Đề tài Chính sách xoá đói giảm nghèo đối với đồng bào các dân tộc thiểu số tại nước ta trong giai đoạn hiện nay, thực trạng và giải pháp

lµ ®èt ph¸ rõng lµm n­¬ng rÉy ®Ó t¨ng thªm l­¬ng thùc, thËm chÝ mét sè ®ång bµo d©n téc Th¸i, Dao vµ M«ng quay sang trång c©y thuèc phiÖn ®Ó t¹o thu nhËp cho cuéc sèng. Tuy ch­a cã cuéc ®iÒu tra riªng rÏ chÝnh x¸c cho vïng d©n téc thiÓu sè, nh­ng hai cuéc ®iÒu tra chung ë n«ng th«n c¶ n­íc ®Òu cho thÊy kÕt qu¶ lµ møc ®é nghÌo ®ãi diÔn ra trÇm träng nhÊt lµ ë khu vùc miÒn nói phÝa B¾c, vïng duyªn h¶i Trung bé vµ T©y nguyªn. KÕt qu¶ cuéc ®iÒu tra n¨m 1992 vÒ c¸c d©n téc Th¸i, Dao, Tµy, Nïng, M«ng, ¥ §u, Kh¬mó, £ §ª, Gia Rai, Ba Na, X¬ §¨ng trªn ®Þa bµn miÒn nói T©y B¾c, ViÖt B¾c, miÒn Trung vµ T©y Nguyªn ®· cho mét kÕt luËn ®¸ng chó ý vÒ tû lÖ ph©n ho¸ giÇu nghÌo nh­ sau: Giµu, kh¸ : 9,3% Trung b×nh : 45% NghÌo : 45,7% Sù giÇu nghÌo gi÷a c¸c d©n téc thiÓu sè lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®­îc quan t©m ®Ó t×m ra ph­¬ng s¸ch phï hîp. Cïng mét vïng, khi ng­êi giÇu huÆc kh¸ ë d©n téc Nïng lµ 10% th× d©n téc Gi¸y ch­a cã sù h×nh thµnh tÇng líp nµy. ë d©n téc Th¸i lµ 8 - 10 % trong khi ng­êi M«ng ë NghÖ An l¹i lµ 31,25% do cßn lÐn lót trong trång b¸n thuèc phiÖn. LÊy mèc cuéc ®iÒu tra n¨m 1993 møc ®é giÇu kh¸, trung b×nh tÝnh chung c¶ n­íc gÊp gÇn 2,5 lÇn so víi c¸c tØnh trung du vµ gÇn 4 lÇn so víi c¸c tØnh miÒn nói phÝa b¾c. Trong cuéc ®iÒu tra nµy ®· ph¸t hiÖn mét vÊn ®Ò rÊt ®¸ng quan t©m lµ chØ sè nghÌo ®ãi ë ViÖtnam ®­îc xÕp ë møc ®é rÊt thÊp. Tû lÖ chi phÝ cho nhu cÇu l­¬ng thùc chiÕm tíi 70% chi phÝ cho mét gia ®×nh thuéc 20% sè d©n nghÌo nhÊt vµ lµ 66% chi phÝ cho mét gia ®×nh thuéc 20% sè d©n nghÌo nãi chung. Møc chi phÝ tõ 66% - 70% lµ qua cao so víi nhu cÇu vÒ nhiÒu mÆt kh¸c cña mét gia ®×nh nh­ dinh d­ìng tõ nh÷ng thùc phÈm thÞt ®éng thùc vËt, chi phÝ häc hµnh, h­ëng thô v¨n ho¸- th«ng tin... Trong viÖc ph©n chia møc ®é nghÌo ®ãi, cã thÓ ph©n chia ra c¸c nhãm nh­ sau: Nhãm thø nhÊt : mét sè hé ®ãi nghÌo chñ ®éng t×m kiÕm c¬ héi tho¸t ra khái c¶nh nghÌo ®ãi. Hä t×m ®Õn c¸c nhãm d©n téc cã tr×nh ®é s¶n xuÊt cao h¬n, giái lµm kinh tÕ ®Ó häc tËp kinh nghiÖm, t×m tßi c¸c ®Þa ®iÓm, ®Þa ph­¬ng cã ®iÒu kiÖn lµm viÖc ®Ó cã thu nhËp cao h¬n. Hä m¹nh d¹n vay vèn ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t×m kiÕm ®Ó më réng s¶n xuÊt ngoµi n«ng nghiÖp vµ ch¨n nu«i. Nhãm thø hai : Nhãm nµy Ýt n¨ng ®éng h¬n cã thÓ kh¸ lªn tho¸t khái ®ãi nghÌo nhê vµo c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn giao th«ng, cã ®­êng s¸ tèt ®Ó giao l­u bu«n b¸n trao ®æi hµng ho¸ vµ nhê vµo ®­îc h­ëng c¸c dù ¸n kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi. Nh­ng nhãm nµy tá ra kÌm n¨ng ®éng h¬n nhãm thø nhÊt vµ còng ®Ô bÞ ®Èy xuèng diÖn ®ãi nghÌo nÕu c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n trªn ®Þa bµn kÕt thóc. §ã lµ nhãm thiÕu bÒn v÷ng. Nhãm thø ba : §©y lµ nhãm chiÕm ®a sè lµ nh÷ng ng­êi kh«ng huÆc rÊt Ýt kh¶ n¨ng tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn. Hä chØ biÕt tr«ng chê vµo ruéng n­¬ng huÆc ph¸t ®åi rõng lµm n­¬ng ®Ó hy väng cã l­¬ng thùc kh¸ h¬n, thËm chÝ ngay c¶ trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ giao th«ng, chî, tÝn dông ­u ®·i mµ hä vÉn kh«ng nghÜ ra huÆc kh«ng gi¸m m¹nh d¹n t×m c¬ héi thay ®æi cuéc sèng. T©m lý d©n téc thiÓu sè quen sèng dùa vµo tù nhiªn an phËn thñ th­êng, dÔ tho¶ m·n vµo c¸c nhu cÇu còng lµ mét yÕu tè ®¸ng quan t©m mét phÇn sè hä lµ nh÷g ng­êi neo ®¬n, bÖnh tËt, giµ nua, ®éc th©n, hä sÏ bÞ tôt hËu m·i vÒ phÝa sau khi nÒn kinh tÕ kh«ng ngõng t¨ng tr­ëng. MÆc nhiªn hé lµ d©n téc thiÓu sè hay ®a sè nh­ng khi c­ tró ë c¸c khu vùc miÒn nói cã khã kh¨n th× hä ph¶i chÞu ®ùng nh÷ng thiÖt thßi chung. Dï cho sù thiÖt thßi cã kh¸c nhau tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng t¹o thu nhËp, s¸ng kiÕn cña c¸c d©n téc. Trong cuéc ®iÒu tra n¨m 1992 ng­êi Tµy ®«ng ®øng ®Çu trong c¸c d©n téc thiÓu sè sèng tËp trung ë ViÖt B¾c, cã tû lÖ ®ãi nghÌo chiÕm tíi 58,1%. Ngoµi sù kh¸c biÖt vÒ vïng cã chªnh lÖch kh¸ lín th× mét thùc tÕ cho thÊy trong 53 d©n téc thiÓu sè còng cã sù ph©n c¸ch nhÊt ®Þnh gi÷a c¸c nhãm ®Çu b¶n, gi÷a b¶ng vµ cuèi b¶ng vÒ møc ®é giÇu nghÌo. Nh÷ng d©n téc Th¸i, M­êng, Tµy th­êng ®øng ë nh÷ng bËc thang cao h¬n c¶. Hä vïa cã sè d©n ®«ng, n¬i c­ tró kh¸ thuËn lîi, tr×nh ®é d©n trÝ cao. Mét nhãm d©n téc qu¸ Ýt ng­êi th­êng chÞu nh÷ng thiÖt thßi h¬n. Cã thÓ lµ do lÞch sö ®Ó l¹i nh÷ng yÕu kÐm tån t¹i. Hä kh«ng ®ñ lùc ®Ó tranh chÊp nh÷ng vïng ®Êt mÇu mì huÆc hä ®Õn sau nh÷ng n¬i t­¬i tèt ®· thuéc vÒ d©n téc kh¸c ®Õn tr­íc. Cã thÓ hä bÞ chÌn Ðp, hä tù ý d¾t nhau ®i s©u vµo nh÷ng vïng hoang v¾ng. Nh÷ng vÊn ®Ò Êy trong lÞch sö cña bÊt kú mét quèc gia nµo còng cã thÓ diÔn ra, kh«ng ph¶i lµ hiÖn t­îng c¸ biÖt. Di chøng lÞch sö ®Ó l¹i nªn hä ®µnh ph¶i chÊp nhËn mét sè phËn Ýt may m¾n h¬n c¸c d©n téc kh¸c vµ v× thÕ ®é ®ãi nghÌo còng nhiÒu h¬n. C¸c d©n té trong nhãm nµy gåm: Lµo, La Hñ, Phï L¸, Lù, Chøt, Cê Lao, La Ha, Cèng, Pu PÐo, ¥ §u, La ChÝ, Kh¸ng, Pµ ThÎn, L« L«, M¶ng, Bè Y, Ng¸i, Shi La, R¬ M¨m, BR©u. Mét nhãm d©n téc thiÓu sè kh¸c còng cÇn ®Ò cËp ®Õn lµ nh÷ng ng­êi du canh du c­ mét c¸ch kh¸ th­êng xuyªn huÆc di d©n tù do. Nhãm nµy gåm c¶ mét bé phËn d©n téc cã sè d©n ®«ng nh­ M«ng, Ba Na, Gia Rai vµ gÇn ®©y lµ c¶ Tµy, Nïng vµ Giao vµo c¸c vïng ®Êt cßn rõng vµ mÇu mì ë T©y Nguyªn. §©y lµ mét nhãm ng­êi mµ cuéc sèng còng rÊt bÊp bªnh vµ cßn nhiÒu khã kh¨n ch­a æn ®Þnh cuéc sèng. Mét nhãm n÷a lµ mét vµi d©n téc cßn kh¸ l¹c hËu, tån t¹i nhiÒu phong tôc tËp qu¸n cæ hñ vµ cã nguy c¬ gi¶m d©n sè huÆc suy tho¸i nßi gièng, cßn gi÷ nh÷ng nÐt hoang d·, ch­a hoµ nhËp ®­îc víi cuéc sèng lao ®éng s¶n xuÊt, vÉn quen h¸i l­îm s¨n b¾n, dùa vµo thiªn nhiªn. Nhµ ë t¹m bî, ¨n uèng thiÕu vÖ sinh, lu«n trong t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo ®· lµm cho nh÷ng d©n téc nµy t¨ng d©n sè rÊt chËm. N¨m 1995, d©n téc Chøt ë b¶n Rµo Tre, huyÖn H­¬ng S¬n, tØnh Hµ TÜnh cã 19 hé víi 103 nh©n khÈu tr­ëng b¶n lµ mét bµ tªn lµ §¹i, ng­êi bÐ nh­ mét ®øa trÎ 11 - 12 tuæi, nÆng chõng 30 kg do suy tho¸i nßi gièng. Tr­íc ®ã 2 n¨m mét dù ¸n ®Þnh canh ®Þnh c­ ®· ®­îc thùc hiÖn ë ®©y. B¶n cã ruéng n­íc, ®­îc cÊp tr©u bß, x©y nhµ cho c¸c hé, ®µo giÕng n­íc ¨n, më líp häc... nh­ng ®iÓm quan träng cÇn l­u ý lµ sè ruéng ®ã l¹i do ng­êi kinh ph¸t canh. Mïa ®Õn, tuú theo ng­êi kinh cho bao nhiªu g¹o th× cho, b¶n lóc nµo còng v¾ng tanh, chØ cã phô n÷ vµ trÎ con, ®µn «ng th× ®i rõng hÕt, hä ®i hµng th¸ng, ®ªm ngñ trong hang ®¸ huÆc leo lªn c©y... nghÜa lµ hä vÉn quen cuéc sèng dùa vµo thiªn nhiªn, kh«ng chÞu lµm ruéng mÆc dï ®· cã ruéng vµ tr©u bß. 2 Nh÷ng nngyuªn nh©n c¬ b¶n vÒ t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi ë vïng d©n téc thiÓu sè n­íc ta 2.1 Sù ph©n c¸ch trÇm träng kÐo dµi §©y lµ nguyªn nh©n bao trïm dÉn dÕn t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi ®èi víi c¸c hé d©n téc thiÓu sè. Nh÷ng d©n téc thiÓu sè chÞu sù ph©n chia vÒ ®Þa h×nh vµ sù c¸ch biÖt vÒ x· héi. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn giao th«ng vËn t¶i ®· ®­a ra nh÷ng con sè gÇn ®©y cho thÊy râ nh÷ng yÕu kÐm vµ sù qu¸ t¶i cña hÖ thèng giao th«ng n­íc ta. HiÖn nay c¶ n­íc vÉn cßn kho¶ng 657 x· ch­a cã ®­êng «t« vµo trung t©m x· ­íc tÝnh ®é dµi ®­êng cÇn ph¶i lµm lµ 6.400 Km vµ cÇn dùng thªm 2.708 cÇu trªn c¸c tuyÕn ®­êng vao trung t©m c¸c x· mµ chñ yÕu lµ cÇu nhá d©n sinh. Riªng miÒn nói phÝa b¾c cßn cã trªn 400 x· ch­a cã ®­êng «t« ®i vµo, chiÕm trªn hai phÇn ba sè x· miÒn nói trong toµn quèc. §ã lµ ch­a thÓ so s¸nh con ®­êng ®ã víi nh÷ng ®­êng chØ cã ngùa thå vµ ng­êi ®i bé tõ c¸c lµng b¶n xa vµ cao xuèng ®­êng x­¬ng c¸ g¾n víi ®­êng trôc. C¸c chßm b¶n c¸c hé c¸ch xa nhau lµ ®Æc ®iÓm b¾t buéc cña nh÷ng c­ d©n sèng b»ng n­¬ng rÉy. Do lu©n chuyÓn c¸c h¹t n­¬ng vµ n¨ng suÊt ®¹t thÊp nªn gia ®×nh cÇn cã mét kho¶ng canh t¸c réng ®Ó cã ®ñ l­¬ng thùc sèng. HÇu nh­ hä rÊt Ýt ®i chî, mçi lÇn ®i chî hä mua dù tr÷ nh÷ng mÆt hµng thiÕt yÕu dÇu th¾p, muèi ¨n, vµ mét vµi thø kh¸c. Sù ph©n c¸ch vÒ mÆt ®Þa lý ®· lµm cho viÖc ®i l¹i trë nªn khã kh¨n. ViÖc ®i l¹i c¸ch trë, xa c¸c chî, thÞ tø, thÞ trÊn ®· lµm cho hä rÊt thiÕu th«ng tin kiÕn thøc vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng, tÝnh to¸n ®Çu vµo ®Çu ra ®Ó cã kÕt qu¶ tèt nhÊt. Bªn c¹nh ®ã lµ sù thiÕu thèn vÒ gi¸o dôc lµm cho tr×nh ®é d©n trÝ cña c¸c d©n téc thiÓu sè cã sù c¸ch biÖt ®¸ng kÓ. Sè ng­êi ®­îc häc hµnh ®Ó cã b»ng cÊp lµ rÊt Ýt do vËy nªn kh¶ n¨ng tham gia cña nh­êi d©n téc vµo c¸c ho¹t ®éng cña x· héi hiÖn ®¹i lµ rÊt h¹n chÕ. Nh÷ng nç lùc nh»m tõng b­íc hoµ nhËp ®êi sèng x· héi cña ®ång ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè vµo x· héi ®­¬ng thêi ë n­íc ta chÝnh lµ c¸ch xo¸ dÇn sù chªnh lÖch c¸ch biÖt. C¸c ch­¬ng tr×nh më tr­êng häc, xo¸ mï ch÷, dËy tiÕng ViÖt trong nhµ tr­êng ®· ®­îc tiÕn hµnh nh­ng hiÖn t­îng t¸i mï ch÷ vÉn xÈy ra do sau khi häc xong th× hä Ýt cã c¬ héi tiÕp xóc víi nh÷ng ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®Ó cã thÓ vËn dông nh÷ng ch÷ ®· ®­îc häc trong nhµ tr­êng. Song cho dï ch­¬ng tr×nh cã tèt ®Õn ®©u, cã hay ®Õn ®©u nÕu kh«ng cã kinh phÝ th× còng kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®­îc.§©y lµ mét thùc tr¹ng khã kh¨n cho chóng ta hiÖn nay. Nguån kinh phÝ chi cho nh÷ng c«ng t¸c nµy cßn rÊt eo hÑp, céng thªm víi ®éi ngò c¸n bé thùc hiÖn nh÷ng ch­¬ng tr×nh ®ã th× ch­a cã ®ñ tr×nh ®é do ®ã dÉn ®Õn sù kÕm hiÖu qu¶ cña nh÷ng ch­¬ng tr×nh ®· ®­îc triÓn khai. 2.2 Nh÷ng rñi ro tai ho¹ ®ét xuÊt §èi víi ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè vïng nói, ®iÒu quan t©m nhÊt cña hä trong ®êi sèng lµ vÊn ®Ò c¸i ¨n. V× vËy cã ®­îc sù an toµn vÒ l­¬ng thùc lµ vÊn ®Ò ­u tiªn sè mét. Nh×n l¹i mÊy chôc n¨m qua, t×nh tr¹ng thiÕu l­¬ng thùc lu«n ®Ì nÆng lªn cuéc sèng cña hä. §a phÇn hä sèng trªn nh÷ng vïng ®Êt rèc, nói ®¸, kh«ng thuËn lîi cho viÖc canh t¸c vµ n¨ng suÊt lao ®éng kÐm. C¸c vïng vµ tiÓu vïng n¬i hä sèng th­êng rÊt thÊt th­êng vµ kh¾c nghiÖt. §é Èm, giã Lµo, ®é m­a, ®é l¹nh lu«n g©y khã kh¨n cho c©y vËt nu«i, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, vµ kÕt qu¶ lµ mÊt mïa ®èi víi c©y trån, bÖnh dÞch ®èi víi gia sóc, c©y trång, vËt nu«i kÐm ph¸t triÓn tÊt nhiªn dÉn ®Õn n¨ng suÊt thÊp Ýt hiÖu qu¶. §iÒu quan träng lµ do c­ tró ë nh÷ng vïng sinh th¸i thiÕu sù ®¶m b¶o æn ®Þnh, tµi nguyªn rõng, n­íc ngµy cµng c¹n kiÖt. Do lèi canh t¸c ngµy cµng l¹c hËu c©y con truyÒn thèng, phô thuéc nhiÒu vµo khÝ hËu thêi tiÕt nªn dÉn ®Õn th­êng xuyªn ®ãi l­¬ng thùc vµ bÞ ®e do¹ ®øt b÷a vµo nh÷ng kú gi¸p h¹t. Rñi ro vµ nh÷ng ph¸t sinh bÊt th­êng chÝnh lµ do sù thiÕu bÒn v÷ng, cã thÓ nãi ®ã lµ hai mÆt g¾n liÒn víi sù ®ãi nghÌo. M«i sinh máng manh, ®Êt ®ai dÔ bÞ sãi mßn, b¹c mÇu, rõng bÞ tµn ph¸ thu hÑp dÇn, nguån n­íc mÊt kÐo theo mÊt lu«n nguån thuû s¶n. Thªm vµo ®ã lµ thiªn tai th­êng xÈy ra hµng n¨m vµ bÊt ngê ®Èy cuéc sèng cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè vµo hoµn c¶nh rÊt bÊp bªnh. MÆc dï cã nhiÒu ch­¬ng tr×nh ®­îc thùc hiÖn ®Ó cñng cè tÝnh bÒn v÷ng cña m«i tr­êng nh­ ch­¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c­ vµ ch­¬ng tr×nh 327 nh­ng hiÖu qu¶ ®em l¹i ch­a cao. 2.3 Nguån lùc vµ n¨ng lùc 2.3.1 Nguån lùc Cã thÓ nãi mét c¸ch nh¾n gän nguån lùc bao gåm tÊt c¶ nh÷ng kh©u thuéc ®Çu vµo ®Ó t¹o ra nguåcn thu nhËp gåm tøc lµ ®Çu ra. Nguån lùc cña nh÷ng ng­êi n«ng d©n bao gåm : ®Êt ®ai, lao ®éng, vèn s¶n xuÊt kü n¨ng s¶n xuÊt. Muèn thùc hiÖn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo th× ph¶i cung cÊp cho hä nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó hä s¶n xuÊt.Trong c¸c nguån lùc cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp th× ®Êt ®ai lµ yÕu tè quan träng nhÊt, ë n­íc ta ngoµi c¸c d©n téc thiÓu sè nh­ M­êng, Tµy, Nïng ®· canh t¸c ruéng n­íc cã hÖ thèng dÉn n­íc ®Ó t­íi tiªu häc ë ng­êi kinh cßn l¹i ®a sè c¸c ®©n téc thiÓu sè quen ph­¬ng thøc canh t¸c trªn ®Êt ®èc vµ kh«. §Ó ng¨n chÆn n¹n du canh du c­, ph¸ rõng lµm rÉy ngµy 14-7-1993 t¹i kú häp thø ba cña Quèc Héi kho¸ IX ®· th«ng qua luËt ®Êt ®ai cho phÐp x¸c ®Þnh tÝnh ph¸p lý cña ng­êi cã quyÒn sö dông ®Êt, tuy nhiªn viÖc ®Êt chia rõng cho c¸c hé gia ®×nh qu¶n lý diÔn ra chËm ch¹p. Vµ nÕu kh«ng cã giÊy tê së h÷u ®Çy ®ñ th× c¸c hé d©n téc thiÓu sè sÏ bÞ lîi dông huÆc x©m chiÕm ®Êt ®ai bëi nh÷ng c­ d©n tù do míi ®Õn. Cã ®­îc ®Êt ®ai råi muèn tæ chøc s¶n xuÊt cÇn cã lao ®éng. Nh×n chung chÊt l­îng lao ®éng ë c¸c d©n téc thiÓu sè bÞ yÕu kÐm ë hai khÝa c¹nh chÝnh lµ : ThÓ tr¹ng yÕu mÖt suy dinh d­ìng vµ kü n¨ng lao ®éng kÐm do ®ã lµm cho n¨ng suÊt trong lao ®éng rÊt thÊp. Bªn c¹nh ®ã nguån vèn eo hÑp. Cã nhiÒu hé chØ quen tr«ng chê vµo n«ng nghiÖp, ch¨n nu«i nªn khi ch­a cã ph­¬ng s¸ch g× h¬n ®Ó t¹o thu nhËp vèn nhiÒu khi ch­a ph¶i lµ cÇn thiÕt. 