Đề tài Bạo lực học đường - thực trạng, nguyên nhân và giải pháp

y theo giờ hành chính, người lớn thiếu lòng yêu trẻ khiến các em không gần gũi, chia sẻ”. - Khi nghiên cứu các bạo lực học đường, đa số các em có vấn đề về gia đình. Nhiều em sống trong gia đình thường xuyên có bạo lực, bố mẹ suốt ngày mắng chửi, đánh nhau, bố hoặc mẹ nghiện ngập... nên ngay từ nhỏ đã tiêm nhiễm vào đời sống tinh thần các em tính bạo lực, sẵn sàng chống đối. Nhiều em có gia đình ly tán, gia đình không có sự chăm sóc hoặc thiếu hụt sự chăm sóc của cha mẹ cũng là nguyên nhân tạo cho các em sự hụt hẫng, khó khăn trong việc định hướng nhân cách và thường có xu hướng bất cần, muốn khẳng định, chỉ cần có cơ hội xấu là bộc phát và có hành vi hung tính, đánh nhau. - Thực thế, trong xã hội hiện nay chúng ta đang sống, thử hỏi xem có bao nhiêu phần trăm người làm cha mẹ trước khi sinh con được trang bị kiến thức về vấn đề giáo dục con cái? Hay là đa phần chúng ta đều áp dụng hình thức “sao y” từ thế hệ trước mà quên mất rằng cuộc sống đang biến đổi không ngừng. Đứng trước một vấn nạn gì đó của con cái, chúng ta thường hay so sánh “ngày xưa, đâu có vậy ....” hoặc “ngày xưa thì thế này v.v...” mà không nhận ra rằng ngày xưa chúng ta cũng đã từng bị cha mẹ chúng ta chép miệng bảo “ngày xưa ...”. - Áp lực cơm áo gạo tiền của cuộc sống đang làm cho bố mẹ và con cái trong ngôi nhà dần dần xa cách nhau, bố mẹ quá căng thẳng trong việc tìm kiếm vật chất phục vụ cho nhu cầu sống hàng ngày nên khi trở về nhà đã quá mệt mỏi, không còn thời gian đâu để lắng nghe, để hỏi han trò chuyện với con cái. Con cái thì cũng không muốn nói chuyện với cha mẹ vì thấy cha mẹ hình như không hiểu được mình, lúc nào cũng chỉ la mắng hoặc giảng “đạo đức”. Có những đêm, đi cùng các bạn phóng viên một số tờ báo lang thang trên đường phố để tìm tư liệu viết báo, tôi gặp những bạn trẻ lứa tuổi teen tụ tập ngoài phố vào lúc 1 – 2 giờ sáng, tôi vẫn luôn ngạc nhiên tự hỏi 15 không hiểu ông bố bà mẹ nào lại có thể để con mình vắng nhà qua đêm như thế?! Phải chăng họ cũng đang bận rộn với những “công việc riêng” của mình. - Câu trả lời tôi tìm được khi làm việc với một số em học sinh của một trường “đào tạo theo tiêu chuẩn quốc tế” - đa phần các em học ở ngôi trường này đều là con nhà đại gia trong nhiều lĩnh vực – qua nói chuyện với các em, tôi thấy rằng, gần như suốt ngày các em không hề gặp bố mẹ, ở trường 10 giờ mỗi ngày, đưa đón các em đi học là người giúp việc và tài xế, về nhà cũng chỉ có người giúp việc nhà, còn bố mẹ thì bận đi tập thể dục thẩm mỹ, bận đi bơi, bận tiếp khách và bận 1001 việc ... - Gia đình chính là nơi hình thành cho các em nhân cách sống và cách ứng xử trong xã hội văn minh, nơi giáo dục cho các em những cảm nhận đầu tiên về quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên và giữa mỗi người với chính bản thân mình. Làm sao các em có thể biết tôn trọng người khác khi thấy trong gia đình bố mẹ không tôn trọng lẫn nhau, khi thấy bố mẹ quyết ăn thua đủ với hàng xóm chỉ vì một chuyện nhỏ nhoi, khi các em không được học “một sự nhịn là chín sự lành” mà chỉ thấy “một sự nhịn bằng chín sự nhục”. - Vì thế, có thể thấy, trong vấn đề bạo lực học đường, sự thiếu quan tâm của gia đình trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách của các em lứa tuổi teen là một nguyên nhân quan trọng, và có lẻ trong trường hợp này một câu nói đã xưa nhưng không cũ “tiên trách kỷ, hậu trách nhân” – mỗi người làm cha mẹ hãy tự trách bản thân mình trước khi trách xã hội. Bài văn “lạ” và niềm khẩn thiết mong phụ huynh giật mình “Đây là toàn bộ bài văn của một học sinh lớp 11. Bài văn được viết trên lớp trong 1 tiết, là bài viết số 5 theo phân phối chương trình của Bộ GD-ĐT. Tôi rất bất ngờ và cảm thấy cần chia sẻ với các bậc phụ huynh...”. “Các vị hãy đọc đi để có được dù chỉ là một lần giật mình”- trích nội dung thư của một cô giáo dạy văn. 16 Là giáo viên bộ môn, cô giáo này chưa kịp tìm hiểu rõ gia cảnh học sinh nên đã đưa bài văn cho thầy chủ nhiệm và nhờ thầy có biện pháp trao đổi với bố cháu. Dù đã gặp riêng học sinh và có những lời phê chí tình, chị vẫn cảm thấy lo lắng vì đã từng biết có một học sinh nữ khi gặp rắc rối gia đình đã uống thuốc ngủ tự tử. "Nếu các bậc làm cha làm mẹ không chú ý tới diễn biến phức tạp của tâm lý lứa tuổi này, họ có thể đánh mất con trong gang tấc" - cô giáo viết Không chú ý tới diễn biến phức tạp của tâm lý lứa tuổi này, họ có thể đánh mất con trong gang tấc... Dưới đây là nội dung bài văn “lạ” và lời phê của cô giáo: Đề bài: Anh (chị) hãy trình bày suy nghĩ về vai trò của gia đình. Bài làm Gia đình là một thành phần quan trọng không thể thiếu của mỗi chúng ta. Nó vừa là điểm khởi đầu cũng là nơi kết thúc của một đời người. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: "Gia đình là tế bào của xã hội". Thật vậy, đó là nơi nuôi dưỡng, chở che cho mỗi chúng ta từ khi còn bé cho đến lúc lớn, nó luôn ở bên cạnh ta, nâng niu che chở cho mỗi chúng ta. Gia đình là nơi nuôi dưỡng tâm hồn của mỗi người. Tất cả chúng ta ngồi đây ai cũng đã, đang và sẽ có một gia đình mà chắc rằng nó sẽ không bao giờ được như tôi mơ ước. Trong quá khứ, tôi đã từng có một gia đình, nơi đã nuôi dưỡng, che chở cho tôi từ lúc mới lọt lòng. Tôi sống trong tình yêu thương, đùm bọc của bố mẹ. Tôi sống, sống trong sự quan tâm, sống trong sự chở che... Rồi dần dần, càng ngày tôi càng núp trong một cái bóng, cái bóng của chính tôi. Chẳng có gì tôi phải đụng tay đến, tôi chẳng được làm những gì mà mình thích. Tất cả phải theo ý bố mẹ... 17 Bố vẫn thường dạy tôi về cách sống, cách làm người... Nhưng thử hỏi đã bao giờ tôi được làm chính tôi... Tôi luôn tự tạo cho mình một cái vỏ bọc để che giấu đi con người thực sự của mình. Mọi người thấy tôi hay cười... nhưng có ai biết, đó chỉ là những nụ cười giả tạo mà tôi cố gắng để che giấu đi nỗi đau của chính bản thân mình... Tôi đã từng ghét chính cuộc sống đó. Nhiều lần, tôi đã cố gắng để thoát ra khỏi cái vỏ bọc ấy. Nhưng rồi, tôi lại càng tiến sâu hơn. Một ngày nọ, tôi phát hiện ra, bố tôi, người mà luôn che chở, dạy bảo cho tôi lại là một người... một người mà tôi... khinh bỉ... Đúng là cha nào con ấy... Tôi tự tạo vỏ bọc cho mình để che giấu con người thật của tôi. Bố tôi cũng thế, ông đã tạo ra cho mình một cái vỏ bọc thật hoàn hảo để che giấu con người mình, lừa gạt tất cả, và cả tôi. Tôi sống vì cái gì??? Gia đình ư? Nhiều lúc tôi đã dẫm đạp lên nó... Tôi tự tách mình khỏi gia đình, và tách ra khỏi chính bản thân tôi. Tôi hoàn toàn là một con người khác... Nhiều lúc chán cuộc sống giả tạo đó, tôi đã tìm, tìm đến một nơi, một nơi mà ở đó không có sự giả dối, và hơn cả, tôi được làm chính tôi: THẾ GIỚI ẢO. Dẫu biết rằng, tất cả chỉ là ảo, nhưng những gì tôi có thật gấp trăm nghìn lần cái thế giới mà tôi sống. Ở đó, có người mà tôi yêu, có sự quan tâm, có tất cả những thứ mà thế giới thật đã có, hoặc không có... Tôi đã tìm lại được tiếng cười, cười một cách thật tự nhiên. Có những buổi offline làm tôi nhớ mãi... Một phút xa nhau vạn phút nhớ Một lần gặp gỡ vạn lần mơ. 18 Lạ thật, tôi đã từng mơ về một hạnh phúc được sống trong một gia đình thật, nhưng không ngờ đó chỉ là ẢO... Nhưng không sao, có lẽ đối với tôi đó cũng là một cái gì đó, một thứ gì đó thật khác biệt... Thật lạ, hôm nay, ngày tôi viết bài văn này cũng là ngày kỉ niệm, ngày chúng tôi gặp nhau trong một gia đình (ẢO)... Nhưng tôi đang cố gắng gìn giữ một cái gì đó, dù biết nó chỉ là ẢO và lời nói có thể là giả tạo nhưng ít ra có còn hơn không. Hơn cả, tôi được làm chính tôi. Tương lai, một ngày nào đó tôi cũng sẽ có một gia đình. Gia đình đó sẽ như thế nào đây? Gia đình... Không biết đối với các bạn, đó là gì? Nhưng đối với tôi, nó là một cái gì đó mà có lẽ cả đời này tôi cũng chẳng bao giờ với tới được. (Nguồn báo Dân trí) 19 Lời phê của giáo viên: Em đừng nhìn mọi việc theo chiều hướng tiêu cực thế! Nếu quả thực gia đình em có những rắc rối, bố mẹ em có những sai lầm thì chưa chắc đã do họ muốn thế, hoặc cũng có thể họ phải chịu những áp lực nào đó mà hiện nay, em chưa thể hiểu hết được. Và đã bao giờ, em nghĩ rằng gia đình là của em, chính bản thân em cũng cần có trách nhiệm vun đắp, xây dựng? Đã bao giờ, em thử mạnh dạn nói chuyện với bố mẹ, bày tỏ những suy nghĩ của mình? Biết đâu, vì sự nghiêm túc của em mà bố mẹ sẽ đổi thay... Trong trường hợp xấu nhất, nếu em không thể thay đổi được điều gì, nếu em không thể có một gia đình như mong muốn trong hiện tại, thì em vẫn có thể bằng nỗ lực và tấm lòng mình để vun đắp, xây dựng một gia đình như em mong muốn trong tương lai - khi em đã trưởng thành. Hãy tin rằng, cuộc sống sẽ mỉm cười với những ai biết cố gắng. Cô mong em có thể bình tâm và tìm thấy niềm hạnh phúc thực sự. Cô giáo của em 4.3 Nguyên nhân từ Nhà trường - Có thể khẳng định, nguyên nhân "bạo lực học đường", một phần trách nhiệm thuộc về nhà trường. Học trò đến trường học quá nhiều, theo kiểu "nhồi" cho hết kiến thức cơ bản của đủ các loại sách giáo khoa, sách tham khảo. Trò không còn thời gian "tiêu hóa" khối lượng kiến thức khổng lồ những định luật, khái niệm, công thức, dữ kiện lịch sử, thuộc lòng cả một bài thơ dài… bài học cũ chưa kịp hiểu. bài mới "ập" đến như một nỗi kinh hoàng. Trò càng học càng đuối. Và khi cảm thấy cái sự học khó khăn, học mãi không "vào". Đâm chán. "Nhàn cư…". Chúng phá phách, bỏ học rủ nhau đi chơi, uống thuốc "lắc" ở vũ trường, yêu sớm hoặc tìm đến ma túy, thanh toán nhau băng hung khí. 20 - Trong khi các trường đều trương khẩu hiệu rất to: Tiên học Lễ… nhưng "Lễ" là gì? Nội dung của Lễ-Nghĩa? Cách đối nhân xử thế? Hành xử giữa con người với con người? Lời ăn tiếng nói? Thế nào là bạn tốt? Ý thức trách nhiệm đối với đất nước, gia đình, bản thân? Lẽ sống ở đời?... Hình như trường học đều có dạy. Bậc mẫu giáo mầm non môn giáo dục công dân. Bậc tiểu học môn đạo đức. Bậc THCS và THPT môn giáo dục công dân. Tiếc rằng học chỉ để mà học, hời hợt, nặng hình thức, hô khẩu hiệu quá nhiều. Nào là "nói lời hay, làm việc tốt"; "nét chữ, nét người"; "vở sạch, chữ đẹp"… "Đầu voi, đuôi chuột", thực tế trò tự tung tự tác, bao che cho nhau, vào hùa làm việc xấu. Quay cóp khi kiểm tra bài là "quốc nạn". - Học sinh ngang nhiên vi phạm Luật giao thông, công khai phóng xe máy phân khối lớn tốc độ cao, "zin" 3-4, không đội mũ bảo hiểm, chửi nhau, đánh nhau, diệt nhau. Lí lẽ các em đưa ra thật đáng sợ. Hỏi: "Tại sao em dùng dao chém bạn?". Em tỉnh khô, lạnh lùng trả lời "em không chém, nó cũng chém em". Trong cốp xe, ba lô sách có trò "găm" dao để kịp thời chiến đấu khi "có biến". Quan hệ thầy trò nhợt nhạt, thầy ít quan tâm đến diễn biến tư tưởng của trò. - Đạo đức của một bộ phận không nhỏ thầy giáo "xuống cấp" là tấm gương "mờ" phản cảm với học trò. Một số giáo viên vẫn chưa gương mẫu, có những hành vi xúc phạm, xâm hại học sinh. Hiện tượng đối xử không công bằng làm các em bức xúc rồi trở nên quậy phá như một cách lấy lại cân bằng. “Học sinh sẽ nghĩ sao khi chính thầy cô của mình là những người xâm hại, lợi dụng, hành hung học sinh?” - Giáo dục đạo đức trong nhà trường hiện nay còn mang nặng hình thức, chưa đi vào bản chất của việc hình thành nhân cách cho các em. Thậm chí nhiều nhà trường còn chưa giáo dục phòng chống bạo lực học đường cho học sinh. “Một lớp học nếu chỉ có 20-30 học sinh thì quan hệ thầy trò là quan hệ nhân văn. Nhưng khi lớp học có tới 50-60 học sinh thì quan hệ thầy trò sẽ là quan hệ hành chính. Với một mối quan hệ hành chính như vậy, liệu thầy cô giáo có thể quan tâm, 21 sâu sát đến từng học sinh? Sự cô đơn trong trường học khiến học sinh xa lánh thầy cô, có chuyện gì cũng tự “xử lý”, “giải quyết” với nhau chứ hiếm khi tâm sự cùng thầy cô” Theo TS. Nguyễn Thị Bích Hồng - Theo TS. Huỳnh Văn Sơn “Ngay trong môi trường học đường, việc dạy làm người còn bị xem nhẹ; chuyện dồn ép để học tập vẫn được đặt để như một yêu cầu tối quan trọng. Đó là chưa kể việc thiếu mềm mại trong cách thức giáo dục, thiếu đầu tư cho việc tìm hiểu và tác động giáo dục... Không ít thầy cô giáo vẫn cho rằng mình là bậc “bề trên”, thời gian đâu để lắng nghe, điều kiện đâu để tìm hiểu hoàn cảnh, sự đầu tư cho công tác giáo dục đạo đức còn bị xem nhẹ thì thử hỏi bạo lực - một hành vi bột phát sao không có cơ hội nảy sinh?” - Việc lồng ghép dạy kỹ năng sống cho các em học sinh thông qua các môn học trên lớp có phần chưa đem lại hiệu quả. Thiết nghĩ, bản thân mỗi môn học đã mang trong mình một khối lượng kiến thức không nhỏ, mỗi giáo viên bộ môn thường xuyên phải gồng mình lên để theo kịp chương trình. Thực tế cho thấy, những môn như Giáo dục công dân hay Kể chuyện,…thường được các thầy cô dạy bù vào tiết sinh hoạt lớp. Như vậy, việc lồng ghép giáo dục kỹ năng sống vào các môn học liệu có khả thi? Cùng với đó thì bản thân mỗi thầy cô cũng còn gặp nhiều lúng túng khi truyền tải tới các em các kỹ năng sống thiết yếu, nguyên nhân rất đơn giản là các thầy cô được đào tạo chuẩn về chuyên môn còn việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh nếu có cũng chỉ là thông qua những đợt tập huấn, bồi dưỡng. 