Đề tài Cổ phần hóa các doanh nghiệp trong nhà nước

Lêi më ®Çu §æi míi doanh nghiÖp nhµ n­íc (DNNN) lµ vÊn ®Ò mang tÝnh phæ biÕn cña nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn.ë n­íc ta h¬n 10 n¨m nay nhµ n­íc ®· thùc hiÖn nhiÒu chñ ch­¬ng nh»m ®æi míi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña DNNN tíi nay ®· thu ®­îc nhiÒu thµnh tùu ®¸ng kÓ, DNNN ®· thùc hiÖn ®­îc vai trß chñ ®¹o, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, chiÕm tØ träng lín trong tæng s¶n phÈm trong n­íc, trong tæng thu ng©n s¸ch, kim ng¹ch suÊt khÈu, c¸c c«ng tr×nh ®Çu t­ víi n­íc ngoµi…Tuy nhiªn DNNN vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ nh­: Quy m« cßn nhá, tr×nh ®ä khoa häc kÜ thuËt cßn l¹c hËu, ch­a thùc sù tù chñ…§ång thêi, hiÖn nay DNNN ®ang ®øng tr­íc th¸ch thøc gay g¾t cña yªu cÇu ®æi míi, ph¸t triÓn, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ nªn cÇn tiÕp tôc ®æi míi DNNN. Trong ®ã cæ phÇn ho¸ (CPH) DNNN lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng nhÊt ®Ó tiÕp tôc s¾p xÕp, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ DNNN (Theo nghÞ quyÕt sè 05-NQQ/T¦ ngµy 24/9/2001 cña héi nghÞ lÇn thø III Ban chÊp hµnh Trung ¦¬ng §¶ng kho¸ 9). §Ó th«ng qua ®ã tõng b­íc c¶i thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi sù thay ®æi cña lùc l­îng s¶n xuÊt, tõ ®ã ®­a nÒn kinh tÕ n­íc nhµ ®i lªn, ®uæi kÞp, tr¸nh nguy c¬ tôt hËu vÒ kinh tÕ so víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Ch­¬ng tr×nh CPH ®­îc b¾t ®Çu triÓn khai tõ gi÷a n¨m 1992, cho ®Õn nay ®· thu ®­îc kh«ng Ýt thµnh c«ng nh­ng vÉn cßn tån t¹i nh÷ng bÊt cËp, khã kh¨n cÇn ®­îc nh×n nhËn vµ th¸o gì. Trong bµi viÕt nµy chóng ta cung xem xÐt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ lý luËn còng nh­ c¸c vÊn ®Ò vÒ thùc tiÔn vµ mét sè gi¶i ph¸p cho CPH DNNN thêi gian s¾p tíi. Tuy nhiªn, do míi lµm quen víi c«ng viÖc nghiªn cøu nªn bµi viÕt nµy kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, em rÊt mong sù gãp ý cña thÇy. Em xin ch©n thµnh c¸m ¬n TS.§oµn Xu©n Thuû ®· gióp ®ì em ®Ó em cã ®­îc kÕt qu¶ nµy. PhÇn1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ CPH DNNN C«ng ty cæ phÇn trong chñ nghÜa t­ b¶n. Phải thừa nhận rằng, sở hữu tư nhân đã có từ lâu, có trước cả pháp luật. Sở hữu tư nhân ra đời rồi mới có sự phân chia xã hội thành giai cấp, rồi thì mới có nhà nước, mới có pháp luật từ sơ khai đến hiện đại. Sở hữu tư nhân gắn với tính bản năng, vì vậy nếu biết tôn trọng và khai thác yếu tố cá nhân trong con người, sẽ tạo động lực thúc đẩy xã hội phát triển. Nhà tư tưởng Aristot (300 năm trước Công nguyên) đã nhận xét rằng: con người sẽ hoà hợp với nhau hơn nếu mỗi người tự lo công việc của mình. A.Smith thì cho rằng, khi con người theo đuổi quyền lợi của bản thân mình, sẽ làm lợi cho xã hội hơn khi người đó có chủ đích làm lợi cho xã hội ngay từ đầu. Tuy nhiên, khi nghiên cứu sự phát triển của kinh tế thị trường ở các nước tư bản phát triển, người ta nhận ra rằng, ở các nước đó, kinh tế thị trường dựa vào sở hữu tư nhân, sở hữu cổ phần và sở hữu của nhà nước tư bản... Ví dụ, theo tạp chí kinh doanh FAQ, 12/2000 của S B A, các nhà kinh doanh nhỏ ở Mỹ: chiếm trên 99,7% tổng số hãng kinh doanh có thuê công nhân, sản xuất 51% tổng sản phẩm của khu vực tư nhân, cung cấp 75% số việc làm mới được tạo ra. Còn các Công ty đa quốc gia là những Công ty cổ phần, tập trung trong tay số tư bản lớn, có thể nói, số vốn này là do các nhà tài phiệt chi phối. Hiện tại, chỉ hơn 100 Công ty đa quốc gia hàng đầu đã chiếm khoảng 1/4 sản lượng toàn thế giới (8). Khi nói về sở hữu cổ phần, C.Mác đã chỉ ra rằng: sản xuất TBCN của các công ty cổ phần đã không còn là nền sản xuất tư nhân nữa, mà là nền sản xuất cho một số cổ đông. Công ty cổ phần trực tiếp mang hình thức tư bản xã hội đối lập với tư bản tư nhân, còn các xí nghiệp của nó biểu hiện ra là các xí nghiệp xã hội đối lập với các xí nghiệp tư nhân. Đó là sự thủ tiêu tư bản với tư cách là sở