Đề tài Giải pháp thúc đẩy phát triển nông nghiệp – nông thôn gắn với du lịch của tỉnh Khánh Hòa

phaûi caên cöù vaøo hieäu quaû kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng cuûa ngaønh ngheà noâng thoân treân ñòa baøn, phaûi caên cöù vaøo söùc haáp daãn vaø tính ñoäc ñaùo cuûa ngaønh ngheà noâng thoân ñeå coù theå taïo ra hieäu quaû kinh teá toát cho vieäc hình thaønh caùc laøng ngheà du lòch, phaûi caên cöù vaøo khaû naêng xaây döïng vuøng nguyeân lieäu vaø khaû naêng taïo vieäc laøm cho ngöôøi daân trong khu vöïc. Quaù trình quy hoaïch phaûi ñöôïc ñi keøm vôùi caùc hoaït ñoäng ñaàu tö cho vieäc baûo toàn caùc neùt rieâng, ñoäc ñaùo cuûa moãi laøng ngheà vaø ñaåy maïnh tính saùng taïo trong saûn phaåm cuûa caùc laøng ngheà ñöôïc löïa choïn thoâng qua caùc lôùp ñaøo taïo ñöôïc söï hoã trôï cuûa ñòa phöông, thu huùt söï tham gia cuûa caùc ngheä nhaân coù tay ngheà cao tham gia daïy ngheà cho ngöôøi daân trong laøng. Caùc ngheà nhö maây, tre, laù ñan truyeàn thoáng, ngheà deät thoå caåm raát caàn ñöôïc quan taâm ñeå taïo söï ña daïng cho saûn phaåm nhaèm phuïc vuï yeâu caàu thaåm myõ cuûa du khaùch vaø phuïc vuï toát hôn cho tieâu duøng taïi caùc khu du lòch trong tænh. Beân caïnh ñoù, caùc hoaït ñoäng quaûng 61 baù, tieáp thò cho caùc saûn phaåm thuû coâng naøy vaø caùc hoaït ñoäng xaây döïng tour ñeán caùc ñieåm laøng ngheà caàn phaûi ñöôïc thöïc hieän moät caùch chuyeân nghieäp vaø coù heä thoáng hôn. d) Quy hoaïch vaø xaây döïng caùc quy cheá hình thaønh caùc khu du lòch do coäng ñoàng quaûn lyù. Thöïc teá khaûo saùt cho thaáy moät hieän traïng phaùt trieån moâ hình lieân keát moät caùch nhoû leû vaø hoaøn toaøn töï phaùt. Ñieàu naøy coù theå noùi laø hoaøn toaøn khoâng giuùp ñaït ñöôïc lôïi ích toång theå maø moâ hình seõ ñaït ñöôïc vì caùc lyù do sau: • Khoâng ñuû ñieàu kieän ñeå quaûn lyù moâi tröôøng vaø taøi nguyeân phuïc vuï moâ hình moät caùch toát nhaát, ñoù laø chöa noùi ñeán vieäc chuû theå cuûa caùc hoaït ñoäng theo moâ hình naøy chæ quan taâm tôùi lôïi ích gaén lieàn vôùi caùc hoaït ñoäng kinh doanh cuûa hoï maø chöa nghó nhieàu ñeán vieäc baûo veä moâi tröôøng ôû nhöõng nôi caùch xa nôi hoaït ñoäng cuûa hoï nhöng vaãn naèm trong söï aûnh höôûng chung veà moâi tröôøng trong vuøng. • Vieäc phaùt trieån töï phaùt naøy seõ taïo ra nguy cô cho söï chuyeån dòch nguoàn lôïi sang caùc nhaø ñaàu tö tö nhaân coù nhieàu tieàm naêng taøi chính, ñi ngöôïc vôùi söï mong ñôïi cuûa chuùng ta. • Söï phaùt trieån töï phaùt vaø mang tính caù nhaân nhö vaäy khoâng taïo ñöôïc lyù do cho caùc hoaït ñoäng hoã trôï phaùt trieån töø caùc nguoàn phaùt trieån coäng ñoàng, caùc chöông trình vì muïc tieâu phaùt trieån ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân, vaø caùc hoaït ñoäng hoã trôï cuõng trôû neân khoù khaên hôn so vôùi moät söï phaùt trieån coù toå chöùc vaø coù heä thoáng. Hoaït ñoäng phaùt trieån caùc toå chöùc, caùc quyõ tín duïng tôùi nhöõng vuøng naøy cuõng khoù ñöôïc giaûi quyeát toát. • Söï tham gia cuûa coäng ñoàng trong hoaøn caûnh nhö vaäy cuõng coù theå noùi laø khoâng toàn taïi. Caùc ñieåm tour du lòch taïi nhöõng vuøng naøy cuõng khoâng taïo ra ñöôïc söï khaùc bieät gì lôùn so vôùi caùc loaïi hình du lòch khaùc vaø du khaùch cuõng khoâng coù ñieàu kieän ñeå tìm hieåu toát phong tuïc, taäp quaùn cuûa ngöôøi baûn ñòa. Thöïc teá khaûo saùt chæ ra raèng, caùc hoaït ñoäng du lòch keát hôïp vôùi noâng nghieäp chuû yeáu laø tham quan, nghæ maùt taïi vöôøn vaø toå chöùc nhaø haøng nhoû vaø vöøa, coøn caùc hoaït ñoäng khaùc thì haàu nhö khoâng toàn taïi. 62 Nhö vaäy, vieäc quy hoaïch vaø hình thaønh caùc quy cheá cho söï phaùt trieån cuûa moâ hình naøy laø moät vieäc laøm raát caàn thieát ñeå moâ hình coù theå phaùt huy toái ña taùc duïng tích cöïc cuûa noù. e) Xaây döïng quy cheá phoái hôïp phaùt trieån giöõa tö nhaân töø nôi khaùc vôùi ngöôøi daân baûn ñòa, bôûi vì söï phoái hôïp naøy seõ laøm cho khaû naêng phaùt trieån trôû neân maïnh hôn nhôø voán vaø kinh nghieäm toå chöùc hoaït ñoäng. Hoï coù theå tham gia baèng caùch hoã trôï ñaàu tö vaø cuøng höôûng lôïi. Xaây döïng caùc quy cheá naøy nhaèm giuùp ngöôøi daân nôi coù tieàm naêng phaùt trieån moâ hình coù ñöôïc söï chuû ñoäng vaø quyeàn laøm chuû, ñoàng thôøi coù theå tieáp nhaän ñöôïc tieàm löïc cuûa caùc nhaø ñaàu tö tö nhaân töø nhöõng nôi khaùc vaø ñaûm baûo cho söï phaùt trieån haøi hoøa, beàn vöõng giöõa noâng nghieäp vaø du lòch. f) Xaây döïng cô cheá hoã trôï cho söï phaùt trieån cuûa moâ hình moät caùc roõ raøng, döïa treân quan ñieåm laø söï phaùt trieån cuûa coäng ñoàng noâng thoân laø muïc tieâu cuoái cuøng caàn phaûi ñaït ñöôïc. Söï hoã trôï bao goàm caùc khía caïnh voán, ñaát ñai (giaáy tôø, quyõ ñaát) vaø kinh nghieäm cuøng vôùi phöông phaùp quaûn lyù, kyõ naêng baûo veä moâi tröôøng, kyõ naêng canh taùc, troàng troït tieán boä, thaân thieän vôùi moâi tröôøng, kyõ naêng baûo toàn caùc voán vaên hoùa cuûa daân toäc, kyõ naêng tieáp xuùc du khaùch vaø tieáp thò saûn phaåm du lòch cuûa khu vöïc. Ñoái vôùi vaán ñeà taøi chính, ñòa phöông caàn phaûi taïo nguoàn voán tín duïng öu ñaõi (coù theå taøi trôï 50% chi phí laõi suaát tín duïng) vaø coù theå mieãn thueá cho caùc hoaït ñoäng trong caùc khu vöïc phaùt trieån moâ hình naøy. Taän duïng caùc nguoàn voán taøi trôï phaùt trieån noâng thoân vaø caùc nguoàn voán xoùa ñoùi, giaûm ngheøo ñeå thöïc thi moâ hình mang tính coäng ñoàng naøy. g) Ñaàu tö cho caùc chöông trình khuyeán noâng, khuyeán ngö trong coâng taùc phaùt trieån vaø chuyeån giao caùc phöông phaùp canh taùc môùi, vaø phaùt trieån caùc saûn phaåm saïch, caùc saûn phaåm ñaëc saûn cuûa ñòa phöông nhaèm ñaùp öùng nhu caàu cuûa du khaùch. Coù theå noùi saûn phaåm phuïc vuï cho du khaùch laø nhöõng saûn phaåm ñoøi hoûi phaûi coù chaát löôïng toát vaø an toaøn cho söùc khoûe, neân vieäc ñaåy maïnh söï phaùt trieån caùc vuøng rau, quaû saïch laø moät giaûi phaùp ñeå giaûi quyeát vaán ñeà, nhöng ñoøi hoûi söï phoái hôïp giöõa hai ngaønh noâng nghieäp vaø du lòch phaûi ñi vaøo thöïc tieãn thoâng qua vieäc phoái hôïp tieâu thuï saûn phaåm saûn xuaát ra taïi caùc khu du lòch, caùc