuyÓn ®æi c¬ chÕ biÕn ®éng rÊt phøc t¹p. Ch¼ng h¹n nh­ trong thêi kú l¹m ph¸t phi m· th× chóng ta ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt rÊt cao song vÉn kh«ng h¬n tû lÖ l¹m ph¸t. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ cßn non trÎ thiÕu thèn c¬ së vËt chÊt kü thuËt, ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t­ dµi h¹n chóng ta ®· ®Ó l·i suÊt cho vay dµi h¹n thÊp h¬n l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n v.v... C¨n cø vµo c¸c yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ cô thÓ cña ®Êt n­íc vµ sù chØ ®¹o h­íng dÉn cña Nhµ n­íc, Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam ®· can thiÖp ®iÒu chØnh l·i suÊt tÝn dông phï hîp víi tõng thêi kú. ViÖc ®iÒu hµnh l·i suÊt thùc tÕ diÔn ra nh­ thÕ nµo? møc ®é can thiÖp trùc tiÕp cña Nhµ n­íc ®èi víi l·i suÊt thay ®æi ra sao ? L·i suÊt ®· thùc sù ph¸t huy ®­îc vai trß cña m×nh hay ch­a ? Tr¶ lêi cho nh÷ng c©u hái Êy chóng ta cÇn xem xÐt cô thÓ qua c¸c giai ®o¹n ®iÒu hµnh l·i suÊt. Cô thÓ chia thµnh c¸c giai ®o¹n sau : + Giai ®o¹n tõ tr­íc th¸ng 3 - 1989. + Giai ®o¹n tõ th¸ng 3 - 1989 ®Õn th¸ng 10 - 1993. + Giai ®o¹n tõ th¸ng 10 - 1993 ®Õn 01 - 01 - 1996. +Giai ®o¹n tõ sau ngµy 01-01-1996. 1. Giai ®o¹n tõ tr­íc th¸ng 3 - 1989: §©y lµ thêi kú ®iÒu hµnh l·i suÊt theo c¬ chÕ l·i suÊt ©m. Trong giai ®o¹n nµy tuú tõng thêi gian Ng©n hµng Nhµ n­íc cã ®iÒu chØnh l·i suÊt nh­ng do l¹m ph¸t phi m· ( tû lÖ l¹m ph¸t n¨m 1986 lµ 747,7% , n¨m 1987 lµ 301,3% ) nªn l·i suÊt lu«n ë t×nh tr¹ng ©m: + L·i suÊt tiÒn göi nhá h¬n møc l¹m ph¸t . + L·i suÊt cho vay thÊp h¬n møc l·i suÊt huy ®éng. HÖ thèng l·i suÊt ©m cã nhiÒu tiªu cùc: + Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn ®i víi yªu cÇu rót bít tiÒn trong l­u th«ng, gi¶i to¶ ¸p lùc cña tiÒn ®èi víi gi¸ c¶ hµng ho¸ bÞ h¹n chÕ nhiÒu. + Nhu cÇu vay vèn t¨ng lªn kh«ng thùc chÊt t¹o lîi nhuËn gi¶ cho doanh nghiÖp. + Ng©n hµng bao cÊp cho kh¸ch hµng qua l·i suÊt t¹o lç kh«ng ®¸ng cã cho ng©n hµng, ng©n hµng kh«ng thÓ kinh doanh b×nh th­êng, l·i suÊt hoµn toµn do Nhµ n­íc quyÕt ®Þnh theo ý muèn chñ quan. Tõ ®ã h×nh thµnh nªn c¸c kÕt qu¶ tr¸i ng­îc nhau, bÊt hîp lý gi÷a ng­êi göi tiÒn, ng©n hµng vµ ng­êi vay vèn. Ng­êi ta ®· vÝ viÖc göi tiÒn tiÕt kiÖm nh­ lµ viÖc b¸n mét con tr©u lÊy tiÒn göi vµo ng©n hµng, khi rót tiÒn ra th× sè tiÒn Êy ch¼ng mua næi c¸i d©y thõng. 2. Giai ®o¹n tõ th¸ng 3 - 1989 ®Õn th¸ng 10 - 1993: Thêi kú nµy Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· chñ ®éng sö dông c«ng cô l·i suÊt, chuyÓn tõ l·i suÊt ©m sang l·i suÊt d­¬ng. §Ó thu hót tiÒn thõa trong l­u th«ng vÒ, kiÒm chÕ l¹m ph¸t, Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· n©ng l·i suÊt huy ®éng lªn rÊt cao trong mét thêi gian ng¾n: l·i suÊt kh«ng kú h¹n lµ 9% / th¸ng tøc lµ 108% / n¨m, l·i suÊt tiÕt kiÖm kú h¹n 3 th¸ng lµ 12% / th¸ng tøc lµ 144%/n¨m. ViÖc lµm ®ã ®· thu hót mét khèi l­îng tiÒn lín trong l­u th«ng, t¨ng nguån vèn tÝn dông, gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t. Siªu l¹m ph¸t bÞ chÆn ®øng nhanh chãng, sau ®ã x¶y hiÖn t­îng gi¶m l¹m ph¸t vµo th¸ng 5 ®Õn th¸ng 7 / 1989, ®­îc æn ®Þnh víi møc thÊp cho tíi th¸ng 6 / 1990. Gi¸ vµng, ®«la Mü gi¶m ®¸ng kÓ chøng tá lßng tin cña d©n c­ ®èi víi ®ång néi tÖ ®­îc phôc håi. ChÝnh s¸ch l·i suÊt trªn ®· cã hiÖu qu¶ tøc th× nh­ng chØ thÝch hîp víi nh÷ng bèi c¶nh lÞch sö nhÊt ®Þnh v× ®©y chØ lµ biÖn ph¸p can thiÖp trùc tiÕp vµo thÞ tr­êng tiÒn tÖ t­¬ng tù nh­ viÖc Ên ®Þnh gi¸ b»ng c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh cña Nhµ n­íc cho hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng.Tõ 20/3/ 1990 ®Õn th¸ng 11/ 1990 Ng©n hµng Nhµ n­íc vÉn ®Ó l·i suÊt tiÕt kiÖm kú h¹n 3 th¸ng lµ 4%, tiÒn göi kh«ng kú h¹n lµ 1,8%/ th¸ng, l·i suÊt cho vay c¸c tæ chøc kinh tÕ lµ 2,4%/ th¸ng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn göi lµ 1,6%/ th¸ng, do vËy Nhµ n­íc ph¶i bï lç cho ng©n hµng h¬n 400 tû ®ång. Thùc tÕ l·i suÊt ë ViÖt Nam biÕn ®éng hÕt søc thÊt th­êng vµ hÖ thèng th«ng tin sè liÖu ch­a cho phÐp dù ®o¸n tû lÖ l¹m ph¸t chÝnh x¸c, do ®ã khi lÊy l¹m ph¸t lµm c¬ së quy ®Þnh møc l·i suÊt ®· lµm cho møc l·i suÊt thùc tÕ dao ®éng m¹nh, sù æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« kh«ng duy tr× ®­îc trong thêi gian dµi. Nöa cuèi n¨m 1990 vµ ®Çu n¨m 1992 l¹m ph¸t l¹i quay trë l¹i. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, th¸ng 6/ 1992,Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam cã sù ®iÒu chØnh l·i suÊt theo h­íng l·i suÊt d­¬ng vµ ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt quan träng trong ho¹t ®éng tÝn dông cña hÖ thèng ng©n hµng: + ChuyÓn l·i suÊt ©m qua l·i suÊt d­¬ng tøc lµ l·i suÊt tiÒn göi cao h¬n møc l¹m ph¸t vµ l·i suÊt cho vay cao h¬n l·i suÊt huy ®éng, xö lý hµi hoµ lîi Ých cña ng­êi göi tiÒn, ng­êi vay vèn vµ tæ chøc tÝn dông. + Xo¸ bá bao cÊp qua l·i suÊt ng©n hµng, chuyÓn ho¹t ®éng ng©n hµng sang kinh doanh thùc sù. Nhê kiÒm chÕ ®­îc l¹m ph¸t, gi¶m ®­îc gi¸ ®«la, vµng, tõ th¸ng 6 / 1992 Ng©n hµng ®· gi¶m dÇn l·i suÊt tiÕt kiÖm vµ tõ th¸ng 8 / 1992 thùc hiÖn l·i suÊt d­¬ng. Tuy vËy trong giai ®o¹n nµy cßn mét sè tån t¹i: + §èi víi tõng ngµnh kinh tÕ ( c«ng - n«ng - th­¬ng nghiÖp ) cã møc l·i suÊt riªng. + §èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ( quèc doanh vµ ngoµi quèc doanh ) cã ph©n biÖt l·i suÊt. ChÝnh v× vËy ch­a khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh mét c¸ch b×nh ®¼ng. 3.Giai ®o¹n tõ 01 - 01 - 1993 ®Õn 01 - 01 - 1996: Ng©n hµng Nhµ n­íc võa ¸p dông l·i suÊt trÇn cho vay võa ¸p dông l·i suÊt tho¶ thuËn. a. L·i suÊt trÇn: L·i suÊt trÇn cho vay doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ 1,8%/ th¸ng , cho vay thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh lµ 2,1%/ th¸ng. b. L·i suÊt tho¶ thuËn: Tr­êng hîp c¸c ng©n hµng kh«ng huy ®éng ®ñ vèn ®Ó cho vay theo l·i suÊt quy ®Þnh ph¶i ph¸t hµnh kú phiÕu víi l·i suÊt cao h¬n th× ®­îc ¸p dông l·i suÊt tho¶ thuËn: l·i suÊt huy ®éng cã thÓ cao h¬n l·i suÊt tiÕt kiÖm cïng kú h¹n lµ 0,2%/ th¸ng vµ cho vay cao h¬n møc trÇn 2,1%/ th¸ng. Trªn thùc tÕ kho¶ng 30 - 60% tæng d­ nî lóc bÊy giê lµ tõ c¸c kho¶n cho vay b»ng l·i suÊt tho¶ thuËn vµ phÇn lín lµ cho vay doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ hé n«ng d©n víi l·i suÊt phæ biÕn lµ 2,3% - 3,5%/ th¸ng. Víi møc l¹m ph¸t n¨m 1993 lµ 5,2%, l·i suÊt thùc cña ta trë nªn qu¸ cao ( l·i suÊt thùc tiÒn göi tiÕt kiÖm lµ 11,6%/ n¨m, l·i suÊt thùc cho vay theo l·i suÊt trÇn lµ 20%/ n¨m ) l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm cña ta cao gÊp 1,1 lÇn cña Hµn Quèc, 3,7 lÇn cña Mü, l·i suÊt cho vay cao gÊp 1,5 lÇn cña §øc vµ 4,2 lÇn cña Mü. Vµo cuèi n¨m 1995, møc l·i suÊt trÇn cña ViÖt Nam lµ 2,1%/ th¸ng ( 25,2%/ n¨m ) sau khi trõ ®i tû lÖ l¹m ph¸t 12,7% cßn 12,5%/ n¨m trong khi lîi nhuËn b×nh qu©n cña toµn bé nÒn kinh tÕ ch­a v­ît møc 6,5%/ n¨m cho nªn nhiÒu ng©n hµng th­¬ng m¹i trë nªn thõa vèn, dï nÒn kinh tÕ cßn rÊt thiÕu vèn nh­ng l·i suÊt cho vay qu¸ cao, v­ît qu¸ kh¶ n¨ng thanh to¸n so víi lîi nhuËn. Mét sè ng©n hµng th­¬ng m¹i chñ ®éng h¹ l·i suÊt cho vay, chuyÓn sang ®Çu t­ bÊt ®éng s¶n hoÆc tµi trî cho th­¬ng m¹i b¸n hµng tr¶ gãp thËm chÝ ®Çu t­ vµo tr¸i phiÕu Ng©n hµng Nhµ n­íc hµng ngh×n tû ®ång víi l·i suÊt thÊp ®Ó ” *tiªu thô” vèn d­íi gi¸ mua vµo nh­ng an toµn. NhiÒu doanh nghiÖp vµ nhµ ®Çu t­ ®· chuyÓn vèn sang nhËp hµng tr¶ chËm lÊy tiÒn ViÖt Nam , göi tiÕt kiÖm lÊy l·i cao, ngµy cµng cã xu h­íng khuyÕn khÝch nhËp khÈu, k×m h·m xuÊt khÈu, doanh sè tÝn dông ng©n hµng ®· mét phÇn nh­êng chç cho doanh sè tÝn dông th­¬ng m¹i trong khi LuËt Th­¬ng phiÕu vµ Hèi phiÕu cña ViÖt Nam ch­a cã, lµm ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng bÞ thu hÑp. Víi c¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn cã thÓ hiÓu lµ ®· tù do ho¸ mét phÇn l·i suÊt hoÆc ®ã lµ c¬ chÕ cho vay víi l·i suÊt t­¬ng øng ®i ®«i víi mét biªn ®é dao ®éng nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, møc chªnh lÖch gi÷a sµn tiÒn göi vµ trÇn cho vay rÊt lín tõ 0,7% - 1,0%/ th¸ng lµm cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cã lîi nhuËn qu¸ cao trong khi doanh nghiÖp vµ hé n«ng d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n. Tõ thùc tÕ nµy kú häp thø 8 Quèc héi kho¸ IX th¸ng 8/ 1995 cïng víi NghÞ quyÕt bá thuÕ doanh thu trong ho¹t ®éng tÝn dông ng©n hµng ®· yªu cÇu c¸c ng©n hµng tiÕt kiÖm chi phÝ ho¹t ®éng vµ khèng chÕ møc chªnh lÖch l·i suÊt cho vay huy ®éng vµ cho vay b×nh qu©n lµ 0,35%/th¸ng, ®©y lµ c¨n cø ®Ó ra ®êi c¬ chÕ l·i suÊt trÇn vµ møc khèng chÕ tõ 01/ 01/ 1996. 4. Giai ®o¹n tõ sau 01 - 01 - 1996 ®Õn nay: 4.1. C¬ chÕ qu¶n lý l·i suÊt tÝn dông th«ng qua møc khèng chÕ 0,35%: Theo quyÕt ®Þnh sè 381/ Q§ - NH1 ngµy 28/ 12/ 1995 tõ 01/ 01/ 1996 Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay tèi ®a vµ møc chªnh lÖch 0,35% thay cho viÖc ®iÒu hµnh theo l·i suÊt cho vay, l·i suÊt tiÒn göi chi tiÕt vµ l·i suÊt tho¶ thuËn quy ®Þnh tr­íc ®ã VÒ l·i suÊt trÇn : do quy m« vµ ®Þa bµn ho¹t ®éng kh¸c nhau nªn Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cã ph©n biÖt nh­ sau: + TrÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n: lµ møc l·i suÊt thÊp nhÊt, ¸p dông cho khu vùc thµnh thÞ. + TrÇn l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n: cao h¬n l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n mét Ýt do thêi h¹n dµi dÔ gÆp rñi ro. + TrÇn l·i suÊt cho vay trªn ®Þa bµn n«ng th«n: cao h¬n trÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n vµ trung - dµi h¹n do ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng ë ®Þa bµn n«ng th«n khã kh¨n h¬n thµnh thÞ. + TrÇn l·i suÊt cho vay cña quü tÝn dông ®èi víi c¸c thµnh viªn: lµ trÇn l·i suÊt cho vay cao nhÊt do quü tÝn dông míi lËp thÝ ®iÓm, quy m« nhá bÐ, chi phÝ ho¹t ®éng cao. VÒ møc khèng chÕ 0,35%/ th¸ng ®èi víi chªnh lÖch b×nh qu©n gi÷a vèn cho vay(®Çu ra ) vµ huy ®éng vèn ( ®Çu vµo ) ë mçi ng©n hµng. Tõ ®ã ®· h×nh thµnh mét hµnh lang vËn ®éng hîp ph¸p cña vèn tÝn dông vÒ ph­¬ng diÖn gi¸ c¶ cña nã ®ã lµ mét hµnh lang mµ ®­êng biªn cøng lµ møc l·i suÊt trÇn cho vay cßn ®­êng biªn cßn l¹i th× kh«ng ®ùîc cè ®Þnh mµ ®­îc thay thÕ b»ng møc chªnh lÖch b×nh qu©n gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng cña mét chu kú kinh doanh tÝn dông ë mçi ng©n hµng kh«ng ®­îc qu¸ 0,35%/ th¸ng. Tuy vËy kiÓm chøng trªn thùc tÕ qua h¬n mét n¨m thùc hiÖn, viÖc khèng chÕ trùc tiÕp ®èi víi ng©n hµng th­¬ng m¹i ®· béc lé nhiÒu tån t¹i, v­íng m¾c vµ h¹n chÕ vÒ hiÖu lùc thi hµnh. Thø nhÊt: Theo tµi liÖu vÒ t×nh h×nh chªnh lÖch l·i suÊt n¨m 1996 vµ 6 th¸ng ®Çu n¨m 1997 cho thÊy phÇn lín ng©n hµng th­¬ng m¹i cã møc chªnh lÖch thùc tÕ b×nh qu©n ®¹t d­íi 0,35%/ th¸ng lµ do :chÊt l­îng tÝn dông ch­a cao, nî khã ®ßi ph¸t sinh lµm gi¶m doanh thu, vèn huy ®éng t¨ng m¹nh, nh­ng tÝn dông t¨ng tr­ëng chËm do tû lÖ nhu cÇu vay vèn cña tæ chøc kinh tÕ vµ c¸ nh©n kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cao, ng©n hµng th­¬ng m¹i bÞ ø ®äng vèn t¹m thêi chi phÝ t¨ng mµ doanh thu gi¶m, tiÒn göi kú h¹n 3 th¸ng chiÕm tû träng lín ®· lµm t¨ng sè l·i ph¶i tr¶, d­ nî cho vay t¨ng kh¸ nh­ng l·i suÊt cho vay gi¶m, nhiÒu ng©n hµng th­¬ng m¹i cho vay chñ yÕu b»ng ngo¹i tÖ víi møc chªnh lÖch l·i suÊt thÊp ( 2% - 2,5%/ n¨m ) chiÕm kho¶ng 30% tæng d­ nî cho vay. Nh­ vËy néi dung kinh tÕ cña chØ tiªu chªnh lÖch l·i suÊt chØ ph¶n ¸nh thu nhËp thùc tÕ cña ng©n hµng th­¬ng m¹i, kh«ng ph¶n ¸nh t×nh h×nh chi phÝ vµ viÖc khèng chÕ chi phÝ theo møc chªnh lÖch l·i suÊt 0,35%/ th¸ng. Thø hai: §Ó chÊp hµnh ®óng møc khèng chÕ 0,35% c¸c ng©n hµng ph¶i c¨n cø vµo c¬ cÊu nguån vèn t¹i thêi ®iÓm quyÕt ®Þnh cho vay ®Ó x¸c ®Þnh l·i suÊt huy ®éng b×nh qu©n tõ ®ã míi cã thÓ x¸c ®Þnh l·i suÊt cho vay, viÖc ®ã hÕt søc phøc t¹p vµ kh«ng bao giê ®¹t ®­îc sù chÝnh x¸c, v× nguån vèn ng©n hµng kh«ng ngõng biÕn ®æi hµng ngµy, hµng giê, cho dï ë thêi ®iÓm ng©n hµng quyÕt ®Þnh l·i suÊt cho vay quy ®Þnh møc chªnh lÖch £ 0,35% th× kÕt qu¶ còng chØ mang tÝnh thêi ®iÓm, v× sau ®ã do sù biÕn ®æi c¬ cÊu cña nguån vèn, møc chªnh lÖch nµy sÏ thay ®æi trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång t×n dông. Thø ba: ViÖc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh chªnh lÖch l·i suÊt trùc tiÕp ®èi víi tõng ng©n hµng th­¬ng m¹i lµ kh«ng thÓ lµm ®­îc. V×: + §Æc ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn kinh doanh cña c¸c lo¹i h×nh ng©n hµng th­¬ng m¹i kh¸c nhau,chªnh lÖch l·i suÊt cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i lµ kh¸c nhau nªn quy ®Þnh mét møc chªnh lÖch chung lµ kh«ng hîp lý. + C¶ n­íc hiÖn cã h¬n 9000 ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ gÇn 1000 Quü tÝn dông nh©n d©n, Ng©n hµng trung ­¬ng lµm sao cã thÓ kiÓm tra viÖc chÊp hµnh theo quy ®Þnh kú th¸ng,quý ®åi víi tõng ®¬n vÞ ? V¶ l¹i nÕu kiÓm tra hÕt th× sÏ tèn kÐm, mµ kh«ng kiÓm tra th× hiÖu lùc thi hµnh rÊt h¹n chÕ. + Ho¹t ®éng tÝn dông cña ng©n hµng th­¬ng m¹i cã tÝnh kú h¹n, viÖc huy ®éng vèn vµ cho vay viÖc thu - chi l·i sÏ x¶y