hữu tư nhân trong khuôn khổ của bản thân phương thức sản xuất TBCN. Như vậy, trong phương thức sản xuất TBCN, có một chủ sở hữu không phải là sở hữu tư nhân (như người ta đã nhầm tưởng, đây là sở hữu duy nhất) mà là sở hữu của các cổ đông hay dáng dấp của sở hữu tập thể, sở hữu công cộng. 1.2 Vai trß cña c«ng ty cæ phÇn trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa vµ quan hÖ tÝn dông ®· tiÕn tíi sù h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn. C«ng ty cæ phÇn lµ kÕt qu¶ cña sù vËn ®éng t¸ch biÖt gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn kinh doanh vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Nã cho phÐp ®Èy nhanh qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung t­ b¶n, më réng quy m« s¶n xuÊt nhanh chãng t¹o ®iÒu kiÖn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt. C«ng ty cæ phÇn ra ®êi ®· ®¸nh dÊu sù chuyÓn h­íng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tõ d¹ng vay m­în chñ yÕu qua ng©n hµng hoÆc chung vèn sang huy ®éng vèn trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh. Sù phån vinh cña c¸c c«ng ty cæ phÇn lu«n ®¶m b¶o cho sù thÞnh v­îng cña thÞ tr­êng tµi chÝnh. C«ng ty cæ phÇn lµ mét xÝ nghiÖp lín, mµ vèn cña nã ®­îc h×nh thµnh tõ sù ®ãng gãp cña nhiÒu ng­êi d­íi h×nh thøc cæ phÇn. Cæ phÇn ho¸ DNNN lµ mét h×nh thøc cô thÓ cña tiÕn tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt. Nhê cã c«ng ty cæ phÇn mµ vèn ®­îc tËp trung nhanh chãng. Thùc hiÖn tèt CPH DNNN sÏ lµm t¨ng søc m¹nh cña kinh tÕ nhµ n­íc vµ lµm chç dùa cho nhµ n­íc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ vÜ m«. MÆt kh¸c nã lµ mét gi¶i ph¸p ®Ó t¨ng tÝnh n¨ng ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh vµ ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù chñ cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp ngµy cµng ph¸t triÓn, trë thµnh h×nh thøc kinh tÕ phæ biÕn thóc ®Èy x· héi ho¸ s¶n xuÊt vµ kinh doanh, xo¸ bá ®­îc ®éc quyÒn vµ ®Æc quyÒn s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n­íc, c¹nh tranh b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt, xo¸ bá mäi bao cÊp cña nhµ n­íc ®èi víi doanh nghiÖp. Thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n­íc kh«ng cÇn n¾m gi÷ 100% vèn ®Ó huy ®éng thªm vèn, t¹o ®éng lùc vµ c¬ chÕ qu¶n lÝ n¨ng ®éng thóc ®Èy doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶. ¦u tiªn cho ng­êi lao ®éng ®­îc mua cæ phÇn vµ thùc hiÖn tõng b­íc b¸n cæ phÇn cho nh÷ng nhµ ®Çu t­ trong n­íc vµ n­íc ngoµi. Thùc hiÖn viÖc giao, b¸n, kho¸n, cho thuª nh÷ng doanh nghiÖp nhá mµ nhµ n­íc kh«ng cÇn n¾m gi÷. S¸p nhËp, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n kh«ng hiÖu qu¶. Trong Công ty cổ phần, cấu trúc vốn phản ánh vị thế, quy mô, uy tín của Công ty cổ phần trên thị trường. Một cấu trúc vốn mềm dẻo, linh hoạt sẽ đáp ứng được các nhu cầu khác nhau của các nhà đầu tư, đáp ứng được các hoạt động kinh doanh của Công ty cổ phần. Vốn của Công ty cổ phần bao gồm: vốn do cổ đông góp dưới dạng mua cổ phần được xác định là vốn điều lệ và vốn vay dưới dạng các hợp đồng tín dụng, hoặc phát hành trái phiếu. Mỗi bộ phận nằm trong cấu trúc vốn của Công ty cổ phần có những đặc điểm, vai trò và tính chất riêng, thể hiện đúng bản chất của nó, đồng thời có mối quan hệ chặt chẽ và bổ sung cho nhau. Qua nghiên cứu cho thấy thành phần cơ bản trong cấu trúc vốn hay những công cụ tài chính mà Công ty cổ phần sử dụng về cơ bản bao gồm hai bộ phận chủ yếu đó là: Vốn điều lệ và vốn vay (tuy nhiên ở các nước trong khối ASEAN không sử dụng thuật ngữ Vốn điều lệ mà gọi là vốn cổ phần). Cấu trúc vốn của công ty theo Luật công ty Singapore, bao gồm hai bộ phận cơ bản: vốn cổ phần và vốn vay. Vốn cổ phần được phân thành Vốn điều lệ (authorized capital), vốn phát hành (issued capital) và vốn đã nộp (paid-up capital). Vốn vay (hay gọi là tài chính nợ) bao gồm trái phiếu, trái khoán công ty và giấy nhận nợ. Như vậy, so với cấu trúc vốn của Công ty trách nhiệm