Đề tài Chính sách Bảo hiểm Thất nghiệp của Việt Nam hiện tại và tương lai

LêI Më §ÇU B¶o hiÓm x· héi lµ mét chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®èi víi ng­êi lao ®éng. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, chÕ ®é BHXH kh«ng ngõng ®­îc bæ sung, söa ®æi cho phï hîp víi tõng thêi kú ph¸t triÓn nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi ®èi víi ng­êi lao ®éng . Trong c¸c chÕ ®é cña hÖ thèng BHXH cã chÕ ®é b¶o hiÓm thÊt nghiÖp. Môc ®Ých cña chÕ ®é nµy lµ trî gióp vÒ mÆt tµi chÝnh cho ng­êi thÊt nghiÖp ®Ó hä æn ®Þnh cuéc sèng c¸ nh©n vµ gia ®×nh trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho hä tham gia vµo thÞ tr­êng lao ®éng ®Ó hä cã nh÷ng c¬ héi míi vÒ viÖc lµm. Tõ khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, nÒn kinh tÕ n­íc ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ.Tuy nhiªn nh÷ng mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®· béc lé kh¸ râ, ®Æc biÖt lµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp. Nhµ n­íc ®· gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy b»ng nhiÒu biÖn ph¸p nh­ chÝnh s¸ch d©n sè, kinh tÕ, … MÆc dï hiÖn nay n­íc ta ch­a triÓn khai BHTN song nh÷ng n¨m võa qua Nhµ n­íc, ngµnh lao ®éng- th­¬ng binh x· héi ®· cã nhiÒu ®Ò ¸n vµ ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy ®Ó chuÈn bÞ triÓn khai trong nh÷ng n¨m s¾p tíi. §©y lµ vÊn ®Ò bøc xóc vµ tÊt yÕu, lµ tr¸ch nhiÖm cña c¶ Nhµ n­íc, ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. §Ó triÓn khai BHTN, ph¶i x©y dùng ®­îc chÝnh s¸ch hay ph¸p lÖnh vÒ BHTN, t¹o hµnh trang ph¸p lý trong qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn. Hy väng r»ng BHTN sÏ sím ®­îc triÓn khai ë ViÖt Nam gãp phÇn gi¶i quyÕt c¨n bÖnh cè h÷u do c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Î ra, ®ã lµ thÊt nghiÖp. Môc tiªu ®Ò tµi lµ hÖ thèng hãa c¬ së lý luËn , thùc tiÔn ThÊt nghiÖp , c¸c chÝnh s¸ch BHTN trªn c¬ së tèng hîp th«ng tin. KÕt cÊu cña ®Ò tµi : Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, néi dung ®Ò tµi gåm 3 phÇn chÝnh : I. Mét sè vÊn ®Ò vÒ thÊt nghiÖp. II. B¶o hiÓm ThÊt nghiÖp vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. III. ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm ThÊt nghiÖp cña ViÖt Nam hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai. Bµi viÕt cña em cßn nhiÒu thiÕu sãt, mong sù chØ b¶o cña c«. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! NéI DUNG i. Mét sè vÊn ®Ò vÒ thÊt nghiÖp 1.Kh¸i niÖm vÒ thÊt nghiÖp VÊn ®Ò thÊt nghiÖp ®· ®­îc nhiÒu tæ chøc,nhiÒu nhµ khoa häc bµn luËn.Song còng cßn nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau nhÊt lµ vÒ thÊt nghiÖp.LuËt B¶o hiÓm thÊt nghiÖp (viÕt t¾t BHTN)céng hßa liªn bang §øc ®Þnh nghÜa: “ThÊt nghiÖp lµ ng­êi lao ®éng t¹m thêi kh«ng cã quan hÖ lao ®éng hoÆc chØ thùc hiÖn c«ng viÖc ng¾n h¹n”. T¹i Ph¸p ng­êi ta cho r»ng,thÊt nghiÖp lµ kh«ng cã viÖc lµm, cã ®iÒu kiÖn lµm viÖc, ®ang ®i t×m viÖc lµm. Th¸i Lan, ®Þnh nghÜa vÒ thÊt nghiÖp kh¼ng ®Þnh: “ThÊt nghiÖp lµ kh«ng cã viÖc lµm, muèn lµm viÖc, cã n¨ng lùc lµm viÖc”. Trung Quèc ®Þnh nghÜa vÒ thÊt nghiÖp nh­ sau: “ThÊt nghiÖp lµ ng­êi trong tuæi lao ®éng (d©n thµnh thÞ) cã kh¶ n¨ng lao ®éng, ch­a cã viÖc lµm, ®ang ®i t×m viÖc lµm, ®¨ng ký t¹i c¬ quan gi¶i quyÕt viÖc lµm”. Theo tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ (ILO) ,”ThÊt nghiÖp lµ t×nh tr¹ng tån t¹i mét sè ng­êi trong lùc l­îng lao ®éng muèn lµm viÖc nh­ng kh«ng thÓ t×m ®­îc viÖc lµm ë møc tiÒn l­¬ng thÞnh hµnh”. Héi nghÞ Thèng kª Lao ®éng Quèc tÕ lÇn thø t¸m n¨m 1954 t¹i Gi¬nev¬ ®­a ra ®Þnh nghÜa:”ThÊt nghiÖp lµ ng­êi ®· qua mét ®é tuæi x¸c ®Þnh mµ trong mét ngµnh hoÆc mét tuÇn x¸c ®Þnh, thuéc nh÷ng lo¹i sau ®©y: - Ng­êi lao ®éng cã thÓ ®i lµm nh­ng hÕt h¹n hîp ®ång hoÆc bÞ t¹m ngõng hîp ®ång, ®ang kh«ng cã viÖc lµm vµ ®ang t×m viÖc lµm. - Ng­êi lao ®éng cã thÓ ®i lµm trong mét thêi gian x¸c ®Þnh vµ ®ang t×m viÖc lµm cã l­¬ng mµ tr­íc ®ã ch­a hÒ cã viÖc lµm, hoÆc vÞ trÝ hµnh nghÒ cuèi cïng tr­íc ®ã kh«ng ph¶i lµ ng­êi lµm c«ng ¨n l­¬ng (vÝ dô ng­êi sö dông lao ®éng ch¼ng h¹n ) hoÆc ®· th«i viÖc. - Ng­êi lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm vµ cã thÓ ®i lµm ngay vµ ®· cã sù chuÈn bÞ cuèi cïng ®Ó lµm mét c«ng viÖc míi vµo mét ngµy nhÊt ®Þnh sau mét thêi kú ®· ®­îc x¸c ®Þnh. - Ng­êi ph¶i nghØ viÖc t¹m thêi hoÆc kh«ng thêi h¹n mµ kh«ng cã l­¬ng. C¸c ®Þnh nghÜa tuy cã kh¸c nhau vÒ møc ®é, giíi h¹n (tuæi, thêi gian mÊt viÖc) nh­ng ®Òu thèng nhÊt ng­êi thÊt nghiÖp Ýt nhÊt ph¶i cã 3 ®Æc tr­ng: + Cã kh¶ n¨ng lao ®éng. + §ang kh«ng cã viÖc lµm + §ang ®i t×m viÖc lµm. ë ViÖt Nam, thÊt nghiÖp lµ vÊn ®Ò míi n¶y sinh trong thêi kú chuyÓn ®åi nÒn kinh tÕ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr­êng.V× vËy, tuy ch­a cã v¨n b¶n ph¸p qui vÒ thÊt nghiÖp còng nh­ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn thÊt nghiÖp, nh­ng cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu nhÊt ®Þnh. Nh÷ng nghiªn cøu b­íc ®Çu kh¼ng ®Þnh thÊt nghiÖp lµ nh÷ng ng­êi kh«ng cã viÖc lµm, ®ang ®i t×m viÖc vµ s½n sµng lµm viÖc. §Þnh nghÜa thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam : “ThÊt nghiÖp lµ nh÷ng ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng, cã nhu cÇu viÖc lµm, ®ang kh«ng cã viÖc lµm”. 2. C¸c nguyªn nh©n g©y thÊt nghiÖp Cã 3 nguyªn nh©n g©y thÊt nghiÖp - Do chu kú s¶n xuÊt kinh doanh thay ®æi: Theo chu kú ph¸t triÓn kinh tÕ , sau h­ng thÞnh ®Õn suy tho¸im khñng ho¶ng. ë thêi kú ®­îc më réng, nguån nh©n lùc x· héi ®­îc huy ®éng vµo s¶n xuÊt, nhu cÇu vÒ søc lao ®éng t¨ng nhanh nªn thu hót nhiÒu lao ®éng.Ng­îc l¹i thêi kú suy tho¸i s¶n xuÊt ®×nh trÖ , cÇu lao ®éng gi¶m kh«ng nh÷ng kh«ng tuyÓn thªm lao ®éng mµ cßn mét sè lao ®éng bÞ d«i d­ g©y nªn t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp. Theo kinh nghiÖm cña c¸c nhµ kinh tÕ nÕu n¨ng lùc s¶n xuÊt x· héi gi¶m 1% so víi kh¶ n¨ng , thÊt nghiÖp sÏ t¨ng lªn 2%. - Do sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt: §Æc biÖt qu¸ tr×nh tù ®éng hãa qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.Sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt, tù ®éng hãa qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sÏ tiÕt kiÖm ®­îc chi phÝ, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng cao , chÊt l­îng s¶n phÈm tèt h¬n, gi¸ thµnh l¹i rÎ lµm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm. ChÝnh