Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Nhân loại đang bước vào thế kỷ XXI, thế kỷ của toàn cầu hóa và nền
kinh tế tri thức, trong đó chắc chắn mọi lĩnh vực của đời sống toàn nhân loại,
của mỗi cộng đồng và của từng cá nhân sẽ có những thay đổi vô cùng sâu sắc,
mau lẹ và diễn ra theo phương thức hoàn toàn mới. Trước những cơ hội to lớn
và những thách thức hết sức nghiêm trọng và phức tạp đặt ra trong thiên niên
kỷ mới, nhiều dân tộc, nhiều quốc gia đang ra sức xem xét lại chiến lược phát
triển của mình, dự báo và hoạch định chiến lược ngắn hạn, dài hạn, trong thực
tế nhiều vấn đề đã và đang vượt ra khỏi khuôn khổ của tri thức và lối tư duy
chiến lược truyền thống.
Để hướng tới giải quyết những vấn đề phức tạp đã và sẽ nảy sinh, các
dân tộc đều nỗ lực khai thác tốt nhất các nguồn lực vật chất và tinh thần để
tạo ra xung lực phát triển vượt trội, đột phá trong tương lai. Trong tất cả các
nguồn lực đã từng biết tới thì nguồn lực con người, đặc biệt là nguồn lực tài
năng đã và đang trở thành nguồn lực quan trọng, quyết định nhất. Kết quả
phân tích chiến lược từ nhiều góc độ và trên nhiều lĩnh vực khác nhau đã
khẳng định chắc chắn rằng cuộc cạnh tranh và hợp tác của nhân loại trong
tương lai sẽ chủ yếu là cuộc cạnh tranh trên lĩnh vực trí tuệ, tinh thần và do đó
nước nào dân tộc nào có chiến lược nhân tài tốt sẽ là những quốc gia, dân tộc
cạnh tranh, hợp tác và phát triển tốt nhất, bền vững nhất.
Giáo dục trẻ tài năng được coi là một chương trình chiến lược để tạo ra
nguồn lực tài năng phục vụ đất nước. Đây là môi trường gieo mầm và phát
triển nhân tài trong mọi lĩnh vực khoa học kỹ thuật, nguồn nhân lực này góp
phần quan trọng vào sự phát triển của đất nước và giúp cho việc khẳng định vị
thế của một quốc gia trên thế giới.
ở những quốc gia có trình độ khoa học kỹ thuật phát triển cao như Mỹ,
quá trình dạy học trẻ tài năng được thiết kế thành một chương trình hoàn
chỉnh, thống nhất và mang lại hiệu quả cao. Những thập niên qua với sự phát
triển mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực đã chứng minh cho sự đúng đắn của các
chính sách phát triển tài năng trẻ của nước Mỹ. Quốc gia này đang sở hữu một
nguồn lực nhân tài vào bậc nhất trên thế giới mà bất cứ quốc gia nào cũng
mong muốn có được.
Kết quả các công trình nghiên cứu khoa học cho thấy, để có được đội
ngũ tinh túy này, nước Mỹ đã có những chính sách đầu tư hợp lý để phát triển
giáo dục - đào tạo. Quá trình dạy học trẻ em tài năng được tổ chức một cách
khoa học dựa trên các thành tựu mới nhất của khoa học và công nghệ.
Mỗi quốc gia đều tiềm ẩn những tài năng trẻ đầy triển vọng, vấn đề cơ
bản là cần biết phát hiện và kịp thời bồi dưỡng, tạo điều kiện cho những tài
năng này phát triển. Trong rất nhiều những cuộc thi quốc tế về các lĩnh vực
như Ôlimpic Toán học, hóa học, sinh học, vật lý, những cuộc thi sáng tạo
Rôbôcon . chúng ta luôn giành được những huy chương cao quý. Điều đó
cho thấy Việt nam là một trong những quốc gia có tiềm lực trí tuệ to lớn. Tuy
nhiên chúng ta chưa phát huy được tối đa sức mạnh nguồn lực này để phục
vụ cho sự nghiệp phát triển đất nước.
Trong những năm gần đây, Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm đến
sự nghiệp phát triển giáo dục và đào tạo nói chung và giáo dục trẻ em tài năng
nói riêng. Phát hiện, bồi dưỡng nhân tài là một trong các nhiệm vụ trọng tâm
của giáo dục Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.( Luật giáo dục 2005)
Quá trình dạy học hướng tới việc tìm kiếm và phát hiện tài năng phải bắt
đầu từ khi trẻ còn nhỏ, ở những cấp học đầu tiên. Lứa tuổi tiểu học là thời kỳ
trẻ bộc lộ rõ nhất những tư chất của mình, do đó để tiến hành dạy học có hiệu
quả nhà giáo dục phải đặc biệt chú trọng giai đoạn này.
Nghiên cứu lý luận và thực tiễn cho thấy, hiện nay ở nước ta quá trình
dạy học trẻ em tài năng chưa thực sự đạt hiệu quả cao, thực trạng này là do
nhiều nguyên nhân mang lại: Điều kiện cơ sở vật chất, lý luận và phương
pháp dạy học dành cho trẻ em tài năng còn thiếu, các công trình nghiên cứu
khoa học về giáo dục trẻ em tài năng còn hạn chế .
Khắc phục được những khó khăn trên là một công việc khó khăn và phức
tạp đòi hỏi phải có sự nghiên cứu và đầu tư thỏa đáng về nhiều mặt. Một
trong những biện pháp tích cực đó là học tập có chọn lọc những kinh nghiệm
dạy học của các quốc gia phát triển trên thế giới đặc biệt là những quốc gia đã
thành công trong lĩnh vực này.
Để góp phần nâng cao hiệu quả của quá trình của quá trình giáo dục trẻ
tài năng nói chung và bậc tiểu học nói riêng ở nước ta dựa trên cơ sở đã học
tập kinh nghiệm của những quốc gia đã thành công về lĩnh vực này như Mỹ,
chúng tôi mạnh dạn chọn nghiên cứu đề tài: “Đặc điểm quá trình dạy học trẻ
em tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ và xu hướng vận dụng vào
Việt Nam”.
2. Mục đích nghiên cứu.
Đề tài nghiên cứu nhằm mục đích tìm hiểu những đặc điểm cơ bản của
quá trình dạy học trẻ em tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ, trên cơ sở
đó đề xuất một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học trẻ em tài năng ở
Việt Nam.
3. Đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm quá trình dạy học trẻ em tài năng trong nhà trường tiểu học ở
Mỹ.
4. Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học học sinh trong nhà trường tiểu học ở Mỹ.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu khái niệm tài năng.
- Nghiên cứu các phương pháp chuẩn đoán, tìm kiếm và phát hiện trẻ
tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ.
- Tìm hiểu những quan điểm định hướng dạy học trẻ em tài năng trong
nhà trường tiểu học của Mỹ.
- Nghiên cứu đặc điểm, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức
dạy học trẻ em tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ.
- Đề xuất một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học trẻ em tài
năng bậc tiểu học ở Việt Nam.
6. Cơ sở phương pháp luận của đề tài
Đề tài nghiên cứu dựa trên quan điểm hệ thống và quan điểm lịch sử – lôgic.
7. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài có sử dụng các phương pháp:
Phương pháp phân tích.
Phương pháp tổng hợp.
Phương pháp hệ thống hóa.
Phương pháp so sánh.
Phương pháp tổng kết kinh nghiệm .
8. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu đặc điểm quá trình dạy học trẻ em tài năng trong nhà
trường tiểu học ở Mỹ.
9. Cấu trúc của đề tài
Bao gồm:
Phần mở đầu.
Phần nội dung: Chương I + Chương II
Kết luận.
Danh mục tài liệu tham khảo
100 trang |
Chia sẻ: maiphuongtl | Lượt xem: 1897 | Lượt tải: 1
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề tài Đặc điểm quá trình dạy học trẻ em tài năng trong nhà trường tiểu học ở Mỹ và xu hướng vận dụng vào Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
n thức. Mỗi
tranh được tạo nên theo nguyên tắc tăng dần sự phức tạp và độ khó. ở những
tranh đầu tiên là những bài tập dạy học sinh tìm kiến thông tin trong sách.
Những tấm cuối cùng đòi hỏi những kỹ năng tư duy cao hơn, mà các bài tập
của các tấm trước hướng tới việc lựa chọn các kỹ năng đó.
Như vậy, việc hoàn thành các yêu cầu với các bức tranh làm bộc lộ
những năng lực chung và năng lực đặc biệt của trẻ tài năng lứa tuổi nhỏ, năng
khiếu của chúng, sở thích của chúng và có sự ảnh hưởng tích cực đến sự phát
triển của chúng. Trên thực tế nước Mỹ, những chiến lược như trên được áp
dụng vẫn còn quá ít.
