Đề tài Hoàn thiện và phát triển hệ thống niêm yết chứng khoán trên thị trường chứng khoán Việt Nam

V, b¸o chÝ; th«ng qua c¸c kiÕn nghÞ, tin ®ån. + Ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn: x©y dùng hÖ thèng c¬ së d÷ liÖu vÒ c¸c tæ chøc niªm yÕt; ph©n c«ng theo dâi - lËp sæ theo dâi cho tõng c«ng ty; lËp b¸o c¸o hµng quý vÒ t×nh h×nh c«ng ty, b¸o c¸o ®ét xuÊt khi cã sù cè bÊt th−êng x¶y ra. - Gi¸m s¸t t¹i chç + KiÓm tra ®Þnh kú: tiÕn hµnh hµng n¨m. §èi t−îng: nh÷ng c«ng ty thùc hiÖn ch−a tèt chÕ ®é CBTT vµ mét sè c«ng ty ®−îc chän ngÉu nhiªn. + Néi dung kiÓm tra: dùa trªn c¬ së d÷ liÖu, vµ b¸o c¸o cña c«ng ty. + KiÓm tra bÊt th−êng: khi cã nh÷ng sù kiÖn, tin ®ån ¶nh h−ëng nghiªm träng tíi gi¸ chøng kho¸n, ho¹t ®éng cña tæ chøc niªm yÕt.. vµ thùc hiÖn theo quyÕt ®Þnh cña Chñ tÞch UBCKNN 129 3.2 §Ò xuÊt m« h×nh ho¹t ®éng cho TTGDCK Hµ Néi TTGDCK Hµ Néi hiÖn ®ang trong qu¸ tr×nh hoµn chØnh c¬ së vËt chÊt kü thuËt ®Ó ®i vµo ho¹t ®éng. §Ó gãp phÇn ®¸p øng môc tiªu vµ yªu cÇu ®Ò ra ®èi víi ho¹t ®éng cña TTGDCK Hµ Néi cho tõng giai ®o¹n, chóng t«i cã ®Ò xuÊt nh− sau: • Giai ®o¹n tõ nay ®Õn n¨m 2010 §Ó tõng b−íc t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá kh«ng ®¸p øng ®ñ ®iÒu kiÖn niªm yÕt trªn thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung vÉn cã thÓ tham gia giao dÞch, còng nh− t¹o ra tiÒn ®Ò cho viÖc ph¸t triÓn thÞ tr−êng OTC sau nµy, tõ nay ®Õn n¨m 2010 cÇn tæ chøc thÞ tr−êng giao dÞch cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá víi h×nh thøc vµ quy m« ®¬n gi¶n nh− sau: - C¬ chÕ cung øng hµng hãa cho thÞ tr−êng: chØ quy ®Þnh c¸c thñ tôc ®¨ng ký giao dÞch ®¬n gi¶n cho c¸c c«ng ty cã quy m« vèn tõ 5 tû ®ång trë lªn vµ cã ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn trong t−¬ng lai. - C¬ chÕ giao dÞch: c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ tù tháa thuËn víi kh¸ch hµng vµ sau ®ã kÕt qu¶ ®−îc ®−a vµo hÖ thèng cña TTGDCK. Trong tr−êng hîp kh«ng tù tháa thuËn vµ kh«ng t×m ®−îc ®èi t¸c th× kh¸ch hµng cã thÓ ®−a gi¸ vµ khèi l−îng lªn b¶ng b¸o gi¸ trªn hÖ thèng. - C¬ chÕ gi¸m s¸t thÞ tr−êng: cÇn gi¸m s¸t chÆt chÏ ®−îc tr−êng hîp thao tóng hoÆc giao dÞch néi gi¸n trªn thÞ tr−êng nh»m b¶o vÖ lîi Ých cña c¸c cæ ®«ng thiÓu sè. Tuy nhiªn, nÕu gi¸m s¸t qu¸ chÆt nh− thÞ tr−êng chÝnh th× sÏ kh«ng t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thÞ tr−êng nµy ph¸t triÓn. - Quy ®Þnh c«ng bè th«ng tin: §èi víi quy ®Þnh vÒ c«ng bè th«ng tin ®Þnh kú vµ c«ng bè th«ng tin theo yªu cÇu cã thÓ vÉn ¸p dông theo Th«ng t− 57/2004/TT-BTC cña UBCKNN, nh−ng ®èi víi c«ng bè th«ng tin bÊt th−êng th× kh«ng cÇn yªu cÇu c¸c c«ng ty nµy thùc hiÖn c«ng bè th«ng tin ®èi víi mét sè tr−êng hîp nh−: s¶n xuÊt kinh doanh chÝnh biÕn ®éng vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh, t×nh h×nh biÕn ®éng nh©n sù… Víi m« h×nh ho¹t ®éng nh− trªn, tiªu chuÈn niªm yÕt cña TTGDCK Hµ Néi ®−îc khuyÕn nghÞ nh− sau: 130 - Vèn ®iÒu lÖ tèi thiÓu 5 tû ®ång ViÖt Nam; - Kinh doanh cã l·i trong 1 n¨m gÇn nhÊt; - Tèi thiÓu 10% cæ phiÕu l−u hµnh do 50 cæ ®«ng nhá së h÷u; - ý kiÕn kiÓm to¸n ®èi víi c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh trong n¨m kinh doanh gÇn nhÊt tÝnh ®Õn ngµy nép hå s¬ xin niªm yÕt lµ chÊp nhËn hoÆc chÊp nhËn cã lo¹i trõ; - C«ng ty xin niªm yÕt cam kÕt ¸p dông mét c¸ch linh ho¹t §iÒu lÖ mÉu do ADB khuyÕn nghÞ. Thêi gian ¸p dông cã thÓ lµ trong vßng tõ 3 - 5 n¨m kÓ tõ ngµy niªm yÕt. • Giai ®o¹n tõ n¨m 2010 trë ®i Theo chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng ®Õn n¨m 2010 chóng ta ph¶i x©y dùng thÞ tr−êng OTC. §Ó thùc hiÖn ®−îc ta cÇn dùa trªn c¸c tiªu chÝ nh−: - HÖ thèng giao dÞch cÇn ph¶i ®−îc nèi m¹ng víi tÊt c¶ c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ c¬ quan qu¶n lý gi¸m s¸t thÞ tr−êng. - VÒ hµng hãa: còng cÇn quy ®Þnh mét sè tiªu chÝ vÒ quy m« vèn vµ t×nh h×nh tµi chÝnh vµ t×nh h×nh häat ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty (v× cæ phiÕu ®−îc niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chÝnh sÏ ®−îc giao dÞch trªn thÞ tr−êng OTC vµ cæ phiÕu giao dÞch trªn thÞ tr−êng OTC th× kh«ng ®−îc giao dÞch trªn thÞ tr−êng chÝnh). NÕu c¸c c«ng ty ®ñ ®iÒu kiÖn niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chÝnh th× b¾t buéc ph¶i chuyÓn lªn giao dÞch trªn thÞ tr−êng chÝnh. 3.3 §Ò xuÊt hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn m« h×nh c«ng bè th«ng tin • Giai ®o¹n tr−íc m¾t Chóng ta vÉn duy tr× c¬ chÕ CBTT nh− hiÖn nay vµ chó träng ®Õn c¸c th«ng tin bÊt th−êng cã ¶nh h−ëng ®Æc biÖt ®Õn gi¸ vµ giao dÞch cña chøng kho¸n niªm yÕt nh− s¸p nhËp, hîp nhÊt, mua l¹i, liªn doanh, thay ®æi vÒ tµi s¶n, s¶n phÈm míi, nh÷ng ph¸t minh míi ph¸t triÓn liªn quan ®Õn kh¸ch hµng, nhµ cung cÊp vµ nh÷ng thay thÕ trong viÖc ®iÒu hµnh c«ng ty. TTGDCK gi÷ thÈm quyÒn b¶o l−u kh«ng c«ng bè ®èi víi nh÷ng th«ng tin b¶o mËt kinh doanh, tµi liÖu qu¶n lý néi bé hay nh÷ng th−¬ng l−îng ch−a hoµn 131 tÊt cÇn ®−îc gi÷ bÝ mËt. Tuy nhiªn, khi nh÷ng th«ng tin nµy xuÊt hiÖn trªn c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng hay c¸c b¸o c¸o ph©n tÝch th× TTGDCK sÏ yªu cÇu c«ng ty niªm yÕt c«ng bè th«ng tin ra thÞ tr−êng. §Ó lµm tèt c«ng t¸c c«ng bè th«ng tin th× cÇn ph¶i x©y dùng ®−îc hÖ thèng c«ng bè th«ng tin ®iÖn tö nèi m¹ng gi÷a c«ng ty niªm yÕt – TTGDCK - c¸c c«ng ty chøng kho¸n - c¸c h·ng tin vµ c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ®Ó viÖc tiÕp nhËn th«ng tin cña mäi ng−êi lµ nh− nhau. Bªn c¹nh c¸c vÊn ®Ò trªn, viÖc t¨ng c−êng xö lý vi ph¹m liªn quan ®Õn ho¹t ®éng c«ng bè th«ng tin nh− ®−a vµo dÊu hiÖn c¶nh b¸o vÒ chøng kho¸n bÞ kiÓm so¸t, t¹m ngõng giao dÞch, xö ph¹t hµnh chÝnh vµ båi th−êng thiÖt h¹i cho ®Õn khi cã nh÷ng th«ng tin thÝch hîp ®−îc c«ng bè. HiÖn nay, TTGDCK ®ang ¸p dông ph−¬ng thøc c«ng bè th«ng tin ®Þnh kú qua mail hoÆc truyÒn file d÷ liÖu. Tuy nhiªn vÉn cßn khã kh¨n lµ ch−a cã chuÈn vÒ h×nh thøc, ®Þnh d¹ng file d÷ liÖu còng nh− quy ®Þnh vÒ gi¸ trÞ ph¸p lý cña h×nh thøc truyÒn d÷ liÖu nµy. • Giai ®o¹n chuyÓn thµnh Së Giao dÞch Chøng kho¸n ¸p dông c¬ chÕ c«ng bè th«ng tin hiÖu qu¶ vµ liªn tôc cña c¸c c«ng ty niªm yÕt nh»m t¹o lËp thÞ ttr−êng hoµn toµn minh b¹ch vµ th«ng suèt; t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ ®Çu t− chøng kho¸n dÔ dµng tiÕp cËn th«ng tin vÒ c«ng ty niªm yÕt mét c¸ch th−êng xuyªn liªn tôc ®¶m b¶o ho¹t ®éng c«ng bè th«ng tin chuyªn nghiÖp, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ thÞ tr−êng vµ gi¶m chi phÝ vèn. §Ó thùc hiÖn tèt ho¹t ®éng c«ng bè th«ng tin liªn tôc, cÇn cã c¸c gi¶i ph¸p: - C«ng ty niªm yÕt lËp ch−¬ng tr×nh vµ kÕ ho¹ch c«ng bè th«ng tin liªn tôc, cã thÓ sö dông hÖ thèng th«ng tin hiÖn t¹i ®Ó c«ng bè sím nhÊt c¸c th«ng tin nh¹y c¶m vÒ c«ng