Đề tài Đánh giá hiệu quả sử dụng các công cụ chính sách tiền tệ của Ngân hàng nhà nước Việt Nam thập kỷ 90 và những năm đầu thế kỉ 21

doanh, nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp cÇn Ýt lao ®éng h¬n, lµm cho møc s¶n l­îng gi¶m, t¨ng tr­ëng kinh tÕ chËm l¹i. Qua sù ph©n tÝch trªn ta thÊy gi÷a viÖc t¨ng gi¶m l­äng tiÒn cung øng vµ viÖc t¨ng tr­ëng kinh tÕ cã mèi quan hÖ biÖn chøng. V× vËy NHTW cÇn b»ng mäi ph­ong thøc ®Ó huy ®éng hÇu hÕt cac nguån vèn t¹m thêi nhµn rçi trong n­íc vµ vay n­íc ngoµi ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu t¨ng tr­ëng kinh tÕ hµng n¨m 9-10 %. 1.1.2.4. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c môc tiªu. Trong dµi h¹n ®­êng cong PhilÝp trë lªn th¼ng ®øng ngô ý r»ng c¸c môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, hç trî vµ thóc ®Èy nhau. §iÒu nµy cho thÊy r»ng trong qu¸ tr×nh thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ kh«ng thÓ tuyÖt ®èi ho¸ môc tiªu nµo, kh«ng thÓ gi¶i quyÕt c¸c môc tiªu ®éc lËp. Tuy nhiªn trong ng¾n h¹n h×nh d¹ng cña ®­êng cong PhilÝp thÓ hiÖn sÏ m©u thuÉn gi÷a æn ®Þnh gi¸ c¶, t¨ng tr­ëng vµ thÊt nghiÖp: ViÖc gi¶m tû lÖ l¹m ph¸t ®ång nghÜa víi viÖc thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch tiÒn tÖ th¾t chÆt, l·i suÊt t¨ng, lµm gi¶m c¸c nh©n tè cÊu thµnh tæng cÇu do ®ã ¶nh h­ëng ®Õn tæng cÇu cña nÒn kinh tÕ. V× thÕ thÊt nghiÖp cã xu h­ãng t¨ng lªn. MÆt kh¸c, viÖc duy tr× mét tû lÖ thÊt nghiÖp thÊp th­êng kÐo theo chÝnh s¸ch tiÒn tÖ më réng vµ sù t¨ng gi¸. B»ng viÖc h¹ gi¸ ®ång b¶n tÖ c¸c nghµnh c«ng nghiÖp xuÊt khÈu cã kh¶ n¨ng më réng. Tû lÖ thÊt nghiÖp v× thÕ gi¶m kÌm theo sù t¨ng lªn cña møc gi¸ chung. Cho ®Õn nay vÉn tån t¹i nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ c¸ch xö lÝ m©u thuÉn trªn: Cã quan ®iÓm cho r»ng, cÇn chÊp nhËn mét tØ lÖ l¹m ph¸t võa ph¶i, tøc lµ l¹m ph¸t ë møc mét con sè ®Ó ®¹t ®­îc møc ®é t¨ng tr­ëng võa ph¶i vµ mét tØ lÖ thÊt nghiÖp cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. Trong khi ®ã mét sè nhµ kinh tÕ häc cho r»ng cÇn ph¶i ®­a môc tiªu chèng l¹m ph¸t lªn hµng ®Çu. Riªng ®èi víi NHTW th× trong ng¾n h¹n NHTW kh«ng thÓ ®¹t ®­îc tÊt c¶ môc tiªu trªn. PhÇn lín NHTW c¸c n­ícc cã sù æn ®Þnh gi¸ c¶ lµ môc tiªu chñ yÕu vµ dµi h¹n cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Nh­ng trong ng¾n h¹n, ®«i khi hä ph¶i tõ bá môc tiªu chñ yÕu ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp cao, ®ét ngét hoÆc c¸c ¶nh h­ëng cña c¸c có sèc cung ®èi víi s¶n l­îng. NHTW ®­îc coi lµ cã quyÒn lùc lµm viÖc nµy v× nã n¾m trong tay c¸c c«ng cô ®iÒu chØnh l­îng tiÒn cung øng. Cã thÓ nãi NHTW theo ®uæi mét môc tiªu trong dµi h¹n vµ ®a môc tiªu trong ng¾n h¹n. §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu nµy, NHTW cÇn sö dông vµ ®iÒu hµnh CSTT mét c¸ch linh ho¹t vµ cã hiÖu qu¶, phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ. 1.1.3. C«ng cô cña CSTT. Trong ph¹m vi bµi viÕt, chØ nghiªn cøu ba c«ng cô chÝnh, th­êng ®­îc sö dông trong thêi gian gÇn ®©y ®ã lµ: nghiÖp vô thÞ tr­êng më, chÝnh s¸ch chiÕt khÊu vµ dù tr÷ b¾t buéc. 1.1.3.1 NghiÖp vô thÞ tr­êng më. Lµ ho¹t ®éng NHTW mua b¸n c¸c chøng kho¸n trªn trªn thÞ tr­êng më víi môc ®Ých t¸c ®éng tíi thÞ tr­êng tiÒn tÖ, ®iÒu hoµ cung cÇu tiÒn tÖ vÒ giÊy tê cã gi¸, g©y ¶nh h­ëng ®Õn khèi l­îng dù tr÷ cña c¸c NHTM t¹i NHTW vµ ¶nh h­ëng gi¸n tiÕp ®Õn c¸c móc l·i suÊt, tõ ®ã ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng cung cÊp tÝn dông cña c¸c ng©n hµng nµy, lµm thay ®æi møc cung tiÒn. Trªn thÞ tr­êng më, NHTW chñ yÕu mua tÝn phiÕu kho b¹c nhµ n­íc. B»ng c¸ch mua chøng kho¸n, NHTW lµm t¨ng c¬ sè tiÒn tÖ, qua ®ã lµm t¨ng l­äng tiÒn cung øng. Ng­îc l¹i b»ng c¸ch b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng më cho bÊt cø ®èi t­îng nµo. NHTW sÏ thu hót tiÒn vµo lµm gi¶m khèi l­îng tiÒn tÖ. KÕt qu¶ lµm cho dù tr÷ cña NHTM t¹i NHTW bÞ gi¶m, tõ ®ã h¹n chÕ khèi l­îng cÊp ph¸t tÝn dông. NÕu sù mua b¸n tr¸i phiÕu kh«ng cã NHTW tham gia, mµ chØ cã c¸c NHTM víi nhau th× khèi l­äng tiÒn tÖ kh«ng thay thay ®æi, ®ã chØ lµ sù dÞch chuyÓn tr¸i phiÕu tõ NHTM nµy sang NHTM kh¸c vµ mét sù di chuyÓn ng­îc l¹i tõ mét phÇn dù tr÷ thÆng d­ cña ng©n hµng thõa vµo dù tr÷ cña ng©n hµng thiÕu. ThÞ tr­êng më lµ c«ng cô quan träng nhÊt cña NHTW trong viÖc ®iÒu tiÕt l­îng tiÒn cung øng, nã lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh quan träng ®èi víi nh÷ng thay ®æi trong c¬ sè tiÒn tÖ vµ lµ nguån chÝnh g©y lªn nh÷ng biÕn ®éng trong cung øng tiÒn tÖ. Cã hai lo¹i nghiÖp vô thÞ tr­êng më, lµ nghiÖp vô thÞ tr­êng më chñ ®éng, nh»m thay ®æi møc dù tr÷ c¬ sè tiÒn vµ nghiÖp vô thÞ tr­êng më thô ®éng nh»m bï l¹i nh÷ng chuyÓn ®éng cña c¸c nh©n tè kh¸c, ®· lµm ¶nh h­ëng ®Õn cë sè tiÒn tÖ. NghiÖp vô thÞ tr­êng më cã ­u ®iÓm lµ: NghiÖp vô thÞ tr­êng më linh ®éng, chÝnh x¸c cã thÓ sö dông ë bÊt kú møc ®é nµo. NHTW dÔ dµng ®¶o ng­îc ®­îc t×nh thÕ cña m×nh. Khi cã mét sai lÇm x¶y ra khi tiÕn hµnh nghiÖp vô thÞ tr­êng më, NHTW cã thÓ lËp tøc ®¶o ng­îc viÖc sö dông c«ng cô ®ã. NÕu NHTW thÊy r»ng cung øng tiÒn tÖ t¨ng qu¸ nhanh do mua qu¸ nhiÒu chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng më, th× lËp tøc nã cã thÓ ch÷a ngay b»ng c¸ch tiÕn hµnh nghiÖp vô b¸n. NghiÖp vô thÞ tr­êng më cã thÓ ®­îc hoµn thµnh nhanh chãng kh«ng g©y nh÷ng chËm trÔ vÒ mÆt hµnh chÝnh. Khi NHTW muèn thay ®æi c¬ sè tiÒn tÖ hoÆc dù tr÷, nã chØ viÖc ra lÖnh cho ng­êi kinh doanh chøng kho¸n vµ viÖc mua b¸n ®­îc thùc hiÖn ngay tøc kh¾c . NHTW cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc hoµn toµn l­îng nghiÖp vô thÞ tr­êng tù do. Bªn c¹nh ®ã c«ng cô nµy cã mét sè nh­îc ®iÓm lµ ®ßi hái quèc gia ®ã ph¶i cã thÞ tr­êng chøng kho¸n ph¸t triÓn vµ chØ cã thÓ ¸p dông trong ®iÒu kiÖn mµ hÇu hÕt tiÒn trong l­u th«ng ®Òu n»m ë tµi kho¶n cña ng©n hµng. 1.1.3.2. ChÝnh s¸ch chiÕt khÊu. Lµ c«ng cô cña NHTW trong viÖc thi hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ b»ng c¸ch cho vay t¸i cÊp vèn cho c¸c ng©n hµng kinh doanh (NHKD). Khi NHTW cho vay c¸c NHKD lµm t¨ng thªm tiÒn dù tr÷ cho hÖ thèng ng©n hµng, tõ ®ã t¨ng thªm l­îng tiÒn cung øng. Th«ng qua l·i suÊt chiÕt khÊu, NHTW cã thÓ khuyÕn khÝch gi¶m hoÆc t¨ng møc cung øng tÝn dông cña NHTM ®èi víi nÒn kinh tÕ, ®ång thêi gi¶m hoÆc t¨ng møc cung tiÒn. Khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch “ th¾t chÆt “ tiÒn tÖ NHTW sÏ n©ng l·i suÊt chiÕt khÊu t¸i cÊp vèn lªn. Khi ®ã c¸c NHTM sÏ n©ng l·i suÊt cho vay hoÆc h¹n chÕ bít c¸c c¬ héi cho vay. Vµ ng­îc l¹i khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch “níi láng” tiÒn tÖ, NHTW h¹ thÊp l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu, t¸i cÊp vèn. NHTM trong tr­êng hîp nµy ®i vay rÎ nªn cã khuynh h­íng gi¶m bít l·i suÊt cho vay dÉn ®Õn nhu cÇu vay gia t¨ng. Ngoµi ra chÝnh s¸ch t¸i chiÕt khÊu, t¸i cÊp vèn cßn lµ c«ng cô ®¾c lùc trong ®Þnh h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ. Khi cÇn khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, NHTW sÏ ­u tiªn t¸i chiÕt khÊu c¸c th­¬ng phiÕu xuÊt khÈu hoÆc n©ng møc t¸i chiÕt khÊu ®èi víi th­¬ng phiÕu ®ã. ChÝnh s¸ch chiÕt khÊu cßn quan träng ë chç nã gióp cho c¸c NHTM tr¸nh khái nh÷ng c¬n ho¶ng