Đề tài Độc tố khoáng Asen, Chì và Thủy ngân - Nguyên nhân và tác hại

 I/ CAÙC LOAÏI ÑOÄC TOÁ KHOAÙNG               Khoaùng chaát laø nhöõng chaát dó nhieân khoâng theå thieáu trong cô theå chuùng ta.   Tuy nhieân, tuøy lieàu löôïng tích tröõ cuûa chuùng trong cô theå maø noù trôû neân coù ích hay coù haïi cho cô theå. CAÙC LOAÏI ÑOÄC TOÁ KHOAÙNG THÖÔØNG GAËP Teân nguyeân toá Cung caáp (mg/kg tt/ngaøy) Haøm löôïng ( mg/kg theå troïng) Chì ( Pb ) 0.25 – 0.35 - Thuyû ngaân (Hg) - - Asen (As ) 0.025 0.2 Ñoàng ( Cu ) 1,5 – 2,5 1.5 Bore (B) 1.3 – 4.3 0.7 Mangan ( Mn) 2 – 3 0.2 Niken ( Ni ) 0.3 – 0.6 0.1 Selen ( Se ) 0.05 – 0.2 0.2 Crom ( Cr ) 0.05 – 0.2 0.1 II/Taùc haïi - Ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng                          Gaây ngoä ñoäc caáp tính coù theå daãn ñeán töû vong                          Gaây ngoä ñoäc maõn tính : tích luyõ trong cô theå gaây ra caùc beänh khaùc             - Ñoái vôùi thöùc aên                           Gaây hö hoûng thöùc aên : Ví duï Khi noàng ñoä Cu trong thöïc phaåm taêng seõ l  laøm taêng quaù trình oxi hoaù thöùc aên => taïo muøi khoù chòu ( nhaát laø daàu môõ) Laøm giaûm giaù trò dinh döôõng thöïc phaåm : Laøm giaûm khaû naêng haáp thuï cuûa cô theå ñoái vôùi moät soá chaát dinh döôõng nhö caùc loaïi khoaùngkhaùc, vitamin I/ Giôùi thieäu chung 1/ Tính chaát vaät lyù             - Asen coù teân goïi laø thaïch tín. Ngoaøi ra thaïch tín coøn ñöôïc duøng chæ Oxit As2O3             - Dang boät maøu traéng, tan nhieàu trong nöôùc             - Laø thaønh phaàn töï nhieân cuûa voû traùi ñaát (1-2 mg/kg ñaát )             - Oxit As2O3 coù tính chaát ñoäc gioáng As 2/ Vai troø, haøm löôïng As trong cô theå - Laø vi chaát dinh döôõng coù vai troø quan troïng trong vieäc ñieàu hoøa caùc chöùc naêng beân trong teá  baøo             - Kích thích quaù trình trao ñoåi chaát vaø chöõa beänh             - Toång hôïp nuclein, toång hôïp protit vaø Hb - Löôïng As trong cô theå ngöôøi: 10mg, coù trong taát caû caùc cô quan - Asen coù nhieàu nhaát trong da moùng toùc. Haøm löôïng trung bình trong gan laù laùch phoåi. Ít trong moâ thaàn kinh cô vaø xöông. II/ Chu trình chuyeån hoaù As trong cô theå - Asen xaâm nhaäp vaøo cô theå qua thöùc aên , nöôùc uoáng qua hoâ haáp hoaëc qua da. - Sau khi ñöôïc haáp thuï As ñöôïc maùu vaän chuyeån ñi khaép cô theå. - As ñöôïc baøi tieát qua nöôùc tieåu phaân hoaëc moà hoâi. Ñaây ñöôïc xem laø caùch giaûi ñoäc cuûa cô theå. III/ Trieäu chöùng vaø taùc haïi Asen laø moät chaát raát ñoäc. Lieàu löôïng gaây ñoäc 0.06g. Lieàu löôïng gaây töû vong  0.15 g. Coù theå cheát ngay neàu aên 1 löôïng baèng nöûa haït baép 1) Caùc trieäu chöùng khi nhieãm ñoäc As a/ Ngoä ñoäc caáp tính : - Do aên phaûi löôïng lôùn As - Noân möûa ñau buïng khaùt nöôùc maïch ñaäp yeáu, da thaâm tím bí ñaùi vaø töû vong trong voøng 24 giôø b/ Ngoä ñoäc maõn tính  : - Khi söû duïng Asen noàng doä thaáp lieân tuïc - Toùc ruïng nhieàu, maët xaùm vieâm daï daøy, ñau maét, ñau tai, giaûm caân cheát sau vaøi thaùng hoaëc vaøi naêm - Neáu ñöôïc chöõa trò kòp thôøi coù theå soáng soùt nhöng ñeå laïi di chöùng naêng neà veà naõo. 2) Taùc haïi - AÛnh höôûng ñaùng lo ngaïi nhaát laø gaây bieán ñoåi gen, ung thö, caùc beänh tim maïch (thieáu maùu, cao huyeát aùp, caùc beänh tuaàn hoaøn maùu, vieâm taéc ngoaïi vi, beänh maïch vaønh, thieáu maùu cuïc boä cô tim vaø naõo) beänh ngoaøi da (bieán ñoåi saéc toá, saïm da, söøng hoaù, ung thö da)  roái loaïn heä thaàn kinh, beänh tieåu ñöôøng, gan vaø caùc vaán ñeà lieân quan ñeán heä tieâu hoaù. Sau 15 – 20 naêm => ung thö => CHEÁT - Söï phaùt hieän nhieãm As raát khoù do caùc triw65u chöùng cuûa beänh chæ xuaát hieän sau 5 – 15 naêm - Moät soá beänh :     Beänh baøn chaân Ñen : Phaùt hieän ôû Ñaøi Loan : treân baøn chaân da bò ñoåi maøu thaønh ñen. Gaây ñau ñôùn => Hoaïi töû => phaûi caét boû   Beänh söøng hoaù da thöôøng xuaát hieän ôû tay, loøng baøn tay, baøn chaân ôû choã da tieáp xuùc vôùi aùnh saùng nhieàu hoaëc coï saùt nhieàu seõ taïo thaønh caùc ñinh cöùng maøu traéng gaây ñau ñôùn.    