ty ra thÞ tr−êng th«ng qua website cña c«ng ty. - C¸c c«ng ty niªm yÕt cÇn chØ ®Þnh nh©n viªn c«ng bè th«ng tin lµ ng−êi: • Cã th©m niªn (Ýt nhÊt lµm viÖc t¹i c«ng ty ®−îc 3 n¨m) th−êng lµ th− ký c«ng ty; • §¶m b¶o ®¸p øng ®−îc yªu cÇu c«ng bè th«ng tin liªn tôc cña c«ng ty; 132 • Cã kh¶ n¨ng h−íng dÉn cho nhµ qu¶n lý hoÆc ®éi ngò nh©n viªn kÕ ho¹ch vµ ch−¬ng tr×nh c«ng bè th«ng tin cña c«ng ty, chó träng ®Õn nguyªn t¾c c«ng bè th«ng tin liªn tôc; • Chuyªn tr¸ch ®¶m b¶o nh©n viªn nµy hiÓu râ mäi th«ng tin c«ng bè vµ tr¸nh b×nh luËn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò nh¹y c¶m lµm ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ chøng kho¸n. VÒ viÖc c«ng bè th«ng tin cÇn ph¶i ®−îc c«ng bè cho c¬ quan cã thÈm quyÒn tr−íc khi c«ng bè ra c«ng chóng. §iÒu nµy sÏ tr¸nh ®−îc c«ng bè th«ng tin kh«ng chuÈn x¸c lµm ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ chøng kho¸n; • Nh÷ng th«ng tin cã ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ chøng kho¸n ph¶i ®−îc c«ng bè qua SGDCK tr−íc khi c«ng bè ra bªn ngoµi vµ sau khi cã x¸c nhËn cña SGDCK th«ng tin ®ã sÏ ®−îc c«ng bè trªn ph−¬ng tiÖn CBTT cña SGDCK, trªn website cña c«ng ty vµ trªn c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. 3.4 C¸c ®Ò xuÊt nh»m hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n trÞ c«ng ty ViÖc t¨ng c−êng sù minh b¹ch lµ c¬ së cho viÖc t¸i lËp lßng tin cña c¸c nhµ ®Çu t−, do ®ã viÖc tu©n thñ c¸c yªu cÇu nµy ngµy cµng gia t¨ng vµ nhiÒu quèc gia ®· ban hµnh c¸c ®¹o luËt liªn quan ®Õn qu¶n trÞ c«ng ty. Mét sè luËt lÖ quy ®Þnh vÒ chøng kho¸n còng nh− c¸c yªu cÇu niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ®−îc th¾t chÆt, luËt ph¸p ®−îc t¨ng c−êng vµ c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®ãng vai trß quan träng h¬n trong viÖc ph¸t hiÖn sai ph¹m liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty nµy. Néi dung cña c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n trÞ c«ng ty c¬ b¶n ®· ®−îc ®Ò cËp nh−: c«ng ty niªm yÕt ph¶i cã thµnh viªn H§QT ®éc lËp, Gi¸m ®èc ®éc lËp vµ kiÓm to¸n néi bé; c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n ph¶i ®−îc ban hµnh ®Çy ®ñ vµ chuyªn nghiÖp; n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña Héi ®éng qu¶n trÞ vµ ban ®iÒu hµnh; b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c cæ ®«ng thiÓu sè; c¬ chÕ qu¶n lý c¸c m©u thuÉn vÒ lîi Ých. Tuy nhiªn, c¸c ho¹t ®éng qu¶n trÞ c«ng ty kh«ng thÓ ®−îc thùc hiÖn mét sím mét chiÒu khi mµ vÊn ®Ò tr−íc m¾t cßn nhiÒu trë ng¹i vµ tr× trÖ lµm c¶n trë nh÷ng thay ®æi cÇn thiÕt. ViÖc buéc c¸c c«ng ty tu©n thñ chÆt chÏ c¸c luËt lÖ míi ph¶i dùa trªn mét c¬ chÕ minh b¹ch h¬n, thùc thi hiÖu qu¶ h¬n chø kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc thay ®æi nÒn v¨n hãa qu¶n trÞ t¹i c¸c c«ng ty nµy. 133 §Ó cho tiÕn tr×nh c¶i tæ nµy ®¹t hiÖu qu¶ h¬n, cÇn tiÕn hµnh mét sè gi¶i ph¸p sau: - Héi ®ång Qu¶n trÞ cÇn ph¶i ®−îc c¶i tæ tõ bªn trong th«ng qua viÖc gi¸m s¸t chÆt chÏ h¬n ho¹t ®éng cña Ban gi¸m ®èc ®iÒu hµnh, hç trî trong viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc, kiÓm so¸t rñi ro, xem xÐt c¸c kÕ ho¹ch kinh doanh vµ b¶o ®¶m r»ng c«ng ty cã thÓ ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu ®Ò ra. - CÇn ban hµnh NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ nguyªn t¾c qu¶n trÞ c«ng ty ®èi víi tÊt c¶ c¸c c«ng ty cæ phÇn ®¹i chóng ®Ó xãa bá sù kh«ng b×nh ®¼ng trong nghÜa vô c«ng bè th«ng tin gi÷a c¸c c«ng ty niªm yÕt vµ ph¶i cã biÖn ph¸p chÕ tµi m¹nh mÏ ®Ó ®¶m b¶o tÝnh thùc thi cao. - Thµnh lËp HiÖp héi c¸c nhµ ®Çu t− chøng kho¸n trong viÖc c¶i thiÖn ho¹t ®éng qu¶n trÞ c«ng ty sao cho cã hiÖu qu¶ h¬n, kÕt hîp víi c¸c c«ng ty trong viÖc bæ nhiÖm c¸c thµnh viªn H§QT/ Gi¸m ®èc ®éc lËp, thay mÆt c«ng chóng ®Çu t− ®Ó gi¸m s¸t viÖc tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c vÒ qu¶n trÞ c«ng ty còng nh− c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt trong viÖc ®iÒu hµnh c«ng ty. - CÇn t¨ng c−êng c«ng t¸c tuyªn truyÒn, phæ biÕn kiÕn thøc vÒ qu¶n trÞ c«ng ty, ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho c«ng ty vµ cho ®éi ngò qu¶n lý ®Ó tiÕn hµnh c¸c vô ®iÒu tra s©u, réng nh»m ph¸t hiÖn vµ xö lý c¸c tr−êng hîp vi ph¹m vÒ nguyªn t¾c qu¶n trÞ c«ng ty. 3.5 C¸c ®Ò xuÊt liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch ®èi víi c«ng ty niªm yÕt • ChÝnh s¸ch −u ®·i thuÕ Trong giai ®o¹n hiÖn nay, xu thÕ c¹nh tranh ngµy cµng t¨ng, gi¸ c¶ nguyªn vËt liÖu biÕn ®éng liªn tôc, ViÖt Nam ®ang chuÈn bÞ cho qu¸ tr×nh gia nhËp WTO, thùc hiÖn c¸c cam kÕt cña HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i ViÖt Mü vµ gia nhËp c¸c tæ chøc kinh tÕ nh−: ASEAN, AFTA…Do ®ã c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®Æc biÖt lµ c¸c c«ng ty niªm yÕt ngµy cµng ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc míi. MÆt kh¸c ®Ó më réng quy m« ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n theo chiÕn l−îc ph¸t triÓn thÞ tr−êng cña ChÝnh phñ th× cÇn cã chÝnh s¸ch −u ®·i thuÕ hîp lý cho c¸c c«ng ty míi lªn niªm yÕt nh− sau: 134 - §èi víi c«ng ty cæ phÇn lªn niªm yÕt ngay trong vßng 01 n¨m kÓ tõ ngµy chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn th× ®−îc miÔn thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp 100% trong vßng 02 n¨m vµ gi¶m 50% trong 02 n¨m tiÕp theo. - §èi víi c«ng ty cæ phÇn lªn niªm yÕt trong vßng 02 n¨m th× ®−îc miÔn thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp 100% trong vßng 01 n¨m vµ gi¶m 50% trong 02 n¨m. - §èi víi c«ng ty cæ phÇn lªn niªm yÕt trong vßng 3 n¨m th× chØ ®−îc −u ®·i thuÕt nh− hiÖn nay (gi¶m thuÕ TNDN 50% trong vßng 2 n¨m kÓ tõ ngµy lªn niªm yÕt). • VÒ tû lÖ së h÷u ®èi víi nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi §Ó chuÈn bÞ cho qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ vµ liªn kÕt giao dÞch víi c¸c thÞ tr−êng chøng kho¸n trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi th× viÖc h¹n chÕ tû lÖ së h÷u cña nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi nh− hiÖn nay kh«ng nh÷ng sÏ lµm gi¶m tÝnh thanh kho¶n cña cæ phiÕu mµ cßn ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam trong t−¬ng lai. V× vËy nhµ n−íc cÇn nghiªn cøu kü vµ x©y dùng lé tr×nh më réng tû lÖ së h÷u nµy theo c¸c giai ®o¹n: - Giai ®o¹n tõ nay ®Õn n¨m 2007: cÇn xem xÐt ®Ó t¨ng dÇn tû lÖ së h÷u cña ng−êi n−íc ngoµi trong c¸c c«ng ty niªm yÕt tõ 30% lªn 49%. Sau ®ã tïy thuéc vµo t×nh h×nh thùc tÕ vµ quy m« ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng, Nhµ n−íc sÏ xem xÐt n©ng dÇn lªn møc 70%. - Trong giai ®o¹n tõ n¨m 2007 trë ®i khi Së Giao dÞch Chøng kho¸n ViÖt Nam ®−îc thµnh lËp: ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh liªn kÕt giao dÞch th× còng xem xÐt ®Ó tiÕn tíi xãa bá h¹n chÕ vÒ tû lÖ së h÷u cæ phiÕu cña nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi. • Cho phÐp thµnh lËp hiÖp héi c¸c c«ng ty niªm yÕt ThÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· ra ®êi vµ ®i vµo ho¹t ®éng ®−îc 4 n¨m víi sè l−îng c«ng ty niªm yÕt hiÖn nay lµ 26 c«ng ty vµ dù kiÕn sÏ t¨ng lªn nhanh chãng trong thêi gian tíi. V× vËy, cïng víi viÖc thµnh lËp HiÖp héi c¸c c«ng ty chøng kho¸n, HiÖp héi c¸c nhµ ®Çu t− tµi chÝnh th× viÖc cho phÐp thµnh lËp HiÖp héi c¸c c«ng ty niªm yÕt lµ cÇn thiÕt ®Ó t¹o ra tiÕng nãi chung trong viÖc tham gia x©y dùng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn thÞ tr−êng, lµ n¬i ®Ó trao ®æi th«ng 135 tin vµ häc tËp kinh nghiÖm lÉn nhau vÒ ph−¬ng thøc qu¶n trÞ c«ng ty, gãp phÇn b¶o vÖ c«ng chóng ®Çu t− vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho thÞ tr−êng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. 