khaùch saïn… thì giaûi phaùp naøy môùi ñaït ñöôïc hieäu quaû. Quaù trình khaûo saùt cuõng 63 cho thaáy moät ñoøi hoûi phaûi coù söï vaøo cuoäc maïnh meõ cuûa coâng taùc khuyeán noâng vì lyù do laø caùc hoä thöïc hieän moâ hình vaãn khoâng muoán vaø khoâng giaûm ñöôïc löôïng hoùa chaát trong troàng troït, saûn löôïng thu hoaïch vaãn laø ñieàu maø hoï raát quan taâm. Thöïc teá laø caùc hoä coù khaû naêng taøi chính toát laïi coù khoái löôïng thuoác baûo veä ñöôïc söû duïng nhieàu hôn. Do ñoù, ñaåy maïnh ñaàu tö cho coâng taùc khuyeán noâng phuïc vuï cho söï phaùt trieån moâ hình laø caàn thieát ñeå ñaït ñöôïc ñieàu tích cöïc mong ñôïi töø moâ hình. h) Ñaàu tö cho giaùo duïc vaø naâng cao söùc khoûe cuûa coäng ñoàng daân cö noâng thoân, taïi nhöõng khu vöïc ñöôïc xaùc ñònh seõ phaùt trieån moâ hình thì vieäc naâng cao nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân veà veä sinh thöïc phaåm, veà moâi tröôøng vaø caùch thöùc baûo veä moâi tröôøng, vaø veà loái soáng vaên minh, tích cöïc, … cuøng vôùi vieäc truyeàn ñaït ngay töø ñaàu cho hoï caùch thöùc tieáp caän vôùi du khaùch, caùc kyõ naêng tieáp ñoùn du khaùch, caùch thöùc tieáp thò saûn phaåm du lòch cuûa khu vöïc, laø nhöõng yeâu caàu toái thieåu ñeå caùc chöông trình phaùt trieån moâ hình naøy ñaït hieäu quaû kinh teá vaø xaõ hoäi cao. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy ñoøi hoûi phaûi coù nhieàu noå löïc töø caùc ngaønh du lòch, giaùo duïc, noâng nghieäp, vaø caàn caû söï hoã trôï cuûa caùc toå chöùc xaõ hoäi ôû ñòa phöông. i) Phaùt trieån caùc tour nhaèm muïc ñích phuïc vuï cho vieäc xaây döïng moâ hình. Caùc tour du lòch seõ laø caàu noái vaø laø caùch thöùc tieáp thò toát cho caùc khu vöïc phaùt trieån moâ hình. Thöïc hieän ñieàu naøy ñoøi hoûi caùc doanh nghieäp tham gia tour phaûi söï lieân keát hoaøn chænh vôùi caùc khu vöïc, caùc laøng du lòch, traùnh tình traïng thaùch giaù (vaø keát quaû laø khoâng baùn ñöôïc saûn phaåm) vaø traùnh tình traïng khoâng hieåu ñöôïc quy trình baûo veä moâi tröôøng vaø taøi nguyeân du lòch ñöôïc ñaët ra taïi caùc ñieåm du lòch ñöôïc toå chöùc theo moâ hình naøy. j) Ñaàu tö xaây döïng cô sôû haï taàng daãn ñeán caùc khu vöïc naøy vaø taïi nôi dieãn ra moâ hình veà ñöôøng xaù, ñieän vaø heä thoáng thoâng tin. Caàn phaûi phaùt trieån naêng löïc cung caáp nöôùc saïch cho caùc vuøng naøy vaø coù heä thoáng traïm y teá vôùi phöông tieän ñaày ñuû. Ñaûm baûo khaû naêng thu doïn raùc thaûi vaø ñaùp öùng heä thoáng veä sinh ñaït chuaån cho ngöôøi daân trong vuøng. 64 k) Thaønh laäp ban chæ ñaïo xaây döïng moâ hình vaø phoái hôïp vôùi caùc toå chöùc xaõ hoäi veà ngheà nghieäp, veà xoùa ñoùi, giaûm ngheøo … ñeå thöïc hieän moâ hình naøy moät caùch coù thöïc teá. l) Lieân keát vaø hoïc hoûi kinh nghieäm cuûa nöôùc ngoaøi trong vieäc xaây döïng moâ hình phaùt trieån du lòch taïi caùc vuøng noâng thoân. m) Hình thaønh caùc döï aùn phaùt trieån thí ñieåm ñeå ñaùnh giaù vaø ruùt kinh nghieäm trong coâng taùc toå chöùc phaùt trieån Tuy vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån caùc laøng du lòch ñöôïc xem laø caàn thieát taïi caùc vuøng coù khaû naêng lieân keát phaùt trieån du lòch-noâng nghieäp, nhöng söï quan taâm veà vaán ñeà giaûi quyeát ñaàu ra cho saûn phaåm noâng nghieäp baèng caùc phöông phaùp tröôùc ñaây vaãn phaûi luoân coù söï tích cöïc hôn. Bôûi vì, theo nhö khaûo saùt thì vieäc tieâu thuï ñöôïc xoaøi ñoái vôùi caùc hoä ñöôïc khaûo saùt vaãn laø ñieàu hoï raát quan taâm, thu nhaäp töø thu hoaïch xoaøi laø nguoàn chính trong thu nhaäp cuûa caùc vöôøn xoaøi chuyeân naøy trong naêm. Hôn nöõa, ngöôøi troàng xoaøi khoâng phaûi ai cuõng coù ñieàu kieän vaät chaát vaø ñieàu kieän töï nhieân ñeå hình thaønh hoaït ñoäng du lòch. Maëc duø 100% soá hoä coù hoaït ñoäng du lòch ñeàu cho raèng hoaït ñoäng maø hoï ñang laøm giuùp hoï thaáy thoaûi maùi hôn trong chi tieâu vaø hoï thaáy thích thuù vôùi noù, nhöng soá hoä coù hoaït ñoäng naøy trong toång soá taïi ba khu vöïc ñöôïc khaûo saùt laø töông ñoái ít vaø caùc hoä naøy ñeàu naèm gaàn khu vöïc coù caûnh quan thieân nhieân ñeïp, gaàn khu du lòch vaø gaàn nhö laø gaàn ñöôøng giao thoâng thuaän tieän (caùc hoä taïi xaõ Cam Haûi Taây haàu nhö naèm gaàn ñöôøng nhöïa). Caùc hoä ñöôïc khaûo saùt ñeàu mong muoán ñöôïc nhieàu söï quan taâm cuûa ñòa phöông veà giaûi quyeát ñaàu ra cho caây xoaøi nhö: giaù baùn xoaøi, sôùm coù nhaø maùy eùp xoaøi, … Noùi chung, caùc hoaït ñoäng du lòch cho duø coù phaùt trieån ñeán ñaâu ñi nöõa thì cuõng khoâng theå naøo taùc ñoäng ñöôïc tröïc tieáp tôùi taát caû caùc ngöôøi daân laøm vöôøn noùi rieâng vaø ngöôøi daân laøm noâng nghieäp noùi chung, neân giaûi phaùp cho toång theå ngaønh noâng nghieäp trong moái lieân keát vôùi ngaønh du lòch laø phaûi töøng böôùc naâng cao chaát löôïng saûn phaåm (rau, quaû, hoa saïch…), naâng cao tính ñaëc saéc vaø phaùt huy caùc ñaëc saûn cuûa caùc saûn phaåm noâng nghieäp ñeå cung caáp cho caùc nhu caàu cuûa taàng lôùp du khaùch noùi rieâng vaø cuûa ngöôøi daân noùi chung. Giöõa hai ngaønh phaûi coù söï phoái hôïp, kyù keát trong vieäc xuùc tieán giaûi phaùp ñaàu ra cho saûn phaåm noâng nghieäp, phaûi coù söï nghieân cöùu 65 trong vieäc phaùt trieån saûn phaåm, tìm vaø hình thaønh caùc saûn phaåm rieâng cuûa vuøng, töø ñoù coù bieän phaùp phaùt trieån vieäc laøm vaø taêng thu nhaäp cho noâng daân, ngö daân. Hoaït ñoäng troàng san hoâ cuûa ngö daân hay hoaït ñoäng troàng rong suïn, veïm xanh dieãn ra gaàn ñaây theå hieän moät phöông höôùng toát trong phaùt trieån lieân keát giöõa hai ngaønh (chæ laø töï phaùt cuûa ngöôøi daân). Keát luaän vaø kieán nghò Phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân vaø naâng cao ñôøi soáng vaät chaát cuûa ngöôøi daân sinh soáng ôû khu vöïc noâng thoân laø moät ñoøi hoûi böùc baùch trong giai ñoaïn hieän nay, vaø ai cuõng coù theå nhaän thaáy ñieàu naøy. Song song vôùi vaán ñeà naøy laø nguy cô phaân caùch trong neàn kinh teá giöõa khu vöïc thaønh thò vôùi khu vöïc noâng thoân. Khu vöïc thaønh thò ñaõ vaø ñang laø nôi höôûng lôïi nhieàu töø quaù trình ñoåi môùi vaø hoäi nhaäp kinh teá quoác teá, vaø ñeå tuït haäu sau noù laø khu vöïc noâng thoân, moät khu vöïc seõ coøn coù aûnh höôûng maïnh meõ ñeán söï taêng tröôûng vaø oån ñònh kinh teá vó moâ. Ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân noâng thoân ñang coøn raát baáp beânh, vieäc laøm theo ñuùng baûn chaát cuûa noù vaø vieäc laøm phi noâng nghieäp coøn raát thieáu. Ngöôøi ngheøo ôû noâng thoân coøn raát nhieàu vaø chieám hôn 90% toång soá ngöôøi ngheøo. Trong khi ñoù, caùc laøn soùng phaùt trieån ñang maïnh leân trong nhieàu ngaønh hieän ñaïi vaø dieãn ra tích cöïc ôû thaønh thò. Vaäy thì giaûi phaùp naøo ñeå ngöôøi daân noâng thoân coù theå chuû ñoäng höôûng caùc lôïi ích naøy? Coù nhieàu giaûi phaùp vaø ôû ñaây xin ñeà xuaát giaûi phaùp phoái hôïp phaùt trieån giöõa ngaønh noâng nghieäp vaø ngaønh du lòch, maø cuï theå laø moâ hình phaùt trieån noâng nghieäp gaén vôùi caùc hoaït ñoäng phuïc vuï du lòch. Khaùnh Hoøa ñöôïc löïa choïn laøm nôi phaân tích moâ hình naøy. Hieäu quaû kinh teá cuûa moâ hình laø roõ raøng qua phaân tích ôû tænh Khaùnh Hoøa, nhöng thöïc traïng phaùt trieån moâ hình ôû ñaây coøn naèm ôû traïng thaùi raát töï phaùt vaø manh muùn, laøm cho caùc tính chaát tích cöïc cuûa noù chöa ñöôïc phaùt huy heát taùc duïng, ñoâi khi taïo ra nguy cô 66 xaáu (laøng haûi saûn loàng taïi thaønh phoá Nha Trang laø moät ví duï). Vieäc caàn laøm laø phaûi: Hình thaønh moät chieán löôïc phaùt trieån moâ hình vôùi quy hoaïch daøi haïn vaø hình thaønh caùc toå chöùc coäng ñoàng phaùt trieån nhaèm ñöa moâ hình vaøo söï phaùt trieån moät caùch coù toå chöùc, coù heä thoáng, vôùi quy cheá roõ raøng. Moät soá moâ hình thaønh coâng ôû nöôùc ngoaøi nhö Thaùi Lan, Malaysia, hay ngay taïi Vieät Nam laø ôû Hueá (thoân Doõi, huyeän Nam Ñoâng), ôû Laâm Ñoàng, caàn phaûi ñöôïc xem xeùt ñeå hoïc taäp. Ñòa phöông caàn phaûi nhìn nhaän raèng mình ñang raát taäp trung phaùt trieån du lòch taïi caùc ñieåm ven bieån vaø laïi raát laõng queân caùc vuøng naèm saâu trong noäi ñòa, vaø tö nhaân, nhöõng ngöôøi ñeán töø nôi khaùc ñöôïc lôïi raát nhieàu töø vieäc phaùt trieån du lòch taïi nhöõng nôi coù caûnh ñeïp trong tình traïng ngöôøi daân ñaõ soáng laâu naêm taïi ñoù laïi chaúng ñöôïc höôûng lôïi bao nhieâu (thaùc Yang Bay), caùc coâng trình ñöôøng xaù ñöôïc xem laø phuïc vuï cho phaùt trieån du lòch taïi nhöõng nôi naøy cuõng khoâng taïo theâm nhieàu cô hoäi phaùt trieån vieäc laøm vaø ñôøi soáng cho ngöôøi daân baûn ñòa, nhaát laø ngöôøi daân toäc ít ngöôøi. Ñaây laø ñieàu maø ñòa phöông caàn phaûi nhìn nhaän vaø coù keá hoaïch haønh ñoäng roõ raøng vì muïc tieâu choáng laõng phí tieàm naêng vaø taêng hieäu quaû khai thaùc caùc lôïi theá, caùc nguoàn taøi nguyeân du lòch, vaø thuùc ñaåy söï ñi leân cuûa ñôøi soáng ngöôøi daân baûn ñòa. 67 PHUÏ LUÏC Phuï luïc 1: Taàm quan troïng cuûa ngaønh coâng nghieäp cheá bieán noâng saûn Theo World Bank, trong nhoùm 17 nöôùc coù thu nhaäp (GNP<390 USD/ ngöôøi) tyû leä ñoùng goùp cuûa noâng saûn veà maët giaù trò trong toång giaù trò saûn phaåm cuûa ngaønh coâng nghieäp laø 46% veà trung bình vaø cao nhaát laø 92%. Caùc nöôùc coù thu nhaäp trung bình (390 USD<GNP<3.500 USD) tyû leä naøy laø 41% - 91% vaø 14% - 31% ñoái vôùi caùc nöôùc coù thu nhaäp cao (Ghatak vaø Ingersent, 1984). Nguoàn: TS. Ñinh Phi Hoå (2003), Kinh teá Noâng nghieäp – Lyù thuyeát vaø thöïc tieãn, trang 9 Phuï luïc 2: Noâng nghieäp phaùt trieån ñoùng goùp cho quaù trình giaûm ngheøo taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Do ngheøo khoù laø moät hieän töôïng phoå bieán ôû noâng thoân vaø do coù nhieàu ngöôøi ngheøo phuï thuoäc tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp vaøo thu nhaäp töø noâng nghieäp, neân vieäc taêng naêng suaát lao ñoäng noâng nghieäp vaø taêng thu nhaäp cho lao ñoäng noâng nghieäp coù vai troø ñaëc bieät quan troïng trong quaù trình giaûm ngheøo. Thöïc teá taïi nhieàu nöôùc ñaõ minh chöùng cho ñieàu naøy. Indonesia, Malaysia vaø Thaùi Lan vôùi chính saùch cho pheùp ngöôøi ngheøo tham gia vaøo quaù trình taêng tröôûng chung thoâng qua caùc hoaït ñoäng kinh teá thaâm duïng lao ñoäng – trong ñoù noâng nghieäp ñoùng vai troø chuû ñaïo – ñaõ mang laïi nhieàu lôïi ích cho ngöôøi ngheøo (phoå caäp giaùo duïc phoå thoâng, tyû leä töû vong treû sô sinh thaáp, trình ñoä tay ngheà taêng leân…), goùp phaàn laøm giaûm tyû leä ngheøo cuûa quoác gia( )1 . 1 Vieän nghieân cöùu Chính saùch Löông thöïc quoác teá (2/1999), Noâng thoân Chaâu AÙ ñaõ chuyeån ñoåi: Cuoäc caùch maïng thaàm laëng, Chöông trình giaûng daïy Kinh teá Fulbright veà Phaùt trieån noâng thoân, trang 19-23 68 Phuï luïc 3: Xu höôùng ñoùng goùp cuûa noâng nghieäp trong toác ñoä taêng tröôûng GDP Giai ñoaïn xuaát phaùt: toác ñoä taêng tröôûng cuûa ngaønh noâng nghieäp thöôøng nhanh hôn caùc ngaønh kinh teá khaùc vaø tyû troïng ngaønh kinh teá khaùc tron GDP thöôøng raát thaáp, do ñoù ngaønh noâng nghieäp ñoùng goùp chuû yeáu vaøo taêng tröôûng chung cuûa neàn kinh teá. Giai ñoaïn chuyeån ñoåi: Trong giai ñoaïn naøy, toác ñoä taêng tröôûng cuûa caùc ngaønh kinh teá khaùc coù cao hôn cuûa ngaønh noâng nghieäp, nhöng tyû troïng cuûa ngaønh noâng nghieäp vaãn cao hôn caùc ngaønh khaùc. Söï ñoùng goùp cuûa noâng nghieäp ñaõ giaûm daàn. Giai ñoaïn phaùt trieån cao cuûa neàn kinh teá: Caùc ngaønh kinh teá khaùc taêng nhanh caû veà toác ñoä taêng tröôûng vaø giaù trò trong GDP. Do ñoù, ñoùng goùp cuûa noâng nghieäp ñoái vôùi toác ñoä taêng tröôûng GDP seõ giaûm haún. Nguoàn: TS. Ñinh Phi Hoå (2003) Phuï luïc 4: Moâ hình veà moái lieân heä giöõa coâng nghieäp vaø noâng nghieäp trong taêng tröôûng (HWA ERH-CHENG, 1983) Nguoàn: TS. Ñinh Phi Hoå (2003) Hwa xaây döïng moâ hình moái lieân heä giöõa coâng nghieäp vaø noâng nghieäp veà toác ñoä taêng tröôûng nhö sau: 0I =f(A0, LnY, (LnY)2) 0 Trong ñoù: I laø toác ñoä taêng tröôûng haøng naêm cuûa khu vöïc coâng nghieäp A0 laø toác ñoä taêng tröôûng haøng naêm cuûa khu vöïc noâng nghieäp Y laø GDP treân ñaàu ngöôøi Vôùi soá lieäu ñöôïc thu thaäp töø 63 quoác gia trong thaäp nieân 60, vaø 87 quoác gia trong thaäp nieân 70. GDP treân ñaàu ngöôøi cuûa hai giai ñoaïn ñöôïc xem nhö tieâu bieåu cho giai ñoaïn ñaàu vaø giai ñoaïn ñaåy nhanh tieán ñoä coâng nghieäp hoùa. Qua phaân tích hoài qui, keát quaû maø oâng thu ñöôïc cho thaáy, caû hai giai ñoaïn toác ñoä taêng tröôûng cuûa coâng nghieäp töông quan coù yù nghóa vôùi toác ñoä taêng tröôûng noâng nghieäp. 