2.3.2 N¨ng lùc N¨ng lùc muèn nãi ë ®©y lµ møc ®é tham gia cña c¸c d©n téc thiÓu sè vµo x· héi hiÖn thêi. Tr­íc hÕt quyÒn tham gia vµo c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ - kinh tÕ, x· héi cña c¸c c«ng d©n thiÓu sè ®· ®­îc x¸c lËp cïng víi sù ra ®êi cña nhµ n­íc ViÖt Nam. Nhµ n­íc ta ®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch ­u ®·i cho con em cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè cã ®iÒu kiÖn ®­îc häc ë nh÷ng líp chuyªn ngµnh vµ ®¹i häc II Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc trong viÖc thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë vïng téc thiÓu sè n­íc ta trong nh÷ng giai ®o¹n gÇn ®©y 1 Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, thuû lîi, giao th«ng 1.1 Thuû lîi, giao th«ng ThËp kû cuèi cña thÕ kû XX, viÖc ph¸t triÓn giao th«ng n«ng th«n ®­îc ph¸t triÓn trong toµn quèc, víi ph­¬ng ch©m nhµ n­íc vµ nh©n d©n cõng lµm ®· huy ®éng ®­îc nhiÒu nguån nh©n lùc, vËt lùc, tiÒn cña, ph¸t triÓn ®­îc trªn 150.000 Km ®­êng bé vµ 35.700 Km ®­êng thuû. Nh­ng ë miÒn nói cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n, lµm mét Km ®­êng rÊt tèn kÐm v× nói ®¸ vµ ®Þa h×nh phøc t¹p, ®ãng gãp cña d©n vÒ tiÒn cña kh«ng nhiÒu vµ cuèi cïng lµ ng©n s¸ch cña Nhµ n­íc ®Çu t­ cho giao th«ng miÒn nói cßn xa míi ®¸p øng ®­îc nhu cÇu. 1.2 Ch­¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c­ VÊn ®Ò ®Þnh canh ®Þnh c­ tõ l©u ®· ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc ta hÕt søc quan t©m. Nã ®­îc thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt qua ch­¬ng tr×nh 327 ®­îc héi ®ång bé tr­ëng (nay lµ ChÝnh phñ) quyÕt ®Þnh ngµy 15/9/1992. Ch­¬ng tr×nh nµy nh»m vµo môc tiªu phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc, b·i båi, b·i c¸t s«ng biÓn vµ ®èi t­îng cña nã më réng tãi nhiÒu hé gia ®×nh thiÓu sè d©n téc miÒn nói. Ngay trong hai n¨m ®Çu triÓn khai ch­¬ng tr×nh ®· ®­îc vay 67 tû 230 triÖu ®ång (1 triÖu ®ång/hé) ®Ó ph¸t triÓn 400.495 ha ®Êt thµnh kinh tÕ hé, trång ®­îc 19.500 ha cao su, 11.500 ha chÌ, 7.000 ha cµ phª, 18.500 c©y ¨n qu¶; vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho 68.300 hé tr¶i dµi trªn ®Þa bµn gÇn 220 huyÖn, 700 x· miÒn nói. TÝnh ®Õn 1998 c¶ n­íc ta cßn cã 356.000 hé víi 2,246 triÖu nh©n khÈu ë 1.939 x· cña 38 tØnh thuéc ®èi t­îng ®Þnh canh ®Þnh c­, trong ®ã cã 82.300 hé, 507.000 khÈu c¬ b¶n ®· hoµn thµnh ®Þnh canh ®Þnh c­. §èi t­îng cßn l¹i tiÕp tôc ®Þnh canh ®Þnh c­ cã 25.714 hé víi 157.000 nh©n khÈu ®ang cßn du canh du c­. 1.3 T­ vÊn, dÞch vô, chuyÓn giao khoa häc kü thuËt Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX dÞch vô nµy ®· cã sù tiÒn bé ®¸p øng t­¬ng ®èi tèt nhu cÇu ®Çu vµo cho s¶n xuÊt n«ng, ng­, l©m nghiÖp. NhiÒu hé nghÌo ®· ®­îc h­ëng lîi Ých tõ ch­¬ng tr×nh nµy, vµ hä ®· t×m ®­îc cho m×nh cuéc sèng æn ®Þnh. Song miÒn nói, vïng d©n téc thiÓu sè, thËm trÝ cho tíi nay còng míi chØ sè Ýt ®Þa ph­¬ng cã d­îc nh÷ng ch­¬ng tr×nh hiÖu qu¶ kiÓu nµy. Thùc chÊt nh÷ng néi dung lín cña ch­¬ng tr×nh nµy ch­a ®­îc ho¹t ®éng m¹nh mÏ, phÇn lín chØ khu«n l¹i ë khuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m, chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc ®­a gièng míi cho ng­êi s¶n xuÊt ®Ó t¨ng thu nhËp. Sù chuyÓn giao c«ng nghÖ theo ®óng nghÜa cña nã th× ch­a lµm ®­îc bao nhiªu, míi chØ dõng l¹i ë c©y chÌ, c©y cµ phª, c©y cao su. HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña trªn 200 tr¹m khuyÕn n«ng cÊp huyÖn vµ 61 tr¹m cÊp tØnh ch­a ®¹t yªu cÇu, ®Æc biÖt ë nh÷ng huyÖn miÒn nói tr¹m ch­a ®ñ c¸n bé, m¹ng l­íi máng khã cã thÓ tiÕp cËn ®­îc víi ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè. Nh­ng khã kh¨n cßn tån t¹i trong viÖc thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh nµy qua t×m hiÓu tõ hai phÝa nhµ ®Çu t­ vµ ng­êi ®­îc ®Çu t­ cho thÊy: VÒ phÝa ®Çu t­ do ®i l¹i khã kh¨n, thiÕu c¸n bé khoa häc t©m huyÕt lªn víi ®ång bµo miÒn nói v× chÕ ®é, chÝnh s¸ch ®·i ngé ch­a t­¬ng xøng ®Ó khuyÕn khÝch chÊt x¸m khoa häc kü thuËt ®­a vµo s¶n xuÊt ë miÒn nói; mÆt kh¸c, møc ®é thö nghiÖm gÆp rñi ro cao VÒ phÝa ®­îc ®Çu t­ ®åi hái ph¶i cã mét tr×nh ®é nhËn thùc nhÊt ®Þnh míi cã thÓ tiÕp thu ®­îc c«ng nghÖ. Nh÷ng hé nghÌo rÊt hiÕm cã ®­îc tr×nh ®é hiÓu biÕt do phÝa ®Çu t­ yªu cÇu. Ng­êi ®­îc nhËn nh÷ng ch­¬ng tr×nh lo¹i nµy ®a phÇn l¹i r¬i vµo c¸c hé kh¸ vµ hé giÇu; nªn v« h×nh chung ng­êi nghÌo l¹i bÞ lo¹i khái cuéc ch¬i. Mét vÊn ®Ò rÊt cÇn quan t©m ®Õn ë miÒn nói lµ c«ng nghÖ b¶o qu¶n sau thu ho¹ch vµ c«ng nghÖ chÕ biÕn n«ng phÈm. V× vËy vÊn ®Ò nan gi¶i tr­íc m¾t lµ lo ®Çu ra cho s¶n phÈm lµm ra cña ng­êi nghÌo. Do kh«ng ph¸t huy ®­îc nh÷ng viÖ kÓ trrªn nªn dÉn ®Õn viÖc tæn h¹i kh«ng nhá do b¶o qu¶n thiÕu kü thuËt, sè l­îng thùc d­ thõa chØ biÕt chÕ biÕn thµnh r­îu chø kh«ng biÕt b¸n cho ai. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®· cho thÊy ch­¬ng tr×nh trî gióp c«ng nghÖ hiÖn nay cßn hÕt søc h¹n chÕ. Nhu cÇu dÞch vô, chuyÓn giao kü thuËt ë miÒn nói ch­a ®­îc ®¸p øng t­¬ng xøng, nªn kh«ng thÓ cã hµng ho¸ ®ñ tiªu chuÈn chÊt l­îng cho thÞ tr­êng hiÖn nay vµ kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. 2 Ch­¬ng tr×nh gi¶i quyÕt viÖc lµm Víi môc tiªu lµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè, trong qu¸ tr×nh triÓn khai thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo th× mét hÖ thèng trung t©m xóc tiÕn viÖc lµm ®· ®­îc h×nh thµnh trªn c¶ n­íc, gãp phÇn tÝch cùc ®Ó cã thªm nhiÒu ng­êi cã thu nhËp vµ æn ®Þnh cuéc sèng.Tõ khi thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh ®Õn nay ®· cã hµng v¹n lao ®éng ®· ®­îc h­ëng lîi Ých tï ch­¬ng tr×nh nµy. Song nh×n vµo nh÷ng kÕt qu¶ ng­êi ta chØ nhËn ra lµ ch­¬ng tr×nh xóc tiÕn viÖc lµm chñ yÕu tËp trung ë nh÷ng thµnh phè lín, thµnh thÞ., cßn ë n«ng th«n ®Æc biÖt lµ nh÷ng d©n téc thiÓu sè d­êng nh­ ch­a cã sù ­u ®·i, h­ëng lîi tõ ch­¬ng tr×nh nµy. §èi víi ®ång bµo d©n téc thiÓu sè, miÒn nói, vÊn ®Ò cÇn ph¶i c¶nh b¸o lµ: kh¶ n¨ng tham gia vµo ch­¬ng tr×nh nµy lµ rÊt yÕu kÐm. §Æc thï nµy dÉn ®Õn mét yªu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®­îc lµ cÇn chó ý huÊn luyÖn, båi d­âng ®Ó n©ng cao n¨ng lùc cho ®ång bµo d©n téc ngay lóc ban ®Çu, thËm trÝ ph¶i bÇy ra c«ng viÖc ®Ó h­íng hä vµo lµm viÖc ®ã tøc lµ t¹o ngµnh nghÒ võa víi kh¶ n¨ng thãi quen truyÒn thèng cña hä vµ më ra c¸c c«ng viÖc míi mÎ cho líp trÎ tham gia lµm quen vµ n©ng cao tay nghÒ cña hä. V× vËy ch­¬ng tr×nh xóc tiÕn viÖc lµm ë miÒn nói, vïng d©n téc thiÓu sè sÏ khã kh¨n vµ nÆnh nÒ h¬n nhiÒu lÇn so víi ë ®ång b»ng. Mét ®iÒu cÊp thiÕt n÷a lµ cÇn cã ng­êi biÕt tiÕng d©n téc ®Ó truyÒn thô kiÕn thøc vµ h­íng dÉn c¸ch lµm. §éi ngò nµy hiÖn nay d­êng nh­ ch­a ®¸ng kÓ, ch­a ®ñ tiªu chuÈn am hiÓu vÒ tiÕng vµ ch­a ®ñ vÒ l­îng ®Ó ph©n phèi cho mét ®Þa bµn réng lín chiÕm 2/3 diÖn tÝch c¶ n­íc. 3 Ch­¬ng tr×nh tÝn dông Thùc tÕ cho thÊy tõ n¨m 1991 chóng ta ®· thùc hiÖn kho¶n tÝn dông cho vay më réng ®èi tíi hé n«ng d©n, nh­ng chØ mét sè trong diÖn hé nghÌo míi cã c¬ héi vay vèn tõ ng©n hµng nhµ n­íc vµ sè vèn vay cßn rÊt h¹n chÕ. Th¸ng 3 n¨m 1995 quü cho vay ­u ®·i hé nghÌo ph¸t triÎn s¶n xuÊt ra ®êi, ®ã lµ tæ chøc tÝn dông tiÒn th©n cña ng©n hµng phôc vô ng­êi nghÌo nay lµ ng©n hµng chÝnh s¸ch x· héi. Quü cho vay ­u ®·i ®èi víi hé nghÌo ®Çu tiªn ®Õn víi hé nghÌo ®¸nh dÊu sù ®i lªn víi giÊc m¬ ®Ñp víi ng­êi nghÌo biÕt lµm ¨n vµ s¶n xuÊt vu¬n lªn. Cuèi n¨m 2002 tæng nguån vèn cña ng©n hµng ng­êi nghÌo lµ 7.083 tû VND, trong ®ã vèn ®iÒu lÖ lµ 1.105 tû dång b»ng tiÒn vay tõ ng©n hµng nhµ n­íc, ngoµi ra cßn nhËn vèn uû th¸c tõ ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng vµ huy ®éng vèn cña hé nghÌo 398 tû ®ång. Tõ nguån vèn khiªm tèn ®ã sau 7 n¨m ho¹t ®éng ®· cho vay tæng doanh sè 14.895 tû ®ång, sè l­îng hé nghÌo ®­îc vay trªn 7,7 triÖu hé. Sè hé cßn d­ nî lµ 2,8 triÖu hé. B×nh qu©n mçi