hữu hạn, của Hợp tác xã về cơ bản cũng bao gồm vốn điều lệ và vốn vay, cấu trúc vốn của Công ty cổ phần tương đối hoàn thiện, phản ánh đúng bản chất và lợi thế của Công ty cổ phần trong nền kinh tế thị trường. ChÝnh v× nh÷ng ®Æc tÝnh ­u viÖt nh­ vËy mµ c«ng ty cæ phÇn ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®Æc biÖt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®Æc biÖt lµ khi cã sù xuÊt hiÖn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n – gióp viÖc giao dÞch mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu trë nªn v« cïng dÔ dµng. C«ng ty cæ phÇn vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n võa duy tr× ®­îc sù æn ®Þnh cña c¸c doanh nghiÖp võa t¹o nªn sù di chuyÓn linh ho¹t cña c¸c luång vèn trong x· héi. Ngµy nay cã hµng ngµn tËp doµn kinh tÕ khæng lå ®­îc h×nh thµnh theo h×nh th¸i C«ng ty cæ phÇn ®· gãp phÇn t¹o nªn søc m¹nh kinh tÕ cña mét quèc gia. CPH DNNN ë ViÖt Nam – sù lùa chän tÊt yÕu. N­íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ hoµn thiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa dùa trªn c¬ së ®ổi mới cơ chế quản lý, phân biệt quyền của chủ sở hữu và quyền kinh doanh của doanh nghiệp. Chuyển các doanh nghiệp nhà nước kinh doanh sang hoạt động theo cơ chế công ty trách nhiệm hữu hạn hoặc công ty cổ phần. Bảo đảm quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm đầy đủ trong sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, cạnh tranh bình đẳng trước pháp luật; xoá bỏ bao cấp của Nhà nước đối với doanh nghiệp. §©y lµ mét chñ ch­¬ng ®øng ®¾n ®Î kh«i phôc l¹i nÒn kinh tÕ n­íc ta sau chiÕn tranh vµ sau nh÷ng hËu qu¶ do c¬ chÕ qu¶n lý cò ®em l¹i. Nguyªn nh©n ph¶i chuyÓn DNNN thµnh c«ng ty cæ phÇn. Ở nước ta, phần lớn các doanh nghiệp nhà nước được hình thành do ý chí chủ quan của các cơ quan nhà nước chứ không phải do yêu cầu khách quan của trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Đây là nguyên nhân sâu xa dẫn đến sự hoạt động kém hiệu quả của hầu hết các doanh nghiệp ấy. Do vậy, việc sắp xếp lại các doanh nghiệp nhà nước là vấn đề lớn mà Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm, trong đó có việc cổ phần hoá một số lớn doanh nghiệp nhà nước. Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước ở nước ta là quá trình chuyển sang một hình thức quản lý hiện đại hơn, bên cạnh vai trò chi phối của nhà nước, có sự tham gia của các thành phần khác. Đảng và Nhà nước ta khẳng định cổ phần hoá không phải là tư nhân hóa vì cổ phần hoá hướng tới tháo gỡ khó khăn về vốn, về cơ chế cho doanh nghiệp nhà nước hiện có, không nhằm thu hẹp sở hữu nhà nước trong nền kinh tế quốc dân. Từ năm 1992 đến nay, quan điểm của Đảng ta về cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước ngày càng sáng tỏ, ngày càng phù hợp hơn với sự phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Những quan điểm, chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam về cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước được thể chế hoá thành các qui phạm pháp luật và được thực thi từng bước. Đảng và Nhà nước coi cổ phần hoá là một giải pháp căn bản không những giúp doanh nghiệp nhà nước thu hút vốn mà còn tạo điều kiện cho doanh nghiệp nhà nước làm ăn hiệu quả. Trong những năm 80, thì vai trò của doanh nghiệp nhà nước đã được khẳng định và giữ vị trí chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân. Nhìn về tổng thể thì có những doanh nghiệp nhà nước hoạt động tốt, hiệu quả kinh tế cao, nhưng có không ít các doanh nghiệp nhà nước hoạt động kém hiệu quả. Nhà nước phải dùng chính sách kinh tế vĩ mô để bảo hộ, như: Miễn giảm thuế, cấp vốn ưu đãi đầu tư, bù lỗ... Theo Thông báo Hội nghị lần thứ 3 Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá IX đã nhận định: Doanh nghiệp nhà nước còn những mặt hạn chế, yếu kém, hiệu quả kinh doanh nhìn chung còn thấp, chưa tương xứng với nguồn lực đã có và sự trợ giúp của Nhà nước; công nợ còn nhiều, chậm đổi mới công nghệ, lao