Beänh Bowen : treân da xuaát hieän caùc vuøng saãm maøu-> ñoû -> lôû loeùt -> ung thö da IV/ NGUOÀN LAÂY NHIEÃM ASEN Nguoàn gaây nhieãm raát ña dang: Thöïc phaåm, Ñaát, Nöôùc uoáng, Khoâng khí … 1) Nöôùc uoáng - Nguoàn nöôùc ngaàm hoaø tan nhieàu Asen vaø caùc muoái khoùang cuûa noù trong ñaát. Do quaù trình khöû hoaù caùc muoái sunfua vaø caùc muoái khoaùng chöùa Asen. - Trong moâi tröôøng axit toàn taïi ôû daïng H2AsO4-1 - Trong moâi tröôøng kieàm toài taïi  ôû daïng HAsO4-2 - Khi pH taêng : Noàng ñoä muoái Asen taêng. Haøm löôïng Asen trong nöôùc theo tieâu chuaån WHO laø 0.01mg/l => Ñe doaï nhieãm ñoäc 10 trieäu ngöôøi daân Vieät Nam söû duïng gieáng khoan - Cöù 10000 ngöôøi thì coù 6 ngöôøi bò ung thö do söû duïng nöôùc coù haøm löôïng As treân 0.01mg/l - ÔÛ laøng Thoáng Nhaát ( Tænh Haø Taây coù hôn 22 ngöôøi cheát vì ung thö do nhieãm As trong 10 naêm trôû laïi ñaây) - ÔÛ ñoàng baèng baéc boä tæ leä caùc gieáng khoan co noàng ñoä As leân tôi 0.1 -> 0.5 mg/l (cao hôn 10 – 50 laàn tieâu chuaån cho pheùp) laø khoaûng 59.6% – 80% 2) Nhieãm ñoäc thöïc phaåm : - Do rau xanh haáp thuï caùc muoái khoaùng Asen trong ñaát. - Do rau coøn toàn dö löôïng thuoác baûo veä thöïc vaät coù chöùa Asen. - Do söû duïng nöôùc töôùi nhieãm Asen (13,9 % löôïng rau muoáng taïi tp HCM nhieãm ñoäc As treân möùc quy ñònh) - Thòt gia suùc gia caàm nhieãm As so söû duïng thöùc aên chaên nuoâi coù haøm löôïng As cao. - Haøm löôïng As trong thöùc aên chaên nuoâi treân thò tröôøng cao hôn töø 1.8 – 5.6 laàn haøm löôïng cho pheùp - Ngoaøi ra thöïc phaåm coøn nhieãm As do caùc duïng cuï baûo quaøn chöùa Asen : voû ñoà hoäp, caùc loaïi baùt, ñóa baèng söù . . . LÖÔÏNG ASEN TRONG THÒT ÔÛ MOÄT SOÁ ÑÒA PHÖÔNG Nôi laáy maãu Haøm Löông As (mg/kg) Thòt heo Thòt gaø Maãu töôi Maãu khoâ Maãu töôi Maãu khoâ Haø Noäi 0.28 1.57 0.25 7.7 Höng Yeân 0.13 0.25 0.19 0.74 Haø Taây 0.14 0.25 0.13 0.49 Tp HCM 0.16 0.52 0.21 0.9 Thaùi Nguyeân 0.14 0.56 1.88 1.3 Baéc Ninh 0.19 0.72 0.18 0.68 Thanh Hoaù 0.19 0.44 0.16 0.54 Haûi Döông 0.16 0.42 0.1 0.37 HAØM LÖÔÏNG ASEN TRONG THÖÙC AÊN GIA SUÙC Teân thöùc aên Maãu tö nhieân (mg/kg) Maãu khoâ (mg/kg) Thöùc aên Trung Quoác 3.67 4.07 Thöùc aên Phaùp 0.76 0.83 Thöùc aên Thaùi Lan 0.74 0.8 Caùm hoãn hôp ( Myõ) 6.8 7.62 Ñaïi Bi Ñaïi ( TQ) 9.75 9.77 Taân AÙ Chaâu (TQ) 0.78 0.84 CP 310 0.11 CP 512 0.28 Proconco 20 0.35 Proconco 28B 0.27 151. Vieät Trung 0.23 HAØM LÖÔÏNG ASEN THEO TIEÂU CHUAÅN Nguoàn cung caáp Haøm löôïng cho pheùp (mg/kg) Hoa quaû 1.4 Caùc loaïi thöïc phaåm khaùc 3 Thuøng thieác voû ñoà hoäp 0.001 Thuøng nhoâm voû ñoà hoäp 0.0016 LÖÔÏNG ASEN TRONG MOÄT SOÁ LOAÏI THÖÏC PHAÅM Nguoàn cung caáp Haøm Löôïng (mg/kg) Myõ Vieät Nam Luùa (khoâ) 110 - 200 0.97 Ngoâ(khoâ) 30 - 40 0.78 Baép caûi ( Töôi ) 20 – 50 Saén cuû 0.22 Caø Chua ( Töôi) 900– 1200 Haønh (Töôi) 50 – 200 Caù bieån 2.7 Caù nöôùc ngoït 0.54 V/ CAÙC BIEÄN PHAÙP GIAÛM NHIEÃM ÑOÄC 1/ Ñoái vôùi nöôùc sinh hoaït - Phöông phaùp keo tuï- keát tuûa : Ñaây laø phöông phaùp ñôn giaûn nhaát. Nöôùc gieáng khoan ñöôïc bôm leân sau ñoùlaøm thoaùng ñeå oxi hoaù heát magan vaø saét thaønh caùc hidroxyt keát tuûa. Ñoànt thôøi oxi hoaù Asen (III) thaønh Asen(V) coù khaû naêng haáp phuïc leân caùc beà maët cuûa caùc hydroxyt naøy.Hieäu suaát cuûa phöông phaùp coù theå leân tôùi 80% - Phöông phaùp keo tuï baèng hoaù chaát : CaO hoaëc Ca(OH)2  Hieäu suaát 40 – 70 %. Hieäu suaát lôùn nhaát ôû pH = 10.5. Tuy nhieân phöông phaùp naøy khoù ñöa ñöôïc haøm löôïng As veà möùc döôùi 10mg/l vaø coøn löôïng quaëng sau khi söû lyù. - Phöông phaùp oxi hoaù: söû duïng Cl H2O2 KMnO4 hoaëc tia cöïc tím. - Phöông phaùp loïc caùt : do Asen(III) vaø Asen (V) bò haáp phuï bôûi Fe(OH)3 baùm treân beà maët haït caùt.             2) Ñoái vôùi thöïc phaåm                   - Giaûm pH thöïc phaåm ñeå giaûm löôïng As hoaø tan.       - Taêng cöôøng caùc chaát khoaùng khaùc nhö Fe, vitamin ñeå taêng khaû naêng ñaøo thaûi cuûa cô theå ñoái vôùi As       - Khoâng söû duïng Vitamin C chung vôùi caùc nguoàn thöïc phaåm doäng vaät coù voû nhö trai, soø , oác … vì Vitamin C coù taùc duïng laøm As( IV) coù nhieàu trong caùc loaïi thöïc phaåm treân thanh As(III) maø As(III) coù ñoäc tính cao hôn as(IV) nhieàu laàn     Các tiêu chuẩn thực phẩm chung của WHO và FAO quy định hàm lượng chì ở mức 0,3 ppm.      Thời gian bán hủy để thải chì ra khỏi thận là 7 năm, trong xương là 32 năm. I/ Nguyeân nhaân gaây neân ñoäc tính cuûa chì           Chì sau khi vaào cơ thể, 90-95% sẽ hình thaành chất lead photphat Pb3(PO4)2 trầm tích vaào trong xương, (chì thay theá Canxi trong xöông) chỉ một ít được baài tiết khỏi cơ thể             Chì öùc cheá quaù trình toång hôïp Hb, keát hôïp vôùi Hb thaønh moät daïng hôïp chaát beàn  => daãn ñeán thieáu maùu.             Caùc taùc haïi chuûa chì ñaëc bieät nghieâm troïng ñeán treû em nhaát laø trong ñoä tuoåi töø 0 ->7 tuoåi  bôûi vì cô theå caùc em coøn chöa phaùt trieån ñaày ñuû, khaû naêng ñaøo thaûi coøn keùm           Chì có thể thay thế Canxi trong tế bào mới của các trẻ, và tác động lên chu trình biến dưỡng, dẫn đến việc giảm khả năng tổng hợp ATP (Adenozin Three Phosphate), làm hỏng chức năng của tế bào.  Laøm toån thöông ñeán caùc teá baøo naõo, ñeå laïi di chöùng laâu daøi        Tuy nhiên, không phải là tất cả lượng chì thâm nhập vào cơ thể đều vào máu, mà chỉ một lượng ít trong đó mà thôi, còn thì tích lũy lại trong gan, thận và trong mỡ, số còn lại thải qua đường phân, nước tiểu, mồ hôi II/ Khaû naêng gaây ñoäc cuûa chì :           Khi noàng ñoä chì trong maùu leân ñeán 100 – 120 µg/dl ôû ngöôøi lôùn vaø 80 – 100 µg/dl ôû treû em seõ gaây cheát ngöôøi. Đặc biệt chì là mối nguy hại đối với trẻ em. Một số kết quả nghiên cứu cho ta thấy nhiễm độc chì làm giảm mạnh chỉ số thông minh (IQ) của trẻ em ở tuổi đi học. Một số đánh giá cho thấy cứ 10m g/dl tăng về chì trong máu sẽ gây ra mức giảm từ 1 đến 5 điểm IQ đối với trẻ em bị nhiễm chì. Nhiễm chì làm cho hệ thần kinh luôn căng thẳng, phạm tội và sự rối loạn trong tập trung chú ý ở trẻ em từ 7 – 11 tuổi.             Có thể đột tử vì ngộ độc chì             Chì có thể thay thế Canxi trong tế bào mới của các trẻ, và tác động lên chu trình biến dưỡng, dẫn đến việc giảm khả năng tổng hợp ATP (Adenozin Three Phosphate), làm hỏng chức năng của tế bào.  1/ Khi bò nhieãm ñoäc caáp tính seõ daãn ñeán :        -Giaûm nhieät cô theå          -Giaûm huyeát aùp vôùi chöùng tim ñaäp nhanh. -Beänh naõo vôùi meâ saûng, co giaät vaø thöôøng coù giai ñoaïn höng caûm caáp tính. Neáu khoâng töû vong thì khoûi beänh moät caùch chaäm chaïp vaø ñeå laïi di chöùng. -Tieáp xuùc vôùi noàng ñoä 100mg/m3 trong 1 giôø coù theå daãn ñeán tình traïng nhieãm ñoäc. 2/Nhieãm ñoäc baùn caáp tính : - Do tieáp xuùc vôùi nhöõng noàng ñoä thaáp trong vaøi ngaøy, vaøi tuaàn, coù   theå nhieãm ñoäc baùn caáp tính vôùi caùc trieäu chöùng:                         +Aên khoâng ngon                         +Deã caùu giaän, nhöùc ñaàu baát trò, maát nhuû, lo aâu, aùc moäng.                         +Caûm giaùc cheánh choaùng say                         +Ñau ñaàu khuyeách taùn.                         +Buoàn noân vaø noân.                         + Suït caân, ñau buïng                         + Vaän ñoäng khoù khaên                         + Baïi lieät chi treân( tay bò bieán daïng)                         + Phuï nöõ coù theå bò saûy thai                         + Veà laâu daøi seõ daãn ñeán caùc beänh veà thaän Ngoaøi ra cô theå coøn coù khaû naêng bò thaám nhieãn caùc daãn xuaát höõu cô chì (Vd (CH3)4Pb tetrmenthyl lead coù trong xaêng). Caùc daãn xuaát höõu cô chì coù ñoäc tính cao hôn 100 laàn so vôùi chì kim loaïi. Taùc haïi lôùn nhaát cuûa chì höõu cô laø toån haïi ñeán naõo. Nheï gaây hoang töôûng, roái loaïn tri giaùc. Naëng daãn ñeán suy nhöôïc toøan thaân.             Beänh naõo chì höõu cô thöôøng laø xaáu, phaàn lôùn töû vong. Moät soá tröôøng lôïp khoûi thì tieán trieån raát chaäm, caùc trieäu chöùng giaûm daàn vaø maát haún sau 6-10 tuaàn leã.             Chì laø moät moái ñe doïa ñaõ ñöôïc bieát do ñoù coù theå keùm ñoäc hôn moät soá chaát khaùc, nhöng chì khoâng ñöôïc thöøa nhaân laø moät chaát ñoäc.          Triệu chứng nhiễm độc chì ở trẻ nhiều lúc khó phát hiện ra, nhất là trong trường hợp lượng chì nhiễm dưới mức nguy hiểm nhưng nó lại gây bệnh mãn tính cho trẻ. Trong trường hợp này trẻ biểu hiện thần kinh mệt mỏi, suy nhược, tính tình trở nên dễ cáu gắt, nhức nhối khắp mình.          Những trẻ nhiễm độc chì đều bị bệnh thiếu máu. Mặt khác, chì ảnh hưởng lên bộ máy tiêu hóa, nên trẻ ăn uống giảm sút, chán ăn, hay buồn nôn, đau bụng có những lúc dữ dội, sắc mặt tái xám. Nhiều độc chất chì dễ dẫn đến suy gan và thận. III/ Caùc con ñöôøng xaâm nhaäp      - Khi chì xâm nhiễm qua con đường thực phẩm lại khó phát hiện ra, vì ở trẻ, tỷ lệ thức ăn tính trên trọng lượng cơ thể khá lớn (cao hơn người lớn nhiều lần), nên khó phát hiện. Ví dụ, người ta đã tính toán thấy rằng, lượng chì nhiễm theo con đường thức ăn bình quân cho trẻ em là 50-150 mg/ngày (so với người lớn, 100-200 mg/ngày). Và, khả năng nhiễm chì qua thức ăn của trẻ gấp 4 lần so với người lớn. Mà lượng nhiễm độc, nếu nuốt phải 100 mg muối chì sulphate/kg cơ thể trong nhiều ngày, cơ thể có thể nhiễm độc mãn tính.     - Chì xaâm nhaäp cô theå qua hai ñöôøng hoâ haáp vaø tieâu hoùa. Chì vaø buïi chì laøm cho maét , coå hoïng vaø muõi ñau raùt khi tieáp xuùc. Nhöng thöïc phaåm laø con ñöôøng chuû yeáu ñeå ñöa chì vaøo cô theå. Theo nghieân cöùu cuûa WHO trung bình 40% löôïng chì xaâm nhaäp vaøo cô theå laø töø thöïc phaåm. Trung bình löôïng chì do thöùc aên, nöôùc uoáng cung caáp khoûang  0,0033 ñeán 0,005mg/kg theå troïng. Nghóa laø trung bình moät ngöôøi lôùn aên vaøo cô theå 0,25 ñeán 0,35mg chì.      - Löôïng chì toái ña coù theå chaáp nhaän do thöùc aên cung caáp haøng ngaøy laø 0,005mg/kg theå troïng      - Taïi caùc khu vöïc ñaát noâng nghieäp gaàn caùc truïc ñöôøng giao thoâng chính hoaëc caùc khu coâng nghieäp caùc saûn phaåm troàng troït thöôøng coù chöùa moät löôïng chì ñaùng keå (löôïng chì trong khoâng khí ôû caùc khu vöïc gaàn nhaø maùy luyeän kim laø 10 µg/m3 so vôùi 0.00000076 µg/m3 ôû caùc khu vöïc noâng thoân). Nguyeân nhaân laø do chì trong khoâng khí hoaëc trong chaát thaûi coâng nghieäp ñöôïc giöõ laïi trong ñaát roài döôïc caùc caây troàng haáp thuï. Sau ñoù chuùng döôïc laøm thöùc aên cho gia suùc hoaëc cho ngöôøi.      - Ngoøai ra chì trong thöïc phaåm coøn coù theå do quaù trình cheá bieán vaø baûo quaûn. Ví duï khi chöùa thöïc phaåm baèng caùc caùc duïng cuï goám seõ laøm taêng haøm löôïng chì trong thöïc phaåm.     - Chì coøn coù theå xaâm nhaäp vaøo cô theå qua con ñöôøng nöôùc uoáng maø nguyeân nhaân chính laø do heä thoáng phaân phoái nöôùc. Vieäc söû duïng caùc oáng daãn nöôùc coù caùc moái haøn baèng chì laø nguyeân nhaân laøm cho nhieãm ñoäc chì vaøo trong nöôùc uoáng.      