ra t×nh tr¹ng ” thu dån” hoÆc ” chi dån” trong mét thêi gian ng¾n. ChÕ ®é tµi chÝnh hiÖn hµnh ch­a quy ®Þnh cô thÓ vÒ viÖc trÝch tr­íc, ph©n bæ ®Òu ®Æn vµ ®Çy ®ñ c¸c kho¶n thu - chi trong n¨m theo th«ng lÖ quèc tÕ. C¸c ng©n hµng sÏ cã quý lç, quý l·i, nªn cã n¨m chªnh lÖch l·i suÊt nhá h¬n 0,35%, cã n¨m lín h¬n 0,35% kh«ng phô thuéc hoµn toµn vµo nç lùc chñ quan cña mçi ng©n hµng, v× vËy viÖc khèng chÕ vµ xö lý chªnh lÖch lµ viÖc lµm khã kh¨n. Thø t­: ViÖc khèng chÕ chªnh lÖch l·i suÊt 0,35% cã ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng tÝn dông cña ng©n hµng th­¬ng m¹i , biÓu hiÖn lµ: + Khi l·i suÊt huy ®éng b×nh qu©n bÞ khèng chÕ cøng nh¾c lµm gi¶m sù c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ, kh«ng khuyÕn khÝch ng©n hµng th­¬ng m¹i ®­a ra s¶n phÈm míi. + Chªnh lÖch l·i suÊt = ( L·i suÊt cho vay thùc tÕ b×nh qu©n - L·i suÊt huy ®éng thùc tÕ b×nh qu©n ) bÞ khèng chÕ tèi ®a lµ 0,35%, nghÜa lµ c¸c ng©n hµng cã chªnh lÖch l·i suÊt cµng thÊp cµng tèt sÏ kh«ng khuyÕn khÝch c¸c ng©n hµng c¹nh tranh b»ng uy tÝn vµ hiÖu qu¶ kinh doanh mµ thay vµo ®ã lµ n©ng cao l·i suÊt huy ®éng vèn. + Kh«ng khuyÕn khÝch ng©n hµng th­¬ng m¹i tËp trung huy ®éng vèn ®Çu t­ më réng cho vay trung - dµi h¹n mµ chØ tËp trung cho vay ng¾n h¹n ®Ó tr¸nh rñi ro. Ng©n hµng th­¬ng m¹i sÏ gi¶m thu l·i, t¨ng chi l·i huy ®éng vèn vµo nh÷ng th¸ng cuèi n¨m ®Ó nh»m khèng chÕ chªnh lÖch l·i suÊt d­íi 0,35% lµm kÕt qu¶ kinh doanh cña ng©n hµng kh«ng ®­îc ph¶n ¸nh chÝnh x¸c, lu©n chuyÓn vèn tÝn dông bÞ ¸ch t¾c. Do vËy h¹n chÕ tÝnh n¨ng ®éng trong ho¹t ®éng tÝn dông, g©y nªn t×nh tr¹ng khã kh¨n cho c¸c ng©n hµng, tæ chøc tÝn dông. Nh­ vËy viÖc khèng chÕ l·i suÊt huy ®éng b×nh qu©n vµ cho vay b×nh qu©n trong mét møc chªnh lÖch cè ®Þnh th× vai trß - c«ng dông vÒ mÆt qu¶n lý tµi chÝnh rÊt h¹n chÕ, hiÖu lùc thi hµnh kh«ng cao, kÕt qu¶ kh«ng ®¹t nh­ mong muèn, tr¸i l¹i nã g©y tiªu cùc ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng th­¬ng m¹i . 4.2. C¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt trÇn vµ kh«ng quy ®Þnh møc chªnh lÖch l·i suÊt tÝn dông: T¹i kú häp thø 2, th¸ng 12 - 1997 ,Quèc héi kho¸ IX cho phÐp bá møc chªnh lÖch l·i suÊt 0,35%/ th¸ng ®ång thêi thu hÑp sù c¸ch biÖt gi÷a møc l·i suÊt cho vay ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n, Ng©n hµng Nhµ n­íc quy ®Þnh c¸c møc l·i suÊt míi, rót tõ 4 trÇn l·i suÊt xuèng cßn 3 trÇn l·i suÊt : + TrÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n 1,2%/ th¸ng. + TrÇn l·i suÊt cho vay trung - dµi h¹n 1,25%/th¸ng. + TrÇn l·i suÊt quü tÝn dông cho vay thµnh viªn 1,5%/ th¸ng. ViÖc ®iÒu hµnh theo c¬ chÕ l·i suÊt trÇn cã nhiÒu ­u ®iÓm nh­: + Trong ph¹m vi trÇn c¸c tæ chøc tÝn dông ®­îc tù do Ên ®Þnh møc l·i suÊt cho vay vµ tiÒn göi cô thÓ, linh ho¹t, phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh doanh, tù chñ trong kinh doanh, c¹nh tranh lµnh m¹nh tõng b­íc tù do ho¸ l·i suÊt . + T¹o mÆt b»ng chung vÒ l·i suÊt chung trong c¶ n­íc, xo¸ bá l·i suÊt tho¶ thuËn v­ît qu¸ xa møc l·i suÊt do Ng©n hµng Nhµ n­íc quy ®Þnh. + Cã trÇn l·i suÊt sÏ b¶o vÖ lîi Ých ng­êi vay tiÒn. + §¶m b¶o vai trß qu¶n lý Nhµ n­íc cña Ng©n hµng Nhµ n­íc vÒ l·i suÊt trong giai ®o¹n ®Çu míi h×nh thµnh cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Tuy nhiªn ®©y lµ c¸ch qu¶n lý ”cøng” trong giai ®o¹n thÞ tr­êng ch­a ph¸t huy hÕt mÆt tÝch cùc, nh¹y c¶m cña nã, lîi dông møc khèng chÕ ”cøng” nµy nhiÒu tæ chøc tÝn dông cho vay ngay theo møc l·i suÊt tèi ®a, ®ông trÇn ®Ó ®¹t lîi nhuËn cao. TrÇn l·i suÊt kÐm linh ho¹t, khã ®iÒu chØnh theo quan hÖ cung - cÇu vÒ vèn vµ ®iÒu kiÖn khã kh¨n hay lîi nhuËn cña tõng vïng. Trong giai ®o¹n khñng ho¶ng vµ sau giai ®o¹n khñng ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ khu vùc vµ thÕ giíi, Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam ®· ®iÒu chØnh nhiÒu lÇn møc l·i suÊt. Cô thÓ lµ: Theo quyÕt ®Þnh sè 30/ Q§ - NHNN ngµy 17/ 01/ 1998 cña Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n­íc quy ®Þnh l·i suÊt cho vay néi tÖ lµ 1,2%/ th¸ng ( ng¾n h¹n ) vµ 1,25%/ th¸ng ( trung vµ dµi h¹n). §Æc biÖt trong 11 th¸ng n¨m 1999, Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam ( NHNNVN ) ®· 5 lÇn ®iÒu chØnh trÇn l·i suÊt, trong ®ã cã 4 lÇn h¹ trÇn l·i suÊt. Ngµy 29/ 01/ 1999, Thèng ®èc NHNNVN cã chØ thÞ sè 01/ CT - NHNN1 quy ®Þnh tõ ngµy 01/ 02/ 1999 møc trÇn l·i suÊt cho vay b»ng ®ång ViÖt Nam cña 4 ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh ®èi víi kh¸ch hµng ë khu vùc thµnh thÞ lµ 1,1%/ th¸ng ( ng¾n h¹n ) vµ h¹ cßn 1,15%/ th¸ng ( trung vµ dµi h¹n ). Møc l·i suÊt quü tÝn dông cho vay thµnh viªn vÉn gi÷ nguyªn ë møc 1,5%/ th¸ng. §Ó kÝch cÇu thªm mét b­íc vµ t¸i lËp sù b×nh ®¼ng gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, ngµy 29/ 05/ 1999 Thèng ®èc NHNNVN ban hµnh quyÕt ®Þnh sè 189/ 1999/ Q§ - NHNN 1 vÒ viÖc ®iÒu chØnh l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n, trung h¹n, dµi h¹n cho vay c¶ ë thµnh thÞ, n«ng th«n ®Òu ¸p dông møc l·i suÊt thèng nhÊt 1,15%/ th¸ng. TiÕp ®Õn, ngµy 30/ 07/ 1999, Thèng ®èc NHNNVN ®· ban hµnh quyÕt ®Þnh sè 266/ 1999/ Q§ - NHNN 1 h¹ møc trÇn l·i suÊt cho vay b»ng ®ång ViÖt Nam tõ 1,15%/ th¸ng xuèng 1,05%/ th¸ng. Riªng c¸c Hîp t¸c x· tÝn dông vµ Quü tÝn dông nh©n d©n gi÷ nguyªn trÇn l·i suÊt cho vay lµ 1,5%/ th¸ng. Ngµy 01/ 09/ 1999, Thèng ®èc NHNNVN ra chØ thÞ sè 05/1999/CT-NHNN1 h¹ møc trÇn l·i suÊt cho vay b»ng ®ång ViÖt Nam xuèng møc 0,95%/ th¸ng ë khu vùc thµnh thÞ §ång thêi ra QuyÕt ®Þnh sè 307/1999/Q§-NHNN1 quy ®Þnh l·i suÊt t¸i cÊp vèn lµ 0,7%/th¸ng. T¹i nhiÒu ng©n hµng th­¬ng m¹i nhÊt lµ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh tiÒn göi vÉn kh«ng ngõng t¨ng lªn nh­ng cho vay kh«ng hÕt. C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh ph¶i ®Çu t­ hµng ngh×n tû ®ång vµo tr¸i phiÕu Kho b¹c Nhµ n­íc thêi h¹n 1 n¨m vµ c«ng tr¸i x©y dùng Tæ quèc thêi h¹n 5 n¨m mÆc dï l·i suÊt thÊp. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®ång thêi h¹ l·i suÊt ®Ó chèng lç víi møc ®é kh¸c nhau. §Õn ®Çu th¸ng 10 n¨m 1999, l·i suÊt tiÒn göi kh«ng kú h¹n chØ cßn 0,3%/ th¸ng so víi l·i suÊt 0,5%/th¸ng ®Çu n¨m 1999, tÝnh ra gi¶m 40%, l·i suÊt tiÒn göi kú h¹n 6 th¸ng chØ cßn 0,5%/th¸ng so víi 0,75%/ th¸ng vµo ®Çu n¨m 1999 ®· gi¶m 34%. Ngµy 22/ 10/ 1999, Thèng ®èc NHNNVN ra quyÕt ®Þnh sè 383/1999/Q§-NHNN1 møc trÇn l·i suÊt cho vay b»ng ®ång ViÖt Nam ë khu vùc thµnh thÞ lµ 0,85%/ th¸ng, khu vùc n«ng th«n lµ 1%/ th¸ng. §ång thêi ra quyÕt ®Þnh sè 382/1999/Q§-NHNN1 ®iÒu chØnh l·i suÊt t¸i cÊp vèn cña Ng©n hµng Nhµ n­íc ®èi víi c¸c tæ chøc tÝn dông lµ 0,5%/ th¸ng cã hiÖu lùc tõ ngµy 01/11/1999 . Trªn c¬ së c¸c møc l·i suÊt ®ã c¸c tæ chøc tÝn dông còng quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh gi¶m c¸c møc tiÒn göi vµ huy ®éng vèn cña m×nh. KÓ tõ ngµy 25/ 10/ 1999 møc l·i suÊt tiÒn göi cña hÖ thèng Ng©n hµng c«ng th­¬ng ViÖt Nam trong toµn quèc ®iÒu chØnh gi¶m : Kh«ng kú h¹n cßn 0,15%/ th¸ng, kú h¹n 3 th¸ng cßn 0,3%/ th¸ng , kú h¹n 6 th¸ng lµ 0,4%/ th¸ng vµ kú h¹n 12 th¸ng lµ 0,5%/ th¸ng. a. C¬ së ®iÒu chØnh: ViÖc ®iÒu chØnh l·i suÊt nhiÒu lÇn nh­ vËy kh«ng h¼n do ý ®Þnh chñ quan cña Ng©n hµng Nhµ n­íc, nã xuÊt ph¸t tõ c¬ së sau: + N¨m 1998 tû lÖ l¹m ph¸t ®ét ngét t¨ng lªn 9,2% lµm l·i suÊt huy ®éng thùc gi¶m cßn 2,2%/ n¨m vÉn cao gÊp 2 lÇn so víi thÕ giíi. Tr¸i l¹i trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 1999 l·i suÊt huy ®éng doanh nghiÖp vÉn gi÷ nguyªn ë møc 0,8%/ th¸ng l·i suÊt thùc trë l¹i møc 0,5%/ th¸ng hay 6%/ n¨m cao gÊp 5 lÇn so víi thÕ giíi. L·i suÊt huy ®éng cao lµm l·i suÊt cho vay còng t¨ng cao, mµ l·i suÊt t¨ng cao g©y nhiÒu khã kh¨n cho ph¸t triÓn kinh tÕ, lµm ®Çu t­ tr× trÖ cho nªn ph¶i h¹ l·i suÊt . - H¬n n÷a l¹m ph¸t 9 th¸ng ®Çu n¨m ë møc thÊp, 7 th¸ng gÇn ®©y liªn tôc thiÓu ph¸t ë møc: -0,7% ; -0,6% ; -0,4% ; -0,3% vµ -0,4%. Gi¶m ph¸t lµm cho tèc ®é t¨ng tr­ëng chËm l¹i vµ søc mua cña thÞ tr­êng gi¶m sót. C¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt ®ang gÆp khã kh¨n vÒ thÞ tr­êng vµ vèn ®Ó ®æi míi kü thuËt, c«ng nghÖ. VÊn ®Ò mÊt c©n ®èi gi÷a hµng vµ tiÒn thùc chÊt lµ mÊt c©n ®èi gi÷a khèi l­îng hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n cña nÒn kinh tÕ lµ rÊt trÇm träng. Vèn trong c¸c ng©n hµng th× ø ®äng mµ n«ng d©n vµ c¸c doanh nghiÖp l¹i thiÕu vèn cho ®Çu t­ s¶n xuÊt, kinh doanh. Do vËy mét biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó ”kÝch cÇu” lµ h¹ l·i suÊt . - Tû gi¸ hèi ®o¸i æn ®Þnh tõ nhiÒu th¸ng nay ( tõ th¸ng 10/ 1998 ) vµ kÓ c¶ viÖc thay ®æi c¬ chÕ ®iÒu hµnh tû gi¸ hèi ®o¸i th¸ng 2/ 1999 còng kh«ng g©y biÕn ®éng vÒ tû gi¸. - T×nh h×nh cung - cÇu vÒ vèn tÝn dông: tèc ®é t¨ng sè d­ tiÒn göi b»ng ®ång ViÖt Nam t¨ng nhanh h¬n tiÒn göi b»ng ngo¹i tÖ, ®Õn gi÷a th¸ng 5/ 1999 tèc ®é t¨ng tiÒn göi lµ 9,3% trong khi tèc ®é t¨ng d­ nî cho vay chØ lµ 5,2% so víi ®Çu n¨m 1999. - T×nh h×nh thùc hiÖn l·i suÊt cho vay vµ huy ®éng vèn b»ng ®ång néi tÖ cña c¸c tæ chøc tÝn dông: nh×n chung do t×nh h×nh vèn ø ®äng nªn c¸c tæ chøc tÝn dông còng ®· gi¶m l·i suÊt cho vµ tiÒn göi ®¶m b¶o c©n ®èi vÒ cung - cÇu vèn tÝn dông. Vµo thêi ®iÓm th¸ng 5/ 1999: + L·i suÊt cho vay: phæ biÕn ë møc 1,1%/ th¸ng ( ng¾n h¹n ) vµ 1,15%/ th¸ng ( trung - dµi h¹n) ë thµnh thÞ ; ë n«ng th«n cho vay s¸t trÇn 1,2% vµ 1,25%/ th¸ng nh­ng mét sè tæ chøc tÝn dông chñ yÕu lµ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh thùc hiÖn gi¶m 10 - 15% so víi l·i suÊt trªn ®Ó ®Èy m¹nh cho vay. C¸ biÖt cã tæ chøc tÝn dông cßn cho vay 0,9%/ th¸ng, cho vay xuÊt khÈu: 0,8%/ th¸ng. + L·i suÊt tiÒn göi: mÆt b»ng l·i suÊt tiÒn göi h¹ xuèng ®¸ng kÓ tõ 0,1 - 0,2%/ th¸ng so víi n¨m 1998 vµ quý I/ 1999 nh»m c©n ®èi cung - cÇu vÒ vèn. TiÒn göi kh«ng kú h¹n phæ biÕn ë møc 0,3 - 0,5%/ th¸ng, kú h¹n 6 th¸ng: 0,75 - 0,8%/ th¸ng, kú h¹n 12 th¸ng: 0,9 - 1%/ th¸ng. D­íi ®©y lµ biÓu mét sè l·i suÊt chÝnh do Ng©n hµng Nhµ n­íc quy ®Þnh trong thêi gian gÇn ®©y: §¬n vÞ tÝnh :% Thêi ®iÓm L·i suÊt 1/ 7/1997 21/1/1998 1/2/1999 1/6/1999 1/8/1999 4/9/1999 25/10/1999 Ng¾n h¹n 1,0 1,2 1,1 1,15, 1,05 0,95 0,85 Trung - dµi h¹n 1,1 1,25 1,15 1,15 1,05 0,95 0,85 Khu vùc n«ng th«n 1,2 1,25 1,25 1,15 1,05 1,05 1,0 Quü tÝn dông nh©n d©n 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 L·i suÊt t¸i cÊp vèn 1,1 1,1 1,0 0,85 0,85 0,7 0,5 b. Môc ®Ých ®iÒu chØnh l·i suÊt : + §¶m b¶o tÝnh phï hîp gi÷a mÆt b»ng l·i suÊt víi t×nh h×nh l¹m ph¸t. + Gi¶m bít khã kh¨n cho ng­êi vay, gãp phÇn kÝch thÝch nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ®¶m b¶o c©n ®èi cung - cÇu vÒ vèn tÝn dông, ®Èy m¹nh cho vay vèn cña c¸c tæ chøc tÝn dông ®èi víi nÒn kinh tÕ, t¹o khu«n khæ ®ñ réng ®Ó tæ chøc tÝn dông thuéc c¸c lo¹i h×nh kh¸c nhau, n¨ng lùc tµi chÝnh kh¸c nhau, ®é rñi ro kh¸c nhau ®Þnh ra møc l·i suÊt huy ®éng cho vay vµ hîp lý. + Gi¶m bít c¸c trÇn l·i suÊt chuÈn bÞ ®iÒu kiÖn tiÕn tíi ¸p dông c¬ chÕ ®iÒu hµnh theo l·i suÊt c¬ b¶n nh­ LuËt Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam quy ®Þnh. c. T¸c ®éng cña ®iÒu chØnh l·i suÊt tÝn dông thêi gian võa qua: Thø nhÊt: Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· thiÕt kÕ mét mÆt b»ng l·i suÊt ¸p dông chung cho c¶ vay ng¾n h¹n, trung - dµi h¹n, t¹o sù b×nh ®¼ng gi÷a khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n. Tuy nhiªn d­ nî cña khu vùc n«ng th«n kh«ng lín trong ®ã c¸c kho¶n cho vay chÝnh s¸ch, cho vay theo c¸c ch­¬ng tr×nh cña ChÝnh phñ chiÕm phÇn kh«ng nhá nªn mÆc dï cã t¹o ®iÒu kiÖn giamr chi phÝ vµ t¨ng ®Çu t­ ®èi víi khu vùc n«ng th«n song t¸c dông kÝch thÝch khu vùc n«ng th«n cña viÖc ®iÒu chØnh l·i suÊt tíi sù b×nh ®¼ng nh­ vËy còng ch­a m¹nh mÏ. Thªm vµo ®ã, chi phÝ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông ho¹t ®éng trªn ®Þa bµn nµy vÉn cßn cao dÉn ®Õn tõ lÇn ®iÒu chØnh l·i suÊt thø t­ trong n¨m trë ®i, l·i suÊt trÇn, ¸p dông ®èi víi khu vùc n«ng th«n trë l¹i cao h¬n so víi møc l·i suÊt trÇn cho vay ë thµnh thÞ. VÒ viÖc thèng nhÊt trÇn l·i suÊt ®èi víi c¸c kho¶n vay cã thêi h¹n kh¸c nhau trong giai ®o¹n hiÖn nay cã thÓ nhËn ®Þnh lµ nh»m khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t­ ®Èy m¹nh ®Çu t­ trung - dµi h¹n, khuyÕn khÝch ®Çu t­ theo chiÒu s©u, ®Èy m¹nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ¸p dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn, t¨ng c­êng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho x· héi chñ nghÜa. Do møc ®é rñi ro th­êng t¨ng theo thêi h¹n cña kho¶n vay nªn ®©y ch­a ph¶i lµ quyÕt ®Þnh hîp lý. NÕu nh­ tr­íc kia chóng ta ®· tõng kh«ng ph©n biÖt l·i suÊt cho vay c¸c thêi h¹n kh¸c nhau råi ®Õn quy ®Þnh l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n cao h¬n l·i suÊt cho vay dµi h¹n ®· ®­îc nh×n nhËn lµ kh«ng hîp lý vµ ®­îc söa ®æi b»ng viÖc n©ng l·i suÊt cho vay trung - dµi h¹n lªn cao h¬n l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n th× viÖc thèng nhÊt trÇn l·i suÊt nh­ hiÖn nay ph¶i ch¨ng lµ mét b­íc thôt lïi ? Cã lÏ ®©y chØ lµ mét gi¶i ph¸p t×nh thÕ ®Ó ®Èy m¹nh ” ®Çu ra” cña tÝn dông mµ th«i, ch¾c ch¾n trong t­¬ng