Đề tài Đổi mới công tác quản lý vốn nhà nước tại các doanh nghiệp nhà nước của Cục Tài chính doanh nghiệp

heo nguyªn t¾c cã hiÖu qu¶, b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn. Tr­êng hîp sö dông c¸c lo¹i vèn vµ quü kh¸c víi môc ®Ých sö dông ®· quy ®Þnh cho c¸c lo¹i vèn vµ quü ®ã th× ph¶i theo nguyªn t¾c cã hoµn tr¶, nh­: dïng c¸c quü dù phßng, quü khen th­ëng, quü phóc lîi... ®Ó kinh doanh th× ph¶i hoµn tr¶ quü ®ã khi cã nhu cÇu sö dông. Doanh nghiÖp ®­îc quyÒn thay ®æi c¬ cÊu tµi s¶n vµ c¸c lo¹i vèn cho viÖc ph¸t triÓn kinh doanh cã hiÖu qu¶, b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn. - Qu¶n lý c«ng nî: Doanh nghiÖp ph¶i më sæ theo dâi chi tiÕt tÊt c¶ c¸c kho¶n c«ng nî ph¶i thu trong vµ ngoµi doanh nghiÖp. §Þnh kú (th¸ng, quý) doanh nghiÖp ph¶i ®èi chiÕu, tæng hîp, ph©n tÝch t×nh h×nh c«ng nî ph¶i thu; ®Æc biÖt lµ c¸c kho¶n nî ®Õn h¹n, qu¸ h¹n vµ c¸c kho¶n nî khã ®ßi. C¸c kho¶n nî kh«ng thu håi ®­îc, cÇn x¸c ®Þnh râ møc ®é, nguyªn nh©n, tr¸ch nhiÖm vµ biÖn ph¸p xö lý. NÕu do chñ quan g©y ra th× ng­êi ph¹m lçi ph¶i båi th­êng. Kho¶n chªnh lÖch gi÷a thiÖt h¹i vµ båi th­êng cña ®­¬ng sù nÕu thiÕu ®­îc bï ®¾p b»ng quü dù phßng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. Tr­êng hîp nÕu quü dù phßng tµi chÝnh kh«ng ®ñ bï ®¾p th× phÇn thiÕu ®­îc h¹ch to¸n vµo chi phÝ bÊt th­êng trong kú. C¸c kho¶n nî thùc sù kh«ng ®ßi ®­îc, doanh nghiÖp h¹ch to¸n vµo chi phÝ ho¹t ®éng kinh doanh, ®ång thêi ph¶i tiÕp tôc theo dâi trªn sæ kÕ to¸n (tµi kho¶n ngoµi b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n) vµ ®«n ®èc th­êng xuyªn ®Ó thu håi. Sè tiÒn thu ®­îc sau khi trõ chi phÝ thu nî, h¹ch to¸n vµo thu nhËp bÊt th­êng cña doanh nghiÖp. - Doanh nghiÖp thùc hiÖn chÕ ®é khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh theo quy ®Þnh hiÖn hµnh. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¶i x©y dùng quy chÕ qu¶n lý, b¶o qu¶n, sö dông tµi s¶n cña doanh nghiÖp; quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña tõng bé phËn, c¸ nh©n ®èi víi c¸c tr­êng hîp lµm h­ háng, mÊt m¸t tµi s¶n. Doanh nghiÖp ®­îc quyÒn cho c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong n­íc thuª ho¹t ®éng c¸c tµi s¶n thuéc quyÒn qu¶n lý vµ sö dông cña m×nh, ®Ó n©ng cao hiÖu suÊt sö dông, t¨ng thu nhËp nh­ng ph¶i theo dâi, thu håi tµi s¶n khi hÕt h¹n cho thuª. §èi víi tµi s¶n cho thuª ho¹t ®éng, doanh nghiÖp vÉn ph¶i trÝch khÊu hao theo chÕ ®é quy ®Þnh. Doanh nghiÖp ®­îc ®em tµi s¶n thuéc quyÒn qu¶n lý vµ sö dông cña m×nh ®Ó cÇm cè, thÕ chÊp vay vèn hoÆc b¶o l·nh t¹i c¸c tæ chøc tÝn dông theo ®óng tr×nh tù, thñ tôc quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Doanh nghiÖp kh«ng ®­îc ®em cÇm cè, thÕ chÊp, cho thuª c¸c tµi s¶n ®i m­în, ®i thuª, nhËn gi÷ hé, nhËn cÇm cè, nhËn thÕ chÊp... cña doanh nghiÖp kh¸c nÕu kh«ng ®­îc sù ®ång ý cña chñ së h÷u nh÷ng tµi s¶n ®ã. §èi víi tµi s¶n lµ toµn bé d©y chuyÒn c«ng nghÖ chÝnh cña doanh nghiÖp theo quy ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý ngµnh kinh tÕ - kü thuËt khi cho thuª, cÇm cè, thÕ chÊp ph¶i ®­îc c¬ quan quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp cho phÐp. Doanh nghiÖp ®­îc nh­îng b¸n c¸c tµi s¶n kh«ng cÇn dïng, l¹c hËu vÒ kü thuËt ®Ó thu håi vèn sö dông cho môc ®Ých kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n. §èi víi tµi s¶n lµ toµn bé d©y chuyÒn c«ng nghÖ chÝnh cña doanh nghiÖp theo quy ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý ngµnh kinh tÕ - kü thuËt khi nh­îng b¸n ph¶i ®­îc c¬ quan quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp ®ång ý b»ng v¨n b¶n. Doanh nghiÖp ®­îc thanh lý nh÷ng tµi s¶n kÐm, mÊt phÈm chÊt; tµi s¶n l¹c hËu bÞ h­ háng kh«ng cã kh¶ n¨ng phôc håi; tµi s¶n l¹c hËu kü thuËt kh«ng cã nhu cÇu sö dông hoÆc sö dông kh«ng cã hiÖu qu¶ vµ kh«ng thÓ nh­îng b¸n nguyªn tr¹ng ®­îc. Nh÷ng tµi s¶n lµ toµn bé d©y chuyÒn c«ng nghÖ chÝnh cña doanh nghiÖp theo quy ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý ngµnh kinh tÕ - kü thuËt khi thanh lý ph¶i ®­îc c¬ quan quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp phª duyÖt. Khi nh­îng b¸n, thanh lý doanh nghiÖp ph¶i lËp Héi ®ång ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ mÆt kü thuËt, thÈm ®Þnh gi¸ trÞ tµi s¶n. Tµi s¶n ®em nh­îng b¸n ph¶i tæ chøc ®Êu gi¸, th«ng b¸o c«ng khai. NÕu tµi s¶n thanh lý d­íi h×nh thøc dì bá, huû, ph¶i tæ chøc Héi ®ång thanh lý do Tæng gi¸m ®èc hoÆc Gi¸m ®èc doanh nghiÖp quyÕt ®Þnh. Chªnh lÖch gi÷a sè tiÒn thu ®­îc do thanh lý, nh­îng b¸n tµi s¶n víi gi¸ trÞ cßn l¹i trªn sæ kÕ to¸n vµ chi phÝ nh­îng b¸n, thanh lý (nÕu cã) ®­îc h¹ch to¸n vµo kÕt qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp (thu nhËp kh¸c). 1.4. B¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn B¶o toµn vèn vµ ph¸t triÓn vèn lµ nghÜa vô cña doanh nghiÖp ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cña Nhµ n­íc vÒ vèn ®· ®Çu t­ vµo doanh nghiÖp Nhµ n­íc, t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh doanh cã hiÖu qu¶, t¨ng thu nhËp cho ng­êi lao ®éng vµ lµm nghÜa vô víi Ng©n s¸ch Nhµ n­íc. C¸c biÖn ph¸p b¶o toµn vèn lµ: - Thùc hiÖn ®óng chÕ ®é qu¶n lý, sö dông vèn, tµi s¶n theo c¸c qui ®Þnh cña Nhµ n­íc. - Thùc hiÖn viÖc mua b¶o hiÓm tµi s¶n thuéc quyÒn qu¶n lý vµ sö dông cña doanh nghiÖp. TiÒn mua b¶o hiÓm ®­îc h¹ch to¸n vµo chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh. - Doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc h¹ch to¸n vµo chi phÝ kinh doanh, chi phÝ ho¹t ®éng kh¸c c¸c kho¶n dù phßng sau ®©y: Dù phßng gi¶m gi¸ hµng tån kho: lµ kho¶n gi¶m gi¸ vËt t­, hµng ho¸ tån kho dù kiÕn sÏ x¶y ra trong kú kinh doanh tiÕp theo. Dù phßng c¸c kho¶n nî ph¶i thu khã ®ßi: lµ c¸c kho¶n ph¶i thu dù kiÕn kh«ng thu ®­îc trong kú kinh doanh tíi do kh¸ch nî kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. Dù phßng gi¶m gi¸ c¸c chøng kho¸n trong ho¹t ®éng tµi chÝnh. ViÖc lËp vµ sö dông c¸c kho¶n dù phßng nãi trªn thùc hiÖn theo quy ®Þnh hiÖn hµnh. Ngoµi c¸c biÖn ph¸p trªn, doanh nghiÖp ®­îc dïng l·i n¨m sau (tr­íc thuÕ hoÆc sau thuÕ) ®Ó bï lç c¸c n¨m tr­íc (thêi gian kh«ng qu¸ 05 n¨m), ®­îc h¹ch to¸n mét sè thiÖt h¹i (thiªn tai, dÞch bÖnh...) vµo chi phÝ hoÆc kÕt qu¶ kinh doanh theo qui ®Þnh cña Nhµ n­íc. 1.5. Ph©n phèi vµ sö dông c¸c quü Nhµ n­íc ®Ó l¹i kho¶n lîi nhuËn sau thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cho doanh nghiÖp nh»m môc ®Ých chñ yÕu bæ sung vèn kinh doanh, lËp quü dù phßng tµi chÝnh ®Ó tù bï ®¾p mét phÇn rñi ro; ®ång thêi ch¨m lo lîi Ých vËt chÊt cho ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp. a) Ph©n phèi lîi nhuËn sau thuÕ Sau khi chuyÓn lç theo §iÒu 22 cña LuËt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp vµ nép thuÕ thu nhËp theo LuËt ®Þnh, lîi nhuËn cßn l¹i ®­îc ph©n phèi theo tr×nh tù sau ®©y: - Bï kho¶n lç c¸c n¨m tr­íc kh«ng ®­îc trõ vµo lîi nhuËn tr­íc thuÕ. - Nép tiÒn thu sö dông vèn ng©n s¸ch Nhµ n­íc theo quy ®Þnh hiÖn hµnh. - Tr¶ tiÒn ph¹t vi ph¹m ph¸p luËt Nhµ n­íc nh­: vi ph¹m LuËt