3.6 §Ò xuÊt nh»m x©y dùng hÖ thèng tiªu chÝ gi¸m s¸t c¸c c«ng ty niªm yÕt nh»m c¶nh b¸o thÞ tr−êng HÖ thèng tiªu chÝ gi¸m s¸t c¸c tæ chøc niªm yÕt cÇn ®−îc hoµn thiÖn theo h−íng x©y dùng mét bé ®Çy ®ñ c¸c tiªu chÝ tµi chÝnh cña tõng ngµng, tõng lo¹i h×nh c«ng ty vµ ph¶i ®−a ra møc cô thÓ ®èi víi tõng lo¹i chØ sè, ®Ó th«ng qua ®ã cã c¸ch nh×n nhËn, ®¸ng gi¸ toµn diÖn h¬n vÒ tæ chøc niªm yÕt nh»m ®−a ra nh÷ng c¶nh b¸o cho thÞ tr−êng vµ lµ c¬ së ®Ó c¬ quan qu¶n lý cã ®iÒu chØnh kÞp thêi phßng ngõa rñi ro. C¸c tiªu chÝ ®o l−êng t×nh tr¹ng tµi chÝnh bao gåm: - C¸c tû sè tÝnh to¸n vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n: bao gåm kh¶ n¨ng thanh to¸n hiÖn thêi, kh¸ n¨ng thanh to¸n nhanh. Dïng ®Ó ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng tr¶ nî ng¾n h¹n cña tæ chøc niªm yÕt. - C¸c tû sè vÒ ®ßn c©n nî: bao gåm tû sè nî, kh¶ n¨ng thanh to¸n l·i vay. Dïng ®Ó ph¶n ¸nh møc ®é mµ tæ chøc niªm yÕt dïng nî vay ®Ó sinh lêi. Th«ng qua c¸c tû sè vÒ ®ßn c©n nî, cã thÓ thÊy ®−îc møc ®é rñi ro cña tæ chøc niªm yÕt trong viÖc vay nî ®Ó ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. - C¸c tû sè vÒ ho¹t ®éng: bao gåm sè vßng quay hµng tån kho, kú thu tiÒn b×nh qu©n, hiÖu qu¶ sö dông vèn b×nh qu©n, sè vßng quay tßan bé vèn. Dïng ®Ó ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ sö dông tµi nguyªn cña tæ chøc niªm yÕt. - C¸c tû sè vÒ doanh thu, lîi nhuËn: bao gåm doanh thu tiªu thô s¶n phÈm vµ doanh thu tõ c¸c ho¹t ®éng kh¸c, trong ®ã ®Æc biÖt chó träng ®Õn c¸c kho¶n doanh thu vµ lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh chÝnh cña doanh nghiÖp. §Ó tõ ®ã thÊy ®−îc xu h−íng ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, khi sö dông c¸c tû sè tµi chÝnh trªn ®Ó ph©n tÝch t×nh h×nh ho¹t ®éng cña tæ chøc niªm yÕt th× ®iÒu cÇn l−u ý lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt riªng biÖt trong tõng lo¹i h×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña tæ chøc niªm yÕt, ®Ó tõ ®ã cã c¸ch nh×n nhËn chÝnh x¸c h¬n. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i, khi c¸c chØ tiªu tµi chÝnh trung b×nh cña ngµnh ch−a ®−îc thèng kª th× khi ph©n tÝch nªn 136 chän mét doanh nghiÖp cïng lo¹i ®−îc cho lµ ho¹t ®éng kinh doanh cã hiÖu qu¶ vµ cã t×nh h×nh tµi chÝnh lµnh m¹nh lµm th−íc ®o, tiªu chuÈn ®Ó so s¸nh. 3.7 §Ò xuÊt thùc hiÖn niªm yÕt chÐo vµ liªn kÕt giao dÞch Niªm yÕt chÐo lµ viÖc niªm yÕt chøng kho¸n cña mét tæ chøc ph¸t hµnh ë n−íc ngoµi trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n trong n−íc vµ ng−îc l¹i. Th«ng th−êng, tæ chøc ph¸t hµnh n−íc ngoµi ph¶i lµ c«ng ty ®−îc niªm yÕt trªn chÝnh thÞ tr−êng chøng kho¸n n−íc ®ã hay trªn c¸c thÞ tr−êng chøng kho¸n ë c¸c quèc gia kh¸c nhau. §Ó thùc hiÖn viÖc niªm yÕt chÐo gi÷a c¸c Së giao dÞch Chøng kho¸n víi nhau th× cÇn ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn c¬ b¶n nh−: - ChÕ ®é kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh ph¶i theo chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ, trong tr−êng hîp c¸c quèc gia ch−a ban hµnh chuÈn mùc kiÓm to¸n quèc tÕ th× c«ng ty niªm yÕt ph¶i lËp 02 b¸o c¸o tµi chÝnh vµ ph¶i thuyÕt minh sù chªnh lÖch gi÷a hÖ thèng kÕ to¸n quèc tÕ vµ chuÈn mùc kÕ to¸n quèc gia. - TÝnh kh«ng ®èi xøng vÒ c«ng bè th«ng tin còng nh− sù chªnh lÖch mói giê ë nh÷ng quèc gia ®· g©y nªn sù chªnh lÖch gi¸ t¹m thêi gi÷a thÞ tr−êng chøng kho¸n 02 n−íc. - Khung ph¸p lý còng nh− c¸c quy ®Þnh vÒ niªm yÕt vµ giao dÞch gi÷a c¸c n−íc kh¸c nh− nªn ph¶i ®−îc ®iÒu chØnh cho phï hîp. - Sù chªnh lÖch vÒ tû gi¸ còng t¹o ra nh÷ng khã kh¨n trong viÖc x¸c ®Þnh gi¸ cæ phiÕu giao dÞch trªn thÞ tr−êng. ViÖc niªm yÕt chÐo mang l¹i nhiÒu lîi thÕ cho c¸c c«ng ty niªm yÕt nh−ng còng tèn nhiÒu chi phÝ, nh÷ng phÝ nµy chñ yÕu lµ phÝ giao dÞch, chi phÝ c«ng bè th«ng tin, phÝ ®¨ng ký l−u ký vµ phÝ niªm yÕt. Trong vµi thËp kû qua, viÖc niªm yÕt chÐo ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu quan träng. C¸c SGDCK trªn toµn cÇu c¹nh tranh víi nhau ®Ó thu hót c¸c dßng vèn th«ng qua viÖc giao dÞch vµ niªm yÕt cæ phiÕu trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n thÕ giíi. Tuy nhiªn ®Ó kh¾c phôc nh÷ng bÊt lîi kÓ trªn nh»m ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh héi nhËp c¸c thÞ tr−êng tµi chÝnh trªn toµn cÇu th× ho¹t ®éng liªn kÕt giao dÞch hay giao dÞch xuyªn quèc gia ngµy nay ®ang ®−îc ¸p dông ë nhiÒu thÞ tr−êng chøng kho¸n trªn thÕ giíi. 137 Giao dÞch xuyªn quèc gia lµ viÖc ng−êi ®Çu t− ë mét n−íc cã thÓ më mét tµi kho¶n giao dÞch víi mét nhµ m«i giíi ë n−íc ngoµi, sau ®ã ®Æt lÖnh qua ®iÖn tho¹i, internet hoÆc c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin kh¸c. NÕu c«ng ty m«i giíi n−íc ngoµi cã më v¨n phßng ®¹i diÖn ë n−íc së t¹i th× giao dÞch cña nhµ ®Çu t− nµy cµng tiÖn lîi h¬n. MÆt kh¸c, nhµ ®Çu t− cã thÓ chän mét nhµ m«i giíi trong n−íc cã thµnh viªn ë n−íc ngoµi hoÆc ho¹t ®éng nh− mét ®¹i lý cho nhµ m«i giíi n−íc ngoµi vµ th«ng qua hÖ thèng thanh to¸n bï trõ xuyªn quèc gia ®Ó hoµn tÊt giao dÞch. Thanh to¸n bï trõ xuyªn quèc gia lµ viÖc thanh to¸n chøng kho¸n hoÆc tiÒn ®−îc thùc hiÖn gi÷a hai bªn ®èi t¸c ë hai quèc gia kh¸c nhau. ViÖc thanh to¸n nµy cã thÓ gÆp nh÷ng rñi ro vÒ vËn hµnh hÖ thèng, rñi ro tiÒn göi, rñi ro tÝn dông, rñi ro thanh to¸n vµ rñi ro luËt ph¸p…§Ó viÖc thanh to¸n bï trõ xuyªn quèc gia ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch hoµn h¶o th× gi÷a hai tæ chøc l−u ký vµ thanh to¸n bï trõ ph¶i cã sù liªn kÕt chÆt chÏ. Cã nhiÒu h×nh thøc liªn kÕt kh¸c nhau mang l¹i c¸c dÞch vô l−u ký vµ thanh to¸n bï trõ ®a d¹ng cho c¸c bªn liªn kÕt. HiÖn nay, trªn thÕ giíi cã c¸c lo¹i h×nh thanh to¸n bï trõ nh−: thanh to¸n bï trõ ®a ph−¬ng; thanh to¸n bï trõ quèc tÕ; trung t©m thanh to¸n toµn cÇu; trung t©m xö lý toµn cÇu vµ lo¹i h×nh liªn kÕt song ph−¬ng. §Ó ®¶m b¶o ho¹t ®éng liªn kÕt giao dÞch ®−îc thµnh c«ng, c¸c c¬ quan qu¶n lý cÇn thùc hiÖn c¸c vÊn ®Ò sau: - CÇn ban hµnh c¸c quy ®Þnh chÆt chÏ nh»m ®¶m b¶o cho c¸c tæ chøc niªm yÕt thùc hiÖn c«ng bè th«ng tin ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi. - C¸c b¸o c¸o tµi chÝnh ph¶i ®−îc lËp theo c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n quy ®Þnh vµ ph¶i ®¹t ®−îc møc chuÈn tèi thiÓu ®Ó tõng b−íc phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ. - C¸c quèc gia kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã cïng mét m« h×nh, tiªu chuÈn vµ quy ®Þnh vÒ thÞ tr−êng chøng kho¸n nh− nhau. Tuy nhiªn c¸c bªn tham gia ph¶i hiÓu ®−îc sù kh¸c nhau gi÷a c¸c thÞ tr−êng, c«ng ty chøng kho¸n, nhµ ®Çu t−, c¬ quan qu¶n lý vµ tæ chøc l−u ký tËp trung. 