lo¹n tµi chÝnh. Bëi v× nghiÖp vô cña NHTM lµ kinh doanh tiÒn tÖ tøc lµ nhËn tiÒn göi vµ cho vay phÇn lín tiÒn göi ®ã. Nh­ng kh«ng ph¶i ho¹t ®éng cña nã lóc nµo còng thuËn lîi. Cã nh÷ng lóc nh÷ng ng­êi göi tiÒn trong ng©n hµng ®Õn rót tiÒn qu¸ nhiÒu, ng©n hµng mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n. NÕu kh«ng cã NHTW th× NHTM rÊt dÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n. Khi ®ã NHTW sÏ lËp tøc huy ®éng tiÒn dù tr÷ b¾t buéc ®Õn ng©n hµng nµo cÇn tiÒn h¬n c¶. NHTW sö dông c«ng cô chiÕt khÊu ®Ó tr¸nh nh÷ng c¬n sôp ®æ vÒ tµi chÝnh b»ng c¸ch thùc hiÖn vai trß ng­êi vay cuèi cïng, lµ mét yªu cÇu cùc kú quan träng ®Ó tiÕn hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ thµnh c«ng. Tuy nhiªn khi chÊp nhËn t¸i chiÕt khÊu lµ NHTW ®· t¨ng khèi l­îng tiÒn cung øng. ChÝnh v× tÇm quan träng ®ã nªn NHTW chØ cã thÓ chÊp nhËn chiÕt khÊu theo ba ®iÒu kiÖn sau: NHTM ®ã ph¶i cßn h¹n møc tÝn dông ch­a sö dông hÕt. Khèi l­îng tiÒn cung øng b»ng con ®­êng tÝn dông tøc chØ tiªu tÝn dông cho nÒn kinh tÕ cßn ®­îc phÐp cung øng thªm B¶n th©n c¸c NHTM ®em th­¬ng phiÕu ®Ó t¸i chiÕt khÊu ph¶i lµ nh÷ng th­¬ng phiÕu tèt. ¦u ®iÓm cña biÖn ph¸p nµy lµ c¸c kho¶n cho vay cña NHTM ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c giÊy tê cã gi¸. Do ®ã, nã cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cao. Nh­îc ®iÓm cña biÖn ph¸p nµy lµ NHTW bÞ thô ®éng trong viÖc ®iÒu tiÕt l­îng tiÒn cung øng. B¬Ø v× NHTW chØ cã thÓ thay ®æi l·i suÊt chiÕt khÊu nh­ng kh«ng thÓ b¾t buéc c¸c NHTM vay chiÕt khÊu ë NHTW. 1.1.3.3. Dù tr÷ b¾t buéc. Ng©n hµng TW ®­îc giao quyÒn b¾t buéc c¸c NHTM ph¶i kÝ göi t¹i NHTW mét phÇn trong tæng sè tiÒn göi mµ NHTM nhËn tõ d©n c­ vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ theo tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc. Tû lÖ phÇn tr¨m mµ NHTW qui ®Þnh nh­ trªn gäi lµ tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc. NHTW sö dông dù tr÷ b¾t buéc t¸c ®éng ®Õn l­îng tiÒn cung øng trªn hai ph­¬ng diÖn. TØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc t¸c ®éng ®Õn c¬ chÕ t¹o t¹o tiÒn cña NHTM. Theo thuyÕt tao tiÒn, tõ l­îng tiÒn ban ®Çu NHTM cã thÓ t¹o ra l­îng tiÒn lín gÊp nhiÒu lÇn. Ta cã c«ng thøc: TiÒn göi míi ®­îc t¹o ra = TiÒn dù tr÷ ban ®Çu*(1/ tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc) (1/ tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc) : lµ hÖ sè nh©n tiÒn tÖ. Víi c¸c gi¶ thiÕt: C¸c NHTM kh«ng cã tiÒn dù tr÷ d­ thõa so víi tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc mµ NHTW yªu cÇu. C¸c kho¶n tiÒn göi do c¸c NHTM t¹o ra ®Òu ®­îc gi÷ l¹i trong hÖ thèng ng©n hµng. VËy viÖc t¨ng hoÆc gi¶m l­îng dù tr÷ b¾t buéc cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn l­îng tiÒn ®­îc t¹o ra. Ti lÖ dù tr÷ b¾t buéc t¸c ®éng ®Õn l·i suÊt cho vay cña hÖ thèng NHTM. Mçi NHTM ph¶i më tµi kho¶n tiÒn dù tr÷ b¾t buéc ë NHTW vµ kh«ng ®­îc h­ëng l·i, trong khi ®ã NHTM vÉn ph¶i tr¶ l·i cho kho¶n tiÒn ®ã. V× vËy, khi møc dù tr÷ t¨ng lªn ®ßi hái NHTM ph¶i t¨ng l·i suÊt cho vay ®èi víi nÒn kinh tÕ, gi¸ c¸c kho¶n vay ®¾t h¬n, kh¶ n¨ng cho vay cña NHTM gi¶m xuèng vµ theo ®ã l­îng tiÒn cung øng còng gi¶m xuèng. Ng­îc l¹i khi tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc gi¶m, c¸c NHTM cã c¬ héi gi¶m l·i suÊt cho vay ®èi víi nÒn kinh tÕ, gi¸ c¸c kho¶n vay rÎ h¬n, t¨ng kh¶ n¨ng cho vay cña NHTM v× thÕ l­îng tiÒn cung øng t¨ng. Môc ®Ých thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc nh»m: Giíi h¹n kh¶ n¨ng th­¬ng m¹i cña ng©n hµng trung gian, tr¸nh ®­îc viÖc ng©n hµng nµy qu¸ ham lîi nhuËn mµ cho vay qu¸ møc cã thÓ ph­¬ng h¹i ®Õn quyÒn lîi ng­êi göi tiÒn tøc lµ ®¶m b¶o an toµn tiÒn göi cña kh¸ch hµng. Duy tr× kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ng©n hµng trung gian trong nh÷ng tr­êng hîp x¶y ra t×nh tr¹ng ®ång lo¹t rót tiÒn göi cña c«ng chóng, tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng khñng ho¶ng. ViÖc tËp chung dù trï cña ng©n hµng trung gian ë NHTW cßn lµ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó NHTW cã thªm quyÒn lùc ®Ó ®iÒu khiÓn hÖ thèng ng©n hµng, t¹o sù lÖ thuéc cña NHTM víi NHTW. L­îng dù tr÷ b¾t buéc mµ NHTW qui ®Þnh ®èi víi NHTM cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn lîi nhuËn mµ NHTM thu ®­îc. Khi tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc t¨ng, kh¶ n¨ng cho vay cña NHTM gi¶m nh­ vËy lîi nhuËn thu ®­îc sÏ gi¶m. Ng­îc l¹i tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc gi¶m, l­îng tiÒn NHTM cã kh¶ n¨ng cho vay lín, lîi nhuËn sÏ t¨ng, v× thÕ khi quyÕt ®Þnh thay ®æi tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc NHTW ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu mét c¸ch kü l­ìng ®Ó NHTW kh«ng bÞ lç vµ céng t¸c víi NHTM, trong viÖc thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. NHTW cã thÓ tr¶ l·i cho møc dù tr÷ thÆng d­ nµo ®ã cña NHTM, kÌm theo mét chÝnh s¸ch l·i suÊt thÝch hîp. Thªm vµo ®ã NHTW cã thÓ vËn dông møc dù tr÷ b¾t buéc mét c¸ch uyÓn chuyÓn h¬n b»ng c¸ch ph©n biÖt møc dù tr÷ b¾t buéc. Ch¼ng h¹n do tÝnh chÊt thanh kho¶n cña mçi lo¹i tiÒn göi, NHTW cã thÓ qui ®Þnh tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc cña tiÒn göi kh«ng kú h¹n cao h¬n tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc cña tiÒn göi cã kú h¹n. §iÓm lîi chÝnh cña viÖc sö dông dù tr÷ b¾t buéc lµ nã cã thÓ t¸c ®éng tíi tÊt c¶ c¸c ng©n hµng nh­ nhau vµ cã t¸c dông ®Çy quyÒn lùc ®Õn cung øng tiÒn tÖ. Nh­ng h¹n chÕ cña nã lµ sù thay ®æi nhá tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc sÏ t¹o ra mét sù thay ®æi lín cña l­îng tiÒn cung øng vµ nã cã thÓ t¹o ra mét có sèc víi nÒn kinh tÕ. Khi bÞ “ lì tay “ trong viÖc qui ®Þnh tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc th× NHTW kh«ng kÞp bæ sung. §Æc biÖt víi nh÷ng n­íc cã l­îng tiÒn mÆt lín trong l­u th«ng nh­ ë ViÖt Nam th× tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc ch­a cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn l­îng tiÒn cung øng. BiÖn ph¸p thay ®æi dù tr÷ b¾t buéc cÇn ph¶i thùc hiªn mét c¸ch thËn träng vµ muèn cã hiÖu qu¶ ph¶i ®i kÌm víi c¸c biÖn ph¸p kh¸c, cÇn ph¶i cã nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cã kh¶ n¨ng. CH¦¥NG 2. Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông c¸c c«ng cô chÝnh S¸ch tiÒn tÖ cña NHNN ViÖt nam,trong thËp kû 90 vµ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21 2.1. Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Ng©n hµng nhµ n­íc viÖt nam Tõ nh÷ng n¨m 1976 ®Õn 1985 hÖ thèng Ng©n hµng ViÖt Nam (NHVN) ®· tËp trung vµo viÖc x©y dùng mét hÖ thèng ng©n hµng XHCN thèng nhÊt trong c¶ n­íc, cñng cè tiÒn tÖ, ®Èy m¹nh ho¹t ®éng tÝn dông phôc vô nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. §ång thêi hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam ®· më réng quan hÖ víi c¸c ng©n hµng trong khèi XHCN vµ c¸c n­íc kh¸c. Trong gia ®o¹n h¬n 10 n¨m thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc hÖ thèng NHVN ®· thùc sù chuyÓn m×nh, gãp phÇn nhÊt ®Þnh vµo viÖc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ sang kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN. Bé mÆt kinh tÕ ViÖt Nam còng cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng ghi nhËn. Víi sù ra ®êi cña hai ph¸p lÖnh ng©n hµng, sù chuyÓn ®æi hÖ thèng ng©n hµng ®· tr¶ l¹i ®óng vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô cho tõng hÖ thèng ng©n hµng. Tõ n¨m 1991 ®Õn nay, cïng víi c«ng cuéc ®æi míi ng©n hµng , hÖ thèng c¸c c«n cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ còng ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Trong ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ thÞ tr­êng tµi chÝnh ch­a ph¸t triÓn, NHNNVN thùc hiÖn kiÓm so¸t tiÒn tÖ th«ng qua viÖc sö dông c¸c c«ng cô trùc tiÕp: Ên ®Þnh khung l·i suÊt tiÒn göi cho vay, Ên ®Þnh h¹n møc tÝn dông, cung øng tiÒn mÆt ph¸p ®Þnh, kÕt hîp víi c«ng cô gi¸n tiÕp: dù tr÷ b¾t buéc, l·i suÊt chiÕt khÊu, nghiÖp vô thÞ tr­êng më vµ tõng b­íc ®æi míi chuyÓn tõ sö dông c¸c c«ng cô trùc tiÕp sang c«ng cô gi¸n tiÕp phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc. C¸c c«ng cô chÝnh sach tiÒn tÖ ®· ph¸t huy t¸c dông gãp phÇn vµo thµnh tùu ho¹t ®éng ng©n hµng trong nh÷ng n¨m qua. Trong giíi h¹n cña ®Ò ¸n ®Ó tËp trung ®i s©u vµo nghiªn cøu nªn trong phÇn nµy em tËp trung vµo nghiªn cøu hai c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ: NghiÖp vô thÞ tr­êng më vµ c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc. Trªn thùc tÕ, ®Ó ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu cña chÝnh sach tiÒn tÖ, c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®· ®­îc NHNN VN sö dông nh­ sau. 2.1.1 NghiÖp vô thÞ tr­êng më. §èi víi c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn l©u ®êi th× c«ng cô thÞ tr­êng më ®­îc xem nh­ lµ mét trong nh÷ng c«ng cô linh ho¹t nhÊt vµ lîi h¹i nhÊt, song ë ViÖt Nam l¹i míi ®­îc vËn hµnh cßn ë møc hÕt søc míi mÎ vµ s¬ khai. Trªn thùc tÕ, ®Ó cã thÓ sö dông linh ho¹t c«ng cô thÞ tr­êng më ®iÒu cÇn thiÕt ®Æt ra lµ ph¶i cã mét thÞ tr­êng giÊy tê cã gi¸ trÞ tån t¹i vµ ®­îc vËn hµnh trong guång m¸y kinh tÕ. MÆt kh¸c, thÞ tr­êng më ®­îc xem lµ bé phËn ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ ®· ph¸t triÓn ë giai ®o¹n cao. §Õn th¸ng 7 n¨m 1993 thÞ tr­êng néi tÖ liªn ng©n hµng ®· ®­îc ®­a vµo ho¹t ®éng. Song thÞ tr­êng nµy míi mua, b¸n b»ng l·i suÊt chø ch­a sö dông nghiÖp vô thÞ tr­êng më. Bªn c¹nh ®ã, c¸c bé phËn quan träng cÊu thµnh thÞ tr­êng vèn nh­ thÞ tr­êng hèi ®o¸i, thÞ tr­êng chøng kho¸n th× míi ë d¹ng manh nha buæi ban ®Çu thiÕt lËp. T×nh h×nh ho¹t ®éng ®Êu thÇu tr¸i phiÕu kho b¹c NHNN míi chØ ho¹t ®éng “mét chiÒu“, kÓ c¶ sau ®ã NHTM vµ c«ng chóng chuyÓn nh­îng cho nhau th× còng kh«ng thÓ v× thÕ mµ lµm thay ®æi c¬ sè tiÒn tÖ trong l­u th«ng. Trªn thùc tÕ, còng cã tr­êng hîp mét NHTM mang sè tr¸i phiÕu ®ang n¾m gi÷ ®Õn thÕ chÊp vµo Ng©n hµng Nhµ n­íc xin vay chiÕt khÊu nh­ng ®ã chØ lµ ho¹t ®éng c¸ biÖt quan hÖ tay ®«i ngÉu nhiªn ®Ó gi¶i quyÕt t×nh huèng ®ét xuÊt chø kh«ng ph¶i lµ mét nghiÖp vô chñ ®éng ®iÒu chØnh c¬ sè tiÒn tÖ trong l­u th«ng nh­ chÝnh s¸ch thÞ tr­êng më c¸c n­íc ®ang ¸p dông. Nh­ vËy, do thÞ tr­êng chøng kho¸n ë n­íc ta cßn s¬ khai nªn nghiÖp vô thÞ tr­êng më ch­a ph¸t triÓn m¹nh . Tuy nhiªn sau mét qu¸ tr×nh nç lùc chuÈn bÞ ngµy 12/7/2000 nghiÖp vô thÞ tr­êng më do Ng©n hµng Nhµ n­íc chñ tr× ®· më phiªn giao dÞch ®Çu tiªn ®¸nh dÊu mét b­íc ph¸t triÓn quan träng trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NHTW. Trong thêi gian qua, viÖc ®iÒu hµnh ®· diÔn ra theo ®óng quy ®Þnh vµ lu«n b¸m s¸t t×nh h×nh thùc tÕ, diÔn biÕn cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Tõ ®ã, ®­a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ h×nh thøc, khèi l­îng vµ thêi gian giao dÞch. NghiÖp vô thÞ tr­êng më ®· ho¹t ®éng nhÞp nhµng vµ ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu ®· ®Ò ra. Ng©n hµng Nhµ n­íc b­íc ®Çu ®· sö dông thµnh c«ng mét c«ng cô míi ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Sau h¬n mét n¨m ho¹t ®éng, tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2001, thÞ tr­êng më ®· cã 21 thµnh viªn trong ®ã cã 4 Ng©n hµng Th­¬ng m¹i Quèc doanh, 10 Ng©n hµng Th­¬ng m¹i cæ phÇn, 4 chi nh¸nh Ng©n hµng ë n­íc ngoµi, 1 Ng©n hµng liªn doanh, quü tÝn dông Trung ­¬ng vµ 1 C«ng ty Tµi chÝnh. Sè thµnh viªn tham gia ch­a ®«ng bëi v× hä cßn th¨m dß ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng cßn míi mÎ nµy. MÆt kh¸c, hµng ho¸ giao dÞch trªn thÞ tr­êng chØ cã tÝn phiÕu kho b¹c vµ TÝn phiÕu Ng©n hµng Nhµ n­íc mµ nh÷ng lo¹i hµng ho¸ nµy l¹i do mét sè Ýt Ng©n hµng n¾m gi÷. Trong sè 21 thµnh viªn nµy, chØ cã 4 Ng©n hµng Th­¬ng m¹i Quèc doanh th­êng xuyªn giao dÞch, do c¸c Ng©n hµng nµy n¾m h¬n 70% l­îng hµng ho¸ chÝnh thøc ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó giao dÞch trªn thÞ tr­êng më. Trong c¸c th¸ng cuèi n¨m 2000, b×nh qu©n 10 ngµy Ng©n hµng Nhµ n­íc tæ chøc mét phiªn giao dÞch thÞ tr­êng më. Trong thêi gian nµy Ng©n hµng Nhµ n­íc ¸p dông ph­¬ng thøc ®Êu thÇu l·i suÊt, chØ duy nhÊt 4 phiªn ®Çu tiªn ¸p dông ph­¬ng thøc ®Êu thÇu khèi l­îng. L·i suÊt ®¨ng ký dao ®éng trong kho¶ng 4,00%/n¨m ®Õn 5,58%/n¨m. Nh×n chung l·i suÊt nµy ®· phÇn nµo ph¶n ¸nh ®­îc diÕn biÕn t×nh h×nh l·i suÊt cña thÞ tr­êng. Bëi v× trong nh÷ng ph­¬ng thøc ®Êu thÇu l·i suÊt Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· kh«ng quy ®Þnh l·i suÊt chØ ®¹o xÐt thÇu. Trong th¸ng 8/2000, do l­îng vèn kh¶ dông cña c¸c tæ chøc tÝn dông cã d­ thõa nªn Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· tiÕn hµnh b¸n tÝn phiÕu Ng©n hµng Nhµ n­íc nh»m thu hót sè vèn nµy, ®ång thêi cã thÓ t¹o thªm l­îng hµng ho¸ cho thÞ tr­êng më. Trong ba phiªn liªn tiÕp cña th¸ng 8/2000, Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· b¸n h¼n 550 tû ®ång ®¹t kÕt qu¶ 100% so víi dù kiÕn. Tõ th¸ng 9 ®Õn cuèi th¸ng 12 n¨m 2000 do cã sù h¹n chÕ cña Ng©n hµng Nhµ n­íc ë cöa sè chiÕt khÊu (cã thÓ ®©y lµ h×nh thøc hç trî cho sù vËn hµnh nghiÖp vô thÞ tr­êng më míi ra ®êi) vµ nhu cÇu tÝn dông ®ång ViÖt Nam t¨ng nhanh (do vay ngo¹i tÖ chÞu rñi ro lín tØ gi¸ chÞu søc Ðp t¨ng cao) trong khi huy ®éng tiÒn göi t¨ng chËm cã sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu huy ®éng gi÷a ngo¹i tÖ vµ néi tÖ do l·i suÊt huy ®éng ngo¹i tÖ t¨ng, dÉn ®Õn khan hiÕm vèn kh¶ dông trong c¸c tæ chøc tµi chÝnh, Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· sö dông giao dÞch ®¶o chiÒu, mua giÊy tê cã gi¸ trÞ trong 14 phiªn liªn tôc víi doanh sè 1353,5 tØ ®ång. Tõ ®Çu n¨m 2001, Ban ®iÒu hµnh nghiÖp vô thÞ tr­êng më quyÕt ®Þnh tiÕn hµnh giao dÞch th­êng xuyªn hµng tuÇn vµo thø 4 nh»m lµm cho c¸c thµnh viªn kÞp thêi theo dâi, n¾m b¾t kÞp thêi c¸c th«ng tin vÒ thÞ tr­êng. Tõ 10/1/2001 ®Õn 15/2/2001, l­îng vèn kh¶ dông tiÕp tôc thiÕu hôt do nhu cÇu tiÒn mÆt t¨ng, Ng©n hµng Nhµ n­íc tiÕp tôc mua vµo giÊy tê cã gi¸ chñ yÕu lµ mua cã k× h¹n do tÝnh ®Õn yÕu tè l­îng vèn kh¶ dông cã thÓ t¨ng lªn sau tÕt. Tõ ngµy 21/2 ®Õn ngµy 14/3/2001, l­îng vèn kh¶ dông cã biÓu hiÖn d­ thõa, ®Ó rót bít ph­¬ng tiÖn thanh to¸n khái hÖ thèng tæ chøc tÝn dông, Ng©n hµng Nhµ n­íc thùc hiÖn b¸n h¼n l­îng giÊy tê cã gi¸ víi gi¸ trÞ lµ 470 tØ ®ång. Tõ 21/3 ®Õn 30/5/2001, do nhu cÇu vèn kh¶ dông t¨ng, Ng©n hµng Nhµ n­íc thùc hiÖn mua cã k× h¹n giÊy tê cã gi¸ trÞ víi tæng gi¸ trÞ 745 tØ ®ång. Duy nhÊt cã mét phiªn giao dÞch 11/4/2001, do c¸c tæ chøc tÝn dông bá thÇu kh«ng hîp lÖ nªn kh«ng cã tæ chøc nµo tróng thÇu mÆc dï vÉn cã nhu cÇu vÒ vèn kh¶ dông. Hai phiªn giao dÞch tiÕp theo Ng©n hµng Nhµ n­íc thùc hiÖn giao dÞch mua h¼n víi tæng khèi l­îng tróng thÇu ®¹t 60 tØ ®ång. Tõ 20/6 ®Õn 31/10/2001 Ng©n hµng Nhµ n­íc l¹i tiÕn hµnh mua cã k× h¹n tÝn phiÕu (k× h¹n 15 - 30 ngµy), tæng gi¸ trÞ ®¹t 2308,81 tØ ®ång. Trong th¸ng 11/2001, do l­îng vèn kh¶ dông cña c¸c tæ chøc tÝn dông vÉn ë møc cao nªn 4 phiªn giao dÞch liªn tiÕp kh«ng cã thµnh viªn nµo tham gia giao dÞch. §Çu th¸ng 12/2001 lÇn ®Çu tiªn kÓ tõ khi khai tr­¬ng Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· tiÕn hµnh giao dÞch b¸n víi kú h¹n 1 th¸ng, hai phiªn ®Çu th¸ng khèi l­îng chµo b¸n lµ 250 tØ ®ång nh­ng khèi l­îng tróng thÇu chØ ®¹t 150 tØ ®ång. Trong n¨m 2002, ®Õn ngµy 5/9 Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· tæ chøc 52 phiªn giao dÞch. Th¸ng 5/2002 Ban ®iÒu hµnh nghiÖp vô thÞ tr­êng më Ng©n hµng Nhµ n­íc quyÕt ®Þnh tæ chøc th­êng xuyªn hai phiªn giao dÞch mçi tuÇn vµo thø 3 vµ thø 5. Trong 52 phiªn giao dÞch ®ã cã 9 phiªn thùc hiÖn b¸n h¼n víi tæng khèi l­îng tróng thÇu lµ 900 tØ ®ång trong tæng sè 2500 tØ dù kiÕn b¸n. Cßn 43 phiªn giao dÞch mua cã 20 phiªn kh«ng cã tæ chøc tÝn dông nµo tróng thÇu, ®Æc biÖt sau kho¶ng thêi gian tõ 20/6 ®Õn 15/8 tæng khèi l­îng tróng thÇu cña c¸c phiªn giao dÞch mua cã k× h¹n tõ ®Çu n¨m ®Õn 5/9/2002 lµ 5771.53 tØ ®ång. Nh­ vËy, kÓ tõ khi khai tr­¬ng ®Õn 5/9/2002 Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· tæ chøc ®­îc 118 phiªn giao dÞch thÞ tr­êng më víi tæng khèi l­îng tróng thÇu ®¹t 7671,53 tØ ®ång. L·i suÊt h×nh thµnh trªn thÞ tr­êng më ®· b¸m s¸t l·i suÊt cña c¸c tæ chøc tÝn dông. §Æc biÖt víi viÖc cung øng vèn th«ng qua nghiÖp vô thÞ tr­êng më ®· gãp phÇn thùc hiÖn chñ tr­¬ng kÝch cÇu cña ChÝnh phñ. Cã thÓ nãi, Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· thµnh c«ng trong viÖc ®­a mét c«ng cô míi vµo chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh tiÒn tÖ. Nã gãp phÇn quan träng vµo viÖc ®iÒu hµnh vèn kh¶ dông trong nÒn kinh tÕ vµ cßn lµ “van an toµn” ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n trong tr­êng hîp thÞ tr­êng cã ®ét biÕt khiÕn c¸c tæ chøc tÝn dông l©m vµo t×nh tr¹ng thiÕu vèn kh¶ dông. 2.1.2 Dù tr÷ b¾t buéc. ë ViÖt Nam, viÖc thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó tæ chøc tÝn dông ®­îc Ng©n hµng Nhµ n­íc xem xÐt lµ ®èi t­îng ®Ó Ng©n hµng Nhµ n­íc t¸i cÊp vèn theo quy ®Þnh cña Ng©n hµng Nhµ n­íc. Mµ cßn cã t¸c dông n©ng cao an toµn kh¶ n¨ng chi tr¶ cña Ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông cã ho¹t ®éng nhËn tiÒn göi cña d©n c­. Nh­ vËy, xÐt vÒ mÆt nguyªn t¾c l©u dµi, dù tr÷ b¾t buéc võa lµ quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña Ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông. C«ng cô dù tr÷ b¾t buéc lÇn ®Çu tiªn ®­îc ph¸p luËt quy ®Þnh trong ph¸p lÖnh vÒ Ng©n hµng Nhµ n­íc th¸ng 5/1990, trong ®ã Ng©n hµng Nhµ n­íc quy ®Þnh tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc Ýt nhÊt ë møc 10% vµ nhiÒu nhÊt 35% trªn toµn bé tiÒn göi cña c¸c tæ chøc tÝn dông. Song xÐt hoµn c¶nh thùc tÕ, tiÒm lùc cña c¸c Ng©n hµng Th­¬ng m¹i cßn nhá bÐ vµ møc l¹m ph¸t ®· ®­îc kiÓm so¸t ®¸ng kÓ nªn Ng©n hµng Nhµ n­íc Viªt Nam quy ®Þnh dù tr÷ b¾t buéc ë trªn d­íi 10% ®èi víi tõng lo¹i tiÒn göi vµo c¸c n¨m 1994. Tr­íc sù ph¸t triÓn cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ diÔn biÕn cña nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng liªn tôc, l¹m ph¸t cã xu h­íng gi¶m dÇn, n¨m 1995, Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam ®· thay ®æi c¬ cÊu tiÒn dù tr÷ b¾t buéc cho phï hîp cô thÓ lµ: Thèng nhÊt mét tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc 10% cho tiÒn göi kh«ng kú h¹n thay cho 13% vµ 8% ®èi víi tiÒn göi cã kú h¹n nh­ tr­íc ®©y. Dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi tiÒn göi (tÝnh theo %) Lo¹i tiÒn göi TØ lÖ dù tr÷ møc tèi thiÓu 1/3/1994 1/11/1994 1/10/1995 TiÒn göi kh«ng kú h¹n 13 13 10 TiÕt kiÖm kh«ng kú h¹n 13 13 10 TiÒn göi kú h¹n 3 th¸ng 7 8 10 TiÒn göi kú h¹n 6 th¸ng 7 8 10 K× phiÕu cã môc ®Ých, tÝn phiÕu 7 8 10 (Nguån: vô nghiªn cøu kinh tÕ - Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam) Tuy nhiªn tÝnh ®Õn n¨m 1995, c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc vÉn cßn kÐm hiÖu qu¶ do ph­¬ng thøc thanh to¸n chñ yÕu b»ng tiÒn mÆt ®Ó thùc hiÖn c¸c giao dÞch thanh to¸n, giao dÞch cña n­íc ta, nhiÒu Ng©n hµng cã møc dù tr÷ rÊt cao ®Ó ®¸p øng nhu cÇu rót tiÒn cña kh¸ch hµng. Theo tÝnh to¸n tØ lÖ dù tr÷ cña Ng©n hµng Th­¬ng m¹i quèc doanh kho¶ng 30%. Trong khi ®ã theo quy ®Þnh c¸c Ng©n hµng Th­¬ng m¹i ph¶i gi÷ møc dù tr÷ b¾t buéc tèi thiÓu vµo tµi kho¶n t¹i NHTW song trªn thùc tÕ c¸c NHTM ®· kh«ng thùc hiÖn nghiªm tóc: theo ®iÒu tra chØ cã Ng©n hµng Ngo¹i th­¬ng ®¶m b¶o ®­îc møc dù tr÷ b¾t buéc cßn Ng©n hµng C«ng th­¬ng, Ng©n hµng N«ng nghiÖp, Ng©n hµng §Çu t­ ph¸t triÓn chØ thùc hiÖn ë møc 6-7%. Cßn c¸c Ng©n hµng Th­¬ng m¹i Quèc doanh cã tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc 1%. MÆt kh¸c chÕ ®é xö ph¹t víi c¸c Ng©n hµng Th­¬ng m¹i vi ph¹m kh«ng ®­îc nghiªm tóc nªn trong chõng mùc nhÊt ®Þnh ®· gi¶m hiÖu qu¶ cña c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc. Tõ 1996 dÕn 1997 Ng©n hµng Nhµ n­íc tiÕp tôc thùc hiÖn c¬ chÕ dù tr÷ b¾t buéc ban hµnh th¸ng 10/1995 nh»m t¨ng thªm hiÖu lùc cña c«ng cô nµy ®Ó kiÓm so¸t sù t¨ng hÖ sè vµ tæng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n cña nÒn kinh tÕ. TØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®­îc ¸p dông cho c¸c tæ chøc tÝn dông trõ Quü tÝn dông nh©n d©n, Ng©n hµng cæ phÇn N«ng th«n, Hîp t¸c x· tÝn dông. TiÒn göi dù tr÷ b¾t buéc ®­îc hîp nhÊt víi tiÒn göi thanh to¸n vµo mét tµi kho¶n kh«ng kú h¹n t¹i Ng©n hµng Nhµ n­íc. TiÒn göi dù tr÷ b¾t buéc v­ît møc ®­îc h­ëng l·i suÊt 0,1%/th¸ng, ®ång thêi c¸c tæ chøc tÝn dông thiÕu dù tr÷ b¾t buéc bÞ ph¹t theo l·i suÊt ph¹t quy ®Þnh. Nh÷ng quy ®Þnh nµy ®· khuyÕn khÝch c¸c Ng©n hµng Th­¬ng m¹i chñ ®éng trong ho¹t ®éng kinh doanh vµ thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc phï hîp môc tiªu ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong giai ®o¹n ®ã. Tõ n¨m 1997 ®Õn nay, do nh÷ng yªu cÇu míi vÒ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ còng nh­ nh÷ng yªu cÇu míi cña sù ph¸t triÓn hÖ thèng tµi chÝnh tÝn dông trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ sau mét th¬× gian t¨ng tr­ëng m¹nh nay ®· cã dÊu hiÖu ch÷ng l¹i do ¶nh h­ëng cña nÒn kinh tÕ khu vùc. Ngµy 12/12/1997 Quèc héi th«ng qua LuËt Ng©n hµng Nhµ n­íc vµ c¸c Tæ chøc tÝn dông, ®©y lµ b­íc ngoÆt quan träng, nã t¹o ra hµnh lang ph¸p lý hoµn thiÖn h¬n ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Quy chÕ dù tr÷ b¾t buéc lÇn nµy ®­îc quy ®Þnh cô thÓ h¬n, linh ho¹t h¬n thÓ hiÖn ë viÖc quyÕt ®Þnh tiÒn göi dù tr÷ b¾t buéc t¹i Ng©n hµng Nhµ n­íc chung cho c¸c tæ chøc tÝn dông vµ c¸c lo¹i tiÒn göi huy ®éng cã kú h¹n d­íi 12 th¸ng lµ 10%. §èi víi Ng©n hµng N«ng th«n vµ Quü tÝn dông nh©n d©n t¹m thêi ch­a ph¶i thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc. Ng©n hµng Nhµ n­íc kh«ng tr¶ l·i suÊt cho tiÒn göi dù tr÷ b¾t buéc, ®èi víi kho¶n tiÒn dù tr÷ v­ît qu¸ ®­îc h­ëng l·i suÊt 0,2%/th¸ng ®èi víi VN§ vµ h­ëng l·i 4,86% /1 n¨m ®èi víi ngo¹i tÖ USD. §ång thêi, nh÷ng tæ chøc thiÕu dù tr÷ b¾t buéc th× bÞ ph¹t ë møc 200% l·i suÊt cho vay t¸i cÊp vèn cña Ng©n hµng Nhµ n­íc (®èi víi dù tr÷ b»ng VN§ ) 200% trÇn l·i suÊt cho vay b»ng USD do Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n­íc quy ®Þnh trong tõng thêi kú (®èi víi dù tr÷ b¾t buéc b»ng ngo¹i tÖ). MÆc dï n¨m1998 lµ mét n¨m ®Çy khã kh¨n ®èi víi ViÖt Nam. Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ n¨m 1997 ®· nhanh chãng lan ra vµ ¶nh h­ëng ®Õn diÖn m¹o cña nÒn kinh tÕ, thiªn tai liªn tiÕp x¶y ra ®e do¹ nÒn s¶n xuÊt vµ cuéc sèng cña h¬n 76 triÖu ng­êi. Song cã thÓ thÊy Ng©n hµng Nhµ n­íc ®· cè g¾ng b»ng mäi biÖn ph¸p ®ång bé thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ th¾t chÆt trªn c¬ së thùc hiÖn ®óng tinh thÇn cña LuËt Ng©n hµng Nhµ n­íc vµ LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông míi ban hµnh. KÕt qu¶ lµ c¬ cÊu tæng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n ®· cã sù thay ®æi theo h­íng tÝch cùc. TØ träng tiÒn mÆt tÝnh ®Õn 31/12/1998 lµ 26,6% gi¶m m¹nh so víi tØ träng 30,8% n¨m 1997. TØ träng tiÒn göi t¨ng cao trong ®ã tØ träng tiÒn göi cã kú h¹n ®ang ë møc 41% n¨m 1997 ®· t¨ng lªn ë møc 50,6% n¨m 1998. Nh­ vËy, tõ ®Çu thËp kû 90 cho ®Õn n¨m 1998 Ng©n hµng Nhµ N­íc ®Òu thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ th¾t chÆt ®Ó thùc hiÖn môc tiªu k×m chÕ l¹m ph¸t ë møc phï hîp víi ®iÒu kiÖn t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ trªn thùc tÕ chóng ta ®· ®¹t ®­îc ®iÒu Êy. Tuy nhiªn b­íc vµo n¨m 1999, tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ chËm l¹i, søc mua trªn thÞ tr­êng gi¶m m¹nh. Trong th¸ng 8 gi¸ c¶ liªn tiÕp xuèng. §Ó th¸o gì khã kh¨n nµy, kÝch thÝch t¨ng tr­ëng kinh tÕ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p quan träng lµ kÝch cÇu mµ tr­íc hÕt lµ níi láng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Ngµy 10/2/1999 Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ N­íc ®· ban hµnh quy chÕ dù tr÷ b¾t buéc kÌm theo quyÕt ®Þnh sè 51/1999/Q§ - NHNN1 vµ cã hiÖu lùc thi hµnh tõ k× duy tr× dù tr÷ b¾t buéc th¸ng 3/1999. VÒ c¬ b¶n néi dung vµ kÜ thuËt tÝnh to¸n vÉn ®­îc thùc hiÖn nh­ quy chÕ dù tr÷ b¾t buéc ban hµnh kÌm theo quyÕt ®Þnh 396/1998/Q§ - NHNN1 ngµy 1/12/1998 cña Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ N­íc vµ bæ sung mét sè ®iÒu cho phï hîp víi LuËt Ng©n hµng Nhµ N­íc nh­ sau: §èi t­îng ¸p dông më réng thªm Quü tÝn dông nh©n d©n, Ng©n hµng HT, Hîp t¸c x· tÝn dông. Quy ®Þnh tiÒn dù tr÷ b¾t buéc ph¶i göi t¹i Ng©n hµng Nhµ N­íc ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ Quèc gia thay cho quy ®Þnh vÒ c¬ cÊu tiÒn dù tr÷ b¾t buéc gåm 70% göi t¹i Ng©n hµng Nhµ N­íc vµ 30% tiÒn mÆt ng©n phiÕu cã thêi h¹n thanh to¸n. Quy ®Þnh tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc cho tõng lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông, tõng lo¹i tiÒn göi. Quy ®Þnh tØ lÖ 0% ®èi víi tr­êng hîp miÔn vµ ch­a ph¶i dù tr÷ b¾t buéc tr­íc ®©y. ViÖc tr¶ l¹i tiÒn dù tr÷ b¾t buéc do ChÝnh phñ quy ®Þnh. Trong n¨m 1999 ®Ó thùc hiÖn môc tiªu níi láng tiÒn tÖ nh»m kÝch cÇu, t¹o ®µ ph¸t triÓn kinh tÕ, Ng©n hµng Nhµ N­íc ®· 2 lÇn ®iÒu chØnh gi¶m tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi c¸c Tæ chøc tÝn dông trong tæng sè d­ tiÒn göi cã k× h¹n d­íi 12 th¸ng ®èi víi Ng©n hµng Th­¬ng M¹i quèc doanh, Ng©n hµng Th­¬ng M¹i cæ phÇn ®« thÞ, chi nh¸nh Ng©n hµng n­íc ngoµi, Ng©n hµng liªn doanh vµ c«ng ty TC, tõ 5% xuèng 1% ®èi víi c¸c Ng©n hµng Th­¬ng M¹i cæ phÇn n«ng th«n, Ng©n hµng hîp t¸c, Quü tÝn dông trung ­¬ng, Quü tÝn dông khu vùc. ViÖc gi¶m tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi c¸c Tæ chøc tÝn dông ®· gãp phÇn nhÊt ®Þnh vµo viÖc më réng tÝn dông, gi¶m chi phÝ ho¹t ®éng, t¨ng kh¶ n¨ng sinh lêi cña Tæ chøc tÝn dông. Tuy nhiªn nh÷ng khã kh¨n vÒ c¬ cÊu kinh tÕ vµ thêi gian ®iÒu chØnh cßn ng¾n nªn t¸c ®éng tÝch cùc cña c«ng cô nµy ch­a ®­îc thÓ hiÖn râ. Râ rµng, c¸c biÖn ph¸p cña Ng©n hµng Trung ­¬ng ®­a ra trªn c¬ së ph©n tÝch thùc tr¹ng kinh tÕ phï hîp víi nhu cÇu thùc tiÔn vµ xu h­íng chung cña khu vùc (Th¸i Lan, Malaixia, Singapone, Indonexia, Philipin vµ NhËt B¶n ®Òu trong thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ níi láng.) N¨m 2000, hËu qu¶ cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ®· ®­îc kh¾c phôc vµ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam còng nh­ c¸c n­íc cã dÊu hiÖu phôc håi th× chÝnh s¸ch dù tr÷ b¾t buéc còng cã mét sè thay ®æi. Trong n¨m 2000, viÖc thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc cña c¸c Tæ chøc tÝn dông tiÕp tôc c¨n cø theo quy chÕ dù tr÷ b¾t buéc ban hµnh theo quyÕt ®Þnh sè 51/1999/QD – NHNN1 ngµy 10/2/1999 cña Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ N­íc. TØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi tiÒn göi b»ng VN§ tiÕp tôc ¸p dông nh­ n¨m 1999 lµ 5% ®èi víi c¸c Ng©n hµng Th­¬ng M¹i quèc doanh, Ng©n hµng Th­¬ng M¹i cæ phÇn ®« thÞ, chi nh¸nh Ng©n hµng n­íc ngoµi, Ng©n hµng liªn doanh, c«ng ty tµi chÝnh, 1% ®èi víi Ng©n hµng Th­¬ng M¹i cæ phÇn n«ng th«n, Ng©n hµng hîp t¸c, Quü tÝn dông Trung ¦¬ng, Quü tÝn dông khu vùc, 0% ®èi víi quü tÝn dông c¬ së, Hîp t¸c x· tÝn dông, Ng©n hµng phôc vô ng­êi nghÌo. TØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi lo¹i tiÒn göi b»ng ngo¹i tÖ, ®Ó t¹o tÝn hiÖu h¹n chÕ c¸c Tæ chøc tÝn dông huy ®éng tiÒn göi b»ng ngo¹i tÖ göi ra n­íc ngoµi. Ngµy 10/10/2000 Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ N­íc ViÖt Nam ®iÒu chØnh tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi tiÒn göi b»ng ngo¹i tÖ kh«ng k× h¹n vµ cã k× h¹n cña Ng©n hµng Th­¬ng M¹i quèc doanh, Ng©n hµng Th­¬ng M¹i cæ phÇn ®« thÞ, Ng©n hµng Th­¬ng M¹i cæ phÇn n«ng th«n, Ng©n hµng hîp t¸c, chi nh¸nh Ng©n hµng n­íc ngoµi, Ng©n hµng liªn doanh, C«ng ty Tµi chÝnh Quü tÝn dông Trung ­¬ng vµ Quü tÝn dông ®« thÞ tõ 5% - 8% kÓ tõ k× duy tr× dù tr÷ b¾t buéc 11/2000. Sau ®ã tiÕp tôc n©ng tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi tiÒn b»ng ngo¹i tÖ kh«ng k× h¹n vµ cã k× h¹n d­íi 12 th¸ng lªn 12% ¸p dông tõ k× duy tr× dù tr÷ b¾t buéc 12/2000 viÖc Ng©n hµng Nhµ N­íc ®iÒu chØnh tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi tiÒn göi b»ng ngo¹i tÖ cã t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®Õn viÖc h¹n chÕ dßng tiÒn chuyÓn ®æi tõ VN§ sang USD gãp phÇn thóc ®Èy huy ®éng tiÒn göi b»ng VN§ cña c¸c Tæ chøc tÝn dông. Vµo nh÷ng th¸ng cuèi n¨m 2001, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vÉn ®ang trªn ®µ t¨ng tr­ëng vµ theo lÖnh dù tr÷ b¾t buéc vÉn ®­îc duy tr× nh­ cuèi n¨m 2000. §iÒu ®ã cho thÊy ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ phÇn nµo æn ®Þnh tõ sau cuéc khñng ho¶ng. 2.2. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc. 2.2.1 §èi víi ho¹t ®éng thÞ tr­êng më Ho¹t ®éng thÞ tr­êng më n¨m qua ®· ®¹t nh÷ng kÕt qña sau: Mét lµ: Gãp phÇn cñng cè thªm vÞ thÕ, vai trß qu¶n lÝ cña Ng©n hµng Nhµ N­íc trong nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ phï hîp víi xu h­íng héi nhËp vµ toµn cÇu ho¸. Hai lµ: NghiÖp vô tiÒn tÖ më t­¬ng ®èi linh ho¹t gi¶i quyÕt ®­îc nhu cÇu vèn kh¶ dông còng nh­ gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò d­ thõa vèn trong mét sè thêi k×. Gãp phÇn ®¹t ®­îc môc tiªu cña c¸c Ng©n hµng Nhµ N­íc ®Æt ra æn ®Þnh thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng Ng©n hµng. Thø 3: B»ng c¸ch “ b¬m tiÒn” ra l­u th«ng, nghiÖp vô thÞ tr­êng më ®· gãp phÇn thóc ®Èy s¶n xuÊt n©ng cao søc mua cña x· héi vµ thùc hiÖn ®óng chñ tr­¬ng kÝch cÇu cña ChÝnh phñ trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ cã dÊu hiÖu gi¶m ph¸t. Thø 4: ViÖc hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p lÝ cho ho¹t ®éng nghiÖp vô thÞ tr­êng më phï hîp víi thùc tiÔn ®· gãp phÇn cho ho¹t ®éng thÞ tr­êng më th«ng suèt. ViÖc l¾p ®Æt trang thiÕt bÞ thiÕt kÕ c¸c ch­¬ng tr×nh phÇn mÒm phôc vô cho ho¹t ®éng nghiÖp vô thÞ tr­êng më ®· ®­îc thùc hiÖn khÈn tr­¬ng, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c giao dÞch diÔn ra tr«i ch¶y, ®¶m b¶o ®óng quy chÕ, quy tr×nh an toµn. Thø 5: C«ng t¸c ®iÒu hµnh, tæ chøc nghiÖp vô thÞ tr­êng më lu«n thùc hiÖn ®óng quy ®Þnh, an toµn vµ dÇn b¸m s¸t ®­îc t×nh h×nh, diÔn biÕn thÞ tr­êng vÒ vèn kh¶ dông vµ l·i suÊt. Thø 6: MÆc dï lµ c«ng cô ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch hoµn toµn míi vµ ®­îc vËn hµnh lÇn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam nh­ng nghiÖp vô thÞ tr­êng më ®· thu hót ®­îc ®«ng ®¶o ng­êi tham gia, th«ng qua viÖc tham gia thÞ tr­êng nµy, c¸c thµnh viªn ®· sö dông nguån vèn cña m×nh mét c¸ch linh ho¹t vµ hiÖu qu¶ h¬n. Thø 7: Doanh sè ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng më kh«ng ngõng t¨ng lªn, ®iÒu nµy thÓ hiÖn tÝnh ­u viÖt cña thÞ tr­êng më trong viÖc sö dông vèn cña c¸c Tæ chøc tÝn dông. Thø 8 : Trong thêi gian qua c¸c thµnh viªn tham gia vµ tróng thÇu chñ yÕu lµ c¸c Ng©n hµng Th­¬ng M¹i quèc doanh nh­ng l·i suÊt t¹i c¸c phiªn giao dÞch phÇn nµo ph¶n ¸nh ®­îc l·i suÊt trªn thÞ tr­êng. ChÝn : C«ng t¸c th«ng tin, tuyªn truyÒn tËp luyÖn vµ nghiÖp vô thÞ tr­êng më Ng©n hµng Nhµ N­íc vÒ phæ biÕn nghiÖp vô thÞ tr­êng më trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng b­íc ®Çu ®· cã nh÷ng chuyÓn ®éng tèt, gióp c¸c Tæ chøc tÝn dông hiÓu thªm vÒ lîi Ých vµ ngµy cµng quan t©m tíi ho¹t ®éng cña nghiÖp vô thÞ tr­êng më. 2.2.2 §èi víi dù tr÷ b¾t buéc Sau h¬n 10 n¨m ¸p dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ( 1995 ®Õn nay) vµo qu¸ tr×nh thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, chóng ta ®· thu ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. B»ng viÖc sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc Ng©n hµng Nhµ N­íc ®· chñ ®éng trong viÖc thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña m×nh. §Æc biÖt khi Ng©n hµng Nhµ N­íc sö dông c«ng cô nµy cã tÝnh c­ìng chÕ, hµnh chÝnh cao. Do ®ã chÝnh s¸ch mµ Ng©n hµng Nhµ N­íc ®­a ra ®­îc thùc hiÖn víi tinh thÇn cao gãp phÇn kh«ng nhá ®­a chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®Õn víi thµnh c«ng. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· duy tr× ®­îc sù t¨ng tr­ëng b×nh qu©n 8,6%/n¨m. Møc l¹m ph¸t ë mét con sè, trong khi chóng ta bÞ ¶nh h­ëng bëi cuéc khñng ho¶ng Ch©u ¸ ®Æc biÖt lµ nh÷ng b¹n hµng xãm cña chóng ta lao ®ao v× khñng ho¶ng: Th¸i Lan, Indonexia, Malaixia.... ViÖc sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®· ®em ®Õn cho hÖ thèng Ng©n hµng Nhµ N­íc ViÖt Nam mét sù an toµn h¬n trong ho¹t ®éng. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· t¹o lßng tin cho nh©n d©n vµo hÖ thèng Ng©n hµng vµ tõ ®ã nguån tiÒn nhµn rçi ®­îc thu hót nhiÒu h¬n cho nÒn kinh tÕ. Sau h¬n 10 n¨m Ng©n hµng Nhµ N­íc ViÖt Nam sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®· thu ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ tèt. Tuy nhiªn nã cßn mét sè h¹n chÕ. 2.3. Nh÷ng khã kh¨n vµ tån t¹i. 2.3.1. ThÞ tr­êng më Ho¹t ®éng nghiÖp vô thÞ tr­êng më nªn mét sè Tæ chøc tÝn dông vÉn cßn bì ngì khi tham gia. NghiÖp vô thÞ tr­êng më ra ®êi trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ®ang ë tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp, ch­a æn ®Þnh. ThÞ tr­êng tµi chÝnh vµ thÞ tr­êng tiÒn tÖ ch­a ph¸t triÓn, nÒn kinh tÕ thÕ giíi l¹i kh«ng ngõng biÕn ®éng, m«i tr­êng ho¹t ®éng cña c¸c Tæ chøc tÝn dông cßn chøa ®ùng nhiÒu rñi ro. Ho¹t ®éng Th­¬ng M¹i cßn ch­a s«i ®éng, mçi phiªn giao dÞch chØ cã 1 ®Õn 4 thµnh viªn tham gia, chiÕm tØ lÖ t­¬ng ®èi thÊp so víi tæng sè c¸c thµnh viªn vµ chiÕm tØ lÖ nhá trong tæng sè c¸c TCTD. C¸c thµnh viªn tham gia chñ yÕu lµ c¸c Ng©n hµng Th­¬ng m¹i Quèc doanh do l­îng hµng ho¸ dÞch vô trªn thÞ tr­êng chñ yÕu tËp trung vµo c¸c Ng©n hµng nµy cßn viÖc tham gia cña c¸c Tæ chøc tÝn dông kh¸c cßn mê nh¹t. Hµng ho¸ cßn nghÌo nµn, ch­a ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i vµ k× h¹n. LuËt Ng©n hµng Nhµ N­íc quy ®Þnh chØ cã c¸c giÊy tê cã gi¸ míi ®­îc giao dÞch trªn thÞ tr­êng më do vËy v« h×nh chung ®· giíi h¹n vµ thu hÑp ph¹m vi ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng nµy. C¸c TCTD ch­a quan t©m ®óng møc tíi c«ng t¸c ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé nghiÖp vô trùc tiÕp, chuyªn s©u thùc hiÖn nghiÖp vô thÞ tr­êng më. ViÖc ®Çu t­ trang thiÕt bÞ kÜ thuËt phôc vô cho nghiÖp vô thÞ tr­êng më cßn nhiÒu bÊt cËp, mÆt kh¸c do c¸c Tæ chøc tÝn dông hiÖn nay vÉn chØ quan t©m ®Õn nghiÖp vô kinh doanh truyÒn thèng, ch­a cã thãi quen kinh doanh trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ. ViÖc dù ®o¸n chÝnh x¸c nh÷ng biÕn ®éng hµng ngµy cña cung cÇu vèn kh¶ dông cßn gÆp nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh, ¶nh h­ëng ®Õn møc ®é chÝnh x¸c cña dù b¸o ®Æc biÖt lµ chÕ ®é th«ng tin phôc vô cho c«ng t¸c dù ®o¸n. Tõ ®ã h¹n chÕ ®Õn chÊt l­îng cña viÖc dù ®o¸n vèn kh¶ dông. 2.3.2. §èi víi c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ViÖc duy tr× b¾t buéc c¸c Ng©n hµng ch­a thùc hiÖn tèt (®Æc biÖt lµ n¨m 1995). Trong ®ã biÖn ph¸p ph¹t ch­a kiªn quyÕt dÉn ®Õn hËu qu¶ c«ng cô bÞ h¹n chÕ vµ ®iÒu ®ã ®­îc thÊy bëi sù sôp ®æ cña mét sè Ng©n hµng nh­: Ng©n hµng Th­¬ng M¹i cæ phÇn K× Th­¬ng vµ mét lo¹t c¸c Ng©n hµng Th­¬ng M¹i cæ phÇn ph¶i trong t×nh tr¹ng kiÓm so¸t ®Æc biÖt. ViÖc thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc cña c¸c Tæ chøc tÝn dông cßn tiÕn hµnh chËm do ®ã kh«ng ®¹t hiÖu qña. K× x¸c ®Þnh vµ k× duy tr× cña chóng ta qu¸ dµi (1 th¸ng mçi k×) do ®ã còng h¹n chÕ rÊt lín hiÖu qu¶ cña c«ng cô nµy. 2.4. Nguyªn nh©n. ViÖc tån t¹i mét sè nh­îc ®iÓm nh­ trªn trong viÖc sö dông, ®iÒu hµnh c¸c c«ng cô cña ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ lµ do mét sè nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan cô thÓ lµ: Nguyªn nh©n kh¸ch quan: Nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kØ 90, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ViÖt Nam diÔn ra trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n, gÆp ph¶i nhiÒu th¸ch thøc lín. Thiªn tai dån dËp trong c¶ n­íc ®Æc biÖt nghiªm träng lµ lò lôt §ång b»ng S«ng Cöu Long vµ ë MiÒn Trung. T×nh