Điều kiện cần thiết để thu hút các học sinh đến với các chương trình
học tập đặc biệt chính là tính hấp dẫn của nó, bởi vì các học sinh tài năng một
cách tương đối thường xuyên được đến với các giờ học đa dạng ngoài chương
trình. Như vậy, xuất hiện sự cần thiết phải nâng cao tính hấp dẫn, và đưa vào
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
73
các thành tố tưởng tượng, tạo kích thích để phát triển hứng thú của trẻ trong
lĩnh vực này hay lĩnh vực khác của tri thức.
Một nhà giáo dục học nổi tiếng của Mỹ là Vuđơ đã yêu cầu học sinh
của mình sử dụng những bức tranh đặc biệt của trò chơi sáng tạo. Trải các
tấm đó trên bàn và khi chọn một trong các tấm đó, học sinh có thể viết tất cả
những gì chúng muốn vào đó trong vòng 10 phút. Các đề tài được trẻ viết ra
vô cùng đa dạng, ví dụ "Bức thư trong chai", "Sáng kiến cuối cùng của em", "
Cuộc phiêu lưu trong vũ trụ"...v.v
Như vậy, sự quan tâm đặc biệt đến tất cả các hoạt động nhằm mở rộng
nội dung chương trình dùng để dạy trẻ tài năng lớp nhỏ, bởi vì như các nhà
giáo dục Mỹ đưa ra, chính giai đoạn này là quan trọng nhất đối với việc hình
thành cơ sở đầu tiên của nhân cách đứa trẻ. Tính hiếu động của học sinh ở lứa
tuổi nhỏ như ở tiểu học cho phép hình thành có mục đích có chủ ý liên tục
đến các hoạt động trí tuệ, cho phép đạt được thành tích: "Tính ham hiểu biết,
kiên trì, sáng tạo, và nhanh trí, sự cởi mở của trí thông minh thái độ phê phán
với xung quanh, thái độ trân trọng đối với thiên nhiên".
Phương tiện hành động để phát triển tư duy của trẻ trong trường phổ
thông Mỹ chính là việc học ngoại ngữ: "Sự đóng góp đặc thù của ngoại ngữ
trong sự phát triển năng lực người học thể hiện trước tiên ở là chỗ, khi dạy
môn học này cho trẻ, con người dường như đã nhận thức được tư duy của
mình bởi vì họ đã làm sáng tỏ các phương thức hình thành ý nghĩ nhận biết
chức năng ngôn ngữ như chức năng của phương tiện giao tiếp ". Ngoại ngữ
cho khả năng hiểu được những cái khác so với tiếng mẹ đẻ, các phương thức
biểu thị ý nghĩ, các mối liên quan giữa hình thái và ý nghĩa "Sự đóng góp
tương tự vào việc hình thành tư duy không môn học nào khác có thể làm
được". Chính vì vậy trong nội dung dạy học cho trẻ tài năng, Mỹ đặc biệt chú
trọng đến việc dạy ngoại ngữ.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
74
Việc học ngoại ngữ buộc trẻ phải chăm chú hơn trong việc biểu thị suy
nghĩ của mình chính xác khi hình thành chúng, gắn liền với việc hình thành
các kỹ năng lựa chọn từ chính xác cấu trúc và cách thể hiện chính xác để
truyền đạt ý nghĩ này hay ý nghĩ khác, gắn với sự phát triển các kỹ năng phân
tích, so sánh v v ... và trong mức độ nào đó tác động vào sự phát triển tư duy
của trẻ. Đối với trẻ tài năng ở Mỹ có thể tiến hành dạy 6 thứ tiếng khác nhau
và mỗi học sinh ít nhất phải học giỏi một ngoại ngữ, có thể giao tiếp và mô tả
những đặc điểm nổi bật của quốc gia đó thông qua chính ngôn ngữ của họ.
3. Phương pháp dạy học trẻ tài năng trong nhà trường tiểu học của Mỹ
Như vậy, trong trường tiểu học Mỹ trong phạm vi một chương trình
thống nhất với sự giúp đỡ của trình độ học tập đã được xây dựng, cũng như
các hoạt động đa dạng làm phong phú và mở rộng nội dung kiến thức trong
một chừng mực nhất định đảm bảo cho nhu cầu của trẻ tài năng trong việc
lĩnh hội những kiến thức hiện đại, sâu sắc cũng như trong việc phát triển kĩ
năng, kĩ xảo, học tập và nghiên cứu. ở đây việc giải quyết các nhiệm vụ nâng
cao hiệu quả dạy trẻ tài năng đang được tiến hành bằng con đường áp dụng
các phương pháp dạy - học có kết quả, nơi mà trung tâm của quá trình dạy
học là học sinh, tích cực nhận thức những lĩnh vực kiến thức khác nhau, nắm
vững tất cả các kĩ năng, kĩ xảo mới, phát huy năng lực sáng tạo của mình.
Các nhà nghiên cứu xếp vào các phương pháp trên gọi là ''phương pháp
nghiên cứu'', mà cơ sở của nó là sự hình thành một con người tích cực sáng
tạo, có năng lực tự nghiên cứu.
*Phát triển tối đa năng lực của trẻ tài năng nhỏ tuổi bằng phương pháp
học tập “nghiên cứu”:
Đối với trẻ tài năng việc phát triển các kĩ năng, kĩ xảo như của một nhà
nghiên cứu có ý nghĩa đặc biệt. Sự phát triển các phẩm chất của nhà nghiên
cứu được bắt đầu ở trường tiểu học Mỹ. Khi đứa trẻ thể hiện dưới bất kì dạng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
75
nào của hoạt động ''sự ham hiểu biết đặc biệt, sự khao khát được đưa nhiều
môn học vào hành động, nhận biết cấu trúc và nguyên tắc của những cấu trúc
đơn giản nhất, nghiên cứu các hiện tượng thiên nhiên và vật lí”. Những đặc
điểm này của sự phát triển tâm lý của trẻ mới đi học được các nhà giáo dục
học sử dụng một cách tích cực.
Sự phát triển tư duy trong ''hoạt động nghiên cứu'' được chú ý đặc biệt.
''Hoạt động nghiên cứu'' là một sự tự tìm tòi của học sinh cách giải quyết, nêu
vấn đề và hoàn thành tất cả các bước tiếp theo của hoạt động tìm kiếm cần
thiết để giải quyết nó.
ở giai đoạn đầu nó thường được thực hiện bên ngoài trường: Trên phố,
trong công viên, trên bãi biển...
Giáo sư Tempectơ đưa ra năm nguyên tắc tổ chức giờ học với sự
nghiên cứu như là những cơ sở học tập của trẻ tài năng. Trước hết những câu
hỏi liên quan đến việc tìm kiếm thông tin được nêu ra, cách ứng dụng thông tin,
phát hiện, giải quyết khó khăn được thực hiện. Thứ hai, hoạt động được bắt đầu từ
những quan sát đơn giản. Trẻ em học cách thu thập thông tin, hệ thống hoá thông
tin để điều chỉnh quan sát. Thứ ba, các kỹ năng giải thích bản chất và ý nghĩa của
các sự kiện, các tư tưởng với mục đích đưa ra những kết luận được kích thích.
Những khả năng có một vài kết luận theo quan điểm trên được bàn luận.
Sự đánh giá các kết luận khác nhau đã gây ra một sự đặc biệt khó khăn.
Sau khi các câu hỏi được hình thành, bước thứ tư là trẻ tiến hành thí nghiệm
để trả lời các câu hỏi đó. Khả năng tiến hành thực nghiệm có ý nghĩa đặc biệt
với trẻ tài năng. Học sinh xác định những thay đổi quan trọng, lựa chọn hình
thức biểu thị số lượng hoặc cách đo, hình thành các giả thuyết và kiểm tra
chúng, điều này là rất khó khăn đối với trẻ dưới 11 tuổi. Và cuối cùng kích
thích sự giao tiếp của trẻ tài năng với mục đích thông báo kết quả ''nghiên
cứu''.(T6)
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
76
Tất cả những điều này cho phép hình thành cơ sở của kiến thức, kỹ
năng và kỹ xảo cần thiết cho trẻ tài năng trong các mức độ học tập cao hơn
cũng như sự say mê ''hoạt động nghiên cứu''.
Trong quá trình hình thành các mục đích năng lực sáng tạo, các nhà
giáo dục đã dựa vào hệ thống các yêu cầu do các nhà tâm lý học soạn ra.
Những yêu cầu này thể hiện ở ''xây dựng bầu không khí sáng tạo, nơi khích lệ
các nghiên cứu, tính tự lập trong việc giải quyết các vấn đề, khuyến khích sự
áp dụng quan điểm vấn đề trong tổ chức mọi hoạt động, nêu vấn đề, hệ thống
các câu hỏi nếu vấn đề đặc biệt...''.