động còn dôi dư lớn, chưa thực sự tự chủ trong kinh doanh, trình độ quản lý còn yếu kém, cơ cấu doanh nghiệp nhà nước còn nhiều bất hợp lý. Nhiều doanh nghiệp nhà nước đều có năng suất lao động thấp, chỉ đạt khoảng 38% so với doanh nghiệp ngoài quốc doanh, vòng quay vốn trung bình trong giai đoạn 1985-1991 chỉ đạt 60% so với doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Mặt khác, tỷ lệ lạm phát và nợ của Nhà nước ngày càng tăng đã làm cho nhiều chính phủ phải tự xem lại chính sách kinh tế của mình. Trong bối cảnh toàn cầu hoá và khu vực hoá về thị trường sản phẩm và thị trường vốn, hàng loạt các ngành công nghiệp đã trở nên càng ngày càng khó khăn hơn và không còn giải pháp nào khác là hợp tác quốc tế để giải quyết những khó khăn đó. Đồng thời, việc phát triển các ngành công nghiệp, phát triển sản xuất và những vấn đề liên quan đến sản xuất của các doanh nghiệp nhà nước đều do Nhà nước quyết định hoặc lãnh đạo doanh nghiệp nhà nước quyết định đã phần nào gặp trở ngại trong môi trường mới đòi hỏi phải có các quyết định nhanh và kịp thời trong nền kinh tế thị trường. Hiện nay, các khoản nợ, việc chiếm dụng vốn giữa các doanh nghiệp với nhau rất lớn, Nhà nước lại phải đứng ra lo trả nợ để đảm bảo cho sự hoạt động bình thường mặc dù không thu về được vốn. Điều đó đã khiến các doanh nghiệp nhà nước đã trở thành gánh nặng cho ngân sách nhà nước. Mức độ tổn thất do khu vực doanh nghiệp nhà nước gây ra cho ngân sách nhà nước đã làm ảnh hưởng, thiếu lòng tin về khả năng, lợi ích của khu vực kinh tế này đối với sự phát triển cân đối của nền kinh tế, đồng thời để lại những hậu quả nghiêm trọng về mặt xã hội như: Tệ tham nhũng, quan liêu, cửa quyền, ỷ lại vào nhà nước, thất nghiệp tăng... Để giảm bớt những gánh nặng này, Nhà nước đã từng bước tiến hành cổ phần hoá các doanh nghiệp của mình.Trong bối cảnh này, vị trí, vai trò của các doanh nghiệp nhà nước cũng cần thay đổi cho phù hợp. Các doanh nghiệp nhà nước muốn giải quyết vấn đề này không thể tự mình quyết định mà phải qua nhiều thủ tục hành chính của các cấp có thẩm quyền để chớp lấy thời cơ hội nhập và hợp tác quốc tế. Chuyển đổi doanh nghiệp nhà nước sang các loại hình doanh nghiệp có nhiều chủ sở hữu là một giải pháp hữu hiệu. Cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước làm thay đổi căn bản trên ba mặt đối với doanh nghiệp nhà nước: Thứ nhất: Chuyển hoá từ đơn sở hữu sang đa sở hữu doanh nghiệp, đảm bảo quyền làm chủ thực sự của những người góp vốn và nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Thứ hai: Thay đổi căn bản về tổ chức các quan hệ quản lý nội bộ doanh nghiệp. Với cơ cấu tổ chức mới, có sự phân công, phân cấp và giám sát lẫn nhau chặt chẽ. Thứ ba: Thay đổi căn bản về quan hệ quản lý giữa Nhà nước và doanh nghiệp. Từ chỗ doanh nghiệp bị chi phối toàn diện trong quá trình sản xuất kinh doanh bởi Nhà nước với tư cách là chủ sở hữu duy nhất, sang quyền tự chủ kinh doanh được mở rộng và tính chịu trách nhiệm được đề cao. Cæ phÇn ho¸ lµ g× ? Qua CPH h×nh thøc së h÷u t¹i doanh nghiÖp ®· chuyÓn tõ sö h÷u nhµ n­íc duy nhÊt sang së h÷u hçn hîp, vµ chÝnh tõ ®©y dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi quan träng vÒ h×nh thøc tæ chøc, qu¶n lý còng nh­ ph­¬ng h­íng ho¹t ®éng cña c«ng ty. DNNN sau khi CPH sÏ trë thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ ho¹t ®éng theo luËt c«ng ty. C«ng ty cæ phÇn lµ mét xÝ nghiÖp lín t­ b¶n chñ nghÜa mµ vèn cña nã ®­îc h×nh thµnh tõ sù ®ong gãp cña nhiÒu ng­êi th«ng qua ph¸t hµnh cæ phiÕu. Môc tiªu cæ phÇn ho¸.  Theo Nghị định số 64/2002/NĐ-CP, ngày 19 tháng 6 năm 2002, của Chính phủ, về chuyển doanh nghiệp nhà nước thành công ty cổ phần, mục tiêu của việc chuyển doanh nghiệp nhà nước thành công ty cổ phần là nhằm: 1. Góp phần quan trọng nâng cao hiệu quả, sức cạnh tranh của doanh nghiệp; tạo ra loại hình doanh nghiệp có nhiều chủ sở hữu, trong đó có đông đảo người lao động; tạo động lực mạnh mẽ và cơ chế quản lý năng động cho doanh nghiệp để sử dụng có hiệu quả vốn, tài sản của Nhà nước và của doanh nghiệp. 