v× thÕ, c¸c nhµ s¶n xuÊt lu«n t×m c¸ch ®æi míi c«ng nghÖ, sö dông nh÷ng d©y truyÒn tù ®éng vµo s¶n xuÊt, m¸y mãc ®­îc sö dông nhiÒu, lao ®éng sÏ d«i d­. Sè lao ®éng nµy sÏ bæ sung vµo ®éi qu©n thÊt nghiÖp. - Sù gia t¨ng d©n sè vµ nhuån lùc lµ ¸p lùc ®èi víi viÖc gi¶i quyÕt viÖc lµm. §iÒu nµy th­êng x¶y ra ®èi víi c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn hoÆc ®ang ph¸t triÓn. ë ®©y, nguån lùc dåi dµo nh­ng do kinh tÕ h¹n chÕ nªn kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®µo t¹o vµ sö dông hÕt nguån lao ®éng hiÖn cã. 3. Ph©n lo¹i thÊt nghiÖp ThÊt nghiÖp lµ mét hiÖn t­îng phøc t¹p cÇn ph¶i ®­îc ph©n lo¹i ®Ó hiÓu râ vÒ nã. C¨n cø vµo tõng chØ tiªu ®¸nh gi¸, ta cã thÓ chia thÊt nghiÖp thµnh c¸c lo¹i sau: a.Ph©n theo ®Æc tr­ng cña ng­êi thÊt nghiÖp. ThÊt nghiÖp lµ mét g¸nh nÆng, nh­ng g¸nh nÆng ®ã r¬i vµo ®©u, bé phËn d©n c­ nµo, ngµnh nghÒ nµo…CÇn biÕt ®­îc ®iÒu ®ã ®Ó hiÓu ®­îc ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt, møc ®é t¸c h¹i… cña thÊt nghiÖp trong thùc tÕ. Víi môc ®Ých ®ã cã thÓ dïng nh÷ng tiªu thøc ph©n lo¹i d­íi ®©y: - ThÊt nghiÖp theo giíi tÝnh. - ThÊt nghiÖp theo løa tuæi. - ThÊt nghiÖp chia theo vïng, l·nh thæ. - ThÊt nghiÖp chia theo ngµnh nghÒ. - ThÊt nghiÖp chia theo d©n téc, chñng téc. b. Ph©n lo¹i theo lý do thÊt nghiÖp . Trong kh¸i niÖm thÊt nghiÖp , cÇn ph¶i ph©n biÖt râ thÊt nghiÖp tù nguyÖn vµ thÊt nghiÖp kh«ng tù nguyÖn. Nãi kh¸c ®i lµ nh÷ng ng­êi lao ®éng tù nguyÖn xin th«i viÖc vµ nh÷ng ng­êi lao ®éng buéc ph¶i th«i viÖc.Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng n¨ng ®éng, lao ®éng ë c¸c nhãm, c¸c ngµnh, c¸c c«ng ty ®­îc tr¶ tiÒn c«ng lao ®éng kh¸c nhau (møc l­¬ng kh«ng thèng nhÊt trong c¸c ngµnh nghÒ , cÊp bËc). ViÖc ®i lµm hay nghØ viÖc lµ quyÒn cña mçi ng­êi. Cho nªn, ng­êi lao ®éng cã sù so s¸nh, chç nµo l­¬ng cao th× lµm, chç nµo l­¬ng thÊp (kh«ng phï hîp) th× nghØ. V× thÕ x¶y ra hiÖn t­îng: ThÊt nghiÖp tù nguyÖn :Lµ lo¹i thÊt nghiÖp mµ ë mét møc tiÒn c«ng nµo ®ã ng­êi lao ®éng kh«ng muèn lµm viÖc hoÆc v× lý do c¸ nh©n nµo ®ã (di chuyÓn, sinh con…).ThÊt nghiÖp lo¹i nµy th­êng t¹m thêi. ThÊt nghiÖp kh«ng tù nguyÖn lµ: ThÊt nghiÖp mµ ë møc tiÒn c«ng nµo ®ã ng­êi lao ®éng chÊp nhËn nh­ng vÉn kh«ng ®­îc lµm viÖc do kinh tÕ suy tho¸i , cung lín h¬n cÇu vÒ lao ®éng… ThÊt nghiÖp tr¸ h×nh (cßn gäi lµ hiÖn t­îng khiÕm dông lao ®éng) lµ hiÖn t­îng xuÊt hiÖn khi ng­êi lao ®éng ®­îc sö dông d­íi møc kh¶ n¨ng mµ b×nh th­êng g¾n víi viÖc sö dông kh«ng hÕt thêi gian lao ®éng. KÕt côc cña nh÷ng ng­êi thÊt nghiÖp kh«ng ph¶i lµ vÜnh viÔn . Cã nh÷ng ng­êi ( bá viÖc, mÊt viÖc…) sau mét thêi gian nµo ®ã sÏ ®­îc trë l¹i lµm viÖc . Nh­ng còng cã mét sè ng­êi kh«ng cã kh¶ n¨ng ®ã vµ hä ph¶i ra khái lùc l­îng lao ®éng do kh«ng cã ®iÒu kiÖn b¶n th©n phï hîp víi yªu cÇu cña thÞ tr­êng lao ®éng hoÆc do mÊt kh¶ n¨ng høng thó lµm viÖc ( hay cßn cã thÓ cã nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c). Nh­ vËy, con sè thÊt nghiÖp lµ con sè mang tÝnh thêi ®iÓm . Nã lu«n biÕn ®éng theo thêi gian. ThÊt nghiÖp xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cÇn viÖc lµm, cã viÖc råi l¹i mÊt viÖc, tõ kh«ng thÊt nghiÖp trë lªn thÊt nghiÖp råi ra khái tr¹ng th¸i ®ã. V× thÕ viÖc nghiªn cøu dßng l­u chuyÓn thÊt nghiÖp lµ rÊt cã ý nghÜa. c. Ph©n lo¹i theo nguån gèc thÊt nghiÖp. T×m hiÓu nguån gèc thÊt cã ý nghÜa ph©n tÝch s©u s¾c vÒ thùc tr¹ng thÊt nghiÖp , tõ ®ã t×m ta h­íng gi¶i quyÕt. Cã thÓ chia thµnh 4 lo¹i: ThÊt nghiÖp t¹m thêi lµ lo¹i thÊt nghiÖp ph¸t sinh do sù di chuyÓn kh«ng ngõng cña ng­êi lao ®éng gi÷a c¸c vïng, c¸c lo¹i c«ng viÖc hoÆc gi÷a c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña cuéc sèng.ThËm chÝ trong mét nÒn kinh tÕ cã ®ñ viÖc lµm vÉn lu«n cã sù chuyÓn ®éng nµo ®ã nh­ mét sè ng­êi t×m viÖc lµm sau khi tèt nghiÖp hoÆc di chuyÓn chç ë tõ n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c ; phô n÷ cã thÓ quay l¹i lùc l­îng lao ®éng sau khi sinh con… ThÊt nghiÖp cã tÝnh c¬ cÊu : X¶y ra khi cã sù mÊt c©n ®èi gi÷a cung – cÇu lao ®éng ( gi÷a c¸c ngµnh nghÒ , khu vùc…). Lo¹i nµy g¾n liÒn víi sù biÕn ®éng c¬ cÊu kinh tÕ vµ g©y ra do sù suy tho¸i cña mét ngµnh nµo ®ã hoÆc lµ sù thay ®æi c«ng nghÖ dÉn ®Õn ®ßi hái lao ®éng cã chÊt l­îng cao h¬n, ai kh«ng ®¸p øng ®­îc sÏ bÞ sa th¶i. ChÝnh v× vËy , thÊt nghiÖp lo¹i nµy cßn gäi lµ thÊt nghiÖp c«ng nghÖ. Trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, thÊt nghiÖp lo¹i nµy th­êng xuyªn x¶y ra. Khi sù biÕn ®éng nµy lµ m¹nh vµ kÐo dµi , n¹n thÊt nghiÖp trë nªn nghiªm träng vµ chuyÓn sang thÊt nghiÖp dµi h¹n. NÕu tiÒn l­¬ng rÊt linh ho¹t th× sù mÊt c©n ®èi trong thÞ tr­êng lao ®éng sÏ mÊt ®i khi tiÒn l­¬ng trong nh÷ng khu vùc cã nguån cung lao ®éng h¹ xuèng, vµ ë trong khu vùc cã møc cÇu lao ®éng cao t¨ng lªn. ThÊt nghiÖp do thiÕu cÇu : Lo¹i thÊt nghiÖp nµy x¶y ra khi møc cÇu chung vÒ lao ®éng gi¶m xuèng . Nguån gèc chÝnh lµ sù suy gi¶m tæng cÇu . Lo¹i nµy cßn ®­îc gäi lµ thÊt nghiÖp chu kú bëi ë c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nã g¾n liÒn víi thêi kú suy tho¸i cña chu kú kinh doanh. DÊu hiÖu chøng tá sù xuÊt hiÖn cña lo¹i nµy lµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp x¶y ra trµn lan ë kh¾p mäi n¬i, mäi nghÒ. ThÊt nghiÖp do yÕu tè ngoµi thÞ tr­êng: Lo¹i thÊt nghiÖp nµy cßn ®­îc gäi theo lý thuyÕt cæ ®iÓn. Nã x¶y ra khi tiÒn l­¬ng ®­îc Ên ®Þnh kh«ng bëi c¸c lùc l­îng thÞ tr­êng vµ cao h¬n møc l­¬ng c©n b»ng thùc tÕ cña thÞ tr­êng lao ®éng. V× tiÒn l­¬ng kh«ng chØ quan hÖ ®Õn sù ph©n phèi thu nhËp g¾n víi kÕt qu¶ lao ®éng mµ cßn quan hÖ víi møc sèng tèi thiÓu nªn nhiÒu quèc gia ( ChÝnh phñ hoÆc c«ng ®oµn ) cã quy ®Þnh cøng nh¾c vÒ møc l­¬ng tèi thiÓu, sù kh«ng linh ho¹t cña tiÒn l­¬ng (ng­îc víi sù n¨ng ®éng cña thÞ tr­êng lao ®éng), dÉn ®Õn mét bé phËn mÊt viÖc lµm hoÆc khã t×m viÖc lµm. Tãm l¹i, thÊt nghiÖp t¹m thêi vµ thÊt nghiÖp c¬ cÊu x¶y ra trong mét bé phËn riªng biÖt cña thÞ tr­êng lao ®éng ( cã thÓ diÔn ra ngay c¶ khi thÞ tr­êng lao ®éng ®ang c©n b»ng). ThÊt nghiÖp do thiÕu cÇu x¶y ra khi nÒn kinh tÕ ®i xuèng, toµn bé thi tr­êng lao ®éng bÞ mÊt c©n b»ng. Cßn thÊt nghiÖp theo lý thuyÕt cæ ®iÓn do c¸c yÕu tè x· héi, chÝnh trÞ t¸c ®éng. Sù ph©n biÖt ®ã lµ then chèt ®Ó n¾m b¾t t×nh h×nh chung cña thÞ tr­êng lao ®éng. 4. T¸c ®éng cña thÊt nghiÖp ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. ThÊt nghiÖp lµ mét hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi, do