thuÕ, LuËt giao th«ng, LuËt m«i tr­êng, LuËt th­¬ng m¹i vµ quy chÕ hµnh chÝnh..., sau khi ®· trõ tiÒn båi th­¬ng tËp thÓ hoÆc c¸ nh©n g©y ra (nÕu cã). - Trõ c¸c kho¶n chi phÝ thùc tÕ ®· chi nh­ng kh«ng ®­îc tÝnh vµo chi phÝ hîp lý khi x¸c ®Þnh thu nhËp chÞu thuÕ. - Chia l·i cho c¸c ®èi t¸c gãp vèn theo hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh (nÕu cã). - PhÇn lîi nhuËn cßn l¹i ®­îc ph©n phèi nh­ sau: TrÝch 10% vµo quü dù phßng tµi chÝnh. Khi sè d­ cña quü nµy b»ng 25% vèn ®iÒu lÖ cña doanh nghiÖp th× kh«ng trÝch n÷a. TrÝch tèi thiÓu 50% vµo quü ®Çu t­ ph¸t triÓn. TrÝch 5% vµo quü dù phßng trî cÊp mÊt viÖc lµm. Khi sè d­ quü nµy ®¹t 6 th¸ng l­¬ng thùc hiÖn cña doanh nghiÖp yh× kh«ng trÝch n÷a. §èi víi mét sè ngµnh ®Æc thï (nh­ ng©n hµng th­¬ng m¹i, b¶o hiÓm,...) mµ ph¸p luËt quy ®Þnh ph¶i trÝch lËp c¸c quü ®Æc biÖt tõ lîi nhuËn sau thuÕ th× doanh nghiÖp trÝch lËp theo c¸c quy ®Þnh ®ã. Chia l·i cæ phÇn trong tr­êng hîp ph¸t hµnh cæ phiÕu. Sè lîi nhuËn cßn l¹i sau khi trÝch c¸c quü nãi trªn ®­îc trÝch lËp Quü khen th­ëng vµ Quü phóc lîi. Møc trÝch tèi ®a cho c¶ 2 quü c¨n cø vµo tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn Nhµ n­íc (vèn Nhµ n­íc nãi ë ®©y lµ sè trung b×nh céng cña sè d­ vèn Nhµ n­íc t¹i c¸c thêi ®iÓm 1/1 vµ cuèi mçi quý cña n¨m), nh­ sau: 3 th¸ng l­¬ng thùc hiÖn cho c¸c tr­êng hîp doanh nghiÖp cã tû suÊt lîi nhuËn nãi trªn n¨m nay b»ng hoÆc cao h¬n n¨m tr­íc hoÆc doanh nghiÖp ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ, ®Çu t­ më réng kinh doanh ®ang trong thêi gian ®­îc miÔn thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp theo LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc nÕu cã tû suÊt lîi nhuËn thÊp h¬n n¨m tr­íc khi ®Çu t­. 2 th¸ng l­¬ng thùc hiÖn, nÕu tû suÊt lîi nhuËn n¨m nay thÊp h¬n n¨m tr­íc. Héi ®ång qu¶n trÞ hoÆc Gi¸m ®èc (®èi víi doanh nghiÖp kh«ng cã Héi ®ång qu¶n trÞ) sau khi lÊy ý kiÕn tham gia cña Ban chÊp hµnh c«ng ®oµn quyÕt ®Þnh tû lÖ ph©n chia sè tiÒn vµo mçi quü. Sau khi trÝch ®ñ quü khen th­ëng, quü phóc lîi theo møc quy ®Þnh trªn th× bæ sung toµn bé sè lîi nhuËn cßn l¹i vµo Quü ®Çu t­ ph¸t triÓn. b) Môc ®Ých sö dông c¸c quü - Quü ®Çu t­ ph¸t triÓn ®Ó: Bæ sung vµo vèn kinh doanh cña Nhµ n­íc: ®Çu t­ më réng quy m« ho¹t ®éng kinh doanh vµ ®æi míi c«ng nghÖ, trang thiÕt bÞ, ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña doanh nghiÖp; gãp vèn liªn doanh, mua cæ phiÕu, gãp vèn cæ phÇn theo quy ®Þnh hiÖn hµnh. C¨n cø vµo nhu cÇu ®Çu t­ vµ kh¶ n¨ng cña quü, Héi ®ång qu¶n trÞ, gi¸m ®èc (®èi víi doanh nghiÖp kh«ng cã Héi ®ång qu¶n trÞ) quyÕt ®Þnh h×nh thøc vµ biÖn ph¸p ®Çu t­ theo nguyªn t¾c cã hiÖu qu¶, b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn. Ngoµi ra, doanh nghiÖp ph¶i trÝch nép Quü ®Çu t­ ph¸t triÓn cña Tæng c«ng ty Nhµ n­íc (nÕu lµ thµnh viªn cña Tæng c«ng ty) theo tû lÖ do Héi ®ång qu¶n trÞ Tæng c«ng ty quyÕt ®Þnh hµng n¨m. Tr­êng hîp cÇn thiÕt, Nhµ n­íc cã thÓ ®iÒu ®éng mét phÇn quü ®Çu t­ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh¸c. Bé Tµi chÝnh, sau khi thèng nhÊt víi c¬ quan quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp, quyÕt ®Þnh viÖc ®iÒu ®éng nµy. - Quü dù phßng tµi chÝnh ®Ó: Bï ®¾p phÇn cßn l¹i cña nh÷ng tæn thÊt, thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n x¶y ra trong qu¸ tr×nh kinh doanh sau khi ®· ®­îc båi th­êng cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n g©y ra tæn thÊt vµ cña tæ chøc b¶o hiÓm vµ trÝch nép ®Ó h×nh thµnh Quü dù phßng tµi chÝnh cña Tæng c«ng ty (nÕu lµ thµnh viªn cña Tæng c«ng ty) theo tû lÖ do Héi ®ång qu¶n trÞ Tæng c«ng ty quyÕt ®Þnh hµng n¨m. - Quü dù phßng vÒ trî cÊp mÊt viÖc lµm ®Ó: Trî cÊp cho ng­êi lao ®éng ®· lµm viÖc t¹i doanh nghiÖp tõ mét n¨m trë lªn bÞ mÊt viÖc lµm t¹m thêi theo quy ®Þnh cña Nhµ n­íc; chi ®µo t¹o l¹i chuyªn m«n, kü thuËt cho ng­êi lao ®éng do thay ®æi c«ng nghÖ hoÆc chuyÓn sang c«ng viÖc míi, ®Æc biÖt lµ ®µo t¹o nghÒ dù phßng cho lao ®éng n÷ cña doanh nghiÖp. Quü nµy chØ dïng trî cÊp cho ng­êi lao ®éng mÊt viÖc lµm do c¸c nguyªn nh©n kh¸ch quan nh­: lao ®éng d«i ra v× thay ®æi c«ng nghÖ, do liªn doanh, do thay ®æi tæ chøc trong khi ch­a bè trÝ c«ng viÖc kh¸c, hoÆc ch­a kÞp gi¶i quyÕt cho th«i viÖc. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp lµ thµnh viªn cña Tæng c«ng ty Nhµ n­íc, mµ viÖc trî cÊp mÊt viÖc lµm do Tæng c«ng ty ®¶m nhËn theo Quy chÕ tµi chÝnh Tæng c«ng ty th× doanh nghiÖp thµnh viªn trÝch nép ®Ó h×nh thµnh Quü dù phßng trî cÊp mÊt viÖc cña Tæng c«ng ty theo tû lÖ do Héi ®ång qu¶n trÞ Tæng c«ng ty quyÕt ®Þnh hµng n¨m. Møc trî cÊp cho tõng tr­êng hîp cô thÓ do Gi¸m ®èc QuyÕt ®Þnh sau khi cã ý kiÕn cña Chñ tÞch c«ng ®oµn doanh nghiÖp. - Quü phóc lîi ®Ó: §Çu t­ x©y dùng hoÆc söa ch÷a, bæ sung vèn x©ydùng c¸c c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng cña doanh nghiÖp, gãp vèn ®Çu t­ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh phóc lîi chung trong ngµnh, hoÆc víi c¸c ®¬n vÞ kh¸c theo hîp ®ång tho¶ thuËn. Chi cho c¸c ho¹t ®éng thÓ thao, v¨n ho¸, phóc lîi c«ng céng cña tËp thÓ c«ng nh©n viªn doanh nghiÖp. §ãng gãp cho quü phóc lîi x· héi (c¸c ho¹t ®éng tõ thiÖn, phóc lîi x· héi c«ng céng...). Trî cÊp khã kh¨n th­êng xuyªn, ®ét xuÊt cho c¸n bé c«ng nh©n viªn doanh nghiÖp. Ngoµi ra cã thÓ chi trî cÊp khã kh¨n cho ng­êi lao ®éng cña doanh nghiÖp ®· nghØ h­u, mÊt søc l©m vµo hoµn c¶nh khã kh¨n, kh«ng n¬i n­¬ng tùa, x©y nhµ t×nh nghÜa, tõ thiÖn. TrÝch nép ®Ó h×nh thµnh Quü phóc lîi tËp trung cña Tæng c«ng ty (nÕu lµ thµnh viªn Tæng c«ng ty) theo tû lÖ do Héi ®ång qu¶n trÞ Tæng c«ng ty quyÕt ®Þnh. Gi¸m ®èc doanh nghiÖp phèi hîp víi Ban chÊp hµnh c«ng ®oµn doanh nghiÖp ®Ó qu¶n lý vµ sö dông quü nµy. - Quü khen th­ëng ®Ó: Th­ëng cuèi n¨m hoÆc th­ëng th­êng kú cho c¸n bé c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp. Møc th­ëng do Gi¸m ®èc doanh nghiÖp quyÕt ®Þnh sau khi cã ý kiÕn tham gia cña tæ chøc C«ng ®oµn vµ trªn c¬ së n¨ng suÊt lao ®éng, thµnh tÝch c«ng t¸c cña mçi c¸n bé c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp. Th­ëng cho nh÷ng c¸ nh©n vµ ®¬n vÞ bªn ngoµi doanh nghiÖp cã quan hÖ kinh tÕ ®· hoµn thµnh tèt nh÷ng ®iÒu kiÖn cña hîp ®ång, ®ãng gãp cã hiÖu qu¶ vµo ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Møc th­ëng do Gi¸m ®èc doanh nghiÖp quyÕt ®Þnh. TrÝch nép ®Ó h×nh thµnh Quü khen th­ëng tËp trung cña Tæng c«ng ty (nÕu lµ thµnh viªn Tæng c«ng ty) theo tû lÖ do Héi ®ång qu¶n trÞ Tæng c«ng ty quyÕt ®Þnh. 2. Vai trß qu¶n lý nhµ n­íc Côc Tµi chÝnh doanh nghiÖp thùc hiÖn vai trß qu¶n lý nhµ n­íc th«ng qua gi¸m s¸t c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. ViÖc gi¸m s¸t nh»m ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh, hiÖu qu¶ sö dông vèn vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n nî ®èi víi tõng doanh nghiÖp ®Ó xem xÐt quyÕt ®Þnh viÖc t¨ng thªm hoÆc gi¶m bít sè vèn ®Çu t­ vµo doanh nghiÖp, xÕp lo¹i doanh nghiÖp vµ quyÕt ®Þnh th­ëng ph¹t ®èi víi ng­êi qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh doanh nghiÖp hoÆc s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp. Ngoµi ra, gi¸m s¸t doanh nghiÖp cßn ®Ó ®¸nh gi¸ viÖc chÊp hµnh c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt, chÕ ®é tµi chÝnh, chuÈn mùc kÕ to¸n hiÖn hµnh vµ ®¸nh gi¸ tæng thÓ vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®Ó phôc vô cho viÖc ban hµnh, hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« vµ chÕ ®é ®èi víi doanh nghiÖp trong tõng ngµnh, tõng lÜnh vùc, thùc hiÖn viÖc hç trî ®èi víi nh÷ng tr­êng hîp cÇn cã sù hç trî cña nhµ n­íc nh»m kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n t¹m thêi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp. C¸c h×nh thøc gi¸m s¸t doanh nghiÖp nhµ n­íc bao gåm: Gi¸m s¸t tõ bªn trong lµ gi¸m s¸t néi bé do c¸c tæ chøc cña doanh nghiÖp nh­ kiÓm to¸n néi bé, ban kiÓm so¸t, thanh tra nh©n d©n vµ do doanh nghiÖp tù tæ chøc thùc hiÖn. Gi¸m s¸t tõ bªn ngoµi lµ gi¸m s¸t do c¸c c¬ quan chøc n¨ng cña nhµ n­íc hoÆc c¸c tæ chøc, c¸ nh©n bªn ngoµi doanh nghiÖp tæ chøc thùc hiÖn. ViÖc gi¸m s¸t bªn ngoµi doanh nghiÖp ®­îc thùc hiÖn d­íi hai h×nh thøc: Gi¸m s¸t gi¸n tiÕp lµ theo dâi vµ kiÓm tra tõ xa th«ng qua b¸o c¸o tµi chÝnh, thèng kª vµ chÕ ®é b¸o c¸o kh¸c do c¸c c¬ quan chøc n¨ng cña nhµ n­íc quy ®Þnh, th«ng qua b¸o c¸o c«ng khai tµi chÝnh t¹i thÞ tr­êng vèn, thÞ tr­êng chøng kho¸n. Gi¸m s¸t trùc tiÕp ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸c ho¹t ®éng kiÓm tra, thanh tra, kh¶o s¸t n¾m t×nh h×nh trùc tiÕp t¹i doanh nghiÖp. Ngoµi ra, cßn cã thÓ th«ng qua c¸c c«ng ty t­ vÊn (bao gåm c«ng ty t­ vÊn tµi chÝnh kÕ to¸n, thuÕ, c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ®éc lËp, c«ng ty ®¸nh gi¸ tµi s¶n...) ®Ó thùc hiÖn c¸c dÞch vô vÒ gi¸m s¸t doanh nghiÖp. Gi¸m s¸t tr­íc, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ sau khi thùc hiÖn Gi¸m s¸t tr­íc khi thùc hiÖn lµ viÖc kiÓm tra tÝnh kh¶ thi cña c¸c dù ¸n nh­ kÕ ho¹ch ng¾n h¹n hoÆc dµi h¹n; dù ¸n ®Çu t­ x©y dùng hoÆc ®Çu t­ ra ngoµi doanh nghiÖp, dù ¸n huy ®éng vèn... Gi¸m s¸t trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn lµ theo dâi, kiÓm tra, thanh tra tÝnh hiÖu lùc cña c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt, nguyªn t¾c qu¶n lý ®iÒu hµnh c¶u doanh nghiÖp vµ hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Gi¸m s¸t sau khi thùc hiÖn lµ viÖc theo dâi, kiÓm tra, thanh tra c¸c kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp trªn c¬ së c¸c b¸o c¸o kÕt qu¶ hoÆc quyÕt to¸n ®Þnh kú vµ gi¸m s¸t viÖc chÊp hµnh c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt hoÆc quyÕt ®Þnh cña chñ së h÷u hoÆc §iÒu lÖ doanh nghiÖp. IV. §¸nh gi¸ c«ng t¸c qu¶n lý vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cña Côc Tµi chÝnh doanh nghiÖp Tõ khi LuËt Doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc ban hµnh n¨m 1995, ChÝnh phñ ®· triÓn khai mét sè chÝnh s¸ch quan träng vÒ qu¶n lý vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc nh­ NghÞ ®Þnh 59/CP ngµy 3/10/1996, NghÞ ®Þnh 27/1999/N§-CP ngµy 2/4/1999. Bé Tµi chÝnh còng ®· ban hµnh c¸c Th«ng t­ h­íng dÉn thùc hiÖn nh­ Th«ng t­ 62/1999/TT-BTC ngµy 7/6/1999 h­íng dÉn qu¶n lý, sö dông vèn vµ tµi s¶n trong doanh nghiÖp nhµ n­íc, Th«ng t­ 64/1999/TT-BTC ngµy 7/6/1999 h­íng dÉn chÕ ®é ph©n phèi lîi nhuËn sau thuÕ vµ qu¶n lý c¸c quü trong doanh nghiÖp nhµ n­íc... Do ®ã, viÖc qu¶n lý sö dông vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· cã hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p lý t­¬ng ®èi ®ång bé. Tuy nhiªn khi xem xÐt tæ chøc bé m¸y qu¶n lý vèn nhµ n­íc vµ ph©n tÝch tõng vÊn ®Ò còng nh­ qu¸ tr×nh triÓn khai thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý vèn nhµ n­íc, cã thÓ thÊy r»ng bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc, hîp lý, vÉn cßn tån t¹i mét sè vÊn ®Ò cÇn ph¶i hoµn thiÖn thªm trong thêi gian tíi. 1. ¦u ®iÓm 1.1. QuyÒn chñ ®éng cña doanh nghiÖp ®­îc më réng Kh¸c víi c¸c chÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý sö dông vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc tr­íc khi cã LuËt doanh nghiÖp nhµ n­íc, chÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý sö dông vèn nhµ n­íc hiÖn nay ®· trao cho doanh nghiÖp quyÒn chñ ®éng trong nhiÒu vÊn ®Ò c¬ b¶n, quyÕt ®Þnh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, cô thÓ nh­ sau: Doanh nghiÖp ®­îc chñ ®éng quyÕt ®Þnh h×nh thøc huy ®éng vèn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Theo ®ã, doanh nghiÖp còng ph¶i tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc huy ®éng vèn cña m×nh. Møc khèng chÕ tæng d­ nî vèn huy ®éng kh«ng ®­îc v­ît qu¸ vèn ®iÒu lÖ cña doanh nghiÖp t¹i thêi ®iÓm vay vèn ®· ®­îc huû bá. Nhê ®ã, c¸c doanh nghiÖp ®· chñ ®éng trong viÖc huy ®éng c¸c nguån vèn b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau ®Ó bæ sung vèn trong ho¹t ®éng kinh doanh. NhiÒu doanh nghiÖp ®· khai th¸c tèt nguån vèn néi bé cña ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp nªn ®· më réng kinh doanh, gi¶m ®­îc chi phÝ. Doanh nghiÖp ®­îc tù quyÕt ®Þnh ®èi víi c¸c tµi s¶n do doanh nghiÖp qu¶n lý vµ sö dông, bao gåm c¸c quyÒn ®­îc cÇm cè, thÕ chÊp, cho thuª, nh­îng b¸n, thanh lý, trõ c¸c tµi s¶n lµ toµn bé d©y chuyÒn c«ng nghÖ chÝnh cña doanh nghiÖp theo quy ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý ngµnh kinh tÕ - kü thuËt.. 1.2. §Ò cao tr¸ch nhiÖm b¶o toµn vèn cña doanh nghiÖp §· cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ ®Ó doanh nghiÖp cã thÓ b¶o toµn ®­îc sè vèn Nhµ n­íc giao. HÇu hÕt c¸c kho¶n chi phÝ thùc tÕ cña doanh nghiÖp ®­îc h¹ch to¸n vµo chi phÝ cña doanh nghiÖp ®Ó lÊy thu nhËp bï ®¾p, gióp doanh nghiÖp kh«ng bÞ mÊt vèn. C¸c kho¶n tæn thÊt tµi s¶n, kÓ c¶ c«ng nî kh«ng thu håi ®­îc, sau khi trõ ®i tiÒn båi th­êng cña tæ chøc b¶o hiÓm, cña tËp thÓ, c¸ nh©n vi ph¹m ®Òu ®­îc tÝnh vµo chi phÝ. Ngoµi ra, doanh nghiÖp cßn ®­îc h¹ch to¸n vµo trong chi phÝ c¸c kho¶n dù phßng gi¶m gi¸ hµng tån kho, dù phßng nî khã ®ßi, dù phßng gi¶m gi¸ chøng kho¸n, dù phßng chªnh lÖch tû gi¸ ®Ó ph©n t¸n bít c¸c kho¶n rñi ro cã thÓ x¶y ra nh»m b¶o vÖ sè vèn ®­îc giao. C¸c quy ®Þnh vÌ ph©n phèi lîi nhuËn sau thuÕ nh­: cho phÐp bï ®¾p kho¶n lç c¸c n¨m tr­íc kh«ng ®­îc trõ vµo lîi nhuËn tr­íc thuÕ tr­íc khi thu sö dông vèn Ng©n s¸ch nhµ n­íc, trÝch tèi thiÓu 50% phÇn lîi nhuËn sau khi trõ c¸c kho¶n ph¶i tr¶ vµo quü ®Çu t­ ph¸t triÓn... t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó doanh nghiÖp b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn. 1.3. B¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng gi÷a doanh nghiÖp nhµ n­íc víi doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c Doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp, cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, cã quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn do doanh nghiÖp qu¶n lý, trong ®ã cã phÇn vèn Nhµ n­íc giao. Nh­ vËy, doanh nghiÖp nhµ n­íc ho¹t ®éng kinh doanh thÞ tr­êng mét c¸ch b×nh ®¼ng víi