lai chóng ta sÏ ph¶i trë l¹i nguyªn t¾c ®óng ®¾n lµ ”L·i suÊt tÝn dông ng¾n h¹n < L·i suÊt tÝn dông dµi h¹n ”. Thø hai : ViÖc ®iÒu chØnh l·i suÊt tÝn dông ®· g©y nªn mét sè ¶nh h­ëng tíi ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông : + Biªn ®é gi¶m trÇn l·i suÊt gi÷a c¸c lÇn ®iÒu chØnh qu¸ lín (0,1%/ th¸ng; 1,2%/ n¨m ), kho¶ng c¸ch gi÷a hai lÇn h¹ trÇn l·i suÊt qua gÇn nhau liªn tiÕp ®· g©y ra c¸c ¶nh h­ëng sau : + Ho¹t ®éng cña ng©n hµng th­¬ng m¹i ch­a kÞp æn ®Þnh qua viÖc h¹ trÇn l·i suÊt lÇn nµy ®· ph¶i ®èi phã víi viÖc h¹ trÇn l·i suÊt lÇn sau. C¸c ng©n hµng e dÌ trong huy ®éng vèn nhÊt lµ vèn dµi h¹n v× sî l·i suÊt tiÕp tôc h¹ lµm ng©n hµng lç nhiÒu h¬n. + C¸c tæ chøc tÝn dông ho¹t ®éng trªn ®Þa bµn n«ng th«n do ®Þa bµn ho¹t khã kh¨n, cho vay mãn nhá, chi phÝ lín, nguån vèn h¹n hÑp h¬n c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c. Tõ ®ã buéc c¸c tæ chøc tÝn dông nµy gi¶m chi phÝ, tiÕt kiÖm vµ n©ng cao chÊt l­îng phôc vô n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n víi l·i suÊt thÊp. + Kh¸ch hµng n¶y sinh t©m lý chÇn chõ trong vay tiÒn ng©n hµng, hä chê mét møc l·i suÊt thÊp h¬n n÷a. + L·i suÊt t¸i cÊp vèn gi¶m khuyÕn khÝch c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vay vèn tõ Ng©n hµng Nhµ n­íc. Thø ba: HiÖu qu¶ cña h¹ l·i suÊt víi viÖc ” kÝch cÇu ” nÒn kinh tÕ : KÝch cÇu lµ mét gi¶i ph¸p kÝch thÝch khuyÕn khÝch tiªu dïng vµ môc tiªu cuèi cïng lµ t¨ng tæng cÇu, tæng cung hµng ho¸ x· héi ®Ó thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn . Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam hiÖn nay nh»m gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a nhu cÇu vÒ vèn rÊt cao cña doanh nghiÖp vµ n«ng d©n víi sù d­ thõa cña nguån vèn tån ®äng trong hÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông, b»ng viÖc h¹ l·i suÊt cho vay Nhµ n­íc muèn khai th«ng tÝn dông tõ ®ã kÝch thÝch tiªu dïng ( bao gåm tiªu dïng cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cho sinh ho¹t, ®êi sèng ). H¹ l·i suÊt cã liªn quan ®Õn bè trÝ l¹i c¬ cÊu ®Çu t­, chi tiªu Ng©n s¸ch vµ lµ mét trong hµng lo¹t c¸c ”kÝch cÇu ” mµ Nhµ n­íc ®· ¸p dông nh­ : gi¶m khung thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, gi¶m thuÕ lu©n chuyÓn, bá thuÕ s¸t sinh, gi¶m mét sè thuÕ suÊt kh¸c, t¨ng ­u ®·i tÝn dông, ®iÒu chØnh phô cÊp l­¬ng, b¶o hiÓm x· héi, tµi trî m¹nh h¬n cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n, t¹o viÖc lµm, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Nh­ng cã lÏ h¹ l·i suÊt ch­a cã hiÖu qu¶ m¹nh mÏ l¾m ®Õn viÖc kÝch thÝch nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Cã thÓ ®Ò cËp ®Õn mét sè nguyªn nh©n: + L·i suÊt gi¶m nh­ng do gi¶m ph¸t nªn ë c¸c c«ng ty, doanh nghiÖp hµng ho¸ tån kho nhiÒu. tÝn dông ®ang bÝ ®Çu ra, doanh nghiÖp c¹nh tranh kÐm, s¶n xuÊt tr× trÖ ( riªng 17 Tæng c«ng ty 90 - 91 ®· ø ®äng 6000 tû ®ång ). Trong ®iÒu kiÖn lµm ¨n thua lç, c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n nghiªm tóc kh«ng d¸m vay vèn, b¶n th©n ng©n hµng th­¬ng m¹i còng kh«ng d¸m bá vèn ra ®Ó ®Çu t­ v× vËy chØ tr«ng chê h¹ l·i suÊt còng kh«ng më réng ®­îc tÝn dông. + L·i suÊt cho vay ë n«ng th«n vÉn cao h¬n l·i suÊt thÞ tr­êng mµ nhu cÇu ®Çu t­ vµ tiªu dïng cña n«ng th«n rÊt cÊp b¸ch chØ riªng viÖc kiªn cè ho¸ kªnh m­¬ng thuû lîi, ®­êng giao th«ng n«ng th«n, ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ... ®· ®Æt ra yªu cÇu rÊt lín vÒ vèn vay. + L·i suÊt tiÒn göi mÆc dï gi¶m nh­ng nguån vèn huy ®éng vµo ng©n hµng vÉn t¨ng cao v× ë thµnh phè ng­êi cã tiÒn còng kh«ng mua s¾m g× nhiÒu mµ ®Çu t­ bu«n b¸n th× khã t×m ra lîi nhuËn cao nªn tèt nhÊt lµ göi ng©n hµng kiÕm l·i. Cung tÝn dông t¨ng trong khi ®Çu ra kh«ng cã do vËy ®· h¹ l·i suÊt mµ hiÖu qu¶ vÉn kh«ng ®¹t nh­ mong muèn. + L·i suÊt tÝn dông ®· h¹ thÊp nh­ng ng©n hµng chØ cã thÓ cho vay nÕu kh¸ch hµng héi tô nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt, ®¶m b¶o hoµn tr¶ cã l·i ®óng thêi h¹n vay. Trªn thùc tÕ mÆc dï h¹ l·i suÊt cho vay, níi láng c¸c ®iÒu kiÖn vay vèn nh­ng do kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó vay nªn cã thÓ cÇn nh­ng kh¸ch hµng vÉn kh«ng vay ®­îc vèn. Ng©n hµng cho vay tuú tiÖn sÏ t¹o ra cµng nhiÒu sù tiÒm Èn vÒ nî qu¸ h¹n gia t¨ng, kh¶ n¨ng kh«ng tr¶ nî ®­îc cµng lín. Nh­ vËy h¹ l·i suÊt chØ lµ ®iÒu kiÖn cÇn, ch­a ph¶i lµ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó gia t¨ng tÝn dông. Muèn tÝn dông thùc sù t¨ng tr­ëng th× ph¶i t¨ng søc bËt cña nÒn kinh tÕ, t¨ng kh¶ n¨ng hÊp thô vèn còng nh­ ®é an toµn cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam . Mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®ã lµ cÇn cã mét hÖ thèng ph¸p luËt ®ång bé vµ cëi më h¬n. H¹ l·i suÊt cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi chñ tr­¬ng ph¸t huy néi lùc, kÝch thÝch ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ ®Çu t­, sÏ gióp nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tho¸t khái ¶nh h­ëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh, tiÒn tÖ khu vùc vµ thÕ giíi, gãp phÇn ®­a tÝn dông cña n­íc ta tiÕn tíi møc l·i suÊt cña thÕ giíi. VËy nªn mÆc dï ch­a ®¹t ®­îc nh÷ng g× nh­ mong ®îi tõ viÖc h¹ l·i suÊt nh­ng kh¸ch quan mµ nãi th× h¹ l·i suÊt lµ mét chñ tr­¬ng ®óng ®¾n. II. Mét sè ý kiÕn vÒ hÖ thèng l·i suÊt tÝn dông vµ ®Þnh h­íng ®iÒu hµnh l·i suÊt tÝn dông trong thêi gian tíi: 1. Mét sè ý kiÕn vÒ hÖ thèng l·i suÊt tÝn dông vµ gi¶i ph¸p xö lý nh÷ng bÊt hîp lý vÒ l·i suÊt : Thø nhÊt: L·i suÊt tÝn dông ë ViÖt Nam vÉn ë møc cao so víi thÕ giíi. §Õn nay ViÖt Nam ®ang thi hµnh mét chÝnh s¸ch l·i suÊt cao cã sù can thiÖp m¹nh mÏ cña Nhµ n­íc. Trong thêi gian qua chóng ta ®· nhiÒu lÇn thùc hiÖn gi¶m trÇn l·i suÊt cho vay nh­ng vÉn ch­a xuèng tíi møc l·i suÊt trung b×nh cña thÕ giíi. L·i suÊt cao g©y ra nh÷ng khã kh¨n cho nÒn kinh tÕ : + L·i suÊt thùc cao lµm doanh nghiÖp lµm ¨n nghiªm tóc kh«ng d¸m vay vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. + L·i suÊt cao dÉn ®Õn c¸c hé gia ®×nh cè g¾ng c¾t gi¶m tiªu dïng ®Ó giµnh tiÒn göi tiÕt kiÖm lÊy l·i suÊt cao. §Çu t­ gi¶m, tiªu dïng h¹n chÕ, nÒn kinh tÕ kh«ng ph¸t triÓn m¹nh ®­îc. MÆt kh¸c còng ph¶i xÐt ®Õn mÆt tÝch cùc cña viÖc duy tr× chÝnh s¸ch l·i suÊt cao: + §ång tiÒn ViÖt Nam ®· tõng bÞ mÊt gi¸ rÊt m¹nh nªn cÇn cã thªm thêi gian ®Ó kh¼ng ®Þnh uy tÝn vµ søc m¹nh cña m×nh, nÕu h¹ thÊp gi¸ cña ®ång ViÖt Nam dÔ dÉn tíi hiÖn t­îng d©n c­ ®æ dån vµo mua ®«la, ngo¹i tÖ kh¸c ®Ó tÝch luü. + Theo quy luËt tiÕt kiÖm tû lÖ thuËn víi thu nhËp