hé ®­îc vay 2,5 triÖu ®ång vµ ®Õn n¨m 2001 lµ 5 triÖu ®ång. §¸ng chó ý lµ cã 55 v¹n hé thuéc ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè ®­îc vay víi d­ nî 1300 tû. TÝnh ®Õn 31-12-2002, nh©n hµng ng­êi nghÌo ®· ®­a 64 v¹n hé tho¸t nghÌo trong ®ã cã 7,6 v¹n hé thuéc d©n téc thiÓu sè, vµ cø 8 hé th× cã 1 hé tho¸t nghÌo. VÒ chÊt l­îng tÝn dông th× chØ cã 1,71% lµ nî qu¸ h¹n. KÕt qu¶ tµi chÝnh b­íc ®Çu kh¶ quan. Tæng thu nhËp 2.435 tû ®ång, sè l­ît hé nghÌo ®­îc vay 7,7 triÖu hé. Nh÷ng thµnh tùu trªn thËt ®¸ng khÝch lÖ, thÓ hiÖn ®­êng lèi ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ n­íc trong sù nghiÖp xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Mét mÆt tån t¹i trong ho¹t ®éng cña ng©n hµng phôc vô ng­êi nghÌo lµ do thô ®éng tr«ng chê vµo vèn tõ Trung ­¬ng rãt xuèng vµ kh«ng cã m¹ng l­íi, chi nh¸nh riªng nªn ng©n hµng phôc vô ng­êi nghÌo ch­a cã mét c¬ chÕ ho¹t ®éng râ rµng. Cuèi cïng nã l¹i r¬i vµo t×nh tr¹nh cña ng©n hµng n«ng nghiÖp, tøc lµ vÉn cßn nh÷ng kho¶ng trèng r©t lín ë vïng cao, vïng d©n téc thiÓu sè. Trong sè nh÷ng ng­êi nghÌo th× ng­êi nghÌo thuéc d©n téc thiÓu sè bao giê còng chÞu nhiÒu bÊt lîi h¬n. §Õn nay ng©n hµng phôc vô ng­êi nghÌo ch­a t¸c ®éng ®­îc bao nhiªu ®Õn c¸c hé ®Æc biÖt khã kh¨n ë vïng cao biªn giíi, vïng s©u, vïng xa. VÊn ®Ò thiÕt thùc cÇn bµn ®Õn lµ víi møc l·i suÊt ­u ®·i hiÖn nay, nhiÒu hé ng­êi nghÌo miÒn nói cßn e ng¹i. Th«ng qua mét sè ch­¬ng tr×nh cho vay cña c¸c tæ chøc quèc tÕ nh­: UNICEF, SIDA, IFAD, vµ UNDP, Hµ Lan vµ mét sè tæ chøc phi chÝnh phñ th«ng qua héi liªn hiÖp phô n÷ ViÖt Nam ®· tá ra cã hiÖu qu¶. Nh÷ng ch­¬ng tr×nh nµy ®· t¹o ra mét bµi häc thùc tÕ lµ nguån tÝn dông ph¶i ®­îc chÆt chÏ, g¾n liÒn víi viÖc huÊn luyÖn ph­¬ng ph¸p thÝch hîp ®Ó t¨ng thu nhËp. NÕu kh«ng cã hai yÕu tè trªn th× møc ®é rñi ro sÏ cao vµ ng­êi nghÌo sÏ ph¶i g¸nh chÞu hËu qu¶. Nh­ vËy yÕu tè tÝn dông ph¶i ®i song song víi viÖc cung cÊp dÞch vô khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m, chuyÓn giao gièng vµ c«ng nghÖ míi. B¶n th©n ng­êi nghÌo ë vïng d©n téc thiÓu sè kh«ng cã kh¶ n¨ng lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt vµ tiÕn hµnh ®Çu t­ kh«n ngoan ®Ó cã thÓ sinh l·i. Hä cÇn cã c¶ tiÒn vèn vµ kiÕn thøc vÒ kinh tÕ, nh÷ng dÞch vô cho s¶n xuÊt, mµ tr­íc hÕt lµ nh÷ng vËt t­ cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp thiÕt yÕu nh­: ph©n bãn, thuèc trõ s©u, gièng míi vµ c¸c dÞch vô thó y ®Ó h¹n chÕ thÊp nhÊt møc rñi ro. 4 Ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc, y tÕ víi môc tiªu xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 4.1 Ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc Phæ cËp gi¸o dôc xo¸ n¹n mï ch÷ lµ mét môc tiªu mµ Nhµ n­íc ta rÊt ­u tiªn, ®Æc biÖt lµ ®èi víi ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè vµ ®©y chÝnh lµ mét c¸ch thøc hiÖu qu¶ n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ cho hä, gióp hé hoµ nhËp víi x· héi tiªn tiÕn lµ con ®­êng ®Ó hä cã thÓ tù nhËn thøc vµ v­¬n lªn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch ­u ®·i khuyÕn khÝch cho nh÷ng gi¸o viªn vÒ c«ng t¸c t¹i b¶n lµng, ®ång thêi më nhiÒu tr­êng dËy häc ë vïng cao x©y dùng c¬ së h¹ tÇng cho ngµnh gi¸o dôc n¬i ®©y. Tuy nhiªn do sù c¸ch biÖt vÒ mÆt ®Þa lý nªn c«ng t¸c gi¸o dôc n¬i ®©y ch­a lµm ®­îc nhiÒu, con em cña ®ång bµo d©n téc ®­îc häc hµnh ®Çy ®ñ cßn Ýt nh­ng ®ã còng lµ tÝn hiÖu ®¸ng mõng cho viÖc thay ®æi bé mÆt n¬i ®©y. §· cã nhiÒu sinh viªn lµ con em c¸c d©n téc sau khi häc xong trë l¹i x©y dùng quª nhµ, thªm vµo ®ã lµ nh÷ng ch­¬ng tr×nh dËy nghÒ ®· gióp cho hä cã ®­îc nhiÒu viÖc lµm t¨ng thu nhËp, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Trong nh÷ng nhãm ch­¬ng tr×nh ®­îc tiÕn hµnh th× ch­¬ng tr×nh n©ng cao chÊt l­îng phæ th«ng c¸c cÊp hÇu nh­ ch­a cã t¸c ®éng trùc tiÕp tíi häc sinh nghÌo v× hÖ thèng chñ yÕu tËp trung phôc vô cho ch­¬ng tr×nh nµy lµ c¸c thiÕt bÞ cao cÊp, kÓ c¶ m¸y vi tÝnh. §iÒu ®ã lµ qu¸ xa vêi ®èi víi häc sinh lµ con em nhµ nghÌo. Víi d©n téc thiÓu sè th× ®ã qu¶ lµ mét giÊc m¬. Ch­¬ng tr×nh dËy nghÒ ®èi víi häc sinh d©n téc miÒn nói, v× nã kh«ng thuéc khu vùc ­u tiªn nªn nã ch­a cã mét hÖ thèng trung t©m dËy nghÒ vµ Ýt cã kh¶ n¨ng víi tíi nguån kinh phÝ Ýt ái cña nhµ n­íc dµnh cho lÜnh vùc nµy vµ nguån viÖn trî tõ n­íc ngoµi. §iÒu ®¸ng l­u ý nhÊt lµ trÎ em nghÌo kh«ng cã kh¶ n¨ng kinh tÕ ®Ó häc lªn c¸c líp trªn nªn kh«ng ®ñ tiªu chuÈn v¨n ho¸ ®Ó vµo häc c¸c líp dËy nghÒ; chÝnh v× vËy cã thÓ nãi con nhµ nghÌo ch­a ®­îc h­ëng lîi tõ ch­¬ng tr×nh nµy. 4.2 Ch­¬ng tr×nh y tÕ Bªn c¹nh ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc, ch­¬ng tr×nh y tÕ còng ®· cã nhiÒu ®ãng gãp to lín trong c«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Nh÷ng ch­¬ng tr×nh y tÕ nh×n chung ®· ph¸t huy t¸c dông c¶i thiÖn vµ n©ng cao kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng ®èi víi bÖnh tËt, ch÷a trÞ vµ phßng ngõa bÖnh dÞch hay xÈy ra x­a vµ nay ë miÒn nói, vïng ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè. ViÖc ­u tiªn dµnh hµng chôc tû ®ång cÊp ph¸t muèi ièt cho vïng d©n téc thiÓu sè vµ hµng chôc tû ®ång trî c­íc vËn chuyÓn tíi vïng cao, nhê ®ã tû lÖ b­íu cæ ®· tõ 54% n¨m 1991 xuèng d­íi 40% n¨m 1996. §Õn nay ng­êi d©n miÒn nói vµ c¶ nhiÒu vïng miÒn xu«i ®· quen dïng muèi ièt vµ kh«ng cÇn ph¶i tuyªn truyÒn vËn ®éng nh­ nh÷ng n¨m tr­íc ®©y. Ch­¬ng tr×nh n­íc s¹ch cho sinh ho¹t còng lµ mét ch­¬ng tr×nh cã ý nghÜa kh«ng nhá ®Ó c¶i thiÖn søc khoÎ sinh ho¹t vµ ®êi sèng x· héi ®èi víi ng­êi nghÌo. Ch­¬ng tr×nh nµy ®· cã 20 n¨m thùc hiÖn (1982-2002) d­íi sù trî gióp cña UNICEF. KÕt qu¶ cña sù ®Çu t­ gÇn 20 triÖu USD vµ cña UNICEF vµ trªn 40 tû ®ång cña chÝnh phñ ViÖt Nam lµ h¬n 1/3 d©n sè n«ng th«n ®­îc dïng n­íc s¹ch, tuy nhiªn sè d©n miÒn nói vµ d©n téc thiÓu sè ®­îc h­ëng tõ ch­¬ng tr×nh nµy lµ qu¸ nhá bÐ, cÇn cã sù ®iÒu chØnh hîp lý h¬n vÒ vèn ®Çu t­ dµnh cho nh÷ng vïng ®Æc biÖt khã kh¨n ë miÒn nói. Theo nh÷ng sè liÖu cña bé y tÕ th× ch­¬ng tr×nh tiªm chñng më réng vµ b¶o vÖ søc khoÎ bµ mÑ trÎ em ®· thu ®­îc kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan, Tû lÖ trÎ em suy dinh d­ìng, thiÕu träng l­îng tiªu chuÈn khi míi sinh, trÎ em chÕt d­íi mét tuæi gi¶m. Tuy vËy tû lÖ trÎ em trªn d­íi 40% ë løa tuæi d­íi mét tuæi vµ suy dinh d­ìng d­íi n¨m tuæi vÉn lµ con sè kh¸ cao ®ßi hái cÇn cã sù ®Çu t­ h¬n n÷a trong c«ng t¸c y tÕ ëvïng cao. 5 Ch­¬ng tr×nh quèc gia sè 06/CP N¨m n¨m thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh quèc gia sè 06/CP diÖn tÝch trång c©y thuèc phiÖn tõ 15.495 ha ë 11 tØnh miÒn nói phÝa b¾c ®· gi¶m nhanh chãng xuèng cßn 12.787 ha vô 1993; 3.296 ha vô 1994; 2.363 ha vô 1995. Cho ®Õn nay c¬ b¶n c©y thuèc phiÖn ®· ®­îc huû bá trªn ®Þa bµn miÒn nói n­íc ta. Trong sè c¸c ®Þa bµn xo¸ bá c©y thuèc phiÖn th× cã 30% trong sè c¸c ®Þa bµn ®ã ®· æn ®Þnh cuéc sèng nhê vµo c¸c dù ¸n xo¸ bá c©y thuèc phiÖn vµ c¸c ch­¬ng tr×nh xo¸ ®èi gi¶m nghÌo. Cßn 30% sè vïng xo¸ bæ c©y thuèc phiÖn ®an cßn gÆp khã kh¨n, ch­a æn ®Þnh, cßn du canh , ch­a t¹o ra ®­îc nguån thu nhËp ®Ó thay thÕ c©y thuèc phiÖn, lóng tóng trong chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt, tøc cuéc sèng cßn bÊp bªnh. Cã 20% sè vïng ®· xo¸ bá c©y thuèc phiÖn nh­ng ®ang cã hiÖn t­îng t¸i trång l¹i . 