h×nh gi¸ dÇu th« trªn thÕ giíi t¨ng cao ®· g©y ra khã kh¨n nhÊt ®Þnh cho s¶n xuÊt trong n­íc, lµm gi¶m sót xuÊt khÈu, gi¶m thu ngo¹i tÖ tiÒn ®« lµm cho ho¹t ®éng tÝn dông t×nh h×nh ®Çu t­ më réng s¶n xuÊt gÆp nhiÒu khã kh¨n. Thªm vµo ®ã, khu vùc doanh nghiÖp cã nguån vèn tù cã thÊp, ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp chñ yÕu dùa vµo nguån vèn tÝn dông Ng©n hµng. Nî kÐo dµi ch­a gi¶i quyÕt døt ®iÓm, m¸y mãc thiÕt bÞ l¹c hËu, ®Çu t­ kh«ng c©n ®èi, l·ng phÝ nguån lùc, tr×nh ®é c¸n bé qu¶n lý cßn thÊp kÐm. Nguyªn nh©n chñ quan: HÖ thèng ph¸p luËt ch­a ®­îc hoµn thiÖn thiÕu nhÊt qu¸n, c¸c v¨n b¶n d­íi luËt ch­a ®ång bé thËm chÝ luËt ch­a ®­îc ban hµnh, nh÷ng v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh l¹i ban hµnh chËm bé m¸y hµnh chÝnh cång kÒnh, phøc t¹p trong khi hÖ thèng tµi chÝnh n­íc ta cßn th« s¬, ch­a linh ho¹t. Ng©n hµng Trung ­¬ng kh«ng cã quyÒn h¹n ®éc lËp trong viÖc ®iÒu tiÕt cung tiÒn, Ng©n hµng Trung ­ong ph¶i chÞu sù chi phèi cña ChÝnh phñ trong c¸c quyÕt ®Þnh vÒ cung tiÒn, l·i suÊt tÝn dông.... Do ®ã c«ng cô ®iÒu tiÕt ®· kh«ng cßn nh÷ng ¶nh h­ëng tÝch cùc ®èi víi nÒn kinh tÕ nh­ b¶n th©n nã cã thÓ. H¬n n÷a, c¸c c«ng cô cña ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ ch­a ®­îc sö dông ®Çy ®ñ vµ cßn kÐm hiÖu qu¶. ThÞ tr­êng chøng kho¸n cßn ë d¹ng s¬ khai nªn nghiÖp vô thÞ tr­êng më hÇu nh­ ch­a ®­îc ph¸t huy. Sù ¸p ®Æt cña ChÝnh phñ vÒ l·i suÊt, tØ gi¸ hèi ®o¸i, tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®· bãp mÐo c¸c c«ng cô ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ, lµm cho ho¹t ®éng cña Tæ chøc tiÒn tÖ kh«ng hiÖu qu¶. ThiÕu sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« kh¸c (®Æc biÖt lµ ChÝnh s¸ch tæ chøc Quèc gia). Ch­¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ë viÖt nam trong thêi gian tíi. Trªn con ®­êng tiÕp tôc ®­a ®Êt n­íc tiÕn lªn con ®­êng X· héi Chñ nghÜa ®iÒu tr­íc tiªn ta ph¶i cã mét nÒn kinh tÕ vÜ m« æn ®Þnh, l¹m ph¸t ®­îc kiÓm so¸t, s¶n l­îng cña nÒn kinh tÕ t¨ng, thÊt nghiÖp ®­îc gi¶i quyÕt. §ã còng chÝnh lµ môc tiªu cña ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Ng©n hµng Nhµ N­íc cÇn ph¶i sö dông c¸c c«ng cô mét c¸ch cã hiÖu qu¶ h¬n n÷a trong thêi gian tíi ®Ó kiÓm so¸t l¹m ph¸t, æn ®Þnh gi¸ trÞ ®èi néi vµ gi¸ trÞ ®èi ngo¹i cña ®ång tiÒn. T¹o ra m«i tr­êng vÜ m« thuËn lîi cho t¨ng tr­ëng ®¹t môc tiªu kinh tÕ ®Ò ra cña mçi n¨m b»ng nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ. 3.1.Gi¶i ph¸p ®èi víi c¸c c«ng cô ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ. 3.1.1 §èi víi nghiÖp vô thÞ tr­êng më: §Ó thÞ tr­êng më trë thµnh c«ng cô gi¸n tiÕp ®¾c lùc, gãp phÇn ®æi míi hoµn thiÖn viÖc ®iÒu hµnh ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng tiÒn tÖ , tr­íc m¾t mét sè gi¶i ph¸p ®­îc ®Ò ra nh­ sau: CÇn ph¶i tæ chøc tuyªn truyÒn, tËp huÊn chi tiÕt, ®i vµo tõng nghiÖp vô cô thÓ ®Ó tõ ®ã gióp c¸c thµnh viªn thÊy ®­îc vai trß, t¸c dông vµ sù linh ho¹t cña nghiÖp vô thÞ tr­êng më trong viÖc ®iÒu hµnh ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Ng©n hµng Nhµ n­íc còng nh­ hiÖu qu¶ ®¹t ®­îc cña mçi Tæ chøc tÝn dông viÖc ®iÒu hµnh vèn cña m×nh. Ng©n hµng Nhµ N­íc cÇn ph¶i cã sù phèi hîp gi÷a c¸c c«ng cô vµ biÖn ph¸p ®iÒu hµnh. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ, cÇn ph¶i h¹n chÕ c¸c h×nh thøc cung øng vèn tÝn dông kh¸c tõ Ng©n hµng Nhµ n­íc nh­ t¸i cÊp vèn, cho vay theo chØ ®Þnh bªn c¹nh viÖc tiÕp tôc thùc hiÖn khoanh nî, xo¸ bá còng nh­ viÖc cñng cè vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng tiÒn tÖ. §Æc biÖt cÇn ph¶i hç trî cho viÖc ph¸t triÓn thÞ tr­êng tiÒn tÖ, tiÒn Ng©n hµng nghiÖp vô ®Êu thÇu tÝn phiÕu kho b¹c, ho¹t ®éng mua b¸n giÊy tê cã gÝa. Bªn c¹nh ®ã Ng©n hµng Nhµ n­íc còng cÇn kÕt hîp trong viÖc ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña nghiÖp vô thÞ tr­êng më víi c¸c nghiÖp vô kh¸c nh­: ChiÕt khÊu giÊy tê cã gi¸ trÞ ng¾n h¹n, cho vay cÇm cè b»ng giÊy tê cã gi¸ trÞ ng¾n h¹n, ho¸n ®æi ngo¹i tÖ ®Ó tõ ®ã t¹o ra ®­îc m«i tr­êng kinh doanh lµnh m¹nh, b×nh ®¼ng gi÷a c¸c Tæ chøc tÝn dông, ®ång thêi còng gióp cho nghiÖp vô thÞ tr­êng më ngµy cµng ®­îc cñng cè vµ trë thµnh c«ng cô ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch hiÖu qu¶ chñ ®¹o cña Ng©n hµng Nhµ N­íc. Ng©n hµng Nhµ N­íc nghiªn cøu më réng thªm hµng ho¸ cho thÞ tr­êng më, tr­íc m¾t cã thÓ cho phÐp c¸c lo¹i tr¸i phiÕu, k× phiÕu ®­îc giao dÞch trªn nghiÖp vô thÞ tr­êng më. CÇn sím tr×nh Quèc héi söa ®æi luËt Ng©n hµng Nhµ n­íc ®Ó h×nh thµnh hµnh lang ph¸p lÝ v÷ng ch¾c t¹o ®iÒu kiÖn ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i hµng ho¸ giao dÞch trªn thÞ tr­êng më. Ng©n hµng Nhµ n­íc cÇn rµ so¸t l¹i c¸c quy chÕ, quy ®Þnh liªn quan t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c tæ chøc tÝn dông tham gia vµo thÞ tr­êng më, chØnh söa quy chÕ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng néi tÖ liªn Ng©n hµng, tõng b­íc c¶i tiÕn ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng néi tÖ, ngo¹i tÖ liªn Ng©n hµng. Hoµn thiÖn c«ng t¸c hiÖn ®¹i ho¸ Ng©n hµng, thanh to¸n liªn Ng©n hµng. Ng©n hµng nhµ n­íc còng cÇn khÈn tr­¬ng hoµn thµnh ®Ò ¸n thµnh lËp Ng©n hµng chÝnh s¸ch Ng©n hµng nh»m gãp phÇn ph©n ®Þnh râ rµng tÝn dông Th­¬ng m¹i vµ chÝnh s¸ch hç trî ­u ®·i. CÇn n©ng cao chÊt l­îng dù b¸o, ®iÒu hµnh theo thÞ truêng trªn c¬ së n©ng cao dù b¸o c¶i tiÕn chÕ ®é th«ng tin gi÷a c¸c bé, ngµnh, vô, côc cña Ng©n hµng Nhµ n­íc liªn quan ®Õn c¸c nghiÖp vô thÞ tr­êng më. C¸c tæ chøc tÝn dông cÇn më réng h¬n n÷a c¸c lo¹i h×nh kinh doanh ngoµi cho vay truyÒn thèng nh­ ®Çu t­ vµo tÝn phiÕu, tr¸i phiÕu trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp ®Ó t¹o lªn hµng ho¸ giao dÞch víi Ng©n hµng Nhµ n­íc. §ång thêi c¸c tæ chøc tÝn dông cÇn chó ý ®Õn c«ng t¸c ®µo t¹i ®éi ngò c¸n bé nghiÖp vô, t¨ng c­êng trang bÞ c¸c lo¹i m¸y mãc hiÖn ®¹i ®Ó gióp cho c¸c giao dÞch nghiÖp vô thÞ tr­êng më diÔn ra nhanh chãng, linh ho¹t, an toµn. Cñng cè vµ thóc ®Èy c¸c m¶ng thÞ tr­êng kh¸c ph¸t triÓn ®Ó lµm c¬ së cho ho¹t ®éng nghiÖp vô thÞ tr­êng më. 3.1.2 . C«ng cô dù tr÷ b¾t buéc: §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ trong viÖc sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ta cÇn l­u ý ®Õn mét sè ®iÓm sau: Tû lÖ dù tr÷: Cã ¶nh h­ëng ®Õn chi phÝ vÒ sö dông vèn cña Ng©n hµng th­¬ng m¹i . Khi Ng©n hµng Nhµ n­íc t¨ng tû lÖ d­ tr÷ b¾t buéc dÊn tíi c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i thùc hiÖn t¨ng khèi l­îng tiÒn dù tr÷ . Khi ®ã, khèi l­îng tiÒn mµ c¸c Ng©n hµng huy ®éng vÒ cho vay kh«ng ®­îc sö dông t¨ng lªn . Trong khi ®ã c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i vÉn ph¶i tr¶ l·i cho kho¶n tiÒn vay. Do ®ã, ®Ó ®¶m b¶o ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ th× Ng©n hµng th­¬ng m¹i t¨ng l·i suÊt cho vay ®èi víi nÒn kinh tÕ. Trong khi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang ph¶i chÞu sù c¹nh tranh khèc liÖt cña c¸c nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc, ®iÒu nµy sÔ g©y khã kh¨n cho giíi ®Çu t­ trong nø¬c vµ cßn ¶nh h­ëng ®Õn héi nhËp quèc tÕ vµ khu vùc. Do vËy ®Ó nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn Ng©n