hiÖn nay, thu nhËp cña ng­êi d©n cßn thÊp vµ chñ yÕu ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng nªn mét møc l·i suÊt cao sÏ kichs thÝch ng­êi d©n kiÒm chÕ nh÷ng kho¶n cho vay ch­a thËt cÇn thiÕt ®Ó ®Çu t­ sinh lîi. H­íng xö lý l·i suÊt trong thêi gian tíi lµ tiÕp tôc h¹ l·i suÊt nh­ng ph¶i c©n nh¾c tíi kh¶ n¨ng huy ®éng vèn khi l·i suÊt gi¶m vµ chó ý ®Õn biªn ®é gi¶m trÇn. Thø hai : Sù bÊt hîp lý khi so s¸nh l·i suÊt ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n. Gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n ®Õn nay vÉn cßn cã sù kh¸c biÖt trong viÖc quy ®Þnh møc trÇn l·i suÊt. Víi lý do ®Þa bµn ho¹t ®éng khã kh¨n, chi phÝ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông lín, cho vay mãn nhá nªn møc trÇn l·i suÊt cao h¬n lµ tÊt yÕu. Tuy vËy chóng ta nªn yªu cÇu c¸c tæ chøc tÝn dông nµy gi¶m chi phÝ, tiÕt kiÖm, h¬n lµ ®Ó n«ng d©n ph¶i chÞu sù bÊt b×nh ®¼ng nµy. Còng nh­ hiÖn t­îng bÊt hîp lý x¶y ra trong viÖc thu thuÕ n«ng nghiÖp: thuÕ thu ®­îc cã khi nhá h¬n c¶ chi phÝ cho viÖc thu thuÕ nh­ng kh«ng v× thÕ mµ bá thuÕ, viÖc lµm cÇn thiÕt lµ gi¶m nh÷ng chi phÝ phôc vô cho viÖc thu thuÕ. Thø ba : L·i suÊt cho vay ng¾n h¹n, trung - dµi h¹n ®ång nhÊt ë mét møc. Thêi h¹n vay cµng lín th× rñi ro cña viÖc cho vay cµng cao nªn ch¨ng Ng©n hµng Nhµ n­íc cÇn ®iÒu chØnh ®Ó l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n thÊp h¬n møc l·i suÊt cho vay dµi h¹n. Thùc tÕ lµ ng©n hµng huy ®éng vèn chñ yÕu lµ vèn ng¾n h¹n ( kh«ng kú h¹n, kú h¹n 3 th¸ng, 6 th¸ng, 12 th¸ng ) nªn vèn vay dµi h¹n ®a phÇn ®­îchi phÝ lÊy tõ nguån huy ®éng ng¾n h¹n. VËy khi kh¸ch hµng rót tiÒn göi ®ång lo¹t trong khi c¸c kho¶n vay dµi h¹n ch­a ®Õn kú tr¶ th× ng©n hµng sÏ xö lý ra sao? Dï ë ViÖt Nam hay ë bÊt cø n­íc nµo c¸c tæ chøc tÝn dông lu«n ph¶i tu©n thñ nguyªn t¾c ” ChØ ®­îc dïng nguån vèn ng¾n h¹n cho vay ng¾n h¹n vµ nguån vèn dµi h¹n cho vay dµi h¹n”cã nh­ vËy míi ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ng©n hµng vµ l·i suÊt míi bao hµm møc ®é rñi ro cña c¸c kho¶n vay. Thø t­ : ViÖc ®iÒu hµnh l·i suÊt b»ng c¸ch Ng©n hµng Nhµ n­íc quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay. Qu¶n lý trÇn l·i suÊt cho vay béc lé mét sè tån t¹i: + Kh«ng phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ cßn mang nÆng tÝnh hµnh chÝnh trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. + H¹n chÕ trong chiÕn l­îc kh¸ch hµng cña c¸c tæ chøc tÝn dông, nhÊt lµ c¸c kh¸ch hµng cã ®é rñi ro lín vÉn ®­îc ¸p dông nh­ c¸c kh¸ch hµng cã ®é rñi ro thÊp h¬n hoÆc kh«ng cã rñi ro. + HiÖn t­îng h¹ qu¸ thÊp trÇn l·i suÊt cho vay cña mét sè ng©n hµng th­¬ng m¹i cã l·i suÊt ®Çu vµo thuËn lîi ®· g©y ra sù c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh gi÷a c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh. + TrÇn l·i suÊt cho vay r¨n ®e c¸c tæ chøc tÝn dông kh«ng ®­îc cho vay v­ît qu¸ møc l·i suÊt ®ã nh­ vËy chØ ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ng­êi ®i vay mµ ch­a quan t©m ®Õn lîi Ých cña tæ chøc tÝn dông cã thÓ lµm cho tæ chøc tÝn dông ”chÕt ” tr­íc khi thùc hiÖn nhiÖm vô thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ. §iÒu hµnh theo trÇn l·i suÊt cã nhiÒu bÊt cËp nh­ vËy nh­ng liÖu cã nªn tù do ho¸ l·i suÊt hay kh«ng? Tù do ho¸ l·i suÊt lµ bé phËn c¬ b¶n cña tù do ho¸ tµi chÝnh, tøc lµ l·i suÊt ®­îc tù do biÕn ®éng ®Ó ph¶n øng theo c¸c lùc l­îng cung - cÇu vÒ vèn trªn thÞ tr­êng, lo¹ bá nh÷ng ¸p ®Æt mang tÝnh hµnh chÝnh víi sù h×nh thµnh cña l·i suÊt, cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông tù chñ trong kinh doanh. Khi ®ã, Ng©n hµng trung ­¬ng t¸c ®éng gi¸n tiÕp tíi l·i suÊt chñ yÕu dùa vµo c¸c c«ng cô kiÓm so¸t tiÒn tÖ gi¸n tiÕp nh­ nghiÖp vô thÞ tr­êng më, l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu vµ mét phÇn dùa vµo ¸p ®Æt tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc. L·i suÊt ®­îc t­ do ho¸ sÏ linh ho¹t h¬n so víi l·i suÊt bÞ kiÓm so¸t vµ cã kh¶ n¨ng linh ho¹t ®iÒu tiÕt ®Ó thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn thay ®æi, tù ®éng t¹o ra sù kÝch thÝch t¨ng tr­ëng tµi chÝnh, c¶i tiÕn vµ thay ®æi c¬ cÊu ®Çu t­. T¸c dông chØ ®¹t ®­îc cïng víi mét thÞ tr­êng tµi chÝnh hoµn h¶o. Theo kinh nghiÖm cña mét sè n­íc Mü Latinh th× tù do ho¸ l·i suÊt trong m«i tr­êng kh«ng kiÓm so¸t cïng víi mét thÞ tr­êng tµi chÝnh kh«ng hoµn h¶o vµ ®éc quyÒn ®· lµm cho l·i suÊt thùc t¨ng lªn rÊt cao, kh«ng khuyÕn khÝch ®Çu t­ mµ cßn lµm gi¶m tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ, g©y khñng ho¶ng trong hÖ thèng tµi chÝnh lµm trÇm träng h¬n t×nh tr¹ng bÊt æn kinh tÕ vÜ m«. Do vËy phï hîp víi ®iÒu kiÖn mét n­íc cã thÞ tr­êng tµi chÝnh míi s¬ khai, møc ®é c¹nh tranh kÐm, c«ng cô kiÓm so¸t tiÒn tÖ gi¸n tiÕp ch­a hiÖu qu¶ vµ cßn thiÕu, h¹n chÕ trong n¨ng lùc qu¶n lý ®iÒu hµnh nh­ ë ViÖt Nam th× Nhµ n­íc ch­a thÓ thùc hiÖn tù do ho¸ l·i suÊt nh­ng nªn chuyÓn tõ kiÓm so¸t trùc tiÕp nh­ hiÖn nay sang kiÓm so¸t l·i suÊt c¬ b¶n vµ quy ®Þnh mét biªn ®é dao ®éng tèi ®a. Biªn ®é Êy cã thÓ dÇn dÇn níi réng vµ tiÕn tíi lo¹i bá khi kh¶ n¨ng kiÓm so¸t cña Ng©n hµng Trung ­¬ng ®­îc t¨ng c­êng, khi c¬ chÕ ph©n lo¹i tÝn dông vµ dù phßng ®­îc t¹o lËp vµ ®Æc biÖt lµ khi c¸c c«ng cu kiÓm so¸t tiÒn tÖ gi¸n tiÕp h÷u hiÖu ®­îc h×nh thµnh. Thø n¨m : §¸nh gi¸ vÒ c¸c quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh l·i suÊt cña Ng©n hµng Nhµ n­íc . HiÖn t¹i cã hai ý kiÕn tr¸i ng­îc: Cã ý kiÕn cho r»ng viÖc ®iÒu chØnh l·i suÊt cña Ng©n hµng Nhµ n­íc phï hîp víi gi¶i ph¸p kÝch cÇu cña ChÝnh phñ, ®iÒu chØnh l·i suÊt theo tÝn hiÖu thÞ tr­êng. Ng­îc l¹i, cã ý kiÕn cho r»ng Ng©n hµng Nhµ n­íc ®ang ch¹y theo thÞ tr­êng vµ hiÖu qu¶ víi c¸c gi¶i ph¸p kÝch cÇu lµ kh«ng ®¸ng kÓ. §¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan th× c¸c ®ît ®iÒu chØnh l·i suÊt cña Ng©n hµng Nhµ n­íc lµ ®óng, phï hîp víi xu thÕ cña thÞ tr­êng nh­ng trªn thùc tÕ th× c¸c quyÕt ®Þnh nµy lu«n lu«n chËm h¬n thÞ tr­êng, Ng©n hµng Nhµ n­íc chØ ®iÒu chØnh gi¶m trÇn l·i suÊt cho vay khi thùc tÕ c¸c tæ chøc tÝn dông ®· gi¶m tû lÖ l·i suÊt cho vay råi. Møc trÇn l·i suÊt cho vay do Ng©n hµng Nhµ n­íc quy ®Þnh b»ng hoÆc cao h¬n møc trÇn l·i suÊt cho vay mµ c¸c tæ chøc tÝn dông ®ang ¸p dông do vËy môc ®Ých gi¶m dÇn l·i suÊt kh«ng ®¹t ®­îc. VËy møc ®é gi¶m l·i suÊt lµ bao nhiªu? thêi ®iÓm gi¶m khi nµo míi thùc sù ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶ vµ thùc hiÖn ®­îc gi¶i ph¸p kÝch cÇu cña ChÝnh phñ? Cho dï l·i suÊt cho vay, l·i suÊt tiÒn göi gi¶m nh­ng sè d­ tiÒn göi