Đề tài Hoạt động của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam - Thực trạng và giải pháp

riÓn cña s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸. - Ng©n hµng th­¬ng m¹i (vµ c¸c ng©n hµng trung gian kh¸c) lµ c«ng cô thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña ng©n hµng trung ­¬ng. ch­¬ng II Thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam hiÖn nay I. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam. 1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. ViÖt Nam, vµo thêi kú B¾c thuéc vµ tõ thÕ kû XIX trë vÒ tr­íc, lµ mét n­íc n«ng nghiÖp l¹c hËu nªn ch­a hÒ cã kh¸i niÖm vÒ ng©n hµng. Sù ®« hé hµng ngµn n¨m cña phong kiÕn ph­¬ng B¾c ®· lµm cho n­íc ta hÇu nh­ kh«ng cã sù tiÕp xóc víi bªn ngoµi, th­¬ng m¹i Ýt ph¸t triÓn c¶ trong vµ ngoµi n­íc. Do ®ã, nghÒ kinh doanh tiÒn tÖ còng kÐm ph¸t triÓn, mang nÆng tÝnh ph©n t¸n, chñ yÕu lµ ho¹t ®éng ®æi tiÒn vµ cho vay nÆng l·i. Kho¶ng gi÷a thÕ kû XIX, khi thùc d©n Ph¸p x©m l­îc n­íc ta, ViÖt Nam trë thµnh thuéc ®Þa vµ tõ ®ã, c¸c th­¬ng gi¸ ng­êi Ph¸p b¾t ®Çu chiÕm lÜnh thÞ tr­êng ViÖt Nam (c¸c nhµ m¸y ®­êng, nhµ m¸y sîi, nhµ m¸y dÖt,...). Trong bèi c¶nh ngµy cµng ph¸t triÓn thÞ tr­êng, trªn l·nh thæ ViÖt Nam lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn hÖ thèng ng©n hµng hiÖn ®¹i, gåm cã ng©n hµng §«ng D­¬ng víi t­ c¸ch lµ ng©n hµng ph¸t hµnh vµ mét sè ng©n hµng th­¬ng m¹i cña ng­êi n­íc ngoµi vµ cña ng­êi ViÖt Nam nh­ ng©n hµng Ph¸p - Hoa, ng©n hµng Hång K«ng - Th­îng H¶i, §Þa èc ng©n hµng,... ®Ó hç trî cho c¸c ho¹t ®éng kinh doanh th­¬ng m¹i. Sau khi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 thµnh c«ng, n­íc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ra ®êi, hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam còng b¾t ®Çu ®­îc x©y dùng tõng b­íc. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam tõ ®©y cã thÓ chia lµm hai thêi kú. Tõ n¨m 1951 ®Õn n¨m 1987, chóng ta cã hÖ thèng ng©n hµng mét cÊp. Lóc nµy, hÖ thèng ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam mµ tiÒn th©n lµ ng©n hµng quèc gia ViÖt Nam ®­îc thµnh lËp vµo n¨m 1951 - giai ®o¹n cuãi cña cuéc chiÕn tranh chèng Ph¸p vµ trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng l¹c hËu. Chøc n¨ng chñ yÕu cña ng©n hµng quèc gia ViÖt Nam lµ: ph¸t hµnh giÊy b¹c vµ qu¶n lý kho b¹c, thùc hiÖn chÝnh s¸ch tÝn dông vµ qu¶n lý tiÒn tÖ. Chøc n¨ng nµy ®­îc thùc hiÖn th«ng qua mét m« h×nh tæ chøc gän, nhÑ, phï hîp víi ®iÒu kiÖn thêi chiÕn gåm 3 cÊp qu¶n lý: trung ­¬ng, liªn khu, tØnh vµ thµnh phè. Sau thêi gian nµy, do sù thay ®æi cña nhiÖm vô x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, hÖ thèng ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam ®· ®­îc më réng vµ hoµn thiÖn vÒ c¬ chÕ tæ chøc vµ ho¹t ®éng nghiÖp vô. Tuy nhiªn cho ®Õn n¨m 1987, ho¹t ®éng cña ng©n hµng ViÖt Nam vÉn mang tÝnh chÊt l­ìng tÝnh. Nã võa thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt l­u th«ng tiÒn tÖ, võa thùc hiÖn chøc n¨ng cña c¸c ng©n hµng trung gian vµ ®­îc tæ chøc thèng nhÊt tõ trung ­¬ng xuèng c¬ cë. MÆc dï ®· gãp phÇn kh«ng nhá vµo sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc song ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam còng ®· béc lé nh÷ng h¹n chÕ cña nã, ®Æc biÖt trong thËp kû 80, võa kh«ng thÓ kinh doanh theo ®óng nghÜa ®ång thêi l¹i kh«ng lµm trßn chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n­íc c¸c ho¹t ®éng tiÒn tÖ ng©n hµng, nã ®· lµm cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 80 r¬i vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng trÇm träng, võa thiÕu tiÒn mÆt, võa l¹m ph¸t. V× thÕ, cïng víi sù chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, tõ c¬ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh vµ trùc tiÕp sang viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, tõ n¨m 1988 ®Õn nay, hÖ thèng ng©n hµng ®· ®­îc c¶i c¸ch tõng b­íc. HÖ thèng ng©n hµng hai cÊp ra ®êi. B­íc s¬ khai cña hÖ thèng ng©n hµng 2 cÊp ®­îc thÓ hiÖn trong NghÞ ®Þnh 53 ngµy 26-3-1988. Theo ®ã hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam bao gåm: ng©n hµng Nhµ n­íc vµ c¸c ng©n hµng chuyªn doanh. Ng©n hµng Nhµ n­íc ho¹t ®éng víi t­ c¸ch lµ ng©n hµng ®éc quyÒn ph¸t hµnh, lµ c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ tiÒn tÖ, tÝn dông vµ lµ c¬ quan qu¶n lý dù tr÷ ngo¹i hèi Nhµ n­íc. Ph¸p lÖnh ng©n hµng Nhµ n­íc th¸ng 5-1990 thùc sù ®¸nh dÊu b­íc ®æi míi c¨n b¶n trong ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam vµ kh¼ng ®Þnh l¹i sù ®óng ®¾n cña viÖc c¶i c¸ch ng©n hµng trong NghÞ ®Þnh 53. C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, ng©n hµng chuyªn doanh, c«ng ty tµi chÝnh,... thùc hiÖn chøc n¨ng kinh doanh tiÒn tÖ - tÝn dông. §Æc biÖt c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¸t triÓn m¹nh vµ ®a d¹ng. Chóng cã vai trß lµ ng­êi m«i giíi trung gian nh»m tËp trung tiÒn nhµn rçi trong nÒn kinh tÕ ®Ó cho vay c¸c doanh nghiÖp vµ d©n chóng. Víi mét hÖ thèng gåm c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh, ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn, ng©n hµng liªn doanh, chi nh¸nh ng©n hµng n­íc ngoµi, hoµn toµn cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, cïng víi qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ tõ tËp trung bao cÊp sang kinh doanh thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, c«ng cuéc ®æi míi ng©n hµng nãi chung vµ sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i nãi riªng ®· thµnh c«ng ë ViÖt Nam. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc ®· thùc sù lµm ®æi míi hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i phï hîp víi t×nh h×nh ngµy cµng ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ cña ®Êt n­íc. 2. Ph©n lo¹i c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam. NÕu ph©n theo h×nh thøc së h÷u th× ë ViÖt Nam hiÖn nay cã: - 4 ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh víi sè vèn ®iÒu lÖ lµ 5.500 tû ®ång ViÖt Nam vµ cã ho¹t ®éng r«ng kh¾p c¶ n­íc. C¸c ng©n hµng nµy ®­îc thµnh lËp b»ng 100% vèn ng©n s¸ch Nhµ n­íc vµ gi÷ vai trß chñ ®¹o, chØ huy ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ ë n­íc ta. VÒ mÆt ph¸p lý, ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh lµ mét ph¸p nh©n, thuéc lo¹i h×nh doanh nghiÖp Nhµ n­íc, do Nhµ n­íc thµnh lËp, ®­îc Nhµ n­íc cÊp vèn ®iÒu lÖ vµ bæ nhiÖm ng­êi qu¶n trÞ vµ ®iÒu hµnh. C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh ®­îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo h­íng kinh doanh tæng hîp, ®­îc quyÒn kinh doanh tiÒn tÖ, tÝn dông víi mäi thµnh phÇn kinh tÕ vµ trong mäi lÜnh vùc cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. - 60 ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn bao gåm ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn ®« thÞ vµ ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn n«ng th«n cã tæng sè vèn ®¹t trªn 2.200 tû ®ång ViÖt Nam, ho¹t ®éng rÊt n¨ng ®éng. C¸c ng©n hµng nµy ®­îc thµnh lËp d­íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn trong ®ã 1 c¸ nh©n hay 1 tæ chøc kh«ng ®­îc së h÷u sè cæ phÇn cña ng©n