2. Huy động vốn của toàn xã hội, bao gồm: cá nhân, các tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội trong nước và ngoài nước để đầu tư đổi mới công nghệ, phát triển doanh nghiệp. 3. Phát huy vai trò làm chủ thực sự của người lao động, của các cổ đông; tăng cường sự giám sát của nhà đầu tư đối với doanh nghiệp; bảo đảm hài hoà lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp, nhà đầu tư và người lao động. PhÇn 2: thùc tr¹ng cæ phÇn ho¸ DNNN ë ViÖt Nam. TiÕn tr×nh CPH DNNN ë ViÖt Nam. Thực hiện Nghị quyết của Đảng, Quốc hội, Chính phủ đã ban hành nhiều Nghị quyết, Quyết định, Chỉ thị nhằm xác định cụ thể các bước đi, phương thức tiến hành cổ phần doanh nghiệp nhà nước như sau: + Quyết định số 143/HĐBT ngày 10/5/1990 của Hội đồng Bộ trưởng về tổng kết thực hiện Quyết định 217/HĐBT ngày 14/11/1987, các Nghị định 50/HĐBT ngày 20/3/1988 và 98/HĐBT ngày 2/6/1988 và làm thử việc tiếp tục đổi mới quản lý xí nghiệp quốc doanh có đề ra thí điểm chuyển xí nghiệp quốc doanh thành công ty cổ phần đối với một số ít các xí nghiệp có đủ điều kiện và tiêu biểu. + Quyết định số 202/CT ngày 8/6/1992 của Hội đồng Bộ trưởng về tiếp tục thí điểm chuyển một số doanh nghiệp nhà nước thành công ty cổ phần; Quyết định 203/CT ngày 8/6/1992 đã chọn 7 doanh nghiệp nhà nước do Chính phủ chỉ đạo thí điểm và giao nhiệm vụ cho mỗi Bộ, ủy ban Nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương chọn từ 1-2 doanh nghiệp thí điểm chuyển thành công ty cổ phần. Tiếp đó, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 84/TTg ngày 4/3/1993 về việc xúc tiến thực hiện thí điểm cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước và các giải pháp đa dạng hóa hình thức sở hữu đối với các doanh nghiệp nhà nước. Chỉ thị đã chỉ ra rằng: Cổ phần hóa chưa kết hợp chặt chẽ với sắp xếp doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp gặp khó khăn; trong khi sắp xếp, thiên về giải thể hơn là áp dụng hình thức đa dạng hóa sở hữu. Đến tháng 5/1996, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 28/CP về chuyển một số doanh nghiệp nhà nước thành công ty cổ phần. Đây là văn bản pháp lý đầu tiên quy định một cách tương đối đồng bộ về các chính sách đối với doanh nghiệp nhà nước cổ phần hóa. Nghị định này được sửa đổi, bổ sung bằng Nghị định số 25/CP ngày 26/3/1997 và được thay thế bằng Nghị định số 44/1995/NĐ-CP ngày 29/6/1998 về việc chuyển doanh nghiệp nhà nước thành công ty cổ phần. Nghị định số 44/1998/NĐ-CP quy định chính sách đối với doanh nghiệp và người lao động trong doanh nghiệp thực hiện cổ phần hóa như sau: - Về hình thức cổ phần hóa: ngoài ba hình thức quy định trước đây (theo Nghị định 28/CP) là: giữ nguyên giá trị thuộc vốn nhà nước hiện có tại doanh nghiệp và phát hành cổ phiếu để thu hút thêm vốn; bán một phần giá trị thuộc vốn nhà nước hiện có tại doanh nghiệp; tách một bộ phận của doanh nghiệp đủ điều kiện để cổ phần hóa nay bổ sung thêm một hình thức cổ phần hóa mới là bán toàn bộ giá trị hiện có thuộc vốn nhà nước tại doanh nghiệp để chuyển thành công ty cổ phần. - Về xác định giá trị doanh nghiệp: Nguyên tắc xác định là: giá trị thực tế của doanh nghiệp là toàn bộ giá trị tài sản hiện có của doanh nghiệp tại thời điểm cổ phần hóa mà người mua và người bán cổ phần đều chấp nhận được - tức là phải theo giá thị trường. Lợi thế kinh doanh như vị trí địa lý, mặt hàng,... chỉ được thêm tối đa 30% vào giá trị thực tế của doanh nghiệp. Chính phủ giao cho Bộ trưởng Bộ Tài chính quyết định giá trị doanh nghiệp có mức vốn nhà nước tại thời điểm cổ phần hóa hơn 10 tỷ đồng; Bộ trưởng các Bộ, Chủ tịch ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Hội đồng quản trị các Tổng công ty 91 quyết định giá trị doanh nghiệp có mức vốn nhà nước tại thời điểm cổ phần hóa từ 10 tỷ đồng trở xuống. - Về chính sách đối với người lao động: Nghị định 28/CP thực hiện chính sách cấp không một số cổ phiếu