Mục đích cơ bản của giáo viên, khi phát triển năng lực sáng tạo của trẻ
là tổ chức các nhóm trẻ có những năng lực trí tuệ ngang nhau, bởi vì trong
những lớp như vậy có rất ít những nhân tố cản trở vì thế dễ tạo bầu không khí
học tập và cộng tác với nhau hơn. Một điều kiện không kém phần quan trọng
nữa đó là tính linh hoạt của chương trình, cho khả năng lựa chọn của vấn đề
nảy sinh.
*Dành sự chú ý đến các phương pháp dạy học đặc biệt, song các nhà
giáo dục học Mỹ không phủ nhận các phương pháp truyền thống dạy trẻ tài
năng. Kỹ năng người giáo viên tìm được sự kết hợp đúng đắn các phương
pháp với nhau phụ thuộc vào nội dung học tập, nhu cầu riêng của học sinh để
sử dụng các phương pháp này hay phương pháp khác, để phân loại giáo
viên... có ý nghĩa vô cùng đặc biệt. ''Bất kì một phương pháp nào có thể là
"đúng'' chỉ với một nhóm nhỏ học sinh, và điều quan trọng nhất là luôn có sự
tìm kiếm cần thiết, quan điểm sáng tạo với công việc, sẵn sàng hoàn thành
nhiều công việc khó khăn, tích cực học tập kinh nghiệm của người khác.
Nhưng nhiệm vụ quan trọng vẫn là tạo những điều kiện cần thiết nhất
cho việc học tập của trẻ tài năng trong tất cả các loại trường, đây là vấn đề
luôn thể hiện tính cấp thiết.(T4+T6)
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
77
Trong những năm gần đây một số trường học Mỹ đã xuất hiện ''các lớp
học hỗn hợp'', ở đó theo ý kiến của các nhà giáo dục học Mỹ, người ta đưa ra
những yêu cầu cao nhằm mục đích hiện thực hoá các khả năng cá nhân của
mỗi học sinh mà không căn cứ vào lứa tuổi, năng lực hay kĩ năng ngôn ngữ
của trẻ.
Việc thành lập các lớp học hỗn hợp tạo ưu việt lớn trong giáo dục, bởi
vì những học sinh lớn tuổi bảo trợ cho các học sinh nhỏ, giúp đỡ chúng đôi
khi còn dạy chúng. Tuy nhiên một số nhà bác học lại cho rằng ''Trong những
điều kiện như vậy không có những điều kiện thuận lợi đặc biệt để dạy trẻ tài
năng, mà sử dụng chúng với tư cách là những người bảo trợ đôi khi có thể dẫn
đến tiêu phí thời gian không hiệu quả''.
Có thể nói rằng việc dạy trẻ tài năng trong các trường học tiểu học thông
thường khi sử dụng các hình thức tổ chức học tập khác nhau với các phương
pháp dạy học khác nhau, khi có những giáo viên có năng lực nghề nghiệp với
trình độ chuyên môn cao, có nguyên tắc và thiết bị dạy học tương ứng sẽ mang
đến cho xã hội nhiều lợi ích hơn.
Kinh nghiệm của các trường học Mỹ chỉ ra rằng trong các trường học
Mỹ có tồn tại những chỉ thị mà giáo viên trong cả năm học phải: ''tự mình bố
trí và sắp xếp nội dung dạy và lập kế hoạch thực hiện sao cho việc sử dụng
một cách tối đa phương pháp giảng dạy mà giáo viên cho là tốt nhất, hiệu quả
nhất để đạt các mục tiêu đã đề ra".
Chủ tịch hãng xuất bản nhiều giáo trình và tài liệu học tập khác nhau
dùng cho trẻ tài năng Cetti Conbi, đưa ra kết luận rằng: "Không hề có môt
phương pháp dạy học đúng nào, không có các tài liệu học tập nào dành cho
trường phổ thông thực hành bình thường. Việc học tập gây cho bọn trẻ sự
buồn chán, không tạo cho chúng khả năng làm điều mà chúng có thể làm,
chúng dường như trở thành người thừa trong xã hội".
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
78
Bà cũng cho biết: ''Trong các trường học người ta chỉ giới thiệu cho trẻ
các sự kiện và hiện tượng mà không dạy chúng cách giải thích ý nghĩa của các
sự kiện và hiện tượng đó. Conbi nói rằng với tư cách là chủ tịch của uỷ ban
lựa chọn và tiến hành chương trình đặc biệt dạy trẻ tài năng, bà đã mở ra khả
năng tổ chức những giờ học sáng tạo, không bị giới hạn bởi việc tích luỹ
thông tin: “Chúng tôi lập ra các chương trình cho phép trẻ được thừa nhận là
trẻ tài năng, phát triển năng lực của mình với việc tự giải quyết các vấn đề
khác nhau, chúng tôi dạy chúng biết phân tích, tổng hợp và đánh giá thông
tin". (T6)
Chương trình được soạn ra bao gồm các trò chơi, đảm bảo cho việc phát
triển sự quan sát, tiếp thu, tư duy logic và sáng tạo, có định trước việc tiến hành
thực nghiệm trong các lĩnh vực khoa học chính xác và trong nghệ thuật.
"Trong danh mục của chúng tôi có 135 tên sách và chúng tôi trở thành
nhà xuất bản giáo trình cho trẻ tài năng lớn nhất thế giới ''.
Trong danh mục ta gặp những cái tên sách như:
''Sự thông thái của ngày mai'', trong đó nêu ra các đề án khác nhau, cho
phép trẻ tưởng tượng (hình dung) ra những phát minh tương lai, sáng kiến và
điều mới mẻ....
''Tuyển lựa những khả năng'', trong đó có mục tiêu phát triển trí tưởng
tượng sáng tạo.
Trò chơi ''Hãy suy nghĩ và hãy hiểu ra '' nhằm giúp học sinh học cách
phân tích, và đánh giá những gì diễn ra trên màn hình vô tuyến. Khác với các
trò chơi khác của trẻ có bán trên thị trường, sản phẩm của Conbi thúc đẩy,
khơi gợi ở trẻ tính độc lập, suy nghĩ. Bộ đồ chơi lắp ráp đặc biệt "Glopxop"
có các chi tiết với các phương án lắp ghép khác nhau, từ đó có thể lắp thành
các máy móc đa dạng hoặc các vật dụng nghệ thuật đa dạng.
Nếu so sánh trường phổ thông Mỹ với các trường phổ thông của Việt
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
79
Nam, ta thấy có một khoảng cách khác biệt về tất cả mọi mặt. Đặc biệt là về
quyền của người giáo viên trong việc lựa chọn chiến lược giảng dạy. Nếu ở
trong nền giáo dục nước ngoài có hàng trăm phương án của các chương trình
dạy học, thì ở nước ta đều thống nhất chung chương trình trong toàn quốc.
Nếu như đối với trường tiểu học Mỹ có nhiều phương án riêng về sách giáo
khoa có uy tín thì đối với chúng ta cho sách giáo khoa là duy nhất đối với nhà
giáo dục. Hiện nay số lượng sách chuyên biệt phục vụ cho dạy học học sinh
tài năng tại Việt Nam rất hiếm. Một dạng làm việc khác với trẻ tài năng là tổ
chức các giờ học trong các trung tâm thuộc các viện bảo tàng, cùng như trong
các trung tâm nghiên cứu, nơi trẻ tài năng không chỉ được phép xem xét hiện
vật, mà còn được đụng chạm đến nó, được xem các máy móc, thiết bị làm
việc như thế nào về cơ bản chúng ta chưa có điều kiện để thực hiện được.
Trong các giờ học đặc biệt với những đối tượng cũng rất đặc biệt đòi hỏi người
giáo viên phải có phương pháp dạy học phù hợp để vẫn dẫn dắt được sự tập
trung chú ý cao nhất của học sinh trước cảnh vật xung quanh dễ bị phân tán.
ở trẻ tài năng có thể có những nhu cầu đặc biệt trong các giờ học không
nhất thiết phải có trình độ cao hơn về độ khó. Học sinh có thể chỉ có tài năng
về một lĩnh vực và vì nguyên nhân nhất định có thể lạc hậu trong lĩnh vực
khác. Trong những trường hợp đó ở trong trường tiểu học người ta tiến hành
những giờ học đặc biệt để điều chỉnh, có thể được tiến hành trong phạm vi
những giờ học thường, trong nhóm của "những năng lực hỗn hợp" với sự giúp
đỡ của phương pháp học nhóm. Các giờ học cá nhân đặc biệt cần thiết đối với
những đứa trẻ chưa hoàn toàn thực hiện được năng lực trí tuệ của mình trong
hoạt động học tập.
Trong quá trình tổ chức dạy trẻ tài năng ở Mỹ, việc lựa chọn nội dung,
phương pháp và các hình thức tổ chức dạy học gắn với vai trò đặc biệt của
hiệu trưởng và những người lãnh đạo các phòng chuyên môn, bởi vì mỗi
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
80
trường học Mỹ vẫn duy trì quyền tự trị đáng kể trong quyết định nhiều vấn đề
hoạt động của mình. Thành quả dạy trẻ tài năng phụ thuộc phần nhiều vào
chính sáng kiến, tính tích cực về sự thông thạo nghề nghiệp của họ''.