t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè kinh tÕ –x· héi, trong ®ã cã nh÷ng yÕu tè võa lµ nguyªn nh©n võa lµ kÕt qu¶. Ng­îc l¹i, thÊt nghiÖp cã ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña ®Êt n­íc. V× vËy , cÇn ph©n tÝch râ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c yÕu tè kinh tÕ –x· héi ®èi víi thÊt nghiÖp vµ ng­îc l¹i, ¶nh h­ëng cña thÊt nghiÖp ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi; h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng ®Õn gia t¨ng tû lÖ thÊt nghiÖp. a.ThÊt nghiÖp t¸c ®éng ®Õn t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ l¹m ph¸t. ThÊt nghiÖp t¨ng cã nghÜa lùc l­îng lao ®éng x· héi kh«ng ®­îc huy ®éng vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh t¨ng lªn; lµ sù l·ng phÝ lao ®éng x· héi- nh©n tè c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. ThÊt nghiÖp t¨ng lªn còng cã nghÜa lµ nÒn kinh tÕ ®ang suy tho¸i- suy tho¸i do tæng thu nhËp quèc gia thùc tÕ thÊp h¬n tiÒm n¨ng; suy tho¸i do thiÕu vèn ®Çu t­ ( v× vèn ng©n s¸ch vÞ thu hÑp do thÊt thu thuÕ, do ph¶i hç trî ng­êi lao ®éng mÊt viÖc lµm…) ThÊt nghiÖp t¨ng lªn còng lµ nguyªn nh©n ®Èy nÒn kinh tÕ ®Õn ( bê vùc) cña l¹m ph¸t. Mèi quan hÖ nghÞch lý 3 chiÒu gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ – thÊt nghiÖp vµ l¹m ph¸t lu«n lu«n tån t¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng- Tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ (GDP) mµ gi¶m th× tû lÖ thÊt nghiÖp sÏ gi¶m, kÐo theo tû lÖ l¹m ph¸t ph¸t còng gi¶m. Mèi quan hÖ nµy cÇn ®­îc quan t©m khi t¸c ®éng vµo c¸c nh©n tè kÝch thÝch ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. b.ThÊt nghiÖp ¶nh h­ëng ®Õn thu nhËp vµ ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng. Ng­êi lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp, tøc mÊt viÖc lµm, sÏ mÊt nguån thu nhËp. Do ®ã, ®êi sèng b¶n th©n ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä se khã kh¨n. §iÒu ®ã ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng tù ®µo t¹o l¹i ®Ó chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp, trë l¹i thÞ tr­êng lao ®éng; con c¸i hä sÏ gÆp khã kh¨n khi ®Õn tr­êng; søc kháe hä sÏ gi¶m sót do thiÕu kinh tÕ ®Ó båi d­ìng, ch¨m sãc y tÕ…Cã thÓ nãi, thÊt nghiÖp “®Èy” ng­êi lao ®éng ®Õn bÇn cïng, ®Õn ch¸n n¶n víi cuéc sèng, víi x· héi; dÉn hä ®Õn nh÷ng sai ph¹m ®¸ng tiÕc… c. ThÊt nghiÖp ¶nh h­ëng ®Õn trËt tù x· héi, an toµn x· héi. ThÊt nghiÖp gia t¨ng lµm trËt tù x· héi kh«ng æn ®Þnh; hiÖn t­îng b·i c«ng, biÓu t×nh ®ßi quyÒn lµm viÖc, quyÒn sèng…t¨ng lªn; hiÖn t­îng tiªu cùc x· héi còng ph¸t sinh nhiÒu lªn nh­ trém c¾p, cê b¹c, nghiÖn hót, m¹i d©m…Sù ñng hé cña ng­êi lao ®éng ®èi víi nhµ cÇm quyÒn còng bÞ suy gi¶m…Tõ ®ã, cã thÓ cã nh÷ng x¸o trén vÒ x· héi, thËm chÝ dÉn ®Õn biÕn ®éng vÒ chÝnh trÞ. ThÊt nghiÖp lµ hiÖn t­îng kinh tÕ – x· héi khã kh¨n vµ nan gi¶i cña quèc gia, cã ¶nh h­ëng vµ t¸c ®éng ®Õn nhiÒu mÆt ®êi sèng kinh tÕ – x· héi. Gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp kh«ng ph¶i “mét sím, mét chiÒu”, kh«ng chØ b»ng mét chÝnh s¸ch hay mét biÖn ph¸p mµ ph¶i lµ mét hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch ®ång bé, ph¶i lu«n coi träng trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. Bëi lÏ, thÊt nghiÖp lu«n tån t¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ t¨ng (gi¶m) theo chu kú ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Trong hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp, B¶o hiÓm thÊt nghiÖp cã vÞ trÝ quan träng. II. B¶o HiÓm thÊt nghiÖp vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ 1.Mét sè kh¸i niÖm. 1.1 .B¶o hiÓm x· héi Cho ®Õn nay vÉn ch­a cã mét ®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ b¶o hiÓm x· héi, nh­ng cã thÓ kh¸i niÖm nh­ sau: b¶o hiÓm x· héi lµ sù v¶o ®¶m thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi cíi ng­êi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc mÊt viÖc lµm, b»ng c¸ch h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tµi chÝnh tËp trung do sù ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng, nh»m ®¶m b¶o sù an toµn ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng, vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi. Vai trß cña B¶o hiÓm x· héi: trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, b¶o hiÓm x· héi lµ mét lÜnh vùc kh«ng thÓ thiÕu ®­îc ®èi víi ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng nãi chung, cßn phÝa Nhµ n­íc ®©y lµ mét chÝnh s¸ch x· héi réng lín mµ quèc gia nµo còng ph¶i cã bëi v×: - Thø nhÊt, ®èi víi ng­êi lao ®éng: B¶o hiÓm x· héi gióp ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä æn ®Þnh cuéc sèng. Khi ch­a cã b¶o hiÓm x· héi th× b¶n th©n ng­êi lao ®éng còng nh­ gia ®×nh hä gÆp khã kh¨n khi x¶y ra rñi ro nh­ : tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, èm ®au hay kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng…Nhê cã b¶o hiÓm x· héi sÏ bï ®¾p phÇn thu nhËp bÞ mÊt cña ng­êi lao ®éng, gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho ng­êi lao ®éng. - Thø hai, ®èi víi ng­êi sö dông lao ®éng: B¶o hiÓm x· héi lµ tÊm l¸ ch¾n gióp hä trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, më réng s¶n xuÊt vµ thu hót ®­îc lao ®éng, v× b¶o hiÓm x· héi ®¶m b¶o chi tr¶ nh÷ng kho¶n tiÒn lín khi ng­êi lao ®éng kh«ng may gÆp nh÷ng rñi ro hoÆc khi hÕt tuæi lao ®éng.B¶o hiÓm x· héi kh«ng ¶nh h­ëng lín ®Õn tµi chÝnh cña ®¬n vÞ. - Thø ba, ®èi víi Nhµ n­íc vµ x· héi: B¶o hiÓm x· héi ®· gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho ng­êi lao ®éng , nªn vÒ l©u dµi nã gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng v× cuéc sèng cña ng­êi lao ®éng ®­îc ®¶m b¶o h¬n, do ®ã hä quan t©m h¬n trong lao ®éng s¶n xuÊt vµ c¶m thÊy phÊn khëi, tõ ®ã thóc ®Èy x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn .§ång thêi ®¶m b¶o an toµn x· héi vµ v¨n minh x· héi. Ngoµi ra, nguån quü cña b¶o hiÓm x· héi cßn nhµn rçi rÊt lín, trong khi ®ã nã lu«n ®­îc bæ sung liªn tôc, v× vËy phÇn quü nhµn rçi ch­a sö dông ®­îc ®Çu t­ ®Ó t¨ng tr­ëng, nªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho nÒn kinh tÕ quèc d©n ph¸t triÓn, gi¶m bít khã kh¨n vÒ vèn ®Çu t­ cho nhµ n­íc. V× vËy b¶o hiÓm x· héi cã vai trß lµ g¾n víi lîi Ých cña ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n­íc víi nhau, t¹o thµnh mét mèi quan hÖ chÆt chÏ, thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn. 1.2. B¶o hiÓm thÊt nghiÖp. a.LÞch sö h×nh thµnh BHTN. BHTN xuÊt hiÖn lÇn ®Çu ë Ch©u ¢u, trong mét nghÒ kh¸ phæ biÕn vµ ph¸t triÓn: nghÒ s¶n xuÊt c¸c nÆt hµng thñy tinh ë Thôy SÜ. NghÒ nµy rÊt cÇn thî lµnh nghÒ vµ ®­îc tæ chøc trong mét ph¹m vi nhá hÑp kho¶ng 20 ®Õn 30 c«ng nh©n. §Ó gi÷ ®­îc nh÷ng c«ng nh©n cã tay nghÒ cao g¾n bã víi m×nh, n¨m 1893 c¸c chñ doanh nghiÖp ë Thôy SÜ ®· lËp ra quü doanh nghiÖp ®Ó rѬ cÊp cho nh÷ng ng­êi thî ph¶i nghØ viÖc v× lý do thêi vô s¶m xuÊt. Sau ®ã, nhiÒu nghiÖp ®oµn ë Ch©u ¢u còng ®· lËp ra quü c«ng ®oµn ®Ó trî cÊp cho ®oµn viªn trong nh÷ng tr­êng hîp ph¶i nghØ viÖc , mÊt viÖc. TiÒn trî cÊp cc­îc tÝnh vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ ng­êi dông hµng hãa ph¶i g¸nh chÞu. Khi thÊy râ vai trß vµ t¸c dông cña trî cÊp nghØ viÖc, mÊt viÖc ®èi víi c«ng nh©n, nhiÒu cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ®· tæ chøc liªn kÕt c¸c doanh nghiÖp, c¸c nghiÖp ®oµn lao ®éng ®Ó h×nh thµnh quü trî cÊp, thùc chÊt ®ã lµ quü BHTN. Qòy BHTN tù nguyÖn ®Çu tiªn ra ®êi t¹i BÐcn¬ (ThôySÜ) vµo n¨m1893. Tham gia ®ãng gãp cho quü lóc nµy kh«ng chØ cã giíi chñ nµ c¶ nh÷ng ng­êi lao ®éng cã c«ng viÖclµm kh«ng án ®Þnh. §Ó t¨ng møc trî cÊp thÊt nghiÖp ®ßi hái quy m« cña quü ph¶i lín, cho nªn ®· cã sù tham gia ®ãng gãp cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng vµ trung ­¬ng. N¨m 1900 vµ 1910, Nauy vµ §an M¹ch ban hµnh §¹o luËt quèc gia vÒ BHTN tù nguyÖn cã sù hç trî vÒ tµi chÝnh cña Nhµ n­íc. N¨m 1911 , V­¬ng quèc Anh ban hµnh ®¹o luËt ®Çu tiªn vÒ BHTN b¾t buéc vµ tiÕp sau ®ã lµ mét sè n­íc kh¸c ë Ch©u ¢u nh­ :Thôy §iÓn, Céng hßa Liªn bang §øc… Sau cuéc tæng khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi (1929-1933) mét sè n­íc Ch©u ¢u vµ B¾c Mü ban hµnh c¸c §¹o luËt vÒ BHXH vµ BHTN, ch¼ng h¹n : ë Mü n¨m 1935,Cana®a vµo n¨m 1939. Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II ,®Æc biÖt lµ sau khi cã C«ng ø¬c sè102, n¨m 1952 cña Tá chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) th× mét lo¹t n­íc trªn thÕ giíi ®· triÓn khai BHTN vµ trî cÊp thÊt nghiÖp. TÝnh ®Õn n¨m 1981, cã 30 n­íc thùc hiÖn BHTN b¾t buéc vµ 7 n­íc thùc hiÖn BHTN tù nguyÖn, ®Õn n¨m 1992 nh÷ng con sè trªn lµ 39 vµ 12 n­íc. ë Ch©u ¸ , c¸c n­íc nh­ Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc,…®Òu ®· thùc hiÖn BHTN. b.Kh¸i niÖm BHTN lµ qu¸ tr×nh tæ chøc vµ sö dông quü tiÒn tÖ tËp trung – quü b¶o hiÓm thÊt nghiÖp - ®­îc h×nh thµnh do sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia ( ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng vµ sù hç trî cña Nhµ n­íc ) nh»m ®¶m b¶o æn ®Þnh ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi gÆp rñi ro vÒ viÖc lµm. MÆt kh¸c, trî cÊp thÊt nghiÖp cña Nhµ n­íc vµ trî cÊp th«i viÖc, trî cÊp mÊt viÖc lµm kh¸c víi viÖc h×nh thµnh quü b¶o hiÓm thÊt nghiÖp lµ mét qu¸ tr×nh th­êng xuyªn, liªn tôc, vµ cã sù tham gia ®ãng gãp cña c¶ ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông lao ®éng vµ sù hç trî cña Nhµ n­íc. BHTN kh«ng nh÷ng lµ sù ®ãng gãp chung rñi ro mÊt viÖc lµm cïng tham gia ®ãng gãp vµo quü vµ tõ quü ®ã hç trî tµi chÝnh cho mé bé phËn nhá nh÷ng ng­êi kh«ng may r¬i vµo t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp; mµ cßn lµ sù gãp chung rñi ro gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau. c. §èi t­îng vµ ph¹m vi b¶o hiÓm. Lµ mét bé phËn cña BHXH, BHTN lµ b¶o hiÓm bæi th­êng cho ng­êi lao ®éng bÞ thiÖt h¹ivÒ thu nhËp do bÞ mÊt viÖc lµm ®Ó hä æn ®Þnh cuéc sèng vµ cã ®iÒu kiÖn tham gia vµo thi tr­¬ng lao ®éng. Nh­ vËy, môc ®Ých cña BHTN lµ trî gióp vÒ mÆt tµi chÝnh cho ng­êi thÊt nghiÖp ®Ó hä æn ®Þnh cuéc sèng c¸ nh©n vµ gia ®×nh trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho hä tham gia vµo thÞ tr­êng lao ®éng ®Ó cã nh÷ng c¬ héi míi vÒ viÖc lµm. V× thÕ, mét sè nhµ kinh tÕ häc cßn cho r»ng BHTN lµ h¹t nh©n cña thÞ tr­êng lao ®éng vµ n»m trong chÝnh s¸ch kinh tÕ – x· héi cña quèc gia. ChÝnh s¸ch nµy tr­íc hÕt v× lîi Ých cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi cö dông lao ®éng sau n÷a lµ v× lîi Ých x· héi. BHTN còng lµ mét lo¹i h×nh b¶o hiÓm con ng­êi , song nã cã mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c nh­ : Kh«ng cã hîp ®ång tr­íc, ng­êi tham gia vµ ng­êi thô h­ëng quyÒn lîi lµ mét, kh«ng cã viÖc chuyÓn rñi ro cña ng÷ng ng­êi bÞ thÊt nghiÖp sang nh÷ng ng­êi kh¸c cã kh¶ n¨ng thÊt nghiÖp. BHTN khéng cã dù b¸o chÝnh x¸c vÒ sè l­îng vµ ph¹m vi vµ cã thÓ bÞ thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ rÊt lín , ®Æc biÖt lµ träng nh÷ng thêi k× nÒn kinh tÕ bÞ khñng ho¶ng. MÆc dï nhiÒu n­íc triÓn khai BHTN ®éc lËp víi BHXH, song ®èi t­îng cña BHTN còng gièng ®èi t­îng cña BHXH ,®ã lµ thu nhËp cña ng­êi lao ®éng.Cßn ®èi t­îng tham gia BHTN còng lµ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng, song ®èi t­îng nµy réng hay hÑp cßn tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ vµ quy ®Þnh cña tõng n­íc.§¹i ®a sè c¸c n­íc ®Òu quy ®Þnh ®èi t­îng tham gia BHTN lµ nh÷ng ng­êi lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao ®éng. Bao gåm: - Nh÷ng ng­êi lµm c«ng ¨n l­¬ng trong c¸c doanh nghiÖp cã sö dông mét sè l­îng lao ®éng nhÊt ®Þnh. - Nh÷ng ng­êi lµm viÖc theo hîp ®ång lao ®éng víi mét thêi gian nhÊt ®Þnh ( th­êng lµ mét n¨m trë lªn ) trong c¸c doanh nghiÖp , c¸c c¬ quan ®oµn thÓ, c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp ( nh­ng kh«ng ph¶i lµ viªn chøc vµ c«ng chøc). Nh÷ng c«ng chøc, viªn chøc Nhµ n­íc; nh÷ng ng­êi lao ®éng ®éc lËp kh«ng cã chñ ; nh÷ng ng­êi lµm thuª theo mïa vô th­êng kh«ng thuéc ®èi t­îng tham gia b¶o hiÓm thÊt nghiÖp. Bëi v× , hoÆc lµ hä ®­îc Nhµ n­íc tuyÓn dông, bæ nhiÖm l©u dµi nªn kh¶ n¨ng thÊt nghiÖp thÊp, hoÆc lµ nh÷ng ng­êi khã x¸c ®Þnh thu nhËp ®Ó x¸c ®Þnh phÝ b¶o hiÓm, thêi gian lµm viÖc ng¾n, c«ng viÖc kh«ng æn ®Þnh , thêi gian ®ãng phÝ b¶o hiÓm kh«ng ®ñ . VÒ phÝa ng­êi sö dông lao ®éng, hä còng cã tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp BHTN cho ng­êi lao ®éng mµ hä sö dông .V× rñi ro viÖc lµm trong mét chõng mùc nµo ®ã xuÊt ph¸t tõ phÝa ng­êi sö dông lao ®éng. Nh­ vËy , ®èi t­îng tham gia BHTN hÑp h¬n rÊt nhiÒu so víi BHXH. - Rñi ro thuéc ph¹m vi BHTN lµ rñi ro nghÒ nghiÖp , rñi ro viÖc lµm. Ng­êi lao ®éng tham gia BHTN bÞ mÊt viÖc lµm hä sÏ ®­îc h­ëng trî cÊp BHTN. §iÒu kiÖn ®Ó ®­îc h­ëng trî cÊp BHTN kh¸ chÆt chÏ: + Ng­êi tham gia b¶o hiÓm ph¶i nép phÝ b¶o hiÓm trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh + ThÊt nghiÖp kh«ng ph¶i do lçi cña ng­êi lao ®éng; + Ph¶i ®¨ng ký thÊt nghiÖp, ®¨ng ký t×m kiÕm viÖc lµm t¹i C¬ quan lao ®éng cã thÈm quyÒn do Nhµ n­íc quy ®Þnh; + Ph¶i s½n sµng lµm viÖc; + Cã sæ BHTN ®Ó chøng nhËn cã tham gia ®ãng phÝ BHTN ®ñ thêi h¹n quy ®Þnh. Nh÷ng ng­êi thÊt nghiÖp nÆc dï cã ®ãng BHTN nh­ng kh«ng ®­îc h­ëng trî cÊp khi hä ®¬n ph­¬ng chÊm døt hîp ®ång lao ®éng tr¸i ph¸p luËt , bÞ sa th¶i do vi ph¹m kû luËt lao ®éng hoÆc tõ chèi kh«ng ®i lµm viÖc do c¬ quan lao ®éng viÖc lµm giíi thiÖu…§Ó ®­îc h­ëng trî cÊp BHTN , ng­êi lao ®éng ph¶i cã mét thêi gian nhÊt ®Þnh ®· tham gia ®ãng gãp vµo quü BHTN – thêi gian dù bÞ. ViÖc ®Æt ra thêi gian dù bÞ cã nhiÒu t¸c dông. Mét mÆt nã ®¶m b¶o r»ng, chØ cã nh÷ng ng­êi th­êng xuyªn tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ míi ®­îc xem nh­ bÞ mÊt thu nhËp thùc sù do bÞ thÊt nghiÖp, cßn ®èi víi nh÷ng ng­êi ch­a tõng cã viÖc lµm, ch­a cã thu nhËp , kh«ng ®­îc coi hä lµ nh÷ng ng­êi bÞ thiÖt h¹i vÒ thu nhËp. MÆt kh¸c, th«ng qua thêi gian dù bÞ , quü BHTN cã thÓ ®¶m b¶o sè ®ãng gãp cña mçi ng­êi lao ®éng ®¹t tíi mét møc tèi thiÓu tr­íc khi x¶y ra thÊt nghiÖp. §iÒu nµy sÏ tÝch cùc gãp phÇn c©n ®èi quü tµi chÝnh BHTN. d. Qòy BHTN vµ møc trî cÊp BHTN. - Qòy B¶o hiÓm thÊt nghiÖp. Lµ mét quü tµi chÝnh ®éc lËp tËp trung n»m ngoµi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Qòy ®­îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ nguån sau ®©y: + Ng­êi sö dông ®ãng gãp. + Ng­êi tham gia b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ®ãng gãp. + Nhµ n­íc bï thiÕu. Ngoµi ra cßn ®­¬c bæ sung bëi l·i suÊt ®Çu t­ ®em l¹i tõ phÇn quü nhµn rçi ( v× quü BHTN th­êng ®­îc c©n ®èi thu chi trong n¨m kÕ ho¹ch ). Còng nh­ BHXH , ng­êi tham gia b¶o hiÓm thÊt nghiÖp vµ ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng gãp b»ng mét tû lÖ phÇn tr¨m nhÊt ®Þnh so víi tiÒn l­¬ng vµ tæng quü l­¬ng. HÇu hÕt c¸c quèc gia quy ®Þnh møc ®ãng gãp b¶o hiÓm thÊt nghiÖp trong ho¹t ®éng tµi chÝnh ®Ó ®¶m b¶o an toµn vµ ch¾c ch¾n cho quü ho¹t ®éng. Qòy BHTN nhiÒu hay Ýt phô thuéc vµo tû lÖ ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia vµ sè ng­êi tham gia BHTN. Tû lÖ ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng phô thuéc chñ yÕu vµo tñ lÖ thÊt nghiÖp, møc h­ëng vµ thêi gian h­ëng trî cÊp BHTN còng nh­ néi dung sö dông quü. Tû lÖ thÊt nghiÖp lµ tû sè gi÷a sè ng­êi thÊt nghiÖp so víi lùc l­îng lao ®éng. Lùc l­îng lao ®éng ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh thèng nhÊt víi néi dung cña ®èi t­îng vµ ph¹m vi b¶o hiÓm. Cßn sè ng­êi thÊt nghiÖp ®­îc x¸c ®Þnh th«ng qua ®iÒu tra hay dùa vµo sè liÖu thèng kª nh÷ng ng­êi ®· ®¨ng ký thÊt nghiÖp. Nh×n chung, tû lÖ thÊt nghiÖp th­êng xuyªn biÕn ®éng, v× thÕ nã lµ nh©n tè cã ¶nh h­ëng lín ®Õn tû lÖ ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHTN còng nh­ sù hç trî cña Nhµ n­íc. Sù hç trî cña nhµ n­íccho quü BHTN lµ kh«ng thÓ thiÕu, bëi v× thÊt nghiÖp lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh x· héi réng lín. Nhµ n­íc kh«ng chØ ban hµnh chÝnh s¸ch , mµ cßn ph¶i quan t©m ®Õn viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch, b»ng c¸ch trÝch mét kho¶n ng©n s¸ch ®¸ng kÓ hç trî quü BHTN. MÆc dï chØ hç trî mét phÇn nh­ng Nhµ n­íc cã mét nguån quü rÊt lín ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp , tõ ®ã gãp phÇn æn ®Þnh x· héi. MÆt kh¸c, nhiÒu khi doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n trong s¶n xuÊt kinh doanh , lao ®éng bÞ thÊt nghiÖp nhiÒu kh«ng h¼n t¹i doanh nghiÖp hay ng­êi lao ®éng mµ t¹i nhµ n­íc, do nhµ n­íc thay ®æi chÝnh s¸ch kinh tÕ , do qu¶n lý thÞ tr­êng yÕu kÐm vµ tiÒn vèn cÊp ph¸t kh«ng kÞp thêi v.v…V× vËy, Nhµ n­íc còng ph¶i tham gia ®ãng gãp vµo quü BHTN . Nhµ n­íc cã thÓ tham gia theo mét trong hai h×nh thøc sau: + Thø nhÊt, ®ãng gãp th­êng xuyªn th«ng qua viÖc trÝch ng©n s¸ch hç trî qòy BHTN. + Thø hai lµ, Nhµ n­íc chØ tham gia víi t­ c¸ch lµ ng­êi b¶o hé khi ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng kh«ng ®ñ bï ®¾p c¸c kho¶n chi hoÆc khi quü BHTN cã nh÷ng biÕn ®éng lín do l¹m ph¸t… Møc ®é tham gia ®ãng gãp vµo quü BHTN trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cña mét sè n­íc thùc hiÖn BHTN còng rÊt kh¸c nhau. Cã n­íc quy ®Þnh ng­êi lao ®éng , ng­êi sö dông lao ®éng vµ Nhµ n­íc ®ãng gãp nh­ nhau. Ngoµi ra cßn cã nh÷ng n­íc quy ®Þnh ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng gÊp ®«i ng­êi lao ®éng, nhµ n­íc chØ tiÕn hµnh bï thiÕu. Qòy BHTN ®­îc sö dông chñ yÕu ®Ó chi tr¶ trî cÊp BHTN . Ngoµi ra nã cßn ®­îc sö dông cho c¸c ho¹t ®éng nh»m ®­a ng­êi thÊt nghiÖp mau chãng trë l¹i vÞ trÝ lµm viÖc ( nh­ : ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i tay nghÒ cho ng­êi lao ®éng; chi phÝ t×m kiÕm vµ m«i giíi viÖc lµm,…); Chi cho tæ chøc ho¹t ®éng BHTN… - Møc trî cÊp BHTN. VÒ nguyªn t¾c møc trî cÊp thÊt nghiÖp ph¶i thÊp h¬n thu nhËp cña ng­êi lao ®éng khi ®ang lµm viÖc. ViÖc x¸c ®Þnh møc trî cÊp ph¶i dùa trªn c¬ së ®¶m b¶o cho ng­êi thÊt nghiÖp ®ñ sèng ë møc tèi thiÓu trong thêi gian kh«ng cã viÖc lµm, ®ång thêi sao cho hä kh«ng thÓ l¹m dông ®Ó muèn h­ëng trî cÊp h¬n lµ ®i lµm. V× vËy, hÇu hÕt c¸c n­íc ®· triÓn khai BHTN , ®Òu dùa trªn nh÷ng c¬ së sau ®©y ®Ó x¸c ®Þnh møc trî cÊp thÊt nghiÖp . + Møc l­¬ng tèi thiÓu ; + Møc l­¬ng b×nh qu©n c¸ nh©n; + Møc l­¬ng th¸ng cuèi cïng tr­íc khi bÞ thÊt nghiÖp. Dùa vµo møc l­¬ng nµo lµ tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ, nh­ng møc l­¬ng nµo dïng ®Ó x¸c ®Þnh møc trî cÊp thÊt nghiÖp còng lµ møc l­¬ng lµm c¨n cø ®ãng phÝ BHTN . Theo ILO , møc trî cÊp BHTN tèi thiÓu b»ng 45% thu nhËp tr­íc khi thÊt nghiÖp. - Thêi gian h­ëng trî cÊp BHTN Thêi gian h­ëng trî cÊp BHTN tèi ®a phô thuéc chñ yÕu vµo yÕu tè tµi chÝnh, vµo quü b¶o hiÓm vµ thêi gian tham gia BHTN , ngoµi ra cßn phô thuéc nhiÒu vµo c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi. Trong c¸c thêi kú mµ tû lÖ thÊt nghiÖp thÊp, ng­êi lao ®éng cã kh¶ n¨ng t×m kiÕm ®­îc viÖc lµm vµ cã nhiÒu ngµnh nghÒ, møc cÇu vÒ lao ®éng cßn cã kh¶ n¨ng thu hót dÔ h¬n, th× thêi h¹n h­ëng trî cÊp sÏ h¹ thÊp xuèng. Ng­îc l¹i, vµo thêi kú khñng ho¶ng kinh tÕ, sè ng­êi thÊt nghiÖp gia t¨ng th× thêi h¹n h­ëng ®­îc kÐo dµi, nh­ng còng chØ cã thÓ kÐo dµi trong ph¹m vi quü BHTN cã thÓ chÞu ®­îc. Cô thÓ, ng­êi