4.4 Nguyên nhân từ xã hội - Môi trường lân cận và cộng đồng cũng tạo bối cảnh cho bạo lực học đường. Các cộng đồng có tỷ lệ tội phạm và sử dụng ma tuý cao dạy thanh niên những hành động cư xử bạo lực và chúng lại được mang vào trường học. Tình trạng nhà cửa tồi tạn bên cạnh trường học đã được phát hiện gắn liền với bạo lực học đường. Việc tấn công giáo viên dường như hay xảy ra hơn tại các trường ở gần kề các khu vực có tỷ lệ tội phạm cao.Việc tiếp xúc với những người bạn hư hỏng là một yếu tố nguy cơ cho 22 những mức độ hung hãn cao. Nghiên cứu đã cho thấy rằng nghèo khổ và mật độ dân số cao gắn liền với những tỷ lệ bạo lực học đướng cao. Những cuộc nghiên cứu theo chiều dọc dài hạn cho thấy trẻ em phải tiếp xúc với bạo lực cộng đồng, gồm cả bạo lực súng, trong những năm tiểu học được các bạn học và giáo viên thông báo có nguy cơ cao về hung hãn trong những năm cuối cấp. Các băng đảng trong khu vực cũng được cho là góp phần tạo ra các môi trường học đường nguy hiểm. Các băng đảng sử dụng môi trường xã hội của trường học để tuyển mộ các thành viên và tương tác với các nhóm đối địch, với việc bạo lực băng đảng được đưa từ bên ngoài vào trong trường học. Theo một số cán bộ quản lý ngành giáo dục, hiện nay không ít học sinh bị nhiễm thói hư tật xấu do tiếp xúc nhiều với các trò chơi bạo lực trên mạng internet và cả bên ngoài xã hội. Từ đó, không ít học sinh "học đòi" tổ chức thành băng nhóm đánh nhau. Một cán bộ làm công tác quản lý giáo dục cho biết, ông rất bất bình trước tình trạng học sinh nói tục chửi thề "như ăn gỏi", thường xuyên vi phạm nội quy nhà trường và hay giao du với bạn xấu bên ngoài rồi tụ tập thành băng nhóm gây mất an ninh trật tự tại địa phương... - Một số nhà bình luận cho rằng việc đưa tin của truyền thông khuyến khích bạo lực học đường, dù một cách giải thích thường thấy là việc đưa tin chỉ tuân theo các sự kiện đang diễn ra. Ngày 16 tháng 4 năm 2007, Seung-Hui Cho giết 32 người tại Virginia Tech trước khi tự sát.Có lẽ bởi việc truyền thông đưa tin quá nhiều về thảm kịch tại Virginia Tech, nhiều học sinh trên khắp Hoa Kỳ đã thực hiện các vụ tấn công bạo lực hay đe doạ làm như vậy tại trường học. Ở nước ta gần đây báo chí liên liên tục “săn lùng” và đưa tin những “vụ án” về bạo lực học đường. Có một điều luôn tỉ lệ thuận mà ít người chú ý tới là khi báo chí đưa tin về các hiện tượng bạo lực của học sinh đã kéo theo rất nhiều các “vụ án” khác của các em học sinh được tung lên mạng. Vedeo bạo lực học đường đầu tiên xuất hiện, kéo theo rất nhiều các vedeo khác được tung lên với đủ mọi hình thức như; đánh 23 nhau; chửi thề; đánh bài cởi áo; học trò đánh thầy giáo; thầy giáo xúc phạm, đánh học trò; …. - Mức độ sử dụng bạo lực trong ngành giáo dục đang trong tình trạng báo động. Nguyên nhân khiến bạo lực học đường ngày càng tăng là do học sinh tiếp xúc quá nhiều với những phim kiểu bạo lực của Hàn Quốc, Hồng Kông. Bên cạnh đó, với sự phát triển ồ ạt của các loại game online bạo lực đã đầu độc mạnh đến sự phát triển nhân cách của trẻ em. Không chỉ đánh nhau, các em còn quay lại các vụ ẩu đả và phát tán trên mạng cho mọi người cùng “thưởng thức”. Những thước phim thô bạo của hai nữ sinh mặc đồng phục áo dài lao vào nhau với những cái tát nảy lửa, những cú đá túi bụi giống như... phim Hàn Quốc đã khiến không ít người giật mình. Phim ảnh, sách báo ngoài luồng, các trò chơi điện tử, chít chát đầy tính bạo lực tràn lan đang "vẽ đường cho hươu chạy", tiếp tay cho học trò bắt chước "thần tượng" trong phim, dẫn đến gây ra tội ác lúc nào không biết. Theo PGS.TS Trần Tuấn Lộ, Trưởng khoa Tâm lý ĐH Văn Hiến, khẳng định: “Cùng với sự phát triển của kinh tế và xã hội, thế hệ trẻ đang bị đầu độc bởi ma lực của những trò chơi chém giết trong game, đồng thời cũng bị "nhiễm khuẩn” từ chính những cảnh bạo hành trong gia đình và ngoài xã hội. Chính người lớn đã góp phần không nhỏ làm tăng thêm tính hung hãn, côn đồ ở trẻ”. Theo TS. Đinh Phương Duy, Phó Hiệu trưởng trường Cán Bộ thành phố, chỉ ra rằng: “Các giá trị xã hội đang thay đổi. Thế hệ trẻ chưa được giáo dục một cách bài bản đồng bộ nên một bộ phận không nhỏ bị khủng hoảng, tiếp thu những giá trị ảo không đúng với chuẩn mực của xã hội”. “Trong những năm gần đây, cảnh bạo lực diễn ra ở mọi lĩnh vực. Trên sân cỏ, cầu thủ đánh nhau, huấn luyện viên chửi trọng tài, cổ động viên “choảng” nhau. Ngoài đường phố, taxi húc xe vào cảnh sát, nhiều băng nhóm thanh toán nhau đẫm máu ngay trong khu phố… Có thể nói, vấn đề bạo lực đang trở thành mối quan tâm, lo ngại của toàn xã hội”. 24 Theo TS. Huỳnh Văn Sơn “Sự ảnh hưởng của các loại sản phẩm được núp bóng dưới văn hóa một cách thô thiển, đó là những trò chơi bạo lực gián tiếp hay trực tuyến, đó là những phim ảnh thiếu sự kiểm soát của những cơ quan chức năng được tuồn vào bằng nhiều hình thức dẫn đến sự “rối nhiễu” hành vi về mặt tâm lý. Đây không hẳn là sự rối nhiễu mang tính chất tâm thần mà đó là rối nhiễu hay lệch chuẩn hành vi với những định hướng chuẩn mực” “Lứa tuổi học sinh, việc các em khám phá và hành động một cách tự do để khẳng định mình trong mắt người lớn và bạn bè đã trở thành một nhu cầu. Đến với trò chơi điện tử, các em sẽ được làm theo những gì mình thích để thỏa mãn sự tò mò mang tính tâm lý. Tuy nhiên, chưa đến tuổi trưởng thành nên các em chưa có đủ kỹ năng để làm chủ thời gian và cảm xúc bản thân. Vì vậy, có rất nhiều trường hợp chìm đắm trong một thế giới xa lạ dẫn đến rối loạn tâm lý và là hậu quả khôn lường nếu các game thủ mang chính những “kỹ năng” của mình từ trò chơi điện tử áp dụng vào cuộc sống ngoài đời thực”. 