Đề tài Kiểm toán nội bộ- Một nhân tố quan trọng cho quá trình phát triển của các doanh nghiệp và tổ chức hiện nay

Ët xö lý th«ng tin kÕ to¸n, cã nh÷ng phÇn th«ng tin quan träng kh¸c vÒ ho¹t ®éng tµi chÝnh ch­a ®­îc ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ trong c¸c tµi liÖu. V× vËy, trong mäi tr­êng hîp cÇn tËn dông nh÷ng tµi liÖu kÕ to¸n nh­ nh÷ng b»ng chøng ®· cã lµm ®èi t­îng trùc tiÕp cña kiÓm to¸n ( kiÓm tra chøng tõ ). Trong tr­êng hîp thiÕu b»ng chøng trùc tiÕp nµy, kiÓm to¸n cÇn sö dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p kü thuËt ®Ó t¹o lËp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n ( kiÓm tra ngoµi chøng tõ ). §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng trªn trong ph¹m vi ho¹t ®éng tµi chÝnh víi nhiÒu mèi quan hÖ phøc t¹p ®ßi hái kiÓm to¸n ph¶i h×nh thµnh mét hÖ thèng ph­¬ng ph¸p kü thuËt riªng bao gåm c¶ nh÷ng ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n chøng tõ ( c©n ®èi, ®èi chiÕu l«gic, diÔn gi¶i th«ng tin, quy n¹p nguån th«ng tin…) vµ ph­¬ng ph¸p kiÓm to¸n ngoµi chøng tõ ( ®iÒu tra, quan s¸t, kiÓm kª, thö nghiÖm…) thÝch øng víi ®èi t­îng ( néi dung ) cña kiÓm to¸n vµ phï hîp víi c¸c quy luËt vµ quan hÖ cña phÐp biÖn chøng. KiÓm to¸n lµ mét ho¹t ®éng chuyªn s©u, mét khoa häc chuyªn ngµnh nªn ho¹t ®éng nµy ph¶i ®­îc thùc hiÖn bëi nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é nghiÖp vô chuyªn s©u vÒ kiÓm to¸n. KiÓm to¸n viªn, gi¸m ®Þnh viªn kiÓm to¸n, thÈm kÕ viªn, kÕ to¸n viªn c«ng chøng. §©y lµ nh÷ng kiÓm to¸n viªn chuyªn nghiÖp ho¹t ®éng hay hµnh nghÒ theo ph¸p luËt. Tõ nh÷ng ®iÒu tr×nh bµy trªn cã thÓ kÕt luËn : “ KiÓm to¸n lµ x¸c minh vµ bµy tá ý kiÕn vÒ thùc tr¹ng ho¹t ®éng cÇn ®­îc kiÓm to¸n b»ng hÖ thèng ph­¬ng ph¸p kü thuËt cña kiÓm to¸n chøng tõ vµ kiÓm to¸n ngoµi chøng tõ do c¸c kiÓm to¸n viªn cã tr×nh ®é nghiÖp vô t­¬ng xøng thùc hiÖn trªn c¬ së hÖ thèng ph¸p lý cã hiÖu lùc”. KiÓm to¸n kh«ng ph¶i lµ ho¹t ®éng “Tù th©n” vµ “vÞ th©n” : KiÓm to¸n sinh ra tõ yªu cÇu cña qu¶n lý vµ phôc vô cho yªu cÇu cña qu¶n lý. Tõ ®ã, cã thÓ thÊy râ ý nghÜa, t¸c dông cña kiÓm to¸n trªn nhiÒu mÆt. Thø nhÊt: KiÓm to¸n t¹o niÒm tin cho nh÷ng “ng­êi quan t©m”. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, cã nhiÒu ng­êi quan t©m tíi t×nh h×nh tµi chÝnh vµ sù ph¶n ¸nh cña nã trong tµi liÖu kÕ to¸n. Trong “ThÕ giíi” cña nh÷ng ng­êi quan t©m cã c¶ c¸c c¬ quan nhµ n­íc, c¸c nhµ ®Çu t­, c¸c nhµ qu¶n lý, kh¸ch hµng vµ ng­êi lao ®éng… Thø hai: KiÓm to¸n gãp phÇn h­íng dÉn nghiÖp vô vµ cñng cè nÒn nÕp ho¹t ®éng tµi chÝnh kÕ to¸n nãi riªng vÇ ho¹t ®éng qu¶n lý nãi chung. Thø ba: KiÓm to¸n gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ vµ n¨ng lùc qu¶n lý : Râ rµng, kiÓm to¸n kh«ng chØ x¸c minh râ ®é tin cËy cña th«ng tin mµ cßn t­ vÊn vÒ qu¶n lý. Cã thÓ thÊy ®Æc biÖt râ t¸c dông cña vai trß t­ vÊn nµy trong kiÓm to¸n hiÖu n¨ng vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý. Vai trß nµy ph¸t huy ®Æc biÖt râ trong c¸c ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n th­êng xuyªn. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, viÖc tÝch luü kinh nghiÖm qua thùc tiÔn sÏ lµ c¬ së cho nh÷ng bµi häc cho t­¬ng lai. §iÒu ®ã còng cã thÓ gi¶i thÝch tõ tÝnh phøc t¹p vµ ®a d¹ng trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ – x· héi trong c¸c ®¬n vÞ ®­îc kiÓm to¸n. §Æc biÖt trong nh­ng b­íc chuyÓn ®æi kinh tÕ, cã nhiÒu quan hÖ míi, phøc t¹p n¶y sinh. Trong c¶ nhËn thøc lÉn thùc tiÔn, cã thÓ thÊy râ tÝnh phøc t¹p cña c¸c quan hÖ nµy tõ chÝnh nh÷ng ®Æc tr­ng cña kinh tÕ thÞ tr­êng: Lîi nhuËn lµ môc tiªu cuèi cïng, c«ng b»ng x· héi, phóc lîi x· héi kh«ng cßn ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi duy tr× vµ ph¸t triÓn trong c¬ chÕ thÞ tr­êng thuÇn tuý. C¹nh tranh lµ quy luËt ®¹t tíi lîi nhuËn, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ cïng tån t¹i, c¹nh tranh vµ b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt. Kinh tÕ më cöa, ®a ph­¬ng ho¸, ®Çu t­ vµ më réng, c¸c quan hÖ quèc tÕ cã lîi Ých kinh tÕ trùc tiÕp song kh«ng ph¶i mäi quan hÖ nµy ®Òu chØ ®¬n thuÇn vÒ kinh tÕ… §Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn míi chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ, hÖ thèng ph¸p lý ch­a hoµn chØnh, kinh nghiÖm vµ chuyªn gia giái vÒ qu¶n lý ch­a cã nhiÒu. Trong ®iÒu kiÖn ®ã , duy tr× kû c­¬ng vµ b¶o ®¶m ph¸t triÓn ®óng h­íng vµ chØ cã thÓ cã ®­îc trªn c¬ së x©y dùng ®ång bé vµ tæ chøc thùc hiÖn tèt kiÓm to¸n trªn mäi lÜnh vùc ®Ó trªn c¬ së tÝch luü kinh nghiÖm tõ x¸c minh ®i ®Õn t­ vÊn cho mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng. Tõ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu tr×nh bµy trªn, cã thÓ thÊy râ kiÓm to¸n cã ý nghÜa lín trªn nhiÒu mÆt: §ã lµ “quan toµ c«ng minh cña qu¸ khø”, “ng­êi dÉn d¾t cho hiÖn t¹i” vµ “ng­êi cè vÊn s¸ng suèt cho t­¬ng lai”. 1.2. Ph©n lo¹i kiÓm to¸n . §Ó cã nhËn thøc râ h¬n vÒ kiÓm to¸n vµ cã c¬ së tæ chøc tèt c«ng t¸c kiÓm to¸n cÇn hiÓu ®­îc c¸c lo¹i kiÓm to¸n. KiÓm to¸n cã thÓ ph©n ra nhiÒu lo¹i theo c¸c tiªu thøc kh¸c nhau. Theo ®èi t­îng cô thÓ, kiÓm to¸n cã thÓ ph©n thµnh kiÓm to¸n ( b¸o c¸o ) tµi chÝnh, kiÓm to¸n nghiÖp vô ( ho¹t ®éng ) vµ kiÓm to¸n liªn kÕt. Theo lÜnh vùc cô thÓ cña kiÓm to¸n cã thÓ ph©n kiÓm to¸n thµnh kiÓm to¸n th«ng tin, kiÓm to¸n qui t¾c ( tu©n thñ ), kiÓm to¸n hiÖu n¨ng vµ kiÓm to¸n hiÖu qu¶. Theo ph¹m vi tiÕn hµnh kiÓm to¸n, cã thÓ ph©n kiÓm to¸n thµnh kiÓm to¸n toµn diÖn vµ kiÓm to¸n chän ®iÓm ( ®iÓn h×nh ). Theo tÝnh chu kú cña kiÓm to¸n, cã thÓ ph©n kiÓm to¸n thµnh kiÓm to¸n th­êng kú, kiÓm to¸n ®Þnh kú vµ kiÓm to¸n bÊt th­êng ( ®ét xuÊt ). Theo quan hÖ ph¸p lý cña kiÓm to¸n, cã thÓ cã kiÓm to¸n b¾t buéc vµ kiÓm to¸n tù nguyÖn. Theo tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n, cã thÓ ph©n kiÓm to¸n thµnh kiÓm to¸n nhµ n­íc, kiÓm to¸n ®éc lËp vµ kiÓm to¸n néi bé. 2. Kh¸i qu¸t chung vÒ kiÓm to¸n néi bé (KTNB). 