lao ®éng thÊt nghiÖp ®­îc h­ëng trî cÊp thÊt nghiÖp trong mét thêi gian ng¾n, sau ®ã cã viÖc lµm sÏ ngõng h­ëng trî cÊp v× hä ®· cã l­¬ng. Thêi h¹n h­ëng trî cÊp tèi ®a ph¶i ®­îc quy ®Þnh cô thÓ, nÕu qu¸ thêi h¹n tèi ®a mµ ng­êi thÊt nghiÖp ch­a cã viÖc lµm vÉn ph¶i ngõng trî cÊp vµ khi ®ã hä cã thÓ ®­îc trî gióp tõ phÝa x· héi.Nh×n chung, c¸c n­íc th­êng quy ®Þnh thêi h¹n trî cÊp tèi ®a tõ 12 ®Õn 52 tuÇn ( tõ 3 th¸ng ®Õn 1 n¨m).Thêi h¹n t¹m chê tõ 3 ®Õn 7 ngµy ®Çu thÊt nghiÖp kh«ng ®­îc h­ëng trî cÊp. §iÒu nµy lµm gi¶m nhÑ tµi chÝnh cho quü b¶o hiÓm vµ ®¬n gi¶n hãa kh©u qu¶n lý trong tr­êng hîp thÊt nghiÖp ng¾n ngµy. ThÊt nghiÖp lµ mét hiÖn t­îng kinh tÕ – x· héi, lµ vÊn ®Ò nan gi¶i ®èi víi mçi quèc gia. §Ó kh¾c phôc vµ ®Èy lïi hiÖn t­îng thÊt nghiÖp c¸c n­íc ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p vµ chÝnh s¸ch cô thÓ. Song BHTN vÉn lu«n ®­îc coi lµ chÝnh s¸ch h÷u hiÖu mang tÝnh chiÕn l­îc l©u dµi. ViÖc ban hµnh vµ tæ chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng n­íc. 2 . ThÊt nghiÖp trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë n­íc ta hiÖn nay Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ nh©n tè quan träng ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ lªn tr×nh ®é s¶n xuÊt hiÖn ®¹i , n©ng cao tèc ®é t¨ng tr­ëng , t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ë n­íc ta. Hµng n¨m nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng t¹o ra kho¶ng 1,3-1,45 triÖu viÖc lµm , trong ®ã sè viÖc lµm tõ n«ng nghiÖp chiÕm 38%. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc , qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch kinh tÕ ë gãc ®é nhÊt ®Þnh còng lµm n¶y sinh thÊt nghiÖp. Cã thÓ xem xÐt vÊn ®Ò nµy ë c¸c gi¸c ®é sau: T¨ng tr­ëng kinh tÕ cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi ®Çu t­ vµ t¹o thªm viÖc lµm.HÖ sè co gi·n viÖc lµm theo GDP cña nÒn kinh tÕ n­íc ta giai ®o¹n 1991-2000 lµ 0,33% , ®©y lµ con sè t­¬ng ®èi thÊp, trong khi ®ã §µi Loan lµ 0,67% giai ®o¹n 1958-1972. C¸c n­íc nh­: Hµn Quèc, Th¸i Lan, Malaixia, Singapore… giai ®o¹n ®Çu c«ng nghiÖp hãa, c¬ cÊu l¹i kinh tÕ, cã tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ hµng n¨m rÊt cao vµ duy tr× ®­îc tñ lÖ thÊt nghiÖp d­íi 3%(c¸c n¨m 1976-1986 t¨ng tr­ëng kinh tÕ b×nh qu©n /n¨m cña Malaixia lµ 15,54%, Th¸i Lan 21,59%…).Cã thÓ nãi, ®¶m b¶o kÝch thÝch t¨ng tr­ëng ®Çu t­, t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®Ó n©ng cao møc cÇu lao ®éng, ®Æc biÖt lµ cÇu lao ®éng trong khu vùc c«ng nghiÖp, dÞch vô lµ mét trong nh÷ng yÕu tè rÊt c¬ b¶n ®Ó khèng chÕ tû lÖ thÊt nghiÖp cña nÒn kinh tÕ. ë n­íc ta , thÊt nghiÖp x¶y ra phæ biÕn h¬n ë khu vùc thµnh thÞ vµ trë thµnh vÊn ®Ò x· héi kh¸ bøc xóc cña c¸c thµnh phè lín. B¶ng 1: Tû lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ qua c¸c n¨m N¨m 1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Tû lÖ (%) 5,88 6,85 7,4 6,42 6,28 6,01 5,6 (Nguån : Bé lao ®éng th­¬ng binh – x· héi ) - Qóa tr×nh c¶i c¸ch khu vùc doanh nghiÖp nhµ n­íc, hîp t¸c x·, víi viÖc thùc hiÖn c¸c h×nh thøc cæ phÇn hãa, giao, kho¸n, b¸n, cho thuª, gi¶i thÓ nh»m t¨ng c­êng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng, kh¶ n¨ng c¹nh tranh, ®· dÉn ®Õn ®æi míi lao ®éng trong DN thuéc c¸c ngµnh nghÒ. C¸c n¨m 1999-2000 lao ®éng thÊt nghiÖp trong khu vùc DN nhµ n­íc chiÕm kho¶ng 7,2% tæng sè lao ®éng cña khu vùc nµy, bao gåm lao ®éng cña c¸c DN bÞ ph¸ s¶n, gi¶i thÓ, DN chuyÓn ®æi së h÷u, c¬ cÊu l¹i. §ång thêi , phÇn lín hîp t¸c x· kiÓu cò chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u hoÆc gi¶i thÓ vµ x· viªn mÊt viÖc lµm, bæ sung bµo ®éi ngò thÊt nghiÖp, t¸c ®éng ®Õn quan hÖ cung- cÇu lao ®éng trªn thÞ tr­êng lao ®éng. - §Ó t¨ng c­êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, DN, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®· thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p nh­ : ®æi míi c«ng nghÖ, n©ng cao chÊt l­îng lao ®éng, c¬ cÊu l¹i s¶n phÈm vµ tæ chøc l¹i s¶n xuÊt , n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý , kÕt qu¶ dÉn ®Õn biÕn ®éng lao ®éng, mét bé phËn bÞ ®­a ra khái d©y chuyÒn s¶n xuÊt kinh doanh, trë thµnh thÊt nghiÖp. Sè liÖu kh¶o s¸t thÞ tr­êng lao ®éng gÇn ®©y cho thÊy, t¹i B×nh D­¬ng c¸c n¨m gÇn ®©y tû lÖ lao ®éng rêi DN lµ 18,68%, con sè t­¬ng tù nµy t¹i CÇn Th¬ : 8,97%, §ång Nai : 12,92%, TP.HCM: 22,66%, H¶i Phßng 9,4%. Xu h­íng thÊt nghiÖp nµy x¶y ra th­êng xuyªn, víi biªn ®é cao h¬n trong giai ®o¹n ®Çu tham gia m¹nh mÏ vµo qu¸ tr×nh tù do hãa th­¬ng m¹i, toµn cÇu hãa kinh tÕ. - Trong c¸c n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng, tèc ®é t¨ng lùc l­îng lao ®éng cña n­íc ta kho¶ng 2,7-2,8%/n¨m trong khi tèc ®é t¨ng viÖc lµm lµ 2,3-2,4%/n¨m. ë khu vùc thµnh thÞ, víi nøc cung lao ®éng cao h¬n so víi cÇu lao ®éng lµ nguyªn nh©n cña mét bé phËn lao ®éng kh«ng t×m kiÕm ®­îc viÖc lµm trªn thÞ tr­êng lao ®éng vµ trë thµnh thÊt nghiÖp. Trong ®ã, ®¹i bé phËn lµ lao ®éng lÇn ®Çu b­íc vµo tuæi lao ®éng, ch­a qua ®µo t¹o, kh«ng cã kü n¨ng nghÒ nghiÖp. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ víi xu h­íng tÊt yÕu lµ thu hÑp dÇn sè viÖc lµm gi¶n ®¬n vµ ph¸t triÓn sè viÖc lµm kü thuËt, viÖc lµm cã n¨ng suÊt lao ®éng cao. C¸c ngµnh : c«ng nghÖ th«ng tin, viÔn th«ng, ®iÖn tö, du lÞch, tµi chÝnh, ng©n hµng, c«ng nghiÖp chÕ biÕn…vµ c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung, khu chÕ xuÊt cã nhu cÇu lao ®éng kü n¨ng lín, nh­ng thùc tÕ gÆp khã kh¨n trong tuyÓn dông lao ®éng. Nguyªn nh©n lµ do tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt cña lùc l­îng lao ®éng thµnh thÞ thÊp, n¨m2002 lµ34,03% (n«ng th«n 5,74%) vµ bÊt cËp vÒ chÊt l­îng ®µo t¹o, mét bé phËn lao ®éng ®· qua ®µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña ng­êi sö dông lao ®éng. Do ®ã, ®a sè lao ®éng thÊt nghiÖp trªn thÞ tr­êng lao ®éng thµnh thÞ lµ lao ®éng gi¶n ®¬n. ThÊt nghiÖp c¬ cÊu : chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ thóc ®Èy mét bé phËn lao ®éng n«ng nghiÖp sang khu vùc c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, trong thêi gian ®æi nghÒ ®· x¶y ra t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp c¬ cÊu. Lao ®éng thÊt nghiÖp do c¬ cÊu thuéc lo¹i nµy cã xu h­íng t×m viÖc lµm míi tèt h¬n, møc tiÒn c«ng cao h¬n trªn thÞ tr­êng lao ®éng kÓ c¶ viÖc di chuyÓn ®Õn c¸c vïng kh¸c vµ ®Æc biÖt lµ dßng di chuyÓn lao ®éng n«ng th«n ra