Như ta đã thấy, hệ thống phân quyền lãnh đạo trở thành truyền thống ở
Mỹ, thường gây sự khác biệt nội dung dạy học trong các trường ở các khu
vực khác nhau, gây trở ngại cho việc xây dựng và ủng hộ, những quy chuẩn
giáo dục toàn liên bang, trong đó có các vấn đề dạy trẻ tài năng nhỏ tuổi.
Các nhà giáo dục Mỹ đã cho rằng các chương trình dành cho học sinh
lứa tuổi nhỏ gần có sự khác biệt về chất so với các chương trình dành cho trẻ
có năng lực bình thường.
Như vậy, khi dạy trẻ lứa tuổi nhỏ, cần chú ý những nhân tố sau:
1- Nhu cầu và sở thích của trẻ.
2- Các kế hoạch của cha mẹ trong mối quan hệ của các con cái mình và
mức độ tham gia của họ vào giáo dục.
3- Những nguyên tắc lý luận cơ bản và mục tiêu giáo dục.
4- Những phẩm chất cá nhân, vai trò và trình độ nghề nghiệp của giáo viên.
5- Xây dựng và trang bị phòng học.
6- Sự ủng hộ từ phía các nhà lãnh đạo và các tổ chức xã hội.
Từ lâu đã rõ là trẻ tài năng cần có những chương trình đặc biệt trong
học tập và các điều kiện tốt. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện rằng ''Trẻ như
thế đã đánh mất đi rất nhiều và không có thêm nữa vì không có những điều
kiện học tập phù hợp. Như vậy, gần 30% số trường thải hồi những học sinh
(vì không có năng lực, vì thành tích không tốt trong học tập, thậm trí cả vì
ngu dốt) lại là những đứa trẻ tài năng và siêu tài năng''. Các trẻ tài năng cũng
khác nhau về mức độ tài năng và cách nhận thức, cũng như các lĩnh vực sở
thích. Vì thế như đã nêu trên, các chương trình dành cho chúng cần phải được
cá nhân hoá. ''Sự khao khát được hoàn thiện năng khiếu làm việc độc lập và
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
81
nghiêm túc của những đứa trẻ này xác định những yêu cầu đối với bầu không
khí tâm lý của các giờ học và với các phương pháp học tập''. (T6)
Trong nền giáo dục Mỹ một sự quan tâm đáng kể được dành cho công tác
đào tạo các chuyên gia có chuyên môn nghiệp vụ cao làm việc với trẻ tài năng.
Các nghiên cứu cho thấy những giáo viên được đào tạo khác hẳn so với
những người chưa được học tập tương ứng. Họ sử dụng phương pháp phù hợp
với trẻ tài năng, họ đảm bảo nhiều hơn cho các học sinh khả năng làm việc
độc lâp, kích thích tốt hơn các quá trình nhận thức phức tạp (khái quát hoá,
phân tích sâu các vấn đề, đánh giá thông tin...) "những giáo viên được đào tạo
tích cực hơn trong định hướng sáng tạo, khuyến khích học sinh tiếp nhận mạo
hiểm. Trẻ tài năng đánh giá bầu không khí trong lớp của những giáo viên
được đào tạo thường là thuận lợi hơn". Có thể nói ở Việt Nam hiện nay chưa
có một trung tâm đào tạo nào tiến hành đào tạo có bài bản những giáo viên
làm việc với trẻ tài năng, chủ yếu vẫn là lựa chọn những giáo viên có năng lực
tại các trường thông thường. Điều này cũng là một trong những nguyên nhân
cơ bản giải thích cho công tác đào tạo trẻ tài năng chưa có hiệu quả ở Việt
Nam hiện nay.
Đội ngũ giáo viên làm công tác chuyên biệt này sẽ có sự đánh giá đúng
đắn thành tích của cả quá trình học tập và giáo dục tính cách của trẻ tài năng.
Người giáo viên, khi bắt tay vào làm việc theo chương trình, cần có trình độ
nghề nghiệp cao, biết tạo ra mối quan hệ hai chiều thân tình với các học sinh,
thực hiện phương pháp sáng tạo trong dạy học.
Xuất phát từ vấn đề trên nhiệm vụ đào tạo người giáo viên chuyên bồi
dưỡng trẻ tài năng được đặt ra và cần phải được giải quyết vì những đứa trẻ
có năng lực trí tuệ cao đòi hỏi ở người giáo viên của mình rất nhiều.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
82
Benzamin Blum, một người có uy tín trong các vấn đề về giáo dục đã
phân ra ba kiểu giáo viên mà công việc của họ quan trọng như nhau đối với
việc phát triển của trẻ tài năng. Đó là:
- Giáo viên biết đưa học sinh vào lĩnh vực môn học và tạo bầu không
khí lôi cuốn về tình cảm, khơi dậy lòng say mê với môn học.
- Giáo viên đặt cơ sở (nền móng) công việc và cùng học sinh luyện cho
thành thục kỹ thuật thực hiện công việc đó.
- Giáo viên biết dẫn dắt học sinh tới trình độ chuyên môn cao.(T4)
Tuy nhiên sự kết hợp trong một con người những phẩm chất đẹp đảm
bảo cho sự phát triển trong đứa trẻ tài năng về mọi mặt, chúng ta rất ít thấy.
Năm 1991. Tại Mỹ trong 21 bang áp dụng các luật của địa phương, đòi
hỏi phải có sự đào tạo đặc biệt những giáo viên làm việc với trẻ tài năng.
Không có chứng nhận về nghề nghiệp thì giáo viên không được phép dạy trẻ
tài năng.
Yêu cầu đào tạo hoàn toàn khác nhau: Nhất định phải qua từ 3 đến 18
khoá học tập. Ví dụ ở bang Philađenphia, giáo viên dạy trẻ tài năng phải có
trình độ thạc sĩ trong lĩnh vực dạy trẻ. Trong các yêu cầu bao gồm cả việc giáo
viên phải có kinh nghiệm nhất định trong dạy trẻ tài năng, phải tham gia vào
các hội nghị đặc biệt. Trong 62 trường Đại học và Cao đẳng Sư phạm và cả Đại
học Tổng hợp của Mỹ đều có các khoá đào tạo giáo viên làm công việc này.
Những đề tài của các khoá học ở các bang khác nhau gần như giống
nhau. Chủ yếu bao gồm:
-Tâm lý học trẻ tài năng (bản chất, đặc điểm, nhu cầu).
- Phát hiện học sinh có trí tuệ cao.
- Dạy kèm trẻ tài năng. (phụ đạo)
- Biên soạn (soạn thảo) kế hoạch học tập.
- Chiến lược dạy và tài liệu dạy trẻ tài năng.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
83
- Sự sáng tạo và năng lực sáng tạo.
- Lựa chọn và đánh giá chương trình dạy- học.
- Làm việc với phụ huynh học sinh.
- Các vấn đề đặc biệt của trẻ tài năng.
- Sự phát triển hiệu quả của trẻ tài năng. (T6)
Các nghiên cứu về hoạt động của giáo viên do nhà giáo dục học Mỹ
Becgơ tiến hành, cho phép xác định chức năng của giáo viên làm việc với trẻ
tài năng ''Người giáo viên có thể giúp học sinh tài năng khi cộng tác với các
giáo viên bộ môn. Họ cùng nhau thay đổi thời khoá biểu, chiến lược dạy học,
lựa chọn khả năng, mục tiêu của chương trình, cũng như hoàn chỉnh thể thức
đánh giá kiến thức".
Người giáo viên có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao có thể thành
thạo thể thức công việc trong nhóm "tài năng hỗn hợp", trong đó tất cả học
sinh đều làm việc hết năng lực của mình. Song các trường cũng còn thiếu
nhiều giáo viên chuyên môn.
Điều này có liên quan đến việc thay đổi phương pháp trong suốt quá
trình dạy- học, trong đó các chương trình học tập, khác với trước đây, được
xây dựng trên cơ sở của từng môn. Như vậy, lại xuất hiện thêm những khó
khăn, trước hết thể hiện ở sự cần thiết phải đổi ngành cho giáo viên, chuẩn bị
các tài liệu học tập và tài liệu về phương pháp bổ sung.
Việc sử dụng các chương trình của giáo viên ngày nay đã trở thành một
trong những điều kiện hiệu quả để hoàn thiện giáo dục và dạy trẻ tài năng ở
Mỹ. Người giáo viên cũng như người khuyên bảo, người tư vấn, là hình mẫu
của hành vi đối với học sinh, khi cần thiết cũng phải là nhà phê bình, nếu như
điều đó có thể giúp học sinh dễ dàng đạt được các mục tiêu đề ra. Việc nghiên
cứu cách làm việc theo chương trình của giáo viên trong các trường học Mỹ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
84
cho phép xác định rằng, việc dạy học hôm nay là một hình thức hiệu quả nhất
của giáo dục trẻ tài năng.