2.1. Kh¸i niÖm. ë Australia, kh¸i niÖm vÒ KTNB ®­îc nªu trong chuÈn mùc kiÓm to¸n AUS 104 lµ: “ KTNB ®­îc xem lµ ho¹t ®éng thÈm ®Þnh ®éc lËp, ®­îc thiÕt lËp cïng víi 1 tæ chøc vµ lµ 1 dÞch vô ®èi víi tæ chøc ®ã. Chøc n¨ng cña KTNB lµ xem xÐt, ®¸nh gi¸ vµ th«ng b¸o tÝnh thÝch hîp vµ tÝnh hiÖu qu¶ cña hÖ th«ng kiÓm so¸t néi bé”. §©y lµ mét quan ®iÓm truyÒn thèng, nã nh×n nhËn KTNB tõ gãc ®é cña c¸c kiÓm to¸n viªn ®éc lËp, bªn ngoµi tæ chøc, v× vËy KTNB ®­îc coi nh­ lµ mét bé phËn hîp thµnh m«i tr­êng kiÓm so¸t. Kh¸i niÖm nµy cßn ®­îc bæ sung thªm ë phÇn 2 - chuÈn mùc sè 106 cña AUS. Khi nã nªu lªn vai trß cña KTNB lµ xem xÐt vµ ®¸nh gi¸. HÖ thèng kiÓm so¸t vµ th«ng tin néi bé. Th«ng tin tµi chÝnh vµ th«ng tin nghiÖp vô. TÝnh kinh tÕ , tÝnh hiÖu qu¶ vµ tÝnh hiÖu n¨ng cña ho¹t ®éng. ViÖc tu©n thñ c¸c quy t¾c phï hîp cña tæ chøc. ë mét sè n­íc mµ kiÓm to¸n néi bé ch­a ph¸t triÓn th× quan ®iÓm vÒ KTNB cßn rÊt h¹n chÕ . Nãi chung KTNB ®­îc xem lµ ho¹t ®éng kiÓm tra. KTNB lµ ho¹t ®éng kiÓm tra , gi¸m s¸t cña bé m¸y qu¶n lý , ®iÒu hµnh trong doanh nghiÖp . §ã lµ c«ng viÖc th­êng xuyªn , hµng ngµy g¾n liÒn víi chøc n¨ng ho¹t ®éng cña mçi ng­êi trong bé m¸y ®iÒu hµnh , nh­ gi¸m ®èc kiÓm tra tr­íc khi ký hîp ®ång kinh tÕ , kÕ to¸n kiÓm tra tr­íc khi lËp phiÕu chi , thñ kho kiÓm tra chøng tõ tr­íc khi xuÊt hµng … KTNB cã t¸c dông thiÕt thùc , trùc tiÕp víi doanh nghiÖp v× mçi ng­êi kiÓm tra cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn víi mäi th«ng tin , s¸t thùc tÕ , hoÆc cã quyÒn tõ chèi tr­íc khi ho¹t ®éng kinh tÕ x¶y ra , hoÆc cã quyÒn b¸o c¸o nh÷ng ph¸t gi¸c cña m×nh cho ng­êi ®øng ®Çu doanh nghiÖp . §iÒu ®ã cã thÓ h¹n chÕ ng¨n ngõa mét c¸ch h÷u hiÖu nh÷ng thiÖt h¹i tr­íc khi cã thÓ x¶y ra . ViÖc kiÓm tra cña c¬ quan cÊp trªn doanh nghiÖp , xÐt trong gi¸c ®é ngµnh , chÝnh lµ KTNB phôc vô viÖc ®iÒu hµnh cña ng­êi ®øng ®Çu ngµnh . VÒ lý thuyÕt , KTNB lµ c¸c quy ®Þnh vÒ tæ chøc bé m¸y qu¶n lý , quy ®Þnh vÒ chøc n¨ng nhiÖm vô , quyÒn h¹n vµ ph­¬ng ph¸p tham gia ®iÒu hµnh doanh nghiÖp . Trªn thùc tÕ , ho¹t ®éng cña tõng ng­êi , tõng bé phËn trong bé m¸y qu¶n lý , chÝnh lµ ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. H¹n chÕ cña KTNB lµ kh«ng ®­a ra lêi nhËn xÐt tæng qu¸t , toµn diÖn vÒ c¸c th«ng tin tµi chÝnh , nh­ng l¹i xÐt nhiÒu th«ng tin kinh tÕ , qu¶n trÞ vµ nghiÖp vô liªn quan ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña ®¬n vÞ . Mét trong nh÷ng nhiÖm vô cña KTNB lµ kiÓm tra chÊt l­îng ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. NÕu ho¹t ®éng tèt sÏ h¹n chÕ c¸c rñi ro vµ c«ng viÖc cña kiÓm to¸n viªn ®äc lËp sÏ gi¶m nhÑ h¬n theo tû lÖ nghÞch. Theo chuÈn mùc hµnh nghÒ KTNB cña häc viÖn c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé th× KTNB lµ mét ho¹t ®éng b¶o ®¶m vµ cè vÊn ®éc lËp , kh¸ch quan ®­îc thiÕt kÕ ®Ó t¨ng c­êng vµ c¶i thiÖn c¸c ho¹t ®éng cña tæ chøc . Nã gióp mét tæ chøc hoµn thµnh c¸c môc tiªu ®Æt ra th«ng qua hÖ thèng ph­¬ng ph¸p ®Ó ®¸nh gi¸ vµ c¶i thiÖn tÝnh hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh qu¶n lý , kiÓm so¸t vµ ®iÒu chØnh . §©y lµ kh¸i niÖm ph¶n ¸nh c¸i nh×n míi , phï hîp h¬n víi vai trß ®· ph¸t triÓn ®Õn hiÖn nay cña KTNB. 2.2. §Æc tr­ng cña KTNB . 2.2.1. Chñ thÓ KTNB . §Ó thùc hiÖn ho¹t ®éng KTNB , mçi tæ chøc ph¶i thµnh lËp bé m¸y KTNB. Bé m¸y KTNB lµ hÖ thèng tæ chøc cña c¸c kiÓm to¸n viªn do ®¬n vÞ tù lËp ra theo yªu cÇu qu¶n trÞ néi bé vµ thùc hiÖn nÒn nÕp , kû c­¬ng qu¶n lý . §Ó tæ chøc vµ qu¶n lý ho¹t ®éng KTNB trong bé m¸y l·nh ®¹o cao nhÊt cña ®¬n vÞ ph¶i cö ra nh÷ng ng­êi phô tr¸ch c«ng viÖc nµy . Theo yªu cÇu ®ã , th«ng th­êng mét uû ban kiÓm to¸n ®­îc lËp ra do mét tÈp thÓ th­êng bao gåm ba thµnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ phô tr¸ch . Trong tr­êng hîp cÇn thiÕt , héi ®ång qu¶n trÞ cã thÓ quyÕt ®Þnh thuª c¸c chuyªn gia kiÓm to¸n tham gia hoÆc t­ vÊn cho uû ban . Uû ban kiÓm to¸n , võa cã tr¸ch nhiÖm trong tæ chøc ho¹t ®éng KTNB ( néi kiÓm ) , võa cã tr¸ch nhiÖm t¹o lËp mèi quan hÖ víi chñ thÓ kiÓm to¸n tµi chÝnh tõ bªn ngoµi ( ngo¹i kiÓm ) . Trong tr­êng hîp kh«ng cã héi ®ång qu¶n trÞ , chñ ®Çu t­ ho¹c ng­êi ®ù¬c uû quyÒn phô tr¸ch sÏ chØ ®¹o c«ng t¸c kiÓm to¸n . TÊt nhiªn , uû ban kiÓm to¸n ho¹c ng­êi phô tr¸ch chØ cã chøc n¨ng tæ chøc , chØ ®¹o c«ng viÖc kiÓm to¸n . Ng­êi thùc hiÖn KTNB lµ nh÷ng kiÓm to¸n viªn trong ®¬n vÞ hoÆc chuyªn gia ( gi¸m ®Þnh viªn kÕ to¸n ) tõ bªn ngoµi . Tõ ®ã cã thÓ cã hai m« h×nh c¬ b¶n lµ héi ®ång hay bé phËn KTNB vµ gi¸m ®Þnh viªn kÕ to¸n ( hoÆc gi¸m s¸t viªn nhµ n­íc ) . Héi ®ång hay bé phËn KTNB ( Internal Auditing Department ) lµ m« h×nh phæ biÕn ®Æc biÖt ë c¸c n­íc B¾c Mü . Thµnh viªn cña bé phËn nµy lµ c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé . Sè l­îng vµ c¬ cÊu c¸c thµnh viªn tuú thuéc vµo qui m« cña ®¬n vÞ , vµo nhiÖm vô KTNB cô thÓ trong tõng thêi kú . Héi ®ång cã nhiÖm vô thùc hiÖn tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc do uû ban kiÓm to¸n giao cho kÓ c¶ viÖc x©y dùng hoÆc hoµn thiÖn qui chÕ KTNB ( nÕu cã ) , tæ chøc thùc hiÖn ®Òu ®Æn vµ cã hiÖu lùc qui chÕ ®· ban hµnh vµ c¶ c«ng viÖc ®ét xuÊt kh¸c . M« h×nh nµy cã nhiÒu ­u ®iÓm vµ rÊt thÝch hîp víi c¸c doanh nghiÖp cã qui m« lín . Tuy nhiªn , ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ph¸t huy ­u viÖt nµy lµ chÊt l­îng kiÓm to¸n viªn néi bé . KiÓm to¸n viªn néi bé khi thùc hiÖn c«ng viÖc th× hä ph¶i cã tÝnh ®éc lËp . TÝnh ®éc lËp cho phÐp kiÓm to¸n viªn néi bé cã nh÷ng ph¸n ®o¸n kh¸ch quan vµ kh«ng thµnh kiÕn , cÇn thiÕt ®Ó tiÕn hµnh ®óng ®¾n nh÷ng cuéc kiÓm to¸n . Nh­ng muèn cã tÝnh ®éc lËp kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i ®­îc sù ñng hé cña ban gi¶m ®èc vµ héi ®ång qu¶n trÞ ®Ó hä cã ®­îc sù céng t¸c cña nh÷ng bé phËn ®­îc kiÓm to¸n vµ ®Ó c«ng viÖc cña hä kh«ng bÞ can thiÖp . §ång thêi kiÓm to¸n viªn néi bé ®­îc yªu cÇu thùc hiÖn c¸c cuéc kiÓm to¸n mét c¸ch trung thùc vµ kh«ng ®­îc cã mét sù tho¶ hiÖp nµo vÒ l­îng ®¸ng kÓ nµo x¶y ra . Hä kh«ng ®­îc ®Ó m×nh l©m vµo t×nh tr¹ng kh«ng cã kh¶ n¨ng nhËn ®Þnh nghÒ nghiÖp mét c¸ch kh¸ch quan . V× thÕ trong c¸c cuéc kiÓm to¸n , viÖc ph©n c«ng ph¶i tr¸nh sù m©u thuÉn vÒ quyÒn lîi còng nh­ kiÎm to¸n viªn néi bé lu«n ®­îc yªu cÇu ph¶i b¸o c¸o ®Þnh kú nh÷ng th«ng tin cho ng­êi phô tr¸ch vÒ nh÷ng m©u thuÉn ®ang , sÏ x¶y ra . §Æc biÖt kiÓm to¸n viªn néi bé kh«ng ®­îc ®¶m nhËn c«ng viÖc nghiÖp vô kh¸c còng nh­ kiÓm to¸n viªn néi bé kh«ng nªn trë l¹i kiÓm to¸n bé phËn mµ tr­íc ®©y kiÓm to¸n viªn nµy cã quyÒn hay cã tr¸ch nhiÖm . V× nh­ vËy kiÓm to¸n viªn néi bé cã kh¶ n¨ng sÏ thiªn vÞ do ®· cã liªn quan . VÒ mÆt chuyªn m«n , kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i cã kiÕn thøc , kü n¨ng , kû luËt cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc kiÓm to¸n . Cô thÓ kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i tinh th«ng nghiÖp vô trong viÖc ¸p dông c¸c chuÈn mùc , thñ tôc vµ thuËt KTNB ; Tinh th«ng nguyªn t¾c vµ nghiÖp vô kÕ to¸n ; HiÓu biÕt nguyªn t¾c qu¶n lý ®Ó nhËn thøc vµ ®¸nh gi¸ thùc chÊt vµ tÇm quan träng cña nh÷ng sai lÖch trong thùc tÕ kinh doanh ; nhËn thøc râ nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña c¸c vÊn ®Ò kÕ to¸n , kinh tÕ , luËt th­¬ng m¹i , hÖ thèng thuÕ , tµi chÝnh , c¸c ph­¬ng ph¸p ®Þnh l­îng hÖ thèng th«ng tin ®­îc ch­¬ng tr×nh ho¸ . Ngoµi ra kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i cã nhiÒu ®øc tÝnh quan träng kh¸c. Muèn trao ®æi ý kiÕn cã hiÖu qu¶ th× kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i lµ ng­êi khÐo øng xö khi tiÕp xóc , ph¶i n¾m v÷ng vµ duy tr× mèi quan hÖ tho¶ ®¸ng víi c¸c bé phËn ®­îc kiÓm to¸n . §Ó kh«ng bÞ l¹c hËu hay ®µo th¶i cña nghÒ nµy , kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i kh«ng ng÷ng häc tËp ®Ó duy tr× tr×nh ®é thµnh th¹o cña m×nh trong thÕ giíi n¨ng ®éng vµ th­êng xuyªn thay ®æi hiÖn nay . Bªn c¹nh ®ã kiÓm to¸n viªn ph¶i rÌn luyÖn tÝnh thËn träng nghÒ nghiÖp ®óng mùc ®Ó cã thÓ thÝch øng víi sù phøc