hµng qu¸ tû lÖ do ng©n hµng Nhµ n­íc quy ®Þnh. VÒ mÆt ph¸p lý, ®ã còng lµ mét ph¸p nh©n ®­îc c¬ quan cã thÈm quyÒn thµnh lËp trªn c¬ së tù nguyÖn cña c¸c cæ ®«ng tham gia gãp vèn vµ cïng ho¹t ®éng kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. - 4 ng©n hµng th­¬ng m¹i liªn doanh víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i hµng ®Çu cña Indonesia, Hµn Quèc, Malaysia vµ Th¸i Lan. C¸c ng©n hµng nµy ®­îc thµnh lËp b»ng vèn gãp cña bªn ng©n hµng ViÖt Nam víi bªn ng©n hµng n­íc ngoµi cã trô së t¹i ViÖt Nam vµ ho¹t ®éng kinh doanh theo ph¸p luËt ViÖt Nam. - 24 chi nh¸nh ng©n hµng n­íc ngoµi lµ nh÷ng ng©n hµng lín trªn thÕ giíi cã kinh nghiÖm vµ uy tÝn cao ho¹t ®éng tËp trung trªn ®¹i bµn Hµ Néi vµ TP. Hå ChÝ Minh víi tæng sè vèn ®iÒu lÖ lªn tíi trªn 460 triÖu USD. §©y lµ mét bé phËn cña ng©n hµng n­íc ngoµi, ho¹t ®éng theo ph¸p luËt ViÖt Nam. Chi nh¸nh ng©n hµng n­íc ngo¹i t¹i ViÖt Nam chØ cã t­ c¸ch ph¸p nh©n khi ®­îc cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh. Ngoµi ra cßn cã kho¶ng 70 v¨n phßng ®¹i diÖn cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i n­íc ngoµi vµ hµng ngµn quü tÝn dông nh©n d©n cïng ho¹t ®éng. NÕu ph©n theo ®èi t­îng ngµnh kinh doanh, hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam bao gåm: - Ng©n hµng c«ng th­¬ng ViÖt Nam: thùc hiÖn kinh doanh tiÒn tÖ, tÝn dông vµ dÞch vô ng©n hµng ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ chñ yÕu trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, b­u ®iÖn, th­¬ng nghiÖp vµ dÞch vô,... - Ng©n hµng n«ng nghiÖp ViÖt Nam: thùc hiÖn kinh doanh tiÒn tÖ, tÝn dông vµ dÞch vô ng©n hµng ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ chñ yÕu trong lÜnh vùc n«ng, l©m, ng­ nghiÖp. - Ng©n hµng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam: kinh doanh tiÒn tÖ, tÝn dông vµ dÞch vô ng©n hµng ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ chñ yÕu trong lÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i. Thªm vµo ®ã còng cã thÓ coi ng©n hµng ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn thuéc ng©n hµng th­¬ng m¹i. V× trong ho¹t ®éng cña m×nh, nã ®­îc thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô vÒ chiÕt khÊu th­¬ng phiÕu vµ c¸c giÊy tê cã gi¸, b¶o l·nh vµ t¸i b¶o l·nh vay vèn trong vµ ngoµi n­íc, kinh doanh ngo¹i hèi vµ thanh to¸n quèc tÕ nh­ 1 ng©n hµng th­¬ng m¹i. Ng©n hµng ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn cã chøc n¨ng huy ®éng vèn trung h¹n, dµi h¹n trong n­íc, ngoµi n­íc vµ nhËn vèn tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc cho vay cho c¸c dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ, kü thuËt. Nã kinh doanh tiÒn tÖ, tÝn dông vµ dÞch vô ng©n hµng trong lÜnh vùc ®Çu t­ ph¸t triÓn víi kh¸ch hµng. 3. C¸c lo¹i h×nh dÞch vô vµ c«ng cô cña ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam. 3.1. DÞch vô. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, nh×n d­íi gi¸c ®é kinh doanh vµ phôc vô cã thÓ xem ng©n hµng th­¬ng m¹i nh­ 1 cöa hiÖu bµy b¸n c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô tµi chÝnh. Thùc tÕ trªn thÕ giíi, mét ng©n hµng th­¬ng m¹i kiÓu mÉu cã thÓ cung cÊp rÊt nhiÒu c¸c dÞch vô tµi chÝnh nh­: - C¸c dÞch vô më vµ ký göi tiÕt kiÖm. - C¸c dÞch vô tÝn dông (cho tiªu dïng, cho ®Çu t­ s¶n xuÊt kinh doanh, cho c¸c tæ chøc tµi chÝnh,...). - C¸c dÞch vô thanh to¸n (më vµ ký th¸c tµi kho¶n ®Þnh kú, thanh to¸n ho¸ ®¬n, chuyÓn tiÒn tù ®éng qua tµi kho¶n, ph¸t hµnh sÐc, rót tiÒn b»ng m¸y chi tr¶ tù ®éng,...). - C¸c dÞch vô m«i giíi (m«i giíi chiÕt khÊu, m«i giíi bÊt ®éng s¶n, m«i giíi chøng kho¸n,...). - C¸c dÞch vô b¶o l·nh (tÝn th¸c). - C¸c dÞch vô hèi ®o¸i vµ ng©n hµng quèc tÕ,... TÊt c¶ c¸c dÞch vô trªn ®· ®em l¹i mét phÇn lîi nhuËn ®¸ng kÓ cho c¸c ng©n hµng. ë ViÖt Nam, do hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i cßn non trÎ nªn hiÖn nay ch­a thÓ cung cÊp ®Çy ®ñ c¸c dÞch vô trªn nh­ ë c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· tõng lµm. Theo luËt c¸c tæ chøc tÝn dông cña ViÖt Nam, c¸c dÞch vô ng©n hµng n­íc ta gåm: - DÞch vô thanh to¸n. - Kinh doanh ngo¹i hèi vµ vµng trªn thÞ tr­êng khi ®­îc ng©n hµng Nhµ n­íc cho phÐp. - Thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô uû th¸c vµ ®¹i lý trong c¸c lÜnh vùc cã liªn quan ®Õn ng©n hµng. - Cung øng c¸c dÞch vô t­ vÊn tµi chÝnh, tiÒn tÖ cho kh¸ch hµng. Ngoµi ra theo luËt, c¸c ng©n hµng ViÖt Nam cßn ®­îc lËp c«ng ty b¶o hiÓm ®Ó kinh doanh b¶o hiÓm vµ cung øng c¸c dÞch vô b¶o hiÓm theo quy ®Þnh. Trong t­¬ng lai, cïng víi sù ph¸t triÓn vµ hoµ nhËp, chóng ta cã quyÒn hy väng c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam sÏ cã nh÷ng b­íc c¶i tiÕn quan träng vµ dÇn cung cÊp ®Çy ®ñ h¬n tÊt c¶ c¸c dÞch vô nh»m ®¸p øng tèi ®a mäi yªu cÇu cña kh¸ch hµng. 3.2. C«ng cô. Nh÷ng c«ng cô ®Æc thï cña ng©n hµng ViÖt Nam bao gåm: sÐc, uû nhiÖm chi, ng©n phiÕu thanh to¸n, th­ tÝn dông vµ uû nhiÖm thu. SÐc: sÐc lµ mét lÖnh tr¶ tiÒn cña chñ tµi kho¶n ®­îc lËp trªn mÉu do ng©n hµng Nhµ n­íc quy ®Þnh, yªu cÇu ®¬n vÞ thanh to¸n trÝch 1 sè tiÒn tõ tµi kho¶n göi thanh to¸n cña m×nh ®Ó tr¶ cho ng­êi thô h­ëng cã tªn ghi trªn tê sÐc hoÆc ng­êi cÇm sÐc. Theo NghÞ ®Þnh sè 30/CP ngµy 9/5/1996 cña ChÝnh phñ ban hµnh, quy chÕ ph¸t hµnh vµ sö dông sÐc cã hiÖu lùc ¸p dông kÓ tõ ngµy 1/7/1996. Thêi h¹n hiÖu lùc thanh to¸n cña tê sÐc lµ 15 ngµy kÓ c¶ chñ nhËt vµ nghÜ lÔ. NÕu ngµy kÕt thóc cña thêi h¹n lµ chñ nhËt hoÆc ngµy nghØ lÔ th× thêi h¹n ®­îc lïi vµo ngµy lµm viÖc tiÕp theo sau ngµy nghØ chñ nhËt hoÆc nghØ lÔ ®ã. Uû nhiÖm chi: lµ lÖnh chi tiÒn ®­îc chñ tµi kho¶n lËp theo mÉu cña ng©n hµng Ên hµnh, yªu cÇu ng©n hµng trÝch tµi kho¶n cña m×nh ®Ó chi tr¶ cho bªn thô h­ëng. Uû nhiÖm chi ®­îc dïng ®Ó thanh to¸n chuyÓn kho¶n vÒ c¸c kho¶n tr¶ tiÒn hµng, dÞch vô hoÆc chuyÓn vèn trong cïng hÖ thèng hoÆc kh¸c hÖ thèng ng©n hµng trong cïng tØnh vµ ngo¹i tØnh. Ng©n phiÕu thanh to¸n: lµ c«ng cô thanh to¸n do Nhµ n­íc ph¸t hµnh cã mÖnh gi¸ vµ thêi h¹n thanh to¸n ®­îc in s½n trªn tõng tê. Ng©n phiÕu thanh to¸n kh«ng ký danh vµ chuyÓn nh­îng ®­îc. MÖnh gi¸ cña nã do Thèng ®èc ng©n hµng Nhµ n­íc quy ®Þnh theo tõng khèi l­îng cô thÓ. Ng©n phiÕu thanh to¸n ®­îc ¸p dông cho kh¸ch hµng ®Ó thanh to¸n tiÒn hµng ho¸, dÞch vô, tr¶ nî ng©n hµng, nép ng©n s¸ch, göi vµo tµi kho¶n tiÒn göi t¹i ng©n hµng, göi tiÕt kiÖm víi gi¸ trÞ ngang b»ng víi gi¸ trÞ tiÒn mÆt mµ kh«ng bÞ hao hôt. Th­ tÝn dông: th­ tÝn dông ®­îc sö dông trong ký kÕt hîp ®ång mua b¸n khi ng­êi b¸n muèn ®­îc chi tr¶ ngay trÞ gi¸ sè hµng ®· giao. Th­ tÝn dông chØ ®­îc tr¶ tiÒn b»ng chuyÓn kho¶n. Møc tiÒn tèi thiÓu cña 1 th­ tÝn dông lµ 5 triÖu ®ång. TiÒn göi më th­ tÝn dông kh«ng ®­îc h­ëng l·i. Thêi h¹n hiÖu lùc cña mét th­ tÝn dông lµ 3 th¸ng kÓ tõ ngµy ng©n hµng bªn mua nhËn më th­ tÝn dông. Thanh to¸n b»ng uû nhiÖm thu: ®­îc ¸p dông trong thanh to¸n cïng hoÆc kh¸c ®Þa ph­¬ng, trong hoÆc ngoµi hÖ thèng vÒ nh÷ng kho¶n tiÒn hµng ®· giao hoÆc dÞch vô ®· cung øng khi 2 bªn mua b¸n tho¶ thuËn dïng h×nh thøc nµy. II. Bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ViÖt Nam thêi gian qua §¹i héi VIII cña §¶ng ®· ®Ò ra nhiÖm vô tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2000 lµ: t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh, hiÖu qu¶ cao vµ bÒn v÷ng ®i ®«i víi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc vÒ x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, n©ng cao tÝch luü tõ néi bé nÒn kinh tÕ, t¹o tiÒn ®Ò v÷ng ch¾c cho b­íc ph¸t triÓn cao h¬n vµo ®Çu thÕ kû sau. Trong n¨m n¨m qua, víi nh÷ng thuËn lîi vµ cïng kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc, chóng ta ®· thùc hiÖn tèt NghÞ quyÕt §¹i héi VIII vµ ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu v« cïng quan träng. NÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng kh¸. Tæng s¶n phÈm trong n­íc (GDP) t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 6,94%. §Æc biÖt n¨m 1997, tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP n­íc ta ®¹t 8,2% vµ ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng n­íc cã møc t¨ng tr­ëng cao nhÊt thÕ giíi. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp trong nh÷ng n¨m qua t¨ng b×nh qu©n 13,5%/n¨m. N¨ng lùc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp chñ yÕu t¨ng kh¸, ®¸p øng nhu cÇu trong n­íc vµ xuÊt khÈu. C¸c ngµnh dÞch vô cã b­íc ph¸t triÓn míi. XuÊt khÈu vµ nhËp khÈu tiÕp tôc ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ tõ t×nh tr¹ng khan hiÕm, thiÕu nghiªm träng l­¬ng thùc vµ hµng tiªu dïng nay ®· ®¸p øng ®­îc c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu cña nh©n d©n vµ nÒn kinh tÕ; tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu, bao cÊp ®· chuyÓn h¼n sang c¬ chÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc; tõ chç nÒn kinh tÕ chñ yÕu chØ cã 2 thµnh phÇn lµ kinh tÕ Nhµ n­íc vµ kinh tÕ tËp thÓ ®· chuyÓn sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã kinh tÕ Nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o. §êi sèng c¸c tÇng líp nh©n d©n ®­îc c¶i thiÖn. §Êt n­íc ®· ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi, v­ît qua ®­îc c¬n chÊn ®éng chÝnh trÞ vµ sù hÉng hôt vÒ thÞ tr­êng do nh÷ng biÕn ®éng ë Liªn X« vµ c¸c n­íc §«ng ¢u g©y ra. §Æc biÖt, tû gi¸ ®ång ViÖt Nam vÉn ®­îc kiÓm so¸t vµ gi÷ kh¸ æn ®Þnh sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc ®Çu th¸ng 7-1997 t¹i Th¸i Lan g©y hËu qu¶ kh¸ nÆng nÒ ®èi víi nÒn kinh tÕ tµi chÝnh khu vùc. ChØ tÝnh riªng trong n¨m 2000, tæng s¶n phÈm trong n­íc ®· t¨ng gÊp ®«i so víi n¨m 1990. Mét trong nh÷ng thµnh tùu tæng qu¸t næi bËt vÒ kinh tÕ trong n¨m 2000 lµ tèc ®é t¨ng GDP t¨ng dÇn qua c¸c quý (tõ 5,6% trong quÝ I ®Õn 7,2% trong quÝ IV) vµ tÝnh chung c¶ n¨m t¨ng 6,75%. Quan hÖ gi÷a xuÊt vµ nhËp khÈu còng ®· cã chuyÓn biÕn tÝch cùc. Tû lÖ nhËp siªu lµ 6,2%. §Æc biÖt th¸ng 7 n¨m 2000, thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· ra ®êi ®¸nh dÊu b­íc ph¸t triÓn míi trong qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ vµ héi nhËp nÒn kinh tÕ quèc tÕ. Cã thÓ nãi, søc m¹nh vÒ mäi mÆt cña n­íc ta ®· lín h¬n nhiÒu so víi 10 n¨m tr­íc. §¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu trªn cã sù ®ãng gãp kh«ng nhá cña ngµnh ng©n hµng. §ã lµ viÖc ®iÒu hµnh vµ sö dông tèt c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña ng©n hµng trung ­¬ng còng nh­ sù ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cña hÖ thèng c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu to lín, ta còng kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng yÕu kÐm, khuyÕt ®iÓm cßn tån t¹i cña nÒn kinh tÕ. MÆc dï, nÒn kinh tÕ ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng kh¸ cao song ®ã l¹i lµ sù ph¸t triÓn ch­a v÷ng ch¾c, hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh thÊp. NhÞp ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ n¨m n¨m qua (1996-2000) chËm dÇn, riªng n¨m 2000 ®· t¨ng trë l¹i nh­ng vÉn ch­a ®¹t ®­îc møc t¨ng tr­ëng cao nh­ 5 n¨m ®Çu cña thËp niªn 90. N¨ng suÊt lao ®éng cßn thÊp, chÊt l­îng s¶n phÈm ch­a tèt mµ gi¸ thµnh l¹i cao. §iÒu ®ã cho thÊy nÒn kinh tÕ vÉn ë giai ®o¹n ph¸t triÓn chiÒu réng mµ ch­a tËp trung vµo ph¸t triÓn chiÒu s©u. ViÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu ®Çu t­ cßn chËm vµ ch­a hîp lý. HÖ thèng ng©n hµng cßn nhiÒu yÕu kÐm vµ ch­a thùc sù lµnh m¹nh. ThÞ tr­êng chøng kho¸n mÆc dï ®· h×nh thµnh nh­ng ho¹t ®éng ch­a cã hiÖu qu¶. Quy m« giao dÞch cña thÞ tr­êng cßn qu¸ bÐ nhá ®ång thêi gi¸ c¶ chøng kho¸n l¹i biÕn ®éng m¹nh. Trªn thÞ tr­êng, c¸c c«ng ty chøng kho¸n cßn rÊt Ýt. §iÒu nµy g©y ¶nh h­ëng lín ®Õn cung cÇu chøng kho¸n. Ngoµi ra, viÖc huy ®éng vµ sö dông vèn c¶ trong vµ ngoµi n­íc ®¹t hiÖu qu¶ thÊp. Kinh tÕ Nhµ n­íc vµ kinh tÕ tËp thÓ ch­a ®­îc cñng cè t­¬ng xøng víi vai trß nÒn t¶ng. Rót kinh nghiÖm tõ nh÷ng thµnh qu¶ ®· ®¹t ®­îc vµ nh÷ng tån t¹i cÇn ®­îc kh¾c phôc, trong dù th¶o b¸o c¸o chÝnh trÞ tr×nh §¹i héi IX, §¶ng ta ®· ®Ò ra môc tiªu tæng qu¸t cña chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 10 n¨m 2001-2010 lµ: "§­a n­íc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, n©ng cao râ rÖt chÊt l­îng ®êi sèng vËt chÊt, v¨n ho¸ tinh thÇn cña nh©n d©n. T¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 n­íc ta c¬ b¶n tr thµnh 1 n­íc c«ng nghiÖp theo h­íng hiÖn ®¹i. VÞ thÕ cña n­íc ta trong quan hÖ quèc tÕ ®­îc cñng cè vµ n©ng cao. PhÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010, tæng s¶n phÈm trong n­íc (GDP) t¨ng gÊp ®«i so víi n¨m 2000 vµ nhÞp ®é t¨ng GDP b×nh qu©n ®¹t Ýt nhÊt 7%/n¨m. ChuyÓn dÞch m¹nh c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ cÊu lao ®éng, gi¶m tû lÖ lao ®éng n«ng nghiÖp xuèng cßn kho¶ng 50%". §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu trªn, ®ßi hái c¸c cÊp, c¸c ngµnh ph¶i hÕt søc phÊn ®Êu. Trong ®ã, ®Æc biÖt lµ ngµnh ng©n hµng cÇn nhanh chãng ®æi míi, ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh, n©ng cao chÊt l­îng qu¶n lý còng nh­ phôc vô. Cã nh­ thÕ, nÒn kinh tÕ n­íc ta míi cã thÓ ph¸t triÓn nhanh vµ v÷ng ch¾c trªn con ®­êng CNH, H§H. III. Ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam 1. Nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc HÇu hÕt ®­îc thµnh lËp sau n¨m 1986, hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam cßn rÊt non trÎ, s¬ khai víi tæng vèn tù cã chØ ®¹t kho¶ng trªn 1,1 tû USD. Tõ n¨m 1990, hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam ®· thùc hiÖn nh÷ng b­íc ®æi míi c¨n b¶n khiÕn cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i còng ph¸t triÓn m¹nh vµ ®a d¹ng víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh, ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn, ng©n hµng liªn doanh vµ chi nh¸nh ng©n hµng n­íc ngoµi. Trong ®ã, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh vÉn tiÕp tôc gi÷ vai trß quan träng, tuy thÞ phÇn tÝn dông ®ang cã xu h­íng bÞ thu hÑp. C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn trong thêi gian qua còng cã nh÷ng chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ, nhiÒu ng©n hµng n­íc ngoµi vµ ng©n hµng liªn doanh ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn ë nhiÒu m¶ng ho¹t ®éng. Ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i cã rÊt nhiÒu nghiÖp vô, nh­ng nghiÖp vô tÝn dông ®­îc coi lµ nghiÖp vô kinh doanh c¬ b¶n cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, tÝn dông ng©n hµng gi÷ vai trß hÕt søc quan träng vµ ®èi víi ng©n hµng th× nghiÖp vô tÝn dông lµ nghiÖp vô chÝnh yÕu. TÊt c¶ c¸c nghiÖp vô kh¸c cña ng©n hµng ®Òu cã tÝnh chÊt bæ sung cho nghiÖp vô tÝn dông vµ ®©y chÝnh lµ nghiÖp vô quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn ng©n hµng. ë ®©y, ng©n hµng thùc hiÖn chøc n¨ng lµm m«i giíi tµi chÝnh: nhËn tiÒn göi cña c¸ nh©n hoÆc ®¬n vÞ nµy vµ ®em l¹i cho c¸ nh©n hoÆc ®¬n vÞ kh¸c vay. Hay cßn gäi lµ huy ®éng vµ sö dông vèn. Tr­íc hÕt ta h·y xem xÐt vÊn ®Ò huy ®éng vèn. §©y lµ nghiÖp vô quan träng v× nã lµ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cña nghiÖp vô cho vay. Kh«ng cã nghiÖp vô huy ®éng vèn th× sÏ kh«ng cã nghiÖp vô cho vay. §Æc biÖt, trong giai ®o¹n hiÖn nay, khi ®Êt n­íc ®ang trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, nhu cÇu vèn ®Çu t­ cho nÒn kinh tÕ rÊt lín th× viÖc huy ®éng vèng cµng trë thµnh nhiÖm vô nÆng nÒ cÊp b¸ch víi hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i. Thùc tÕ trong thËp kû 90, l­îng vèn huy ®éng qua hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i t¨ng tr­ëng kh«ng ngõng víi tèc ®é nhanh vµ v÷ng ch¾c. Do sù æn ®Þnh gi¸ trÞ ®ång ViÖt Nam cïng víi viÖc gi¶m møc l¹m ph¸t tõ phi m· xuèng cßn 1 con sè, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam ®· ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶ trong chiÕn l­îc huy ®éng vèn tõ d©n chóng. L­îng vèn huy ®éng cña toµn hÖ thèng qua c¸c n¨m ®Òu t¨ng víi møc trung b×nh tõ 25-30%/n¨m. Tõ n¨m 1991, khi n­íc ta b¾t ®Çu chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ b­íc vµo c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc th× nhu cÇu thu hót vèn ®¸p øng cho ®Çu t­ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ lµ rÊt lín. Trong thêi gian tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 1999, sè vèn huy ®éng cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i t¨ng tõ 4-7 lÇn so víi sè vèn tù cã cña nã. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 1999, sè tiÒn göi huy ®éng cña c¸c ng©n hµng ®· ®¹t 146,2 ngh×n tû VND, t¨ng trªn 27,96% so víi ®Çu n¨m. §Õn n¨m 2000, huy ®éng vèn ®· t¨ng 29%, v­ît møc so víi kÕ ho¹ch ®Æt ra lµ tõ 20 - 22%. C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh lu«n lµ lùc l­îng dÉn ®Çu trong lÜnh vùc huy ®éng vèn tõ bé phËn d©n chóng vµ b»ng néi tÖ, chiÕm tíi 70% tæng huy ®éng vèn. (§¬n vÞ: ngh×n tû) C¸c lo¹i h×nh ng©n hµng th­¬ng m¹i 1991 1993 1995 1997 1998 1999 1. Ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh 18,1 25,9 32,6 58,2 75,1 99,2 2. Ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn, quü tÝn dông 1,7 2,1 16,1 11,8 12,9 18,2 3. Chi nh¸nh ng©n hµng n­íc ngoµi vµ liªn doanh 0,7 2,1 11,8 20,2 26,8 (Nguån: B¸o c¸o th­êng niªn cña NHNN) Do ®ã, quan hÖ tÝn dông gi÷a kh¸ch hµng vµ ng©n hµng th­êng diÔn ra theo chiÒu: kh¸ch hµng - ng©n hµng trong viÖc huy ®éng vèn vµ ng©n hµng víi kh¸ch hµng trong viÖc sö dông vèn. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt so víi hÖ thèng c¸c ng©n hµng liªn doanh vµ ng©n hµng n­íc ngoµi, n¬i c¸c doanh nghiÖp cã quan hÖ tÝn dông chØ víi tõng ng©n hµng nhÊt ®Þnh. Kh«ng chØ ®¹t nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan trong huy ®éng vèn, viÖc sö dông vèn còng thu ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. Trong thêi gian qua, ho¹t ®éng tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®· ®­îc më réng tíi tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, d­íi c¸c h×nh thøc cho vay ngµy mét ®a d¹ng: cho vay vèn l­u ®éng, cho vay vèn cè ®Þnh, tÝn dông thuª mua,... §Æc biÖt viÖc chuyÓn h­íng më réng cho vay tiªu dïng thùc sù lµ 1 h­íng kÝch cÇu cã hiÖu qu¶. Th«ng qua quan hÖ tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh víi c¸c tæ chøc tÝn dông trong n­íc thÓ hiÖn chñ yÕu ë sù biÕn ®éng cña kho¶n môc cho vay, cã thÓ thÊy sè l­îng giao dÞch gi÷a c¸c tæ chøc tÝn dông t¨ng lªn liªn tôc tõ n¨m 1995 ®Õn 1999 vµ kho¶ng c¸ch gi÷a 2 kho¶n môc thu hÑp l¹i 1 c¸ch ®¸ng kÓ. Tû träng cho vay c¸c tæ chøc tÝn dông chiÕm trong tæng d­ nî cho vay còng t¨ng tõ 2,4% n¨m 1995 lªn 3,1% n¨m 1999. §Õn hÕt th¸ng 12-2000, d­ nî cho vay t¨ng 25% so víi kÕ ho¹ch lµ 18-20%. Nh×n chung trong c¶ n¨m 2000 cã thÓ thÊy tÝn dông t¨ng tr­ëng c¶ vÒ quy m« vµ tèc ®é. MÆc dï duy tr× ®­îc møc t¨ng tr­ëng d­ nî trong n¨m cao song c¸c ng©n hµng vÉn kiÓm so¸t ®­îc rñi ro ë møc ®é an toµn. Tû lÖ nî qu¸ h¹n lu«n ®­îc kiÒm chÕ ë møc thÊp. N¨m 2000, tû lÖ nî qu¸ h¹n cña toµn bé hÖ thèng ng©n hµng gi¶m h¬n 1,1% so víi n¨m 1999. Nh­ vËy, cã thÓ nãi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®· hot¹ ®éng tÝch cùc, ®¸p øng tèt nhu cÇu vèn cho ho¹t ®éng c¸c doanh nghiÖp, ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp mòi nhän, t¹o ®iÒu kiÖn më réng s¶n xuÊt kinh doanh, vµ ®Æc biÖt lµ t¨ng c­êng ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i. Ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ nãi chung vµ ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng nãi riªng ngµy cµng cã vÞ trÝ quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam ®· ®­îc ®æi míi vµ ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. XÐt c¬ cÊu thÞ tr­êng xuÊt nhËp khÈu, ®Õn n¨m 1997, kim ng¹ch bu«n b¸n víi thÞ tr­êng Ch©u ¢u lµ 20%. Hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam nh÷ng n¨m gÇn ®©y chñ yÕu ®­îc trao ®æi víi c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa theo ph­¬ng thøc sßng ph¼ng trong quan hÖ thanh to¸n. V× thÕ viÖc thanh to¸n quèc tÕ còng ph¶i chuyÓn h­íng theo ®Ó phôc vô. NghÞ ®Þnh sè 49 ngµy 12-9-2000 cña ChÝnh phñ cho phÐp ng©n hµng th­¬ng m¹i thùc hiÖn toµn bé c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng vµ ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c cã liªn quan ®Õn môc tiªu lîi nhuËn gãp phÇn thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ cña Nhµ n­íc. Nhê ®ã, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh dÞch vô ngµy cµng ®a d¹ng: dÞch vô thanh to¸n, b¶o l·nh,... Trong n¨m 2000, tæng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n ®· t¨ng 26,5% so víi n¨m 1999 vµ v­ît møc kÕ ho¹ch ®Ò ra lµ tõ 19-20%. Tõ n¨m 1999 ®Õn nay, ho¹t ®éng thanh to¸n quèc tÕ cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam ®· b×nh th­êng nh­ ng©n hµng th­¬ng m¹i ë bÊt cø n­íc ph¸t triÓn nµo. HÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam còng ®· t¹o ®­îc niÒm tin ®èi víi thÕ giíi. Ngay c¶ trong thêi kú phøc t¹p nhÊt cña L/C tr¶ chËm ë n­íc ta, nh÷ng n¨m 1997 - 1998, thÕ giíi vÉn chÊp nhËn L/C do ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam më, tuy r»ng 1 sè tr­êng hîp yªu cÇu ph¶i x¸c nhËn. Trong khi ®ã ë 1 sè n­íc còng cã qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nh­ ë ViÖt Nam, ng©n hµng Nhµ n­íc kh«ng d¸m nhËn L/C xuÊt cho ng©n hµng th­¬ng m¹i c¸c n­íc nµy më. Cã thÓ nãi, trong nh÷ng n¨m ®æi míi, cïng víi c¶ n­íc ngµnh ng©n hµng ViÖt Nam ®· kh«ng ngõng lín m¹nh vµ ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh qu¶ rÊt ®¸ng khÝch lÖ. Ho¹t ®éng tÝn dông vµ dÞch vô ng©n hµng trong nhiÒu n¨m liÒn ®· h×nh thµnh vµ v­ît møc chØ tiªu kÕ ho¹ch. TÝnh chung trong toµn hÖ thèng, tèc ®é t¨ng b×nh qu©n vèn huy ®éng lµ 25-26%/n¨m. TÝn dông cho vay còng t¨ng b×nh qu©n 22-23%/n¨m. §©y lµ mét trong nh÷ng nghÞ lùc chñ yÕu ®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn cho nÒn kinh tÕ nãi chung vµ cho viÖc thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh kinh tÕ quan träng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc gãp phÇn to lín vµ nh÷ng thµnh tùu chung cña c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc. 2. Nh÷ng h¹n chÕ vµ tån t¹i. Bªn c¹nh nh÷ng ­u ®iÓm vµ kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc, ta còng kh«ng thÓ bá qua nh÷ng yÕu kÐm bÊt cËp ®ang béc lé trong hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam. MÆc dï sè vèn huy ®éng ngµy cµng t¨ng, song trªn thùc tÕ nguån vèn trong d©n cßn rÊt lín mµ c¸c ng©n hµng ch­a khai th¸c hÕt. §©y lµ 1 sù l·ng phÝ nguån lùc rÊt to lín trong c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ ë n­íc ta. Thªm vµo ®ã, víi nhu cÇu vÒ vèn ®Ó ®Çu t­ liªn tôc t¨ng nh­ hiÖn nay th× ng©n hµng kh«ng chØ thu hót vèn trong n­íc mµ cßn ph¶i cã biÖn ph¸p huy ®éng khai th¸c nguån vèn n­íc ngoµi. §¶ng ta còng ®· x¸c ®Þnh: "Ph¶i coi nguån vèn trong n­íc lµ quyÕt ®Þnh vµ nguån vèn bªn ngoµi lµ quan träng". ThÕ nh­ng trong nh÷ng n¨m qua l­îng vèn huy ®éng tõ n­íc ngoµi qua ng©n hµng kh«ng nh÷ng kh«ng t¨ng mµ cßn cã phÇn gi¶m sót, t­¬ng øng víi viÖc gi¶m sót vÒ khèi l­îng vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi nãi chung vµo ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ tõ sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ khu vùc Ch©u ¸ n¨m 1997. N¨m 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Sè l­îng (tû VN§) 2.458 3.270 5.053 7.400 7.500 6.000 4.200 Tèc ®é t¨ng, gi¶m (%) 26 33 54,5 46,4 1,3 -20 -30 (Nguån: B¸o c¸o th­êng niªn cña NHNN) V× vËy, hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam ®· ®Æt ra môc tiªu huy ®éng vèn trong nh÷ng n¨m tõ 2000 - 2010 lµ: ®Õn n¨m 2005, phÊn ®Êu t¨ng vèn huy ®éng b×nh qu©n 30-32%/n¨m t­¬ng ®­¬ng víi 406,2 ngh×n tû VN§ vµ ®Õn n¨m 2010 th× phÊn ®Êu møc t¨ng vèn huy ®éng b×nh qu©n lµ 35% - 40%/n¨m, t­¬ng ®­¬ng víi 1218,6 ngh×n tû VN§. §©y thùc sù lµ 1 th¸ch thøc to lín víi c¸c ng©n hµng trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. Kh«ng chØ cã vËy, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, hiÖn nay c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam cßn kh«ng sö dông hÕt nguån vèn huy ®éng, trong khi c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh th× l¹i thiÕu vèn, ®Æc biÖt lµ vèn trung vµ dµi h¹n. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ do c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam cã vèn tù cã qu¸ nhá, ®Æc biÖt lµ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn. NÕu quy ®æi ra USD, vèn tù cã cña ng©n hµng th­¬ng m¹i lín nhÊt lµ 160 triÖu USD, 1 sè ng©n hµng th­¬ng m¹i lín kh¸c cã kho¶ng 80 triÖu USD, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn trung b×nh chØ ®¹t 3 triÖu USD. Do ®ã, hä ph¶i sö dông 1 phÇn vèn ng¾n h¹n ®Ó cho vay trung vµ dµi h¹n. BiÖn ph¸p nµy kh«ng thÓ kÐo dµi v× nã rÊt nguy hiÓm vµ cã thÓ g©y nguy h¹i ®Õn kh¶ n¨ng ®¶m b¶o thanh to¸n cña hÖ thèng. Ngoµi ra, mét sè ng©n hµng cã vèn tån ®äng t¹m thêi l¹i kh«ng t×m ®­îc kh¸ch hµng ®ñ tiªu chuÈn do hä qu¸ chó träng ®Õn tµi s¶n thÕ chÊp ®¶m b¶o mãn vay. §ång thêi còng cã mét sè ng©n hµng cã chñ tr­¬ng cho vay cÇm chõng ®Ó tr¸nh rñi ro. Ng­îc l¹i, ë mét sè ng©n hµng kh¸c th× l¹i kh«ng coi träng ®óng møc tµi s¶n ®¶m b¶o. Ng©n hµng sÏ cã nh÷ng kho¶n lîi nhuËn lín h¬n møc th«ng th­êng do møc ®é rñi ro cao. Nh­ng sè lîi nhuËn ®ã ch¾c ch¾n kh«ng thÓ bï ®¾p ®­îc nh÷ng tæn thÊt mµ ng©n hµng sÏ ph¶i g¸nh chÞu khi kh¸ch hµng kh«ng tr¶ ®­îc nî. MÆt kh¸c, c¬ cÊu cho vay cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i cßn ch­a hîp lý, s¶n phÈm tÝn dông cßn ®¬n ®iÖu. Trong nh÷ng n¨m qua, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vÉn duy tr× mét c¬ cÊu cho vay thiªn vÒ vèn ng¾n h¹n (chiÕm tíi 70%) vµ tËp trung chñ yÕu vµo c«ng nghiÖp (40,6%) vµ x©y dùng c¬ b¶n (30%), trong khi n«ng nghiÖp chØ cã 2,6%. Cho vay trung vµ dµi h¹n chØ ®¹t 30% phôc vô chñ yÕu cho c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi hoÆc cã ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i th­êng xuyªn. §©y chÝnh lµ nguyªn nh©n lµm gi¶m hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã, chÊt l­îng ho¹t ®éng tµi s¶n cã cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i thÊp vµ nî khã ®ßi lín. ChÊt l­îng tÝn dông thÓ hiÖn râ nhÊt ë chØ tiªu nî qu¸ h¹n. TÝnh chung, tû lÖ nî qu¸ h¹n trªn tæng d­ nî cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i lín h¬n møc 5% - møc coi lµ b¸o ®éng theo th«ng lÖ quèc tÕ. Tû lÖ nî qu¸ h¹n ë ®©y bao gåm c¶ nî qu¸ h¹n cho vay vµ b¶o l·nh L/C tr¶ chËm. §Æc biÖt, hÖ thèng NHTM cæ phÇn cã lóc tû lÖ nî qu¸ h¹n lªn ®Õn møc b¸o ®éng: 20%. §©y lµ ®iÒu hÕt søc nguy hiÓm. V× theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ nghiªn cøu kinh tÕ thÕ giíi th× chÊt l­îng tÝn dông ®Çu t­ thÊp vµ vay ng¾n h¹n n­íc ngoµi qu¸ lín lµ 1 trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n g©y ra cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ Ch©u ¸ n¨m 1997. Mét tån t¹i n÷a trong hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam, ®ã lµ dÞch vô thanh to¸n qua ng©n hµng cßn chËm ph¸t triÓn. Ho¹t ®éng thanh to¸n vµ ph¸t hµnh thÎ ng©n hµng (thÎ thanh to¸n, thÎ tÝn dông,...) cßn kÐm xa so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn kh¸c. PhÇn lín c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam ®Òu qu¸ non trÎ víi tuæi tr­ëng thµnh chØ h¬n 10 n¨m so víi tuæi hµng tr¨m n¨m cña c¸c ng©n hµng n­íc ngoµi. MÆt kh¸c, tr­íc n¨m 90, hÇu hÕt toµn bé giao dÞch thanh to¸n quèc tÕ cña ViÖt Nam ®­îc ®éc quyÒn thùc hiÖn qua ng©n hµng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam. Do ®ã, so víi c¸c ng©n hµng n­íc ngoµi, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam cßn kÐm vÒ kinh nghiÖm còng nh­ kiÕn thøc trong thanh to¸n quèc tÕ. Doanh sè vµ c¬ cÊu thÞ phÇn thanh to¸n trong hÖ thèng NHTM ViÖt Nam (§¬n vÞ: triÖu USD) 1994 1995 1996 1997 1998 1. Doanh sè thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu cña toµn hÖ thèng 9.880,1 13.604,3 18.398 20.777 20.888 - NH Ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam 6.823 8.415 9.161 9.479 9.151 - NH C«ng th­¬ng ViÖt Nam 680 1.146 2.596 1.801 2.856 - NH §Çu t­ vµ ph¸t triÓn ViÖt Nam 170 280 391 452 667 - NH N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ViÖt Nam 262 637 1.223 1.641 2.094 - C¸c NHTM kh¸c 19.451 3.156,3 5.027 7.404 6.120 2. C¬ cÊu thÞ phÇn 100% 100% 100% 100% 100% 2.1. C¸c NHTM quèc doanh 80,7 76,8 72,6 66,2 71,2 - NH Ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam 69,0 61,8 49,8 47,0 44,1 - NH C«ng th­¬ng ViÖt Nam 7,0 8,4 14,1 8,9 13,8 - NH §Çu t­ vµ ph¸t triÓn ViÖt Nam 1,7 1,8 2,1 2,2 3,2 - NH N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ViÖt Nam 3,0 4,6 6,6 8,1 10,1 2.2. C¸c NHTM kh¸c 19,3 23,6 27,4 33,8 28,8 Nh­ vËy, cã thÓ thÊy ho¹t ®éng thanh to¸n quèc tÕ hiÖn t¹i chñ yÕu tËp trung ë 4 NHTM quèc doanh chiÕm tíi 70% thÞ phÇn. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh tr¹ng nµy lµ do c¸c v¨n b¶n luËt ë ViÖt Nam vÒ c«ng t¸c xuÊt nhËp khÈu, thuÕ, h¶i quan,... ch­a æn ®Þnh ®· gi¸n tiÕp ¶nh h­ëng ®Õn c«ng t¸c thanh to¸n quèc tÕ. C«ng nghÖ thanh to¸n cña ng©n hµng cßn l¹c hËu, kü n¨ng thanh to¸n vµ kiÓm so¸t cña ng©n hµng ch­a cao dÉn ®Õn thêi gian dµi vµ chi phÝ cao. Ngoµi nh÷ng tån t¹i trªn cßn 1 sè tån t¹i kh¸c vÒ chÊt l­îng ®éi ngò c¸n bé ng©n hµng ch­a cao, c¸c dÞch vô ng©n hµng ch­a ®a d¹ng kh«ng ®¸p øng ®Çy ®ñ yªu cÇu cña kh¸ch hµng. §iÒu nµy ®ßi hái hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam ph¶i nhanh chãng cã biÖn ph¸p ®æi míi n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng, ph¸t huy nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc còng nh­ h¹n chÕ nh÷ng yÕu kÐm, bÊt cËp ®Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Ch­¬ng III Mét sè gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ Nh­ ®· nãi ë trªn, hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ®ãng mét vai trß quan träng kh«ng thÓ thiÕu trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, ph¸t triÓn kinh tÕ v÷ng m¹nh, c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt, v¨n ho¸ x· héi cña nh©n d©n. Bëi vËy, trong ch­¬ng tr×nh ®æi míi, t¸i c¬ cÊu vµ ph¸t triÓn ng©n hµng th­¬ng m¹i hiÖn nay, cÇn sím cã nh÷ng gi¶i ph¸p t×nh thÕ còng nh­ l©u dµi ®Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ, nh­îc ®iÓm, ph¸t huy hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam. ë ®©y, trong khu«n khæ h¹n hÑp cña bµi viÕt kh«ng thÓ tr×nh bµy hÕt mäi vÊn ®Ò. V× vËy em xin nªu ra 1 sè gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh­ sau: 1. N©ng cao chÊt l­îng tÝn dông. Tr­íc hÕt lµ ph¶i x©y dùng 1 hÖ thèng th«ng tin toµn diÖn vµ cã hiÖu qu¶. Khi kh¸ch hµng ®Õn xin vay vèn, ng©n hµng cÇn cã nh÷ng th«ng tin liªn quan. C¸c th«ng tin nµy ph¶i cã ®é chÝnh x¸c cao, v× ®©y lµ c¬ së ®Ó ®¶m b¶o ®é an toµn cho nguån vèn bá ra cña ng©n hµng. Do ®ã, chóng nªn ®­îc thu tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau vµ ph¶i ®­îc ®¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn. Víi c¸c kh¸ch hµng hiÖn hµnh, c¸c ng©n hµng cÇn xem xÐt vÞ thÕ tÝn dông vµ h¹n møc tÝn dông trong tõng thêi kú. §Æc biÖt víi c¸c kh¸ch hµng tiÒm n¨ng hay hå s¬ tÝn dông ®ang ®­îc xem xÐt, hoÆc kh¸ch hµng ch­a nép hå s¬ xin vay vèn nh­ng n»m trong chiÕn l­îc Marketing cña ng©n hµng th× c¸c th«ng tin ban ®Çu l¹i cµng cÇn thiÕt gióp cho ng©n hµng cã nh÷ng ®èi s¸ch sao cho phï hîp. ViÖc huy ®éng vèn còng lµ vÊn ®Ò rÊt ®¸ng quan t©m. Nã chÝnh lµ nguån chÝnh ®Ó thùc hiÖn nghiÖp vô cho vay - c¬ së ®Ó t¹o ra lîi nhuËn cho ng©n hµng. CÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó cã thÓ thu hót mét l­îng lín nguån vèn nhµn rçi ®ang cßn trong d©n. §ã lµ viÖc æn ®Þnh ®ång tiÒn, cã c¬ chÕ l·i suÊt hîp lý. §ång thêi ph¶i h­íng m¹nh vµo chÝnh s¸ch thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi th«ng qua viÖc t¹o ra m«i tr­êng ph¸p lý ®Ó kÝch thÝch c¸c nhµ ®Çu t­ còng nh­ cã nh÷ng chÝnh s¸ch thÝch hîp ®Ó t¨ng c­êng xuÊt khÈu. Tuy nhiªn huy ®éng vèn cÇn ph¶i tu©n thñ mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n. Thø nhÊt lµ viÖc huy ®éng vèn ph¶i trªn c¬ së nhu cÇu cho vay. Kh«ng ®Ó cho vèn huy ®éng kh«ng ®­îc sö dông lµm c¶n trë chÕ ®é h¹ch to¸n kinh doanh cña ng©n hµng. Thø hai lµ ng©n hµng khi nhËn tiÒn göi cña kh¸ch hµng th× ph¶i cã tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ ®Çy ®ñ ®óng h¹n c¶ vèn lÉn l·i theo yªu cÇu cña ng­êi göi. §iÒu nµy ®ßi hái c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i duy tr× mét sè tiÒn dù tr÷ b¾t buéc trong tµi kho¶n më t¹i ng©n hµng trung ­¬ng vµ kh«ng ®­îc huy ®éng vèn qu¸ 20 lÇn tæng sè vèn tù cã vµ quü dù tr÷ cña m×nh. Thø ba lµ ng©n hµng kh«ng ®­îc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu mµ viÖc ph¸t hµnh ®ã t¹o cho c¸c chñ së h÷u tr¸i phiÕu giµnh ®­îc quyÒn qu¶n lý trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®èi víi kh¸ch hµng. N©ng cao chÊt l­îng tÝn dông kh«ng chØ thÓ hiÖn ë viÖc n©ng cao tæng vèn huy ®éng mµ cßn phô thuéc vµo hiÖu qu¶ sö dông nh÷ng ®ång vèn th× c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i t¨ng vèn ®iÒu lÖ cña m×nh. Tõ ®ã míi cã thÓ t¨ng kh¶ n¨ng huy ®éng vµ cho vay nÒn kinh tÕ, gi¶m thiÓu rñi ro, t¨ng thÞ phÇn vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh quèc tÕ. §èi víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh, viÖc t¨ng vèn cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸c nguån ng©n s¸ch, t¸i cÊp vèn, t¸i ®Çu t­, tranh thñ vay vèn ODA,... §èi víi ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn, ngoµi viÖc tù t¨ng vèn, cã thÓ nghiªn cøu, ¸p dông c¸c biÖn ph¸p hîp nhÊt, ng©n hµng th­¬ng m¹i lín mua l¹i ng©n hµng th­¬ng m¹i nhá,... nh­ xu h­íng trªn thÕ giíi hiÖn nay. ViÖc cho vay cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i hiÖn nay chñ yÕu lµ cho vay øng tr­íc th«ng qua ®¬n xin vay, ph­¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh vµ tµi s¶n b¶o ®¶m. ThÕ nh­ng c¬ së kinh tÕ cña tÝn dông ph¶i lµ hµng ho¸ dÞch vô ®· ®­îc s¶n suÊt vµ tiªu thô chø kh«ng ph¶i lµ ph­¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã Nhµ n­íc cÇn cã biÖn ph¸p h­íng dÉn b»ng luËt ph¸p ®Ó thùc hiÖn tÝn dông th­¬ng m¹i gi÷a c¸c nhµ kinh doanh víi nhau. Ng©n hµng sÏ dùa trªn c¬ së hèi phiÕu do c¸c doanh nghiÖp ph¸t hµnh ®Ó cÊp tÝn dông. Ngoµi ra hiÖn nay, c¸c ng©n hµng ®Æc biÖt lµ ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh ®ang cã nh÷ng b­íc ®i kh¸ nguy hiÓm, ®ã lµ cÊp h¹n møc cho vay ®èi víi 1 kh¸ch hµng, mµ ®a sè lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, qu¸ cao th­êng v­ît møc 15% vèn tù cã cña ng©n hµng. Nh­ng trong thùc tÕ, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc l¹i kh«ng ph¶i lµ nh÷ng kh¸ch hµng thùc sù an toµn. ChÝnh v× vËy mµ viÖc ®Çu t­ vµo c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng h¼n ®· an toµn vµ hiÖu qu¶. Bëi thÕ, ®Ó c«ng cuéc chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ cña ViÖt Nam ®­îc thùc hiÖn thµnh c«ng th× chÝnh b¶n th©n khu vùc ng©n hµng còng cÇn ph¶i chuyÓn ®æi c¬ cÊu vµ c¸c danh môc ®Çu t­ cña m×nh. Mét vÊn ®Ò n÷a ®¸ng quan t©m nh»m n©ng cao chÊt l­îng tÝn dông chÝnh lµ viÖc xö lý døt ®iÓm nî tån ®äng, lµm s¹ch b¶ng c©n ®èi tµi s¶n cña ng©n hµng th­¬ng m¹i t¹o ®iÒu kiÖn chÊn chØnh vµ n©ng cao chÊt l­îng c¸c ho¹t ®éng kh¸c. Nãi tãm l¹i, muèn tiÕn hµnh tèt qu¸ tr×nh sö dông vèn th× cho vay cña ng©n hµng ph¶i thùc hiÖn ®óng c¸c nguyªn t¾c: Thø nhÊt lµ cho vay ph¶i theo ph­¬ng h­íng, môc tiªu kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cña ng­êi vay vèn phï hîp víi kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña Nhµ N­íc vµ ph¶i cã hiÖu qu¶. Thø hai lµ cho vay ph¶i cã vËt t­ b¶o ®¶m vµ ph¶i cã tµi s¶n thÕ chÊp. Thø ba lµ cho vay ph¶i hoµn tr¶ ®óng h¹n c¶ vèn vµ l¨i. Thø t­ lµ cho vay ph¶i ®Ò phßng vµ cã biÖn ph¸p phßng tr¸nh rñi ro. 2. KiÖn toµn, c¬ cÊu l¹i vµ hiÖn ®¹i ho¸ toµn hÖ thèng. Song song víi viÖc lµm lµnh m¹nh ho¸ t×nh tr¹ng tµi chÝnh yÕu kÐm, ph¶i chÊn chØnh vµ c¶i tiÕn c¨n b¶n tæ chøc vµ ho¹t ®éng ng©n hµng. M« h×nh tæ chøc ho¹t ®éng ph¶i tuú thuéc vµo chøc n¨ng nhiÖm vô cña tõng ng©n hµng th­¬ng m¹i. TiÕn ®Õn x©y dùng c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i thµnh c¸c trung gian tµi chÝnh ®a n¨ng, hiÖn ®¹i, ho¹t ®éng an toµn, hiÖu qu¶ theo nguyªn t¾c thÞ tr­êng vµ chuÈn mùc quèc tÕ. Nãi chung tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông ®Òu ph¶i ®­îc xem xÐt, chÊn chØnh. §Æc biÖt lµ 2 ®èi t­îng ng©n hµng th­¬ng m¹i chiÕm thÞ phÇn tÝn dông lín, d­ nî tÝn dông xÊu nghiªm träng cÇn ®­îc kiÖn toµn vµ c¬ cÊu l¹i. §ã lµ ng©n hµng th­¬ng m¹i cña Nhµ n­íc vµ ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn. Dù ¸n hiÖn ®¹i ho¸ ng©n hµng ®­îc tËp trung vµo 4 ch­¬ng tr×nh: x©y dùng hÖ thèng thanh to¸n néi bé ë mçi ng©n hµng; nèi m¹ng thanh to¸n quèc tÕ (SWIFT); x©y dùng hÖ thèng xö lý tµi kho¶n kh¸ch hµng. Muèn thùc hiÖn ®­îc dù ¸n trªn, tr­íc hÕt ph¶i t¹o lËp mét m«i tr­êng ph¸p lý thÝch hîp nh»m kÝch thÝch c¹nh tranh ho¹t ®éng ng©n hµng trªn s©n ch¬i b×nh ®¼ng, chèng ®éc quyÒn vµ lõa ®¶o. Cho ®Õn nay hÖ thèng ng©n hµng vÉn ®­îc ®éc quyÒn bëi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh víi tû lÖ thÞ phÇn lu«n trªn 75%. Møc ®é ®éc quyÒn cao nh­ vËy ®· lµm t¨ng gi¸ trÞ gi÷a chi phÝ ®Çu vµo vµ ®Çu ra vµ lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña toµn ngµnh. §iÒu nµy ®ßi hái ng©n hµng Nhµ n­íc ph¶i cã biÖn ph¸p xö lý kÞp thêi ®Ó t¨ng tÝnh c¹nh tranh vµ ph¸t huy kh¶ n¨ng cña toµn bé hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i. Còng cÇn ph¶i sím t¸ch b¹ch cho vay chÝnh s¸ch khái ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh. Tæ chøc theo h­íng ng©n hµng th­¬ng m¹i ®ãng vai trß ®¹i lý cho ng©n hµng chÝnh s¸ch, sö dông m¹ng l­íi cña ng©n hµng th­¬ng m¹i s½n cã vµ h­ëng phÝ dÞch vô cña ng©n hµng chÝnh s¸ch. Trong khi ch­a h×nh thµnh ng©n hµng chÝnh s¸ch ®éc lËp th× cÇn cã kÕ to¸n, kiÓm to¸n chÆt chÏ, minh b¹ch. H¬n n÷a, cßn ph¶i t¨ng c­êng vai trß tù chñ tµi chÝnh cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cïng víi viÖc s¸p nhËp, hîp nhÊt ®Ó n©ng quy m« ho¹t ®éng cña ng©n hµng lªn cao, chiÕm lîi thÕ trong c¹nh tranh. §ång thêi ph¶i nhanh chãng cho ra ®êi tæ chøc mua b¸n nî (AMC). Tæ chøc nµy cã nhiÖm vô nhËn toµn bé sè nî tÝn dông xÊu cña ng©n hµng th­¬ng m¹i ®Ó ph©n tÝch, xö lý, thu håi vèn ®­îc chõng nµo tèt chõng Êy. Môc ®Ých lµm s¹ch b¶ng c©n ®èi cña NHTM vµ ®Ó cho NHTM cã thêi gian chÊn chØnh ho¹t ®éng theo ph­¬ng ¸n c¶i tæ míi. Tæ chøc AMC ph¶i ®éc lËp, cã c¬ chÕ ho¹t ®éng ®Æc c¸ch ®­îc Quèc héi phª chuÈn. Bªn c¹nh ®ã, kh«ng nªn h×nh sù ho¸ c¸c nghiÖp vô tÝn dông, kh«ng luËt ho¸ c¸c lo¹i h×nh biÕn ®éng tiÒn vay cña NHTM. N©ng cao tÝnh ph¸p lý cña hîp ®ång tÝn dông, viÖc ng©n hµng cho vay cã thÕ chÊp cÇm cè hay kh«ng lµ do 2 bªn cho vµ ®i vay tho¶ thuËn. NÕu cã vi ph¹m sÏ do Toµ ¸n kinh tÕ xÐt xö. Ngoµi ra ®Ó ®æi míi hÖ thèng ng©n hµng th× cÇn ph¶i ®æi míi c«ng nghÖ ng©n hµng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ph¸t triÓn c¸c nghiÖp vô ng©n hµng hiÖn ®¹i vµ x©y dùng c¸c kü nghÖ hiÖn ®¹i trªn c¬ së ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo ngµnh ng©n hµng nh­: thùc hiÖn hÖ thèng kÕ to¸n vµ thanh to¸n theo th«ng lÖ quèc tÕ, kiÓm so¸t ®Þnh kú vµ c«ng khai tµi chÝnh,... 3. T¨ng c­êng c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t vµ phßng ngõa rñi ro. Kinh doanh trong lÜnh vùc ng©n hµng th­êng xuyªn gÆp rñi ro, v× vËy cÇn cã 1 c¬ chÕ vËn hµnh khÐp kÝn vÒ thêi gian kÓ tõ khi cho vay ®Õn khi thu hÕt vèn vµ l·i. Nh­ng cho tíi nay, c¸c NHTM ViÖt Nam ch­a thùc sù chñ ®éng phßng ngõa rñi ro, chØ ®Õn khi ®· x¶y ra rñi ro th× míi t×m biÖn ph¸p gi¶i quyÕt, kh¾c phôc. Do ®ã, thùc tÕ hiÖn nay ë n­íc ta lµ c¸c ng©n hµng cÇn chó träng h¬n ®Õn viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý vµ c¸c biÖn ph¸p phßng tr¸nh rñi ro. Ng©n hµng cÇn t¨ng c­êng kiÓm tra ®Þnh kú t×nh h×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp còng nh­ kiÓm tra gi¸ trÞ b¶o ®¶m kho¶n vay qua gi¸ trÞ thÞ tr­êng cña tµi kho¶n ®¶m b¶o. §ång thêi còng ph¶i th­êng xuyªn kiÓm tra, kiÓm so¸t trong néi bé ng©n hµng ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng tho¸i ho¸ cña c¸n bé, nh©n viªn ng©n hµng dÉn ®Õn vi ph¹m c¸c nguyªn t¾c. Ngoµi viÖc t¨ng c­êng kiÓm tra, kiÓm so¸t, c¸c NHTM cßn cÇn ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p ®Ó ph©n t¸n rñi ro. Ng©n hµng cã thÓ gi¶m thiÓu rñi ro b»ng c¸ch ®a d¹ng ho¸ ho¹t ®éng tøc lµ dµn tr¶i tæng gi¸ trÞ ng©n quü cã ®­îc vµo nhiÒu lo¹i tµi s¶n kh¸c nhau. Ng©n hµng còng cã thÓ lËp quü dù phßng rñi ro vµ tham gia b¶o hiÓm tÝn dông hoÆc ®a d¹ng ho¸ c¸c lÜnh vùc ®Çu t­ tøc lµ kh«ng cho vay mét doanh nghiÖp hay mét ngµnh mét kho¶n tÝn dông qu¸ lín. Rñi ro th­êng gÆp nhÊt trong kinh doanh ng©n hµng lµ rñi ro tÝn dông tøc lµ ng­êi vay kh«ng tr¶ ®­îc nî. V× vËy biÖn ph¸p tèi ­u nhÊt ®Ó ph©n t¸n ®­îc rñi ro lµ ph¶i sµng läc, gi¸m s¸t ®Ó chän ra nh÷ng kh¸ch hµng cã triÓn väng tèt. §iÒu nµy còng gãp phÇn lµm gi¶m rñi ro ®¹o ®øc tøc lµ ng­êi vay cè t×nh kh«ng tr¶ nî. MÆc dï ®· ¸p dông nhiÒu c¸ch thøc kh¸c nhau nh­ng c¸c nhµ qu¶n lý cho vay vÉn ph¶i cã biÖn ph¸p ch¾c ch¾n h¬n ®Ó buéc ng­êi vay hoµn thµnh tr¶ nî hoÆc l­êng tr­íc c¸c t×nh huèng bÊt ngê khiÕn ng­êi vay kh«ng tr¶ ®­îc nî. §ã lµ h×nh thøc b¶o ®¶m, thÕ chÊp hoÆc b¶o l·nh. §Ó thùc hiÖn h×nh thøc nµy, c¸c ng©n hµng cÇn ®Þnh gi¸ tµi s¶n ®¶m b¶o mét c¸ch chÝnh x¸c nh»m gãp phÇn x¸c ®Þnh mét phÇn møc hay h¹n møc cÊp tÝn dông. Tuy nhiªn còng cÇn n¨ng ®éng trong viÖc x¸c ®Þnh møc vay tèi ®a trªn gi¸ trÞ tµi s¶n ®¶m b¶o ®Ó viÖc kinh doanh cña ng©n hµng cã thÓ ®­îc thùc hiÖn. ë ®©y c¸c ng©n hµng ph¶i ®Ò ra nh÷ng ®èi s¸ch n¨ng ®éng, linh ho¹t, phï hîp ®Ó ®¶m b¶o ®­îc nguån vèn cho vay ®ång thêi vÉn cã lîi nhuËn mµ l¹i gi÷ ®­îc kh¸ch hµng. Bªn c¹nh c¸c biÖn ph¸p trªn, c¸c NHTM cÇn duy tr× dù tr÷, kiÓm so¸t thanh kho¶n cña tµi s¶n vµ duy tr× vèn tù cã nh»m ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ sù an toµn cña ng©n hµng. Cã thÓ nãi viÖc t¨ng hiÖu lùc kiÓm tra gi¸m s¸t, phßng ngõa rñi ro trong ho¹t ®éng ng©n hµng lµ v« cïng cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch. Nã nh»m ph¸t hiÖn sím nh÷ng lÖch l¹c, nguy c¬ cã thÓ dÉn ®Õn ®æ vì, kiªn quyÕt xö lý b»ng c¸c biÖn ph¸p s¸p nhËp, gi¶i thÓ, rót giÊy phÐp kinh doanh víi nh÷ng ng©n hµng kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn tån t¹i hoÆc vi ph¹m nghiªm träng luËt ph¸p Nhµ n­íc. Qua ®ã kÞp thêi chÊn chØnh víi tinh thÇn x©y dùng mét hÖ thèng tµi chÝnh lµnh m¹nh vµ cã hiÖu qu¶. 