Kết luận:
Có thể nói chương trình dạy trẻ tài năng của Mỹ là một điển hình tiêu
biểu về hiệu quả hàng đầu, đó cũng là nguyên nhân giúp cho Mỹ trở thành
một quốc gia hùng mạnh và sở hữu hàng loạt những chuyên gia hàng đầu
trong mọi lĩnh vực như hiện nay. Trong hệ thống chương trình về đào tạo trẻ
tài năng trong các trường tiểu học ở Mỹ chúng ta thấy có sự đầu tư tích cực
nhằm tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất ngay từ khâu tìm kiếm, phát hiện đến
khâu bồi dưỡng tài năng. Qua phân tích các chương trình dạy học cho trẻ tài
năng về hình thức tổ chức dạy học, nội dung dạy học và các phương pháp dạy
học trong các trường tiểu học ở Mỹ có sự tăng nhanh hơn, hoàn chỉnh hơn,
phức tạp hơn và vượt trội về chất so với các lớp học thông thường. Hình thức
tổ chức học tập đa dạng và hướng vào phát huy cao nhất ưu điểm của học sinh
có năng lực: Học tại trung tâm bảo tàng, phòng tranh, các trung tâm nghiên
cứu... Nội dung học tập được mở rộng theo mô hình “làm phong phú” của
Renzulin phát triển theo cả “bề rộng” và “bề sâu”. Phương pháp học tập luôn
được đổi mới và đa dạng đặc biệt nhấn mạnh phương pháp “nghiên cứu” cho
những học sinh tài năng nhỏ tuổi. Các nhà giáo dục học Mỹ cũng không bỏ
qua tính ưu việt của các phương pháp dạy học truyền thống kết hợp với các
phương pháp hiện đại trong dạy học cho học sinh tài năng. Cũng cần thấy
rằng Mỹ đặc biệt chú trọng đến việc đào tạo đội ngũ chuyên gia chịu trách
nhiệm thực hiện các chương trình đặc biệt dành cho trẻ tài năng.
Tuy nhiên trong chương trình tiến hành dạy học cho trẻ tài năng ở Mỹ
không phải không có những khó khăn. Hiện nay hầu hết các chương trình đều
còn nhiều mâu thuẫn và chưa được giải quyết một cách triệt để. Các luận
điểm về lĩnh vực này của các chuyên gia còn nhiều điều chưa thống nhất. Qua
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
85
phân tích các tài liệu trong công tác dạy học học sinh tài năng của Mỹ cho
thấy quan điểm hoàn thiện nhất và được áp dụng rộng rãi nhất là mô hình học
tập của Renzulin. Chắc chắn đây vẫn còn là một vấn đề được các nhà giáo dục
hàng đầu của Mỹ tiếp tục quan tâm và nghiên cứu vì những kết quả của nó là
một vấn đề thời sự cấp thiết hiện nay không chỉ của nước Mỹ mà còn là mối
quan tâm của tất cả các quốc gia muốn phát triển nguồn lực con người để đẩy
nhanh tốc độ phát triển mọi mặt của quốc gia.
4. Một số phương hướng vận dụng trong dạy học trẻ tài năng ở bậc tiểu
học tại Việt Nam
4.1. Quan điểm về đào tạo trẻ tài năng ở Việt Nam
Việt Nam - cũng giống như các quốc gia đang phát triển khác đang
phải đối mặt với sự phát triển nhanh chóng của tất cả các mặt khoa học - kỹ
thuật và kinh tế - xã hội. Một thời kỳ đòi hỏi phải có nguồn nhân lực chất
lượng cao. Việc tìm kiếm tích cực những thanh thiếu niên có năng khiếu cao
và đào tạo họ trở thành tài năng phục vụ đất nước phải được xem như là một
vấn đề quốc sách.
Nước Việt Nam xưa kia cũng đã chú ý tuyển chọn và đào tạo tài năng và
có những chính sách sử dụng người tài độc đáo. Văn Miếu - Quốc Tử Giám
chính là một nơi đào tạo tài năng của xã hội cũ còn lưu lại đến ngày nay.
Từ khi giành được độc lập từ tay thực dân Pháp cho đến nay Đảng,
Chính phủ và Hồ Chủ Tịch đã quan tâm đến việc đào tạo tài năng cho đất
nước. Sự quan tâm đó thể hiện trong các văn bản chỉ thị, nghị quyết của
Trung ương Đảng và Chính phủ:
- “ý kiến của hội đồng giáo dục Trung ương” năm 1950 của đồng chí
Trường Chinh có viết: “Nên phát huy năng khiếu và sáng kiến của học sinh”.
- Sau khi khai thông biên giới với Trung Quốc, chính phủ kháng chiến
đã gửi nhiều thanh thiếu niên sang học tập ở Trung Quốc (Liên Xô cũ). Một
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
86
số thanh thiếu niên này đã trở thành những người tài phục vụ trong mọi ngành
của đất nước.
- Năm 1965, Chính phủ đã cho phép Bộ Giáo dục mở các lớp toán đặc
biệt ở trường Đại học Tổng hợp Hà nội, Đại học sư phạm Hà nội… Từ đó học
sinh Việt Nam đã tham gia các kỳ Ôlimpic quốc tế về toán và năm nào cũng
đoạt giải cao.
- Nghị quyết số 14/NQTW (11-1-1979), nghị quyết của ủy ban thường
vụ Quốc hội (điều 7, điều 9, điều 10) và Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam (điều 66, điều 72) đã trực tiếp đề cập đến việc củng cố và
phát triển các trường đào tạo tài năng trẻ em.
- Hội nghị lần thứ 4 BCH TW khóa VII ( tháng 1/1993) đã ra nghị
quyết về: “Tiếp tục đổi mới sự nghiệp giáo dục và đào tạo”, nêu rõ quan
điểm chỉ đạo của Đảng, trong đó có quan điểm thứ hai trực tiếp đề cập đến
việc “ nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”.
- Nghị quyết đại hội IX của Đảng khẳng định: “Con đường CNH - HĐH
của nước ta cần và có thể rút ngắn thời gian so với các nước đi trước, vừa có
những bước tuần tự, vừa có bước nhảy vọt”. Đảng cũng đã xác định: “ Bước nhảy
vọt của công nghệ, bước nhảy vọt về dân trí, nhân lực, nhân tài cùng với cơ sở vật
chất cần thiết được tạo nên bởi một trong những yếu tố quyết định là giáo dục và
đào tạo”.
- Trong phần thứ 2 của Văn kiện hội nghị lần thứ IX BCH TW khóa IX
(về phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp tập trung thực hiện từ nay
đến Đại hội X của Đảng) có viết: “Bộ Chính trị ra nghị quyết về công tác quy
hoạch cán bộ, trong đó cần nhấn mạnh việc phát hiện, tuyển chọn, đào tạo bồi
dưỡng và sử dụng tài năng”.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
87
Đầu năm 2004, Chính phủ đã cho triển khai dự án nhà nước: “Thí
điểm đào tạo nguồn nhân lực tài năng phục vụ CNH - HĐH đất nước” do Đại
học Quốc gia Hà Nội chủ trì dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Chính phủ.
Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác đào tạo tài năng ở nước ta đã
được chú ý song chương trình đào tạo trẻ tài năng hiện nay vẫn còn đang
trong tình trạng “kém hiệu quả”, chương trình này đã được tiến hành rất
nhiều năm song cho đến nay không có dấu hiệu cho thấy những kết quả nổi
bật của nó. Thực tế công tác tìm kiếm và phát hiện tài năng hiện nay của Việt
Nam mới chỉ bó hẹp trong phạm vi của năng lực học tập vượt trội và tài năng
của một số lĩnh vực nghệ thuật, thể thao. Trong nhiều các cuộc thi tầm cỡ
quốc tế những tài năng Việt Nam đã toả sáng nhưng rất nhiều trong số những
tài năng đó sau đó họ hoàn toàn bị rơi vào quên lãng và không được tiếp tục
phát triển nên dần thui chột. Hạn chế của chúng ta chính là khâu phát hiện,
bồi dưỡng và xa hơn là sử dụng nhân tài.