69 Phuï luïc 5: Sô ñoà mieâu taû caùi baãy “noân noùng coâng nghieäp hoùa” Boái caûnh: (i) Ñoùng goùp quan troïng vaøo GDP (ii) Nguoàn ngoïai teä khan hieám Phaùt trieån nhanh coâng nghieäp Söï dòch chuyeån nhanh lao ñoäng / khoâng döïa treân taêng naêng suaát LÑNN Toång saûn löôïng NN giaûm Khan hieám LTTP Giaù taêng Laïm Phaùt Löông taêng (döôùi aùp löïc Coâng Ñoaøn) Tích luõy giaûm Ñaàu tö giaûm Saûn löôïng khu vöïc coâng nghieäp giaûm Caùc nöôùc naøy xuaát phaùt töø moät neàn kinh teá maø noâng nghieäp coù vai troø quan troïng, nhöng laïi taäp trung nguoàn löïc cho coâng nghieäp, coøn noâng nghieäp bò boû qua hoaëc xem nheï, neân ñaõ taïo ra söï khan hieám löông thöïc-thöïc phaåm, vaø phaûi nhaäp khaåu. Keát quaû laø khaû naêng tích luõy cho thuùc ñaåy coâng nghieäp hoùa bò giaûm ñi, vaø taêng tröôûng chung cuûa neàn kinh teá cuõng chòu chung aûnh höôûng. Nguoàn: TS. Ñinh Phi Hoå (2003) Heä quaû Caàu LTTP taêng nhanh do thu nhaäp lao ñoäng caùc ngaønh kinh teá taêng 70 Phuï luïc 6: Lyù thuyeát veà söï lieân keát vaø phaân caùch cuûa neàn kinh teá Ñoái ngoaïi Saûn xuaát haøng xuaát khaåu Xuaát khaåu Ñoái ngoaïi Ñoái ngoaïi Saûn xuaát haøng coâng nghieäp, haøng hoùa tö baûn Saûn xuaát haøng noâng nghieäp Cung caáp Cung caáp Thò tröôøng cuûa haøng coâng nghieäp, haøng coù giaù trò Caân baèng thanh toaùn Thò tröôøng noâng saûn Nhaäp khaåu Nhu caàu Nhu caàu Taïo ra nhu caàu cho haøng noâng saûn Taïo nhu caàu cho haøng coâng nghieäp vaø tö baûn Taïo nhu caàu ho haøng nhaäp c Taùi ñaàu tö tö baûn vaø lao ñoäng Lieân keát xaõ hoäi/ lieân keát nhu caàu Nguoàn: Ñaëng Kim Sôn (2001) (Theo De Janvry, 1981) Beân traùi sô ñoà laø khu vöïc giao dòch thöông maïi ñoái ngoaïi, beân phaûi laø lónh vöïc noâng nghieäp chuyeân saûn xuaát haøng hoùa phuïc vuï nhu caàu toàn taïi cuûa xaõ hoäi, ôû giöõa laø lónh vöïc coâng nghieäp, saûn xuaát haøng hoùa caàn ñaàu tö nhieàu tö baûn, vaø haøng laâu beàn. Phaàn treân cuûa sô ñoà laø maûng cung, ôû ñaây coù söï noái keát lieân ngaønh beân trong töøng ngaønh vaø giöõa caùc ngaønh vôùi nhau theå hieän baèng caùc muõi teân. Söï lieân keát giöõa caùc ngaønh vôùi nhau theå hieän raèng vieäc saûn xuaát haøng noâng saûn phuïc vuï cho nhu caàu tieâu duøng caên baûn ñöôïc chuyeån sang lónh vöïc coâng nghieäp thoâng qua nguyeân lieäu phuïc vuï coâng nghieäp cheá bieán, ngöôïc laïi haøng coâng 71 nghieäp nheï, thieát bò maùy moùc phuïc vuï saûn xuaát noâng nghieäp laïi chuyeån töø ngaønh coâng nghieäp sang lónh vöïc noâng nghieäp. ÔÛ phía döôùi sô ñoà laø phaàn nhu caàu, moät phaàn raát quan troïng cuûa kinh teá thò tröôøng. Caùc hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa caû ba khu vöïc taïo neân nhu caàu tieâu duøng cho xaõ hoäi (theo ñöôøng chaám). Thu nhaäp cuûa caùc giai taàng xaõ hoäi veà thöïc chaát laø quaù trình taùi thu hoài tö baûn cho ngöôøi ñaàu tö vaø taùi saûn xuaát ra söùc lao ñoäng cho coâng nhaân. Caùc nhaø ñaàu tö taïo ra nhu caàu cho haøng coâng nghieäp, haøng hoùa naøy coù theå ñöôïc saûn xuaát trong nöôùc hoaëc coù theå nhaäp khaåu. Hoaït ñoäng naøy taïo vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng vaø taïo ra nhu caàu veà haøng noâng saûn vaø haøng coâng nghieäp nheï. Nhö vaäy, vieäc taïo ra nhu caàu cho haøng hoùa tö baûn vaø nhu caàu cho haøng noâng saûn lieân keát chaët cheõ vôùi nhau, neáu moät yeáu toá beân ngoaøi naøo laøm taêng moät nhu caàu thì cuõng seõ daãn ñeán taêng nhu caàu kia. Töø ñoù, heä thoáng taïo neân söï taêng tröôûng veà thu nhaäp vaø möùc löông bình quaân trong xaõ hoäi. Söï lieân keát quyeàn lôïi giöõa caùc giai taàng trong xaõ hoäi ñöôïc theå hieän baèng nhöõng muõi teân lieân ngaønh ôû phaàn nhu caàu. Moät neàn kinh teá phaân caùch coù söï caùch bieät giöõa caùc lónh vöïc vaø giöõa caùc giai taàng trong xaõ hoäi. ÔÛ khu vöïc saûn xuaát seõ hình thaønh nhöõng lónh vöïc phaùt trieån hieän ñaïi (nhöõng lónh vöïc “then choát”) nhöng söï taêng tröôûng ôû nhöõng khu vöïc naøy khoâng ñöôïc lan truyeàn sang caùc phaàn khaùc cuûa neàn kinh teá. ÔÛ phaàn nhu caàu cuõng toàn taïi söï phaân chia giöõa caùc giai taàng trong xaõ hoäi. Thò tröôøng cuûa nhöõng lónh vöïc hieän ñaïi bò phaân caùch veà maët ñòa lyù vaø xaõ hoäi vôùi thò tröôøng cuûa caùc haøng hoùa noâng nghieäp truyeàn thoáng. Caùc “thò tröôøng hieän ñaïi” coù nhu caàu veà haøng hoùa sang troïng nhaäp khaåu töø nöôùc ngoaøi ñeå thoûa maõn caùc taàng lôùp trung löu hoaëc giaøu coù soáng baèng lôïi töùc. “Thò tröôøng truyeàn thoáng” chuû yeáu laø haøng noâng nghieäp vaø noäi hoùa phuïc vuï cho nhöõng ngöôøi laøm coâng aên löông hoaëc saûn xuaát töï tuùc. 72 Saûn xuaát haøng xuaát khaåu Xuaát khaåu Caàu xuaát khaåu = khaû naêng tieâu thuï Caân baèng thanh toaùn Nhaäp khaåu Taïo nhu caàu cho haøng coâng nghieäp (taùi ñaàu tö voán) Ñaùp öùng nhu caàu mua haøng xa xæ (taùi ñaàu tö voán) Saûn xuaát haøng noâng nghieäp Cung caáp Thò tröôøng noâng saûn Nhu caàu Hoaøn taát nhu caàu cho haøng tieâu duøng cô baûn Nguoàn: Ñaëng Kim Sôn (2001) (Theo De Janvry, 1981) 73 Phuï luïc 7: Moät neàn kinh teá phaân caùch Giaû söû moät neàn kinh teá nhö Vieät Nam, coù moät lónh vöïc xuaát khaåu nhö saûn phaåm caây coâng nghieäp (caø pheâ, cao su, cheø… ), khoaùng saûn (daàu moû, than ñaù), saûn phaåm coâng nghieäp (deät may, da giaøy) vaø moät lónh vöïc noâng nghieäp roäng lôùn phuïc vuï nhu caàu cô baûn cuûa nhaân daân saûn xuaát löông thöïc, thöïc phaåm. Neáu xaûy ra tình traïng phaân caùch kinh teá, tình hình seõ nhö sau trong noäi boä caùc ngaønh saûn xuaát haøng hoùa xuaát khaåu, caû noâng nghieäp vaø coâng nghieäp. - Veà phía saûn xuaát, söï phaân caùch kinh teá laøm maát ñi caùc moái lieân heä noái keát giöõa khu vöïc saûn xuaát nguyeân lieäu vaø coâng nghieäp cheá bieán (nhaø xuaát khaåu xuaát thaúng nguyeân lieäu thoâ nhö gaïo, caø pheâ, cao su, daàu moû,… ) - Veà phía