4.5 KẾT LUẬN CHO NGUYÊN NHÂN Tiếng nói người trong cuộc “Riết rồi tôi không biết có nên tin tưởng nhà trường để cho cháu tôi tiếp tục đến lớp hay không? Nó mới lớp 8 nhưng đã nhiều lần bị đánh như vậy mà nhà trường không có biện pháp xử lý hay ngăn chặn thì sao gia đình yên tâm được” (Bà Bùi Thị Xuyến – phụ huynh em Thảo, nạn nhân của vụ đánh hội đồng tại trường THCS Lê Lai, Q.8) “Tôi có con đang học lớp 12, nhiều lần con tôi về nhà với những vết bầm tím trên tay chân do bị các bạn đánh. Nhưng gặng hỏi thế nào cháu cũng không nói, chỉ nói là nếu nhà trường biết thì lại tiếp tục bị đánh. Xót xa cho con, nhưng đành phải ngậm miệng để cháu yên thân học hết lớp 12” (Chị Lê Ánh Nguyệt - hẻm 129 Bến Vân Đồn, P.8, Q.4) 25 “Ngày nay, nếu gặp một HS cá biệt quá lì lợm, nhiều giáo viên chỉ cần vụt nhẹ vào tay thì phụ huynh đã đâm đơn kiện, rồi giáo viên bị kỷ luật. Riết rồi giáo viên chúng tôi đâm nản nên đành buông xuôi” (Giáo viên chủ nhiệm lớp 9 một trường THCS tại Q.Phú Nhuận) “Có thể là sự quản lý của nhà trường chưa sát với thực tế, chương trình học còn quá hàn lâm, nặng nề. Đôi khi do người thầy chưa thật sự gương mẫu, chưa đủ để HS tin cậy, chia sẻ những bất đồng nảy sinh trong các mối quan hệ với bạn bè. Ngoài ra, đội ngũ giám thị của các trường chưa được đào tạo bài bản nên khi xảy ra sự cố thường có những xử lý nóng vội khiến HS không phục” (Ông Nguyễn Văn Vượng - Hiệu trưởng trường THCS Nguyễn Gia Thiều, Q.Tân Bình) “Nền giáo dục của chúng ta hướng đến đào tạo ra những cá nhân hoàn thiện nhưng chương trình học thì dường như ngược lại. Môn Đạo đức, Lịch sử, Địa lý … vẫn bị cho là các môn phụ, mà môn phụ thì học cũng được, không học cũng chẳng sao. Thậm chí dạy môn Văn để giúp học sinh làm người, thẩm thấu được cái đẹp nhưng vẫn dạy một cách máy móc” (TS Nguyễn Kim Dung - Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu giáo dục, trường ĐH Sư phạm TP.HCM) "Thế chân vạc", nhà trường- gia đình- xã hội cần cảnh tỉnh, nghiêm túc nhìn vào sự thật, thiết lập mối quan hệ chặt chẽ, tạo sức mạnh đồng bộ giáo dục quản lí con em. "Kiềng ba chân", gãy một chân đã khập khiễng rồi, huống hồ cả ba chân đều có vấn đề thì làm sao dạy dỗ, uốn nắn được, lứa tuổi "bắc cầu" "nửa trẻ con, nửa người lơn" luôn coi mình là "cái rốn của vũ trụ". PGS-TS Trần Tuấn Lộ, Trưởng khoa Tâm lý Trường ĐH Văn Hiến cho rằng: “Nguyên nhân từ nhà trường chính là sự giáo dục chưa đủ, thậm chí không giáo dục về việc phòng chống bạo lực. Đặc biệt là gia đình cũng chưa quan tâm, chưa thân thiện với con cái trong khi xã hội lại có quá nhiều yếu tố độc hại đối với lứa tuổi các em. HS tiếp xúc với hàng ngàn cảnh bạo lực… để rồi trở thành một hình ảnh quen thuộc và bắt chước theo. Đó còn là hệ quả của sự vô cảm của người lớn, của việc giáo dục quá nặng về lý thuyết, kiến thức mà không giáo dục về kĩ năng, đạo đức, nhân cách làm người” 26 Theo chuyên gia tâm lý Đinh Đoàn “Chuyện học sinh đánh nhau thấy cả ở nam và nữ, đặc biệt hiện tượng các học sinh nữ đánh nhau cũng ngày càng trở nên phổ biến hơn. Tuy nhiên, tình trạng này thường thấy ở học sinh tuổi mới lớn, tức là từ cuối cấp II trở lên. Nguyên nhân bạo lực học đường có nhiều, bao gồm cả nguyên nhân chủ quan và khách quan. Về nguyên nhân chủ quan có thể kể đến tình trạng dư thừa sức lực của các em ở độ tuổi “bẻ gẫy sừng trâu”. Tuổi dậy thì khiến các em phát triển mạnh về thể chất, hưng phấn cao, kiếm chế kém, lại không có việc gì để làm, nên “ngứa chân ngứa tay”. Thứ hai, các em đang muốn chứng tỏ bản thân, nhưng lại không biết thể hiện bằng cách nào, do đó muốn dung vũ lực như một cách thể hiện sự vượt trội của mình so với bạn bè. Những học sinh học giỏi, hoặc chứng tỏ bản thân bởi những thế mạnh khác ít khi phải dùng đến nắm đấm để ra oai. Nguyên nhân khách quan có khá nhiều. Sức ép của học tập và cuộc sống đô thị, khép kín, khiến các em bức xúc, lúc nào cũng muốn nổ tung. Tác động xấu của phim ảnh, sách truyện bạo lực, của các trò chơi trên mạng ( có khá nhiều cảnh đánh nhau, giết người). Giáo dục khuyết hụt, chỉ khuyến khích ganh đua, thi thố, nhưng lại không dạy các em biết kiềm chế cảm xúc nóng giận của bản thân, không được học các kĩ năng sống như kĩ năng chung sống hoà bình. Ảnh hưởng tiêu cực của tình trạng bạo lực ngoài xã hội, bạo lực gia đình. Ngay cả tình trạng giáo viên sử dụng bạo lực với học sinh cũng là tấm gương cho các em. Trong chương trình giáo dục của ta, không có phần giáo dục giới, nam nữ được giáo dục như nhau, được đối xử như nhau, nên các em gái đánh nhau không cảm thấy xấu hổ…” “Học sinh đánh nhau chỉ vì những nguyên nhân rất đơn giản. Mà đôi khi đánh có tổ chức, đánh có vũ khí…”. “Đối diện với sự thật này chúng ta cảm thấy rất đau lòng, phải chăng xuất phát từ sự chủ quan, thiếu quan tâm của các bậc sinh thành, hay là do nguyên nhân xã hội”. 27 Bà Nguyễn Thị Ngọc Hạnh, Phó Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ TP Hồ Chí Minh thì cho rằng, nguyên nhân của vấn đề này là do sự liên kết trong lối sống của xã hội, của gia đình ngày nay đang ngày một lỏng lẻo. Nếu không tạo được sự gắn kết chặt chẽ giữa gia đình – nhà trường – xã hội thì có nói nhiều bao nhiêu cũng không có kết quả như mong muốn. Còn thầy Trần Đức Thịnh (trường THPT Dân lập Ngôi Sao) khẳng định, bạo lực học đường là do mặt trái của xã hội gây ra, và xã hội càng phát triển nhanh bao nhiêu thì mặt trái nhiều bấy nhiêu. Một nguyên nhân nữa mà nhiều ý kiến còn băn khoăn và bức xúc khi mà việc bạo lực trong học đường khi phát hiện thường bị bỏ qua hoặc rất khó phát hiện và chỉ được dư luận quan tâm khi xảy ra những vụ việc nghiêm trọng. Những vụ ẩu đả diễn ra bên ngoài cổng trường thường ít được báo cáo với Ban Giám hiệu mà chỉ lan truyền trong giới học sinh với nhau. Bản thân các nạn nhân, những người bị bắt nạt, hành hung, cũng thường giấu kín vụ việc ngay cả với cha mẹ, thầy cô giáo của mình… 5. GIẢI PHÁP CHO BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG 5.1 Các chiến lược khắc phục? Mục tiêu của các chiến lược ngăn chặn và can thiệp là không để bạo lực học đường xảy ra. Có ít nhất bốn mức độ mà các chương trình ngăn chặn bạo lực