Hiện nay phần lớn các tỉnh đã có trường chuyên (năng khiếu) ở bậc
phổ thông trung học nhưng giáo dục tiểu học nước ta hiện nay vẫn chưa có hệ
thống trường lớp đào tạo tài năng chuyên biệt. Về mặt tổ chức Bộ giáo dục và
đào tạo nước ta vẫn chưa có cơ quan chức năng riêng để theo dõi chỉ đạo trực
tiếp loại hình trường này. Các công trình nghiên cứu khoa học về vấn đề tài
năng còn rất hạn chế đây cũng là một trong những nguyên nhân làm chậm trễ
việc lập cơ quan quản lý các trường đào tạo tài năng và của tình trạng chưa
thống nhất cách gọi tên trường đào tạo tài năng ở tất cả các bậc học. Cũng
chính vì vậy hiện chúng ta chưa có cách tuyển sinh hợp lý, khoa học, khách
quan và công bằng cũng như chưa có cách đào tạo và sắp xếp giáo viên của
loại hình trường này nhất là chưa có cách lựa chọn nội dung và phương pháp
giảng dạy, đào tạo tài năng ở các cơ sở giáo dục nước ta.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
88
Trong các nhà trường sư phạm trên toàn quốc hiện nay chưa đưa nội
dung và phương pháp dạy trẻ tài năng vào trong chương trình giảng dạy cho
sinh viên. Đây cũng là một mặt hạn chế của giáo viên trong công tác đào tạo
tài năng tại các trường tiểu học khi chưa được tiếp cận với tri thức cơ bản về
lĩnh vực đào tạo đặc biệt này.
Qua việc nghiên cứu những đặc điểm dạy học của quốc gia hàng đầu
trong phát hiện và bồi dưỡng tài năng trên thế giới là Mỹ, chúng tôi thầy cần
có sự định hướng một cách cơ bản lý luận của công tác đào tạo tài năng, quan
điểm thống nhất của các lực lượng giáo dục và các tổ chức xã hội trong quá
trình tiến hành hoạt động bồi dưỡng tài năng đặc biệt là tại các trường tiểu học.
4.2. Một số phương pháp vận dụng trong công tác nhận dạng, tìm kiếm và
phát hiện tài năng trẻ em ở bậc tiểu học tại Việt Nam
Lựa chọn trẻ em tài năng ở bậc tiểu học là một công việc phức tạp do
trẻ mới chỉ sống trong một thời gian ngắn, hành vi của trẻ ít bền vững và ổn
định. Do vậy để đánh giá chính xác và có độ tin cậy nhằm phục vụ cho việc
tuyển chọn vào các trường để đào tạo đòi hỏi phải có sự đầu tư công phu, tỉnh
táo và sáng suốt của nhà giáo dục và của các đơn vị trường tổ chức tìm kiếm
tuyển chọn tài năng.
Để có thể phát hiện và kịp thời nhận dạng tài năng chính xác, các lực
lượng giáo dục tại Việt Nam cần xây dựng một bộ tiêu chí của việc lựa chọn,
xây dựng được quy trình chuẩn của việc lựa chọn. Dựa trên việc phân tích
những kinh nghiệm trong công tác tuyển chọn trẻ em tài năng ở Mỹ chúng tôi
đưa ra kế hoạch tuyển chọn và những tiêu chí tuyển chọn như sau:
+ Kế hoạch tuyển chọn trẻ tài năng:
Xác định lĩnh vực năng khiếu cần nhận dạng
Lựa chọn, xây dựng tiêu chí (chỉ báo) phù hợp với năng khiếu cần tìm kiếm.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
89
Lựa chọn bộ công cụ đặc biệt chuyên dụng để đo đạc, nhận dạng tài
năng dựa vào các tiêu chí và thông tin cụ thể.
Lắp ghép thông tin, xử lý kết quả thu được để phân loại tài năng vào
các lớp phù hợp.
+ Các chỉ báo quan trọng để tuyển chọn trẻ em có năng khiếu cao:
Một là: Thành tích trường học hoặc chỉ số thông minh IQ:
- Chỉ số thông minh
- Thành tích hiện tại trong môn học yêu thích
- Các năng lực học tập nói chung hoặc các năng lực giải quyết vấn đề
- Động cơ học tập, hoạt động.
Hai là: Tính sáng tạo
Ba là: Động cơ thành tích
- Hứng thú lâu dài của trẻ với một hoạt động chuyên biệt
- Tính sẵn sàng cống hiến cho hoạt động đó trong thời gian rỗi
- Tính tích cực với hoạt động chuyên biệt.
Bốn là: Năng lực xã hội và trí tuệ cảm xúc
Năm là: Dấu hiệu của năng khiếu trong các lĩnh vực: Âm nhạc, nghệ
thuật tạo hình và nghệ thuật biểu diễn.
+ Các nguồn thu thập thông tin về học sinh tài năng của bậc tiểu học:
Một là: Quan sát hoạt động của học sinh trong nhà trường.
Hai là: Nhận dạng năng khiếu cao dựa vào điểm số học tập.
Ba là: Lấy ý kiến tiến cử của giáo viên.
Bốn là: Nhận dạng năng khiếu qua các kỳ thi vào.
Năm là: Nhận dạng năng khiếu qua các kỳ thi Ôlimpic
Sáu là: Nhận dạng căn cứ vào sản phẩm hoạt động của học sinh.
Bảy là: Nguồn thông tin từ cha mẹ về năng khiếu của trẻ
Tám là: Lấy ý kiến của nhóm bạn thân.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
90
Chín là: Lấy ý kiến từ chính bản thân học sinh
Mười là: Lấy ý kiến của người lớn trong cộng đồng.
4.3. Một số hướng vận dụng cơ bản trong việc xây dựng nội dung dạy học,
lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy học cho trẻ tài năng trong
nhà trường tiểu học
+ Nội dung dạy học cho trẻ tài năng trong nhà trường tiểu học ở Việt Nam
Nội dung dạy học là một trong những yếu tố nền tảng quyết định đến
chất lượng của công tác đào tạo tài năng. Việc lựa chọn cho học sinh tài năng
những kiến thức phù hợp là một công việc khó khăn đòi hỏi sự đầu tư nghiêm
túc của các nhà giáo giàu kinh nghiệm. Việc xây dựng nội dung dạy học cho
trẻ tài năng trong trường tiểu học tại Việt Nam cần chú ý một số những điểm
chính sau:
Một là: Tiếp tục chuẩn hóa nội dung kiến thức chuẩn mà trẻ ở bậc tiểu
học cần đạt được để tạo cơ sở nền tảng cho việc phát triển và mở rộng nội
dung giành cho dạy học trẻ tài năng.
Hai là: Phát triển nội dung dạy học cho học sinh tài năng theo hướng
tăng độ khó và mở rộng phạm vi kiến thức trong tất cả các môn học so với
chương trình chuẩn.
Ba là: Tăng cường đầu tư trang bị tri thức công cụ cho học sinh tiểu học
về ngoại ngữ, tin học.
Bốn là: Đưa vào giảng dạy những nội dung gắn với đời sống thực tiễn,
giúp trẻ phát triển đặc biệt khả năng nhận thức về môi trường sống và thế giới
xung quanh ở mức độ phức tạp hơn.
Năm là: Nội dung giảng dạy phải thực sự lôi cuốn và phù hợp với sở
thích của trẻ lứa tuổi này.
+ Hình thức tổ chức và một vài biện pháp dạy học cụ thể trong hoạt
động dạy học cho học sinh tài năng vận dụng tại Việt Nam:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
91
Trẻ em lứa tuổi tiểu học bộc lộ rất rõ nét năng khiếu tự nhiên, song để
giúp trẻ phát triển các năng khiếu thành tài năng đòi hỏi vai trò to lớn của
người thầy giáo thông qua phương pháp giảng dạy của mình. Đối với học sinh
tài năng ở bậc tiểu học, phương pháp của người thầy và hình thức tổ chức dạy
học có nhiều điểm đặc biệt.
Hoạt động với học sinh như người giúp đỡ, hỗ trợ, giúp học sinh làm
sáng tỏ tri thức chứ không đơn thuần là người truyền đạt thông tin hay phổ
biến kinh nghiệm rèn luyện kỹ năng.
Tiến hành thực hiện các phương pháp dạy học như khám phá, thảo
luận, hoạt động theo nhóm, nhập vai, nghiên cứu cá nhân…
Luôn tìm cách đặt ra những nhiệm vụ có tính thử thách, tạo ra được
những tình huống có vấn đề mà muốn giải quyết chúng học sinh phải tìm
hiểu, đánh giá và phê phán một cách tỉ mỉ những tri thức hiện thời.
Những bài giảng, hướng dẫn luôn gợi mở ý kiến mới và làm nảy sinh
những câu hỏi mới ở học sinh năng tài năng.
Đối với học sinh tiểu học có năng khiếu cao cần tiến hành sử dụng
nhiều các phương pháp trực quan như biểu diễn thí nghiệm, trình diễn … tạo
cơ hội để học sinh giải quyết vấn đề đặt ra với những phương án mở.
Khuyến khích kỹ năng học và đề cao phương pháp tự học, tự nghiên cứu.
Động viên, kích thích tính tò mò phát hiện và tinh thần học hỏi không
ngừng của học sinh, đồng thời coi trọng tính trung thực khách quan trong
quan sát thực tiễn.