c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp kh¸c. Trong c¸c c¬ chÕ tµi chÝnh tr­íc LuËt doanh nghiÖp nhµ n­íc, nhiÒu quy ®Þnh xö lý c¸c vÊn ®Ò tµi chÝnh chØ ¸p dông cho doanh nghiÖp nhµ n­íc nh­ ®­a chªnh lÖch khi thanh lý, nh­îng b¸n tµi s¶n bæ sung vèn, tÝnh vµo chi phÝ kho¶n thu sö dông vèn ng©n s¸ch, chÕ ®é b¶o toµn vèn... Nh÷ng quy ®Þnh nµy t¹o sù mÊt b×nh ®¼ng gi÷a doanh nghiÖp nhµ n­íc víi doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. C¬ chÕ tµi chÝnh hiÖn hµnh ®· kh¾c phôc ®­îc nh÷ng ®iÓm nµy nh­: chªnh lÖch thanh lý, nh­îng b¸n tµi s¶n ®­îc tÝnh vµo lîi nhuËn cña doanh nghiÖp vµ ph¶i chÞu thuÕ; thu sö dông vèn ng©n s¸ch nhµ n­íc ®­îc lÊy tõ lîi nhuËn sau thuÕ. Nh÷ng quy ®Þnh nµy t¹o m«i tr­êng ph¸p lý b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ, kÝch thÝch tÝnh c¹nh tranh cña doanh nghiÖp nhµ n­íc. 1.4. C«ng t¸c gi¸m s¸t ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶. - §· gióp Nhµ n­íc n¾m ®­îc t×nh h×nh vèn, tµi s¶n cña doanh nghiÖp trong c¶ n­íc, cña doanh nghiÖp trung ­¬ng vµ doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng mét c¸ch hÖ thèng. - §· tæng hîp ®¸nh gi¸ ®­îc kÕt qu¶ kinh doanh hµng n¨m; t×nh tr¹ng vµ kh¶ n¨ng b¶o toµn, ph¸t triÓn vèn cña tõng doanh nghiÖp, ngµnh, ®Þa bµn vµ cÊp qu¶n lý. - KÕt hîp tæng hîp, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ ph©n lo¹i doanh nghiÖp nhµ n­íc vÒ hiÖu qu¶ kinh doanh, quy m« kinh doanh ®· gióp cho c¸c ngµnh vµ ®Þa ph­¬ng cã c¨n cø tin cËy ®Ó tæ chøc s¾p xÕp hoÆc c¬ cÊu l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. - §· b­íc ®Çu thiÕt lËp ®­îc hÖ thèng c¬ së d÷ liÖu doanh nghiÖp nhµ n­íc, phôc vô cho viÖc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng doanh nghiÖp nhµ n­íc. - §· gióp cho doanh nghiÖp chÊn chØnh c«ng t¸c qu¶n lý vèn; kh¾c phôc ®­îc nh÷ng tån t¹i, yÕu kÐm trong c«ng t¸c qu¶n lý, t¨ng thu cho ng©n s¸ch hµng n¨m hµng tr¨m tû ®ång. 2. H¹n chÕ 2.1. Tæ chøc bé m¸y qu¶n lý vèn nhµ n­íc ch­a hîp lý HiÖn nay, Côc Tµi chÝnh doanh nghiÖp trùc thuéc Bé Tµi chÝnh lµ c¬ quan thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc vÒ tµi chÝnh ®èi víi doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ vµ ®¹i diÖn chñ së h÷u ®èi víi sè vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. ViÖc mét c¬ quan cïng lóc thùc hiÖn c¶ hai nhiÖm vô nµy cã ­u ®iÓm lµ thèng nhÊt chØ ®¹o vÒ chÝnh s¸ch kinh tÕ tµi chÝnh quèc gia ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc. Nh­ng c¸c quyÕt s¸ch cña Côc ®­a ra cã thÓ bÞ lÉn lén gi÷a nhiÖm vô qu¶n lý nhµ n­íc vµ chñ së h÷u. Do ®ã, ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp bÞ can thiÖp bëi c¬ quan qu¶n lý. §ång thêi doanh nghiÖp còng n¶y sinh ra tÝnh û l¹i vµo nhµ n­íc. 2.2. C¬ chÕ ®Çu t­ vèn ch­a ®Çy ®ñ vµ phï hîp. Trong quy chÕ tµi chÝnh hiÖn nay cßn mét sè vÊn ®Ò vÒ ®Çu t­ vèn cho doanh nghiÖp nhµ n­íc ch­a ®­îc ®Ò cËp. Doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn ®Çu t­ toµn bé hoÆc mét phÇn vèn ®iÒu lÖ ban ®Çu, nh­ng kh«ng thÊp h¬n tæng møc vèn ph¸p ®Þnh cña c¸c ngµnh nghÒ mµ doanh nghiÖp ®ã kinh doanh. Nh­ng trong thùc tÕ, nhiÒu doanh nghiÖp nhµ n­íc do Nhµ n­íc thµnh lËp nh­ng vèn Nhµ n­íc cÊp l¹i kh«ng ®ñ møc tèi thiÓu cho s¶n xuÊt kinh doanh. Cã tíi 60% doanh nghiÖp nhµ n­íc kh«ng ®ñ vèn ph¸p ®Þnh theo NghÞ ®Þnh 50/CP. Tæng c«ng ty nhµ n­íc ®­îc ­u tiªn c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt, nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn nh­ng trong n¨m 1998 cã tíi kho¶ng 80% Tæng c«ng ty cã møc vèn nhµ n­íc d­íi møc vèn b×nh qu©n cña c¸c Tæng c«ng ty, trong ®ã 35% Tæng c«ng ty cã møc vèn nhµ n­íc d­íi 1000 tû ®ång. Nh­ vËy, do kh«ng cã qui ®Þnh rµng buéc tr¸ch nhiÖm ®Çu t­ vèn cña ng­êi quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp nªn ®· x¶y ra t×nh tr¹ng doanh nghiÖp ®­îc thµnh lËp nh­ng kh«ng ®­îc cÊp ®ñ vèn ®iÒu lÖ, g©y ¶nh h­ëng kh«ng nhá tíi ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Trong qu¸ tr×nh kinh doanh, c¨n cø vµo hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi mµ Nhµ n­íc giao cho doanh nghiÖp vµ kh¶ n¨ng ng©n s¸ch Nhµ n­íc, Nhµ n­íc xem xÐt ®Çu t­ bæ sung cho doanh nghiÖp trong nh÷ng tr­êng hîp cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, ch­a cã tiªu chuÈn thèng nhÊt vÒ lîi nhuËn, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, ngµnh nghÒ kinh doanh... ®Ó x¸c ®Þnh doanh nghiÖp nhµ n­íc nµo ®­îc ®Çu t­ bæ sung. Thªm vµo ®ã, ph­¬ng thøc ®Çu t­, møc ®Çu t­ vèn còng kh«ng ®­îc quy ®Þnh cô thÓ. H¬n n÷a, c¬ chÕ cÊp bæ sung vèn nh­ vËy cßn mang nÆng tÝnh hµnh chÝnh. §èi víi vèn l­u ®éng, doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc tù bæ sung vèn tõ nguån lîi nhuËn sau thuÕ th«ng qua trÝch lËp quü ®Çu t­ ph¸t triÓn. Trong tæng sè vèn nhµ n­íc hiÖn nay lµ 110 ngµn tû th× vèn bæ sung cña doanh nghiÖp tõ nguån quü ®Çu t­ ph¸t triÓn lµ 22,5 ngµn tû. Ngoµi ra, hµng n¨m Ng©n s¸ch dµnh mét kho¶n hç trî vèn l­u ®éng cho doanh nghiÖp, n¨m 2000 lµ 34 tû. Víi doanh thu hµng n¨m kho¶ng 300.000 tû ®ång, c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cÇn kho¶ng 75 ngµn tû ®ång vèn l­u ®éng. Nh­ vËy vèn l­u ®éng cña c¸c doanh nghiÖp thiÕu kho¶ng 55 tû. Trong thùc tÕ, cã nh÷ng doanh nghiÖp thùc sù thiÕu vèn. Nh­ng cã kh«ng Ýt c¸c doanh nghiÖp thiÕu vèn do sö dông vèn cña m×nh kh«ng hiÖu qu¶. C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc chiÕm dông vèn cña nhau, vèn l­u ®éng quay vßng luÈn quÈn lµm cho t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp trë nªn phøc t¹p, thiÕu vèn ngµy cµng trÇm träng. §èi víi vèn cè ®Þnh, mÆc dï ®· cã c¬ chÕ ®Ó l¹i khÊu hao c¬ b¶n cho doanh nghiÖp nh­ng viÖc sö dông th­êng ®¹t hiÖu qu¶ kh«ng cao v× l©u nay viÖc c¶i t¹o trang thiÕt bÞ, x©y dùng, mua s¾m míi tµi s¶n cè ®Þnh th­êng chñ yÕu dùa vµo nguån cÊp ph¸t vèn cña Ng©n s¸ch nhµ n­íc. NÕu tiÕp tôc thùc hiÖn cÊp ph¸t vèn th× kh«ng t¹o ®­îc ®éng lùc cho doanh nghiÖp sö dông vèn mét c¸c hiÖu qu¶, kh«ng û l¹i vµo Ng©n s¸ch nhµ n­íc. 2.3. VÊn ®Ò së h÷u doanh nghiÖp nhµ n­íc Theo §iÒu 1, LuËt Doanh nghiÖp nhµ n­íc hiÖn hµnh, doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc ®Þnh nghÜa lµ “tæ chøc kinh tÕ do Nhµ n­íc ®Çu t­ vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ- x· héi do Nhµ n­íc giao”. Theo kh¸i niÖm nµy, doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ do Nhµ n­íc ®Çu t­ 100% vèn. Nãi c¸ch kh¸c, 100% vèn chñ së h÷u trong doanh nghiÖp nhµ n­íc thuéc vÒ Nhµ n­íc. Tuy nhiªn, trong NghÞ ®Þnh 27/1999/N§-CP vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh vÉn quy ®Þnh doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc huy ®éng vèn d­íi h×nh thøc ph¸t hµnh cæ phiÕu “nh­ng kh«ng ®­îc lµm thay ®æi h×nh thøc së h÷u cña doanh nghiÖp”. Quy ®Þnh nµy kh«ng phï hîp víi thùc tÕ. Doanh nghiÖp nhµ n­íc kh«ng thÓ chØ ph¸t hµnh cæ phiÕu trong néi bé khu vùc nhµ n­íc, sÏ cã mét bé phËn cæ phiÕu ®­îc ph¸t hµnh ra c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Khi ®ã, h×nh thøc së h÷u cña