thµnh thÞ. C¸c n¨m 1990-1998 qui m« di chuyÓn lao ®éng n«ng th«n- thµnh thÞ ph¹m vi toµn quèc 70-90 ngh×n ng­êi / n¨m. Di chuyÓn lao ®éng n«ng th«n – thµnh thÞ cã vai trß quan träng träng trong cung øng lao ®éng rót ra khái ngµnh n«ng nghiÖp cho sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh nghÒ cã hµm l­îng kü thuËt cao, c¸c ngµnh nghÒ míi vµ sù ph¸t triÓn cña c¸c khu vùc kinh tÕ t­ nh©n, cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt, kÝch thÝch sù ho¹t ®éng s«i ®éng cña thÞ tr­êng lao ®éng. C¸c n¨m qua , kho¶ng h¬n 22% lao ®éng n«ng th«n thay ®æi nghÒ, cã møc thu nhËp b×nh qu©n t¨ng 30-50% so víi c¸c ho¹t ®éng tr­íc ®ã. Mét sè khu chÕ suÊt, khu c«ng nghiÖp tËp trung thu hót trªn 70% lao ®éng di chuyÓn tõ n«ng th«n ®Õn ( khu c«ng nghiÖp §ång Nai, B×nh D­¬ng, Qu¶ng Ng·i, §µ N½ng, Qu¶ng Ninh,…) nh­ng bªn c¹nh ®ã lµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp c¬ cÊu diÔn ra phæ biÕn. ThÊt nghiÖp tù nguyÖn: bao gåm nh÷ng ng­êi kh«ng muèn lµm c¸c c«ng viÖc cã møc l­¬ng thÊp vµ nh÷ng ng­êi Èn n¸u trong c¸c c«ng viÖc néi trî gia ®×nh do c¸c møc tiÒn c«ng thÊp kh«ng ®ñ sèng. ThÊt nghiÖp tù nguyÖn cã khuynh h­íng gia t¨ng , n¨m 1998 kho¶ng 4.8 triÖu ng­êi vµ n¨m 2003 cã kho¶ng 2,547 triÖu ng­êi lµm néi trî vµ 4,414 triÖu ng­êi kh«ng cã nhu cÇu lµm viÖc chiÕm h¬n 7% lao ®éng tõ 15 tuæi trë lªn. Sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy, cã tíi 40-50% sè lao ®éng nµy muèn t×m viÖc lµm , nh­ng kh«ng t×m ®­îc viÖc lµm phï hîp, ®©y còng lµ nguån cung lao ®éng tiÒm n¨ng cho thÞ tr­êng lao ®éng. Ngoµi ra, trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cßn tån t¹i thÊt nghiÖp do nguyªn nh©n bÊt cËp cña hÖ thèng ®µo t¹o.§ã lµ viÖc ®µo t¹o theo ngµnh nghÒ ch­a phï hîp víi nhu cÇu , tÝn hiÖu cña thÞ tr­êng lao ®éng. III.ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm thÊt nghiÖp cña ViÖt Nam hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai 1.Thùc tr¹ng hç trî ng­êi thÊt nghiÖp Mét mÆt Nhµ n­íc ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch vÜ m« vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn : chÝnh s¸ch ®Êt ®ai, thuÕ, tµi chÝnh tiÒn tÖ, tÝn dông, tËp trung ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n, ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh, trang tr¹i hé gia ®×nh, ph¸t triÓn khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt…h­íng vµo t¹o ra bÇu kh«ng khÝ ®Çu t­ lµnh m¹nh cho toµn x· héi ph¸t triÓn kinh tÕ, t¹o më viÖc lµm, sö dông tèt c¸c tiÒm n¨ng lao ®éng x· héi. Bé luËt lao ®éng ®­îc ban hµnh vµ cã hiÖu lùc thi hµnh tõ 1/1/1995 ®· quy ®Þnh cô thÓ nh÷ng chÕ ®é liªn quan tíi lao ®éng bÞ mÊt viÖc lµm bao gåm: - §iÒu 17 quy ®Þnh: Do thay ®æi c¬ cÊu hoÆc c«ng nghÖ lµm cho ng­êi lao ®éng lµm viÖc th­êng xuyªn trong c¸c doanh nghiÖp tõ 1 n¨m trë lªn bÞ mÊt viÖc th× ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®µo t¹o l¹i ®Ó hä cã thÓ tiÕp tôc lµm viÖc th× doanh nghiÖp ph¶i trî cÊp mÊt viÖc lµm, mçi n¨m lµm viÖc tr¶ mét th¸ng l­¬ng, thÊp nhÊt lµ hai th¸ng l­¬ng. - §iÒu 42 quy ®Þnh: §èi víi tr­êng hîp chÊm døt hîp ®ång lao ®éng ®èi víi ng­êi lao ®éng ®· lµm viÖc th­êng xuyªn trong doanh nghiÖp, c¬ quan tæ chøc tõ mét n¨m trë lªn ng­êi sö dông lao ®éng cã tr¸ch nhiÖm trî cÊp th«i viÖc, cø mçi n¨m lµm viÖc lµ nöa th¸ng l­¬ng, céng víi phô cÊp l­¬ng nÕu cã. NghÞ quyÕt 120/H§BT ngµy 11/4/1992 cña Héi ®ång Bé tr­ëng vÒ chñ tr­¬ng, ph­¬ng h­íng vµ biÖn ph¸p gi¶i quyÕt viÖc lµm trong nh÷ng n¨m tiÕp theo. Trong ®ã, ChÝnh phñ quy ®Þnh nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ nh»m t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ c¬ héi cã viÖc lµm nhiÒu h¬n cho nh÷ng ng­êi thÊt nghiÖp hoÆc ng­êi ®Õn tuæi lao ®éng nh­ng ch­a t×m thÊy viÖc lµm. §©y lµ NghÞ quyÕt ®¸nh dÊu sù thay ®æi míi c¨n b¶n trong lÜnh vùc lao ®éng viÖc lµm phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ lÇn ®Çu tiªn Qòy quèc gia vÒ gi¶i quyÕt viÖc lµm ®· ®­îc thµnh lËp víi nhiÒu nguån quü kh¸c nhau ( tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc, tõ Hîp t¸c quèc tÕ vµ sù ®ãng gãp cñ¨ d©n), cïng víi hÖ thèng trunh t©m xóc tiÕn viÖc lµm còng ra ®êi vµ ph¸t triÓn nhanh chãng. NghÞ quyÕt 120/H§BT thùc sù trë thµnh bµ ®ì trong c¬ chÕ thÞ tr­êng gióp ng­êi thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ, thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n vµ nhãm x· héi yÕu thÕ cã c¬ héi t×m kiÕm viÖc lµm trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m qua ®· gãp phÇn rÊt quan träng trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ng­êi lao ®éng t×m hoÆc t¹o viÖc lµm míi, hßa nhËp trë l¹i thÞ tr­êng lao ®éng. Tuy nhiªn trong thùc tÕ cßn mét sè l­îng kh¸ lín ng­êi lao ®éng sau khi th«i viÖc hä còng kh«ng t×m ®­îc viÖc lµm.Do vËy ®©y lµ ¸p lùc rÊt lín cho x· héi. Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu n­íc ¸p dông chÕ ®é b¶o hiÓm thÊt nghiÖp vµ ®¹t ®­îc thµnh tùu lín nh­ Trung Quèc,M«ng Cæ…NhËn thøc râ vÒ t¸c h¹i vÒ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp vµ nh÷ng nh­îc ®iÓm cña nh÷ng chÝnh s¸ch ®· thùc thi, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®ang chuÈn bÞ ban hµnh chÕ ®é b¶o hiÓm thÊt nghiÖp. 2.ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp trong t­¬ng lai Theo dù th¶o míi nhÊt LuËt BHXH, chÕ ®é b¶o hiÓm thÊt nghiÖp sÏ ®­îc ®­a vµo mét môc thuéc ch­¬ng 1 vÒ BHXH b¾t buéc. §èi t­îng tham gia b¶o hiÓm thÊt nghiÖp sÏ bao gåm ng­êi lao ®éng lµm viÖc theo hîp ®ång cã thêi h¹n tõ 1 n¨m trë lªn hoÆc theo hîp ®ång lao ®éng kh«ng x¸c ®Þnh thêi h¹n. Khi ng­êi lao ®éng ®· ®ãng phÝ b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ®ñ 12 th¸ng trë lªn vµ mÊt viÖc 30 ngµy trë lªn mµ ch­a cã viÖc lµm nÕu cã ®¬n s÷ ®­îc cÊp mét kho¶n trî cÊp thÊt nghiÖp. Cïng víi kho¶n trî cÊp ®­îc h­ëng, ng­êi lao ®éng sÏ ®­îc giíi thiÖu viÖc lµm, ®µo t¹o l¹i nghÒ phï hîp nÕu cã yªu cÇu. ChÕ ®é nµy kh«ng ¸p dông ®èi víi c¸c c«ng chøc nhµ n­íc, sü quan, qu©n nh©n phôc vô qu©n ®éi. Theo «ng §Æng Anh DuÖ, Phã Vô tr­ëng Vô BHXH ( Bé Lao ®éng – Th­¬ng binh vµ X· héi )qua kh¶o s¸t ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia vµ ph©n tÝch tû lÖ ®ãng BHXH, møc ®ãng BHTN ®­îc ®­a ra lµ 3% tiÒn l­¬ng th¸ng cña ng­êi lao ®éng, trong ®ã doanh nghiÖp sÏ ®ãng 2% cßn ng­êi lao ®éng ®ãng1%. VÒ møc h­ëng BHTN cã hai quan ®iÓm, thø nhÊt lµ tû lÖ h­ëng cña ng­êi lao ®éng phô thuéc vµo thêi gian ®ãng quü. Quan ®iÓm thø hai cho r»ng nªn quy ®Þnh sè tiÒn cô thÓ ®Ó chi tr¶ cho tÊt c¶ nh÷ng ng­êi lao ®éng. Møc nµy cao nhÊt lµ tiÒn l­¬ng tèi thiÓu hiÖn hµnh.Theo «ng Bïi V¨n Rù – Vô chÝnh s¸ch lao ®éng viÖc lµm – Bé L§-TB-XH: víi møc h­ëng lµ 60% l­¬ng, trong kho¶ng tõ 6 ®Õn 18 th¸ng th× tû lÖ ®ãng lµ 3,6%.NÕu ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng ®ãng b»ng nhau th× tû lÖ ®ãng lµ 1,8%.NÕu ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng 2/3 th× tû lÖ nµy sÏ lµ 2,4% vµ 1,2%. ViÖc thi hµnh chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi cã hiÖu qu¶ hay kh«ng cßn phô thuéc rÊt nhiÒu yÕu tè: x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ng­êi ®­îc h­ëng, sù tham gia cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng, quy m« quü BHTN… HiÖn nay, BHTN ®ang ®­îc thÝ ®iÓm t¹i TP.HCM vµ §ång Nai. 3. Mét sè vÊn ®Ò bµn c·i vÒ viÖc thi hµnh chÝnh s¸ch BHTN. - Thùc hiÖn thèng kª nguån lao ®éng : §Ó cã thÓ thùc hiÖn ®­îc c«ng t¸c gi¶i quyÕt thÊt nghiÖp, t¹o viÖc lµm th× tr­íc tiªn cÇn thiÕt lµ ph¶i n¾m b¾t ®­îc vÊn ®Ò cÇn ph¶i gi¶i quyÕt( c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng ). §ã lµ nhiÖm vô cña c«ng t¸c kiÓm kª, kiÓm so¸t nguån lao ®éng. V× nã lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt trong c«ng t¸c gi¶i quyÕt thÊt nghiÖp vµ viÖc lµm hay thiÕt lËp chÝnh s¸ch BHTN. VÊn ®Ò qu¶n lý ®­îc lao ®éng thÊt nghiÖp, x¸c ®Þnh sè ng­êi thÊt nghiÖp/n¨m. V× hiÖn nay thùc chÊt ch­a cã con sè chÝnh x¸c vÒ lao ®éng thÊt nghiÖp vµ ch­a cã c¬ quan qu¶n lý hiÖu qu¶ v× c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ th× cã sè l­îng c«ng nh©n lµm theo mïa vô vµ nghØ viÖc nhiÒu nhÊt. ChÝnh s¸ch BHTN ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta, t¹o ®iÒu kiÖn cho thÞ tr­êng lao ®éng ph¸t triÓn, cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng. V× vËy viÖc x¸c ®Þnh sè l­îng ng­êi thÊt nghiÖp ë n­íc ta vÉn ch­a chÝnh x¸c, do ®ã viÖc thi hµnh chÝnh s¸ch BHTN cßn rÊt khã kh¨n. - §èi víi ng­êi lao ®éng , BHTN lµ mét phÇn hç trî khi hä gÆp rñi ro mÊt viÖc lµm. Nh­ng ®Ó ®­îc h­ëng trî cÊp thÊt nghiÖp th× hä ph¶i ®ãng phÝ BHTN trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, mµ ng­êi lao ®éng kh«ng h­ëng øng vÊn ®Ò nµy l¾m. MÆt kh¸c th× viÖc ®ãng phÝ BHTN th­êng xuyªn trong mét thêi gian ®èi víi ng­êi lao ®éng mïa vô lµ rÊt khã kh¨n , mµ ®©y lµ ®èi t­îng cã kh¶ n¨ng thÊt nghiÖp cao nhÊt ViÖc x¸c ®Þnh ®èi t­îng h­ëng BHTN, thêi gian h­ëng BHTN, møc h­ëng trî cÊp thÊt nghiÖp cÇn ph¶i chÝnh x¸c nÕu kh«ng sÏ g©y ra t×nh tr¹ng ng­êi lao ®éng sÏ dùa vµo ®ã mµ kh«ng tÝch cùc lµm viÖc vµ ®i t×m viÖc. §iÒu ®ã sÏ g©y khã kh¨n cho viÖc qu¶n lý cña Nhµ n­íc. - §èi víi ng­êi sö dông lao ®éng , viÖc thi hµnh BHTN th× hä ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn ®Ó ®ãng vµo quü BHTN , do ®ã sÏ thªm mét phÇn chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh mµ hä kh«ng muèn mét chót nµo. Do ®ã nÕu viÖc qu¶n lý kh«ng chÆt sÏ cã nhiÒu doanh nghiÖp sÏ chèn kho¶n ®ãng gãp nµy. - §èi víi Nhµ n­íc th× ph¶i chi mét phÇn ng©n s¸ch cho ho¹t ®éng BHTN nh­ng còng phÇn nµo kh¾c phôc ®­îc t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp. V× vËy ph¶i c©n nh¾c gi÷a nh÷ng mÆt tèt vµ h¹n chÕ cña viÖc thi hµnh chÝnh s¸ch BHTN. KÕt luËn HiÖn nay,d­íi t¸c ®éng cña khoa häc kü thuËt vµ toµn cÇu hãa nªn t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ®ang cã xu h­íng trÇm träng, v× vËy cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy. ViÖc x©y dùng mét chÕ ®é b¶o hiÓm ®ang cã nhiÒu kh¶ thi vµ ®ang ®­îc nhiÒu n­íc ¸p dông.Tuy nhiªn viÖc ban hµnh chÝnh s¸ch nµy cßn nhiÒu vÊn ®Ò bµn c·i, nhÊt lµ ®èi víi ViÖt Nam cã mét lùc l­îng lao ®éng khã kiÓm so¸t.V× vËy viÖc ban hµnh chÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam lµ cÇn ®Õn khi thêi ®iÓm thÝch hîp thùc hiÖn, ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng cho ng­êi lao ®éng tr­íc rñi ro thÊt nghiÖp, gióp hä yªn t©m s¶n xuÊt ®ãng gãp tÝch cùc vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc. §ång thêi còng gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi, thÓ hiÖn vai trß cña Nhµ n­íc ®èi víi ng­êi lao ®éng. Do vËy viÖc nghiªn cøu ®Ó ban hµnh chÝnh s¸ch B¶o hiÓm thÊt nghiÖp lµ rÊt quan träng, nhÊt lµ trong thêi kú nÒn kinh tÕ n­íc ta ®ang cã sù chuyÓn dÞch,lao ®éng trong nÒn kinh tÕ ®ang kh«ng æn ®Þnh, ViÖc ®­a BHTN vµo hÖ thèng BHXH lµ mét b­íc hoµn thiÖn míi trong vÊn ®Ò xö lý t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp vµ còng ®­a n­íc ta hßa nhËp víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi , tiÕp tôc sù nghiÖp toµn cÇu hãa nÒn kinh tÕ. MÆc dï hiÖn nay vÉn ch­a thi hµnh chÝnh s¸ch BHTN , cïng víi viÖc thÝ ®iÓm t¹i TP.HCM vµ §ång Nai , t«i mong r»ng bµi viÕt cña m×nh sÏ ®­îc tham kh¶o ®Ó chÝnh s¸ch BHTN sím ®­îc thi hµnh. DANH MôC TµI LIÖU THAM KH¶O TS. NguyÔn V¨n §Þnh : Gi¸o tr×nh kinh tÕ B¶o HiÓm – NXB Thèng Kª 2004 Gi¸o tr×nh Kinh tÕ Lao §éng ( Khoa Lao §éng vµ D©n sè -§HKTQD ) Bïi V¨n Rù- Bé Lao ®éng TB- XH : §Þnh h­íng B¶o hiÓm thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam T¹p chÝ : -Lao ®éng x· héi – sè 228+229 (12/2003) - KT&PT- sè 48/2001 - TTL§ sè 04/2001 - BHXH sè 02/2001 http:// VNECONOMY.com.vn cËp nhËt ngµy 05/05/2004 T¸c gi¶: NguyÔn TrÇn QuÕ : ChuyÓn dÞch c¬ cÊu Kinh tÕ ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21 NXB : Khoa häc x· héi. Ngµnh B¶o hiÓm VN tr­íc thÒm héi nhËp 2/2003 Bé luËt lao ®éng ViÖt Nam ®­îc bæ sung söa ®æi 1994 C¸c nghÞ ®Þnh chÝnh phñ. Môc lôc Lêi më ®Çu 1 Néi dung I. Mét sè vÊn ®Ò vÒ thÊt nghiÖp 2 1. Kh¸i niÖm vÒ thÊt nghiÖp 2 2. C¸c nguyªn nh©n g©y thÊt nghiÖp 3 3. Ph©n lo¹i thÊt nghiÖp 4 4. T¸c ®éng cña thÊt nghiÖp ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 6 II. B¶o hiÓm thÊt nghiÖp vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ 8 1. Mét sè kh¸i niÖm 8 1.1. B¶o hiÓm x· héi 8 1.2. B¶o hiÓm thÊt nghiÖp 9 2. ThÊt nghiÖp trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë n­íc ta hiÖn nay 16 III. ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp cña ViÖt Nam hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai 19 1. Thùc tr¹ng hç trî ng­êi thÊt nghiÖp 19 2. ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp trong t­¬ng lai 21 3. Mét sè vÊn ®Ò bµn c·i vÒ viÖc thi hµnh chÝnh s¸ch BHTN 22 KÕt luËn 24 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 25