138 - ViÖc thanh to¸n c¸c giao dÞch xuyªn quèc gia nªn dùa trªn sù liªn kÕt gi÷a c¸c trung t©m l−u ký ë nh÷ng quèc gia kh¸c nhau. §Ó tõng b−íc thèng nhÊt c¸c hÖ thèng thanh to¸n bï trõ. - Ph¶i duy tr× c¸c ho¹t ®éng thanh tra, gi¸m s¸t thÞ tr−êng ®Ó tr¸nh c¸c ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p cã thÓ lµm thiÖt h¹i cho nhµ ®Çu t−. 3.8 C¸c kiÕn nghÞ kh¸c Thêi gian qua ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng qu¶n lý chång chÐo vµ kh«ng hiÖu qu¶ trong kh©u gi¸m s¸t tæ chøc niªm yÕt, UBCKNN ®· ban hµnh quy tr×nh phÇn ®Þnh tr¸ch nhiÖm vÒ gi¸m s¸t - qu¶n lý niªm yÕt gi÷a TTGDCK vµ Ban qu¶n lý Ph¸t hµnh. Theo ®ã, Ban Qu¶n lý Ph¸t hµnh (UBCKNN) chÞu tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t c¸c néi dung gåm: Gi¸m s¸t viÖc duy tr× ®iÒu kiÖn niªm yÕt cña tæ chøc niªm yÕt, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn chÕ ®é b¸o c¸o, chÕ ®é CBTT cña tæ chøc niªm yÕt, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn chÕ ®é qu¶n trÞ c«ng ty vµ tu©n thñ ®iÒu lÖ mÉu, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn c¸c cam kÕt vµ nghÜa vô ®èi víi ph¸p luËt cña c«ng ty niªm yÕt. TTGDCK (Phßng Qu¶n lý Niªm yÕt) chÞu tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp gi¸m s¸t c¸c néi dung: duy tr× ®iÒu kiÖn niªm yÕt, thay ®æi niªm yÕt, hñy bá niªm yÕt vµ niªm yÕt l¹i, viÖc thùc hiÖn nghÜa vô CBTT cña tæ chøc niªm yÕt, gi¸m s¸t giao dÞch cña c¸c cæ ®«ng néi bé, giao dÞch cæ phiÕu quü, th©u tãm tæ chøc niªm yÕt, giao dÞch chµo mua c«ng khai MÆc dï c¸c quy ®Þnh vÒ gi¸m s¸t nªu trªn ®· ph©n ®Þnh ®−îc râ rµng vÒ tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n, nh−ng còng cßn mét sè tån t¹i : - Trong quy tr×nh vÒ ph©n ®Þnh tr¸ch nhiÖm trªn ch−a ®Ò cËp ®Õn viÖc gi¸m s¸t quü ®Çu t− chøng kho¸n; gi¸m s¸t nh− thÕ nµo, ai gi¸m s¸t còng ch−a cã quy ®Þnh cô thÓ. Trong khi ®ã QuyÕt ®Þnh 92/2004/Q§-BTC còng chØ ®Ò cËp ®Õn tiªu chÝ gi¸m s¸t tµi chÝnh ®èi víi c«ng ty qu¶n lý quü. - C¸c nghiÖp vô ph¸t sinh nh−ng ch−a cã quy tr×nh h−íng dÉn cô thÓ nh−: chøng kho¸n bÞ kiÓm so¸t; chøng kho¸n bÞ t¹m ngõng giao dÞch (thêi gian t¹m ngõng); t¸ch gép cæ phiÕu; t¸ch hoÆc s¸p nhËp c«ng ty, giao dÞch th©u tãm, chµo mua c«ng khai. 139 §Ó cã thÓ thùc hiÖn tèt nhiÖm vô ®Ò ra nh− trªn còng nh− ®¸p øng yªu cÇu vÒ gi¸m s¸t tæ chøc niªm yÕt, chóng t«i cã mét sè kiÕn nghÞ sau: - CÇn x©y dông quy tr×nh gi¸m s¸t c«ng ty qu¶n lý quü vµ quü ®Çu t− chøng kho¸n, ph©n ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t quü ®Çu t− gi÷a TTGDCK vµ c¸c Ban chøc n¨ng cña UBCKNN. - X©y dùng tiªu chÝ ®èi víi c¸c ng©n hµng gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ quy tr×nh gi¸m s¸t quü ®Çu t− chøng kho¸n cña c¸c ng©n hµng gi¸m s¸t. - UBCKNN ban hµnh c¸c quy tr×nh nghiÖp vô liªn quan nh−: phu¬ng ph¸p ®Ó x¸c ®Þnh sè l−îng cæ phiÕu ®ang l−u hµnh, quy tr×nh t¸ch gép cæ phiÕu, t¸ch hoÆc s¸p nhËp c«ng ty, giao dÞch th©u tãm, chµo mua c«ng khai. 4. C¸c gi¶i ph¸p l©u dµi (®Õn n¨m 2020) 4.1 M« h×nh niªm yÕt Trong nh÷ng n¨m trë l¹i ®©y, xu h−íng chung m« h×nh c¸c thÞ tr−êng chøng kho¸n trªn thÕ giíi lµ h×nh thµnh nªn thÞ tr−êng "tæng hîp" dµnh cho nhiÒu lo¹i h×nh doanh nghiÖp víi qui m« vèn vµ tÝnh chÊt ho¹t ®éng kh¸c nhau víi c¸c tiªu chuÈn vµ khu vùc niªm yÕt kh¸c biÖt ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi ®Çu t− cã thÓ dÔ dµng tiÕp cËn, theo dâi c¸c doanh nghiÖp niªm yÕt mµ hä quan t©m. Th«ng th−êng, ®èi víi viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch niªm yÕt, c¬ quan qu¶n lý ph¶i gi¶i quyÕt ®−îc 2 m©u thuÉn vÒ quyÒn lîi gi÷a ng−êi ®Çu t− vµ c«ng ty ph¸t hµnh. Ng−êi ®Çu t− cÇn ®−îc b¶o vÖ b»ng c¸c qui ®Þnh tiªu chuÈn niªm yÕt chÆt chÏ, duy tr× tiªu chuÈn nµy vµ th«ng qua hÖ thèng qu¶n lý sau niªm yÕt cµng chÆt chÏ cµng tèt. Ng−îc l¹i, c¸c doanh nghiÖp niªm yÕt muèn níi láng c¸c tiªu chuÈn vµ qui ®Þnh qu¶n lý ®Ó hä cã thÓ huy ®éng vèn mét c¸ch dÔ dµng trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n. T¹i ViÖt Nam, viÖc ra ®êi thÞ tr−êng chøng kho¸n víi môc ®Ých t¹o m«i tr−êng huy ®éng vèn cho c¸c doanh nghiÖp vµ t¹o tÝnh thanh kho¶n cho chøng kho¸n cña c¸c doanh nghiÖp ®ã cã thÓ ®· ch−a thùc sù xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ cÇn ph¶i huy ®éng vèn cña hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp, do ®ã ho¹t ®éng ban ®Çu kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ nh− môc ®Ých ®Ò ra. Nhµ n−íc ph¶i sö dông nhiÒu chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch, còng nh− "b¾t buéc" c¸c doanh nghiÖp niªm 140 yÕt trªn thÞ tr−êng nh»m ph¸t triÓn qui m« thÞ tr−êng, do vËy, c¸c tiªu chuÈn niªm yÕt ®Ò ra th−êng ®−îc qui ®Þnh Ýt chÆt chÏ h¬n. PhÇn lín c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá víi qui m« vèn trung b×nh xÊp xØ 5 tû ®ång, viÖc së h÷u cæ phiÕu chØ tËp trung vµo mét sè thµnh viªn gãp vèn lín vµ ®èi t¸c chiÕn l−îc cña doanh nghiÖp, do ®ã kh¶ n©ng huy ®éng vèn vµ tÝnh ®¹i chóng kÐm cña c¸c doanh nghiÖp nµy th−êng kh«ng hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t− trªn thÞ tr−êng. Nh− vËy, so víi c¸c tiªu chuÈn niªm yÕt hiÖn t¹i vµ víi yªu cÇu cÇn qu¶n lý niªm yÕt chÆt chÏ h¬n n÷a trong thêi gian tíi th× rÊt nhiÒu c¸c doanh nghiÖp sÏ kh«ng thÓ niªm yÕt vµ huy ®éng vèn trªn trªn thÞ tr−êng. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng, viÖc quan träng lµ ph¶i t¨ng sè l−îng vµ chÊt l−îng chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng. Trong m«i tr−êng nh− vËy, cÇn thiÕt lËp c¸c thÞ tr−êng riªng biÖt phï hîp víi tÝnh chÊt cña c¸c chøng kho¸n niªm yÕt nh»m t¨ng sè l−îng doanh nghiÖp niªm yÕt còng nh− n©ng cao chÊt l−îng qu¶n lý thÞ tr−êng. Nh− vËy, víi viÖc ph¸t triÓn TTGDCK Tp. HCM thµnh SGDCK vµ x©y dùng ThÞ tr−êng giao dÞch phi tËp trung (OTC) t¹i TTGDCK Hµ néi, vÒ c¬ b¶n, viÖc ph©n ®Þnh niªm yÕt c¸c chøng kho¸n trªn hai thÞ tr−êng sÏ ®−îc ph©n ®Þnh t¸ch biÖt trªn quan ®iÓm: - Së giao dÞch chøng kho¸n lµ thÞ tr−êng niªm yÕt cæ phiÕu cã "chÊt l−îng cao" cña c¸c doanh nghiÖp ®· cã uy tÝn vµ qui m« ph¸t triÓn lín, chøng chØ quü ®Çu t−, víi c¸c qui ®Þnh chÆt chÏ vÒ tiªu chuÈn niªm yÕt vµ qu¶n lý sau niªm yÕt. - ThÞ tr−êng giao dÞch OTC: ®©y lµ thÞ tr−êng thùc hiÖn giao dÞch cæ phiÕu cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, doanh nghiÖp míi thµnh lËp, c¸c c«ng ty vèn m¹o hiÓm, c¸c doanh nghiÖp kh«ng ®ñ tiªu chuÈn niªm yÕt trªn thÞ tr−êng Së giao dÞch, c¸c tr¸i phiÕu vµ chøng quyÒn kÌm theo. Theo ®ã, c¸c qui ®Þnh vÒ niªm yÕt sÏ ®−îc níi láng h¬n so víi thÞ tr−êng Së giao dÞch, nh−ng c¸c qui ®Þnh vÒ qu¶n lý sau niªm yÕt, qui ®Þnh vÒ c«ng bè th«ng tin vµ qu¶n trÞ c«ng ty còng sÏ ph¶i chÆt chÏ nh− thÞ tr−êng niªm yÕt ®Ó duy tr× chÊt l−îng cña chøng kho¸n, tÝnh thanh kho¶n vµ minh b¹ch cña thÞ tr−êng. 141 4.2 Tiªu chuÈn niªm yÕt • Niªm yÕt trªn Së giao dÞch chøng kho¸n HiÖn t¹i, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp niªm yÕt trªn TTGDCK Tp. HCM lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc cæ phÇn ho¸ cã qui m« vèn nhá, trung b×nh kho¶ng 20 – 30 tû ®ång, chØ cã mét vµi c«ng ty cã vèn ®iÒu lÖ trªn 100 tû ®ång. Do qui m« vèn nhá vµ tÝnh ®¹i chóng thÊp nªn gi¸ c¸c cæ phiÕu cña nhiÒu c«ng ty niªm yÕt th−êng dÔ bÞ biÕn ®éng m¹nh vµ trªn thùc tÕ c¸c c«ng ty niªm yÕt ch−a ®ãng vai trß lµ ®¹i diÖn cho nÒn kinh tÕ. VÒ l©u dµi, chøng kho¸n niªm yÕt trªn SGDCK ph¶i lµ hµng ho¸ chÊt l−îng cao, ®¶m b¶o tÝnh thanh kho¶n vµ hÊp dÉn ng−êi ®Çu t−. Do vËy, tiªu chuÈn ®èi víi c¸c chøng kho¸n ®−îc x©y dùng bao gåm: - Tiªu chuÈn ®Þnh l−îng + LÞch sö ho¹t ®éng vµ kh¶ n¨ng sinh lêi Tiªu chuÈn nµy qui ®Þnh mét c«ng ty niªm yÕt ph¶i cã mét nÒn t¶ng kinh doanh ®Çy ®ñ vµ ph¸t triÓn tr−íc khi niªm yÕt. Th«ng th−êng ®èi víi viÖc niªm yÕt, c¸c doanh nghiÖp lu«n ph¶i chøng minh ®−îc kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp trong t−¬ng lai vµ Ýt nhÊt mét sè n¨m liÒn tr−íc ®ã doanh nghiÖp lu«n ®¹t ®−îc tèc ®é t¨ng tr−ëng kh¶ quan. Tuú thuéc vµo ®Æc tr−ng cña mçi n−íc vµ trong tõng thêi kú mµ thÞ tr−êng c¸c n−íc sÏ cã nh÷ng qui ®Þnh riªng phï hîp. §èi víi ViÖt Nam, theo chóng t«i, tiªu chuÈn nµy cã thÓ yªu cÇu c¸c doanh nghiÖp tr−íc khi thùc hiÖn niªm yÕt ph¶i cã 3 n¨m liÒn tr−íc ho¹t ®éng kinh doanh cã l·i vµ cã tèc ®é t¨ng tr−ëng vèn cæ phÇn tèi thiÕu lµ 10% hµng n¨m (tÝnh trªn n¨m T-3) (hoÆc b»ng 150% - 200% l·i suÊt tiÒn göi cã kú h¹n 1 n¨m) . + Qui m« vèn Qui m« vèn cña mét c«ng ty niªm yÕt ph¶i ®ñ lín ®Ó t¹o tÝnh thanh kho¶n cho chøng kho¸n niªm yÕt, do ®ã vèn ®¨ng ký tèi thiÓu lµ 50 tû ®ång 142 + Ph©n bæ cæ ®«ng §Ó duy tr× tÝnh thanh kho¶n ë mét møc ®é hîp lý, tû lÖ ph¸t hµnh ra bªn ngoµi ph¶i ®¹t 30% - 50% vèn cæ phÇn vµ cho Ýt nhÊt 100 ng−êi ®Çu t−. - Mét sè tiªu chuÈn ®Þnh tÝnh + ý kiÕn cña kiÓm to¸n vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh cña c«ng ty trong 3 n¨m gÇn nhÊt lµ chÊp thuËn hoÆc chÊp thuËn cã lo¹i trõ. + C¬ cÊu tæ chøc: H§QT, Ban Gi¸m ®èc ®iÒu hµnh, Ban kiÓm so¸t ... ph¶i cã ®ñ n¨ng lùc ®iÒu hµnh, ®¶m b¶o tÝnh ®éc lËp vµ kh«ng cã xung ®ét vÒ lîi Ých. + Ph−¬ng ¸n ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn trong c¸c n¨m tíi cã triÓn väng thùc hiÖn. + ChuÈn mùc kÕ to¸n ¸p dông ph¶i theo ®óng chuÈn mùc hiÖn hµnh cña ViÖt Nam hoÆc theo chuÈn mùc thÕ giíi. + Tæ chøc c«ng bè th«ng tin: cã bé m¸y CBTT néi bé hoµn chØnh vµ cã bé phËn quan hÖ víi ng−êi ®Çu t− nh»m ®¶m b¶o cung cÊp th«ng tin nhanh chãng, chÝnh x¸c ra thÞ tr−êng. + NhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ cña tæ chøc b¶o l·nh ph¸t hµnh, t− vÊn ®èi víi tæ chøc ®¨ng ký niªm yÕt lµ cã triÓn väng tèt. • Niªm yÕt trªn thÞ tr−êng giao dÞch phi tËp trung (thÞ tr−êng OTC) Kh¸c víi chøng kho¸n niªm yÕt trªn thÞ tr−êng SGDCK, chøng kho¸n giao dÞch trªn thÞ tr−êng OTC lµ chøng kho¸n cña c¸c c«ng ty cæ phÇn cã qui m« võa vµ nhá, c¸c c«ng ty míi thµnh lËp, c¸c c«ng ty ho¹t ®éng kinh doanh hiÖu qu¶ nh−ng ch−a ®ñ tiªu chuÈn niªm yÕt trªn SGDCK ... Chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng OTC th−êng cã ®é rñi ro cao h¬n c¸c chøng kho¸n niªm yÕt trªn SGDCK. Chøng kho¸n cã ®é rñi ro cao h¬n ë ®©y thÓ hiÖn ë møc ®é æn ®Þnh kÐm h¬n do c¸c c«ng ty cã qui m« vèn nhá, míi ®i vµo ho¹t ®éng hay ho¹t ®éng ë nh÷ng ngµnh nghÒ míi, ngµnh c«ng nghÖ cao ®ßi hái sö dông chÊt x¸m vµ c«ng nghÖ cao. Tuy nhiªn, quy luËt th«ng th−êng cho thÊy ®é rñi ro cao 143 th−êng cho l·i cao (high risk - high return), nh÷ng chøng kho¸n nµy tuy cã ®é rñi ro cao h¬n nh−ng kh¶ n¨ng mang l¹i lîi nhuËn th−êng lín h¬n. Tiªu chÝ ®Ó chøng kho¸n ®−îc giao dÞch trªn thÞ tr−êng nµy th−êng chØ cÇn ®¶m b¶o mét sè c¸c tiªu chÝ c¬ b¶n vÒ vèn, tÝnh thanh kho¶n tèi thiÓu cña chøng kho¸n vµ ®¶m b¶o c«ng ty ho¹t ®éng hiÖu qu¶. §èi víi mét sè thÞ tr−êng OTC thÕ giíi nh− Mü ng−êi ta cßn giao dÞch chøng kho¸n cña c¸c c«ng ty niªm yÕt ... nh−ng nh÷ng tr−êng hîp nµy Ýt phæ biÕn. §Æc ®iÓm nµy cã nguån gèc liªn quan ®Õn ph−¬ng thøc giao dÞch tho¶ thuËn cña thÞ tr−êng. XuÊt ph¸t ®iÓm cña giao dÞch tho¶ thuËn, trùc tiÕp kh«ng qua trung gian th−êng lµ giao dÞch cña c¸c nhµ ®Çu t− ®· cã tr×nh ®é, hiÓu biÕt vµ tù m×nh ®Çu t−, còng chÝnh v× vËy mµ hä cã kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng cña nh÷ng c«ng ty cã ®é rñi ro cao, th−êng mang l¹i lîi nhuËn cao h¬n so víi c¸c c«ng ty cã ®é rñi ro thÊp, æn ®Þnh. V× vËy, viÖc giao dÞch c¸c lo¹i chøng kho¸n nµy g¾n víi h×nh thøc giao dÞch tho¶ thuËn. ViÖc ®Æt ra c¸c tiªu chÝ tèi thiÓu cho c«ng ty ®−îc phÐp niªm yÕt trªn thÞ tr−êng nh»m ®¶m b¶o r»ng ®©y lµ c¸c c«ng ty tuy cã thÓ cã rñi ro cao, nh−ng lµ c¸c c«ng ty ho¹t ®éng kinh doanh nghiªm tóc vµ cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn. C¸c tiªu chÝ c¬ b¶n th−êng còng t−¬ng tù nh− thÞ tr−êng Së giao dÞch, bao gåm: vèn, thêi gian ho¹t ®éng, tû lÖ ph¸t hµnh ra c«ng chóng ... Khi lùa chän chøng kho¸n ®−îc giao dÞch trªn thÞ tr−êng OTC cÇn xem xÐt ®−a ra nh÷ng tiªu chuÈn cÇn thiÕt, coi ®©y lµ tiªu chuÈn “niªm yÕt” trªn thÞ tr−êng OTC ®Ó ®¶m b¶o c¸c chøng kho¸n sÏ hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t−, tr¸nh ®−îc rñi ro tõ phÝa nhµ ph¸t hµnh, ®ång thêi do ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt cña thÞ tr−êng OTC nªn c¸c tiªu chuÈn nµy th−êng thÊp h¬n so víi tiªu chuÈn niªm yÕt trªn Së giao dÞch ®Ó t¹o thuËn lîi cho nhiÒu lo¹i chøng kho¸n cã thÓ ®−îc giao dÞch trªn thÞ tr−êng. Víi môc tiªu ®Ò ra lµ x©y dùng thÞ tr−êng OTC nh»m t¹o c¬ héi cho c¸c c«ng ty triÓn väng, doanh nghiÖp võa vµ nhá dÔ dµng tiÕp cËn víi thÞ tr−êng vèn vµ thùc hiÖn chøc n¨ng cña thÞ tr−êng lµ cung cÊp c¸c s¶n phÈm tµi chÝnh cã chÊt l−îng vµ víi sè l−îng ®ñ lín cho c¸c nhµ ®Çu t− th× c¸c tiªu chuÈn ®Ó cho phÐp c¸c chøng kho¸n ®−îc giao dÞch trªn thÞ tr−êng bao