tieâu duøng, dieãn ra söï phaân caùch xaõ hoäi. Voán ngoaïi teä thu hoài töø xuaát khaåu ñöôïc chia thaønh hai phaàn, moät phaàn nhaäp khaåu nguyeân lieäu saûn xuaát buø ñaép chi phí vaät tö thieát bò saûn xuaát haøng hoùa xuaát khaåu (phaân hoùa hoïc, thuoác tröø saâu, maùy moùc, nhieân lieäu,… ) phuïc vuï ñoâng ñaûo ngöôøi saûn xuaát, nhaát laø noâng daân ôû noâng thoân. Moät phaàn nhaäp khaåu haøng hoùa xa xæ cao caáp (oâ toâ, röôïu ngoaïi, myõ phaåm, … ) phuïc vuï nhu caàu taàng lôùp giaøu coù hoaëc trung löu trong xaõ hoäi ñoâ thò vaø caùc trung taâm kinh teá (TP Hoà Chí Minh, Haø Noäi, … ). Söï chi duøng khaùc nhau cuûa hai khoaûn ngoaïi teä naøy dieãn ra moät caùch phaân caùch caû veà xaõ hoäi vaø veà ñòa lyù. Trong lónh vöïc coâng nghieäp phuïc vuï thò tröôøng trong nöôùc, cuõng coù nguy cô phaân caùch vôùi caùc lónh vöïc kinh teá khaùc neáu taäp trung vaøo saûn xuaát haøng hoùa thay theá nhaäp khaåu sang troïng (oâ toâ, maùy ñieàu hoøa nhieät ñoä, ñoà ñieän töû cao caáp,… ). Lónh vöïc naøy phaân caùch vôùi nhöõng ngaønh khaùc veà saûn xuaát: ít söû duïng nguyeân lieäu trong nöôùc do tyû leä noäi ñòa hoùa thaáp, tieâu toán ngoaïi teä nhaäp khaåu nguyeân lieäu, haàu nhö khoâng saûn xuaát thieát bò phuïc vuï caùc ngaønh saûn xuaát noâng nghieäp roäng lôùn. Veà maët tieâu thuï, coâng nghieäp haøng hoùa sang troïng thay theá nhaäp khaåu cuõng raát “phaân caùch”: chæ taäp trung phuïc vuï nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp cao vaø trung löu ôû thaønh phoá, lôïi nhuaän thu ñöôïc chaûy ngöôïc trong noäi boä ngaønh haøng, haàu nhö khoâng lieân heä vôùi lónh vöïc noâng thoân. 74 Bò phaân caùch vôùi khu vöïc haøng hoùa xuaát khaåu soâi ñoäng laø lónh vöïc saûn xuaát noâng nghieäp traàm laëng, roäng lôùn, phuïc vuï tieâu duøng trong nöôùc (nhö vuøng ñoàng baèng soâng Hoàng, Baéc Trung boä, mieàn nuùi phía Baéc… ) trong khu vöïc naøy, veà phía tieâu thuï, do thieáu voán, moái lieân keát vôùi saûn xuaát xuaát khaåu khoâng chaët cheõ, veà phía tieâu thuï, do thieáu voán, ngöôøi noâng daân söû duïng ít vaät tö, thieát bò nhaäp khaåu hieän ñaïi vaø haàu nhö khoâng coù khaû naêng söû duïng haøng hoùa tieâu duøng sang troïng. Neàn kinh teá noâng thoân vôùi möùc löông thaáp, tieâu duøng haøng hoùa thieát yeáu vôùi chaát löôïng thaáp (haøng saûn xuaát trong nöôùc, haøng coâng nghieäp ñòa phöông cuûa Trung Quoác hoaëc ñoà cuõ cuûa nöôùc ngoaøi). Ví duï treân chæ mang tính giaû ñònh nhöng roõ raøng mang tính caûnh baùo thieát thöïc. Vieät Nam coøn lónh vöïc coâng nghieäp goàm caùc haøng hoùa thay theá nhaäp khaåu laøm nguyeân lieäu trung gian cho caùc ngaønh saûn xuaát khaùc (xi maêng, saét theùp, hoùa chaát, ñieän,… ) hoaëc haøng coâng nghieäp phuïc vuï tieâu duøngï trong nöôùc ( giaáy, cô khí, cheá bieán thöïc phaåm,… ), caùc lónh vöïc dòch vuï chung (thoâng tin lieân laïc, giao thoâng, du lòch,… ). Ñaây laø caùc lónh vöïc coù khaû naêng toát, neáu bieát phaùt huy coù theå keát noái caùc hôïp phaàn cuûa neàn kinh teá trong moät khoái lieân keát phoái hôïp. Ngöôïc laïi, neáu xöû lyù khoâng kheùo, ngay trong noäi boä nhöõng ngaønh mang tính lieân keát naøy cuõng taùch ra thaønh caùc maûng rieâng bieät, laøm toaøn neàn kinh teá bò phaân caùch saâu saéc hôn. Ví duï: vieäc baûo veä cao cho caùc ngaønh saûn xuaát nguyeân lieäu thay theá nhaäp khaåu laøm taêng chi phí ñaàu vaøo cuûa saûn xuaát noâng nghieäp (xi maêng, saét theùp taêng giaù laøm coâng trình thuûy lôïi, ñöôøng saù noâng thoân trôû neân ñaét hôn, taêng giaù thaønh noâng saûn), kinh teá noâng thoân lôïi nhuaän thaáp phaûi haïn cheá ñaàu tö; coâng nghieäp cheá bieán nhaäp nguyeân lieäu thoâ nhö haït ñieàu, goã, boät giaáy, muoái,… töø nöôùc ngoaøi veà cheá bieán khoâng söû duïng nguyeân lieäu trong nöôùc; giaù cöôùc dòch vuï cao vöôït quaù khaû naêng chi traû haïn cheá cuûa noâng daân (giaù cöôùc ñieän thoaïi, internet), laïi öu tieân hoã trôï cho thaønh phoá (heä thoáng ñieän ôû thaønh phoá nhaø nöôùc ñaàu tö ñeán cöûa nhaø, ôû noâng thoân daân phaûi ñoùng goùp ñöa ñieän veà xaõ… ). Trong thöïc teá, hieám coù neàn kinh teá naøo bò phaân caùch hoaøn toaøn maø bò phaân caùch ôû möùc ñoä cao hay thaáp khaùc nhau. Ngöôïc laïi, trong moät neàn kinh teá lieân keát, möùc löông cuûa coâng nhaân ñöôïc coi nhö töông quan vôùi naêng suaát lao ñoäng, löông caøng cao, chaát löôïng lao ñoäng 75 caøng cao, maët khaùc, toång caàu trong xaõ hoäi taêng theo khieán cung coù ñieàu kieän phaùt trieån, keát quaû laø caû neàn kinh teá taêng tröôûng nhanh ñem laïi lôïi ích lôùn hôn chi phí tröïc tieáp traû löông. Trong tröôøng hôïp naøy löông khoâng phaûi laø “chi phí” maø laø “lôïi ích” cuûa kinh teá. Tuøy theo hoaøn caûnh töøng quoác gia, chính saùch ñeå duy trì möùc löông cao coù theå laø qui ñònh veà möùc löông toái thieåu, ñaàu tö taäp huaán kyõ naêng cho lao ñoäng, giaûm thueá theo ñoái töôïng lao ñoäng, trôï caáp tröïc tieáp… Xeùt veà haøng hoùa, moät caùch ñaùnh giaù khaùc laø döïa vaøo lónh vöïc naøo ñöôïc coi laø lónh vöïc quan troïng chính (veà phía caàu) ñöôïc öu tieân phaùt trieån trong moät neàn kinh teá. Neáu ôû moät neàn kinh teá trong giai ñoaïn môùi phaùt trieån maø laø caùc haøng hoùa phuïc vuï tieâu duøng cho ña soá nhaân daân (noâng daân, ngöôøi saûn xuaát kinh doanh nhoû) thì ñoù laø neàn “kinh teá lieân keát”. Neáu ñoù laø haøng hoùa tieâu duøng xa xæ, hay coâng nghieäp thay theá xuaát khaåu phuïc vuï ngöôøi trung löu vaø taàng lôùp giaøu coù thì ñoù laø daáu hieäu cuûa moät neàn “kinh teá phaân caùch”. Xeùt veà coâng ngheä, “kinh teá phaân caùch” thieân veà söû duïng caùc coâng ngheä thu huùt nhieàu tö baûn ñaàu tö. Trong khi “kinh teá lieân keát” thöôøng söû duïng coâng ngheä thu huùt nhieàu lao ñoäng trong ñoù möùc löông taïo neân giaù trò gia taêng ñaùng keå. Xeùt veà keát caáu, ôû moät neàn “kinh teá lieân keát”, caùc moái quan heä caû veà phía cung vaø caàu ñeàu phaân boá ñeàu veà ñòa lyù vaø xaõ hoäi, trong khi caùc moái quan heä naøy taäp trung vaøo caùc khu ñoâ thò, vaøo caùc lôùp ngöôøi trung löu vaø ngöôøi nöôùc ngoaøi ôû moät neàn “kinh teá phaân caùch”. 