4. §a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô Ho¹t ®éng cña hÖ thèng NHTM ngoµi mét nghiÖp vô c¬ b¶n lµ tÝn dông cßn cã rÊt nhiÒu nghiÖp vô kh¸c nh­: kinh doanh vµng b¹c, ®¸ quý, mua b¸n ngo¹i tÖ, dÞch vô thanh to¸n qua ng©n hµng, c¸c dÞch vô t­ vÊn, m«i giíi chøng kho¸n hay bÊt ®éng s¶n,... Trªn thùc tÕ thu nhËp tõ c¸c ho¹t ®éng ®ã th­êng chiÕm tû träng trong tæng thu nhËp nh­ng ®ang ngµy cµng ®em l¹i nhiÒu lîi nhuËn h¬n cho ng©n hµng. ë ViÖt Nam hiÖn nay, c¸c dÞch vô ng©n hµng cßn rÊt Ýt vµ ®¬n ®iÖu kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ. §©y lµ 1 trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm gi¶m hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i. Do ®ã cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p kh¾c phôc kÞp thêi. Tr­íc hÕt, ë tÇm vÜ m«, ChÝnh phñ ph¶i nghiªn cøu, so¹n th¶o vµ ¸p dông hÖ thèng luËt lÖ t¹o hµnh lang ph¸p lý cho ho¹t ®éng thanh to¸n quèc tÕ. ë tÇm vÜ m«, c¸c ng©n hµng cÇn sím thùc hiÖn ®Ò ¸n øng dông c«ng nghÖ tin häc vµo dÞch vô thanh to¸n cña toµn bé hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i. ViÖc hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ thanh to¸n ph¶i theo h­íng hoµ nhËp víi céng ®ång thÕ giíi. Cã nh­ thÕ míi rót ng¾n ®­îc thêi gian vµ chi phÝ giao dÞch. Muèn vËy, c¸c ng©n hµng ph¶i gi¶m dÇn tiÕn ®Õn lo¹i bá ng©n phiÕu thanh to¸n b»ng c¸ch khuyÕn khÝch më réng viÖc dïng sÐc vµ c¸c lo¹i thÎ ®iÖn tö. CÇn ph¶i më réng viÖc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt ra hÖ thèng liªn ng©n hµng ®Ó tho¶ m·n yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ. Bªn c¹nh ®ã, còng cÇn ®Èy m¹nh ho¹t ®éng tµi trî th­¬ng m¹i, t¨ng c­êng qu¶n lý vµ sö dông tèt c¸c ph­¬ng thøc thanh to¸n. Ngoµi ra viÖc më réng m¹ng l­íi ng©n hµng ®¹i lý, ®Æc biÖt lµ kÝch thÝch nghiÖp vô ng©n hµng b¸n lÎ, nh»m n©ng tû träng ng©n hµng lªn cao h¬n lµ rÊt cã lîi. C¸c s¶n phÈm ng©n hµng kh«ng chØ cÇn phong phó vÒ chñng lo¹i mµ cßn ph¶i liªn tôc ®­îc c¶i tiÕn vÒ chÊt l­îng ®ång thêi víi viÖc n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô cña c¸c c¸n bé, nh©n viªn. Tãm l¹i, trong ®iÒu kiÖn chÊt l­îng tÝn dông cßn nhiÒu yÕu kÐm nh­ hiÖn nay th× viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô sÏ lµ gi¶i ph¸p ®¸ng quan t©m ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña hÖ thèng NHTM ViÖt Nam. 5. §µo t¹o vµ n©ng cao chÊt l­îng c¸n bé vµ nh©n viªn ng©n hµng. ë ViÖt Nam, c¸c c¸n bé tÝn dông ng©n hµng hiÖn t¹i võa thõa c¸n bé yÕu vÒ tr×nh ®é n¨ng lùc, yÕu vÒ ®¹o ®øc, t¸c phong l¹i võa thiÕu nh÷ng c¸n bé cã n¨ng lùc chuyªn m«n, cã ®¹o ®øc trong s¸ng. Do ®ã cÇn thiÕt ph¶i cã c¸c gi¶i ph¸p h÷u hiÖu, sím t¹o ra ®éi ngò tÝn dông ng©n hµng ®ñ "lùc vµ t©m", ®¸p øng ®­îc yªu cÇu míi cña c«ng t¸c tÝn dông ng©n hµng trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. Tr­íc hÕt, cÇn nhanh chãng n©ng cao kiÕn thøc vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng nãi chung vµ kiÕn thøc vÒ tÝn dông - ng©n hµng nãi riªng cho ®éi ngò c¸n bé th«ng qua viÖc ®µo t¹o míi, ®µo t¹o l¹i. §Æc biÖt ph¶i trang bÞ cho c¸n bé tÝn dông ng©n hµng n¾m v÷ng vµ chuyªn s©u vÒ tay nghÒ còng nh­ kü n¨ng tÝn dông. C¸c c¸n bé nh©n viªn ng©n hµng cÇn ph¶i ®­îc thùc hµnh t¹o thãi quen ®Ó khái bì ngì khi b­íc vµo thùc tÕ lµm viÖc. Ng©n hµng nªn th­êng xuyªn, liªn tôc phæ cËp h×nh thøc míi vÒ ho¹t ®éng tµi chÝnh - tÝn dông trong n­íc vµ quèc tÕ ®Æc biÖt lµ c¸c nghiÖp vô míi vµ h­íng dÉn c¸c bÝ quyÕt kinh doanh. T¨ng c­êng c¸n bé kh«ng chØ cã häc vÊn mµ cßn ph¶i cã phÈm chÊt ®¹o ®øc liªm khiÕt, trong s¸ng. §ång thêi còng ph¶i th­êng xuyªn thùc hiÖn viÖc kiÓm tra, kiÓm so¸t, lu©n phiªn c¸n bé tÝn dông trong qu¶n lý kh¸ch hµng vay vèn nh»m lo¹i bá viÖc mãc ngoÆc, th«ng ®ång gi÷a kh¸ch hµng vµ c¸n bé xem nhÑ quy chÕ cho vay. C¸c c¸n bé ng©n hµng ®Æc biÖt lµ c¸n bé tÝn dông ph¶i cã sù ph©n c«ng quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm râ rµng. Tõ ®ã tr¸nh ®­îc kÏ hë cã kh¶ n¨ng g©y nªn rñi ro, n©ng cao møc ®é chuyªn m«n ho¸ trong c¸c kh©u quan träng. Ngoµi ra, cßn cã 1 néi dung quan träng nh­ng l¹i ch­a ®­îc chó träng. §ã lµ viÖc ®µo t¹o, huÊn luyÖn lßng trung thµnh cña c¸n bé, nh©n viªn víi ng©n hµng cña m×nh. N©ng cao chÊt l­îng c¸n bé kh«ng chØ vÒ chuyªn m«n mµ cßn c¶ ngo¹i ng÷, tin häc vµ kh¶ n¨ng øng xö hay phong th¸i giao dÞch lµm viÖc. Kinh nghiÖm cho thÊy, víi mçi tæ chøc, doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ NHTM, lßng trung thµnh cña nh©n viªn lµ ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu. NÕu mçi nh©n viªn biÕt ch¨m lo, g¾n bã trung thµnh víi ng©n hµng th× ng©n hµng th­¬ng m¹i sÏ ph¸t triÓn lín m¹nh. Tãm l¹i, nÕu thùc hiÖn ®ång bé c¸c biÖn ph¸p trªn th× sÏ cã ®iÒu kiÖn n©ng cao chÊt l­îng ®éi ngò c¸n bé tÝn dông ng©n hµng, n©ng cao chÊt l­îng ®Çu t­ vèn, gãp phÇn lµnh m¹nh ho¸ tÝn dông ng©n hµng, t¨ng thu nhËp cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, lµm cho chóng kh«ng ngõng ph¸t triÓn, t¨ng ®ãng gãp lîi nhuËn cho ®Êt n­íc. KÕt luËn Ngµnh ng©n hµng cã mét ®Æc thï rÊt riªng biÖt kh«ng gièng víi bÊt cø mét ngµnh nµo kh¸c trong nÒn kinh tÕ. §ã lµ ho¹t ®éng cña chØ mét ng©n hµng còng cã ¶nh h­ëng ®Õn toµn hÖ thèng ng©n hµng vµ qua ®ã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn nÒn kinh tÕ. ChØ cÇn mét ng©n hµng ph¸ s¶n còng sÏ dÉn ®Õn sù ®æ vì cña c¶ hÖ thèng. Vµ ®©y lµ mét yÕu tè cùc kú nguy hiÓm g©y ra nh÷ng t¸c h¹i v« cïng nghiªm träng. ChÝnh v× vËy, c«ng cuéc c¶i tæ vµ ph¸t triÓn hÖ thèng ng©n hµng ®ßi hái sù qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh kh«ng chØ cña l·nh ®¹o ngµnh ng©n hµng mµ cßn cÇn ®­îc c¸c cÊp, c¸c ngµnh cã liªn quan quan t©m, xem xÐt. Cã nh­ vËy qu¸ tr×nh ®æi míi trong ng©n hµng míi ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ nh­ mong muèn. Ngay trong dù th¶o b¸o c¸o chÝnh trÞ tr×nh §¹i héi IX, §¶ng ta còng ®· x¸c ®Þnh: "Ph¶i x©y dùng hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i Nhµ n­íc thµnh nh÷ng doanh nghiÖp kinh doanh tiÒn tÖ cã uy tÝn, ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. Xo¸ bá sù can thiÖp hµnh chÝnh cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng cho vay cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i Nhµ n­íc. N©ng cao n¨ng lùc gi¸m s¸t cña ng©n hµng Nhµ n­íc vµ c«ng t¸c kiÓm tra néi bé cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i,...". Nh­ vËy, cã thÓ nãi r»ng, hÖ thèng ng©n hµng nãi chung còng nh­ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i nãi riªng ®ang ®ãng vai trß v« cïng to lín ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng, gãp phÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n­íc ta. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o Frederic Minskhin, TiÒn tÖ ng©n hµng vµ thÞ tr­êng tµi chÝnh, NXB Khoa häc vµ kü thuËt, 1998. Cao SÜ Khiªm, Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ tiÒn tÖ tÝn dông vµ ng©n hµng trong b­íc ®Çu ®æi míi ë ViÖt Nam, ViÖn Khoa häc Ng©n hµng, 1995. T×m hiÓu ho¹t ®éng ng©n hµng trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, NXB Hµ Néi, 1990. R.Raymond, TiÒn tÖ, ng©n hµng vµ tÝn dông, NXB Ng©n hµng, 1992. Lª V¨n T­, TiÒn tÖ, tÝn dông vµ ng©n hµng, NXB Thèng kª, 1998. David Cox, NghiÖp vô ng©n hµng hiÖn ®¹i, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia. Bµnh §Þnh Tiªn, §¹i c­¬ng vÒ tiÒn tÖ tÝn dông, NXB Thèng kª, 1997. B¸o c¸o th­êng niªn 1998, 1999. T¹p chÝ ng©n hµng 1998, 1999, 2000. T¹p chÝ ThÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ 1998, 1999, 2000. môc lôc