t¹p cña nhiÖm vô kiÓm to¸n . M« h×nh thø hai lµ sö dông gi¸m ®Þnh viªn kÕ to¸n ( hoÆc gi¸m s¸t viªn nhµ n­íc ) lµ m« h×nh øng dông phæ biÕn ë c¸c xÝ nghiÖp nhµ n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp cã qui m« nhá . Trong tr­êng hîp nµy , ng­êi thùc hiÖn c«ng viÖc kiÓm to¸n cã thÓ lµ kiÓm to¸n viªn chuyªn nghiÖp ( hµnh nghÒ ) thËm chÝ ë mét sè n­íc trong c¸c xÝ nghiÖp c«ng vµ doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc biªn chÕ trong bé m¸y kiÓm to¸n nhµ n­íc . M« h×nh nµy rÊt thÝch hîp víi c¸c xÝ nghiÖp c«ng , c¸c doanh nghiÖp cã qui m« nhá kh«ng cÇn biªn chÕ kiÓm to¸n viªn néi bé . Nã ph¸t huy ®­îc thÕ m¹nh nghÒ nghiÖp cña c¸c chuyªn gia giái . Tuy nhiªn trong tr­êng hîp nµy chi phÝ kiÓm to¸n th­êng cao do ph¶i thuª nh©n viªn . MÆt kh¸c , do c«ng viÖc KTNB còng do sè Ýt chuyªn gia cã tr×nh ®é cao ®¶m nhiÖm nªn cÇn chó träng ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan trung thùc cña kiÓm to¸n viªn b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p bæ sung nh­ kiÓm tra chÐo , ®Þnh kú thay ®æi n¬i lµm viÖc cña c¸c kiªmt to¸n viªn t¨ng c­êng tr¸ch nhiÖm cña kiÓm tra bªn ngoµi … Nh­ vËy chñ thÓ cña KTNB lµ c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé n»m trong bé m¸y KTNB c¶ ®¬n vÞ tæ chøc ®ã hoÆc lµ c¸c gi¸m ®Þnh viªn kiÓm to¸n thuª ngoµi . Dï lµ mét nh©n viªn cña tæ chøc hay ng­êi ngoµi , dï ®· cã chøng chØ kiÓm to¸n viªn néi bé hay ch­a th× hä còng ph¶i lµ ng­êi cã sù thµnh th¹o vÒ mÆt chuyªn m«n vµ ph¶i tu©n thñ c¸c yªu cÇu ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp rÊt chÆt chÏ . §iÒu ®ã gióp cho c«ng viÖc kiÓm to¸n tiÕn hµnh hiÖu qu¶ h¬n , phôc vô tãt h¬n cho nhu cÇu qu¶n lý trong doanh nghiÖp còng nh­ c¸c c¬ quan chøc n¨ng cña nhµ n­íc . 2.2.2. LÜnh vùc ho¹t ®éng cña KTNB . Theo chuÈn mùc chung sè 300 ®· x¸c ®Þnh râ KTNB sÏ xem xÐt , ®¸nh gi¸ tÝnh ®Çy ®ñ vµ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña tæ chøc vµ chÊt l­îng thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm ®­îc giao . Tuy nhiªn , tuú theo yªu cÇu cña ban gi¸m ®èc vµ héi ®ång qu¶n trÞ mµ KTNB trong tõng tæ chøc sÏ ph¶i tu©n theo ®Þnh h­íng c«ng viÖc nhÊt ®Þnh . Nh­ng cã thÓ thÊy c¸c lÜnh vùc c«ng viÖc mµ hÇu hÕt c¸c hÖ thèng KTNB th­êng cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn lµ: ThÈm tra tÝnh x¸c thùc vµ tÝnh toµn vÑn cña th«ng tin tµi chÝnh , th«ng tin nghiÖp vô vµ c¸c ph­¬ng tiÖn ®· sö dông ®Ó x¸c ®Þnh , ®Þnh l­îng , ph©n lo¹i vµ b¸o c¸o th«ng tin ®ã . ThÈm tra c¸c hÖ thèng ®· thiÕt lËp ®Ó b¶o ®¶m sù tu©n thñ c¸c chÝnh s¸ch , kÕ ho¹ch , thñ tôc , ph¸p luËt , c¸c quy ®Þnh cã ¶nh h­ëng quan träng tíi c¸c nghiÖp vô , c¸c b¸o c¸o vµ ph¶i x¸c ®Þnh tæ chøc cã lµm theo ®óng kh«ng . ThÈm tra c¸c biÖn ph¸p sö dông ®Ó b¶o vÖ tµi s¶n , tr¸nh tæn thÊt do c¸c hµnh vi trém c¾p , ho¶ ho¹n , sö dông sai hoÆc bÊt hîp ph¸p , thÈm tra sù v¹ch trÇn c¸c yÕu tè nµy . Khi cÇn thiÕt th× thÈm tra sù tån t¹i cña nh÷ng tµi s¶n ®ã . §¸nh gi¸ tÝnh tiÕt kiÖm vµ tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c nguån nh©n lùc ®­îc sö dông . §iÒu nµy cã nghÜa lµ ban gi¸m ®èc chÞu tr¸ch nhiÖm ®Ò ra nh÷ng chuÈn mùc ®iÒu hµnh ®Ó ®Þnh l­îng viÖc sö dông c¸c nguån nh©n lùc tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ cña mét ho¹t ®éng , cßn kiÓm to¸n viªn néi bé chÞu tr¸ch nhiÖn xem xÐt xem : C¸c chuÈn mùc t¸c nghiÖp ®è ®­îc thiÕt lËp ®Ó ®o l­êng tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ kh«ng ; C¸c chuÈn mùc ®· thiÕt lËp th× cã ®­îc thùc hiÖn kh«ng ; Nh÷ng sai lÖch so víi c¸c chuÈn mùc ®· thiÕt lËp cã ®­îc x¸c ®Þnh , ph©n tÝch vµ b¸o c¸o cho ng­êi cã tr¸ch nhiÖm ®Ó söa sai hay kh«ng . MÆt kh¸c kiÓm to¸n viªn ph¶i x¸c ®Þnh nh÷ng t×nh tr¹ng kh¸c nh­ : C¬ së vËt chÊt cã ®­îc tËn dông tèi ®a ; c«ng viÖc cã n¨ng suÊt hay kh«ng? C¸c thñ tôc cã tèn kÐm kh«ng? Nh©n viªn thõa hay thiÕu. KiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i xem xÐt c¸c ho¹t ®éng hoÆc ch­¬ng tr×nh ®Ó kh¼ng ®Þnh kÕt qu¶ cã ®¸p øng môc tiªu vµ môc ®Ých ®· ®Þnh kh«ng , c¸c nghiÖp vô hoÆc ch­¬ng tr×nh cã thùc hiÖn ®óng kÕ ho¹ch kh«ng . Nh­ vËy yÕu tè chñ yÕu liªn quan tíi c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng lµ viÖc hoµn thµnh c¸c môc tiªu cña m×nh ®Ó hç trî ban gi¸m ®èc th«ng qua viÖc xem xÐt , ®¸nh gi¸ c¸c c«ng viÖc kiÓm so¸t néi bé kh¸c nhau . Tuú vµo tõng tæ chøc , ban gi¸m ®èc cã thÓ thay ®æi hoÆc yªu cÇu kiÓm to¸n viªn néi bé thùc hiÖn ph¹m vi c«ng viÖc kh¸c nhau nh­ng kiÓm to¸n viªn néi bé vÉn ph¶i tËp trung vµo c¸c khÝa c¹nh nªu trªn cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Trong t¸t c¶ c¸c mèi liªn quan nµy th× kiÓm to¸n viªn néi bé gi÷ vai trß tham vÊn cßn ban gi¸m ®èc ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc sö dông c¸c nguån lùc phôc vô lîi Ých tèi ®a cña tæ chøc . 3. Sù cÇn thiÕt cña KTNB ®èi víi c¸c tæ chøc. Mäi ho¹t ®éng , trong ®ã cã ho¹t ®éng kiÓm so¸t nh­ KTNB xuÊt hiÖn trong thùc tÕ ®Òu lµ kÕt qu¶ cña nhu cÇu nµy sinh . Víi sô ph¸t triÓn tù nhiªn, c¸c nghiÖp vô trong doanh nghiÖp ngµy cµng cã khèi l­îng nhiÒu vµ phøc t¹p , nªn ng­êi chñ së h÷u vµ qu¶n lý cao cÊp trong thùc tÕ kh«ng thÓ dÔ dµng tiÕp xóc víi c¸c nghiÖp vô ®ã ®Ó kiÓm tra hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng mét c¸ch võa ý ®­îc . MÆc dï «ng chñ cã thÓ x©y dùng mét hÖ thèng vµ muèn cã c¸i nh×n ph¸n quyÕt qua hÖ thèng ®ã , th× vÉn cø khã cho «ng ta khi muèn biÕt lîi Ých cña doanh nghiÖp cã ®­îc phôc vô xøng ®¸ng hay kh«ng . Nh÷ng quy t¾c ®· ®Þnh ra cã ®­îc tu©n thñ kh«ng? C«ng nh©n viªn lµm viÖc cã hiÖu n¨ng hay kh«ng ? LiÖu tµi s¶n cã ®­îc ®¶m b¶o an toµn kh«ng ? Nh÷ng quy t¾c hiÖn hµnh cã cßn hiÖu lùc khi ®iÒu kiÖn thay ®æi kh«ng ? C©u tr¶ lêi sau cïng cho nh÷ng yªu cÇu ®ã lµ «ng chñ cÇn cã sù trî gióp . ViÖc gióp ®ì nµy ph¶i giao cho mét hay mét sè ng­êi chÞu tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp kiÓm tra c¸c ho¹t ®éng vµ b¸o c¸o l¹i theo nh­ c¸c c©u hái trªn . Nh­ vËy lµ , ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé ®· ®i vµo thùc tÕ mét c¸ch chÝnh thøc vµ râ rµng. ViÖc lu«n tån t¹i mét nhu cÇu chung vÒ dÞch vô KTNB cã lÏ lµ ®· rÊt râ rµng dï ®ã lµ lo¹i h×nh tæ chøc g× , ho¹t ®éng víi môc tiªu g× . §iÒu nµy cã nghÜa lµ , mäi tæ chøc , doanh nghiÖp cã tån t¹i tr¸ch nhiÖm qu¶n lý ®Òu cÇn cã KTNB . Môc tiªu cña c¸c tæ chøc cã thÓ lµ t×m kiÕm lîi nhuËn , môc tiªu nh©n ®¹o x· héi hoÆc tiÕn hµnh mét nhiÖm vô cña chÝnh phñ . Trong tÊt c¶ c¸c tr­êng hîp , khi c¸c ®¬n vÞ cã c¸c nhu cÇu b¶o vÖ – tøc lµ lµm sao ®Ó c¸c ho¹t ®éng trªn ®­îc tiÕn hµnh ®óng c¸c chÝnh s¸ch , thñ tôc vµ ®­îc tiÕn hµnh theo c¸ch thøc ph¶n ¸nh c¸c tiªu chuÈn phï hîp , còng nh­ nhu cÇu vÒ n©ng cao chÊt l­îng ho¹t ®éng , hay t×m ra ph­¬ng thøc tèi ­u ho¸ viÖc sö dông c¸c nguån lùc trong ®iÒu kiÖn h¹n chÕ cña thÞ tr­êng , th× cÇn cã bé phËn KTNB liªn quan t­¬ng øng. Cã thÓ thÊy tõ ®iÓm khëi ®Çu , khi KTNB chØ ®­îc xem nh­ lµ mét ho¹t ®éng ®¬n lÎ ë cÊp thÊp vµ trong ®a sè tr­êng hîp tån t¹i víi t­ c¸ch lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña c¸c chøc n¨ng kÕ to¸n ; KTNB ®· ®Þnh h×nh mét c¸ch v÷ng ch¾c - ®­îc nh×n nhËn nh­ mét nhiÖm vô kh«ng thÓ thiÕu trong mäi lÜnh vùc cña tæ chøc , kÓ c¶ c¸c ®¬n vÞ t­ nh©n ; Nã còng trë thµnh mét ho¹t ®éng chuyªn nghiÖp mang tÝnh ®éc lËp cao , ®ãng vai trß quan träng trong c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc Ngoµi ra , nhu cÇu vÒ KTNB tån t¹i ë mäi cÊp cña mét ®¬n vÞ . Mét ®¬n vÞ cã thÓ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng cña nã th«ng qua viÖc ph©n chia quyÒn lùc theo c¸c cÊp , phßng ban hay c¸c bé phËn néi bé kh¸c nhau . Trong mçi tr­êng hîp , sù qu¶n lý cña c¸c bé phËn néi bé nµy ®Òu cã sù chia sÎ vÒ nguån lùc vµ liªn quan vÒ tr¸ch nhiÖm qu¶n lý . Sù qu¶n lý , ®iÒu hµnh nµy do ®ã cã mét nhu cÇu chÝnh ®¸ng víi KTNB . 