76 Phuï luïc 8: Söï quan taâm phaùt trieån noâng nghieäp – noâng thoân taïi Nhaät trong giai ñoaïn tieán haønh coâng nghieäp hoùa Töø theá kyû 19, Nhaät ñaõ ñöa noâng nghieäp phaùt trieån theo chieàu saâu, khoa hoïc - kyõ thuaät noâng nghieäp raát ñöôïc quan taâm, taäp trung vaøo caùc coâng ngheä thu huùt nhieàu lao ñoäng. Caùc chöông trình khuyeán noâng, ñaøo taïo ôû noâng thoân ñöôïc chuù troïng, ñem coâng ngheä ôû nhöõng vuøng phaùt trieån sang phoå bieán ôû nhöõng vuøng keùm phaùt trieån. Phaùt trieån keát caáu haï taàng (giao thoâng, thoâng tin, giaùo duïc, nghieân cöùu) ñaõ raát ñöôïc chuù yù töø giai ñoaïn naøy nhaèm noái lieàn caùc hoaït ñoäng kinh teá treân toaøn laõnh thoå, thuùc ñaåy noâng nghieäp phaùt trieån. Khoâng nhöõng theá, vieäc ñieàu tieát nguoàn löïc töø noâng nghieäp sang coâng nghieäp laïi ñöôïc söû duïng moät caùch raát phuø hôïp trong giai ñoaïn ñaàu, khoâng taïo söï laõng phí. Ngoaïi teä thu ñöôïc töø xuaát khaåu cheø vaø tô luïa (nguoàn thu chính luùc naøy) chæ ñöôïc duøng cho nhaäp khaåu maùy moùc, vaät tö coâng nghieäp, kieân quyeát khoâng nhaäp haøng tieâu duøng. Khoâng nhöõng quan taâm vaø khai thaùc tích cöïc vai troø cuûa noâng nghieäp – noâng thoân ôû giai ñoaïn ñaàu khôûi ñoäng coâng nghieäp hoùa maø trong giai ñoaïn phuïc hoài kinh teá sau chieán tranh theá giôùi laàn hai Nhaät Baûn cuõng noã löïc ñeå taïo ra söï lieân keát khaên khít giöõa noâng nghieäp vaø coâng nghieäp, giöõa noâng thoân vaø thaønh thò. Baét tay vaøo khoâi phuïc kinh teá, chính phuû Nhaät taäp trung phaùt trieån noâng nghieäp noâng thoân, laáy noâng nghieäp laøm maët traän haøng ñaàu ñeå phaùt trieån coâng nghieäp. Chính phuû Nhaät ñaõ tieán haønh caùc chính saùch laøm taêng tieàn löông vaø thu nhaäp cuûa ngöôøi daân noâng thoân. Hoï tieán haønh ña daïng hoùa saûn phaåm noâng nghieäp, phaùt trieån caùc ngaønh coâng nghieäp phuïc vuï cho noâng nghieäp, nhaát laø coâng nghieäp hoùa chaát, cô khí saûn xuaát maùy cô giôùi vaø coâng cuï noâng nghieäp. Noâng thoân – noâng nghieäp trôû thaønh thò tröôøng giuùp cho caùc ngaønh coâng nghieäp cuûa Nhaät tröôûng thaønh (xem Ñaëng Kim Sôn (2001)). 77 Phuï luïc 9: Caâu laïc boä 100 trieäu USD trôû leân (trieäu USD) 5, 66 6 4, 31 9 2, 60 4 2, 39 7 1, 07 7 1, 05 4 94 1 59 4 57 9 42 5 41 0 38 5 31 9 25 9 23 0 16 7 15 0 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 da àu th oâ de ät m ay gi aày d eùp th uûy sa ûn ñi eän tö û sa ûn ph aåm g oã g aïo ca ø p he â ca o su ha ït ñ ie àu th uû co âng m yõ ng he ä ca ùp ñi eän th an ñ aù sa ûn ph aåm n hö ïa xe ñ aïp p hu ï tu øng ra u qu aû ha ït t ie âu Nguoàn: Thôøi baùo Kinh teá Vieät Nam – Kinh teá 2004-2005 Vieät Nam vaø theá giôùi Phuï luïc 10: Naêng suaát lao ñoäng trong noâng nghieäp cuûa Vieät Nam vaø moät soá nöôùc Naêng suaát lao ñoäng trong noâng nghieäp (giaù trò gia taêng noâng nghieäp treân moät coâng nhaân noâng nghieäp) Nöôùc Vieät Nam 256 Thaùi Lan 863 Indonesia 627 Trung Quoác 401 AÁn Ñoä 748 Haøn Quoác 13747 Caùc nöôùc ñang phaùt trieån 627 Nguoàn: GS.Nguyeãn Vaên Thöôøng (chuû bieân) (2005), trang 23 78 Phuï luïc 11: Ngöôøi noâng daân khoâng ñöôïc höôûng lôïi töø söï leân giaù noâng saûn Trong naêm 2004 khi maø saûn löôïng löông thöïc taêng 4,3% vaø giaù löông thöïc taêng 12,7%, töùc laø giaù trò taêng tôùi 17,5%, ngöôøi ta nhöõng töôûng ngöôøi noâng daân ñaõ thaéng lôùn, nhöng thaät ra noâng daân phaûi ñoái maët vôùi moät söï thieät thoøi lôùn khi giaù phaân boùn nhaäp khaåu taêng tôùi 32,8% (rieâng ureâ taêng 37,9%) vaø coøn nhieàu thöù ñaàu vaøo ñeàu taêng giaù. Nguoàn: Thôøi baùo Kinh teá Vieät Nam, Kinh teá 2004-2005 Vieät Nam vaø theá giôùi, trang 25 Phuï luïc 12: Söï cheânh leäch veà naêng löïc phaùt trieån giöõa noâng thoân vôùi thaønh thò Khu vöïc noâng thoân chieám tôùi 74,09% daân soá( )1 , laïi laø khu vöïc chieám tôùi hôn 90% toång soá ngöôøi ngheøo trong caû nöôùc, trong khi ñoù treân moät nöõa daân soá ñoâ thò laïi thuoäc nhoùm giaøu, vaø chieám tyû leä 62,8% toång soá ngöôøi giaøu treân caû nöôùc, ñoù laø chöa tính ñeán söï taäp trung cuûa phaàn ñoâng taàng lôùp gaàn giaøu taïi caùc khu ñoâ thò. Nhö vaäy, coù söï khaùc bieät roõ reät giöõa thaønh thò vaø noâng thoân ôû khía caïnh naêng löïc phaùt trieån cuûa ngöôøi daân. Theo GS. Ñaøo Coâng Tieán, trong möùc thu nhaäp cuûa ngöôøi daân ñoàng baèng soâng Cöûu Long, vuøng tieâu bieåu cho söï tuït haäu cuûa noâng thoân so vôùi thaønh thò (theo Ñoã Thieân Kính vaø Baùo caùo phaùt trieån cuûa Ngaân haøng theá giôùi)( )2 , phaàn daønh cho tieâu duøng caù nhaân leân ñeán gaàn 72%, phaàn cho môû roäng saûn xuaát vaø mua saém taøi saûn coù giaù trò laâu beàn chæ khoaûng 28%, vaø tyû leä naøy coøn keùm hôn ñoái vôùi boä phaän khoâng nhoû coù möùc thu nhaäp thaáp ôû noâng thoân. Trong phaàn thu nhaäp daønh cho tieâu duøng caù nhaân, phaàn chuû yeáu ñöôïc daønh cho aên (67,8%), cho hoïc chæ coù 5% vaø chaêm soùc söùc khoûe laø 6,3%. 1 Toång cuïc Thoáng keâ, Nieân giaùm Thoáng keâ 2004 2 Xem Ñoã Thieân Kính, trang 82 vaø Baùo caùo phaùt trieån cuûa Ngaân haøng Theá giôùi, trang 71 79 Phuï luïc 13: Khaû naêng thoaùt ngheøo cuûa moät ngöôøi daân noâng thoân sinh ra trong moät gia ñình ngheøo Theo moät keát quaû nghieân cöùu cho thaáy coù tôùi 80% nhöõng ñöùa treû sinh ra trong moät gia ñình ngheøo ñoùi ôû laøng queâ vuøng saâu, vuøng xa seõ laäp laïi cuoäc soáng khoù khaên cuûa gia ñình tröôùc nay, chæ coù 5% caùc em coù cô hoäi trôû thaønh giaùo vieân, hoaëc laøm ngöôøi baùn haøng ôû ñòa phöông, 5% may hôn tìm ñöôïc vieäc laøm ôû huyeän lî, …chæ coù voûn veïn 0,1% coù may maén ñeå trôû thaønh moät ngöôøi coù söï nghieäp chuyeân moân ñöôïc traû coâng cao (nguoàn: United Nation and Vietnam)( )1 . Phuï luïc 14: Naêng löïc phaùt trieån giaùo duïc cuûa khu vöïc noâng thoân Theo Ngaân haøng Theá giôùi, nhieàu tröôøng ôû ñoâ thò coá gaéng thu ñöôïc nhieàu khoaûn ñoùng goùp, trong khi ñoù haàu heát caùc tröôøng noâng thoân vaø vuøng saâu gaëp raát nhieàu khoù khaên trong vieäc huy ñoäng caùc khoaûn tieàn boå sung. Keát quaû laø moät tröôøng ôû thaønh phoá coù khaû naêng chi tieâu nhieàu gaáp hai laàn moät tröôøng ôû noâng thoân. Quan troïng hôn, trong soá toång chi tieâu naøy, chi tieâu cuûa moät tröôøng thaønh phoá ñoái vôùi caùc khoaûn ngoaøi löông cao hôn gaáp möôøi laàn so vôùi moät tröôøng noâng thoân ngheøo( )2 . 