doanh nghiÖp nhµ n­íc sÏ thay ®æi. Thùc chÊt, khi doanh nghiÖp nhµ n­íc ph¸t hµnh cæ phiÕu th× doanh nghiÖp ®ang thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc- mét h×nh thøc ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u doanh nghiÖp nhµ n­íc. 2.4. Doanh nghiÖp nhµ n­íc ch­a thùc sù ®­îc chñ ®éng. MÆc dï ®· ®­îc trao quyÒn chñ ®éng huy ®éng vèn vµ sö dông tµi s¶n trong ph¹m vi qu¶n lý cña doanh nghiÖp, nh­ng doanh nghiÖp vÉn ph¶i tu©n theo mét sè h¹n chÕ. C¬ quan qu¶n lý vÉn gi÷ quyÒn can thiÖp vµo ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nh­ phª chuÈn ph­¬ng ¸n huy ®éng vèn, gãp vèn liªn doanh... Khi cÇm cè, thÕ chÊp, cho thuª, nh­îng b¸n hay thanh lý tµi s¶n lµ toµn bé d©y chuyÒn c«ng nghÖ chÝnh cña doanh nghiÖp theo quy ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý ngµnh kinh tÕ - kü thuËt, doanh nghiÖp ph¶i ®­îc c¬ quan quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp ®ång ý b»ng v¨n b¶n. Nh÷ng quy ®Þnh nµy ®· h¹n chÕ tÝnh chñ ®éng vµ quyÒn kinh doanh cña doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã, quy ®Þnh cßn khèng chÕ c¸c kho¶n chi giao dÞch, tiÕp kh¸ch, héi häp... b»ng 7% tæng chi phÝ thùc tÕ cña doanh nghiÖp. Do yªu cÇu vÒ kho¶n chi nµy ë tõng doanh nghiÖp, tõng ngµnh nghÒ kh¸c nhau lµ kh¸c nhau nªn viÖc khèng chÕ mét møc chi ®èi víi mäi lo¹i h×nh doanh nghiÖp lµ kh«ng phï hîp. NÕu doanh nghiÖp cã thÓ thu ®­îc hiÖu qu¶ cao h¬n tõ viÖc bá ra thªm mét kho¶n chi phÝ giao dÞch th× nªn trao quyÒn quyÕt ®Þnh vÒ møc chi nµy cho doanh nghiÖp. C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm ngµnh vµ nhu cÇu cña m×nh, doanh nghiÖp x¸c ®Þnh møc chi phï hîp. §ång thêi viÖc doanh nghiÖp ®­îc tù quyÕt ®Þnh kho¶n chi nµy còng gãp phÇn t¨ng c­êng tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng ng­êi qu¶n lý doanh nghiÖp. 2.5. ChÕ ®é ph©n phèi lîi nhuËn sau thuÕ ChÕ ®é thu sö dông vèn ng©n s¸ch nhµ n­íc: NghÞ ®Þnh 22/H§BT ngµy 24/1/1991 vÒ thu sö dông vèn ng©n s¸ch nhµ n­íc quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc hµng n¨m ph¶i nép ng©n s¸ch sè tiÒn b»ng 2,4% ®Õn 6% (tuú ngµnh nghÒ kinh doanh) sè vèn doanh nghiÖp ®­îc nhµ n­íc giao qu¶n lý vµ sö dông. Tõ n¨m 1991 ®Õn tr­íc NghÞ ®Þnh 59/CP ngµy 3/10/1996, kho¶n nµy ®­îc h¹ch to¸n vµo chi phÝ cña doanh nghiÖp. Tõ n¨m 1997 ®Õn nay, doanh nghiÖp nép thu sö dông vèn ng©n s¸ch nhµ n­íc tõ lîi nhuËn sau thuÕ. Môc ®Ých cña kho¶n thu sö dông vèn ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ nh»m ®¶m b¶o c«ng b»ng trong viÖc sö dông c¸c nguån vèn, thóc ®Èy doanh nghiÖp sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn ng©n s¸ch. Tuy nhiªn, c¬ chÕ l¹i quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp lç kh«ng ph¶i nép kho¶n nµy cßn c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i th× ph¶i nép. Nh­ vËy, c¶ hai môc ®Ých trªn ®Òu kh«ng ®¹t ®­îc, võa t¹o ra sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp, võa kh«ng khuyÕn khÝch doanh nghiÖp sö dông vèn cã hiÖu qu¶. Møc thu sö dông vèn ng©n s¸ch ®­îc tÝnh trªn sè vèn nhµ n­íc cã t¹i doanh nghiÖp. Nh­ vËy kho¶n thu nµy kh«ng g¾n víi kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp, nh­ng l¹i lÊy tõ lîi nhuËn sau thuÕ. §iÒu nµy dÉn tíi mét sè doanh nghiÖp sau khi nép thu sö dông vèn th× kh«ng cßn nguån ®Ó trÝch lËp c¸c quü, ¶nh h­ëng ®Õn viÖc b¶o toµn vèn còng nh­ quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng. MÆt kh¸c, nÕu coi nhµ n­íc nh­ mét nhµ ®Çu t­ vèn vµo doanh nghiÖp th× viÖc nép thu sö dông vèn ng©n s¸ch nhµ n­íc tr­íc khi chia l·i cho ®èi t¸c gãp vèn kinh doanh (nÕu cã) lµ kh«ng c«ng b»ng. ChÕ ®é trÝch lËp c¸c quü §èi víi lîi nhuËn sau thuÕ, doanh nghiÖp ph¶i trÝch lËp c¸c lo¹i quü sau: quü ®Çu t­ ph¸t triÓn, quü dù phßng tµi chÝnh, quü dù phßng trî cÊp mÊt viÖc lµm, quü phóc lîi vµ khen th­ëng, ch­a kÓ c¸c quü ®Æc biÖt mµ c¸c doanh nghiÖp kinh doanh trong c¸c ngµnh, lÜnh vùc ®Æc thï ph¶i trÝch lËp. Thùc tÕ, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ n­íc ch­a cao, sè doanh nghiÖp kh«ng cã lîi nhuËn, thua lç chiÕm tû lÖ lín. Nh÷ng doanh nghiÖp cã lîi nhuËn t¨ng so víi n¨m tr­íc kh«ng nhiÒu. Mét sè lín doanh nghiÖp sau khi nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp vµ nép thu sö dông vèn ng©n s¸ch nhµ n­íc th× cßn rÊt Ýt lîi nhuËn. Trong ®iÒu kiÖn nguån lîi nhuËn sau thuÕ h¹n chÕ ®ã, viÖc chia ra qu¸ nhiÒu lo¹i quü trong doanh nghiÖp thùc sù lµm ph©n t¸n nguån tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. Néi dung sö dông c¸c quü cßn qu¸ lín, ph©n t¸n, t¹o ra m©u thuÉn c¨ng th¼ng gi÷a nhu cÇu chi vµ kh¶ n¨ng cña c¸c quü. ChÕ ®é cßn quy ®Þnh møc trÝch tèi ®a cho hai quü khen th­ëng vµ quü phóc lîi lµ 2 hoÆc 3 th¸ng l­¬ng thùc hiÖn cña doanh nghiÖp c¨n cø vµo tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn nhµ n­íc. Quy ®Þnh nµy phÇn nµo kh«ng khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh v× kh«ng g¾n quyÒn lîi cña hä víi kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Dï doanh nghiÖp lµm ra bao nhiªu lîi nhuËn th× vÉn chØ ®­îc trÝch lËp hai quü nµy tèi ®a theo l­¬ng cña ng­êi lao ®éng, cã nghÜa lµ ng­êi lao ®éng kh«ng thÓ ®­îc h­ëng h¬n mét møc nhÊt ®Þnh. §©y lµ mét vÊn ®Ò bÊt hîp lý, c¶n trë sù nç lùc ®i lªn cña doanh nghiÖp. 2.6. Tr¸ch nhiÖm cña ng­êi qu¶n lý doanh nghiÖp ch­a cô thÓ Doanh nghiÖp ®­îc huy ®éng c¸c nguån vèn kh¸c nhau ®Ó h×nh thµnh nguån vèn kinh doanh theo nguyªn t¾c tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hiÖu qu¶ sö dông vèn vay, hoµn tr¶ c¶ gèc vµ l·i cho ng­êi vay theo cam kÕt; ®­îc sö dông vèn, tµi s¶n ®Ó thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®Çu t­ theo nguyªn t¾c cã hiÖu qu¶, b¶o toµn, ph¸t triÓn vèn. Tuy nhiªn nhiÒu doanh nghiÖp huy ®éng vèn b»ng mäi gi¸, kh«ng tÝnh ®Õn hiÖu qu¶ nªn r¬i vµo t×nh tr¹ng mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n dÉn tíi ph¸ s¶n; nhiÒu ch­¬ng tr×nh sö dông vèn vay kÐm hiÖu qu¶. Nh­ng v× ch­a cã c¬ chÕ nµo quy ®Þnh cô thÓ, râ rµng tr¸ch nhiÖm cña ng­êi qu¶n lý ®iÒu hµnh nªn hËu qu¶ th­êng do Nhµ n­íc ph¶i g¸nh chÞu, t×m c¸ch gi¶i quyÕt. 