Ông Hà Thế Quang giám đốc công ty CP sứ Hải Dương cho biết: “Các đồ sành sứ này này khi tiếp xúc với thực phẩm có tính axít như dưa chua, nộm, cà phê, sữa, rượu, bia, nước hoa quả, nước đường, canh nóng... lượng chì  trong bột mầu sẽ dần dần hoà tan trong thực phẩm, khi tích tụ đến một mức nhất định sẽ gây ra ngộ độc- TS Trần Đáng cảnh báo IV/NguOÀn GOÁC: Chì được dùng mối hàntrong sản xuất sơn, pin, đạn, vỏ dây cáp, men gốm, đúc kim loại Gần đây nhiều phát hiện nguồn nhiễm độc chì từ xăng dầu pha chì chiếm vị trí quan trọng. Mặc dù lượng chì trong xăng dầu chỉ chiếm 2,2% của tổng lượng chì sử dụng, xăng có chì vẫn là nguồn duy nhất lớn của tất cả các phát thải chì trong vùng đô thị - Ước tính khoảng 90% tổng lượng chì phát thải vào khí quyển do dùng xăng pha chì, số dân của hơn 100 nước bị uy hiếp bởi không khí bị ô nhiễm chì. Bên cạnh việc bị ngộ độc chì cấp tính đối với sức khỏe thông qua việc hít thở, các phát thải chì từ các xe có động cơ cũng có thể tích tụ trong đất, gây nhiễm độc nước uống và đi vào chuỗi thức ăn.             Bên cạnh xăng pha chì các nguồn phát thải chì khác cũng không kém phần nguy hiểm – Các trường hợp ngộ độc chì thường xảy ra đối với các công nhân ngành khai mỏ và nấu quặng chì. Năm 1992 các nghiên cứu ở vùng Baia Mare, Rumani cho kết quả là các công nhân nấu chì có mức chì trung bình trong máu là 77,4m g/dl, trong trẻ em sống gần nơi nấu chì là 63,3m g/dl             Việc tái tạo các aquy, pin cũng là nguồn quan trọng gây nhiễm độc chì. trên thế giới có tới 63% các nhà máy aquy, pin dùng chì. Ở Mêxicô, Caribê, Ấn Độ công nghiệp gia đình dùng chì trong aquy thì toàn gia đình bị nhiễm độc chì cực cao. Ở Jamaica trẻ em sống gần nơi nấu chì có mức chì trong máu cao hơn 3 lần so với nơi khác. năm 1991 một sự bùng nổ ô nhiễm chì ở Trinidad và Tobago đã làm cho đất bị nhiễm chì bởi các chất thải từ tái tạo aquy, pin. Mức chì trong máu của trẻ em trong vùng thay đổi từ 17 đến 235m g/dl với mức trung bình là 72,1 m g/dl.             Đồ gốm sứ tráng men có chì, thuốc nhuộm có chì trong đồ chơi trẻ em và bút chì cũng là nguồn gây ra nhiễm độc chì. Gần 30% dân Mexico dùng gốm sứ tráng men thường xuyên có nguy cơ bị nhiễm chì từ nguồn duy nhất này. Hợp kim hàn chì trong các thùng nhôm cũng đặt ra các rủi ro lớn và ở Honduras, các nghiên cứu cho thấy các cặn chì trong các thùng thức ăn đạt từ 13 đến 14,8 Mg/kilo cao hơn quy định của WHO.             Bụi chì trong không khí khu sản xuất công nghiệp cao hơn nhiều lần cho phép. Dọc các trục lộ giao thông với mức trung bình thì chưa cao, nhưng vào các thời điểm kẹt xe hay giờ cao điểm thì lại bộc phát khá cao. Bụi chì sinh ra từ khói xe ô tô, xe máy do dùng xăng pha chì, mặc dù giờ đây, không dùng xăng pha chì nữa, nhưng lương bụi chì không vì thế mà giảm đáng kể.              Mặt khác, người ta theo dõi và thấy rằng, bình quân trong mỗi điếu thuốc lá chứa 4,0-12,0 mg chì, và bình quân có 20% lượng chì đó được người hút thuốc hấp thụ qua khói thuốc. Như vậy, nếu một người hút 20 điếu thuốc/ngày thì sẽ hấp thu vào cơ thể mình là 1-5 mg/ngày. Các nghiên cứu tin cậy cũng chỉ ra rằng, những trẻ em có bố mẹ nghiện thuốc thì nguy cơ nhiễm độc chì cao gấp 4-6 lần so với trẻ có bố mẹ không nghiện thuốc do nhiễm độc khói thuốc thụ động.   i/ CAÙC TRIEÄU CHÖÙNG NHIEÃM ÑOÄC thuûy ngaân 1/Nhieãm ñoäc caáp tính: -Caùc trieäu chöùng: vieâm daï daøy ruoät non caáp tính, vieâm mieäng(nướu co ruùt, răng lunglay) vaø vieâm keát traøng, loeùt, xuaát huyeát, noân, tieát nhieàu nöôùc boït.             -Voâ nieäu vôùi taêng ureâ huyeát, hoaïi töû caùc oáng löôïn xa cuûa thaän, thöôøng xuyeân soác. Lượng thủy ngaân tích tụ ở thận rất cao (70% lượng thủy ngân vaøo cơ thể)             -ÔÛ noàng ñoä cao, hơi thuûy ngaân coù theå gaây ra kích öùng phoåi, daãn ñeán vieâm phoåi hoùa hoïc, neáu khoâng kòp ñieàu trò seõ töû vong.             -Caùc trieäu chöùng cuïc boä: chuû yeáu laø vieâm da (ví duï: Fulminat thuûy ngaân gaây vieâm da vôùi ban ñoû, ngöùa döõ doäi, phuø, muïn, lôû loeùt saâu ôû ñaàu ngoùn tay.             -Trong giai đọan đầu sẽ bị mất ngũ, dễ bị xúc động, nhức đầu, mắt không nhìn thấy rõ và bị nhiễu loạn, phản ứng con người chậm lại so với thời gian không bị nhiễm. suy sụp tinh thần (hay lo sợ, dễ bị kích thích, khó chịu, mất khả năng tập trung và phán đoán suy luận) 2/ Nhieãm ñoäc baùn caáp tính: -Coù theå xaûy ra trong coâng nghieäp ñoái vôùi nhöõng coâng nhaân laøm veä sinh, coï röûa caùc oáng khoùi loø xöû lyù quaëng Hg hoaëc lao coâng trong baàu khoâng khí hôi baõo hoøa Hg. -Ñaëc ñieåm:                         Trieäu chöùng hoâ haáp: ho, kích öùng pheá quaûn                         Trieäu chöùng daï daøy_ruoät (tieâu hoùa): noân, tieâu chaûy                         Ñau do vieâm lôïi                         Loeùt trong mieäng                         Ñoâi khi taêng albumin nieäu 3/ Nhieãm ñoäc maõn tính ( Triệu chứng khác nhau tùy cường độ nhiễm độc) : -Chuû yeáu do hôi, buïi cuûa Hg vaø hôïp chaát Hg vaøo trong cô theå qua ñöôøng hoâ haáp. -Trong saûn xuaát, nhieãm ñoäc Hg maõn tính khôûi ñaàu moät caùch aâm thaàm hôn so vôùi nhieãm ñoäc duøng thuoác Hg. Bieåu hieän:             àVieâm lôïi, vieâm mieäng (tieâu hoùa): tiết nöôùc boït quaù nhieàu vaø ñau                        lôïi, cuøng vôùi caùc nieâm maïc mieäng khaùc.Lôïi bò söng taáy ño, coù khi loeùt , deã chaûy maùu. Ñoâi khi thaáy ñöôøng vieàn Hg treân lôïi gioáng nhö vieàn xanh xaùm trong nhieãm ñoäc chì maõn tính. Naïn nhaân caûm thaáy coù muøi kim loaïi trong mieäng mình. Nhiễm ñộc liều lượng nhỏ dẫn  ñến chảy maùu chaân răng.             àTrieäu chöùng ñaëc tröng nhaát: run, baét ñaàu töø ngoùn tay, mi maét, löôõi vaø moâi ñeàu run nheï, bieåu hieän veà chöõ vieát vôùi caùc neùt bò run.Tieáp ñeán laø caùc chi ñeàu run vaø böôùc ñi raát khoù khaên, gioáng beänh Parkinson. -Roái loaïn tình hình vaø nhaân caùch: ngöôïng nguøng, xaáu hoå, e leä quaù ñaùng, maát töï chuû, maát kieåm soaùt, coù khuynh höôùng hay caõi loän, vaø cheãnh maõng trong lao ñoäng, vieäc gia ñình -Khi bị nhiễm nặng vaø thủy ngaân tích tụ laâu ngaøy trong cơ thể, thận bị hư, cột sống cũng bị ảnh hưởng, bị bịnh Alzheimer, tuyến gíap trạng (thyroid) bị liệt, hệ thống miễn nhiễm bị nhiểu loạn. -Hội chứng Carpal Tunnel (thủy ngaân hủy hoại một phần cổ tay, ảnh hưởng ñến hoạt đñộng baøn tay vaø ngoùn tay) vaø hơn 2% coù vieâm đña thần kinh laøm giảm vận đñộng vaø cảm giaùc.  II/ Söï chuyeån hoùa Hg trong cô theå: -Sau khi vaøo cô theå, Hg kim loaïi bò oxy hoùa thaønh ion Hg2+, vaø coù theå lieân keát vôùi caùc protein cuûa maùu vaø caùc moâ. Ion Hg2+ bieán ñoåi ñöôïc. Neáu ñöa Hg voâ cô vaøo cô theå qua tónh maïch, döôùi da vaø mieäng, noù tích luõy chuû yeáu ôû thaän. -Moät soá chuyeån hoùa Hg vaø hôïp chaát Hg nhö sau:                         +Trong maùu, khi Hg cuûa hôïp chaát voâ cô  chuû yeáu keát hôïp vôùi protein huyeát thanh thì Hg cuûa hôïp chaát höõu cô laïi gaén vaøo hoàng caàu.                         +Trong thaän, Hg tích luõy ôû ñaàu xa cuûa oáng löôïn gaàn vaø quai Henle. Noù khoâng tích luõy trong caùc cuoän tieåu caàu.                         +Trong naõo, Hg khu truù nhieàu trong teá baøo thaàn kinh cuûa chaát xaùm. III/ NGUOÀN GOÁC NHIEÃM ÑOÄC THUÛY NGAÂN     - Trong khí thải hồi từ công nghệ than, ngoài khí carbonicsulfur dioxide, nitrogen oxides, cần phải kể đến thủy ngân dưới dạng khí .Thủy ngân ở dạng khí trên sẽ xâm nhập vào đất và nguồn nước. Cây cỏ, rau đậu, củ v.v... hấp thụ thủy ngân qua rễ cây. Và trong nguồn nước, thủy ngân lần lần nhiễm vào tôm cá làm cho con người sẽ bị tiếp nhiễm thuỷ ngân qua các nguồn thực phẩm trên.      -Các nha sĩ và người đi trám răng rất dễ bị nhiễm độc thủy ngân từ Amalgam. Thuốc này đã được dùng trong nha khoa từ 200 năm nay và hiện vẫn có mặt trong 80% các vật liệu trám răng. Ở Việt Nam, Amalgam vẫn đang được sử dụng rất phổ biến.    -Công nhân khai thác vàng bị nhiễm thủy ngân trong công đoạn tái tạo hỗn hống trong phân tích vàng .Ở các nước đang phát triển, người ta tách vàng bằng cách tạo ra hỗn hống (quặng vàng pha trộn với thủy ngân). Sau đó gia nhiệt để tách hợp kim vàng ra và hơi thủy ngân thải ra. Như vậy thủy ngân phát ra ngoài theo hai dạng: hơi thủy ngân do chưng cất hỗn hống, theo mạch hở và chất thải có thủy ngân ở các dụng cụ được dùng để phân tích vàng. Hai dạng này của thủy ngân sẽ đi vào hệ sinh thái: trong không khí, trong đất và nước. Những nguy hại cho sức khỏechính bản thân những người khai thác vàng, và còn ảnh hưởng đến các cư dân sống chung quanh vùng khai thác.    -Tất cả các loại cá và tôm,cua, sò, hến đều chứa một hàm lượng thuỷ ngân nhỏ.Rong biển có thể tích tụ lượng thủy ngân hơn 100 lần trong nước; cá thu có thể chứa đến 120 ppm Hg/kg . Sử dụng nhiều các nguồn thực phẩm này sẽ làm tăng nguy cỏ nhiễm độc Hg    -Các chất thải công nghiệp:các nguồn do sử dụng nguyên liệu khoáng trong công nghiệp, chất thải từ các nhà máy xí nghiệp, trong phân bón, thuốc diệt cỏ, trừ sâu được dùng trong nông nghiệp có chứa Hg gây ô nhiễm cho đất , nguồn nước ảnh hưởng đến sức khỏe con người    -Có nhiều sản phẩm sơn, đặc biệt các loại sơn dành cho gỗ, bê-tông, kim loại, khung cửa đều chứa hàm lượng chì và thủy ngân rất cao. IV/ CAÙCH THÖÙC NHIEÃM 1/Qua ñöôøng tieâu hoaù: -Khi sử dụng caùc loại thực phẩm coù chứa Hg: caùc loại hải sản , rong biển… -Duøng nguồn nước bị nhiễm Hg -Việc nuốt phải thủy ngaân sẽ ảnh hưởng đñến thận vaø ruột. 2/Qua ñöông hoâ haáp: -Do hít thở trong không khí coù haøm lượng Hg cao : trong caùc mỏ khai thaùc vaøng,  khoùang sản 3/ Qua da: -Coù thể nhiễm Hg khi tiếp xuùc trực tiếp : do Hg coù aùp löïc lôùn ñoái vôùi lôùp môõ döôùi da, ñi qua lôùp thöôïng bì vaø moâ bì, roài ñi vaøo heä tuaàn hoaøn vaø gaây ñoäc cho cô theå -Nhieãm ñoäc qua da caøng deã daøng khi da bò toån thöông. Nhieãm ñoäc qua nieâm maïc caøng nguy hieåm vì ôû nieâm maïc coù caùc mao maïch daøy ñaëc nhö nieâm maïc maét…, chuùng deã daøng haáp thuï moät soá chaát ñoäc. Thủ ngaân sẽ gaây cảm gíac raùt cho da vaø mắt khi tiếp xuùc -Trong dịch vụ traùm răng bằng Amalgam, thủy ngaân sẽ xuyeân qua ống ngaøđñến buồng tủy răng kể từ ngaøy thứ nhất đñến ngaøy thứ 7 -Giảm thiểu việc xử dụng năng lượng than, và thay thế vào đó bằng những loại năng lượng sạch chuyển đổi công nghệ than nhiệt điện bằng một công nghệ sạch hơn để hạn chế lượng khí thải vào không khí - Chọn và dùng các loại sơn cho cả nội thất và ngoại thất không sử dụng chì và thủy ngân. - Mua các vật dụng gia đình: đồ pha lê, đồ gốm hoặc đồ chơi cho trẻ em có nguồn gốc rõ ràng để đảm bảo không sử dụng chì và thủy ngân trong quá trình sản xuất. - Có chế độ ăn thích hợp có nhiều chất sắt, calci, vitamin C để giúp cơ thể chống chì. - Không cho trẻ gặm vành cửa sổ hoặc các vật dụng có sơn. -Thường xuyên rửa tay. - Để nước trong vòi chảy độ 60 giây, trước khi hứng vô chai lọ. Khoảng một tháng một lần, tháo và chùi bộ phận lọc của vòi nước để loại bỏ chất cặn. -Trang bị dụng cụ bảo vệ lao động khi làm việc trong các hầm mỏ - Hạn chế dùng một số loại cá có chứa nhiều Hg : cá mập , cá thu , cá kiếm…Đặc biệt là phụ nữ có thai và trẻ nhỏ - Xử lý những chất thải công nghiệp trước khi cho ra ngoài môi trường - Nên dùng các loại thực phẩm có tính năng giải