có thể hành động: xã hội nói chung, cộng đồng trường học, gia đình, và cá nhân. Các chiến lược ngăn chặn cấp độ xã hội hướng tới thay đổi xã hội và các điều kiện văn hoá để làm giảm bạo lực không cần biết tới môi trường có thể xảy ra của chúng. Những ví dụ bao gồm giảm truyền thông bạo lực, định hướng lại các tiêu chuẩn xã hội, và tái cơ cấu các hệ thống giáo dục. Các chiến lược này hiếm khi được sử dụng và khó áp dụng. 28 Các chiến lược trường học được thiết kế để thay đổi các đặc điểm trường học gắn liền với bạo lực. Một con đường để nghiên cứu tâm lý là giảm bớt bạo lực và sự vô lễ, đặc biệt sự phát triển những biện pháp can thiệp ở mức độ trường học.Cần đề xuất khuyến khích các kỹ thuật quản lý lớp học, học cách hợp tác, và giám sát chặt học sinh. Ở cấp độ trường tiểu học, sự can thiệp hành vi ứng xử nhóm được gọi là Trò chơi Ứng xử Tốt giúp giảm tình trạng chia rẽ trong lớp học và khuyến khích những giao tiếp xã hội trong lớp học.Có một số bằng chứng rằng các môn học liên quan tới việc khuyến khích kiểm soát sự bốc đồng và sự thấu cảm trong các học sinh lớp hai và lớp ba, giúp làm giảm hành vi ứng xử hung hãn về thể chất. Các chiến lược ở mức độ trường học khác hướng tới giảm thiểu hay ngăn chặn việc bắt nạt và tổ chức cảnh sát địa phương thích hợp hơn với việc chống lại bạo lực băng đảng. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy ý tưởng tạo ra hệ thống cảnh báo sớm ở mức độ trường học, hệ thống tương tự như chiến dịch giám sát Đường dây Cảnh báo Sớm Từ xa được thiết kế để "ngăn chặn những trường hợp bạo lực học đường nghiêm trọng nhất," không chắc chắn. Những nỗ lực ngăn chặn bạo lực có thể được định hướng hiệu quả hơn khi phát triển các chương trình chống bắt nạt, giúp các giáo viên có các chiến lược quản lý lớp học, áp dụng các chiến thuật ứng xử như Trò chơi Ứng xử Tốt, thực hiện những cải tiến chương trình học như Second Step, phát triển các chương trình để tăng cường sức mạnh gia đình (xem bên dưới), và áp dụng các chương trình hướng tới tăng cường các kỹ năng xã hội và hàn lâm của các học sinh đang có nguy cơ (xem bên dưới). Một số chương trình ngăn chặn hướng tới cải thiện các quan hệ gia đình. Có một số bằng chứng rằng những chiến lược can thiệp đó có hiệu quả rất nhỏ với thái độ ứng xử của trẻ em trong ngắn hạn và dài hạn. Chương trình can thiệp tại gia đình của Patterson có sự tham gia của các bà mẹ đã cho thấy có làm giảm hành vi hung hãn của trẻ. Một câu hỏi quan trọng liên quan tới mức độ ảnh hưởng mà chương trình mang lại với hành vi ứng xử của trẻ tại trường học. 29 Một số chương trình ngăn chặn và can thiệp tập trung vào các chiến lược cấp độ cá nhân. Các chương trình này hướng tới các học sinh thể hiện sự hung hãn và các hành vi bạo lực hay đang có nguy cơ thực hiện các hành vi đó. Một số chương trình gồm giải pháp xung đột và giải quyết vấn đề theo nhóm. Các chương trình khác dạy học sinh các kỹ năng xã hội. Nhóm Nghiên cứu Ngăn chặn Các Hành vi Ứng xử, trong khi phát triển và áp dụng một chương trình chống hung hãn tổng thể cho mọi trẻ em tại các trường tiểu học, cũng phát triển và áp dụng một chương trình kỹ năng xã hội và giúp đỡ học tập nhắm tới các học sinh đang gặp nhiều nguy cơ nhất với hành vi ứng xử hung hãn. 5.2 Ngành giáo dục làm gì? Xin trích bài viết: Giáo dục đạo đức là giải pháp bền vững (LĐCT) - Nỗ lực của ngành giáo dục là làm sao giảm bớt và trên nguyên tắc, nếu xảy ra bạo lực học đường thì cần phải xử lý đến nơi đến chốn. Đó là một vài nhận định về bạo lực học đường hiện nay của Vụ trưởng Vụ Công tác Học sinh - Sinh viên Bộ GDĐT Phùng Khắc Bình. - Thưa, Vụ trưởng có thể đưa ra cái nhìn khái quát về nạn bạo lực học đường hiện nay? - Một cách công bằng mà nhìn nhận, bạo lực học đường là do rất nhiều nguyên nhân tác động và có nhiều hình thức khác nhau, chủ yếu xoay quanh các mối quan hệ trong môi trường học đường. Nếu tính về số lượng thì thực trạng này không đến nỗi báo động. Song, hiện bạo lực học đường đang có chiều hướng gia tăng theo hai hướng đáng lo ngại đó là tính chất nguy hiểm của vụ việc ngày càng nhiều. Nguyên nhân là do trẻ Ông Phùng Khắc Bình. 30 bị tác động xấu, “thẩm thấu” không chọn lọc trong những thông tin từ các phương tiện như Internet, game online, phim ảnh xấu… Bên cạnh đó, nhiều gia đình mải lo “cơm áo gạo tiền” nên sự chăm chút dành cho con cái cũng có xu hướng ngày càng giảm đi, mối quan hệ gắn bó giữa bố mẹ và con cái vì thế trở nên “xa cách” hơn, có ít thời gian để chia sẻ hơn. Ngoài ra, cũng phải nói đến yếu tố nhà trường, do tác động của sự “quá tải” trong học tập nên sự gần gũi giữa học sinh với nhau và thầy cô với học sinh cũng thay đổi Có thể nói, chính vì thiếu sự quan tâm, gần gũi theo sát với các em, nhất là trong độ tuổi đang phát triển nhân cách, đã khiến trẻ em khó kiểm soát được chính bản thân từ đó gây nên những vụ việc đau lòng và hết sức đáng lo ngại. Song giảm thiểu nạn bạo lực học đường thực tế đến đâu, cũng lại phụ thuộc vào khá nhiều yếu tố… - Ngành giáo dục hiện đã có những giải pháp nào? - Giải quyết vấn đề bạo lực học đường không thể “giao khoán” cho riêng ngành giáo dục. Song, với chức năng và nhiệm vụ của mình, Bộ GDĐT đã triển khai không ít các biện pháp, từ răn đe, phòng ngừa đến xử lý nghiêm tất cả những vụ việc vi phạm. Về mặt quản lý và “đối ngoại”, Bộ GDĐT đã có Công văn 46/2007, trong đó quy định rõ ràng từng nội dung liên quan đến bạo lực học đường, an ninh trật tự an toàn xã hội… Bộ đã phân cấp trách nhiệm từng cấp, từng đơn vị và cá nhân nếu để xảy ra vụ việc. Ngoài ra, do tính chất nhạy cảm của bạo lực học đường là không phải trách nhiệm của riêng ai nên Bộ GDĐT cũng đã có công văn gửi đến từng địa phương đề nghị cùng phối hợp và có trách nhiệm để giải quyết vấn đề một cách rốt ráo và hiệu quả. Ở mặt “đối nội”, Bộ GDĐT thường xuyên triển khai các lớp tập huấn, rút kinh nghiệm trong toàn ngành trên phạm vi cả nước về công tác này và do cấp vụ phụ 31 trách. Còn cụ thể hơn, ngành giáo dục đã triển khai những khoá học trang bị, giáo dục cho HS kiến thức kỹ năng phòng chống bạo lực trong học đường. Bên cạnh đó, không ngừng triển khai xây dựng môi trường giáo dục thân thiện trong từng cơ sở trường, lớp. Qua