t¨ng, tÝn dông kh«ng t×m ®­îc ®Çu ra, vèn vÉn ø ®äng trong hÖ thèng tÝn dông trong khi nÒn kinh tÕ cßn ®ang rÊt ”®ãi ” vèn. Do ®©u mµ cã t×nh tr¹ng nµy? Tr­íc hÕt lµ møc l·i suÊt thùc cao: nh÷ng ng­êi cã l­îng tiÒn tiÕt kiÖm nhá vÉn göi vµo ng©n hµng víi møc l·i suÊt thÊp h¬n vÉn cã l·i vµ b¶o toµn ®­îc vèn ; nh÷ng ng­êi cã l­îng tiÒn tiÕp kiÖm lín th× kh«ng cã c¬ héi ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt kinh doanh cã tû suÊt lîi nhuËn thÊp, rñi ro cao, trong khi göi ng©n hµng th× rñi ro hÇu nh­ kh«ng cã hoÆc rÊt thÊp mµ lîi nhuËn l¹i cao. Doanh nghiÖp kh«ng vay vèn v× tû suÊt lîi nhuËn cña hä ch­a ch¾c ®· v­ît ®­îc møc trÇn l·i suÊt cho vay ( hiÖn nay lµ 0,85%´12 = 10,20%/ n¨m ). N«ng d©n th× vÉn cã nhu cÇu ®Çu t­ cho t­ liÖu s¶n xuÊt nh­ng kh«ng thÓ vay ®­îc v× thñ tôc phøc t¹p, kh«ng cã vËt cÇm cè, thÕ chÊp vµ còng gÇn nh­ kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ nî do tû lÖ l·i suÊt cho vay ch­a hîp lý. Sù nghÌo nµn vÒ chñng lo¹i c¸c s¶n phÈm ®Çu t­ tµi chÝnh dÉn ®Õn ng­êi cã thõa tiÒn còng ch¼ng biÕt ®Çu t­ vµo ®©u nÕu kh«ng ®em göi ng©n hµng. §Ó gi¶i quyÕt hiÖn tr¹ng nµy Nhµ n­íc nªn thùc hiÖn béi chi ng©n s¸ch cao h¬n, Ng©n s¸ch Nhµ n­íc chØ cÊp mét phÇn vèn cho c¸c c«ng tr×nh lín, cßn l¹i chñ c«ng tr×nh ph¶i tù t×m nguån vèn tõ bªn ngoµi ( b»ng c¸ch vay ng©n hµng th­¬ng m¹i ). B¶n th©n ngµnh ng©n hµng, hÖ thèng ng©n hµng ph¶i tÝnh to¸n m¹nh d¹n h¬n trong c¸c quyÕt ®Þnh vÒ l·i suÊt, dù b¸o ®­îc diÔn biÕn cña thÞ tr­êng ®Ó x¸c ®Þnh møc trÇn l·i suÊt hîp lý h¬n, phï hîp víi t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp hiÖn nay. Nªn gi¶m l·i suÊt ®Ó lµm n¶n lßng ng­êi göi tiÕt kiÖm ®Ó hä thÊy r»ng ®Çu t­ vèn vµo s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng lµ cã lîi h¬n. Thø s¸u : Chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt ®ång ViÖt Nam víi l·i suÊt ngo¹i tÖ. L·i suÊt ngo¹i tÖ vµ néi tÖ hiÖn nay cßn chªnh lÖch qu¸ nhiÒu. Ch¼ng h¹n nh­ vµo thêi ®iÓm th¸ng 3/ 1999: l·i suÊt tiÒn göi ngo¹i tÖ kh«ng kú h¹n phæ biÕn ë møc 2%/ n¨m; 3 th¸ng lµ 4,0%/ n¨m ; 6 th¸ng lµ 4,5%/ n¨m, 9 th¸ng lµ 5%/ n¨m, 12 th¸ng lµ 5,2%/ n¨m trong khi c¸c møc l·i suÊt víi kú h¹n t­¬ng øng cña tiÒn göi b»ng ®ång ViÖt Nam lµ 0,5%/th¸ng ; 0,75%/ th¸ng ; 0,85%/ th¸ng vµ 0,9%/ th¸ng. §Õn nh÷ng thêi ®iÓm sau ®ã Ng©n hµng Nhµ n­íc ®iÒu chØnh gi¶m l·i suÊt tiÒn göi ngo¹i tÖ, gÇn ®©y nhÊt lµ quyÕt ®Þnh 306/ 1999/ Q§ - NHNN 1 quy ®Þnh møc l·i suÊt tiÒn göi b»ng ®«la Mü tèi ®a: kh«ng kú h¹n lµ 0,5%/ n¨m; cã kú h¹n ®Õn 6 th¸ng lµ 2,5%/n¨m ; trªn 6 th¸ng lµ 3%/ n¨m. Víi l·i suÊt thÊp nh­ vËy c¸c ng©n hµng khã lßng thu hót ngo¹i tÖ vµ ng­êi ta sÏ b¸n ngo¹i tÖ ra thÞ tr­êng ®Ó lÊy tiÒn ViÖt Nam göi vµo ng©n hµng h­ëng l·i suÊt cao h¬n lµm tû gi¸ VN§ so víi USD t¨ng, h¹n chÕ xuÊt khÈu. Ng©n hµng Nhµ n­íc cÇn gi¶i quyÕt theo h­íng n©ng l·i suÊt ngo¹i tÖ lªn sao cho møc chªnh lÖch víi l·i suÊt néi tÖ kh«ng qu¸ lín. Thø b¶y : C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cßn ®¶m nhiÖm c¶ viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi cña Nhµ n­íc. HiÖn nay ng©n hµng th­¬ng m¹i cßn ®¶m nhËn cho vay ­u ®·i ®èi víi c¸c vïng biªn giíi, h¶i ®¶o, ®ång bµo d©n téc Kh¬-me, sinh viªn nghÌo ë c¸c tr­êng §¹i häc ... víi l·i suÊt rÊt thÊp vµ kh¶ n¨ng tr¶ nî th× rÊt mong manh kh«ng ®¶m b¶o mang l¹i lîi nhuËn cho ho¹t ®éng kinh doanh g©y khã kh¨n cho c¸c ng©n hµng trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt trong khi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i tù bï ®¾p chi phÝ ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. §ång thêi t¹o ra mét biÓu l·i suÊt cã qu¸ nhiÒu møc l·i suÊt kh«ng thuËn lîi cho ho¹t ®éng qu¶n lý c¸c kho¶n vay cña kh¸ch hµng. §Ó c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i thùc sù lµ doanh nghiÖp kinh doanh tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng Ng©n hµng Nhµ n­íc cÇn cã kiÕn nghÞ lªn ChÝnh phñ vÒ viÖc thµnh lËp riªng Ng©n hµng chÝnh s¸ch hay Quü hç trî ®Çu t­ ®Ó thùc hiÖn cho vay ®èi víi c¸c ®èi t­îng chÝnh s¸ch x· héi hoÆc ph¶i cã sù bï ®¾p hîp lý cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i khi thùc hiÖn c¸c kho¶n cho vay víi møc l·i suÊt thÊp h¬n l·i suÊt th«ng th­êng. 2. §Þnh h­íng ®iÒu hµnh l·i suÊt tÝn dông ë ViÖt Nam thêi gian tíi: L·i suÊt do Ng©n hµng Nhµ n­íc quy ®Þnh lµ c«ng cô quan träng trong ®iÒu hµnh kinh tÕ vÜ m«, t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ toµn bé nÒn kinh tÕ. §Æc ®iÓm sö dông c«ng cô l·i suÊt Ng©n hµng Nhµ n­íc mang tÝnh trùc tiÕp theo yªu cÇu t¨ng c­êng kh¶ n¨ng ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ thùc hiÖn mét sè chÝnh s¸ch x· héi lµ mét gi¶i ph¸p tÊt yÕu khi nÒn kinh tÕ ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nh÷ng tiÒn ®Ò cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ch­a s½n sµng ®Ó vËn dông chÝnh s¸ch l·i suÊt gi¸n tiÕp. Tuy nhiªn, cïng víi sù biÕn chuyÓn cña nÒn kinh tÕ, l·i suÊt cña Ng©n hµng Nhµ n­íc tõng b­íc ®­îc ®iÒu chØnh theo h­íng gi¶m dÇn t¸c ®éng trùc tiÕp, t¨ng dÇn kh¶ n¨ng vËn dông linh ho¹t cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i . N¨m 1997 LuËt Ng©n hµng Nhµ n­íc vµ LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông ra ®êi ®· ®¸nh dÊu mét giai ®o¹n míi trong ho¹t ®éng tÝn dông - ng©n hµng ë n­íc ta. §iÒu 18 LuËt Ng©n hµng Nhµ n­íc ghi : ”Ng©n hµng Nhµ n­íc x¸c ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n vµ l·i suÊt t¸i cÊp vèn”. §iÒu 9 cña LuËt nµy gi¶i thÝch ”L·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt do Ng©n hµng Nhµ n­íc c«ng bè lµm c¬ së cho c¸c tæ chøc tÝn dông Ên ®Þnh l·i suÊt kinh doanh ” vµ ”L·i suÊt t¸i cÊp vèn lµ l·i suÊt do Ng©n hµng Nhµ n­íc ¸p dông khi t¸i cÊp vèn ” trong ®ã l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu ®­îc ¸p dông khi Ng©n hµng Nhµ n­íc t¸i chiÕt khÊu th­¬ng phiÕu vµ giÊy tê cã gi¸ ng¨ns h¹n kh¸c cho c¸c tæ chøc tÝn dông. Quy ®Þnh th× rÊt dÔ hiÓu nh­ng vËn dông vµo thùc tiÔn qu¶ lµ kh«ng ®¬n gi¶n do vËy chóng ta nªn ph©n ®Þnh râ l·i suÊt c¬ b¶n lµ g× ? cã thÓ chän l·i suÊt nµo lµ l·i suÊt c¬ b¶n vµ ®iÒu hµnh nã nh­ thÕ nµo ? 