để hưởng cổ tức, nhưng không được chuyên nhượng và chính sách cho vay trả chậm với lãi suất trong thời gian 5 năm, tổng mức mua chịu không quá 15-20% giá trị doanh nghiệp. Nghị định 44/CP đã thay bằng chính sách bán giảm giá 30% đối với số cổ phần được mua với giá ưu đãi cho người lao động trong doanh nghiệp, số cổ phần ưu đãi tính theo thâm niên công tác của họ. Cứ 1 năm làm việc cho nhà nước được mua tối đa 10 cổ phần, trị giá mỗ cổ phần là 100.000 đồng và chỉ phải trả 70.000 đồng. Người lao động có quyền sở hữu cổ phần của mình và có thể chuyển nhượng, thứ kế. Chính sách này đã khắc phục được những khó khăn, tồn tại khi thực hiện theo Nghị định 28/CP. - Về tổ chức thực hiện: Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập Ban Đổi mới Quản lý doanh nghiệp Trung ương giúp Thủ tướng Chính phủ tập trung chỉ đạo quá trình đổi mới doanh nghiệp và cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước. ở các Bộ, ngành Trung ương, các ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Tổng công ty 91 đều thành lập Ban Đổi mới Quản lý doanh nghiệp của mình. Nhìn chung, Nghị định 44/CP đã tạo ra sự hấp dẫn đối với người lao động, thủ tục, trình tự khá rõ ràng, có sự phân công trách nhiệm cụ thể, tạo điều kiện cho các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp dễ dàng triển khai thực hiện việc cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước. Thµnh tùu ®¹t ®­îc. Trên mười năm qua, những đổi mới về cơ chế, chính sách cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước đã và đang được triển khai và phát huy tác dụng, tiến độ cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước từng bước được đẩy mạnh. Tính từ năm 1992 đến năm 2005, cả nước đã cổ phần hoá được 2.996 doanh nghiệp nhà nước. Qua số liệu khảo sát 559 doanh nghiệp cổ phần hoá của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho thấy 87,53% số doanh nghiệp có kết quả hoạt động tài chính tốt hơn hoặc tốt hơn rất nhiều so với trước cổ phần hoá. So sánh năm đầu cổ phần hoá với năm cuối của mô hình doanh nghiệp nhà nước cho thấy lợi nhuận sau thuế tăng tới 48,8% ngay sau khi cổ phần hoá. Ngay trong năm sau cổ phần hoá, năng suất lao động của các doanh nghiệp đã tăng trên 26%, tiền lương bình quân tăng trên 20% và đầu tư tài sản cố định tăng 23,1% so với khi còn là doanh nghiệp nhà nước. Tốc độ tăng trưởng nói trên của 559 doanh nghiệp tiếp tục được duy trì trong suốt quá trình hoạt động dưới mô hình công ty cổ phần. Doanh thu tăng 13,4%/năm, lợi nhuận trước thuế đạt mức tăng trưởng 9,4%, lợi nhuận sau thuế tăng 54,3%; năng suất lao động tăng 18,3%/năm; đầu tư tài sản cố định tăng 11,5%; lương bình quân tăng 11,4%/năm. Nhìn chung, các doanh nghiệp nhà nước đã giảm mạnh về số lượng, và cải thiện đáng kể về quy mô vốn. Cơ cấu doanh nghiệp nhà nước đã bắt đầu chuyển đổi theo hướng chỉ nắm giữ những ngành, lĩnh vực then chốt và địa bàn quan trọng, chiếm thị phần đủ lớn đối với các sản phẩm và dịch vụ chủ yếu. Đa số doanh nghiệp sau khi cổ phần hoá đều có tình hình tài chính tốt hơn so với trước chuyển đổi. Năng suất lao động, tiền lương, đầu tư tài sản cố định đều tăng đáng kể. Nh÷ng mÆt thiÕu sãt vµ nguyªn nh©n. Nh÷ng mÆt thiÕu sãt. Bên cạnh một số Bộ, ngành, địa phương, Tổng công ty 91 đã coi trọng công tác này, thì còn một số Bộ, địa phương, tổng công ty vẫn còn chần chừ, chờ đợi, chỉ nói nhiều về khó khăn vương mắc mà ít tổ chức học tập, nghiên cứu kinh nghiệm của những nơi đã làm tốt để giải thích, thuyết phục các đơn vị trực thuộc cổ phần hóa. - ý nghĩa tạo động lực quản lý của cổ phần hóa đã khá rõ nhưng tác động huy động vốn để đổi mới cơ cấu doanh nghiệp nhà nước còn hạn chế, chưa tạo nên sự chuyển biến đáng kể trong cơ cấu lại nguồn vốn nhà nước. Tuy đã có một số điển hình về kết quả huy động vốn, như Công ty cổ phần Cơ điện lạnh, Công ty cổ phần Đại lý liên hiệp vận chuyển, Công ty cổ phần Cáp và Vật liệu viễn thông, Công ty Mía đường Lam Sơn,... nhưng do phần lớn đối