đó nhằm giáo dục kỹ năng sống cho trẻ biết kiềm chế khi tức giận, biết làm chủ bản thân để không gây nên những sự việc đáng tiếc… Song song với những chương trình giáo dục, Bộ GDĐT đã ký những văn bản với cơ quan công an và các cơ quan chức năng khác nhằm giải quyết vấn nạn bạo lực học đường bên ngoài môi trường sư phạm một cách hữu hiệu nhất. - Liệu có những giải pháp nào căn bản hơn và mới mẻ hơn sẽ được áp dụng trong tương lai, thưa ông? - Theo tôi, giáo dục đạo đức chính là giải pháp bền vững và căn bản nhất cho nạn bạo lực học đường xảy ra trong môi trường sư phạm. Ngoài ra, như trên đã phân tích, đây là một vấn đề “nhạy cảm” không thể giao khoán cho bất kỳ một đơn vị, ban ngành nào mà cần có sức mạnh tổng hợp từ nhiều phía. Với hai lý do đã nêu, với chức năng và nhiệm vụ của mình, hiện Bộ GDĐT đang triển khai thí điểm tại 7 điểm về chương trình giáo dục kỹ năng sống lồng ghép trong chương trình học chính khoá của một số môn học trong các nhà trường phổ thông, áp dụng từ bậc tiểu học đến phổ thông trung học. Song song đó là các chương trình ngoại khoá cũng nhằm giáo dục nội dung này. Hiện nay, chúng tôi đang đã tích cực tổ chức tập huấn giáo viên, diễn đàn thảo luận và trao đổi kinh nghiệm thực tế để sẽ tiến tới triển khai nội dung giáo dục này một cách đại trà vào năm học 2010 - 2011. - Xin cảm ơn Vụ trưởng Phùng Khắc Bình! TS Phạm Đức Trọng - Trưởng khoa Xã hội học ĐH KHXHNV TPHCM: Cuộc sống hiện đại đã “cuốn” hầu hết các bậc phụ huynh vào những lo lắng cơm áo gạo tiền mà quên mất nhiệm vụ dạy dỗ con cái. Nhiều gia đình nào có tâm lý “giao 32 khoán” con cho nhà trường và dành rất ít thời gian hỏi han, tìm hiểu, chăm sóc con cái. Phương pháp giáo dục của gia đình buông lỏng cùng với môi trường văn hoá xã hội như phân tích ở trên đã tạo nên một xu hướng văn hoá ứng xử của thế hệ trẻ hiện nay nghiêng theo hướng bạo lực. Với thực tế này, nhà trường và xã hội cần phải gắn kết và thống nhất với nhau. Tùy từng giai đoạn, từng thời kỳ, từng độ tuổi của trẻ mà có cách tác động hợp lý. Có như vậy mới giúp học sinh cân bằng và biết cách ứng xử trước nhiều tình huống phức tạp nảy sinh trong cuộc sống. Bà Lê Nguyên Hương, Hiệu phó THPT chuyên Nguyễn Huệ (quận Hà Đông, Hà Nội): Hiện nay, các trường dường như chỉ chú ý tới dạy chữ chứ ít chú ý dạy người. Trong khi việc giảng dạy đạo đức hiện nay trong nhà trường quá khô khan và thiếu thực tế. Thứ trưởng Bộ GD - ĐT Nguyễn Vinh Hiển: Những giá trị đạo đức trong xã hội đang thay đổi nhanh, trong khi việc ứng phó của ngành giáo dục không theo kịp. Trong thời gian tới, phải tập trung bồi dưỡng cho giáo viên dạy môn đạo đức bởi trong thời gian qua, nhà trường chỉ chú trọng tới các môn chính như toán, văn… Phó Chủ tịch UBND TP HN Ngô Thị Thanh Hằng: TP tăng cường chỉ đạo công tác an ninh, trật tự, an toàn trường học và các cơ sở giáo dục nhằm chấm dứt tình trạng bạo lực học đường. Để chấm dứt hiện tượng trên, UBND thành phố Hà Nội đã yêu cầu Sở Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo các trường học và cơ sở giáo dục tăng cường thực hiện công tác an ninh trường học, thực hiện nghiêm túc lịch trực của lãnh đạo nhà trường trong tất cả các ngày trong tuần, xác định rõ nhiệm vụ của lãnh đạo trực. 5.3 Gia đình cần làm gì? Cách tốt nhất để ngăn chặn nạn bạo lực học đường là trang bị cho con những giải pháp phòng tránh. 33 1. Báo ngay với giáo viên Bạn có thể đặt ra tình huống giả định để phân tích giúp con chọn cách ứng xử hợp lý, rèn luyện cho con bạn bản lĩnh dám báo cáo với giáo viên khi một bạn cùng học bị bắt nạt. Lời khuyên đầu tiên bạn cho con là giải pháp báo cáo trung thực lại sự việc cho giáo viên khi cảm thấy có nguy cơ bị bắt nạt trên đường đến trường, tại sân trường hay trong lớp học. Một trong những nguyên nhân các em không báo cho giáo viên biết sự việc vì sợ mình trở thành kẻ mách lẻo hay bị vạ lây. Bạn phân tích cùng con để thấy sự khác biệt giữa mách lẻo và thông báo lại sự việc. Sự dũng cảm kịp thời chỉ bằng một tin nhắn! 2. Hô to và ra dấu khi bị bắt nạt Bạn có thể hướng dẫn con những kỹ năng sống đơn giản như hô to hay ra dấu hiệu kêu cứu cho người lớn ở gần. Chắc chắn khi nghe tiếng “cứu cháu với” từ một học sinh hẳn sẽ thu hút được sự chú ý của người xung quanh. Sự cứu giúp kịp thời sẽ giải thoát con bạn và làm nguy cơ xấu giảm đi. 3. Khuyến khích trò chuyện cùng con Bạn có thường xuyên khích lệ, khơi gợi con trò chuyện về tình hình ở lớp, ở trường. Có điều gì khiến con bạn không thoải mái, chán ghét hay bị bắt nạt. Giá như mẹ Quỳnh Anh tâm sự cởi mở được với con gái thì gia đình bà sẽ không gặp tình huống rất đau xót, một buổi chiều cháu bị dẫn đi đánh đập đến hai lần. Bạn hãy thoải mái đàm luận, chia sẻ cùng con về tình huống cháu đang vướng mắc. 4. Cần nắm chi tiết của sự việc xô xát Bạn biết chắc sự thật và tầm quan trọng của việc nắm chi tiết vụ việc xảy ra, do đó đừng nên hỏi con bằng cách tra vấn ai liên quan, ở đâu, khi nào và tình trạng bị bắt nạt đến mức nào. Điều này tuy không dễ nhưng vì con, bạn cần bình tĩnh, khéo léo để tìm được câu trả lời liệu con mình có liên quan đến vụ ẩu đả đó không và bị bắt nạt như thế nào. 34 5. Gặp giáo viên thảo luận về tình trạng bị bắt nạt Có thể giáo viên cũng chưa nắm được vụ việc con bạn bị bắt nạt ở trường. Nếu giáo viên và nhà trường biết, chắc chắn sự việc sẽ có tiến triển hoàn toàn khác. Bạn cần trợ giúp con bằng cách chủ động hẹn gặp và thảo luận với giáo viên về vụ việc đó. Nếu cần một giải pháp, một cách giải quyết khác hơn, bạn có thể gặp hiệu trưởng thông báo về vụ việc đó. Cần cân nhắc kỹ lưỡng trước khi chọn giải pháp chuyển lớp hay chuyển trường cho con mình, bởi vì đó chưa phải là cái gốc của vấn đề. 6. Chỉ cho con những nguyên nhân dễ dẫn đến xung đột - Bằng hình ảnh: Bắt chước những cử chỉ điệu bộ, giao tiếp bằng vẻ mặt không thân thiện, châm chọc qua các hình ảnh, tranh, hình vẽ... - Bằng ngôn từ: Đó là cách đặt cho bạn những nickname phản cảm hay những câu đùa thô bạo, hay loan truyền các câu chuyện chế nhạo, lời lẽ đe dọa và xúc phạm bạn bè. - Bằng hành động: Ném đồ vật, xô đẩy, va chạm, cản đường đi, đánh đấm, giật tóc, dẫm vào chân nhau... có thể làm tổn thương người khác. Hãy đặt ra