4. Mét sè khã kh¨n ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña KTNB. 4.1. Sù c¹nh tranh víi c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ®éc lËp vµ c«ng ty lín cung cÊp dÞch vô kÕ to¸n . Xu h­íng gÇn ®©y cña nhiÒu c«ng ty ®Æc biÖt lµ c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ sö dông dÞch vô KTNB cña c¸c c«ng ty bªn ngoµi . §iÒu nµy cã thÓ ®­îc gi¶i thÝch bëi quan ®iÓm , c¸ch nh×n nhËn vÒ tÝnh ®éc lËp cña KTNB . NhiÒu ng­êi cho r»ng c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ®éc lËp hoÆc c¸c c«ng ty cung cÊp dÞch vô kÕ to¸n cã thÓ thùc hiÖn KTNB th× nªn ®Ó hä lµm c«ng viÖc nµy bëi nh­ thÕ tÝnh ®éc lËp sÏ t¨ng lªn . Khi c¸c c«ng ty bªn ngoµi cung cÊp dÞch vô KTNB th× ng­êi thùc hiÖn lµ c¸c kiÓm to¸n viªn c«ng chøng , hä kh«ng ph¶i lµ nh©n viªn trong ®¬n vÞ , ®ång thêi cã thÓ thÊy hä cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao , th­êng ®­îc ®µo t¹o chuyªn nghiÖp , kh¸c víi mét sè nh©n viªn thùc hiÖn KTNB chØ lµ nh÷ng nh©n viªn cã kinh nghiÖm ®­îc ®Ò b¹t vµo trong bé m¸y KTNB . V× vËy cã thÓ lµm cho viÖc thÈm tra , ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng trong tæ chøc kh¸ch quan vµ hiÖu qu¶ h¬n . MÆt kh¸c , kiÓm to¸n viªn néi bé th­êng thùc hiÖn viÖc thÈm ®Þnh ®èi víi nhiÒu lÜnh vùc . §iÒu nµy lµ do b¶n chÊt cña nghÒ nghiÖp vµ do sù so s¸nh gi÷a lîi Ých thu ®­îc vµ chi phÝ ®Ó duy tr× hiÖu qu¶ bé m¸y KTNB cña ban gi¸m ®èc. Khi sè l­îng kiÓm to¸n viªn néi bé nhá , ph¶i thùc hiÖn kiÓm to¸n ®ång thêi trªn nhiÒu lÜnh vùc th× cã mét sù quan t©m tíi tÝnh chuyªn m«n ho¸ cña KTNB . Cã thÓ thÊy c¸c c«ng ty chuyªn cung cÊp dÞch vô kiÓm to¸n lu«n cã sù ph©n chia kiÓm to¸n viªn thµnh c¸c nhãm thùc hiÖn kiÓm to¸n ë c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau . V× vËy trªn tõng lÜnh vùc mçi nhãm sÏ ho¹t ®éng mét c¸ch kinh nghiÖm , thµnh th¹o vµ hiÖu qu¶ h¬n . Tõ gãc ®é nµy , nhiÒu nhµ qu¶n lý cho r»ng khi thuª c¸c c«ng ty bªn ngoµi thùc hiÖn KTNB sÏ hiÖu qu¶ h¬n bé m¸y KTNB trong c¸c tæ chøc . 4.2. Khã kh¨n trong viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a cÊp qu¶n lý vµ bé phËn ®­îc kiÓm to¸n . Cã thÓ thÊy xung ®ét th­êng n¶y sinh gi÷a tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn néi bé víi bé phËn qu¶n lý cÊp cao h¬n vµ víi bé phËn qu¶n lý trùc tiÕp c¸c ho¹t ®éng ®ang ®­îc kiÓm to¸n . Trong c¶ hai mèi quan hÖ nµy th× tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn néi bé ®Òu lµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn . Nh­ng ®èi víi ban qu¶n lý cÊp cao h¬n c«ng viÖc cña kiÓm to¸n viªn néi bé ®­îc xem nh­ mét phÇn cña hÖ thèng kiÓm so¸t mµ qua ®ã c¸c nhµ l·nh ®¹o cao cÊp h¬n n÷a n¾m ®­îc nh÷ng khiÕm khuyÕt vµ nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i . Cßn ®èi víi bé phËn ®­îc kiÓm to¸n th× l¹i muèn lµm viÖc víi kiÓm to¸n viªn néi bé nh­ mét ®èi t¸c víi mét lo¹i quan hÖ thËn träng . C¸i khã cho kiÓm to¸n viªn néi bé lµ mèi quan hÖ thø hai , khi tèt ®Ñp , sÏ cã t¸c dông thóc ®Èy sù hîp t¸c gi÷a kiÓm to¸n viªn vµ bé phËn bÞ kiÓm to¸n , ®ång thêi nã cã thÓ gióp cho viÖc c¶i thiÖn tÝnh hiÖu qu¶ cña bé phËn bÞ kiÓm to¸n nµy . Ng­îc l¹i quan hÖ thø nhÊt l¹i lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n viªn néi bé vµ lµ c¬ së cho sù tån t¹i cho lo¹i h×nh nghÒ nghiÖp nµy . §©y lµ sù m©u thuÉn mang tÝnh b¶n chÊt nghÒ nghiÖp . VÊn ®Ò ®èi víi kiÓm to¸n viªn néi bé lµ lµm thÕ nµo ®Ó hoµ hîp hai lo¹i mong muèn kh¸c nhau vµ tho¶ m·n c¶ hai ®èi t¸c. Bªn c¹nh ®ã cßn tån t¹i sù xung ®ét tiÒm Èn gi÷a ban gi¸m ®èc c«ng ty víi héi ®ång qu¶n trÞ ( kÓ c¶ héi ®ång kiÓm tra trùc thuéc ) . MÆc dï c¶ hai ®èi t­îng nµy ®Òu quan t©m tíi lîi Ých chung cña toµn c«ng ty nh­ng mçi bªn nh×n nhËn lîi Ých cña ®¬n vÞ theo mét c¸ch kh¸c nhau . Ban gi¸m ®èc th­êng quan t©m nhiÒu h¬n vÒ sù tu©n thñ , c¸c ¸p lùc tõ phÝa chÝnh phñ vµ h×nh t­îng cña c«ng ty . Ban qu¶n trÞ l¹i cã sù quan t©m vÒ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng dµi h¹n . Kh¸c víi sù quan t©m cã tÝnh ng¾n h¹n , tr­íc m¾t cña ban gi¸m ®èc . Mét lÇn n÷a kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i lµm thÕ nµo ®ã ®Ó ®¹t ®­îc sù c©n b»ng hîp lý vµ tho¶ m·n nhu cÇu cña c¶ hai bªn - ®©y chÝnh lµ ®iÓm khã nhÊt trong nghÒ cña kiÓm to¸n viªn néi bé. 4.3. ThÝch øng víi thÕ giíi c«ng nghÖ th«ng tin . Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ m¸y tÝnh vµ c¸c øng dông trong mäi vÊn ®Ò cña cuéc sèng hiÖn t¹i lµ mét trong nh÷ng søc m¹nh to lín vµ cã ý nghÜa nhÊt cña x· héi . Trong kinh doanh vµ khu vùc ChÝnh phñ , m¸y tÝnh ®· trë thµnh ph­¬ng tiÖn chñ yÕu ®Ó xö lý c¸c d÷ liÖu v¨n phßng , vµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y , m¸y tÝnh ®ang chuyÓn dÇn sang ph¹m vi c¸c hÖ thèng øng dông . Nã còng ®em l¹i mét kh¶ n¨ng míi cho mét sè l­îng lín c¸c øng dông cña khoa häc qu¶n lý . Nh÷ng ph¸t triÓn nµy ®em l¹i nh÷ng thuËn lîi lín nh­ng ®ång thêi còng g©y ra kh«ng Ýt khã kh¨n cho c«ng t¸c qu¶n lý , ®iÒu hµnh . Môc tiªu cña KTNB vÒ trî gióp tæ chøc ®ßi hái kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i nhËn thøc ®­îc nh÷ng c¬ héi còng nh­ nh÷ng th¸ch thøc míi nµy vµ trî gióp mäi bé phËn ®Ó sö dông nguån lùc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ . Thªm vµo ®ã , nh÷ng øng dông réng r·i cña m¸y tÝnh ®· t¸c ®éng trùc tiÕp nhiÒu h¬n tíi c«ng viÖc cña kiÓm to¸n viªn néi bé. Tr­íc khi cã sù x©m nhËp cña m¸y tÝnh , kiÓm to¸n viªn néi bé xö lý tµi liÖu vµ c¸c d÷ liÖu cã liªn quan mµ ®· ®­îc thùc hiÖn thñ c«ng hoÆc ®­îc xö lý b»ng c¸c lo¹i m¸y c¬ khÝ mµ lao ®éng cña con ng­êi cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy . Ngµy nay , c¸c d÷ liÖu c¬ b¶n ®­îc in ra b»ng m¸y tÝnh ®iÖn tö qua mét lo¹t c¸c ch­¬ng tr×nh vµ ph­¬ng ph¸p xö lý d÷ liÖu phøc t¹p . Khi xem xÐt c¸c sè liÖu nµy , kiÓm to¸n viªn néi bé cÇn quay l¹i xem xÐt c¸c ch­¬ng tr×nh vµ c¸cd kiÓm so¸t mµ qua ®ã sè liÖu ®­îc t¹o ra . V× vËy c«ng viÖc cña c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé l¹i t¨ng thªm do ph¶i xem xÐt qu¸ tr×nh xö lý c¬ b¶n cña m¸y tÝnh . §Ó cã thÓ trë thµnh mét bé phËn cÊu thµnh tÝch cùc cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cã hiÖu qu¶ ®ßi hái kiÓm to¸n viªn néi bé cÇn cã nh÷ng kiÕn thøc chuyªn m«n t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ vÒ kü thuËt m¸y tÝnh , ®©y thùc sù lµ mét th¸ch thøc víi kiÓm to¸n viªn néi bé . H¬n n÷a , bé m¸y KTNB cÇn ph¶i cã mét sè nh©n viªn cã chuyªn m«n ®Æc biÖt vÒ m¸y tÝnh . Nh÷ng nh©n viªn nµy cã thÓ ®ãng vai trß lµ ng­êi t­ vÊn hoÆc ng­êi ®µo t¹o cho c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé kh¸c vµ cã thÓ thùc hiÖn chøc n¨ng lµ ng­êi liªn l¹c trong viÖc tiÕp cËn víi sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng th«ng tin nãi riªng vµ toµn hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé nãi chung . VÊn ®Ò nµy ®Æt ra lµ bé phËn KTNB cÇn gi¶i quyÕt khã kh¨n vÒ nh©n sù thùc hiÖn nhiÖm vô nµy . §Æc biÖt khi nh÷ng øng dông ngµy cµng réng r·i cña m¸y tÝnh ®· dÉn ®Õn viÖc trong nhiÒu c«ng ty , viÖc xö lý b»ng m¸y tÝnh vµ nghiªn cøu ph©n tÝch c¸c ho¹t ®éng ®­îc tËp trung cao , tõ ®ã h×nh thµnh phßng hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý . Cã thÓ thÊy nhê nh÷ng øng dông cña c«ng nghÖ th«ng tin nªn phßng nµy cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc ph©n tÝch , ®¸nh gi¸ c¸c mÆt ho¹t ®éng trong c«ng ty . KÕt qu¶ lµ phßng hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý trë thµnh mét t¸c nh©n míi quyÕt ®Þnh m¹nh mÏ tíi lîi Ých cña c«ng ty còng nh­ trë thµnh mét ®èi thñ míi c¹nh tranh víi bé phËn KTNB trong c«ng viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô thÈm ®Þnh , qu¶n lý . VÊn ®Ò cña kiÓm to¸n viªn néi bé lµ kh«ng thÓ kh«ng liªn quan tíi phßng nµy nãi riªng vµ nh÷ng øng dông cña c«ng nghÖ th«ng tin nãi chung . V× vËy kiÓm to¸n viªn néi bé chØ cã thÓ sö dông bé phËn nµy nh­ mét c«ng cô ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng KTNB cña c«ng ty. 4.4. VÊn ®Ò ®µo t¹o kiÓm to¸n viªn néi bé . BÊt cø ngµnh nghÒ nµo muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Òu ph¶i quan t©m ®Õn mét vÊn ®Ò chñ chèt , ®ã lµ gi¸o dôc . C¸i khã ®Çu tiªn trong viÖc ®µo t¹o kiÓm to¸n viªn néi bé lµ x¸c ®Þnh ®­îc yªu cÇu tèi thiÓu vÒ tr×nh ®é mµ x· héi cã thÓ chÊp nhËn ®­îc ®èi víi nghÒ KTNB . Ho¹t ®éng KTNB thùc hiÖn trªn hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc , c¸c mÆt cña mét nghiÖp vô nªn sù hiÓu biÕt cña kiÓm to¸n viªn néi bé bÞ ®ßi hái rÊt réng vµ rÊt cao . Nh­ng thùc tÕ kh«ng thÓ x©y dùng mét ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ®Ó ®¸p øng ®­îc mäi mÆt cho qu¸ tr×nh kiÓm so¸t vµ qu¶n lý . V× vËy ViÖn kiÓm to¸n néi bé ®· nghiªn cøu vµ x¸c ®Þnh nh÷ng møc kiÕn thøc cÇn thiÕt trong mét sè lÜnh vùc cã vai trß chñ chèt . MÆc dï ®· ®­îc giíi h¹n nh­ng c¸c lo¹i h×nh ®µo t¹o cã thÓ ®¸p øng ®­îc ®iÒu ®ã còng kh«ng ph¶i nhiÒu , kÓ c¶ t­ thôc , c«ng lËp … Nh­ng ®èi víi nghÒ KTNB th× sè tr­êng häc ®µo t¹o kiÓm to¸n viªn néi bé cßn rÊt h¹n chÕ . NhiÒu n­íc ch­a cã tr­êng dµnh riªng cho viÖc ®µo t¹o kiÓm to¸n viªn néi bé mµ nã chØ lµ mét bé phËn më réng trong c¸c chuyªn ngµnh ®µo t¹o kiÓm to¸n viªn c«ng chøng . KÕt qu¶ lµ sè l­îng lín kiÓm to¸n viªn néi bé cã ®ñ tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô cßn Ýt , ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu vÒ sè l­îng cña x· héi ®èi víi nghÒ nghiÖp nµy . Còng do ®ã mµ thµnh tùu thùc tÕ cña KTNB ngo¹i trõ mét sè n­íc rÊt ph¸t triÓn th× cßn rÊt h¹n chÕ . Tr­íc thùc tÕ vai trß cña KTNB sÏ kh«ng ®­îc n©ng cao vµ nhiÒu ng­êi sÏ kh«ng ñng hé tÝch cùc cho sù ph¸t triÓn cña KTNB . Sau khi nh×n nhËn tæng quan vÒ KTNB , chóng ta thÊy r»ng , ®iÒu d­êng nh­ cã ý nghÜa lµ sù t¨ng lªn vÒ møc ®é phøc t¹p cña c¸c tæ chøc vµ c¸c ho¹t ®éng cña chóng ®· t¹o ra nhiÒu c¬ héi cho KTNB . §iÒu nµy cã nghÜa lµ mét thÞ tr­êng réng lín vµ giµu cã ®ang ®­îc më ra cho KTNB . Mét kÕt luËn kh¸c kh«ng kÐm phÇn quan träng lµ KTNB ®· ®­îc ®Æt vµo vÞ trÝ xøng ®¸ng ®Ó cã thÓ khai th¸c tèt nh÷ng lîi thÕ ®ã . VÞ trÝ cña KTNB trong tæ chøc lµ duy nhÊt , quyÒn h¹n vµ uy tÝn lín khiÕn chóng ta cã thÓ tin t­ëng vµo nh÷ng thµnh qu¶ cao nhÊt mµ nã sÏ ®¹t ®­îc. Nh­ng còng ph¶i thõa nhËn r»ng , mäi thø lu«n thay ®æi , lu«n cã mèi nguy c¬ mÊt vÞ trÝ trong mèi quan hÖ víi c¸c bé phËn kh¸c trong tæ chøc nÕu nh­ KTNB trë nªn tù m·n qu¸ møc . Nh­ng triÓn väng chung lµ v« cïng hoµn h¶o cho sù tiÕn xa h¬n n÷a cña KTNB . Sù ph¸t triÓn cña KTNB diÔn ra réng kh¾p xu¸t ph¸t tõ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c¸c bé phËn KTNB t¹i tõng doanh nghiÖp vµ tæ chøc ChÝnh phñ . Nh÷ng ho¹t ®éng nµy lµ c¬ së cho sù thµnh c«ng cña c¸c tæ chøc ®ã . Thªm vµo ®ã , nh÷ng thµnh c«ng nµy ®· lan truyÒn tíi c¸c tæ chøc , c¸c doanh nghiÖp kh¸c , ®Æc biÖt lµ qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin cña ViÖn KTNB . Sù tiÕn triÓn trong t­¬ng lai cña KTNB còng sÏ lín h¬n qua nh÷ng nç lùc nghÒ nghiÖp trªn mét ph¹m vi réng lín . Tuy nhiªn , vÒ c¬ b¶n , thµnh c«ng cña KTNB b¾t nguån tõ nh÷ng kÕt qu¶ trong c¸c ho¹t ®éng cô thÓ cña doanh nghiÖp , c¸c tæ chøc . Do ®ã , chóng t«i cho r»ng , tõng kiÓm to¸n viªn néi bé sÏ lµ nh÷ng nh©n tè chñ chèt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh÷ng kh¸i niÖm míi, ph­¬ng ph¸p vµ sù tiÕp cËn víi hiÖu qu¶ thùc tÕ . Vµ còng ®ång thêi lµ nh÷ng ng­êi ®ãng vai trß l·nh ®¹o trong thùc tÕ , ®Èy m¹nh c¸c nç lùc vÒ nghÒ nghiÖp nh­ lµ ViÖn KTNB . Nh­ng xÐt trong toµn thÓ , sù ph¸t triÓn cña KTNB phô thuéc vµo thµnh tùu cña mäi kiÓm t o¸n viªn néi bé . Do ®ã , môc tiªu ë ®©y lµ n©ng cao chÊt l­îng ho¹t ®éng cña tõng kiÓm to¸n viªn vµ mçi bé phËn KTNB trong c¸c doanh nghiÖp . V× vËy , môc tiªu chung cña KTNB lµ ph¶i ®em l¹i nh÷ng trî gióp tÝch cùc , gãp phÇn ®¸p øng nhu cÇu cña doanh nghiÖp , ChÝnh phñ vµ x· héi nãi chung . Mçi chóng ta còng cÇn hoµnh thµnh tãt phÇn viÖc cña m×nh trong tæ chøc nãi riªng vµ ®ãng gãp vµo nh÷ng nç lùc nghÒ nghiÖp nãi chung . Sù hîp t¸c chÆt chÏ trong c«ng viÖc sÏ ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn cña KTNB . Thùc vËy , nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc vµ søc m¹nh hiÖn t¹i cho thÊy KTNB cã thÓ m¹nh d¹n b­íc vµo t­¬ng lai víi nh÷ng triÓn väng tèt ®Ñp . phÇn 2 . T×nh h×nh hiÖn t¹i cña KTNB vµ mét sè kiÕn nghÞ cña b¶n th©n . 1. T×nh h×nh hiÖn t¹i cña KTNB . 