tượng được lựa chọn cổ phần hóa đều là doanh nghiệp nhà nước quy mô nhỏ (trên 90% công ty cổ phần hóa có vốn nhà nước dưới 10 tỷ đồng, trong đó khoảng 75% có vốn nhà nước dưới 5 tỷ đồng), nên tổng vốn nhà nước ở doanh nghiệp nhà nước được cổ phần hóa còn rất thấp, không đến 1.000 tỷ đồng, tương đương khoảng 1,23% tổng vốn nhà nước hiện có tại doanh nghiệp nhà nước. - Công tác tuyên truyền vận động vẫn còn bị xem nhẹ nên chưa tạo ra sự quan tâm và hưởng ứng tích cực của xã hội đối với chủ trương cổ phần hóa. Tỷ lệ bán cổ phần ra xã hội còn thấp và chưa thành quy định bắt buộc. Ngược lại, còn khống chế tỷ lệ tối đa được mua cổ phần, còn hạn chế các đối tượng là cán bộ quản lý chỉ được mua cổ phiếu ưu đãi ở mức bình quân cổ phần ưu đãi trong doanh nghiệp cổ phần hóa. 2.3.2 Nguyªn nh©n. Chưa quán triệt đầy đủ các nghị quyết của Đảng về công tác cổ phần hóa nên sợ chệch hướng, việc chỉ đạo của Trung ương, Chính phủ chưa thường xuyên, thiếu kiên quyết dẫn đến các Bộ, ngành, địa phương, nơi làm tốt cũng giống như nơi làm chưa tốt, thậm chí không làm cũng không sao. - Cơ chế chính sách cổ phần hóa ban hàn chưa đồng bộ, quy trình và thủ tục còn phức tạp. Trong thời gian dài chậm quy định phạm vi doanh nghiệp nhà nước được phép cổ phần hóa. Chậm cụ thể hóa thành mục tiêu và kế hoạch cổ phần hóa hàng năm của từng ngành và từng địa phương. Mặt khác, đây là công việc rất phức tạp và nhạy cảm, nhưng chúng ta lại chưa có kinh nghiệm thực tế, sự chỉ đạo và phối hợp thông suốt từ Trung ương đến cơ sở, đảm bảo cho việc triển khai được vững chắc. Vì vậy, phải vừa làm vừa rút kinh nghiệm. - Một số Bộ, địa phương và phần lớn doanh nghiệp nhà nước chưa nhận thức đầy đủ ý nghĩa của chủ trương cổ phần hóa, lo ngại bị ảnh hưởng đến quyền lợi hoặc chưa thực sự yên tâm là có hiệu quả. Do đó chần chừ, né tránh, sợ trách nhiệm, e ngại trệch hướng, chờ đợi người khác làm trước, thiếu chủ động thực hiện. Thực tế cho thấy nơi nào cấp ủy Đảng, chính quyền quan tâm chỉ đạo thì dù có khó khăn lúng túng cũng có thể khắc phục được. Khách sạn Sài Gòn ban đầu chỉ có 25% công nhân viện đăng ký mua cổ phần nhưng qua gần 2 năm kiên trì giải thích, thuyết phục nên khi cổ phần hóa đã có 100% người lao động trong công ty mua cổ phần. - Công tác tuyên truyền giáo dục từ trong Đảng, trong bộ máy Nhà nước từ trung ương đến địa phương chưa được đẩy mạnh thường xuyên. Tư tưởng ỷ lại vào bao cấp của ngân sách chưa được phê phán và khắc phục triệt để. - Chưa có môi trường thật sự bình đẳng giữa các thành phần kinh tế. Doanh nghiệp nhà nước vẫn được nhiều ưu đãi hơn và một số cán bộ quản lý ở các ngành vẫn coi doanh nghiệp đã cổ phần hóa là doanh nghiệp ngoài quốc doanh nên còn phân biệt đối xử. Mặt khác, do Luật Công ty trước đây và Luật Doanh nghiệp nhà nước đều chưa quy định rõ vai trò quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp đa sở hữu có vốn Nhà nước góp nên mỗi nơi vận dụng theo nhận thức riêng, khi thì theo Luật Doanh nghiệp nhà nước, hiện đại theo Luật Công ty. - Chậm hình thành một tổ chức chuyên trách đủ sức giúp Chính phủ chỉ đạo công tác phức tạp này. Quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p ®Ó xóc tiÕn cæ phÇn ho¸.    Ngày 24/8/2004, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 155/2004/QĐ-TTg về ban hành tiêu chí, danh mục phân loại công ty nhà nước và công ty thành viên hạch toán độc lập thuộc Tổng công ty nhà nước. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để sắp xếp tiếp các công ty nhà nước, đặc biệt là đối với việc mở rộng cổ phần hoá công ty nhà nước, cụ thể như sau:     Một là, giảm tối đa danh mục ngành, lĩnh vực công ty nhà nước cần nắm giữ 100% vốn, chỉ giữ lại những ngành, lĩnh vực độc quyền nhà nước, hoạt động công ích quan trọng, trong đó có loại trừ một số lĩnh vực sự nghiệp như: kiểm soát và phân phối tần số vô tuyến điện, kiểm định kỹ thuật phương tiện giao thông cơ giới.     