2.7. HiÖu qu¶ c«ng t¸c gi¸m s¸t doanh nghiÖp nhµ n­íc ch­a cao. - C«ng t¸c gi¸m s¸t ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu qu¶n lý cña ®¹i diÖn chñ së h÷u. ViÖc gi¸m s¸t ch­a tËp trung ®¸nh gi¸, ph¸t hiÖn kh¶ n¨ng thanh to¸n nî cña doanh nghiÖp còng nh­ hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp ®Ó cã biÖn ph¸p xö lý kÞp thêi. - HÖ thèng c¬ së d÷ liÖu ch­a hoµn chØnh ë cÊp Trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng; chÊt l­îng d÷ liÖu cßn h¹n chÕ; ch­a cã sù ph©n biÖt gi÷a c¸c doanh nghiÖp quy m« lín, võa vµ nhá. - Kªnh th«ng tin tõ doanh nghiÖp lªn c¸c c¬ quan tµi chÝnh th­êng chËm vµ kh«ng ®Çy ®ñ. Do ®ã viÖc ph©n tÝch ®¸nh gi¸ t×nh h×nh doanh nghiÖp gÆp nhiÒu khã kh¨n, chËm vµ h¹n chÕ t¸c dông cña gi¸m s¸t sö dông vèn nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp. - C«ng t¸c gi¸m s¸t cßn nhiÒu chång chÐo, trïng lÆp, cßn g©y khã kh¨n phiÒn hµ cho doanh nghiÖp. Ch­¬ng 3: Mét sè kiÕn nghÞ nh»m ®æi míi c«ng t¸c qu¶n lý vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cña Côc tµi chÝnh doanh nghiÖp 1. Môc tiªu c¬ b¶n khi thùc hiÖn ®æi míi c«ng t¸c qu¶n lý vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Tõ tr­íc ®Õn nay, ®æi míi c«ng t¸c qu¶n lý vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc lu«n ®­îc Nhµ n­íc quan t©m. Trong NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 3 kho¸ IX vÒ tiÕp tôc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ doanh nghiÖp nhµ n­íc”, Ban ChÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng ®· chØ râ: “TiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý ®Ó doanh nghiÖp nhµ n­íc kinh doanh tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, hîp t¸c vµ c¹nh tranh b×nh ®¼ng víi doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo ph¸p luËt. ... Xãa bao cÊp, ®ång thêi cã chÝnh s¸ch ®Çu t­ ®óng ®¾n vµ hç trî phï hîp ®èi víi nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc s¶n phÈm cÇn ­u tiªn ph¸t triÓn. Ph©n biÖt râ chøc n¨ng cña c¬ quan ®¹i diÖn quyÒn chñ së h÷u cña nhµ n­íc víi chøc n¨ng ®iÒu hµnh s¶n xuÊt, kinh doanh cña doanh nghiÖp. Giao quyÒn quyÕt ®Þnh nhiÒu h¬n ®i ®«i víi ®ßi hái tr¸ch nhiÖm cao h¬n ®èi víi ®¹i diÖn trùc tiÕp chñ së h÷u t¹i doanh nghiÖp.” Trªn c¬ së ®ã, môc tiªu cña c«ng t¸c qu¶n lý vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc trong giai ®o¹n 2001- 2005 lµ: T¹o khu«n khæ ph¸p lý b×nh ®¼ng, lµnh m¹nh, th«ng tho¸ng, æn ®Þnh cho c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, phï hîp víi th«ng lÖ vµ chuÈn mùc quèc tÕ; n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong m«i tr­êng kinh doanh cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ. T¨ng quyÒn tù chñ cña doanh nghiÖp, gi¶m sù can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n­íc chØ qu¶n lý vÒ mÆt gi¸ trÞ d­íi h×nh thøc ®Çu t­ vèn vµo doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ ph¸p nh©n kinh tÕ, cã quyÒn cña ng­êi kinh doanh, chi phèi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ n¾m gi÷ quyÒn qu¶n lý vµ tµi s¶n cña doanh nghiÖp. C¸c kho¶n tµi trî, c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i ph¶i dÇn ®­îc xo¸ bá, thay vµo ®ã lµ c¸c chÝnh s¸ch tµi trî cho c¸c môc tiªu, c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh x· héi mµ doanh nghiÖp chØ ®­îc h­ëng khi thùc hiÖn c¸c môc tiªu, ho¹t ®éng ®ã. T¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp bæ sung vèn kinh doanh tõ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña m×nh vµ huy ®éng vèn cña x· héi ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh. Thay ®æi ph­¬ng thøc qu¶n lý vèn nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp nhµ n­íc, t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp tån t¹i vµ ph¸t triÓn, æn ®Þnh vµ t¨ng thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, t¨ng møc ®ãng gãp cho Ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Nhµ n­íc chØ n¾m gi÷ nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n­íc cÇn së h÷u 100% thuéc c¸c ngµnh, lÜnh vùc träng yÕu cña nÒn kinh tÕ hoÆc nh÷ng ngµnh mµ doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng thÓ lµm ®­äc; xö lý nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n­íc lµm ¨n kh«ng cã hiÖu qu¶, kinh doanh thua lç kÐo dµi, gi¶m bít g¸nh nÆng cña doanh nghiÖp vµ Ng©n s¸ch Nhµ n­íc. 2. Mét sè kiÕn nghÞ nh»m ®æi míi c«ng t¸c qu¶n lý vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng h¹n chÕ cßn tån t¹i trong c«ng t¸c qu¶n lý vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ nh÷ng môc tiªu trong giai ®o¹n 2001- 2005, sau ®©y lµ mét vµi kiÕn nghÞ nh»m ®æi míi c«ng t¸c qu¶n lý vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc: 2.1. §æi míi tæ chøc qu¶n lý vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Nhµ n­íc thµnh lËp C«ng ty ®Çu t­ tµi chÝnh nhµ n­íc. C«ng ty lµ ®¹i diÖn chñ së h÷u ®èi víi sè vèn Nhµ n­íc ®· giao cho c«ng ty mµ c«ng ty ®· ®Çu t­ vµo doanh nghiÖp kh¸c. NhiÖm vô cña c«ng ty lµ tæ chøc kinh doanh sè vèn Nhµ n­íc ®· ®Çu t­ cho c«ng ty b»ng c¸c ph­¬ng thøc ®Çu t­, gãp vèn vµo c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ bao gåm doanh nghiÖp nhµ n­íc, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty hîp danh, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. C«ng ty ®Çu t­ tµi chÝnh nhµ n­íc lµ mét doanh nghiÖp nhµ n­íc, ®­îc Nhµ n­íc quyÕt ®Þnh thµnh lËp, ®Çu t­ vèn vµ tæ chøc qu¶n lý. C«ng ty chÞu sù ®iÒu chØnh cña LuËt Doanh nghiÖp nhµ n­íc, cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù b»ng toµn bé tµi s¶n thuéc së h÷u cña c«ng ty. Nhµ n­íc chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña c«ng ty trong ph¹m vi sè vèn ®· ®Çu t­ cho c«ng ty. C«ng ty ®Çu t­ tµi chÝnh nhµ n­íc lµ mét doanh nghiÖp nhµ n­íc cã ®Çy ®ñ quyÒn tæ chøc qu¶n lý, tæ chøc kinh doanh vµ qu¶n lý tµi chÝnh vµ quyÒn cña mét ph¸p nh©n ®­îc quy ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt. Nh÷ng quyÒn quan träng nhÊt cña c«ng ty lµ: - §­îc sö dông toµn bé sè vèn Nhµ n­íc ®· giao cho c«ng ty qu¶n lý, sö dông c¸c kho¶n lîi nhuËn thu ®­îc tõ viÖc ®Çu t­ (sau khi ®· nép thuÕ vµ trÝch c¸c quü doanh nghiÖp) vµ c¸c nguån vèn hîp ph¸p kh¸c cña c«ng ty ®Ó ®Çu t­ vµo c¸c doanh nghiÖp. - §­îc lùa chän ®èi t­îng, ph­¬ng thøc ®Çu t­, ®Çu t­ bæ sung hoÆc gi¶m bít ®Çu t­ vµo c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ ®iÒu lÖ doanh nghiÖp. - §­îc thùc hiÖn vai trß, quyÒn cña chñ së h÷u, cña thµnh viªn gãp vèn, cña cæ ®«ng ®èi víi sè vèn c«ng ty ®· ®Çu t­ vµo c¸c doanh nghiÖp. - §­îc h­ëng lîi tõ c¸c kho¶n ®Çu t­ cña c«ng ty vµo c¸c doanh nghiÖp. ViÖc thµnh lËp C«ng ty ®Çu t­ tµi chÝnh Nhµ n­íc cã ­u ®iÓm: - Gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc, ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ quan träng nhÊt lµ t¸ch riªng chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc vµ chøc n¨ng ®¹i diÖn chñ së h÷u ®èi víi vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc hiÖn ®ang do mét c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc thùc hiÖn (Bé Tµi chÝnh). - ChÊm døt sù can thiÖp cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vµo ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ n­íc, t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp ph¸t huy ®Çy ®ñ quyÒn chñ ®éng trong ho¹t ®éng kinh doanh vµ qu¶n lý tµi chÝnh. - Xo¸ bá sù bao cÊp vÒ vèn cña Nhµ n­íc cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc th«ng qua viÖc cÊp bæ sung vèn l­u ®éng (cÊp kh«ng hoµn l¹i) ®Ó chuyÓn sang h×nh thøc ®Çu t­ tµi chÝnh (kinh doanh vèn), qua ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. - Thay ®æi ph­¬ng thøc qu¶n lý vèn nhµ n­íc tõ c¸ch thøc qu¶n lý kiÓu hµnh chÝnh sang ph­¬ng thøc kinh doanh vèn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng th«ng qua c«ng ty ®Çu t­ tµi chÝnh. - Th«ng qua viÖc ®Çu t­ vèn nhµ n­íc vµo