1.1. Trªn thÕ giíi . Víi sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña c¸c lo¹i h×nh kiÓm so¸t phôc vô cho nhu cÇu qu¶n lý ngµy cµng phøc t¹p , KTNB còng ph¸t triÓn dÇn c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng . Tr­íc hÕt nã thÓ hiÖn ë sù lín m¹nh cña tæ chøc nghÒ nghiÖp . ViÖn KTNB ®­îc thµnh lËp lÇn ®Çu tiªn n¨m 1941 ë New York víi ban ®Çu chØ 25 héi viªn . Sau h¬n 50 n¨m ®Õn 1999 th× hiÖp héi ®· cã trªn 60000 héi viªn ho¹t ®éng ë h¬n 100 quèc gia cã thÓ chÕ kh¸c nhau . Còng cã nhiÒu ng­êi kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña héi nh­ng lµm viÖc gièng nh­ kiÓm to¸n viªn néi bé . Sè l­îng nµy kho¶ng trªn 150 000 ng­êi ë Mü vµ 220 000 ng­êi ë Trung Quèc . ë nhiÒu n­íc ph¸t triÓn nh­ Anh , Ph¸p , óc … , HiÖp héi kiÓm to¸n viªn néi bé cu·ng lín m¹nh nhanh vµ cã vai trß rÊt lín cho viÖc ph¸t triÓn KTNB vµ mang ®Õn nhiÒu lîi Ých cho c¸c thµnh viªn . HiÖp héi kiÓm to¸n viªn cña óc ®­îc thµnh lËp n¨m 1952 ë Sydney. §Õn nay héi ®· cã nhiÒu chi nh¸nh ë tÊt c¶ c¸c bang víi c¸c héi viªn ho¹t ®éng trong c¶ lÜnh vùc t­ vµ lÜnh vùc c«ng . Sè l­îng héi viªn xÊp xØ 5000 ng­êi trong ®ã 60% lµ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc c«ng vµ 40% lµ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc t­ . Sù ph¸t triÓn cña héi nghÒ nghiÖp ®· cã t¸c dông rÊt tÝch cùc víi c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé lµ thµnh viªn , ngay c¶ nh÷ng kiÓm to¸n viªn néi bé kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn . Héi lµ tæ chøc c¬ b¶n truyÒn thô c¸c ph­¬ng ph¸p KTNB th«ng qua c¶ qu¸ tr×nh häc trªn líp vµ th«ng qua viÖc tæ chøc cho c¸c thµnh viªn gÆp gì vµ häc hái lÉn nhau . Khi c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé lµ thµnh viªn cña héi tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc kiÓm to¸n th× sÏ gÆp sù b¶o trî nhê vai trß t¸c ®éng ngµy cµng lín ®èi víi x· héi cña hiÖp héi . §ång thêi, th«ng qua nguån tµi chÝnh lín , hiÖp héi ®· cung cÊp nhiÒu ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh nghiªn cøu , triÓn khai c¸c ®Ò ¸n míi cña c¸c héi viªn … HiÖn nay , ViÖn kiÓm to¸n viªn néi bé ®· x©y dùng ®­îc “ Phßng kiÕn thøc chung dµnh cho kiÓm to¸n viªn néi bé “ . Tõ c¬ së nµy , ViÖn h×nh thµnh c¸c lÜnh vùc ®Ó ®µo t¹o kiÓm to¸n viªn néi bé gåm : Qu¸ tr×nh KTNB ; kü n¨ng KTNB ; KiÓm so¸t qu¶n lý ; c«ng nghÖ th«ng tin vµ m«i tr­êng kiÓm to¸n ; còng nh­ triÓn khai mét ch­¬ng tr×nh cÊp chøng chØ c«ng nhËn danh hiÖu kiÓm to¸n viªn néi bé ( CIA - Certified Internal Auditor ) . Thùc tÕ mét sè l­îng lín c¸cd kiÓm to¸n viªn néi bé ®· ®­îc cÊp chøng chØ kÓ c¶ ng­êi ®· ho¹t ®éng l©u n¨m hay nh÷ng ng­êi míi tham gia c¸c kú thi s¸t h¹ch . Bªn c¹nh ®ã còng cßn nhiÒu thµnh viªn cña ViÖn ch­a cã chøng chØ , ®iÒu nµy tr¸i ng­îc víi ViÖn kÕ to¸n viªn c«ng chøng cña Hoa kú ( AICPA ), lµ n¬i mµ tÊt c¶ c¸c thµnh viªn ®Òu yªu cÇu ph¶i cã chøng chØ cña CPA . §iÒu nµy mét phÇn lµ do t×nh tr¹ng vµo vµ ra khái nghÒ kiÓm to¸n viªn néi bé th­êng rÊt lín – v× thÕ ®· lµm gi¶m ®éng c¬ cè g¾ng phÊn ®Êu ®Ó cã chøng chØ. §Æc biÖt , ViÖn KiÓm to¸n viªn néi bé ®· c«ng bè “ C¸c chuÈn mùc nghÒ nghiÖp ho¹t ®éng KTNB “ vµo th¸ng 6 n¨m 1978 lµm c¬ së h­íng dÉn cho ho¹t ®éng KTNB , nhanh chãng ®­a KTNB trë thµnh mét nghÒ nghiÖp ®éc lËp ®¸p øng yªu cÇu cña x· héi. 1.2. T¹i ViÖt Nam . Tr­íc khi cã sù ra ®êi cña KTNB th× ë ViÖt Nam ®· xuÊt hiÖn hai lo¹i h×nh kiÓm to¸n : KiÓm to¸n nhµ n­íc vµ kiÓm to¸n ®éc lËp . Sau mçi n¨m tµi chÝnh , cÊc doanh nghiÖp trong n­íc ®Òu ph¶i ®ù¬c kiÓm to¸n bíi mét trong hai hoÆc c¶ hai lo¹i h×nh nµy . Víi nh÷ng ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng cña nÒn kinh tÕ , qua mçi kú kiÓm to¸n c¸c doanh nghiÖp cµng lé râ nh÷ng thiÕu hôt vµ non yÕu trong qu¶n lý kinh tÕ . QuyÒn vµ tr¸ch nhiÖm kiÓm so¸t chi tiªu cña kÕ to¸n tr­ëng ch­a ®­îc ph¸t huy ®óng møc , thËm chÝ cã chç , cã lóc cßn bÞ xem nhÑ , ch¹y theo s¶n xuÊt bu«ng láng qu¶n lý , vi ph¹m nhiÒu quy t¾c h¹ch to¸n . §Æc biÖt lµ chÕ ®é qu¶n lý vµ h¹ch to¸n tµi s¶n , chÕ ®é kiÓm kª , chÕ ®é chøng tõ , viÖc h¹ch to¸n gi¸ thµnh , doanh thu … ®Òu béc lé nhiÒu sai sãt . V× vËy nªn cÇn thiÕt ph¶i cã sù ra ®êi cña KTNB ®Ó hç trî cho viÖc qu¶n lý s¶n xuÊt , kinh tÕ tµi chÝnh . Nh­ vËy , KTNB ra ®êi lµ do yªu cÇu trùc tiÕp cña c¸c doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ . Sù ra ®êi chÝnh thøc cña Qui chÕ KTNB b»ng quyÕt ®Þnh sè 832 TC/Q§/C§KT ra ngµy 28/10/1997 ®· gióp c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n trong néi bé doanh nghiÖp . Nã nh­ mét ®éng lùc míi kÝch thÝch sù c¹nh tranh c«ng b»ng vµ quyÕt liÖt trong c¬ chÕ kinh tÕ míi . C¨n cø vµo Th«ng t­ h­íng dÉn s« 52/1998/TT-BTC ra ngµy 16/04/1998 , c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Æc biÖt lµ Tæng c«ng ty tiÕn hµnh chuÈn bÞ c¬ së cho viÖc thµnh lËp bé phËn KTNB ë doanh nghiÖp m×nh . Nh÷ng ®¬n vÞ ®µu tiªn cho ra ®êi bé phËn kiÓm to¸n nµy lµ c¸c Tæng c«ng ty 90 , Tæng c«ng ty 91 , Tæng c«ng ty XuÊt nhËp khÈu x©y dùng ViÖt Nam , Bé Quèc phßng … Trong nh÷ng n¨m ®Çu thµnh lËp , c¬ cÊu tæ chøc lÉn h×nh thøc ho¹t ®éng cña bé phËn KTNB t¹i c¸c Tæng c«ng ty b¸m s¸t c¸c chØ dÉn cña Th«ng t­ 52/1998/TT-BTC ; c¸c phßng KTNB ®­îc thµnh lËp ; tr­ëng phßng ®­îc c©n nh¾c , xem xÐt vµ bæ nhiÖm ; c¸c kiÓm to¸n viªn ®­îc tuyÓn chän theo ®óng c¸c tiªu chuÈn ®· ®Ò ra … H×nh thøc kiÓm to¸n míi nµy khi b­íc vµo ho¹t ®éng võa mang ®Æc ®iÓm chung víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi , võa cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng . KTNB lµ ho¹t ®éng kh«ng thu phÝ ®èi víi c¸c ®¬n vÞ , bé phËn trùc thuéc ®­îc kiÓm to¸n. Còng gièng nh­ lo¹i h×nh KTNB ë n­íc kh¸c trªn thÕ gi¬i , môc ®Ých cña KTNB ë ViÖt Nam còng lµ : th«ng qua kiÓm to¸n ®Ó hoµn thiÖn ho¹t ®éng ë doanh nghiÖp , gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng , hiÖu qu¶ sö dông vèng vµ hiÖu qu¶ cuèi cïng cña s¶n xuÊt kinh doanh ; kh¾c phôc nh÷ng kh©u yÕu ; gióp chñ doanh nghiÖp ph¸t hiÖn , ng¨n chÆn vµ xö lý c¸c gian lËn vµ sai sãt trong ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp . Qua mét thêi gian ng¾n ®i vµo ho¹t ®éng , KTNB ®· thu ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ . Nã kh«ng nh÷ng chØ ra c¸c ®¬n vÞ thÊy ®­îc ®óng sai trong c«ng t¸c qu¶n lý tµi chÝnh cña m×nh nh­ viÖc sö dông chøng tõ ho¸ ®¬n ch­a hîp lÖ , nhÊt lµ chøng tõ ph¸t sinh ë ®éi s¶n xuÊt ; cã nhiÒu chøng tõ viÕt tay kh«ng ®¶m b¶o tÝnh ph¸p lý , mµ cßn tham gia ý kiÕn vÒ c¸c mÆt ho¹t ®éng cña tõng ®¬n vÞ nh­ : ph­¬ng ph¸p l­u gi÷ chøng tõ ch­a khoa häc g©y trë ng¹i cho viÖc kiÓm tra ®èi chiÕu ; h¹ch to¸n kÐ to¸n cßn qua nhiÒu tµi kho¶n trung gian kh«ng cÇn thiÕt ; viªc tæ chøc c«ng t¸c kÕ to¸n ch­a khoa häc nÒ nÕp , c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc h¹ch to¸n kh«ng thèng nhÊt g©y khã kh¨n trong c«ng t¸c tæng hîp . Còng qua KTNB , c¨n cø vµo hiÖn tr¹ng cña ®¬n vÞ cã thÓ dù to¸n ®­îc nh÷ng rñi ro cã thÓ x¶y ra trong kinh doanh vµ kiÕn nghÞ kÞp thêi víi l·nh ®¹o ®Ó t×m biÖn ph¸p th¸o gì . Mét sè doanh nghiÖp víi bé m¸y KTNB ho¹t ®éng hiÖu qu¶ ®· gãp phÇn lµm t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ gi¶m chi phÝ thi thuª t­ vÊn kiÓm to¸n hoÆc kiÓm to¸n ®éc lËp . Tuy nhiªn , b­íc sang n¨m 1999 , trong khi mét sè doanh nghiÖp tiÕp tôc cho ra ®êi , cñng cè ho¹t ®éng vµ ph¸t huy vai trß KTNB th× ë mét sè doanh nghiÖp ®· thµnh lËp tr­íc ®ã l¹i cho gi¶i t¸n bé phËn nµy , mét sè Tæng c«ng ty th× chØ cßn duy tr× phßng KTNB cña tæng c«ng ty vµ cho gi¶i t¸n KTNB ë c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn . Thùc tÕ lµ , c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cã qui m« võa vµ nhá hay lµm ¨n