Các công ty nhà nước quy mô lớn, có vốn nhà nước từ 30 tỷ đồng trở lên, mức thu nộp ngân sách nhà nước 3 năm liền kề từ 3 tỷ đồng trở lên, đi đầu trong việc ứng dụng công nghệ mũi nhọn, công nghệ cao, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô cũng chỉ giữ 100% vốn nhà nước đối với 8 ngành, lĩnh vực: chế biến dầu mỏ, khai thác quặng có chất phóng xạ, đóng và sửa chữa phương tiện vận tải đường không, in sách báo chính trị, bán buôn thuốc phòng bệnh, chữa bệnh, hoá dược, bán buôn lương thực, bán buôn xăng dầu, vận tải đường không, đường sắt (trước đây gồm 36 ngành, lĩnh vực).     Hai là, chuyển một số ngành, lĩnh vực trước đây nhà nước nắm giữ 100% vốn sang nhà nước giữ cổ phần chi phối như: khai thác một số khoáng sản quan trọng, sản xuất một số sản phẩm cơ khí, sản xuất gang thép quy mô lớn, xi măng quy mô lớn, sản xuất phân hoá học, thuốc bảo vệ thực vật, một số mặt hàng tiêu dùng quan trọng. Khai thác, cung cấp nước sạch, vận tải đường biển, kinh doanh tiền tệ. Ngoài ra, nhà nước cũng chỉ giữ cổ phần chi phối trong 6 ngành, lĩnh vực quan trọng như: sản xuất giống gốc cây trồng, vật nuôi và tinh đông; dịch vụ đánh bắt hải sản xa bờ; quản lý, bảo trì hệ thống đường bộ, đường thuỷ quan trọng; quản lý, khai thác các công trình thuỷ nông; dịch vụ hợp tác lao động; kinh doanh mặt bằng hội chợ, triển lãm.     Ngoài danh mục các ngành, lĩnh vực công ty nhà nước cần nắm giữ 100% vốn và nhà nước giữ cổ phần chi phối trên đây, tất cả các ngành, lĩnh vực còn lại nhà nước chỉ giữ cổ phần ở mức thấp (dưới 50%) hoặc nhà nước không giữ cổ phần. KÕt luËn Doanh nghiệp cổ phần hóa ®· trụ vững và tiếp tục vươn lên khá đều. Đó là nhờ hình thức cổ phần hóa phù hợp với yêu cầu đổi mới quản lý doanh nghiệp và có thể huy động rộng Nhìn chung, mặc dù môi trường kinh doanh đang gặp nhiều khó khăn nhưng hầu hết rãi các nguồn vốn cho yêu cầu phát triển doanh nghiệp, khắc phục nhược điểm cố hữu về tình trạng không có chủ sở hữu cụ thể và ỷ lại vào Nhà nước của doanh nghiệp nhà nước.Từ kết quả thực tế, có thể kết luận rằng cổ phần hóa nếu được thực hiện theo đúng đường lối của Đảng và Nhà nước thì sẽ là công cụ phát huy nội lực rất quan trọng, đem lại lợi ích thiết thực cho người lao động, Nhà nước, xã hội và góp phần thực hiện mục tiêu xây dựng xã hội chủ nghĩa: dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng và văn minh. Và cuối cùng, một sân chơi tương đối thuần khiết với các Công ty cạnh tranh bình đẳng và phát triển lành mạnh, một thị trường chứng khoán hoạt động hiệu quả, một nền kinh tế thị trường đúng nghĩa là những điều mà chúng ta cùng kỳ vọng trong một tương lai không xa. Mét lÇn n÷a em xin c¸m ¬n TS. §oµn Xu©n Thuû ®· gióp em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c – Lªnin- NXB ChÝnh trÞ Quèc gia n¨m 2005. V¨n kiÖn ®¹i héi kho¸ VIII, IX cña §¶ng. T¹p chÝ §¶ng céng s¶n ViÖt Nam. B¸o ®iÖn tö ®µi tiÕng nãi ViÖt Nam. B¸o c¸o chÝnh trÞ §¹i héi trung ­¬ng §¶ng khã IX. B¸o ®iÖn tö ViÖt Nam net. Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam. Môc lôc Lêi më ®Çu………………………………………………………………………1 PhÇn1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ CPH DNNN…………………………………..2 C«ng ty cæ phÇn trong chñ nghÜa t­ b¶n…………………………………….2 1.2 Vai trß cña c«ng ty cæ phÇn trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng………………………………………………………………….2 CPH DNNN ë ViÖt Nam – sù lùa chän tÊt yÕu……………………………..4 Nguyªn nh©n ph¶i chuyÓn DNNN thµnh c«ng ty cæ phÇn……………..4 Cæ phÇn ho¸ lµ g× ? ……………………………………………………6 Môc tiªu cæ phÇn ho¸………………………………………………….6  PhÇn 2: Thùc tr¹ng cæ phÇn ho¸ DNNN ë ViÖt Nam…………………………..6 TiÕn tr×nh CPH DNNN ë ViÖt Nam…………………………………………6 Thµnh tùu ®¹t ®­îc…………………………………………………………..8 Nh÷ng mÆt thiÕu sãt vµ nguyªn nh©n……………………………………….8 Nh÷ng mÆt thiÕu sãt……………………………………………………9 2.3.2 Nguyªn nh©n……………………………………………………………9 Quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p ®Ó xóc tiÕn cæ phÇn ho¸…………………………..10 KÕt luËn………………………………………………………………………...12 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o…………………………………………13