Một trong những biện pháp cụ thể có thể áp dụng hiệu quả trong dạy
học học sinh tài năng:
1. Biện pháp cá nhân hóa và phân hóa thành nhóm trong nội bộ lớp học.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
92
2. Biện pháp tăng tốc: Đây là biện pháp tăng tốc độ và nhịp độ làm việc
của học sinh có năng khiếu cao. Nó thể hiện ở một số cách làm khác nhau và
dựa trên các địa phương cụ thể có thể lựa chọn phương thức phù hợp:
Cho trẻ có năng khiếu cao đến trường sớm trước tuổi học đường quy định.
Cho trẻ tài năng học vượt một lớp so với bạn cùng lứa.
Cho trẻ tài năng học nhanh toàn bộ nội dung chương trình dành cho
một lớp và rút ngắn thời gian ở trường tiểu học để lên trung học cơ sở.
3. Biện pháp “cố vấn” thay thế giáo viên một cách linh hoạt:
Cố vấn có thể là giáo viên rất có uy tín đối với học sinh tài năng hoặc
giảng viên đại học nghiên cứu chuyên sâu về giáo dục trẻ tài năng. Người cố
vấn có thể dạy một hoặc một vài tiết hay đơn thuần là nói chuyện với học sinh
tài năng về các vấn đề mà các em quan tâm nhiều nhất.
4. Biện pháp giảng dạy cho từng nhóm riêng của trẻ có năng khiếu cao.
Đây là hình thức trong một hoặc vài ngày cố định trong tuần, trẻ sẽ
được học tập theo các môn yêu thích riêng biệt do các em lựa chọn.
5. Biện pháp tổ chức các lớp đặc biệt dành cho học sinh tài năng:
Tại các lớp này có thể tăng thêm thời lượng giảng bài và tăng thêm
dung lượng tri thức cho học sinh có tài năng. Cũng có thể đưa các phương
pháp dạy học mới vào các lớp đặc biệt này.
6. Tổ chức dạy học cho trẻ tại các bảo tàng, trung tâm triển lãm, các
xưởng sản xuất, nhà máy..v..v dưới hình thức tham quan và viết thu hoạch.
7. Tổ chức các trại hè gắn hoạt động vui chơi của trẻ tài năng của các
trường với các yêu cầu về bài học của các môn học liên quan. Giúp trẻ tự
khám phá thế giới và giải đáp vấn đề của giáo viên đặt ra.
+ Yêu cầu đối với giáo viên dạy trẻ tài năng trong nhà trường tiểu học:
Theo các nhà tài năng học người thầy là nhân vật không thể thiếu trong
công tác bồi dưỡng và đào tạo tài năng. Đặc biệt đối với trẻ tài năng ở lứa tuổi
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
93
tiểu học thì vai trò của người thầy càng được thể hiện rõ rệt. Làm sao khơi gợi
và phát triển được hứng thú của trẻ và dẫn dắt trẻ đến với tri thức ở học sinh
tiểu học thông thường đã là vô cùng khó khăn, song đối với trẻ tài năng lứa
tuổi này đòi hỏi người thầy phải là người thực sự có kinh nghiệm trong dạy
học trẻ tài năng. Thầy giáo phải nắm được những đặc điểm và những thuộc
tính nhân cách của người tài năng, phải nắm bắt được nhu cầu và hứng thú trí
tuệ cao của trẻ, tính nhạy cảm, trí tưởng tượng bay bổng, năng lực làm việc
thành công trong thời gian nhất định và năng lực của trẻ trong việc cộng tác
với các bạn. Chính vì vậy người thầy giáo làm công tác bồi dưỡng tài năng
cho trẻ tuổi tiểu học cần phải có những năng lực sau:
- Biết giáo dục nhu cầu và hứng thú trí tuệ của trẻ.
- Biết khuyến khích học sinh trong học tập và trong các hoạt động.
- Hình thành được cảm xúc và trí tưởng tượng bay bổng để trẻ xây
dựng và nuôi dưỡng những ước mơ.
- Biết giáo dục tính kiên nhẫn và ham muốn hoạt động tinh thần như
học tập hay nghiên cứu về thế giới xung quanh.
- Biết giáo dục năng lực cộng tác cho học sinh.
- Biết tổ chức những yêu cầu tăng dần lôi cuốn học sinh tài năng đến
với những tri thức mới và phức tạp hơn.
Để làm tốt vai trò của mình người thầy giáo đào tạo tài năng ở bậc tiểu
học cần có những đặc điểm tính cách cơ bản sau:
- Thành thục trong chuyên môn, luôn cập nhật thông tin và tri thức mới.
- Tự tin, linh hoạt, sáng tạo nhiệt tình trong cách giải quyết mọi vấn đề.
Dám chịu trách nhiệm và biết chấp nhận rủi ro trong công việc.
- Thông cảm với những cá tính, đôi khi lập dị của học sinh tài năng,
không thành kiến hay trách phạt chúng vì những nét tính cách đặc biệt đó.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
94
- Ý thức được trách nhiệm của bản thân trong việc ươm mầm những tài
năng và nhận thức được vai trò quan trọng của việc đào tạo trẻ tài năng ở bậc
đầu tiên trong nhà trường tiểu học.
Để trang bị cho các thầy cô giáo những kỹ năng trên trong nhà trường
sư phạm cần đưa lý luận giáo dục trẻ tài năng vào giảng dạy. Trong các
trường tiểu học cần có kế hoạch tăng cường bồi dưỡng, mở các lớp tập huấn
dạy trẻ tài năng cho giáo viên giúp họ thực hiện tốt hơn nữa nhiệm vụ của
mình. Bởi để thực hiện tốt nhiệm vụ giảng dạy đặc biệt này, thầy cô giáo bên
cạnh kinh nghiệm còn cần phải được trang bị một hệ thống tri thức cơ bản và
được cập nhật thường xuyên những thành tựu giáo dục tài năng trên thế giới để
điều chỉnh hoạt động dạy học của mình ngày càng nâng cao hiệu quả rõ rệt hơn.
KẾT LUẬN:
Cho đến nay công tác dạy học cho trẻ tài năng trong nhà trường tiểu
học tại Việt Nam vần chưa có được kết quả mong muốn. Thực trạng này có
nhiều nguyên nhân:
Thứ nhất là do chúng ta chưa có được hệ thống lý luận cơ bản về dạy
học trẻ tài năng và công tác đào tạo bồi dưỡng tài năng.
Thứ hai do chúng ta chưa đầu tư thỏa đáng cho công tác tìm kiếm và
phát triển nguồn lực tài năng. Chúng ta mới chỉ đào tạo “gà nòi” trong các
lĩnh vực nhất định chính vì vậy đang bỏ sót một nguồn lực tài năng lớn.
Thứ ba chúng ta chưa có được đội ngũ các chuyên gia đào tạo tài năng
được đào tạo cơ bản trong các trường.
Trong công cuộc đi lên xây dựng đất nước giàu mạnh nguồn lực lao
động đặc biệt là nguồn nhân lực lao động chất lượng cao giữ vai trò quyết
định. Chính vì vậy nguồn lực tài năng cần phải được phát hiện kịp thời và đào
tạo ngay từ bậc tiểu học, tạo sự định hướng từ những năm đầu tiên để những
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
95
tài năng thực sự được tỏa sáng và trở thành nguồn nhân lực phục vụ đắc lực
cho sự nghiệp chung của đất nước.
Nhận thức được vai trò quan trọng của nguồn nhân lực tài năng, Đảng
và Nhà nước ta đang có những chính sách và chương trình hành động cụ thể
cho thấy những bước chuyển mình rõ rệt trong công tác đào tạo tài năng.
Trong giai đoạn sắp tới với sự quan tâm đầu tư của Đảng và Nhà nước
trực tiếp là Bộ giáo dục và các lực lượng giáo dục, công tác đào tạo tài năng
nói chung và đào tạo tài năng ở bậc tiểu học nói riêng sẽ có những bước
chuyển biến mới và chúng ta có quyền hy vọng trong tương lai Việt Nam sẽ
có một nguồn nhân lực tài năng dồi dào trong mọi lĩnh vực hoạt động góp
phần vào sự nghiệp phát triển đất nước đưa đất nước ta thực sự trở thành một
nước công nghiệp phát triển sánh vai với các cường quốc năm châu.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
96
KẾT LUẬN CHUNG
Có thể nói Mỹ là một quốc gia hàng đầu về lĩnh vực sử dụng và đào tạo
người tài. Qua các tài liệu nghiên cứu cho thấy với các chính sách đầu tư tích
cực cho dạy học và giáo dục trẻ tài năng cùng với các cách thức và phương
pháp đào tạo hợp lý đã đem lại cho nước Mỹ một nguồn lực lao động chất
lượng bậc nhất trên thế giới.Việc dạy học trẻ em tài năng của nước Mỹ dựa
trên cơ sở áp dụng các hình thức và phương pháp đa dạng hóa để phân loại
như một phương tiện tạo điều kiện thuận lợi để trẻ với các tư chất trí tuệ khác
nhau phát triển.