thua lç th× kh«ng cã bé phËn KTNB. Thªm vµo ®ã , do giíi h¹n vÒ mÆt ph­¬ng tiÖn kÜ thuËt ë n­íc ta , do ch­a cã ®iÒu kiÖn c¬ së , vËt chÊt ®Ó ¸p dông c¸c thµnh tùu cña khoa häc kÜ thuËt vµo c«ng viÖc nªn víi sè l­îng c«ng viÖc kiÓm to¸n rÊt lín nh­ vËy trong mét sè doanh nghiÖp ®ßi hái ph¶i cã kiÓm to¸n viªn néi bé , tèn nhiÒu thêi gian , c«ng søc , tiÒn cña mµ hiÖu qu¶ kiÓm to¸n l¹i kh«ng cao . HoÆc nÕu c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc nµo cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ¸p dông c¸c ph­¬ng tiÖn thiÕt bÞ khoa häc kÜ thuËt vµo c«ng viÖc th× l¹i bÞ giíi h¹n vÒ tr×nh ®é sö dông , kh«ng ph¸t huy ®­îc tèi ®a c¸c tÝnh n»n cña c«ng cô hiÖn ®¹i , g©y l·ng phÝ gi¸ trÞ sö dông cña m¸y mãc . Ngoµi ra , c¸n bé vÒ kiÓm to¸n ë n­íc ta ch­a cã nhiÒu nªn nhu cÇu vÒ kiÓm to¸n viªn lµ rÊt lín vµ vÉn ®ang khan hiÕm . ViÖc lËp bé phËn KTNB l¹i ph¶i héi ®ñ c¸c tiªu chuÈn vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp , tr×nh ®é chuyªn m«n , b»ng cÊp … do vËy hiÖn nay mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc cã qui m« nhá rÊt khã kh¨n khi thµnh lËp KTNB v× kh«ng cã nh©n sù theo tiªu chuÈn , nhÊt lµ chän tr­ëng phßng ( tr­ëng ban ) KTNB . §iÒu nµy dÉn ®Ðn hiÖn t­îng ®iÒu ®éng , lu©n chuyÓn c¸n bé kh«ng hîp lý . RÊt nhiÒu kÕ to¸n viªn võa lµ ng­êi cña bé ph©n KTNB , võa kiªm nhiÖm lu«n c¶ c«ng t¸c kÕ to¸n . §©y lµ vÊn ®Ò tr¸i víi nguyªn t¾c “ BÊt kiªm nhiÖm “ trong rui chÕ KTNB . H¬n thÕ n÷a , khi thµnh lËp bé phËn KTNB th­êng lµm ph¸t sinh t¨ng biªn chÕ , chi phÝ , ¶nh h­ëng ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp . V× thÕ , viÖc h×nh thµnh KTNB ë c¸c doanh nghiÖp nhá lµ rÊt khã vµ kh«ng mÊy hiÖu qu¶. §Æc biÖt trong c¸c v¨n b¶n ph¸p quy cßn tån t¹i nhiÒu v­íng m¾c lµ mét thùc tÕ g©y c¶n trë lín cho sù ph¸t triÓn cña KTNB . Quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý trong c¸c v¨n b¶n ph¸p qui cña nhµ n­íc ch­a râ rµng , nhÊt qu¸n . Ph¸p lÖnh kÕ to¸n thèng kª , ®iÒu lÖ tæ chøc kÕ to¸n nhµ n­íc , ®iÒu lÖ kÕ to¸n tr­ëng quy ®Þnh ng­êi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù trung thùc cña b¸o c¸o tµi chÝnh lµ : “ Thñ tr­ëng vµ kÕ to¸n tr­ëng “. LuËt doanh nghiÖp nhµ n­íc quy ®Þnh ng­êi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù trung thùc cña b¸o c¸o tµi chÝnh lµ “ Doanh nghiÖp “ . NghÞ ®Þnh sè 59/CP quy ®Þnh ng­êi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù trung thùc cña b¸o c¸o tµi chÝnh lµ “ Héi ®ång qu¶n trÞ vµ gi¸m ®èc “ . Th«ng t­ sè 73/TC/TCDN quy ®Þnh ng­êi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù trung thùc cña b¸o c¸o tµi chÝnh lµ “ Ng­êi lËp vµ ng­êi ký “ . Nh­ vËy ai lµ ng­êi ph¶i hÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p lý vÒ c¸c sè liÖu cña doanh nghiÖp th× l¹i ch­a râ rµng vµ còng ch­a ®Ò cËp ®Õn tr¸ch nhiÖm cña KTNB . Ch­a quy ®Þnh râ rµng ai lµ ng­êi x¸c nhËn b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp . Trong th«ng t­ sè 73/TC/TCDN cã ghi “ B¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp ph¶i ®­îc kiÓm to¸n vµ cã x¸c nhËn ®· ®­îc kiÓm to¸n cña KTNB hoÆc kiÓm to¸n ®éc lËp “ . Khi kiÓm to¸n viªn néi bé xem xÐt , ký thèng nhÊt víi sè liÖu kÕ to¸n tr­ëng th× kÕt qu¶ naú KTNB chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh hay kÕ to¸n tr­ëng chÞu tr¸hc nhiÖm chÝnh th× cßn ch­a ®­îc ph©n biÖt râ . Ch­a cã sù ph©n cÊp vÒ quyÒn h¹n cña KÕ to¸n tr­ëng vµ KTNB. VÒ mÆt ph¸p lý th× quyÒn kÕ to¸n tr­ëng ®­îc qui ®Þnh cao h¬n quyÒn cña KTNB . Tøc lµ ngay trong néi bé doanh nghiÖp ®· cã sù chång chÐo . KÕ to¸n tr­ëng chÞu tr¸ch nhiÖm cao nhÊt ®èi víi sæ s¸ch vµ sè liÖu trong doanh nghiÖp vµ còng lµ ng­êi chÞu tr¸ch nhiÖm cao nhÊt sau ( Tæng ) gi¸m ®èc . Riªng ®èi víi KTNB th× còng cã tr¸ch nhiÖm cao nhÊt trong trong néi bé doanh nghiÖp . VËy lµ trong néi bé doanh nghiÖp ®· cã sù kh«ng thèng nhÊt , kh«ng ph©n chia râ rµng vÒ tr¸ch nhiÖm , ph¹m vi quyÒn h¹n gi÷a KTNB vµ kÕ to¸n tr­ëng . KÕ to¸n tr­ëng tr­íc khi cã KTNB ®· ®¶m nhËn c¶ vai trß cña KTNB ( thÓ hiÖn trong ®iÒu lÖ kÕ to¸n tr­ëng ) . Nh­ng sau khi KTNB ra ®êi , ®iÒu lÖ kÕ to¸n tr­ëng vÉn kh«ng hÒ thay ®æi c¸c quy ®Þnh vÒ vai trß , vÞ trÝ cña kÕ to¸n tr­ëng nªn ®· g©y ra nh÷ng bÕ t¾c trong khi gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc . Quy m« daonh nghiÖp vµ KTNB thiÕu sù linh ®éng cÇn thiÕt . Theo Th«ng t­ sè 52/1998/TT-BTC cña Bé Tµi chÝnh cã quy ®Þnh “Phßng KTNB cña Tæng c«ng ty cã biªn chÕ tõ 3-5 ng­êi” th× qu¸ Ýt ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp lín vµ “ Tæ ( nhãm ) KTNB t¹i c¸c doanh nghiÖp ®äc lËp cña Tæng c«ng ty tõ 2-3 ng­êi “ lµ qu¸ lín ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp nhá . ViÖc lËp bé m¸y KTNB doanh nghiÖp hiÖn nay rÊt khã tuyÓn ®­îc ng­êi ®ñ tiªu chuÈn ®Ó trë thµnh kiÓm to¸n viªn néi bé . Chi phÝ cho bé m¸y nµy còng lµ mét vÊn ®Ò cÇn c©n nh¾c cÈn thËn sao cho cã hiÖu qu¶ . Nh×n chung , hiÖn nay ®ang cßn tån t¹i nh­ng bÊt hîp lý trong c¸c v©n b¶n ph¸p quy h­íng dÉn viÖc thi hµnh KTNB . MÆt kh¸c , c¸c Tæng c«ng ty , c¸c doanh nghiÖp trùc thuéc vµ doanh nghiÖp ®éc lËp cßn ch­a hiÓu s©u s¾c vÒ c«ng t¸c KTNB nªn cßn nhiÒu lóng tóng trong viÖc tæ chøc bé phËn KTNB trong ®¬n vÞ . 2. Mét sè kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn KTNB ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi . 2.1. VÒ chÝnh s¸ch ph¸p luËt . Thø nhÊt , ®èi t­îng cña c¸c qui ®Þnh h­íng dÉn vÒ KTNB cßn ®ang bÞ bã hÑp trong ph¹m vi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc , trong khi ®ã theo th«ng lÖ quèc tÕ th× viÖc thiÕt lËp vµ duy tr× bé m¸y KTNB chñ yÕu phô thuéc vµo nhu cÇu qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh cña tõng doanh nghiÖp cô thÓ nh»m môc ®Ých n©ng cao ®é tin cËy cña c¸c th«ng tin kinh tÕ tµi chÝnh , hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ ph¸t huy tèt vai trß cña hÖ thèng kiÓm so¸t trong doanh nghiÖp . Trªn thùc tÕ n­íc ta th× kh«ng chØ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc míi cÇn cã bé m¸y KTNB mµ rÊt nhiÒu c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c còng cã nhu cÇu vµ thùc sù ®· thiÕt lËp , duy tr× cã hiÖu qu¶ bé m¸y KTNB . V× vËy , nhµ n­íc cÇn thiÕt lËp c¸c qui ®Þnh , qui chÕ , t¹o ®iÒu kiÖn h­íng dÉn cho KTNB c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy. Thø hai , ®Ó t¹o sù kh¸ch quan , ®éc lËp cho KTNB , c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc ph¶i ban hµnh qui ®Þnh ph©n biÖt vÒ quyÒn h¹n , nghÜa vô cña KTNB víi KÕ to¸n tr­ëng hay mét sè c«ng cô qu¶n lý kh¸c . Nh­ vËy míi t¹o ®iÒu kiÖn cho hÖ thèng KTNB ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ . Ngoµi ra , hiÖn nay KTNB t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc rÊt cÇn ®­îc th«ng tin , h­íng dÉn kÞp thêi vÒ nhiÒu mÆt nghiÖp vô , còng nh­ nhu cÇu vÒ qui tr×nh thùc hiÖn sao cho cã hiÖu qu¶ … V× vËy , nhµ n­íc nªn h×nh thµnh c¸c tæ chøc theo dâi vµ cËp nhËt th«ng tin vÒ KTNB , th«ng qua ®ã cung cÊp cho c¸c c¬ quan qu¶n lý vµ c¸c c¬ quan nghiªn c­u khoa häc nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt . §ã cã thÓ lµ c¬ quan qu¶n lý tµi chÝnh doanh nghiÖp hay c¬ quan nghiªn cøu ban hµnh chÕ ®é kÕ to¸n , kiÓm to¸n … 2.2. VÒ m« h×nh tæ chøc bé m¸y KTNB . CÇn x¸c ®Þnh râ môc ®Ých , vai trß vµ vÞ trÝ cña bé phËn KTNB trong c¬ cÊu qu¶n lý doanh nghiÖp . KTNB lµ mét bé phËn ®­îc lËp ra ®Ó thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng kiÓm tra , x¸c nhËn vµ t­ vÊn vÒ hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý doanh nghiÖp , do ®ã KTNB chñ yÕu ho¹t ®éng theo hai lÜnh vùc kiÓm to¸n lµ kiÓm to¸n ho¹t ®éng vµ kiÓm to¸n tu©n thñ . ViÖc x¸c ®Þnh râ môc ®Ých cña bé phËn KTNB cã t¸c dông ®Þnh h­íng cho ho¹t ®éng cña c¸c nh©n viªn kiÓm to¸n vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nh©n viªn cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn tèt chøc n¨ng , nhiÖm vô cña m×nh . Trong qu¶n lý doanh nghiÖp , tr¸ch nhiÖm vµ nhiÖm vô cµng lín th× vÞ trÝ cµng cao . Do tÝnh chÊt ®Æc thï cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n , ®Ó ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan cho c«ng viÖc , bé phËn KTNB cÇn ®­îc tæ chøc ®éc lËp víi c¸c bé phËn qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh kinh doanh trong doanh nghiÖp vµ chÞu sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña Tæng gi¸m ®èc ( gi¸m ®èc ) hay Héi ®ång qu¶n trÞ cña doanh nghiÖp . CÇn ph¶i x©y dông mét c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n ®ñ m¹nh cã kh¶ n¨ng ®¶m nhiÖm c«ng viÖc ®­îc giao , cã sè l­îng kiÓm to¸n viªn hîp lý , ph©n c«ng chøc n¨ng , quyÒn h¹n vµ nhiÖm vô cña kiÓm to¸n viªn . 2.3. X©y dùng c¸c ch­¬ng tr×nh , c¸c häc viÖn ®µo t¹o kiÓm to¸n viªn néi bé. C¸c kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i thùc sù lµ nh÷ng ng­êi cã kü n¨ng , chuyªn m«n cao , ®¹t tr×nh ®é chuÈn mùc vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô , cã ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp trong s¸ng . §Ó ®¹t ®­îc ®iÒu ®ã , tr­íc m¾t cÇn tæ chøc c¸c ch­¬ng tr×nh tËp huÊn KTNB hoµn chØnh h¬n , cô thÓ h¬n cho c¸c c¸n bé hiÖn t¹i . VÒ l©u dµi , cÇn thµnh lËp c¸c chuyªn ngµnh ®µo t¹o , ®Æc biÖt lµ c¸c häc viÖn chuyªn ®µo t¹o kiÓm to¸n viªn néi bé . ChØ cã viÖc ®µo t¹o mét c¸ch chÝnh quy víi c¸c ch­¬ng tr×nh phï hîp th× chóng ta míi cã mét ®éi ngò kiÓm to¸n viªn néi bé ®ñ c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng . §Ó ®¸nh gi¸ ®óng n¨ng lùc cña kiÓm to¸n viªn néi bé cÇn x©y dùng mét ch­¬ng tr×nh thi s¸t h¹ch vµ cÊp chøng chØ kiÓm to¸n viªn néi bé cïng c¸c ­u tiªn cho nh÷ng ng­êi ®¹t ®­îc nh»m khuyÕn khÝch tinh thÇn kh«ng ngõng n©ng cao t×nh ®é nghÒ nghiÖp . §iÒu ®ã sÏ ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn cña KTNB ë n­íc ta. 2.4. X©y dùng vµ ban hµnh chuÈn mùc KTNB VÊn ®Ò chñ yÕu thóc ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn cña KTNB lµ c¸c c¬ quan, chøc n¨ng ph¶i x©y dùng , ban hµnh chuÈn mùc KTNB ®Ó kiÓm to¸n viªn néi bé cã ®Þnh h­íng vµ c¨n cø ph¸p lý trong khi thùc hiÖn nhiÖm vô cña m×nh , ®ång thêi c¸c nhµ qu¶n lý còng dùa vµo hÖ thèng chuÈn mùc nµy ®Ó kiÓm tra , ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña bé phËn KTNB vµ c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé . Nh­ng trong ®iÒu kiÖn mµ sù thay ®æi th­êng xuyªn diÔn ra c¶ trong kinh doanh vµ ®êi sèng x· héi th× c¸c chuÈn mùc còng nªn cã sù linh ho¹t ®Ó phï hîp víi nhu cÇu thay ®æi vµ ph¸t triÓn cña KTNB. HiÖn nay hÖ thèng chuÈn mùc cña KTNB do viÖn KTNB thÕ giíi còng nh­ mét sè n­íc ph¸t triÓn ®· kh¸ ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn . V× vËy chóng ta cã thÓ nghiªn cøu ¸p dông , tÊt nhiªn ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chÝnh cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm riªng cña ViÖt Nam. KÕt luËn Nh­ vËy qua viÖc nghiªn cøu nh÷ng lý luËn chung vµ thùc tr¹ng cña c«ng t¸c KTNB , viÖc h×nh thµnh KTNB trong c¸c doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn ®a chiÒu , c¹nh tranh gay g¾t lµ mét ®iÒu cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp . XuÊt ph¸t tõ vai trß cña kiÓm to¸n nãi chung vµ KTNB nãi riªng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng th× viÖc hoµn thiÖn KTNB trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ë n­íc ta hiÖn nay lµ mét vÊn ®Ò tÊt yÕu cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o tÝnh trung thùc cña b¸o c¸o tµi chÝnh còng nh­ tÝnh tu©n thñ , tÝnh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp . Trªn c¬ së ®ã ®­a ra c¸c kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p vÒ chÕ ®é kÕ to¸n , h×nh thøc qu¶n lý vµ tÝnh hiÖu qu¶ cña doanh nghiÖp . §èi víi ViÖt Nam , ®©y lµ mét lÜnh vùc míi mÎ nªn viÖc thùc hiÖn cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n . §Ò ¸n nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò vÒ KTNB , th«ng qua ®ã nªu mét sè kiÕn nghÞ , gi¶i ph¸p nh»m gióp Ých cho thùc tiÔn ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña lo¹i h×nh kiÓm tra , kiÓm so¸t nµy trong nÒn kinh tÕ . Víi tÇm quan träng cña m×nh , chóng ta tin t­ëng r»ng KTNB sÏ nhanh chãng ph¸t triÓn ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi. Môc lôc Lêi më ®Çu………………………………………………………………… 1 Néi dung……………………………………………………………………. 1 PhÇn I : Lý luËn chung …………………………………………………….. 1 1. Tæng quan vÒ kiÓm to¸n ………………………………………………… 1 1.1. Kh¸i niÖm vÒ kiÓm to¸n 1 1.2. Ph©n lo¹i kiÓm to¸n………………………………………………….. 5 2. Kh¸i qu¸t chung vÒ KiÓm to¸n néi bé ( KTNB ) ………………………. 5 2.1. Kh¸i niÖm …………………………………………………………… 5 2.2. §Æc tr­ng cña KTNB …………………………………………………. 7 2.2.1. Chñ thÓ cña KTNB …………………………………………………... 7 2.2.2. LÜnh vùc ho¹t ®éng cña KTNB …………………………………… 10 3. Sù cÇn thiÕt cña KTNB ®èi víi c¸c tæ chøc …………………………… 12 4. Mét sè khã kh¨n ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña KTNB ……………… 14 4.1. Sù c¹nh tranh víi c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ®éc lËp vµ c«ng ty cung cÊp dÞch vô kÕ to¸n…………………………………………………………….. 14 4.2. Khã kh¨n trong viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a cÊp qu¶n lý vµ bé phËn ®­îc kiÓm to¸n……………………………………………………………. 15 4.3. ThÝch øng víi thÕ giíi c«ng nghÖ th«ng tin …………………………. 16 4.4. VÊn ®Ò ®µo t¹o kiÓm to¸n viªn néi bé ……………………………… 17 PhÇn 2 : T×nh h×nh hiÖn t¹i cña KTNB vµ mét sè kiÕn nghÞ cña b¶n th©n… 19 1. T×nh h×nh hiÖn t¹i cña KTNB …………………………………………... 19 1.1. Trªn thÕ giíi ………………………………………………………… 19 1.2. ë ViÖt Nam …………………………………………………………… 21 2. Mét sè kiÕn nghÞ nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn KTNB ë ViÖt Nam 26 2.1. VÒ chÝnh s¸ch ph¸p luËt……………………………………………….. 26 2.2 . VÒ m« h×nh tæ chøc bé m¸y KTNB ………………………………….. 27 2.3. X©y dùng c¸c ch­¬ng tr×nh , c¸c häc viÖn ®µo t¹o kiÓm to¸n viªn néi bé………………………………………………………………………….. 27 2.4 . X©y dùng vµ bam hµnh c¸c chuÈn mùc KTNB ……………………… 28 KÕt luËn 29