các bài tập tình huống để con bạn trải nghiệm và tìm giải pháp tốt nhất. Dành thời gian chia sẻ tự nhiên cởi mở với con nghĩa là bạn đang tạo ra những điều kiện thích hợp để có thể giúp con xây dựng được tính tự tin, dần dần có những kỹ năng ứng xử linh hoạt, kịp thời trước mọi tình huống. Nên dạy con biết nói lời cảm ơn và xin lỗi nhiều hơn. (Theo Nguyễn Đình Sơn, Giảng viên Phương pháp học tập đỉnh cao) 5.4 Các biện pháp phối hợp Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình và trường, tăng cường giáo dục lối sống cho các em trong những buổi chào cờ, sinh hoạt của trường để tuyên truyền về pháp luật nhằm răn đe, tạo môi trường lành mạnh cho các em vui chơi giải trí là một trong 35 những việc làm cần thiết ngăn ngừa bạo lực học đường xảy ra. Tuổi học trò thường xốc nổi, bột phát và bốc đồng, vì thế mỗi gia đình cần quan tâm sâu sát hơn với những thay đổi trong tính cách của con để có thể giải thích và ngăn chặn mầm mống bạo lực. Bên cạnh đó, việc tu dưỡng đạo đức sư phạm cũng cần nâng cao trong đội ngũ giáo viên để học sinh được giáo dục một cách toàn diện về mọi mặt, cả kiến thức lẫn nhân cách. Đã đến lúc trường học phải xem lại phương pháp dạy đạo đức, nhân cách của thầy giáo. Ai không đủ tư cách, thiếu tinh thần trách nhiệm, kiên quyết chuyển đi làm việc khác, để xảy ra bạo lực học đường, lỗi ấy thuộc về nhà trường, các thầy giáo. Theo TS. Đinh Phương Duy, biện pháp tốt nhất để “tiêu diệt” tận gốc nạn bạo lực ở trẻ cần thiết phải kết hợp giáo dục gia đình, nhà trường và xã hội. Bên cạnh đó cần nghiên cứu bài bản tâm sinh lý lứa tuổi của học trò ngày nay, những nghiên cứu trước đây đã không còn phù hợp với các em trong một điều kiện xã hội mới. Còn TS. Bích Hồng nhấn mạnh: “Các bậc phụ huynh cần quan tâm đến con và trực tiếp bảo vệ con mình bằng cách trang bị cho các em có được những kỹ năng sống cơ bản. Cha mẹ phải là người thầy đầu tiên của trẻ”. Cũng theo TS Bích Hồng thì, tránh việc đưa những trẻ quá cá biệt vào các Trung tâm giáo dưỡng vì “cần nhìn thẳng vào vấn đề để thấy rằng chúng ta cần cảm hóa chứ không phải trừng phạt.” Theo ý kiến của ông Lê Ngọc Trung, trợ lý thanh niên Trường Thiếu sinh quân, huyện Củ Chi, thì: Nhà trường cần phải nắm được danh sách các học sinh cá biệt có nguy cơ gây bạo lực để thường xuyên chia sẻ, giáo dục các em. Gia đình cần làm bản cam kết giáo dục nghiêm chỉnh con em mình tại nhà. Những gia đình có con em vi phạm cần thiết phải xử lý hành chính. Bên cạnh đó chính quyền địa phương cũng cần thiết phải nắm được hoàn cảnh của từng gia đình có con em đang theo học tại các trường trên địa bàn. Nói cho cùng, việc chống lại bạo lực học đường là hướng tới mục đích giáo dục đạo đức, xây dựng nhân cách cho thế hệ công dân tương lai. Đây là một 36 nhiệm vụ hệ trọng, khó khăn, đòi hỏi sự ra quân, phối hợp đồng bộ của toàn xã hội. Nếu không, những nỗ lực của nhà giáo dù lớn đến mấy cũng là đơn độc và rất dễ thất bại. Nguyên Phó Giám đốc Sở GDĐT TPHCM - thầy Nguyễn Văn Ngai - đưa ra quan điểm: Để hạn chế tình trạng bạo lực học đường, Sở đã yêu cầu các trường tăng cường công tác giáo dục đạo đức, nhân cách cho các em. Trong đó, đặc biệt chú trọng đến những quan hệ về ứng xử với bạn bè, thầy cô. Bên cạnh đó, Sở GDĐT cũng đề nghị nhà trường và phụ huynh có mối liên lạc chặt chẽ hơn để kịp thời phát hiện và xử lý những mâu thuẫn có thể dẫn đến xung đột trong học đường. Không chỉ thế, nhà trường cũng cần kết hợp với chính quyền địa phương nhằm xiết chặt tình hình trật tự an ninh trước cổng trường để hạn chế tình trạng các em đánh nhau bên ngoài trường học". TS Huỳnh Văn Sơn (ĐH Sư phạm TPHCM) khi đề cập đến vấn đề này đã nêu ý kiến: "Độ tuổi 15-18 đang là lứa tuổi dễ bị kích động, dễ bị lôi kéo nên người lớn sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc thấu hiểu cũng như quản lý. Để giảm thiểu bạo lực học đường, rất cần có đội ngũ chuyên viên tư vấn chuyên trong lĩnh vực tâm lý học đường. Đây chính là những người giúp các em cân bằng và phát triển tâm sinh lý trong độ tuổi "nhạy cảm". Bên cạnh đó, gia đình cũng cần hạn chế mức thấp nhất đối với các em từ những tác động tiêu cực ngoài môi trường sống, từ những game online hay các loại phim ảnh bạo lực, đầy rẫy những cảnh bắn giết... Phòng hơn là Chống Một trong những nguyên nhân khiến bạo lực học đường gia tăng là do chế tài xử lý học sinh vi phạm chưa thực sự có những quy định hiệu quả, theo Phó Giáo sư Văn Như Cương, việc "nghiêm trị" là cần thiết, nhưng phải nghiên cứu hình thức kỷ luật sao cho vừa có tác dụng răn đe, vừa "mở lối" cho những học sinh vi phạm có cơ hội sửa mình, chứ không phải là không dạy được thì đuổi. 37 "Các nhà giáo dục kịch liệt phản đối việc đuổi học, vì như vậy nhà trường lại tống vào xã hội một con người bất hảo không được giáo dục và sẽ càng có nhiều hành vi bất hảo hơn". Để hạn chế tình trạng này, cần dạy cho học sinh những điều sơ đẳng nhất trong việc ứng xử với mọi người xung quanh. Phân biệt thế nào là tính trung thực, thật thà, thiện ác, tốt xấu. Đối với lứa tuổi học sinh, không nên đề cao một cách quá đáng tính dân chủ, tính tự do mà phải đưa họ vào những khuôn phép hợp lý, thể hiện ở nội quy của từng trường. Đó là nội dung chủ yếu của môn giáo dục công dân và cũng là nội dung tích hợp trong các môn học khác, kể cả các môn khoa học tự nhiên... Còn về "chống" thì cần nghiên cứu lại các hình thức kỷ luật học sinh, vừa nghiêm minh, vừa hiệu quả, vừa mang tính giáo dục. Không nên để hình phạt trở thành nhàm chán, không đáng sợ. Xã hội phát triển bền vững không phải nhờ bạo lực, mà nhờ có kĩ năng chung sống. Chính vì thế UNESCO coi mục tiêu của việc học của thế kỉ 21 là: Học để biết, học để làm, học để chung sống và học để tự khẳng định mình ( learn to know, learn to do, learn to live together, learn to be). Ngày nay, ngay cả những nước khác nhau về chính trị, tôn giáo cũng học cách giải quyết mâu thuẫn thông qua thương lượng, đàm phán chứ không dung bạo lực. Chấp nhận nhau, tôn trọng nhau, cùng chung sống với nhau mới là mục tiêu lớn nhất. Trẻ gây bạo lực ở học đường hôm nay có thể sẽ là kẻ quấy rối xã hội ngày mai. Không được ngăn chặn, đẩy lùi, bạo lực sẽ sinh ra bạo lực, tạo thành vòng tròn lẩn