Công tác phân loại dạy học theo trình độ ở Mỹ tạo cơ sở cải cách triệt để
các trường học, cho phép nâng cao hiệu quả của việc dạy học. Việc dạy học
theo hình thức này có tính đến nhu cầu nhận thức của học sinh tài năng.
Nguyên tắc cơ bản để phân loại học sinh tài năng ở Mỹ là tạo cho học sinh có
khả năng nghiên cứu rộng và sâu các ý tưởng cơ bản, các vấn đề và đề tài chủ
yếu; tạo cho học sinh khả năng ứng dụng các kỹ năng, kỹ xảo vào hoạt động; tư
duy hiệu quả; tạo ra khả năng tự điều khiển quá trình học tập của học sinh…
Nội dung dạy học được cấu trúc phù hợp với những luận điểm cơ bản
của chương trình mới theo trình độ mà học sinh có thể đạt tới tùy vào thành
tích và khả năng của trẻ, trẻ tài năng có thể đạt tới trình độ cao nhất. Hình
thức và phương pháp dạy học cá nhân hóa và phân hóa trong các lớp cơ động,
các nhóm hỗn hợp, các hình thức tham quan, dã ngoại, học ngoài môi
trường…tạo điều kiện cho việc dạy trẻ ở các năng lực khác nhau phát huy cao
nhất khả năng của mình đồng thời khơi gợi được ở trẻ tài năng hứng thú và
niềm đam mê đặc biệt với một bộ môn, một chủ đề nhất định.
Để có thể dạy học học sinh tài năng có hiệu quả giáo dục ở các trường
Tiểu học của Mỹ có sự đầu tư đặc biệt về đội ngũ giáo viên. Các nhà giáo dục
học Mỹ đã chỉ rõ các tiêu chí cần thiết của giáo viên làm công tác giáo dục
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
97
chuyên biệt này. Tuy ở mỗi bang của Mỹ có những tiêu chí khác nhau song
tựu chung đều thể hiện yêu cầu cao về năng lực đối với lực lượng giáo viên
đào tạo tài năng.
Kinh nghiệm của trường tiểu học Mỹ chỉ ra rằng sự phát triển thành
công của trẻ tài năng được đảm bảo trước hết bởi sự thay đổi chất lượng học
tập của trẻ, điều quan trọng nhất là người giáo viên phải giúp cho trẻ tư duy
hiệu quả.
Giải quyết vấn đề này ở trình độ lý luận dạy học đòi hỏi các nhà giáo
dục Mỹ phải xây dựng được một hệ thống lý thuyết chung có tính tổng thể.
Quan trọng nhất là hệ thống khái niệm về tài năng và các quan điểm về
phương pháp với việc dạy và phát triển của trẻ tài năng.
Trong quá trình tìm kiếm và phát triển tài năng nước Mỹ cũng còn gặp
nhiều khó khăn do hệ thống các quan điểm còn chưa thống nhất, hoạt động
dạy học trẻ tài năng bao gồm nhiều vấn đề phức tạp ngay từ khâu phát hiện,
phân loại và đào tạo tài năng.
Sự phân tích lịch sử và các khuynh hướng hiện đại trong sự phát triển
nền giáo dục phổ thông ở Mỹ đã chỉ ra rằng: Các tiêu chí lựa chọn tài năng
trong thực tế thường bị đánh lộn bởi các tiêu chí xã hội. Cho đến nay vẫn
chưa có sự giải quyết rõ ràng minh bạch nhiều vấn đề cụ thể:
Có cần phải tách riêng trẻ tài năng trong quá trình dạy - học hay không?
Có cần phải dành cho trẻ em tài năng những nội dung phong phú hơn chương
trình so với các lớp học thường? Con đường nào hiệu quả hơn tăng nhanh
cường độ tiếp thu của chương trình bình thường hay đưa ra những chương
trình phong phú hơn? Làm thế nào để tương ứng giữa yêu cầu trình độ tài
năng của trẻ với những đặc điểm tâm sinh lý của trẻ? Mối tương quan giữa
chương trình chung dành cho mọi trẻ tiểu học với chương trình riêng đào tạo
trẻ tài năng?... Giải quyết các vấn đề trên cũng như các vấn đề phức tạp diễn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
98
ra trong dạy trẻ tài năng yêu cầu các nhà giáo dục học Mỹ phải tiếp tục nghiên
cứu về cả lý thuyết và thực nghiệm của các chương trình giáo dục khác nhau.
Công tác đào tạo tài năng nói chung và ở các trường tiểu học tại Việt
Nam nói riêng còn nhiều hạn chế. Công tác này được tiến hành nhiều năm
song trên thực tế kết quả thu được chưa cao. Làm thế nào để phát huy tài năng
trẻ Việt Nam đang là một vấn đề thu hút sự quan tâm của các lực lượng trong
xã hội.
Dựa trên cơ sở nghiên cứu đặc điểm của quá trình dạy học trẻ tài năng
trong nhà trường tiểu học ở Mỹ chúng tôi rút ra được một số biện pháp để góp
phần hoàn thiện hơn cho công tác dạy học trẻ tài năng trong các trường tiểu
học tại Việt Nam đang là một vấn đề còn nhiều tồn tại. Để có thể thực hiện tốt
hơn nhiệm vụ đào tạo tài năng của mình chúng ta cần:
Có sự đầu tư nghiên cứu để hoàn thiện hệ thống lý luận về trẻ tài năng
và đào tạo trẻ tài năng. Bộ giáo dục và đào tạo cần có cơ quan chuyên môn
phụ trách về lĩnh vực đào tạo tài năng.
Xây dựng được kế hoạch tuyển chọn tài năng và bộ tiêu chí cụ thể để
lấy đó làm căn cứ để tuyển chọn và phát hiện tài năng.
Hoàn chỉnh nội dung chương trình chuẩn của bậc tiểu học để dựa trên
cơ sở đó nâng cao chương trình đào tạo trẻ tài năng nhưng vẫn đảm bảo được
các yêu cầu cơ bản.
Xây dựng nội dung dạy học trẻ tài năng vừa đa dạng, vừa gắn liền với
thực tiễn đời sống, tăng cường tri thức công cụ cho học sinh tài năng ngay từ
bậc tiểu học
áp dụng các biện pháp dạy học cá nhân hóa, tăng tốc, phân hóa trong
dạy học trẻ tài năng ở các trình độ trí tuệ khác nhau.
Có sự đầu tư cho việc phát triển đội ngũ giáo viên làm công tác đào tạo
tài năng qua việc đưa chương trình dạy trẻ tài năng trong chương trình đào tạo
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
99
của các trường sư phạm, tăng cường tập huấn cập nhật kiến thức mới cho giáo
viên đang tham gia dạy các trường tiểu học, các lớp tài năng tại Việt nam
Đội ngũ người lao động của mỗi quốc gia là lực lượng tinh túy, là cơ sở
đảm bảo vững chắc cho sự phát triển của một đất nước. Trong bất kỳ một giai
đoạn lịch sử nào hay trong một chế độ xã hội nào người tài luôn là lực lượng
được quan tâm bồi dưỡng. Cũng như các quốc gia trên thế giới, Việt nam
đang hướng đến việc xây dựng một đội ngũ lao động chất lượng cao, Đảng và
Nhà nước ta đang có sự quan tâm đầu tư và chúng ta có quyền hy vọng vào
một đội ngũ người trẻ tài năng góp phần đưa đất nước ta lên một vị thế mới so
với các nước trong khu vực và trên thế giới.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
100
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Chiến lược phát triển giáo dục 2001 - 2010 - NXB Giáo dục 2000
2. Chiến lược phát triển giáo dục 2010 - 2020 - NXB Giáo dục 2006
3. Gia đình, nhà trường với việc phát hiện, tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng
và đãi ngộ người tài - PGS . TS Nguyễn Huy Tú. NXB Giáo dục - 1996.
4. Giáo dục học hiện đại - Thái Duy Tuyên NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội
2001.
5. Giáo dục Việt Nam đầu thế kỷ XXI - Nguyễn Hữu Châu. NXB Giáo dục
2007.
6. Luật giáo dục năm 2005 - NXB Tư pháp 2005.
7. Một số luận án tiến sĩ về đề tài trẻ tài năng.
8. Tài năng, quan niệm, nhận dạng và đào tạo - PGS.TS Nguyễn Huy Tú.
NXB Giáo dục - 2005
9. Tạp chí khoa học giáo dục.
10. Tài liệu từ Internet: Cha mẹ tài năng, IQ, giáo dục gia đình…
11. Trắc nghiệm dành cho bé yêu - Multiple intelligencs. NXB Lao động
2007 do tác giả Hà Thương biên soạn
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 1LV08_SPNguyenThiNgoc.PDF