2.1. C¸c quan ®iÓm vÒ l·i suÊt c¬ b¶n: Quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng nªn lÊy l·i suÊt t¸i cÊp vèn cña Ng©n hµng Nhµ n­íc lµm l·i suÊt c¬ b¶n nÕu nh­ thÕ ch¼ng ho¸ ra néi dung cña ®iÒu 18 lµ kh«ng chuÈn khi t¸ch ra l·i suÊt c¬ b¶n vµ l·i suÊt t¸i cÊp vèn. L·i suÊt t¸i cÊp vèn do Ng©n hµng Nhµ n­íc quy ®Þnh ®èi víi c¸c kho¶n tÝn dông mµ Ng©n hµng Nhµ n­íc lµ ng­êi thùc hiÖn cho vay cuèi cïng trong 3 tr­êng hîp sau: + Ng©n hµng Nhµ n­íc cho vay chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu ®èi víi c¸c th­¬ng phiÕu cña ng©n hµng th­¬ng m¹i. + Ng©n hµng Nhµ n­íc cho vay ®èi víi gi¸ trÞ c¸c hîp ®ång tÝn dông ch­a ®Õn h¹n cña ng©n hµng th­¬ng m¹i. + Ng©n hµng Nhµ n­íc cho vay cÇm cè bÊt ®éng s¶n, thÕ chÊp c¸c chøng tõ cã gi¸ kh¸c cña ng©n hµng th­¬ng m¹i. L·i suÊt t¸i cÊp vèn cã thÓ thÊp h¬n, b»ng hoÆc cao h¬n l·i suÊt cho vay cña ng©n hµng th­¬ng m¹i. §èi víi n­íc ta h×nh thøc cho vay chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu ch­a xuÊt hiÖn. Do vËy l·i suÊt t¸i cÊp vèn ch­a thÓ chi phèi l·i suÊt tÝn dông cña ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ kh«ng thÓ ®ång nhÊt víi l·i suÊt tÝn dông. Quan ®iÓm thø hai cho r»ng l·i suÊt c¬ b¶n lµ: + L·i suÊt cho vay do Ng©n hµng trung ­¬ng quyÕt ®Þnh cã thÓ lµ l·i suÊt cho vay tèi ®a hoÆc l·i suÊt cho vay tèi thiÓu. + L·i suÊt tiÒn göi do Ng©n hµng trung ­¬ng quy ®Þnh cã thÓ lµ l·i suÊt tiÒn göi tèi thiÓu hoÆc l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a. Quan ®iÓm thø ba cho r»ng l·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt thÞ tr­êng vÝ dô nh­ l·i suÊt trªn thÞ tr­êng liªn ng©n hµng cña n­íc ta. Quan ®iÓm nµy kh«ng ®­îc chÊp nhËn v× l·i suÊt nµy chØ cã tÝnh chÊt cung cÊp th«ng tin tham kh¶o, kh«ng cã ý nghÜa lµ khung l·i suÊt ph¶i tu©n thñ. C¸c quan ®iÓm rÊt kh¸c nhau nªn viÖc thèng nhÊt mét c¸ch hiÓu vÒ l·i suÊt c¬ b¶n lµ rÊt khã, song chóng ta cÇn hiÓu râ b¶n chÊt, chøc n¨ng vµ ®Æc thï cña l·i suÊt c¬ b¶n ph¶i lµ: VÒ b¶n chÊt vµ chøc n¨ng: L·i suÊt c¬ b¶n cã hai chøc n¨ng : + Lµ c«ng cô ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Qua l·i suÊt c¬ b¶n Ng©n hµng Nhµ n­íc t¸c ®éng vµo thÞ tr­¬ng tiÒn tÖ, thóc ®Èy më réng hay thu hÑp tÝn dông vµ tæng c¸c ph­¬ng tiÖn thanh to¸n, gi÷ møc t­¬ng quan cÇn thiÕt gi÷a tæng cung vµ tæng cÇu tiÒn tÖ, ®¶m b¶o æn ®Þnh gi¸ c¶ vµ tiÒn tÖ. + Lµ gi¸ c¶ sö dông vèn trong ho¹t ®éng tÝn dông, lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh l·i suÊt thÞ tr­êng tøc lµ l·i suÊt kinh doanh tiÒn tÖ. Nã lµ ®iÓm dung hoµ mét c¸ch tù nhiªn lîi Ých ng­êi göi tiÒn, ng­êi vay vèn vµ tæ chøc tÝn dông. VÒ ®Æc thï cña l·i suÊt c¬ b¶n: + L·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt ®­îc ®iÒu hµnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp lªn l·i suÊt thÞ tr­êng. + L·i suÊt c¬ b¶n do Ng©n hµng Nhµ n­íc x¸c ®Þnh vµ c«ng bè, kh«ng ph¶i tù h×nh thµnh trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ . + L·i suÊt c¬ b¶n cã ý nghÜa b¾t buéc c¸c tæ chøc tÝn dông ph¶i chÊp hµnh v« ®iÒu kiÖn. Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam thêi gian qua ®· ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n theo hÖ thèng l·i suÊt tiÒn göi tèi thiÓu vµ l·i suÊt cho vay tèi ®a. 2.2. §Þnh h­íng ®iÒu hµnh l·i suÊt : Theo luËt Ng©n hµng Nhµ n­íc, ®Þnh h­íng ®iÒu hµnh l·i suÊt cÇn ®­îc hoµn thiÖn tõng b­íc, chuyÓn dÞch l·i suÊt tõ trùc tiÕp th«ng qua viÖc khèng chÕ kiÓu ¸p ®Æt hµnh chÝnh ( l·i suÊt c¬ b¶n ) qua tù do ho¸ l·i suÊt cã ®iÒu tiÕt cña Ng©n hµng Nhµ n­íc ( l·i suÊt t¸i cÊp vèn ). Trong nh÷ng n¨m tíi vÉn cÇn duy tr× c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n th«ng qua viÖc x¸c ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt trÇn ( sµn ) lµm l·i suÊt c¬ b¶n ®i ®«i víi l·i suÊt t¸i cÊp vèn mµ t¸c dông cßn h¹n chÕ. Khi cã ®iÒu kiÖn sÏ chuyÓn h¼n sang ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng gi¸n tiÕp, tù do ho¸ dÇn l·i suÊt th«ng qua l·i suÊt t¸i cÊp vèn. Trong khi ®ang ®iÒu hµnh theo l·i suÊt c¬ b¶n còng cÇn hoµn thiÖn tõng b­íc l·i suÊt nµy, chuyÓn tõ l·i suÊt trÇn ( khèng chÕ b»ng l·i suÊt cho vay) sang l·i suÊt sµn ( khèng chÕ b»ng l·i suÊt tiÒn göi ). Tr­íc m¾t nªn tiÕp tôc x¸c ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt trÇn cho vay tèi ®a lµm l·i suÊt c¬ b¶n võa phôc vô yªu cÇu ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ võa cã sù quan t©m ®Õn ng­êi vay tiÒn vµ ng­êi göi tiÒn. §Ó phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ cã mét sù c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ an toµn trong hÖ thèng Ng©n hµng chóng ta cÇn chuyÓn sang c¬ chÕ khèng chÕ l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a lµm l·i suÊt c¬ b¶n. L·i suÊt tiÒn göi = Møc l¹m ph¸t + L·i suÊt thùc tèi ®a dù kiÕn cña ng­êi göi tiÒn Tõ ®ã c¸c tæ chøc tÝn dông ®­îc tù x¸c ®Þnh l·i suÊt cho vay cô thÓ, tù do ho¸ l·i suÊt cho vay, viÖc ®iÒu hµnh vµ kiÓm so¸t l·i suÊt vay th«ng qua ®iÒu hµnh l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a vµ c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. KÕt luËn §¸nh gi¸ vÒ l·i suÊt tÝn dông ë ViÖt Nam mét c¸ch kh¸ch quan chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn r»ng l·i suÊt ®· cã t¸c dông to lín trong viÖc kiÒm chÕ l¹m ph¸t, æn ®Þnh kinh tÕ vµ x· héi khi nÒn kinh tÕ l©m vµo khñng ho¶ng trÇm träng, l¹m ph¸t lªn tíi ba con sè. Tuy nhiªn môc tiªu cña chóng ta kh«ng chØ dõng ë møc æn ®Þnh mµ lµ t¨ng tr­ëng ®Æc biÖt trong giai ®o¹n s¶n xuÊt - tiªu dïng tr× trÖ nh­ hiÖn nay th× t¨ng tr­ëng kinh tÕ cã ý nghÜa rÊt tÝch cùc nh­ng d­êng nh­ c«ng cô l·i suÊt l¹i kÐm hiÖu qu¶ kh«ng ph¸t huy ®­îc vai trß cña m×nh. NÒn kinh tÕ nãi chung vµ hÖ thèng ng©n hµng nãi riªng ®ang ®øng tr­íc mét nghÞch lý lµ trong khi vèn thùc sù lµ mét nguån lùc khan hiÕm bËc nhÊt th× mét l­îng kh«ng nhá tiÒn tiÕt kiÖm l¹i ø ®äng trong c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i mµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña nã lµ do nh÷ng bÊt cËp trong hÖ thèng l·i suÊt vµ ®iÒu hµnh hÖ thèng l·i suÊt. Qua bµi viÕt nµy em mong muèn tham gia gãp ý kiÕn vÒ viÖc xö lý nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i nh»m hoµn thiÖn hÖ thèng l·i suÊt vµ ®iÒu hµnh hÖ thèng l·i suÊt ®Ó l·i suÊt thùc sù ph¸t huy vai trß cña m×nh, thóc ®Èy kinh tÕ ViÖt Nam ph¸t triÓn. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o. 1. Gi¸o tr×nh Lý thuyÕt tiÒn tÖ. Chñ biªn : PTS . PGS Vò V¨n Ho¸. 2.C«ng nghÖ Ng©n hµng vµ thÞ tr­êng tiÒn tÖ. T¸c gi¶ : NguyÔn C«ng NghiÖp. 3. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ tiÒn tÖ, tÝn dông vµ Ng©n hµng trong b­íc ®Çu ®æi míi ë ViÖt Nam. T¸c gi¶ : Cao Sü Kiªm. 4. §æi míi kinh tÕ ViÖt Nam thùc tr¹ng vµ triÓn väng. T¸c gi¶ : §Æng §øc §¹m. 5. B¸o : Thêi b¸o Ng©n hµng c¸c sè : 19, 20, 21, 78, 79, 80 / 1999. 6. T¹p chÝ Ng©n hµng c¸c sè : 6,7,8, 13, 14 / 1999. 7. T¹p chÝ Tµi chÝnh sè : 7, 9, 10 / 1999.