20% cßn l¹i lµ nh÷ng vïng qu¸ xa x«i hÎo l¸nh vÉn cßn sèng du canh du c­ mµ ch­¬ng tr×nh ch­a v­¬n tíi huÆc ch­a cã t¸c dông. 6 Ch­¬ng tr×nh hç trî d©n téc dÆc biÖt khã kh¨n Theo cuéc ®iÒu tra ®· thèng kª ra 41 d©n téc trong ®ã cã 27 d©n téc ®ãi nghÌo d­íi møc quy chuÈn cña Bé lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi tøc lµ cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi d­íi 60.000®/th¸ng. Theo sè liÖu ®iÒu tra cã tíi 65,85% sè hé n¬i nµy d¬i vµo t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo, 990,7% lµ nhµ t¹m tranh tre nøa l¸, 82,96% lµ kh«ng cã n­íc s¹ch dïng trong sinh ho¹t. Tõ thùc tr¹ng nh÷ng khã kh¨n trªn ch­¬ng tr×nh ®· ®­îc triÓn khai víi c¬ cÊu nguån vèn nh­ sau: 30% hµng ho¸ç trî ®êi sèng: l­¬ng thùc, ch¨n mµn, quÇn ¸o söa ch÷a nhµ cöa. 57% mua tr©u bß, lËp v­ên hé, ch¨n nu«i ®Ó t¹o thu nhËp hç trî s¶n xuÊt. 10% cñng cè thuû lîi nhá, tr¹m x¸, líp häc 3% dïng trong h­íng dÉn kü thuËt vµ qu¶n lý chØ ®¹o ch­¬ng tr×nh. Qua mét thêi gian thùc hiÖn, t×nh h×nh thu nhËp cña c¸c hé thuéc c¸c diÖn ®­îc hç trî trong ch­¬ng tr×nh nµy ®· nhÝch lªn trªn møc ®èi nghÌo. Thu nhËp thÊp nhÊt lµ d©n téc Chøt vµ La ChÝ tõ 65.000® ®Õn 65.790®/ng­êi/th¸ng, víi c¸c d©n téc kh¸ h¬n nh­ ¥ §u vµ M N«ng lµ 82.300® ®Õn 87.300®/ng­êi/th¸ng. 7 Ch­¬ng tr×nh b¶o vÖ m«i tr­êng Trong sè nh÷ng ch­¬ng tr×nh vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng ®­îc triªn khai th× ch­¬ng tr×nh 327 lµ ch­¬ng tr×nh cã ý nghÜa nhÊt ®èi víi ®ång bµo d©n téc. C¸c ch­¬ng tr×nh vÒ m«i tr­êng ®· gãp phÇn lµm t¨ng ®é tre phñ cña rõng tõ 25% n¨m 1992 lªn 30% n¨m 1996, b×nh qu©n riªng ch­¬ng tr×nh 327 ®· lµm t¨ng thªm tõ 110.000 ha lªn 130.000 ha rõng trång. Cã rõng tøc lµ cã nguån n­íc, chèng ®­îc xãi mßn, t¹o cho ®Êt ®ai thªm m©u mì, bÒn v÷ng lµ c¬ së t¨ng n¨ng suÊt trong n«ng nghiÖp ë vïng nói. ChÝnh ®iÒu nµy l¹i t¸c ®éng trë l¹i vµo viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. ch­¬ng III Nh÷ng kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p vÒ xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo ®èi víi ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè cña n­íc ta I Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn l­u ý vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc trong c«ng cuéc xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo cho ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè ë n­íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay 1 VÊn ®Ò ph¸t triÓn kinh tÕ vµ b¶o vÖ m«i tr­êng 1.1 KhuyÕn n«ng, khuyÕn l©m §Ó gi¶i quyªt vÊn ®Ò nghÌo ®ãi hiÖn nay ë miÒn nói, mét ®iÒu dÔ nh×n thÊy lµ ph¶i khai th¸c triÖt ®Ó nh÷ng ruéng n­¬ng, ao hå, s«ng, suèi, b·i båi ®Ó trång trät vµ ch¨n nu«i Víi viÖc bïng næ d©n sè th× viÖc ph¸ rõng lµ mét biÖn ph¸p hiÖu qu¶ nhÊt cho c¸c d©n téc thiÓu sè ®Ó cã diÖn tÝch ®Êt canh t¸c, bªn c¹nh ®ã cã thÓ t¨ng thu nhËp b»ng c¸ch s¨n b¾n thó quý tr¸i phÐp vµ dïng thuèc næ hay ®iÖn ®Ó b¾t c¸. Nh÷ng biÖn ph¸p trªn lµ kÓ thï cña m«i tr­êng vµ kh«ng thÓ chÊp nhËn ®­îc trong yªu cÇu ph¸t triÓn bÒn v÷ng hiÖn nay. §Æt vÊn ®Ò trªn còng coi nh­ lµ kh¼ng ®Þnh gi¶i ph¸p kü thuËt , chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt víi c¸c lo¹i gièng míi víi n¨ng suÊt cao vµ x©y dùng lo¹i m« h×nh VACR ( v­ên, ao, chuång, rõng ) lµ träng t©m cña c«ng t¸c khuyÕn l©m miÒn nói. Tuy nhiªn ®Ó ®¶m tr¸ch ®­îc c«ng viÖc nµy cÇn cã mét hÖ thèng khuyÕn n«ng tõ Tung ­¬ng ®Õn c¸c ®Þa ph­¬ng, c¸c trung t©m nghiªn cøu c¸c dù ¸n ch­¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch trong khu«n khæ quü xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Quy tr×nh khuyÕn n«ng, l©m, ng­ nh­ sau: C¸c trung t©m nghiªn cøu ®µo t¹o c¸n bé khuyÕn n«ng, trang bÞ kiÕn thøc cho hä b»ng nh÷ng th«ng tin míi nhÊt vµ kü nghÖ tiªn tiÕn s¸t víi yªu cÇu thùc tÕ cña n«ng d©n miÒn nói vµ cña thÞ tr­êng. HÖ thèng khuyÕn n«ng chÝnh quy bao gåm côc khuyÕn n«ng cña bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n vµ c¸c trung t©m cña tØnh, huyÖn. HÖ thèng khuyÕn n«ng tù nguyÖn bao gåm c¸c viÖn, tr­êng cao ®¼ng, ®¹i häc, c¸c héi, c¸c tæ chøc ®oµn thÓ, c¸c t×nh nguyÖn viªn, c¸c hé n«ng dan s¶n xuÊt giái. §èi víi nh÷ng ng­êi, nh÷ng ®¬n vÞ tham gia khuyÕn n«ng tù nguyÖn tuy hä lµm nh­ vËy mµ kh«ng ®ßi hái g× nh­ng còng cÇn cã h×n thøc khuyÕn khÝch ®éng viªn huÆc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho hä trong c«ng viÖc. Trong t×nh h×nh miÒn nói n­íc ta hiÖn nay gi¶i ph¸p khuyÕn n«ng Nhµ n­íc vÉn cÇn ®­îc duy tr× vµ më réng, vµ vÉn ph¶i trî c­íc, trî gi¸ ®Ó ®ì bít g¸nh nÆng ®Çu vµo trong quy tr×nh s¶n xuÊt cho ng­êi nghÌo. 1.2 TÝn dông PhÇn lín c¸c hé d©n téc thiÓu sè nghÌo ®Òu ng¹i vay tiÒn trong hÖ thèng dÞch vô tµi chÝnh mµ Nhµ n­íc cung cÊp phôc vô cho mäi ®èi t­îng d©n c­. §èi víi hä th× h×nh thøc hÊp dÉn ph¶i víi ®iÒu kiÖn lµ thêi gian ®Çu cho vay kh«ng l·i, sau ®ã l·i suÊt thÊp. Tøc lµ m« h×nh ­u ®·i kiÓu m« h×nh ng­êi nghÌo ®· ¸p dông. Tuy nhiªn lo¹i tÝn dông ­u ®·i nµy chØ ®Õn ®­îc víi rÊt Ýt ng­êi nghÌo trong hµng chôc v¹n hé nghÌo ë vïng cao miÒn nói. Lý do mµ nh÷ng ng­êi d©n téc thiÓu sè ng¹i vay tÝn dông v× nh÷ng lý do chÝnh sau: Kh«ng biÕt c¸ch sö dông vèn ®Ó sinh l·i. Sî rñi ro trong s¶n xuÊt, ch¨n nu«i (b·o, lò, lôt, dÞch bÖnh trong ch¨n nu«i). Muèn thu hót ®­îc ng­êi d©n téc thiÓu sè tiÕp cËn ngµy cµng ®«ng víi tÝn dông th× th× ph¶i gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng khóc m¾c ngÇn ng¹i nµy. Cã mét thùc tÕ hiÖn nay lµ víi nguån lùc hiÖn nay th× viÖc huy ®éng mét nguån tµi chÝnh khæng lå nh­ vËy lµ rÊt khã kh¨n. Ng©n s¸ch dµnh cho ng©n hµng ng­êi nghÌo lµ cã h¹n v× vËy cµn ph¶i huy ®éng tõ nguån lùc kh¸c nhau tõ nh÷ng quü tÝn dông hîp t¸c x·, ng©n hµng cæ phÇn, quü tÝn dông n«ng th«n ë nh÷ng n¬i mµ ng©n hµng ng­êi nghÌo ch­a v­¬n tíi ®­îc huÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng cung cÊp tÝn dông do nhu cÇu qu¸ cao. §èi víi d©n téc thiÓu sè th× nh÷ng uü tÝn dông nh­ vËy cã lÏ phï hîp víi ®iÒu kiÖn d©n c­ ph©n t¸n, ®­êng s¸ khã ®i, chi phÝ vËn chuyÓn cao, khã tiÕp cËn víi ng©n hµng nhµ n­íc. Nh÷ng quü tÝn dông th«n, x·, nhãm hé dÔ tiÕp cËn h¬n, dÔ kiÓm so¸t ®ång vèn vay, biÕt ®­îc c¸c hé ®Çu t­ vµo c«ng viÖc g×. Nã cßn phï hîp ë chç ®¸p øng ®­îc vèn vay nhá c¶i thiÖn ®êi sèng. §«ng thêi còng cÇn c¶i c¸ch dÇn dÇn chÝnh s¸ch l·i suÊt hîp lý ®Ó thu hót ®­îc vèn ®Çu vay cho hé nghÌo, khuyÕn khÝch c¸c tæ chøc tµi chÝnh huy ®éng c¸c nguån vèn tõ céng ®ång, c¸ nh©n vµ coi träng quyÒn tù chñ cña hä. Bªn c¹nh ®ã cÇn xem xÐt xen kÏ vèn ng¾n h¹n vµ dµi h¹n nÕu cïng mét lóc hé nghÌo cã kÕ ho¹ch ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt ng¾n h¹n vµ dµi h¹n. Song, dï d­íi h×nh høc nµo, kiÓu nµo còng ph¶i t¨ng h¹n møc vay vµ kÐo dµi thêi gian vay ®Ó ng­êi nghÌo cã ®ñ thêi gian cho c©y, con lín tr­ëng thµnh ®Õn khi thu ho¹ch. 