độc:các loại rau xanh (Cà rốt có tác dụng giải độc thủy ngân do có một lượng lớn chất kết dính với thủy ngân, làm giảm nồng độ và loại trừ nhanh chóng các ion thủy ngân trong máu) - Việc chữa trị có mục đích loại chì ra khỏi cơ thể qua nước tiểu - Sữa bò: Protein của sữa kết hợp với chì thành chất không tan, hạn chế sự hấp thụ chì. Ngoài ra canxi có trong sữa ngăn cản chì vào xương để bài tiết ra ngoài -Theo Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam, dùng phương pháp ôxy hóa thông thường và ánh sáng mặt trời có thể loại trừ được các tạp chất, đặc biệt là asen ra khỏi nước ngầm.          - Các gia đình sử dụng nước giếng khoan nên xử lý bằng phương pháp sục khí, giàn mưa, bồn lắng, lọc..., vừa để khử sắt, vừa loại bỏ được asen trong nước.          - Các gia đình dùng bơm điện: Làm giàn mưa bằng ống nhựa, khoan 150-200 lỗ có đường kính từ 1,5 đến 2 mm, tùy theo công suất máy bơm đang sử dụng. Dưới cùng bể lọc là lớp sỏi đỡ dày khoảng 1 gang, trên lớp sỏi đỡ là lớp cát dày khoảng 2,5-3 gang.          -  Các gia đình dùng bơm tay: Cho nước từ vòi bơm rót vào máng mưa có nhiều lỗ nhỏ để không khí dễ tan vào nước, phát huy hiệu quả ôxy hóa của không khí.          - Bằng những biện pháp đơn giản, ít tốn kém và rất hiệu quả trên, asen sẽ không còn là “sát thủ vô hình” nữa. ] Giải độc thạch tín           - Đại học Kalyani, Ấn Độ, đã tìm ra một phương pháp hiệu quả và rẻ tiền giải độc asen trong cơ thể của những người sử dụng nước ngầm ô nhiễm bằng thuốc giải độc có tên arsenicum album. Tuy nhiên, loại thuốc này vẫn đang trong thời gian thử nghiệm.          -Trong trường hợp đã bị nhiễm độc asen, muốn giảm bớt các triệu chứng của bệnh do asen, người bệnh cần được đảm bảo chế độ ăn uống thật tốt, giảm protein, bổ sung các vitamin để giúp cơ thể thải loại asen nhanh hơn. Bên cạnh đó, bệnh nhân có thể dùng thuốc giúp gan thải asen ra khỏi cơ thể như thuốc DMPS và DMSA. Tuy nhiên phải có sự hướng dẫn của bác sĩ vì đây là những loại thuốc có thể gây ra nhiều phản ứng phụ. ]. Dò nước ô nhiễm asen bằng vi khuẩn phát sáng            - Nhóm nghiên cứu thuộc Viện Khoa học và Công nghệ môi trường Thụy Sĩ đã lợi dụng khả năng nhạy cảm với asen của vi khuẩn Escherichia coli để biến đổi gen sao cho chúng phát sáng khi dò thấy asen trong nước.           - Thành công trên có thể cứu sống nhiều người đang sử dụng nước ngầm bị ô nhiễm loại chất độc tự nhiên này. E.coli hiện cũng đang được thử nghiệm tại Việt Nam, chi phí thấp mà không bị giải phóng các hoá chất độc hại vào môi trường. MUÏC LUÏC A/ Giôùi thieäu chung veà Khoùang I/  Caùc loaïi ñoäc toá khoaùng  ……………………………………………….                      Trang 2    II/ Taùc haïi              ………………………………………………………..                 Trang 2 B/ ASEN I/   Giôùi thieäu chung     ………………………………………………. …………………..  Trang 3         II/  Chu trình chuyeån hoaù As trong cô theå   …………………………………… Trang 3 III/ Trieäu chöùng vaø taùc haïi …………………………………………….  ………………. Trang 3 IV/ Nguoàn nhieãm Asen ……………………………………………………………………Trang 4 V/ Bieän phaùp giaûm nhieãm ………………………………………………………………Trang 7           C/ CHÌ      I/ Nguyeân nhaân gaây neân ñoäc tính cuûa chì …………………………….. ……………Trang 8            II/ Khaû naêng gaây ñoäc cuûa chì: ……………………………..…………………… Trang 8 III/ Caùc con ñöôøng xaâm nhaäp……………………………..……………………………Trang 9 IV/Nguoàn goác ……………………………..……………………………..……………………………..…Trang 10 D/ THUÛY NGAÂN I/ Trieäu chöùng khi nhieãm ñoäc Hg ……………………………..……………… Trang 11 II/ Söï chuyeån hoùa Hg trong cô theå  ……………………………..……………Trang 12 III/ Nguoàn goác nhieãm ñoäc Hg   ……………………………..……………       Trang 13 IV/  Caùch thöùc nhieãm Hg   ……………………………..………………        Trang 14         E/ Caùc bieän phaùp giaûm nhieãm chì,thuûy ngaân vaø  asen  ………………Trang 14