gåm: 144 - Qui m« vèn ®¨ng ký: tõ 5 – d−íi 50 tû ®ång ®èi víi cæ phiÕu; tõ 5 tû ®ång trë lªn ®èi víi tr¸i phiÕu doanh nghiÖp. - Tû lÖ së h÷u cña cæ ®«ng bªn ngoµi: Ýt nhÊt ph¶i cã 50 cæ ®«ng ngoµi doanh nghiÖp n¾m gi÷ tèi thiÓu 10% sè vèn ®¨ng ký. - LÞch sö ho¹t ®éng vµ kh¶ n¨ng sinh lêi + §èi víi doanh nghiÖp xin niªm yÕt trªn thÞ tr−êng lµ mét doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng kinh doanh hiÖu qu¶ vµ môc tiªu cña viÖc niªm yÕt lµ t¨ng kh¶ n¨ng huy ®éng vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh chøng kho¸n ra c«ng chóng th× cÇn thiÕt ph¶i qui ®Þnh tiªu chÝ kh¶ n¨ng sinh lêi cña doanh nghiÖp. Theo ®ã, doanh nghiÖp ph¶i ho¹t ®éng ®−îc Ýt nhÊt 2 n¨m trë lªn, vµ lîi nhuËn tÝch luü t¨ng tr−ëng trong vßng 2 n¨m liÒn tr−íc khi xin niªm yÕt ®¹t 10% so víi vèn ®¨ng ký cña n¨m thø 2 tr−íc ®ã. + NÕu doanh nghiÖp xin niªm yÕt lµ c«ng ty m¹o hiÓm ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn niªm yÕt vÒ qui m« vèn, tû lÖ ph©n t¸n së h÷u ... cã môc ®Ých niªm yÕt nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc chuyÓn nh−îng chøng kho¸n vµ cã sù qu¶n lý, gi¸m s¸t cña c¬ quan qu¶n lý th× kh«ng ¸p dông tiªu chÝ vÒ kh¶ n¨ng sinh lêi. + NÕu doanh nghiÖp xin niªm yÕt lµ mét doanh nghiÖp míi thµnh lËp d−íi h×nh thøc b¸n lÇn ®Çu ra c«ng chóng th× kh«ng ¸p dông tiªu chÝ vÒ thêi gian ho¹t ®éng vµ kh¶ n¨ng sinh lêi. Trong ®iÒu kiÖn nµy, hå s¬ xin niªm yÕt ®−îc ®¸nh gi¸ dùa trªn hiÖu qu¶ cña ph−¬ng ¸n ®Çu t− tµi s¶n vµ ®¸nh gi¸ kÕ ho¹ch ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. 5. §iÒu kiÖn ®Ó thùc thi c¸c gi¶i ph¸p 5.1 Hoµn chØnh m« h×nh thÞ tr−êng HiÖn nay, thÞ tr−êng tËp trung ®−îc tæ chøc víi m« h×nh c¸c TTGDCK lµ mét ®¬n vÞ sù nghiÖp trùc thuéc UBCKNN, cã chøc n¨ng tæ chøc vËn hµnh hÖ thèng giao dÞch chøng kho¸n vµ thùc hiÖn viÖc l−u ký, ®¨ng ký, thanh to¸n bï trõ chøng kho¸n. VÒ l©u dµi m« h×nh tæ chøc nµy kh«ng ph¸t huy lîi thÕ cña m« h×nh tæ chøc tù qu¶n, ®ã lµ tÝnh ®éc lËp, tù chñ vµ linh ho¹t, s¸ng t¹o. 145 C¬ së h¹ tÇng kü thuËt cña thÞ tr−êng thñ c«ng, th« s¬. C¸c hÖ thèng nh− giao dÞch, gi¸m s¸t, c«ng bè th«ng tin, thanh to¸n bï trõ, ®¨ng ký, l−u ký chøng kho¸n hÇu hÕt ®Òu thùc hiÖn thñ c«ng hoÆc b¸n thñ c«ng, dÔ g©y sai sãt, nhÇm lÉn, thËm chÝ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc mét sè chøc n¨ng quan träng cña thÞ tr−êng hoÆc kh«ng ®¸p øng ®Çy ®ñ nhu cÇu ®Çu t− mét c¸ch réng r·i. Nh÷ng yÕu tè nµy dÉn ®Õn thÞ tr−êng ch−a thÓ ho¹t ®éng hiÖu qu¶ vµ an toµn, ch−a thùc sù ®¸p øng nhu cÇu cña c¸c ®èi t−îng sö dông thÞ tr−êng nh− c¸c c«ng ty niªm yÕt, c¸c nhµ ®Çu t−, c¸c tæ chøc trung gian vµ phô trî trªn thÞ tr−êng. HiÖn t¹i thÞ tr−êng tËp trung chØ cung cÊp c¬ chÕ ®Þnh gi¸ theo ph−¬ng thøc ®Êu gi¸ tËp trung (®Þnh kú), c¬ chÕ nµy tuy rÊt hiÖu qu¶ ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ phï hîp víi quan hÖ cung - cÇu, tuy nhiªn chØ víi c¬ chÕ x¸c lËp gi¸ duy nhÊt nµy trªn thÞ tr−êng sÏ kh«ng t¹o sù th«ng tho¸ng, tÝnh thanh kho¶n cho thÞ tr−êng, kh«ng t¹o sù tiÖn lîi cho ng−êi ®Çu t− mua b¸n chøng kho¸n. MÆt kh¸c, h×nh thøc ®Êu gi¸ rÊt bÊt tiÖn ®èi víi nh÷ng ng−êi mua b¸n l« lÎ v× mÊt nhiÒu thêi gian, chi phÝ cao, kh«ng tiÖn lîi vµ th−êng bÞ thiÖt khi th−¬ng l−îng gi¸ b¸n víi c«ng ty chøng kho¸n. Thùc tÕ cho thÊy lµ cÇn ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ng−êi ®Çu t−, kÓ c¶ nh÷ng ng−êi ®Çu t− nhá lÎ tham gia thÞ tr−êng chøng kho¸n. Do ch−a tæ chøc ®−îc thÞ tr−êng giao dÞch cho phÇn lín c¸c doanh nghiÖp cã quy m« vèn võa vµ nhá, doanh nghiÖp míi thµnh lËp ... nªn c¸c doanh nghiÖp nµy chØ cã thÓ huy ®éng vèn trªn thÞ tr−êng tù do hoÆc vay vèn ng©n hµng. C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá hiÖn ®ang chiÕm tû träng lín vÒ sè l−îng, ®ãng vai trß ngµy cµng quan träng trong nÒn kinh tÕ - x· héi ViÖt Nam. Cho ®Õn nay viÖc ph¸t hµnh vµ giao dÞch chøng kho¸n cña c¸c doanh nghiÖp nµy thùc hiÖn tù ph¸t qua thÞ tr−êng tù do, kh«ng ®−îc qu¶n lý, gi¸m s¸t chÆt chÏ g©y ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn thÞ tr−êng chøng kho¸n tËp trung vµ quyÒn lîi cña ng−êi ®Çu t− kh«ng ®−îc ®¶m b¶o, ®ßi hái tæ chøc thÞ tr−êng giao dÞch chøng kho¸n cña doanh nghiÖp võa vµ nhá mét c¸ch thuËn tiÖn, c«ng b»ng, tin cËy, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp nµy cã thÓ huy ®éng vèn dÔ dµng h¬n, thuËn lîi h¬n cho ng−êi ®Çu t− trong viÖc chuyÓn nh−îng cæ phiÕu. 146 Nh»m ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n c¶ vÒ qui m« vµ chÊt l−îng ho¹t ®éng, t¹o kªnh huy ®éng vèn trung vµ dµi h¹n cho ®Çu t− ph¸t triªn, gãp phÇn ph¸t triÓn thÞ tr−êng tµi chÝnh ViÖt nam, Thñ t−íng ChÝnh phñ ®· phª duyÖt “ChiÕn l−îc ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt nam ®Õn n¨m 2010”. Theo ®ã thÞ tr−êng sÏ t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn vÒ c¶ sè l−îng vµ chÊt l−îng c¸c chøng kho¸n niªm yÕt vµ giao dÞch trªn thÞ tr−êng; hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn c¸c ®Þnh chÕ trung gian; ph¸t triÓn cë së nhµ ®Çu t−; hoµn thiÖn cÊu tróc thÞ tr−êng, x©y dùng Së giao dÞch chøng kho¸n, Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n OTC, Trung t©m l−u ký ®éc lËp... C¨n cø kÕt luËn cña L·nh ®¹o Bé Tµi chÝnh vÒ m« h×nh thÞ tr−êng : - Tõ n¨m 2007: ph¸t triÓn TTGDCK Tp. HCM thµnh SGDCK hiÖn ®¹i; thµnh lËp Trung t©m L−u ký ®éc lËp. - Tõ n¨m 2010: ph¸t triÓn TTGDCK Hµ Néi thµnh Trung t©m giao dÞch phi tËp trung OTC. Nh− vËy, trªn c¬ së ®Þnh h−íng vµ kÕ ho¹ch ®· ®Ò ra, m« h×nh thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam dÇn ®−îc x©y dùng hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn trong t−¬ng lai. Tuy nhiªn, ®Ó cã thÓ ®−îc x©y dùng hoµn chØnh vµ vËn hµnh tèt thÞ tr−êng theo m« h×nh ®· ®Æt ra cÇn rÊt nhiÒu nç lùc kh«ng chØ tõ phÝa c¸c c¬ quan nhµ n−íc mµ cßn c¶ tõ phÝa c¸c thµnh viªn tham gia thÞ tr−êng. 5.2 Hoµn chØnh vµ n©ng cao hiÖu lùc cña khung ph¸p lý vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n §èi víi ViÖt Nam, thÞ tr−êng chøng kho¸n lµ mét lÜnh vùc hÕt søc míi mÎ, chóng ta l¹i ch−a cã nhiÒu kinh nghiÖm vµ thùc tÕ, trong khi khung ph¸p luËt ®iÒu chØnh thÞ tr−êng chøng kho¸n l¹i ch−a hoµn chØnh, cã nhiÒu ®iÓm ch−a thèng nhÊt trong hÖ thèng ph¸p luËt. Häat ®éng cña thÞ tr−êng chøng khãan l¹i liªn quan ®Õn rÊt nhiÒu lÜnh vùc..., v× vËy viÖc nhanh chãng x©y dùng vµ hoµn thiÖn khung ph¸p luËt ®iÒu chØnh thÞ tr−êng chøng kho¸n lµ mét viÖc lµm hÕt søc quan träng vµ cÊp thiÕt. ViÖc nhanh chãng x©y dùng vµ hoµn thiÖn khung ph¸p luËt ®iÒu chØnh thÞ tr−êng chøng kho¸n lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng ®Ó ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam. 147 ViÖc nghiªn cøu LuËt chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt, ®¸p