1 Ñaëng Kim Sôn, trang 298 2 Baùo caùo phaùt trieån cuûa Ngaân haøng Theá giôùi, trang 57 80 Phuï luïc 15: Ngöôøi ngheøo ôû noâng thoân mieàn nuùi vôùi caùc giaûi phaùp baûo veä röøng Theo CIFOR (trung taâm nghieân cöùu laâm nghieäp quoác teá), raát nhieàu ngöôøi ngheøo nhaát trong soá nhöõng ngöôøi ngheøo cuûa Vieät Nam hieän nay ñang soáng gaàn röøng, vaø hai moâ hình roõ neùt veà quan heä giöõa ñôøi soáng kinh teá cuûa hoï vôùi ñoä che phuû röøng laø ñöôïc-maát (phaùt ñaït treân söï giaûm ñoä che phuû cuûa röøng) vaø maát-maát (trong tröôøng hôïp du canh du cö döôùi söùc eùp daân soá). Ngöôøi ta ñeà xuaát caùc phöông thöùc ñeå coù ñöôïc moái quan heä ñöôïc-ñöôïc, trong soá ñoù (goàm saùu phöông thöùc) coù ba phöông thöùc ñaùng ñöôïc chuù yù laø: Dòch vuï moâi tröôøng, vieäc laøm vaø lôïi ích giaùn tieáp. Phaùt trieån du lòch sinh thaùi, du lòch beàn vöõng laø giaûi phaùp gaàn guõi vôùi caùc phöông thöùc naøy. Chæ khi naøo ngöôøi daân soáng gaàn röøng thaáy ñöôïc lôïi ích töø vieäc baûo veä röøng thì hoaït ñoäng baûo veä röøng môùi ñöôïc thöïc hieän hieäu quaû. Theo TS Hoaøng Chí Ñoäng, coù moät thöïc teá laø nhöõng ngöôøi daân ngheøo giöõ röøng hieän ñöôïc lôïi raát ít töø coâng vieäc cuûa hoï (xem Baùo Noâng nghieäp, soá 2118, ngaøy 16/3/2005, trang 3). Phuï luïc 16: Cô caáu GDP cuûa ngaønh noâng nghieäp (1997-2002) (Giaù hieän haønh) 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Noâng, laâm, thuûy saûn 1.243.403 1.556.216 1.632.681 1.700.558 1.722.193 2.411.102 Noâng-laâm nghieäp 704.301 806.892 847.100 844.618 815.848 1.223.722 Thuûy saûn 539.102 749.324 785.581 855.940 906.345 1.187.330 Nguoàn: Cuïc Thoáng keâ Khaùnh Hoøa Phuï luïc 17: Soá ngöôøi ñöôïc höôûng nöôùc saïch ôû noâng thoân Khaùnh Hoøa (1999-2003) Naêm 1999 Naêm 2000 Naêm 2001 Naêm 2002 Naêm 2003 Soá ngöôøi ñöôïc caáp nöôùc saïch ñeán naêm … 2229.875 261.945 298.613 320.845 352.664 Tyû leä daân noâng thoân ñöôïc caáp nöôùc saïch ñeán naêm … 37,1 41,5 46,3 48,7 52,6 Nguoàn: Trung taâm Nöôùc saïch vaø Veä sinh moâi tröôøng noâng thoân Khaùnh Hoøa 81 Phuï luïc 18: Khung Tình hình nuoâi troàng haûi ñaëc saûn ôû Khaùnh Hoøa Ñoái vôùi ngheà toâm huøm: hieän nay vôùi soá löôïng treân 12.000 loàng ñang taäp trung ôû caùc vuøng ven bôø vaø ven caùc ñaûo, taïo neân aùp löïc khaù lôùn veà maët moâi tröôøng sinh thaùi, do ñoù caàn phaûi tìm giaûi phaùp nuoâi maët nöôùc lôùn ôû vuøng khôi ñeå giaûm maät ñoä nuoâi ven bôø. Nuoâi nhuyeãn theå: laø ñoái töôïng nuoâi cuûa ngö daân ngheà caù nhoû ven bôø, phaàn lôùn ôû dieän ngheøo, giuùp hoï chuyeån ñoåi cô caáu ngheà nghieäp. Nguoàn: Sôû Thuûy Saûn Khaùnh Hoøa, Baùo caùo tình hình thöïc hieän keá hoaïch 5 naêm 2001-2005. 82 83 Phuï luïc 19: Baûng caâu hoûi khaûo saùt maãu caùc vöôøn xoaøi taïi Khaùnh Hoøa I. Phaàn thoâng tin chung _ Xaõ _ Huyeän _ Hoï teân chuû hoä _ Giôùi 1. Baèng caáp ñaït ñöôïc? 2. Soá nhaân khaåu tham gia lao ñoäng trong gia ñình? 3. Taøi saûn phuïc vuï hoaït ñoäng (kinh teá) laøm vöôøn: _ Dieän tích vöôøn cuûa oâng/baø? Ha _ Ñaát vöôøn ñaõ coù giaáy tôø sôû höõu? Coù Khoâng _ Taøi saûn khaùc (maùy moùc, xe coâng noâng, maùy caøy) phuïc vuï laøm vöôøn. Xin lieät keâ: II. Hoaït ñoäng kinh teá vöôøn 4. Coù bao nhieâu lao ñoäng chaêm soùc vöôøn? (ngöôøi) 5. Coù thueâ lao ñoäng beân ngoaøi hay khoâng? coù khoâng 6. Soá lao ñoäng thueâ möôùn? (ngöôøi) 7. Tieàn coâng: ñoàng/naêm 8. Chi phí phaân boùn, thuoác baûo veä thöïc vaät: _ Maáy naêm boùn moät laàn? laàn _ Trò giaù phaân boùn treân moät heùcta: trieäu/ha _ Phun thuoác baûo veä thöïc vaät bao nhieâu laàn moät naêm laàn _ Giaù trò thuoác cho moãi laàn treân moät heùcta trieäu/1 ha/1laàn 9. Chi phí phun thuoác (neáu coù) nghìn ñoàng/moät laàn phun 10. Khoaûng caùch troàng xoaøi (bao nhieâu meùt moät caây)? meùt 11. Chi phí thu hoaïch: _ Thueâ xe coâng noâng bao nhieâu moät chuyeán? nghìn ñoàng/chuyeán _ (Neáu khoâng thueâ xe) Tieàn daàu xe: nghìn ñoàng/muøa thu hoaïch 12. Chi phí laøm coû: _ (Neáu thueâ maùy) Moät naên thueâ maáy laàn? laàn Bao nhieâu tieàn moät laàn nghìn ñoàng/ laàn _ (Khoâng thueâ) Tieàn daàu maùy: nghìn ñoàng/laàn _ Khaùc? 13. Neáu söû duïng vöôøn vaøo muïc ñích phuïc vuï hoaït ñoäng du lòch: 84 _ Thu nhaäp moät thaùng bao nhieâu: nghìn ñoàng/thaùng _ Bao goàm: ♦ Cho thueâ duïng cuï: nghìn ñoàng/thaùng ♦ Thu töø tieàn veù: nghìn ñoàng/thaùng Löôït khaùch moãi ngaøy khoaûng: ngöôøi/ngaøy Giaù veù ñoàng/veù Soá thaùng hoaït ñoäng chuû yeáu: ♦ Thu töø cho thueâ vöôøn: ñoàng/thaùng 14. Theo oâng/baø, do ñaâu maø vöôøn nhaø coù khaû naêng thu huùt khaùch ? 15. OÂng/baø coù tìm hieåu veà hoaït ñoäng phaùt trieån du lòch cuûa Nha Trang -Khaùnh Hoøa khoâng? coù khoâng 16. Neáu coù thì töø ñaâu (nguoàn naøo)? tivi baùo baïn beø 17. OÂng/baø coù cho raèng, phuïc vuï khaùch du lòch seõ laø nguoàn thu nhaäp oån ñònh cho oâng/baø trong töông lai khoâng? Vì sao? 18. OÂng/baø haõy cho nhaän xeùt veà taùc ñoäng cuûa hoaït ñoäng naøy (du lòch) ñeán maûnh vöôøn cuûa oâng/baø? 19. OÂng/baø coù mong muoán môû roäng hoaït ñoäng naøy khoâng? 