hµng Nhµ n­íc thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch tiÒn tÖ th× buéc ph¶i gi¶m tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc xuèng møc võa ph¶i. §Ó t¨ng tÝnh c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ. Nh­ng mét c©u hái ®Æt ra lµ gi¶m tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc cã ¶nh h­ëng ®Õn sù an toµn trong ho¹t ®éng hÖ thèng Ng©n hµng hay kh«ng. Xin nh¾c l¹i lµ kh«ng, bëi v× cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng Tµi chÝnh (thÞ tr­êng tiÒn tÖ, thÞ tr­êng chøng kho¸n). ë ®ã cung cÊp c¸c c«ng cô cã tÝnh thanh kho¶n cao vµ khi ®ã c¬ cÊu dù tr÷, ®Çu t­ b»ng giÊy tê cã gi¸, cã tÝnh thanh kho¶n cao d¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n cÇn thiÕt cña Ng©n hµng th­¬ng m¹i t¨ng sÏ ®¶m b¶o an toµn. Thùc tÕ, Ng©n hµng Quèc gia mét sè n­íc ®· thùc hiÖn tû lÖ dù tr÷ rÊt thÊp nh­ Ng©n hµng Anh lµ 0%, Ng©n hµng Ch©u ¢u lµ 0,1%. C¸c lo¹i tiÒn göi ph¶i thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc : Dù tr÷ b¾t buéc hiÖn nay mang tÝnh chÊt b×nh qu©n víi tÊt c¶ c¸c lo¹i tiÒn göi: kh«ng kú h¹n, cã kú h¹n d­íi 12 th¸ng. Trong khi ®ã kh¶ n¨ng thanh to¸n th­êng chØ r¬i vµo tiÒn göi kh«ng kú h¹n. Do ®ã, Ng©n hµng Nhµ n­íc cÇn quy ®Þnh tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc víi tõng lo¹i tiÒn göi. Kú h¹n vµ kú duy tr×: HiÖn nay, ViÖt Nam chóng ta thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc víi thêi gian kú x¸c ®Þnh vµ kú duy tr× lµ mét th¸ng mçi kú. §iÒu ®ã lµm gi¶m hiÖu qu¶ trong viÖc kiÓm so¸t l­îng tiÒn cung øng. Nªn trong thêi gian tíi chóng ta thùc hiÖn kú x¸c ®Þnh vµ kú duy tr× víi ®é dµi thêi gian lµ 2 tuÇn mçi kú. Tõ ®ã t¹o nªn tÝnh linh ho¹t vµ Ng©n hµng nhµ n­íc cã thÓ ®iÒu chØnh l­îng tiÒn cung øng s¸t víi thùc tÕ h¬n khi ®ã chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®¹t hiÖu qu¶ h¬n. N©ng cao c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t vµ xö lý nghiªm kh¾c c¸c sai ph¹m: Mét trong nh÷ng ­u ®iÓm cña c«ng cô nµy lµ tÝnh hµnh chÝnh c­ìng chÕ. Do ®o ng©n hµng nhµ n­íc sÏ thuËn lîi trong viÖc sö dông c«ng cô nµy. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, kh«ng ph¶i ng©n hµng nµo còng thùc hiÖn nghiªm chØnh. Do vËy, Ng©n hµng nhµ n­íc cÇn t¨ng c­êng c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t th­êng xuyªn chÆt chÏ. Trong c¸c tr­êng hîp vi ph¹m Ng©n hµng nhµ n­íc ph¶i xö ph¹t nghiªm kh¾c. NÕu kh«ng c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i sÏ kh«ng chÊp hµnh ,tu©n thñ ®óng vµ khi ®ã tÝnh ­u viÖt cña c«ng cô sÏ mÊt ®i . Khi ®ã viÖc sö dông c«ng cô d­ tr÷ b¾t buéc sÏ trë nªn v« nghÜa. Nh­ vËy, c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc cung nh­ c¸c c«ng cô kh¸c cã nh÷ng ­u vµ nh­îc ®iÓm nhÊt ®Þnh. Do vËy viÖc sö dông c«ng cô cã hiÖu qu¶ lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò mµ Ng©n hµng nhµ n­íc lu«n ph¶i xem xÐt: ¸p dông: ë thêi kú nµo , còng nh­ tû lÖ dù tr÷ lµ bao nhiªu…®Ó khi ®ã c«ng cô ph¸t huy ®­îc nh÷ng ­u ®iÓm vµ h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt nh÷ng nh­îc ®iÓm vèn cã cña c«ng cô nµy. §Ó chÝnh s¸ch tiÒn tÖ thùc thi cã hiÖu qu¶ nhÊt , ®­a nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ®êi sèng nh©n d©n ®­îc c¶i thiÖn. KÕt luËn. Ho¹t ®éng cña hÖ thèng Ng©n hµng th«ng qua chÝnh s¸ch tiÒn tÖ liªn quan ®Õn sù æn ®Þnh hay thay ®æi cña tiÒn tÖ vÒ l­u l­îng, chi phÝ vµ gi¸ trÞ. V× nh÷ng thay ®æi nãi trªn t¸c ®éng ®Õn gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ gi¸ trÞ tµi s¶n, thu nhËp cña nh©n d©n. Cho nªn nã trùc tiÕp lµm biÕn chuyÓn møc sèng cña hä gi÷a hai cùc khã kh¨n ®¾t ®á vµ thuËn lîi, tiÖn nghi. Do ®ã Ng©n hµng nhµ n­íc lu«n ph¶i ®iÒu hµnh chÝn s¸ch tiÒn tÖ ®Ó t¹o sù æn ®Þnh tiÒn tÖ, nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. §Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cã hiÖu qu¶ th× viÖc sö dông c¸c c«ng cô tiÒn tÖ ph¶i hÕt søc linh ho¹t vµ hiÖu qu¶ nh»m kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ vµ ph¸t huy tèi ®a nh÷ng ­u ®iÓm cña c«ng cô nµy. §¹t ®­îc môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ lµ: æn ®Þnh tiÒn tÖ, t¨ng tr­ëng, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm ®ã còng lµ tiÒn ®Ò cho viÖc thùc hiÖn thµnh c«ng tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp hãa – hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. §­a môc tiªu ®Õn n¨m 2020 ViÖt Nam c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp theo h­íng hiÖn ®¹i trë thµnh hiÖn thùc. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o TS. NguyÔn H÷u Tµi (chñ biªn). 2002, gi¸o tr×nh lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ - NXB thèng kª Ng©n hµng nhµ n­íc-B¸o c¸o th­êng niªn (1992-2000). Tr­¬ng Xu©n Lª, 1993, tiÕp cËn c¸c häc thuyÕt vµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng – NXB Gi¸o Dôc. Frederic S.Miskhin - tiÒn tÖ Ng©n hµng vµ thÞ tr­êng tµi chÝnh. Thêi b¸o Ng©n hµng (N¨m 2000-2001). T¹p chÝ Ng©n hµng (N¨m 1999-2001). T¹p chÝ thÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ (N¨m 1996-2001). David Cox – NghiÖp vô Ng©n hµng hiÖn ®¹i. Môc lôc PhÇn I: Më ®Çu………………………………..……………………Trang 2 PhÇn II:Néi dung………………………………………..………………...4 Ch­¬ng 1: Tæng quan vÒ CSTT vµ c¸c c«ng cô cña CSTT 1.1 : Môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ……………..……………....4 1.1.1 : Kh¸i niÖm chÝnh s¸ch tiÒn tÖ………….…………………….4 1.1.2 : Môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ……………….…..……… ..4 1.1.2.1: æn ®Þnh tiÒn tÖ, kiÓm so¸t l¹m ph¸t…………………………5 1.1.2.2: T¹o viÖc lµm………………………………………………...6 1.1.2.3: T¨ng tr­ëng kinh tÕ…………………………………………7 1.1.2.4: Quan hÖ gi÷a c¸c môc tiªu………………………………….8 1.1.3 : C«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ………………….…………..9 1.1.3.1: NghiÖp vô thÞ tr­êng më………………………………….…9 1.1.3.2: ChÝnh s¸ch t¸i chiÕt khÊu…………………… . . . . . .. . . ..11 1.1.3.3: Dù tr÷ b¾t buéc……………………………………………12 Ch­¬ng 2: Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông c¸c c«ng cô CSTT cña NHNN ViÖt Nam trong thËp kû 90 vµ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21 2.1. : Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông c¸c c«ng cô CSTT cña NHNN ViÖt Nam……………………………………………………16 2.1.1: NghiÖp vô thÞ tr­êng më…………………………………….17 2.1.1: Dù tr÷ b¾t buéc……………………………………………...20 2.2. : Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc………….………………………….27 2.1.1: Ho¹t ®éng thÞ tr­êng më…………………………………….27 2.2.2: Dù tr÷ b¾t buéc………………………………………………28 2.3. : Khã kh¨n, tån t¹i……...…………….………….……………29 2.3.1: §èi víi nghiÖp vô thÞ tr­êng më……………………………29 2.3.2: §èi víi chÝnh s¸ch dù tr÷ b¾t buéc………………………….30 2.4. : Nguyªn nh©n……………………………….………………..30 Ch­¬ng 3: Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông c¸c c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi. 3.1 : Gi¶i ph¸p ®èi víi c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ…………..…….32 3.1.1: §èi víi nghiÖp vô thÞ tr­êng më…………………………….32 3.1.2: §èi víi c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc……………………………..34 KÕt luËn………………………….……………………………………….37 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o……………………………………..…….38 Môc lôc………………...…………………………………………………39