1.3 Giao th«ng vËn t¶i VÊn ®Ò sè mét hiÖn nay lµ giao th«ng ®­îc nh¾c ®i nh¾c l¹i nhiÒu lÇn v× ®©y chÝnh lµ nguyªn nh©n quan träng nhÊt g©y nªn sù c¸ch biÖt, nh­ng nÕu gi¶i quyÕt tèt sÏ t¹o lµ c¬ héi cho ng­ßi nghÌo ë vïng d©n téc thiÓu sè v­¬n lªn. Víi ph­¬ng ch©n Nhµ n­íc vµ nh©n d©n cïng lµm ®· mang l¹i nhiÒu hiÖu qu¶ thiÕt thùc. Tuy nhiªn sè dù ¸n x©y dùng ®­êng giao th«ng ë miÒn nói vÉn cßn Ýt, trong khi ®ã nhu cÇu th× rÊt nhiÒu. Mét khã kh¨n ®ã lµ vÊn ®Ò vèn ®Çu t­ cho nh÷ng dù ¸n nµy ®ßi hái chóng ta cÇn ph¶i cã mét c¬ chÕ, chÝnh s¸h ­u ®·i vÒ vèn vay, thu phÝ giao th«ng ®Ó c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tham gia x©y dùng giao th«ng miÒn nói. Mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng lµ viÖc duy tr×, b¶o d­ìng ®­êng miÒn nói. Do ®Þa h×nh dèc, phøc t¹p, ®é xãi mßn lín, m­a giã bÊt th­êng nªn ®­êng th­êng xuyªn háng. BiÖn ph¸p tèt nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt lµ nªn giao c«ng viÖc nµy cho c¬ quan ®Þa ph­¬ng phèi hîp cïng víi c¸c c¬ quan ngµnh giao th«ng vµ ®­îc sù gióp ®ì cña c¬ quan nhµ n­íc. VÊn ®Ò l©u dµi cÇn cã kÕ ho¸ch tõng b­íc n©ng cÊp ®­êng giao th«ng theo h­íng nhùa ho¸ tØnh lé, ®¸ ho¸ huyÖn lé, c¬ giíi ho¸ xa lé vµ më réng ®­êng liªn th«n, liªn b¶n ®Ó xe ngùa vµ xe m¸y cã thÓ ®i l¹i dÔ dµng. 1.4 Giao ®Êt giao rõng T×nh tr¹ng mÊt ®Êt do mua b¸n, sang nh­îng huÆc thiÕu ®Êt canh t¸c ®ang diÔn ra rÊt trÇm träng ë kh¾p c¸c ®Þa ph­¬ng kÓ c¶ ®ång b»ng vµ miÒn nói. §èi víi ®a phÇn c¸c d©n téc thiÓu sè th× ®Êt ®ai lµ nguån lùc quan träng nhÊt ®Ó duy tr× cuéc sèng. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, ®èi víi miÒn nói, vïng d©n téc thiÓu sè n¬i phøc t¹p bëi c¸c phong tôc tËp qu¸n truyÒn thèng viÖc chia ®Êt kho¸n rõng nªn thùc hiÖn theo nh÷ng b­íc sau: LËp mét b¶n ®å tæng thÓ ë c¸c x·, b¶n cã c¸n bé ®Þa chÝnh vµ chÝnh quyÒn x·, giµ lµng, truëng b¶ntham gia. Tæ chóc c¸c cuéc häp lÊy ý kiÕn d©n chñ trong nh©n d©n. X¸c ®Þnh mèc giíi trªn thùc ®Þa cã mÆt c¸c hé vµ cÊp sæ ®á sö dông ®Êt. Nghiªn cøu cÊp sá ®á vµ chia ®Êt kho¸n rõng theo nguyªn t¾c g¸n víi n¬i c­ tró cña c¸c hé vµ tuú vµo kh¶ n¨ng canh t¸c vµ sè nh©n khÈu. Mét sè ®Êt ®ai dù tr÷ dµnh cho sù ph¸t triÓn d©n sè giao cho tËp thÓ céng ®ång qu¶n lý vµ sö dông. CÇn cã sù h­íng dÉn viÑc sö dông dÊt ®ai khai th¸c rõng, gi÷ g×n vµ b¶o vÖ rõng ®Çu nguån, dõng ®Æc vô ®Ó ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng l©u dµi cho m«i tr­êng sinh th¸i. Nh÷ng n¬i kh«ng cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt th× gi·n ®i n¬i kh¸c. H­íng gi¶i quyÕt ®Êt ®ai ­u tiªn tr­íc hÕt lµ gi·n trong néi huyÖn, néi tØnh, tr¸nh tèi ®a sù x¸o trén qu¸ nhiÒu ¶nh h­ëng tíi ®êi sèng kinh tÕ vµ x· héi trong vïng. 1.5 ChuyÓn giao khoa häc kü thuËt vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt Thùc tÕ cho thÊy nÕu biÕt øng dông khoa häc tiªn tiÕn, t×m kiÕm gièng míi, th©m canh th× kh«ng cÇn t¨ng diÖn tÝch vÉn cã thÓ lµm giÇu ®­îc. Tuy ®Êt ®ai rÊt quan träng nh­ng nã kh«ng ph¶i lµ tÊt c¶. Cho nªn víi mét møc ®é nµo ®ã, ng­êi nghÌo ë miÒn nói ph¶i ®­îc tËp huÊn vµ t¹o nªn mét c¸ch lµm ¨n míi. Bá dÇn c©y, con vµ c¸ch canh t¸c truyÒn thèng, thay vµo ®ã lµ nh÷ng c©y, con míi hoµn toµn huÆc lai t¹o víi gièng ®Þa ph­¬ng cã kh¶ n¨ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn thæ nh­ìng vµ sinh th¸i ë ®Þa ph­¬ng. §Ó gióp ®ì bµ con c¸c d©n téc dÇn dÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo nªn ch¨ng ë mçi huyÖn cÇn cã mét trung t©m chuyÓn giao h­íng dÉn khoa häc kü thuËt, mµ tr­íc hÕt lµ nh÷ng kü thuËt ®¬n gi¶n cho nh©n d©n miÒn nói, vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè. Trung t©m nµy më c¸c líp huÊn luyÖn ng¾n h¹n cho mét sè ng­êi cã häc vÊn tèi thiÓu ë c¸c x·, c¸c b¶n theo móa vô cña c©y con, råi tõ ®ã hä sÏ to¶ xuèng c¸c b¶n xãm chØ dÉn kü thuËt cho ®ång bµo ngay trªn thùc ®Þa. C¸ch lµm nµy hiÖu qu¶ mµ chi phÝ l¹i Ýt vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn d©n c­ ph©n t¸n ë miÒn nói. 2 C¸c vÊn ®Ò x· héi 2.1 Y tÕ VÒ t×nh h×nh y tÕ miÒn nói , vïng d©n téc hiÖn nay, cÇn l­u ý mÊy vÊn ®Ò sau: Sù kÐm hiÓu biÕt cña nguêi miÒn nói vÒ b¶o vÖ søc khoÎ vµ phßng chèng bÖnh dÞch th­êng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ph¸t bÖnh ®Õn giai ®o¹n trÇm träng, m·n tÝnh nªn rÊt khã ch÷a trÞ. C¸c bÖnh nguy hiÓm l¹i th­êng b¾t nguån tõ nh÷ng bÖnh rÊt th«ng th­êng. Do mét lý do nµo ®ã, ng­êi d©n ¬i ®©y ®· coi th­êng huÆc ng¹i ®i ®Õn c¸c c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh, kh«ng cã thuèc men nªn tõ bÖnh nµy lan sang bÖnh kh¸c cµng khã ch÷a trÞ. C¸c ph­¬ng ph¸p ch÷a trÞ d©n gian tá ra cã hiÖu qu¶ vµ rÎ tiÒn dÔ kiÕm ë ®Þa ph­¬ng, nh­ng mét t×nh tr¹ng vÉn ®ang xÈy ra lµ mét sè bµ con ë vïng s©u vïng xa l¹c hËu hoÆc bÞ lõa bÞp víi c¸ch ch÷a trÞ thiÕu khoa häc cña thÇy mo, thÇy cóng nªn th­êng ®·n ®Õn nguy hiÓm cho tÝnh m¹ng. HÖ thèng y tÕ d­êng nh­ nÆng vÒ h×nh thøc, thiÕu kh¶ n¨ng chuyªn m«n, thuèc thang vµ c¸n bé ®Ó phôc vô trªn ®Þa bµn réng th× ph©n t¸n. Tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn mét sè gi¶i ph¸p ®Ó kh¾c phôc nh÷ng vÊn ®Ò nµy lµ: Phæ biÕn réng kh¾p m¹ng l­íi y tÕ viªn céng ®ång gåm c¸c gi¸o viªn phæ th«ng, ng­êi cã tr×nh ®é häc vÊn, c¸n bé c¸c ®oµn thÓkÕt hîp c«ng t¸c chuyªn tr¸ch víi c«ng t¸c y tÕ céng ®ång. Cung cÊp ®ñ sè thuèc th«ng th­êng cho c¸c tói thuèc th«n b¶n. KÕt hîp víi sù gióp ®ì vÒ y tÕ cña lùc l­îng y tÕ bé ®éi biªn phßng ë c¸c ®ån vïng s©u vïng xa. TËp hîp c¸c bµ lang, «ng lang cã uy tÝn ë ®Þa ph­¬ng ®Ó cïng hîp t¸c ch÷a bÖnh. KhuyÕn khÝch ch÷a bÖnh b»ng thuèc nam, thuèc l¸ vµ x©y dùng v­ên thuèc th«n b¶n. Tæ chøc nh÷ng ®ît kh¸m ch÷a bÖnh l­u ®éng vµ miÔn phÝ ®Þnh kú xuèng th«n b¶n. Ph¸t hiÖn kÞp thêi ®Ó ®­a c¸c bÖnh nh©n nÆng vÒ tuyÕn y tÕ huyÖn, tØnh ch÷a trÞ. CÊp thuèc nh©n ®¹o cho c¸c tr­ång hîp qu¸ khã kh¨n vµ ®èi t­îng thuéc chÝnh s¸ch x· héi. 2.2 Gi¸o dôc Nh÷ng vÊn ®Ò næi cém hiÖn nay: Mï ch÷ vµ t¸i mï ch÷ cßn nhiÒu. ViÖc phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc ®èi víi trÎ em nhµ nghÌo cßn ch­a ®¹t yªu cÇu. Sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a trÎ em trai vµ trÎ em g¸i cßn phæ biÕn. C¸c trÎ em g¸i cã tû lÖ bá häc lín h¬n so víi em trai, vµ cµng häc lªn cao th× t×nh tr¹ng r¬i rông cµng nhiÒu. §éi ngò dËy häc vµ s¸ch gi¸o khoa cßn thiÕu nghiªm träng. §éi ngò thÇy c« gi¸o máng, cßn thiÕu vÒ sè l­îng, yÕu kÐm vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n, ®Æc biÖt lµ t×nh tr¹ng thiÕu gi¸o viªn lµ ng­êi d©n téc thiÓu sè. C¬ së h¹ tÇng tr­êng líp xuèng cÊp, chÊt