quẩn, kìm hãm sự phát triển của cá nhân và xã hội. Giảm tải giáo dục, hạn chế nhồi nhét kiến thức, tăng cường các hoạt động vui chơi, thể thao, rèn luyện kĩ năng sống, giá trị sống cho học sinh, khiến các em cảm thấy cuộc sống nhẹ nhàng hơn, không bị bức xúc quá hoá rồ. Kiểm soát gắt gao, xử lý nghiêm việc truyền bá văn hoá bạo lực ( phim, ảnh, sách, game). Người lớn, đặc biệt là cha mẹ, thầy cô phải dùng tình thương yêu để đối xử, chứ không bạo lực với các 38 em, khiến các em rời vào tình trạng giận cá chém thớt. Khi người lớn xung quanh dung bạo lực thì đừng nói đến chuyện giáo dục các em phải đoàn kết, yêu thương nhau… Để giảm thiểu bạo lực học đường, nhiều ý kiến cho rằng không thể khoán trắng và quy trách nhiệm cho nhà trường mà cần phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường – gia đình – xã hội. Giáo dục các em, phải biết kiên trì, lắng nghe, chia sẻ khó khăn, lấy tình thương để cảm hóa các em. Nên dạy các em kỹ năng sống, kỹ năng giải quyết mâu thuẫn, tình huống… Đồng thời, thầy cô, cha mẹ cũng phải gương mẫu trong việc ứng xử có văn hóa để làm gương cho con trẻ. Mỗi trường cũng cần phải có một phòng tư vấn để giải tỏa những bức xúc, áp lực của các em, làm cho thầy cô, học trò gần nhau, hiểu nhau hơn. Vì không được yêu thương nên trẻ tự ti, dễ bị bạn bè ăn hiếp, đến khi bị dồn vào chân tường, trẻ sẽ phản kháng lại bằng bạo lực… Nhấn mạnh đến giải pháp phải bắt đầu từ gia đình, TS. Bích Hồng phát biểu thêm: “Mỗi ngày hãy hỏi xem con mình đi đâu, làm gì, với ai… để biết con có những mối quan hệ bất thường mà bảo vệ. Đừng “khoán trắng” trách nhiệm dạy con cho nhà trường”. Không chỉ cô đơn trong nhà, trẻ còn cô đơn ở trường. “Một lớp học nếu chỉ có 20-30 học sinh thì quan hệ thầy trò là quan hệ nhân văn. Nhưng khi lớp học có tới 50-60 học sinh thì quan hệ thầy trò sẽ là quan hệ hành chính. Với một mối quan hệ hành chính như vậy, liệu thầy cô giáo có thể quan tâm, sâu sát đến từng học sinh? Sự cô đơn trong trường học khiến học sinh xa lánh thầy cô, có chuyện gì cũng tự “xử lý”, “giải quyết” với nhau chứ hiếm khi tâm sự cùng thầy cô” Ra ngoài xã hội, trẻ cũng cô đơn, các em thấy mình lạc lõng trong đám đông. Nếu các em có bỏ học lang thang ngoài đường cũng chẳng người lớn nào thèm hỏi. Đáng trách hơn khi 5-7 học sinh đánh nhau, người lớn thấy cũng chỉ… đứng nhìn. Sự vô cảm của người lớn đã biến các em thành những đứa trẻ chỉ thích sử dụng nắm đấm… 39 Biện pháp phòng chống BLHĐ hiệu quả mà theo TS. Bích Hồng chính là giải tỏa sự cô đơn cũng như củng cố niềm tin ở trẻ”. “Các em cần được rèn luyện kĩ năng giao tiếp để hạn chế những câu nói không hay gây mất lòng bạn bè của các em. Rèn luyện kĩ năng ứng xử để các em có những hành động thấu tình đạt lý, đạt tới giá trị nhân văn cao nhất. Rèn luyện kĩ năng kiềm chế cảm xúc để các em biết kìm nén những lúc xúc động, biết sống bao dung độ lượng với mọi người”. Đóng góp về việc xử lý các vụ việc bạo lực, PGS-TS Trần Tuấn Lộ nói: “Cần phân loại các mức độ nghiêm trọng, phân biệt động cơ bạo lực để tùy mỗi trường hợp mà có cách xử lý, giáo dục riêng. Phải coi bạo lực bắt đầu từ những lời nói, từ cái nhìn, cử chỉ có biểu hiện bất thường chứ không chỉ là hành động trên thân thể người khác...”. Ý kiến của bà Lê Thúy Hòa - Hiệu trưởng Trường THPT DL Thái Bình cũng rất đáng được quan tâm: “Không trường nào không có học sinh xích mích, quan trọng là chúng ta phải phát hiện sớm để ngăn chặn. Người phát hiện không chỉ là thầy cô giáo, bảo vệ… mà còn là các bạn trong lớp. Để học sinh giúp giáo viên phát hiện những vụ xích mích này, bắt buộc nhà trường phải giáo dục kỹ năng sống cho các em”. Theo ông Lê Ngọc Trung, Phó ban hoạt động ngoài trời Trường Thiếu sinh quân thì giáo viên cũng nên dạy về kỹ năng giải quyết mâu thuẫn, chẳng hạn đặt ra các tình huống cụ thể như “nhìn mặt thằng này thấy ghét” thì giải quyết như thế nào để bớt ghét. Kỹ năng sống không chỉ đợi đến bậc THCS, THPT mới dạy mà ngay từ mầm non cũng phải giáo dục cho các bé…”. Hơn lúc nào hết, hiện nay chúng ta cần phải hướng đến thế hệ tương lai với tinh thần trách nhiệm và tình yêu thương cao cả. Thầy cô giáo, cha mẹ là những tấm gương đạo đức để con cái noi theo. Chính sự quan tâm, tin tưởng, can thiệp kịp thời cũng như tình thương và trách nhiệm của họ là phương thuốc hữu hiệu để giáo dục thế hệ trẻ một cách tốt nhất. Những nhà giáo dục và tâm lý thế giới đã đúc kết: Lứa tuổi cấp một là lứa tuổi mà trí não trẻ chỉ tư duy một bước: ghi nhận, học hỏi; lứa tuổi cấp hai là tư duy hai bước: 40 ghi nhận và phân tích đúng sai; lứa tuổi cấp ba: tư duy phản biện (còn gọi là tư duy tới hạn, hay tư duy nhiều bước): ghi nhận, phân tích đúng sai và đưa ra giải pháp để giải quyết những sự kiện. Nếu nắm và hiểu được một cách rõ ràng như thế, thiết nghĩ biện pháp giáo dục cho các trẻ không còn khó khăn khi gia đình, nhà trường và xã hội luôn quan tâm và chăm sóc trẻ trong từng giai đoạn phát triển tư duy và hành động. Bốn giải pháp cấp thiết xóa bạo lực học đường - Toàn xã hội cần phải củng cố, nâng cao chất lượng môi trường xã hội, văn minh tiến bộ. Cần có biện pháp quản lý, ngăn chặn và chế tài hiệu quả những hoạt động có tác hại đến môi trường văn hóa xã hội. Nghiêm cấm các game bạo lực. - Quan tâm nâng cao văn hóa gia đình. Trong từng gia đình, người lớn phải làm gương, giao tiếp ứng xử đúng mực, mạnh dạn lên án và loại bỏ bạo lực ra khỏi đời sống gia đình. - Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ ba môi trường giáo dục: gia đình - nhà trường - xã hội. Các cơ quan báo chí phải quan tâm thỏa đáng đối với lĩnh vực văn hóa, đạo đức và chấp hành luật pháp của mọi người dân. - Xã hội và ngành giáo dục cần xác định rõ lại vai trò, vị trí của người thầy, quyền hạn và trách nhiệm trong nhiệm vụ giáo dục đạo đức học sinh. Người thầy và nhà trường phải được bảo vệ danh dự và có đủ cơ chế để răn đe học sinh. - Nhà trường cần phát huy trách nhiệm đội ngũ giáo viên chủ nhiệm trong việc kịp thời nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của từng cá nhân học sinh. - Tình thương, trách nhiệm là phương thuốc hiệu nghiệm nhất ngăn chặn bạo lực học đường. Ngày 30/04/2010 (Nguyễn Văn Tường – babyhvq@gmail.com)