20. Neáu caàn voán thì oâng/baø seõ nghó ñeán caùch naøo (laøm nhö theá naøo) _ Ngöôøi thaân Vì sao? _ Ngaân haøng Vì sao? _ Khaùc Vì sao? 21. OÂng/baø coù khi naøo vay voán töø ngaân haøng chöa? Vì sao? 22. Mong muoán cuûa oâng/baø veà nhöõng gì tænh caàn laøm: _ Veà saûn xuaát xoaøi: _ Veà phaùt trieån du lòch: 85 Phuï luïc 20: Moâ taû caùc chæ tieâu ñieàu tra Chæ tieâu Soá hoä treân toång soá 71 hoä ñöôïc ñieàu tra (hoä) Tyû leä Soá hoä coù tham gia hoaït ñoäng du lòch Trong ñoù: _ Cho kinh doanh nhaø haøng _ Cho tham quan vaø thueâ duïng cuï _ Caû hai 21 14 3 4 29,6% 66% 15% 19% Nguoàn voán cho hoaït ñoäng saûn xuaát-kinh doanh khi caàn thieát _ Töï coù _ Vay ngöôøi thaân _ Vay ngaân haøng 62 9 0 87% 13% 0 Soá hoä coù maùy caøy/ xe coâng noâng _ Thuoäc nhoùm coù hoaït ñoäng du lòch 24 9 34% 38% Soá hoä laøm coû baèng maùy _ Thuoäc nhoùm coù hoaït ñoäng du lòch 56 17 79% 30% • 100% soá hoä ñöôïc khaûo saùt ñeàu cho raèng naêng suaát thu hoaïch laø ñieàu hoï luoân quan taâm haøng ñaàu. • Hoä coù naêng löïc taøi chính toát thì löôïng söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät vaø phaân boùn caèng taêng. • Yeâu caàu lôùn nhaát ñoái vôùi hoï laø chính chính quyeàn quan taâm ñeán vieäc giaûi quyeát ñaàu ra cho hoï, xaây döïng nhaø maùy eùp nöôùc quaû. 86 Phuï luïc 21: Chi tieát caùc bieán cuûa moâ hình phaân tích hoài qui Bieán thu nhaäp lao ñoäng gia ñình (Y) laø phaàn thu nhaäp maø hoä khaûo saùt nhaän ñöôïc, goàm lôïi nhuaän vaø chi phí cô hoäi cuûa lao ñoäng gia ñình. ÔÛ ñaây, thu nhaäp cuûa lao ñoäng gia ñình chæ xoay quanh nhöõng phaàn thu nhaäp coù ñöôïc töø ñoái töôïng chính laø caây xoaøi vaø söï taän duïng ñoái töôïng naøy ñeå phuïc vuï cho hoaït ñoäng du lòch. Cuï theå, noù bao goàm: thu töø xoaøi, töø tieàn baùn veù cho khaùch vaøo vöôøn (neáu coù), töø tieàn cho thueâ duïng cuï phuïc vuï khaùch (neáu coù), töø tieàn cho thueâ ñaát vöôøn ñeå laøm nhaø haøng (neáu coù) tröø ñi caùc chi phí boû ra vaø coäng vôùi khoaûn chi phí cô hoäi cuûa lao ñoäng gia ñình (ñöôïc tính theo giaù thueâ lao ñoäng taïi ñòa baøn khaûo saùt, bình quaân khoaûng 650.000 ñoàng/thaùng) Bieán yeáu toá mang tính maùy moùc laø soá laàn söû duïng maùy caøy trong naêm (noù ñöôïc ñöa vaøo phaàn chi phí thoâng qua xaùc ñònh chi phí xaêng, daàu cho vieäc chaïy maùy caøy ñeå laøm coû, hoaëc laø tieàn thueâ maùy caøy ñeå laøm coû, vaø coäng vôùi chi phí xaêng daàu cho xe coâng noâng vaøo muøa thu hoaïch hoaëc laø tieàn thueâ xe coâng noâng). Bieán mang tính sinh hoïc bao goàm caùc chi phí lieân quan ñeán tieàn phaân boùn vaø tieàn thuoác baûo veä thöïc vaät. Trong caùc hoä ñöôïc khaûo saùt, coù hoä 2 hay 3 naêm boùn phaân moät laàn, nhöng cuõng coù hoä boùn phaàn haøng naêm. Soá tieàn duøng cho phaân boùn ñöôïc tính cho moãi moät naêm. Trong bieán mang tính sinh hoïc cuõng coù yeáu toá veà khoaûng caùch troàng giöõa caùc caây xoaøi, yeáu toá naøy töï thaân noù seõ aûnh höôûng ñeán löôïng phaân vaø thuoác baûo veä söû duïng treân 1 hecta. Yeáu toá naøy seõ coù aûnh höôûng lôùn trong töông lai. Bieán lao ñoäng bao goàm lao ñoäng thueâ vaø lao ñoäng gia ñình. Thöù töï bieán Bieán cuûa moâ hình Giaûi thích Ñôn vò tính 1 Thu nhaäp lao ñoäng gia ñình (Y) Thu töø baùn xoaøi + Thu töø baùn veù (neáu coù) + Thu töø cho thueâ ñaát laøm nhaø haøng (neáu coù) – chi phí cho yeáu toá maùy moùc (tieàn daàu maùy hoaëc thueâ maùy) – chi phí cho yeáu toá mang tính sinh hoïc – Chi phí thueâ lao ñoäng + Chi phí cô hoäi cuûa lao ñoäng gia ñình Trieäu ñoàng 87 2 yeáu toá mang tính maùy moùc (M) Soá laàn duøng maùy caøy Laàn/naêm 3 Yeáu toá mang tính sinh hoïc Chi phí mua phaân boùn + Chi phí thuoác baûo veä thöïc vaät Trieäu ñoàng/ha/naêm 4 Lao ñoäng Soá lao ñoâng tham gia chaêm soùc vöôøn ngöôøi 5 Bieán ñònh tính (bieán giaû) (T) T = 0: Khoâng gaén vôùi du lòch T = 1: Coù gaén vôùi du lòch 88 Phuï luïc 12: Nhaän dieän moät vaøi khu du lòch cuûa tænh Khaùnh Hoøa Nguoàn: website vietnamtourism.com/khanhhoa Khu du lịch sông Lô có diện tích 104ha, nằm tại cửa sông Lô thuộc xã Phước Ðồng. Hạng mục đầu tư gồm: Khách sạn, Bungalows, camping, công viên, sân gôn, khu du lịch leo núi... Nguồn vốn đầu tư kêu gọi liên doanh với các đối tác trong nước… Ngoài các dự án trên, Khánh Hoà đang kêu gọi đầu tư vào các khu du lịch đèo Cổ Mã trên bán đảo Hòn Gốm, khu du lịch Dốc Lết, khu du lịch Ninh Hoà, khu du lịch Cầu Ba thuộc hiện Cam Ranh, cụm du lịch đầm Nha Phu nằm ngay khu vực giáp danh Nha Trang- Ninh Hoà, khu du lịch Hòn Bà thuộc huyện Diên Khánh. Trong các dự án đầu tư du lịch thuộc khu vực các huyện của tỉnh Khánh Hoà, đáng chú ý nhất là khu du lịch Hòn Bà. Ðây là ngọn núi cao trên 1.574m so với mặt biển, thuộc xã Suối Cáp, huyện Diên Khánh, có cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp, khí hậu ôn đới mát mẻ quanh năm. Tại đây, nhà bác học người Pháp Yersin đã từng sống và nghiên cứu khoa học. Nhiều di tích của ông vẫn còn được lưu giữ. Đến với Tour Nha Phu, quý khách sẽ được ghé đến Bãi tắm Công Chúa (hòn Đá Bạc), tắm biển, lặn ngắm san hô và sinh vật biển đầy màu sắc trong làn nước trong xanh. Các thú vui khác như câu cá, vui chơi giải trí trên tàu hoặc trên hòn Đá Bạc. Đặc biệt, Tour Nha Phu còn đem đến cho quý khách những dịch vụ mới lạ như: thử làm ca sĩ, thưởng thức các loại cocktail tại quầy bar trên tàu do bartender chuyên nghiệp pha chế. Bãi tắm Hang Tiên Sau khi rời hòn Đá Bạc, quý khách sẽ được đưa đến khu du lịch Suối Hoa Lan, nghỉ ngơi, tắm nước ngọt, ăn trưa và thư giãn. Tại đây quý khách có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp hùng vỹ và thơ mộng của bán đảo Hòn Hèo, bãi tắm An Bình với bờ cát dài mịn màng và làn nước quanh năm trong xanh, chèo thuyền, ngắm cảnh trên hồ Nghinh Xuân, tham quan Mê Cung Trận Đồ của Khổng Minh được trồng bởi 45.000 cây dương trên diện tích 12.500m2. Động Phong Lan với nhiều loài hoa được sưu tầm trong và ngoài nước. Điểm cuối của cuộc hành trình là Hòn Lao, nơi nổi tiếng với bầy khỉ tự nhiên, bãi tắm đẹp, nhà hàng hải sản, các tiết mục xiếc thú như xiếc khỉ, gấu, chó, voi. Kết thúc một ngày với Nha Phu, chắc chắn sẽ để lại trong lòng du khách một ấn tượng khó phai. Hòn Lao 89 Phuï luïc 23: Taøi nguyeân du loch Nguoàn: Phaïm Trung Löông (2000) Ngheä thuaät Baûo taøng Trieån laõm v.v… Lòch söû Vaên hoùa Kieán truùc Khaûo coå Caùch maïng Hang ñoäng Caûnh quan Ngaàm Khoaùng noùng Soâng Suoái Röøng ñaëc duïng Vöôøn quoác gia Khu baûo toàn töï nhieân TAØI NGUYEÂN DU LÒCH Taøi nguyeân nhaân vaên Ñòa hình Khí haäu Nöôùc Sinh vaät Hieän töôïng thieân nhieân ñaëc bieät Taøi nguyeân töï nhieân Di tích lòch söû vaên hoùa Leã hoäi Laøng ngheà truyeàn thoáng Caùc ñoái töôïng du lòch gaén vôùi daân toäc hoïc Caùc ñoái töôïng vaên hoùa theå thao coù tính söï kieän Khoâng toàn taïi caùc nguoàn taøi nguyeân töï thaân laø du lòch maø chæ coù nhöõng nguoàn taøi nguyeân coù theå khai thaùc vaø söû duïng ñöôïc trong nhöõng ñieàu kieän kinh teá vaø coâng nghieäp nhaát ñònh. Nguoàn: G. Cazes, R. Lanquar vaø Y. Raynouard (2000), trang 44.