l­îng häc sinh yÕu so víi mÆt b»ng gi¸o dôc phæ th«ng chung. Tõ thùc tr¹ng trªn cho thÊy muèn gióp ng­êi nghÌo ®­îc h­ëng thô ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc n©ng cao ®©n trÝ ®Ó tiÕp b­íc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, cÇn ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n sau: CÇn cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch ­u tiªn víi ®èi t­îng nghÌo vµ con con em cña hä ®¶m b¶o xo¸ ®­îc n¹n mï ch÷ vµ phæ cËp tiÓu häc, ®­îc miÔn hoµn toµn vÒ häc phÝ vµ c¸c kho¶n ®ãng gãp kh¸c. Më c¸c nhãm xo¸ mï ch÷ t¹i c¸c chßm xãm, b¶n; ng­êi biÕt kh¸ dËy ng­êi biÕt kÐm, ng­êi biÕt kÐm dËy ng­êi ch­a biÕt chót nµo Ng­êi t×nh nguyÖn dËy cã kÕt qu¶ tèt sÏ ®­îc hç trî mét kho¶n tiÒn hay vËt chÊt ®Ó khuyÕn khÝch. Më réng lo¹i h×nh líp häc b¸n tró d©n nu«i thµnh mét quy ®Þnh ®ãng gãp cña toµn d©n(b»ng ng«, lóa, l­¬ng thùc tù cã). DÇn dÇn ®µo t¹o thay thÕ hÖ thèng gi¸o viªn th«n b¶n b»ng gi¸o viªn d©n téc vµ cã chÕ ®é ®·i ngé ®Ó hä ®ñ sèng, yªn t©m b¸m tr­êng líp gi¶ng dËy. C¶i thiÖn ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn cho thÇy trß nhµ tr­êng ë miÒn nói( trang bÞ mét sè thiÕt bÞ nh­ b¸o, tranh ¶nh, vi deo, ®µi). Më réng viÖc kÕt nghÜa gi÷a c¸c ®¬n vÞ qu©n ®éi, ®oµn thÓ nh©n d©n víi nhµ tr­êng nh»m gióp ®ì, ñng hé vÒ vËt chÊt, ngµy c«ng söa tr­êng líp vµ ®å dïng s¸ch vë häc tËp. CÇn trÝch hîp lý mét phÇn nhá kinh phÝ tõ c¸c ch­¬ng tr×nh dù ¸n trªn ®Þa bµn ®Ó hç trî cho gi¸o dôc vµ con em nhµ nghÌo. 2.3 VÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc thiÓu sè Vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè vµ miÒn nói muèn gi÷ ®­îc b¶n s¾c v¨n ho¸ tr­íc hÕt ph¶i cã th«ng tin ®óng vµ th­êng xuyªn vÒ chÝnh s¸ch v¨n hãa ®èi víi tõng d©n téc, phï hîp víi xu h­íng ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. VÊn ®Ò quyÕt ®Þnh lµ ph¶i cã chÕ ®é, chÝnh s¸ch tho¶ ®¸ng trong viÖc ®Çu t­ cho phong trµo v¨n ho¸ quÇn chóng ë c¬ së, ®Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng t¸c v¨n ho¸ , th«ng tin l­u ®éng, cæ ®éng trùc quan phôc vô ®ång bµo d©n téc vµ miÒn nói. T¨ng c­êng h¬n n÷a c«ng t¸c th«ng tin phôc vô ®ång bµo d©n téc thiÓu sè qua c¸c ho¹t ®éng xuÊt b¶n, ph¸t hµnh, th­ viÖn. §Èy m¹nh h¬n n÷a phong trµo ®äc s¸ch b¸o qua c¸c th­ viÖn, tñ s¸ch c¬ së, c¸c tr­êng häc. Bªn c¹nh ®ã cÇn cã nhiÒu ®Ò tµi, dù ¸n nghiªn cøu vÒ v¨n ho¸ cña c¸c d©n téc thiÓu sè, tæ chøc c¸c buæi héi th¶o, to¹ ®µm, tËp huÊn vÒ c¸c chñ ®Ò truyÒn thèng c¸c d©n téc, chñ ®éng giao l­u v¨n ho¸ gi÷a ¸c d©n téc, tiÕp thu nÒn v¨n ho¸, v¨n minh cña c¸c d©n téc trªn thÕ giíi lµm phong phó thªm ban s¾c v¨n ho¸ c¸c d©n téc thiÓu sè n­íc ta. 3 Trî gióp ®èi t­îng chÝnh s¸ch x· héi 3.1 Ng­êi cã c«ng víi n­íc vµ gia ®×nh hä Nhµ n­íc ta ®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch ­u ®·i víi nh÷ng ®èi t­îng thuéc diÖn nµy, hµng n¨m chóng ta ®· dµnh ra hµng ngµn tû ®ång gióp ®ì ®èi t­îng nµy. Tuy vËy ®èi t­îng nµy vÉn gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n vµ chØ tr«ng chê vµo sè tiÒn trî gióp cña Nhµ n­íc huÆc mét sè rÊt nhá cã sæ tiÒn tiÕt kiÖm th× ch­a thÓ gi¶i quyÕt ®­îc ®êi sèng æn ®Þnh. V× vËy cÇn cã mét chÝnh s¸ch ­u tiªn réng lín vµ phong phó h¬n, ®a d¹ng vÒ h×nh thøc s¶n xuÊt hµng ho¸ ®Ó gióp cho nh÷ng ®èi t­îng nµy cã ®­îc møc sèng b»ng vµ dÇn dÇn cao hp­n mÆt b»ng ®êi sèng ë ®Þa ph­¬ng. Cã thÓ ¸p dông nh÷ng h×nh thøc ­u tiªn, gióp ®ì sau d©y: ¦u tiªn ®Êt canh t¸c tèt h¬n khi chia ®Êt kho¸n rõng vµ cã cù ly gÇn nhµ ®Ó tiÖn ch¨m sãc. ¦u tiªn viÖc ®Çu t­ gièng míi, cÊp cho kh«ng(h¹t, gièng) huÆc miÔn mét phÇn chi phÝ dÞch vô hay vËt t­ n«ng nghiÖp ¦u tiªn cho con em hä khi s¾p xÕp viÖc lµm, ngµnh nghÒ. CÊp sæ kh¸m bÖnh vµ miÔn phÝ trong tr­êng hîp bÖnh nÆng cÇn sè tiÒn lín ®Ó ®iÒu trÞ C¸c tæ chøc ®oµn thÓ nh©n d©n th­êng xuyªn quan t©m ch¨m sãc, ®éng viªn c¸c hé nghÌo theo h­íng s¶n xuÊt tiªn tiÕn b»ng c¶ vËt chÊt vµ tinh thÇn trong ®iÒu kiÖn cho phÐp. 3.2 Ng­êi tµn tËt, giµ yÕu, trÎ må c«i §©y lµ ®èi t­îng rÊt ®«ng ®¶o do nguyªn nh©n chiÕn tranh, do ®iÒu kiÖn sèng qu¸ thiÕu thèn nghÌo ®ãi g©y ra. Nhµ n­íc ®· cã nhiÒu quyÕt ®Þnh vµ ®­îc thÓ chÕ hãa vµ h­íng dÉn tiªu chuÈn, chÕ ®é cho tõng lo¹i ®èi t­îng. Tuy cã nhiÒu cè g¾ng nh­ng vÉn ch­a gi¶i quyÕt ®­îc so víi yªu cÇu vµ sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c ®Þa ph­¬ng cã ng­êi tµn tËt, c« ®¬n ch­a c«ng b»ng vµ ch­a ®­îc chuÈn hãa. Tr­íc khã kh¨n ®Ó hç trî cho hä, nh÷ng ®èi t­îng lo¹i nµy còng cÇn ®­îc nghiªn cøu t×m nh÷nh kh¶ n¨ng phï hîp ®Ó më réng c¸c h×nh thøc vµ biÖn ph¸p gióp ®ì hä theo h­íng s¶n xuÊt vµ ngµnh nghÒ phï hîp. C¸c ®Þa ph­¬ng cÇn cã nh÷ng líp dËy nghÒ phï hîp cho tõng lo¹i ®èi t­îng, nªn khuyÕn khÝch vµ cã chÕ ®é gi¶m thuÕ ®èi víi nh÷ng c¬ sæ s¶n xuÊt nhËn ng­êi tµn tËt, trÎ må c«i 4 Cøu tÕ, viÖn trî khÈn cÊp Hµng n¨m, nhµ n­íc dïng kho¶n chi phÝ trªn d­íi 40-60 tû ®ång cho c¸c ®èi t­îng thuéc diÖn cÇn cøu trî khÈn cÊp. Nguån viÖn trî nµy chñ yÕu ®­îc sö dông trong nh÷ng tr­êng hîp: cøu tÕ khi bÞ thiªn tai, cøu tÕ khi gi¸p h¹t, trong ®ã chñ yÕu lµ thuèc men, l­¬ng thùc vµ ®å dïng sinh ho¹t thiÕt yÕu. HiÖn nay Nhµ n­íc ®· cho phÐp c¸c ®Þa ph­¬ng thµnh lËp c¸c quü dù tr÷ ®Ó kh¾c phôc c¸c hËu qu¶ do thiªn tai. Tuy nhiªn khi cã thiªn tai xÈy ra th­êng bÞ ®éng vµ cung cÊp chËm nh÷ng nhu cÇu khÈn cÊp. §Ó chñ ®éng h¬n n÷a viÖc phßng chèng thiªn tai chóng ta cÇn chñ ®éng dù b¸o tr­íc c¸c hiÖn t­îng thiªn tai trªn mäi ph­¬ng tiÖn th«ng tin vµ c¸ch phßng chèng cho mäi nguêi. Bªn c¹nh ®ã tr­íc mïa m­a lò, nªn tËp kÕt c¸c lo¹i vËt chÊt thiÕt yÕu ®Ó viÖn trî kÞp thêi khi cã thiªn tai xÈy ra. 5 ChèngtÖ n¹n x· héi vµ x©y dùng nÕp sèng v¨n ho¸ TÖ n¹n chñ yÕu ë miÒn nói hiÖn nay lµ tÖ nghiÖn hót thuèc phiÖn, ma chay c­íi xin l¹c hËu, tèn kÐm ®· ¶nh h­ëng lín tíi kinh tÕ gia ®×nh vµ lµm cho hé nghÌo cµng nghÌo h¬n. Tõ khi cã tr­¬ng tr×nh quèc gia sè 06/CP mçi n¨m nguån kinh phÝ cho ch­¬ng tr×nh nay lµ vµi ba chôc tû ®ång, tuy ®· ®em l¹i nhiÒu kÕt qu¶ kh¶ quan nh­ng ch­¬g tr×nh nµy lµ ch­a ®ñ ®Ó cã thÓ xo¸ hÕt nh÷ng tÖ n¹n, phong tôc tËp qu¸n l¹c hËu ®ang tån t¹i lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng dÉn ®Õn nghÌo ®ãi. §Ó gióp ng­êi nghÌo tho¸t khái nh÷ng tÖ n¹n nµy, biÖn ph¸p tËp trung cai nghiÖn hoÆc c¶i t¹o g¸i m¹i d©m ë miÒn nói lµ khã cã thÓ triÓn khai trªn diÖn réng, do khã kh¨n vÒ kinh phÝ vµ c¸c kho¶n khã kh¨n vÒ chi phÝ cho x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ bé m¸y qu¶n lý. BiÖn ph¸p tèt nhÊt lµ tuyªn truyÒn ph¸t ®éng phong trµo bá hót thuèc phiÖn, t¸c ®éng tõ phÝa nh÷ng ng­êi th©n ruét thÞt trong gia ®×nh. Trî gióp thuèc cai nghiÖn t¹i nhµ phï hîp víi ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè sèng ph©n t¸n vµ kh«ng muèn xa nhµ. Nªn cã nguån kinh phÝ sñ dông ®Ó vËn ®éng trî gióp, tËp huÊn, tuyªn truuyÒn ®ång bµo bá c¸c tÖ n¹n x· héi. §ång thêi x©y dùng c¸c quy ­íc v¨n ho¸ céng ®ång, x©y dùng c¸c chuÈn mùc v¨n ho¸ phï hîp víi vïng d©n téc vµ cho tõng d©n téc. ViÖc chèng tÖ n¹n x· héi cÇn ph¶i cã sù tham gia cña ®«ng ®¶o mäi ng­êi, bªn c¹nh h×nh thøc tuyªn truyÒn th× Nhµ n­íc cÇn tõng b­íc thÓ chÕ ho¸ thµnh c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®Ó ®­a nh÷ng ®èi t­îng nµy vµo kû c­¬ng phÐp n­íc. II Bµi häc kinh nghiÖm trong c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë n­íc ta 1. Sù nghiÖp xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo lµ sù nghiÖp cña toµn §¶ng toµn d©n, ®ßi hái sù nç lùc cña tÊt c¶ mäi ng­êi cïng tham gia mµ tr­íc hÕt lµ nh÷ng c¬ quan tæ chøc chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc vÒ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. §Ó cã thÓ thµnh c«ng b¶n th©n c¸c c¬ quan tæ chøc nµy cÇn x©y dùng cho m×nh mét bé m¸y v÷ng m¹nh cã ®ñ n¨ng lùc vµ tr×nh ®é, nhiÖt t×nh trong c«ng viÖc. Bªn c¹nh ®ã cÇn cã mét c¸i nh×n kh¸ch quan vµ toµn diÖn vÒ hiÖn t­îng nghÌo ®ãi ®Ó cã ®­îc ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn, c«ng cô thùc hiÖn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. 2. Muèn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo thµnh c«ng, mét vÊn ®Ò quan träng lµ cÇn ph¶i cã sù thèng nhÊt cao trong nhËn thøc vÒ tr¸ch nhiÖm cña cÊp uû ®¶ng, chÝnh quyÒn tõ Trung ­¬ng ®Õn c¬ së, cña c¸c tæ chøc ®oµn thÓ nh©n d©n; cã hÖ thèng chÝnh s¸ch, c¬ chÕ phï hîp, cã kÕ ho¹ch vµ chØ ®¹o thùc hiÖn cô thÓ ë tõng x·, th«n, b¶n vµ ®Õn tõng hé. 3. Cã sù ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm râ rµng, cô thÓ gi÷a c¸c cÊp, c¸c ngµnh, ph¸t huy vai trß cña tæ chøc ®ßan thÓ: héi phô n÷, héi n«ng d©n, héi cùu chiÕn binh 4. C¸c gi¶i ph¸p ®­a ra ®Ó thùc hiÖn môc tiªu, nhiÖm vô chiÕn l­îc th­êng cã liªn quan tíi nhiÒu cÊp nhiÒu ngµnh, do ®ã cÇn cã c¬ chÕ vËn hµnh ch­¬ng tr×nh hiÖu qu¶ ®Ó cã thÓ phèi hîp c¸c c¬ quan liªn quan nh»m thùc hiÖn môc tiªu nhiÖm vô chiÕn l­îc ®· ®Ò ra. C¬ chees vËn hµnh vµ sù phèi kÕt hîp ph¶i t¹o ra ®­îc sù phï hîp vÒ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n cña tõng c¬ quan. 5. Ph¶i cã quy ho¹ch s¾p xÕp l¹i d©n c­, bè trÝ xen kÏ vµ hîp lý c¸c hé thuéc d©n téc Kinh cã kinh nghiÖm s¶n xuÊt giái víi c¸c hé ch­a biÕt c¸ch lµm ¨n, gióp nhau ph¸t triÓn s¶n xuÊt, thùc hiÖn xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. 6. Ph¶i cã tæ chøc ®iÒu tra, x¸c ®Þnh râ nguyªn nh©n, qu¶n lý ch¾c c¸c hé nghÌo ë tõng x· vµ cã biÖn ph¸p hç trî phï hîp, ph¸t huy d©n chñ c¬ së t¹o c¬ héi cho ng­êi nghÌo trùc tiÕp tham gia vµo qu¸ tr×nh x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. 7. §a d¹ng ho¸ nguån lùc, tr­íc hÕt lµ ph¸t huy nguån lùc t¹i chç, huy ®éng nguån lùc céng ®ång, më réng hîp t¸c quèc tÕ vÒ kinh nghiÖm vµ kü thuËt, tµi chÝnh cho xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. 8. Cã sù lång ghÐp vµ cã kÕ ho¹ch tæ chøc c¸c ho¹t ®éng xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo c¸c ch­¬ng tr×nh dù ¸n trªn ®Þa bµn miÒn nói, tr¸nh trïng lÆp ®Ó cã ®­îc hiÖu qu¶ cao. KÕt luËn Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo tõ l©u lµ vÊn ®Ò mµ §¶ng vµ Nhµ N­íc ta rÊt quan t©m vµ coi ®ã lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô hµng ®Çu ­u tiªn thùc hiÖn, ®Æc biÖt lµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cho ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè. Th«ng qua chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cho ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè, chóng ta ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh c«ng trong c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo , tuy nhiªn bªn c¹nh nh÷ng thµnh qu¶ ®¹t ®­îc vÉn cßn nhiÒu khã kh¨n vµ th¸ch thøc ®ßi hái chóng ta cÇn nç lùc h¬n n÷a. Qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi “ ChÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cho ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè, thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p “ phÇn nµo ®· cho chóng ta thÊy ®­îc vai trß quan träng cña nhiÖm vô xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ cã mét c¸i nh×n toµn diÖn h¬n vÒ vÊn ®Ò nghÌo ®ãi, thÊy ®­îc nh÷ng thµnh c«ng ®¹t ®­îc còng nh­ nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo lµ mét vÊn ®Ò lín vµ phøc t¹p, nã lµ vÊn ®Ò th¸ch thøc kh«ng chØ ®èi víi ViÖt Nam mµ cßn víi nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi. Bëi vai trß vµ tÝnh chÊt phøc t¹p cña c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, vÊn ®Ò xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ngay mµ nã cÇn ph¶i gi¶i uyÕt tõng b­íc vµ cÇn cã sù ®ãng gãp nç lùc cña tÊt c¶ mäi ng­êi. Víi kh¶ n¨ng cã h¹n cña m×nh, em xin ®ãng gãp mét sè ý kiÕn ®Ó hoµn thiÖn h¬n c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cho ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè ë n­íc ta. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« NguyÔn ThÞ Hång Thuû ®· tËn t×nh gióp ®ì em hoµn thµnh tèt ®Ò ¸n nµy. Tuy b¶n th©n ®· cã nhiÒu cè g¾ng, nh­ng do cßn h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc nªn ®Ò ¸n kh«ng tr¸nh khái cã nhiÒu thiÕu xãt, em rÊt mong nhËn ®­îc sù gãp ý cña c« ®Ó ®Ò ¸n ®­îc hoµn thiÖn h¬n. Tµi liÖu tham kh¶o S¸ch : Gi¸o tr×nh kinh tÕ c«ng céng khoa KTPT tr­êng §H KTQD. Gi¸o tr×nh chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi khoa KHQL tr­êng §H KTQD. NghÌo ®ãi vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam. NXB N«ng nghiÖp, 2001. Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë vïng d©n téc thiÓu sè n­íc ta hiÖn nay thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p. Hµ QuÕ L©m, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, 2002. T¹p chÝ : C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ chÝnh s¸ch hç trî ®èi víi ng­êi nghÌo vµ b¶o trî cøu trî x· héi. NXB ChÝnh trÞ quèc gia. C«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX, triÓn väng vµ th¸ch thøc. NguyÔn ViÖt Nga, T¹p chÝ khoa häc vµ x· héi, sè 2(48) – 2001. Cuéc chiÕn chèng ®ãi nghÌo vÉn lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. NguyÔn Kh¾c §øc, Lao ®éng x· héi sè 21, 2003. Ng©n hµng chÝnh s¸ch tØnh Hµ Giang nh©n tè míi gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Mnh Quang, Lao ®éng x· héi sè 5 ngµy 18/9/2003. Tõ quü cho vay ­u ®·i hé nghÌo ®Õn ng©n hµng chÝnh s¸ch x· héi.§oµn Hµ, Thêi b¸o ng©n hµng, sè 21, 12/3/2003. VÒ c¸c gi¶i ph¸p kh¶ thi ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô chiÕn l­îc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2001-2003. NguyÔn H¶i H÷u, T¹p chÝ khoa hhäc x· héi sè 4, 2001. ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng tù hµo trong nhiÖm vô chèng ®ãi nghÌo, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Lª H÷u QuÕ, N«ng th«n míi sè 98 , 2003. Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam. Th«ng tin kinh tÕ x· héi sè 11, 2003.