øng yªu cÇu cña thùc tÕ lµ ph¶i cã c¸c chÕ ®Þnh ph¸p lý cã hiÖu lùc ph¸p lý cao ®iÒu chØnh ho¹t ®éng chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n, cã nh− vËy míi t¹o niÒm tin cho ng−êi ®Çu t−, thu hót ®Çu t− t¹o nguån vèn cho s¶n xuÊt, kinh doanh, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho nh÷ng ng−êi lao ®éng. ViÖc ban hµnh LuËt chøng kho¸n sÏ cã hiÖu lùc cao, ®iÒu chØnh ®−îc tÊt c¶ vÊn ®Ò vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n, ®ång thêi gi¶i quyÕt ®−îc ngay nh÷ng m©u thuÉn hoÆc kh«ng phï hîp gi÷a LuËt chøng kho¸n vµ c¸c LuËt kh¸c trong hÖ thèng ph¸p luËt. XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn ®Ó më réng ph¹m vi vµ qui m« cña thÞ tr−êng chøng khãan, ®¶m b¶o m«i tr−êng ph¸p lý thuËn lîi, t¹o sù an tßan, c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ trong häat ®éng cña thÞ tr−êng; khuyÕn khÝch viÖc huy ®éng c¸c nguån vèn trung vµ dµi h¹n cho ®Çu t− ph¸t triÓn; b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña nhµ ®Çu t−; ®−a thÞ tr−êng chøng khãan ViÖt Nam héi nhËp víi thÞ tr−êng tµi chÝnh khu vùc vµ thÕ giíi th× viÖc x©y dung LuËt chøng khãan trong giai ®äan hiÖn nay lµ mét ®ßi hái cÊp thiÕt võa ®¸p øng ®−îc yªu cÇu ph¸t triÒn cña thÞ tr−êng võa phï hîp víi xu thÕ thêi ®¹i. 5.3 C«ng nghÖ tin häc trong qu¶n lý niªm yÕt C«ng nghÖ tin häc ®· vµ ®ang lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng nhÊt trong trong qu¸ tr×nh x©y dùng c¬ së h¹ tÇng cho viÖc qu¶n lý vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng chøng kho¸n. §èi víi chøng kho¸n niªm yÕt, c«ng nghÖ tin häc hç trî viÖc phi vËt chÊt ho¸ chøng kho¸n, lo¹i bá chøng chØ vËt chÊt t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi, gi¶m chi phÝ ph¸t hµnh, b¶o qu¶n l−u gi÷ chøng kho¸n, thanh to¸n vµ chuyÓn giao chøng kho¸n. Sö dông m¹ng ®iÖn tö ®Ó hç trî viÖc qu¶n lý thùc hiÖn c«ng bè th«ng tin cña c¸c c«ng ty niªm yÕt. Tù ®éng ho¸ viÖc nhËn b¸o c¸o vµ th«ng kª d÷ liÖu, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng vµ kinh doanh cña c«ng ty. Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng c«ng nghÖ th«ng tin. Tù ®éng ho¸ lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh chøng kho¸n. C¸c c¬ quan ChÝnh phñ cÇn x©y dùng kÕ ho¹ch tæng thÓ vµ toµn 148 diÖn cho viÖc tù ®éng ho¸ thÞ tr−êng chøng kho¸n vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch nµy, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn thÞ tr−êng. C¸c biÖn ph¸p ®−îc khuyÕn nghÞ trong giai ®o¹n tõ nay ®Õn n¨m 2010 lµ: (i) X©y dùng mét kÕ ho¹ch tæng thÓ trong dµi h¹n; (ii) TiÕn hµnh tin häc ho¸ thÞ tr−êng chøng kho¸n theo ®Æc thï cña tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn; (iii) §¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt trong ho¹t ®éng chuÈn ho¸ ®Þnh d¹ng th«ng ®iÖp; (iv) Thµnh lËp trung t©m c«ng nghÖ th«ng tin chøng kho¸n thuéc UBCKNN; (v) §¶m b¶o sù tham gia cña ng−êi sö dông trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn hÖ thèng, vµ (vi) TËp trung vµo viÖc thiÕt kÕ hÖ thèng vµ trang bÞ c¸c trang thÕt bÞ cÇn thiÕt cho hÖ thèng. 5.4 Thµnh lËp Trung t©m L−u ký ®éc lËp ViÖc thµnh lËp mét Trung t©m L−u ký Chøng kho¸n t¹i mçi quèc gia còng lµ mét trong c¸c khuyÕn nghÞ cña nhãm G30 (nhãm t− vÊn c¸c vÊn ®Ò vÒ tiÒn tÖ vµ kinh tÕ quèc tÕ) ®−a ra vµo cuèi nh÷ng n¨m 80 nh»m thóc ®Èy sù hoµn thiÖn c¸c ®Þnh chÕ cung øng dÞch vô trªn thÞ tr−êng, gãp phÇn gia t¨ng sù tham gia cña c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n vµo ho¹t ®éng ®Çu t− trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n. Ngoµi ra, viÖc h×nh thµnh Trung t©m L−u ký ®éc lËp còng lµ mét cam kÕt trong ch−¬ng tr×nh vay vèn víi Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸. Ngoµi nh÷ng ®ßi hái mang tÝnh kh¸ch quan nªu trªn, ®øng d−íi gi¸c ®é chung cña toµn thÞ tr−êng chøng kho¸n, viÖc h×nh thµnh mét tæ chøc ®éc lËp cung øng dÞch vô bï trõ, thanh to¸n vµ l−u ký chøng kho¸n cho tÊt c¶ c¸c thÞ tr−êng (Së Giao dÞch Chøng kho¸n vµ Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n) lµ ®ßi hái tÊt yÕu trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay: - Thø nhÊt, viÖc h×nh thµnh Trung t©m l−u ký (TTLK) sÏ gãp phÇn n©ng cao tÝnh chuyªn m«n ho¸ c¸c nghiÖp vô hç trî hoµn tÊt giao dÞch trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n. Theo th«ng lÖ t¹i c¸c thÞ tr−êng chøng kho¸n thÕ giíi, ho¹t ®éng ®¨ng ký, l−u ký, bï trõ vµ thanh to¸n chøng kho¸n ®Òu do mét tæ chøc 149 (TTLK) hoÆc mét sè tæ chøc (TTLK, c«ng ty bï trõ ) riªng biÖt víi Së giao dÞch chøng kho¸n thùc hiÖn nh»m t¨ng c−êng tÝnh chuyªn m«n vµ tiªu chuÈn ho¸ nghiÖp vô, ®ång thêi n©ng cao kh¶ n¨ng kiÓm so¸t rñi ro liªn quan tíi tõng nghiÖp vô cã tÝnh chÊt kh¸c nhau. - Thø hai, d−íi gi¸c ®é hiÖu qu¶ ®Çu t− cña toµn thÞ tr−êng, mét Trung t©m L−u ký ®éc lËp sÏ ®¶m b¶o ®−îc tÝnh ®ång bé trong hÖ thèng vËn hµnh cña toµn bé thÞ tr−êng chøng kho¸n, tr¸nh ®−îc l·ng phÝ vÒ tµi chÝnh còng nh− nh©n lùc ph¸t sinh tõ viÖc ®Çu t− riªng biÖt hÖ thèng bï trõ thanh to¸n vµ l−u ký chøng kho¸n cho tõng thÞ tr−êng (giao dÞch tËp trung, phi tËp trung, thÞ tr−êng giao dÞch tr¸i phiÕu). - Thø ba, ®èi víi c«ng t¸c qu¶n lý thÞ tr−êng, th«ng qua Trung t©m L−u ký lµ ®Çu mèi qu¶n lý chøng kho¸n tËp trung, ®Æc biÖt chøng kho¸n niªm yÕt vµ giao dÞch t¹i Së Giao dÞch hoÆc Trung t©m Giao dÞch, c¬ quan qu¶n lý cã thÓ gi¸m s¸t hiÖu qu¶ h¬n toµn bé chøng kho¸n giao dÞch trªn thÞ tr−êng còng nh− kiÓm so¸t viÖc l−u chuyÓn vèn th«ng qua sù thay ®æi së h÷u chøng kho¸n cña ng−êi ®Çu t− trong vµ ngoµi n−íc - Thø t−, ®èi víi ho¹t ®éng ph¸t hµnh chøng kho¸n, Trung t©m L−u ký lµ ®Þnh chÕ cung øng dÞch vô l−u gi÷ toµn bé chøng chØ chøng kho¸n ph¸t hµnh. Th«ng qua viÖc khuyÕn khÝch tËp trung vµ phi vËt chÊt ho¸ toµn bé chøng chØ chøng kho¸n cña mét tæ chøc ph¸t hµnh t¹i Trung t©m L−u ký, c¸c tæ chøc ph¸t hµnh sÏ tõng b−íc thùc hiÖn phi vËt chÊt ho¸ toµn bé chøng chØ chøng kho¸n vµ tiÕn dÇn tíi tù ®éng ho¸ hoµn toµn quy tr×nh ®¨ng ký chøng kho¸n th«ng qua h×nh thøc ghi sæ. - Thø n¨m, ®èi víi c¸c thµnh phÇn tham gia thÞ tr−êng, Trung t©m L−u ký víi vai trß lµ mét tæ chøc ®éc lËp vµ riªng biÖt ®¶m nhËn toµn bé chøc n¨ng cung øng dÞch vô hoµn tÊt giao dÞch chøng kho¸n sÏ gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng ®Çu t− chøng kho¸n, gi¶m thiÓu chi phÝ cho c¸c tæ chøc trung gian vµ ng−êi ®Çu t−. - Thø s¸u, ®èi víi tiÕn tr×nh héi nhËp, viÖc thµnh lËp Trung t©m L−u ký gãp phÇn thóc ®Èy sù tham gia cña c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi vµo thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam, gãp phÇn thóc ®Èy sù héi nhËp cña thÞ tr−êng chøng 150 kho¸n ViÖt Nam vµo thÞ tr−êng tµi chÝnh khu vùc vµ thÕ giíi. Trung t©m L−u