c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶ thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ, thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi trong tõng vïng, tõng khu vùc kinh tÕ mét c¸ch bÒn v÷ng. 2.2. Hoµn thiÖn c¬ chÕ ®Çu t­ vèn BÊt cø doanh nghiÖp nhµ n­íc nµo khi thµnh lËp ph¶i cã vèn ®iÒu lÖ. VÒ nguyªn t¾c, sè vèn theo ®iÒu lÖ ph¶i lín h¬n hoÆc b»ng tæng møc vèn ph¸p ®Þnh mµ Nhµ n­íc quy ®Þnh cho c¸c ngµnh nghÒ. V× thÕ, ngay khi cã quyÕt ®Þnh thµnh lËp, doanh nghiÖp nhµ n­íc ph¶i ®­îc cÊp vèn ®iÒu lÖ theo ®óng ®iÒu lÖ thµnh lËp cña doanh nghiÖp. CÇn cã quy ®Þnh thªm tr¸ch nhiÖm cña ®¹i diÖn chñ së h÷u (ng­êi quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp) ph¶i cÊp ®ñ sè vèn ®· cam kÕt trong §iÒu lÖ doanh nghiÖp. Tr­êng hîp kh«ng bæ sung ®ñ vèn theo cam kÕt th× tuú theo t×nh h×nh cô thÓ mµ cã h­íng xö lý thÝch hîp: -ChuyÓn thµnh nî ph¶i thu cña doanh nghiÖp ®èi víi ®¹i diÖn chñ së h÷u -§iÒu chØnh gi¶m vèn ®iÒu lÖ nÕu sau mét thêi h¹n 5 n¨m mµ ®¹i diÖn chñ së h÷u vÉn kh«ng cÊp ®ñ vèn. Tr­êng hîp nguån vèn chñ së h÷u nhá h¬n 40% møc vèn ph¸p ®Þnh liªn tôc trong 6 th¸ng th× ph¶i tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp. Vèn cÊp cã thÓ b»ng tiÒn, b»ng quyÒn sö dông ®Êt, b»ng c¸c tµi s¶n h÷u h×nh, v« h×nh kh¸c ®­îc ®¸nh gi¸ theo thêi gi¸ nh»m ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp nhµ n­íc cã thÓ s¶n xuÊt kinh doanh b×nh th­êng, c¹nh tranh ®­îc trªn thÞ tr­êng. Trong qu¸ tr×nh kinh doanh, nÕu thiÕu vèn, doanh nghiÖp nhµ n­íc ph¶i tù huy ®éng trªn thÞ tr­êng, Nhµ n­íc kh«ng cÊp thªm. Tuy nhiªn, trong mét sè tr­êng hîp cô thÓ, doanh nghiÖp nhµ n­íc cã thÓ ®­îc cÊp thªm vèn ®Ó thùc hiÖn thªm mét sè chøc n¨ng ®­îc giao bæ sung. Khi cã nhu cÇu ®Çu t­ më réng s¶n xuÊt kinh doanh, nÕu quü ®Çu t­ ph¸t triÓn kh«ng ®ñ søc bï ®¾p, doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc quyÒn dïng lîi nhuËn sau thuÕ ®Ó t¸i ®Çu t­ (ph¶i cã ph­¬ng ¸n kh¶ thi vµ ®­îc c¬ quan tµi chÝnh duyÖt). Trong chõng mùc nhÊt ®Þnh, nÕu lîi nhuËn ®Ó l¹i kh«ng ®ñ th× Nhµ n­íc sÏ cÊp thªm (chØ mét lÇn khi thùc hiÖn dù ¸n). §iÒu kiÖn, tiªu chuÈn cÊp vèn bæ sung cÇn ®­îc thèng nhÊt, cã thÓ theo h­íng: Doanh nghiÖp nép thuÕ thu nhËp n¨m sau cao h¬n n¨m tr­íc, doanh nghiÖp cã dù ¸n cã t¸c ®éng thóc ®Èy kinh tÕ vïng ph¸t triÓn. Khi ®­îc cÊp vèn ®iÒu lÖ hay ®­îc bæ sung vèn ®iÒu lÖ, doanh nghiÖp nhµ n­íc ph¶i c«ng bè c«ng khai trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. 2.3. Thèng nhÊt vÊn ®Ò së h÷u trong doanh nghiÖp nhµ n­íc khi huy ®éng vèn. Sau khi sö dông hÕt sè nguån vèn chñ së h÷u, khi nhu cÇu vèn t¨ng, doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc phÐp huy ®éng, tËn dông c¸c nguån vèn bªn ngoµi theo nguyªn t¾c cã hoµn tr¶ d­íi h×nh thøc tÝn dông hoÆc chiÕm dông hîp ph¸p. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ khi doanh nghiÖp nhµ n­íc thiÕu vèn th× cã thÓ vay vèn cña ng©n hµng, c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c, còng cã thÓ vay vèn d­íi d¹ng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng ty trong ph¹m vi nhu cÇu vèn thiÕu cÇn thiÕt cho kinh doanh, kh«ng ®­îc phÐp vay nh»m môc ®Ých ®¸o nî. L·i suÊt tiÒn vay ®­îc x¸c ®Þnh theo nguyªn t¾c tho¶ thuËn gi÷a ng­êi vay vµ ng­êi cho vay vµ ®­îc trõ vµo thu nhËp tr­íc thuÕ. Xo¸ bá quy ®Þnh cho phÐp doanh nghiÖp nhµ n­íc huy ®éng vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh cæ phiÕu, ®¶m b¶o së h÷u nhµ n­íc cña doanh nghiÖp. 2.4. Më réng h¬n n÷a quyÒn tù chñ cña doanh nghiÖp nhµ n­íc VÊn ®Ò më réng quyÒn tù chñ cña doanh nghiÖp nhµ n­íc g¾n bã chÆt chÏ víi viÖc t¸ch b¹ch quyÒn së h÷u víi quyÒn qu¶n trÞ kinh doanh cña doanh nghiÖp. Khi t¸ch b¹ch ®­îc hai quyÒn nµy th× quyÒn tù chñ cña doanh nghiÖp sÏ ®­îc më réng h¬n. V× thÓ cÇn t¨ng c­êng ¸p dông m« h×nh Héi ®ång qu¶n trÞ, thuª gi¸m ®èc ®iÒu hµnh vµ tr¶ l­¬ng dùa trªn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Víi m« h×nh nµy, doanh nghiÖp cã quyÒn chñ ®éng h¬n: Doanh nghiÖp ®­îc quyÕt ®Þnh viÖc ®Çu t­ cña m×nh. C¸c dù ¸n cã gi¸ trÞ b»ng hoÆc lín h¬n 50% tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cña doanh nghiÖp do ®¹i diÖn chñ së h÷u, tøc lµ Héi ®ång qu¶n trÞ (®èi víi doanh nghiÖp cã Héi ®ång qu¶n trÞ) hoÆc ®¹i diÖn chñ së h÷u (®èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc kh«ng cã Héi ®ång qu¶n trÞ) quyÕt ®Þnh. C¸c dù ¸n cã gi¸ trÞ thÊp h¬n tû lÖ quy ®Þnh trªn do doanh nghiÖp quyÕt ®Þnh, cô thÓ lµ Gi¸m ®èc hoÆc Tæng Gi¸m ®èc. T­¬ng tù, ®èi víi vay vèn, ®¹i diÖn chñ së h÷u quyÕt ®Þnh c¸c dù ¸n vay vèn cã gi¸ trÞ b»ng hoÆc lín h¬n 50% tæng gi¸ trÞ tµi s¶n ghi trªn b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp c«ng bè t¹i thêi ®iÓm gÇn nhÊt. Tæng Gi¸m ®èc hoÆc Gi¸m ®èc doanh nghiÖp quyÕt ®Þnh ®èi víi dù ¸n vay vèn cã gi¸ trÞ thÊp h¬n tû lÖ quy ®Þnh trªn. ViÖc cÇm cè, thÕ chÊp, cho thuª, nh­îng b¸n, thanh lý tµi s¶n, xö lý tµi s¶n tæn thÊt ®Òu do doanh nghiÖp tù quyÕt ®Þnh. §Ó b¶o vÖ quyÒn lîi chñ së h÷u, ®èi víi tr­êng hîp nh­îng b¸n tµi s¶n cã gi¸ trÞ b»ng 50% tæng gi¸ trÞ tµi s¶n theo sæ s¸ch ph¶i ®­îc sù chÊp nhËn cña ®¹i diÖn chñ së h÷u. §èi víi tr­êng hîp xö lý tµi s¶n tæn thÊt, nªn quy ®Þnh tr×nh tù, thêi h¹n xö lý ®Ó tr¸nh thÊt tho¸t tµi s¶n doanh nghiÖp. Tr­êng hîp tæn thÊt ®Æc biÖt lín do nguyªn nh©n bÊt kh¶ kh¸ng mµ c¸c kho¶n bï ®¾p (b¶o hiÓm, ng­êi g©y thiÖt h¹i, c¸c kho¶n dù phßng...) còng kh«ng gióp doanh nghiÖp tù kh¾c phôc ®­îc th× Nhµ n­íc míi xem xÐt xö lý. Doanh nghiÖp cã quyÒn ®iÒu hoµ, ph©n phèi nguån vèn, quü trong ph¹m vi doanh nghiÖp nh»m thùc hiÖn tèt chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn trªn c¬ së t«n träng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Khi ®· giao vèn, Nhµ n­íc kh«ng thu håi l¹i vèn s¶n xuÊt kinh doanh trong thêi gian doanh nghiÖp ho¹t ®éng nh»m ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp chñ ®éng trong kinh doanh vµ b¶o toµn vèn. Tr­êng hîp doanh nghiÖp nhµ n­íc thu hÑp chøc n¨ng nªn thõa vèn, doanh nghiÖp kh«ng cã h­íng ®Çu t­ hiÖu qu¶ th× Nhµ n­íc sÏ thu l¹i mét phÇn vèn t­¬ng ®­¬ng víi sè vèn thõa. Trªn c¬ së x©y dùng quy chÕ th­ëng khuyÕn khÝch ng­êi qu¶n lý, ®iÒu hµnh doanh nghiÖp g¾n víi kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp, thùc hiÖn bá qui ®Þnh khèng chÕ c¸c kho¶n chi giao dÞch, tiÕp kh¸ch... Doanh nghiÖp tù quyÕt ®Þnh dùa trªn nhu cÇu thùc tÕ cña doanh nghiÖp. Héi ®ång qu¶n trÞ duyÖt ®Þnh møc, c«ng bè c«ng khai; Gi¸m ®èc quyÕt ®Þnh møc chi cô thÓ. ViÖc bá qui ®Þnh møc khèng chÕ chi nµy còng nh»m n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Gi¸m ®èc doanh nghiÖp, ®ång thêi t¨ng c­êng gi¸m s¸t cña ng­êi lao ®éng. 2.5. Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch ph©n phèi vµ sö dông c¸c quü Nhµ n­íc lµ chñ së h÷u cña doanh nghiÖp nªn phÇn lîi nhuËn sau thuÕ cña doanh nghiÖp hoµn toµn thuéc vÒ Nhµ n­íc. Nhµ n­íc cã toµn quyÒn sö dông kho¶n nµy. Do vËy kh«ng cÇn thiÕt ph¶i cã kho¶n thu sö dông vèn ng©n s¸ch n÷a. §Ó ®¶m b¶o hµi hoµ ba lîi Ých cña chñ së h÷u, doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng, khuyÕn khÝch ng­êi qu¶n lý ®iÒu hµnh doanh nghiÖp g¾n víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp, cÇn söa ®æi chÕ ®é ph©n phèi lîi nhuËn sau thuÕ theo h­íng doanh nghiÖp lµm ra cµng nhiÒu lîi nhuËn th× møc trÝch lËp c¸c quü cña doanh nghiÖp cµng t¨ng, ng­îc l¹i doanh nghiÖp lµm ra Ýt lîi nhuËn th× møc trÝch lËp c¸c quü còng ph¶i gi¶m xuèng. PhÇn lîi nhuËn sau thuÕ sau khi bï c¸c kho¶n lç ch­a ®­îc trõ vµo lîi nhuËn tr­íc thuÕ ®­îc trÝch quü khen th­ëng, phóc lîi. Møc trÝch hai quü nµy c¨n cø vµo lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. Thùc hiÖn lËp quü Gi¸m ®èc nh»m th­ëng cho Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Gi¸m ®èc doanh nghiÖp cã thµnh tÝch trong qu¶n lý, ®iÒu hµnh doanh nghiÖp, phï hîp víi chÕ ®é tµi chÝnh cña doanh nghiÖp nhµ n­íc chuyÓn ®æi thµnh c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mét thµnh viªn (Gi¸m ®èc doanh nghiÖp ®­îc nhËn tiÒn th­ëng khi cã thµnh tÝch trong qu¶n lý, ®iÒu hµnh doanh nghiÖp). PhÇn cßn l¹i dïng ®Ó bæ sung vµo vèn cña doanh nghiÖp ®Ó ®Çu t­ ®æi míi c«ng nghÖ, m¸y mãc, thiÕt bÞ... NÕu doanh nghiÖp kh«ng cã nhu cÇu hoÆc doanh nghiÖp sÏ chuyÓn ®æi së h÷u th× Nhµ n­íc thu vµo ng©n s¸ch hoÆc chuyÓn vèn cho nh÷ng doanh nghiÖp cÇn ®­îc ®Çu t­. Nh­ vËy, lîi nhuËn cña doanh nghiÖp sau khi nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp vµ bï kho¶n lç cña c¸c kho¶n n¨m tr­íc ®èi víi c¸c kho¶n lç kh«ng ®­îc trõ vµo lîi nhuËn tr­íc thuÕ ®­îc ph©n phèi nh­ sau: - TrÝch 10% vµo quÜ dù phßng tµi chÝnh. - TrÝch 5% vµo quÜ dù phßng mÊt viÖc lµm - TrÝch quÜ ®Æc biÖt (nÕu cã) - Chia l·i thµnh viªn gãp vèn (nÕu cã) - Lîi nhuËn cßn l¹i sau khi trõ 5 kho¶n trªn ®­îc ph©n phèi nh­ sau: a. TrÝch 10% lËp quÜ khen th­ëng ®Ó th­ëng cho ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp tuú theo thµnh tÝch ®ãng gãp cña mçi ng­êi vµ ng­êi ngoµi doanh nghiÖp hoµn thµnh tèt nh÷ng ®iÒu kiÖn cña hîp ®ång, ®ãng gãp cã hiÖu qu¶ vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Møc th­ëng do Tæng Gi¸m ®èc hoÆc Gi¸m ®èc quyÕt ®Þnh. b. TrÝch 10% lËp quÜ phóc lîi. c. TrÝch tèi ®a 5% lËp quü Gi¸m ®èc ®Ó th­ëng cho Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Tæng Gi¸m ®èc (Gi¸m ®èc) cã thµnh tÝch trong qu¶n lý, ®iÒu hµnh doanh nghiÖp. Møc th­ëng cho Héi ®ång qu¶n trÞ cho chñ së h÷u quyÕt ®Þnh. Møc th­ëng cho Tæng Gi¸m ®èc (Gi¸m ®èc) do Héi ®ång qu¶n trÞ quyÕt ®Þnh. d. Sè cßn l¹i bæ sung vµo vèn kinh doanh cña doanh nghiÖp hoÆc chñ së h÷u cã thÓ ®iÒu ®éng mét phÇn ®Ó ®Çu t­ cho doanh nghiÖp kh¸c. 2.6. Quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi qu¶n lý doanh nghiÖp. Më réng quyÒn chñ ®éng cña doanh nghiÖp ph¶i ®ång thêi víi x¸c ®Þnh cô thÓ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi qu¶n lý doanh nghiÖp. CÇn cã chÕ tµi nghiªm kh¾c ®èi víi tr­êng hîp ng­êi qu¶n lý doanh nghiÖp cã quyÕt ®Þnh ®Çu t­ kh«ng hiÖu qu¶, cÇm cè, thÕ chÊp, cho thuª, nh­îng b¸n, thanh lý tµi s¶n kh«ng ®óng quy ®Þnh g©y thÊt tho¸t vèn, tµi s¶n, g©y ¶nh h­ëng xÊu ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña chÝnh doanh nghiÖp nhµ n­íc ®ã, lµm gi¶m kÕt qua tµi chÝnh cña doanh nghiÖp nhµ n­íc, bÊt kÓ do ng­êi qu¶n lý ®ã kh«ng ®ñ tµi qu¶n lý hay do cè t×nh thu lîi c¸ nh©n. 2.7. T¨ng c­êng c«ng t¸c gi¸m s¸t qu¶n lý vèn §Ó c¸c chÝnh s¸ch ®­îc thùc thi hiÖu qu¶ th× viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t doanh nghiÖp lµ rÊt quan träng. CÇn quy ®Þnh viÖc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh doanh nghiÖp thay thÕ viÖc kiÓm tra b¸o c¸o tµi chÝnh hµng n¨m. C¨n cø vµo quy m« vµ tÇm quan träng cña tõng doanh nghiÖp, tr­íc m¾t ¸p dông kiÓm to¸n ®èi víi mét sè doanh nghiÖp. Sau ®ã tiÕn tíi kiÓm to¸n tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp hµng n¨m. ChÕ ®é c«ng khai tµi chÝnh ph¶i ®­îc quy ®Þnh trong LuËt Doanh nghiÖp nhµ n­íc, x¸c ®Þnh lµ nghÜa vô doanh nghiÖp ph¶i thùc hiÖn. §èi víi doanh nghiÖp kh«ng thùc hiÖn, thùc hiÖn muén hoÆc kh«ng ®Çy ®ñ cÇn cã chÕ tµi xö lý. Bªn c¹nh ®ã, cÇn tæ chøc l¹i hÖ thèng qu¶n lý vèn nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp theo tõng chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc vµ ®¹i diÖn chñ së h÷u. HiÖn t¹i, Côc Tµi chÝnh doanh nghiÖp ®ang thùc hiÖn c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n­íc: ban hµnh chÝnh s¸ch chÕ ®é ®èi víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp, ®ång thêi l¹i ph¶i gi¸m s¸t sö dông vèn nhµ n­íc cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. §Ó ®¶m b¶o chÊt l­îng c«ng t¸c qu¶n lý, cÇn thµnh lËp mét c¬ quan riªng gióp Nhµ n­íc thùc hiÖn vai trß chñ së h÷u ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc. C¬ quan nµy chÞu tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi c¸c Bé, ngµnh, c¬ quan chøc n¨ng ®Ó xö lý c¸c vÊn ®Ò v­ît thÈm quyÒn cña doanh nghiÖp, lµ ng­êi ra quyÕt ®Þnh xö lý c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, kü thuËt, nghiÖp vô. C¬ quan nµy cã nhiÖm vô kiÓm tra gi¸m s¸t c«ng t¸c sö dông vèn nhµ n­íc cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ c¸c chøc n¨ng nhiÖm vô kh¸c cña chñ së h÷u ®èi víi doanh nghiÖp. KÕt luËn HiÖn nay, quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trªn toµn thÕ giíi. Theo xu thÕ chung, ViÖt Nam còng ®ang tõng b­íc héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc, trong ®ã c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cµng ph¶i kh¼ng ®Þnh vai trß chñ ®¹o cña m×nh. §Ó c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc tån t¹i vµ ph¸t triÓn th× cÇn t¨ng c­êng ®æi míi c¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lý ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc, ®ång thêi còng cÇn g¾n liÒn víi gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp víi thÞ tr­êng- ho¹t ®éng sö dông vèn, t¨ng tr­ëng lîi nhuËn, b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn kinh doanh. Thèng nhÊt c¸c quan ®iÓm trong néi dung trªn ®©y, ®­a vµo ¸p dông trong thùc tÕ chÝnh lµ gãp phÇn c¶i c¸ch thÓ chÕ, c¶i c¸ch viÖc sö dông c¸c c«ng cô kinh tÕ- tµi chÝnh, thóc ®Èy doanh nghiÖp chuyÓn sang c¬ chÕ tù chñ kinh doanh thùc sù vµ ®Çy ®ñ. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi ®ã, nh÷ng b­íc ®i vµ gi¶i ph¸p ®ång bé c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn qu¶n lý vèn, ®Æc biÖt lµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch vµ ho¹t ®éng gi¸m s¸t cã ý nghÜa quan träng ®èi víi toµn bé tiÕn tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc ë n­íc ta hiÖn nay. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh Tµi chÝnh doanh nghiÖp- §H Kinh tÕ quèc d©n- NXB Gi¸o dôc 1998. 2. HÖ thèng chÕ ®é qu¶n lý Tµi chÝnh doanh nghiÖp- NXB thèng kª 1999 3. §æi míi doanh nghiÖp nhµ n­íc ë ViÖt Nam- NXB Khoa häc x· héi 1997. 4. T¹p chÝ Tµi chÝnh 4, 5, 6, 9, 10/2000; 3, 6, 12/2001; 1+2/2002 5. T¹p chÝ Th«ng tin tµi chÝnh 7, 8, 12/01 6. T¹p chÝ Ph¸t triÓn kinh tÕ 10, 12/01 7. Kinh tÕ ViÖt Nam vµ thÕ giíi 2000, 2001 Môc lôc