ký cung cÊp c¸c dÞch vô liªn quan tíi giao dÞch chøng kho¸n cho ng−êi ®Çu t− n−íc ngoµi th«ng qua c¸c tæ chøc l−u ký toµn cÇu hoÆc th«ng qua quan hÖ ®¹i lý gi÷a Trung t©m L−u ký trong n−íc vµ c¸c Trung t©m L−u ký n−íc ngoµi, ®Æc biÖt khi thùc hiÖn kÕt nèi gi÷a c¸c thÞ tr−êng chøng kho¸n trong khu vùc còng nh− viÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng tr¸i phiÕu chung cña khu vùc trong thêi gian tíi. HiÖn t¹i, TTGDCK Tp.HCM ngoµi chøc n¨ng cña mét ®Þnh chÕ tæ chøc giao dÞch chøng kho¸n tËp trung cßn ®¶m nhËn chøc n¨ng tæ chøc hÖ thèng ®¨ng ký, l−u ký, thanh to¸n vµ bï trõ chøng kho¸n ®èi víi c¸c chøng kho¸n niªm yÕt t¹i Trung t©m. §©y lµ m« h×nh phï hîp víi b−íc ®i ban ®Çu cña thÞ tr−êng khi qui m« thÞ tr−êng cßn nhá, sè l−îng chøng kho¸n niªm yÕt Ýt còng nh− giao dÞch chøng kho¸n ch−a ®¸ng kÓ. Khi ho¹t ®éng cña SGDCK ph¸t triÓn m¹nh mÏ, cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng giao dÞch OTC, sè l−îng c¸c chøng kho¸n niªm yÕt vµ giao dÞch sÏ t¨ng lªn nhiÒu ®ßi hái ph¶i cã mét hÖ thèng ®¨ng ký, l−u ký, thanh to¸n vµ bï trõ chøng kho¸n thèng nhÊt phôc vô cho ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng vèn vµ thÞ tr−êng tiÒn tÖ lµ rÊt cÇn thiÕt. Trung t©m L−u ký sÏ lµ n¬i l−u gi÷ toµn bé c¸c chøng chØ chøng kho¸n ph¸t hµnh, c¸c giÊy tê cã gi¸ vµ c¸c s¶n phÈm tµi chÝnh nãi chung. Th«ng qua viÖc tæ chøc vµ c¸c dÞch vô l−u ký Trung t©m sÏ, khuyÕn khÝch c¸c tæ chøc ph¸t hµnh thùc hiÖn viÖc phi vËt chÊt ho¸ chøng kho¸n vµ tiÕn dÇn tíi tù ®éng ho¸ hoµn toµn qui tr×nh ®¨ng ký chøng kho¸n th«ng qua h×nh thøc ghi sæ. §iÒu nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc l−u ký, qu¶n lý chøng kho¸n còng nh− gi¶m thiÓu chi phÝ cho c¸c tæ chøc khi ph¸t hµnh vµ niªm yÕt chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng. Qu¶n lý tËp trung c¸c chøng kho¸n cña c¸c thÞ tr−êng vµo mét ®Çu mèi sÏ gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶n lý vµ gi¸m s¸t chøng kho¸n giao dÞch trªn thÞ tr−êng, kiÓm so¸t rñi ro cã thÓ ph¸t sinh liªn quan ®Õn tæ chøc ph¸t hµnh. 151 KÕT LUËN Tr¶i qua h¬n bèn n¨m vËn hµnh vµ ph¸t triÓn, thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· cã nh÷ng thay ®æi mang tÝnh b−íc ngoÆt. ViÖc ra ®êi cña NghÞ ®Þnh 144 thay thÕ NghÞ ®Þnh 48 cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng trong viÖc t¸ch b¹ch hai kh©u ph¸t hµnh vµ niªm yÕt chøng kho¸n, t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc chuÈn hãa hÖ thèng qu¶n lý vµ gi¸m s¸t sau niªm yÕt trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n. MÆc dï cßn mét sè tån t¹i nh−ng nh×n chung ho¹t ®éng qu¶n lý vµ gi¸m s¸t sau niªm yÕt trªn TTGDCK Tp. HCM ®· ®−îc thùc hiÖn su«n sÎ vµ hiÖu qu¶, gãp phÇn minh b¹ch hãa ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc niªm yÕt trªn thÞ tr−êng. Trong thêi gian tíi, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng, ®Æc biÖt lµ tr−íc c¸c môc tiªu n©ng cÊp ho¹t ®éng cña TTGDCK Tp.HCM theo m« h×nh SGDCK vµ x©y dùng thÞ tr−êng OTC t¹i Hµ Néi, hÖ thèng qu¶n lý niªm yÕt cÇn ph¶i ®−îc x©y dùng hoµn chØnh h¬n n÷a tõ quy tr×nh nghiÖp vô liªn quan ®Õn niªm yÕt chøng kho¸n ®Õn quy tr×nh theo dâi, gi¸m s¸t sau niªm yÕt vµ c«ng bè th«ng tin. Víi nh÷ng ®Ò xuÊt nh»m hoµn thiÖn hÖ thèng gi¸m s¸t sau niªm yÕt, hÖ thèng c«ng bè th«ng tin, hÖ thèng qu¶n trÞ c«ng ty; c¸c ®Ò nghÞ liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch ®èi víi c«ng ty niªm yÕt; c¸c ý kiÕn xung quanh viÖc x©y dùng hÖ thèng tiªu chÝ gi¸m s¸t tæ chøc niªm yÕt, thùc hiÖn niªm yÕt chÐo vµ liªn kÕt giao dÞch víi thÞ tr−êng chøng kho¸n c¸c n−íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, chóng t«i hy väng r»ng ®Ò tµi “Hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn hÖ thèng niªm yÕt chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung” sÏ gãp mét phÇn trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam theo ®Þnh h−íng vµ môc tiªu ®· ®−îc ChÝnh phñ phª duyÖt. 152 TµI LIÖU THAM KH¶O 1. ChÝnh phñ, c¸c NghÞ ®Þnh vÒ chøng kho¸n vµ TTCK, vÒ xö ph¹t hµnh chÝnh trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ TTCK, c¸c Th«ng t− h−íng dÉn thi hµnh NghÞ ®Þnh. 2. ChÝnh phñ, QuyÕt ®Þnh 163/2003/Q§-TTg cña ChÝnh phñ vÒ phª duyÖt chiÕn l−îc ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010. 3. Bé Tµi chÝnh, Th«ng b¸o sè 187/TB-BTC vÒ ph−¬ng ¸n ho¹t ®éng ban ®Çu cña TTGDCK Hµ Néi. 4. §Çu t− chøng kho¸n c¸c sè 209, 220, 231, 232, 242, 246, 251, 252, 254, 256 5. Phßng Qu¶n lý Niªm yÕt, “Quy tr×nh néi bé vÒ qu¶n lý niªm yÕt vµ c«ng bè th«ng tin”, TTGDCK Tp. HCM. 6. Mekong Capital, “§Ò nghÞ vÒ c¸c th«ng lÖ tèt trong qu¶n trÞ doanh nghiÖp t¹i ViÖt Nam”, 1/2003. 7. Nick J. Freeman, “Vèn cæ phÇn: kªnh tµi chÝnh ®ang ph¸t triÓn t¹i ViÖt Nam”, C¸c chuyªn ®Ò nghiªn cøu t− nh©n cña MPDF, Chuyªn ®Ò 16, 7/2004. 8. Ph¹m C«ng B×nh, “VËn ®éng doanh nghiÖp tham gia niªm yÕt vµ cæ phÇn hãa g¾n víi niªm yÕt trªn TTGDCK”, Chøng kho¸n ViÖt Nam, sè 11/2004, trang 3. 9. Tµi liÖu Héi nghÞ tËp huÊn c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn hãa tham gia thÞ tr−êng chøng kho¸n, TTGDCK Tp. HCM, th¸ng 9/2004. 10. Thanh tra UBCKNN, “C«ng t¸c thanh tra thÞ tr−êng chøng kho¸n sau 4 n¨m ho¹t ®éng”, Chøng kho¸n ViÖt Nam, sè 9/2004, trang 6. 11. TS. TrÇn Xu©n Hµ, “Ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n vµ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ thu hót vèn ®Çu t− trong vµ ngoµi n−íc”, Chøng kho¸n ViÖt Nam, sè 7/2004, trang 3. 12. TS. TrÇn §¾c Sinh, “Së Giao dÞch Chøng kho¸n ViÖt Nam – M« h×nh vµ b−íc ®i”, NXB Tp. Hå ChÝ Minh, 12/2001. 153 13. Tr−¬ng Lª Quèc C«ng, “Qu¶n trÞ c«ng ty ®èi víi c¸c c«ng ty cæ phÇn ViÖt Nam – Thùc tr¹ng vµ mét sè kiÕn nghÞ”, Chøng kho¸n ViÖt Nam, sè 10/2004, trang 27. 14. Vô Qu¶n lý Ph¸t hµnh chøng kho¸n – UBCKNN, “C«ng t¸c t¹o hµng cho TTCK ViÖt Nam – Mét sè tån t¹i vµ kiÕn nghÞ”, Chøng kho¸n ViÖt Nam, sè 7/2004, trang 19. 15. UBCKNN, Dù th¶o ®Ò ¸n x©y dùng Trung t©m L−u ký ®éc lËp. 16. UBCKNN, §Ò c−¬ng s¬ bé dù ¸n LuËt Chøng kho¸n. 17. Asian Development Bank, “Vietnam Capital Market Roadmap – Challenges and Policy Options”, 9/2003, internet 18. East Asian and Oceanian Stock Exchange Federation, “EAOSEF Manual 1, Equity Primary Market”, 1999. 19. Klao Sanasen, “Current organizational and Regulatory Structure of The Stock Exchange of Thailand”, The Stock Exchange of Thailand, 2003. 20. Korea Stock Exchange, “Korea Stock Exchange”, 2004, internet 21. Korea Stock Exchange, “Listing Requirements”, 2004, internet 22. OECD, “Principles for Corporate Governance”, 2004. 23. OECD, “White paper on Corporate Governance in Asia”, 4/2003. 24. Thailand Information Database, “Stock Exchange of Thailand: an Introduction”, 2004, internet 154