Đề tài Kinh tế tri thức, cơ hội và thách thức đối với việc phát triển kinh tế Việt Nam

Lêi më ®Çu Trong vµi thËp niªn gÇn ®©y, d­íi t¸c ®éng m¹nh mÏ cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt, ®Æc biÖt lµ mét sè ngµnh c«ng nghÖ míi nh­ : c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ n¨ng l­îmg, c«ng nghÖ vËt liÖu, c«ng nghÖ sinh häc… nÒn kinh tÕ thÕ giíi dÇn dÇn ®· cã mét bé mÆt míi, ®ang thay ®æi mét c¸ch m¹nh mÏ, s©u s¾c vµ nhanh chãng vÒ c¬ cÊu , ph­¬ng thøc vµ chøc n¨ng ho¹t ®éng. §©y lµ mét b­íc ngoÆt träng ®¹i cña nÒn kinh tÕ: chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ tri thøc . Kinh tÕ tri thøc xuÊt hiÖn trong mäi lÜnh vùc , trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Trong c¸c n­íc ph¸t triÓn , kinh tÕ tri thøc ®· chiÕm h¬n 50% GDP , c«ng nh©n tri thøc ®· chiÕm h¬n 60% lùc l­îng lao ®éng . V× vËy, kinh tÕ tri thøc ®­îc sù quan t©m cöa mäi tÇng líp trong x· héi, ®Æc biÖt lµ tÇng líp tri thøc. Lµ mét sinh viªn, víi vèn kiÕn thøc cßn kiªm tèn vÒ kinh tÕ tri thøc còng nh­ vÒ TriÕt häc, em chØ tr×nh bÇy nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n, vËn dông quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng ®Ó t×m hiÓu vai trß cña kinh tÕ tri thøc ®ãi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Vµ cuèi cïng, em ®Æt vÊn ®Ò nµy vµo hoµn c¶nh ViÖt Nam ®Ó ph©n tÝch nh÷ng khã kh¨n vµ lµm g× ®Ó n¾m b¾t c¬ héi vµ h¹n chÕ nh÷ng khã kh¨n . I. Nh÷ng kh¸i niÖm vµ vÊn ®Ò c¬ b¶n 1.NÒn Kinh tÕ tri thøc lµ g× ? Trong thËp kû cuèi cïng cña thÕ kû XX cã mét s¶n phÈm míi cùc kú quan träng, cã thÓ nãi lµ hÕt søc c¬ b¶n, cña thêi ®¹i th«ng tin lµ nÒn kinh tÕ tri thøc (KTTT). NÒn kinh tÕ nµy t¹o ra nh÷ng biÕn ®æi to lín trong mäi mÆt ho¹t ®éng cña con ngêi vµ x· héi: ®ã lµ c¬ së h¹ tÇng míi cña x· héi míi - x· héi th«ng tin, kh¸c h¼n nÒn kinh tÕ søc ngêi vµ nÒn kinh tÕ tµi nguyªn trong x· héi n«ng nghiÖp vµ x· héi c«ng nghiÖp. NÒn kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ dùa trªn c«ng nghÖ cao, ®ã lµ nÐt ®Æc tr­ng rÊt tiªu biÓu cña nÒn v¨n minh th«ng tin - s¶n phÈm cña c¸ch m¹ng th«ng tin, c¸ch m¹ng tri thøc. Nãi ®Õn tri thøc - s¸ng t¹o tri thøc, phæ biÕn, truyÒn thô tri thøc, häc tËp vµ lÜnh héi tri thøc, øng dông tri thøc - kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn khoa häc, c«ng nghÖ vµ gi¸o dôc - ®µo t¹o. Tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn (OECD) cña Liªn hiÖp quèc ®Þnh nghÜa: ” Kinh tÕ tri thøc lµ mét nÒn kinh tÕ ®­îc dÉn d¾t bëi tri thøc, x©y dùng trªn c¬ së s¶n xuÊt, ph©n phèi vµ sö dông tri thøc vµ th«ng tin” HoÆc: “Kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ trong ®ã sù s¶n sinh ra, phæ cËp vµ sö dông tri thøc gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt ®ãi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, t¹o ra cña c¶i, n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng”. Nãi ®¬n gi¶n, ®ã lµ nÒn kinh tÕ dùa vµo tri thøc. "C¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ dÞch vô míi do c«ng nghÖ cao t¹o ra nh c¸c dÞch vô khoa häc c«ng nghÖ, c¸c dÞch vô tin häc, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao... ®îc gäi lµ ngµnh kinh tÕ tri thøc. C¸c ngµnh truyÒn thèng nh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, nÕu ®îc c¶i t¹o b»ng c«ng nghÖ cao, mµ gi¸ trÞ do tri thøc míi, c«ng nghÖ míi ®em l¹i chiÕm trªn hai phÇn ba tæng gi¸ trÞ, th× nh÷ng ngµnh Êy còng lµ ngµnh kinh tÕ tri thøc. NÒn kinh tÕ gåm chñ yÕu c¸c ngµnh kinh tÕ tri thøc gäi lµ nÒn kinh tÕ tri thøc" (TrÝch theo GS. VS. §Æng H÷u (chñ biªn) "C¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ sù xuÊt hiÖn nÒn kinh tÕ tri thøc", Hµ Néi, 1999, b¶n th¶o, tr.32). 2.Mét sè ®Æc tr­ng chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ tri thøc: Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ (KH&CN) hiÖn ®¹i ®ang t¹o nªn bé mÆt míi cña nÒn kinh tÕ, t¹o tiÒn ®Ò h×nh thµnh nÒn kinh tÕ tri thøc vµ x· héi th«ng tin, víi nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng næi bËt lµ: a. Vai trß quan träng cña c«ng nghÖ cao, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin ®­îc ¸p dông m¹nh mÏ trong ®ã vai trß quan träng nhÊt lµ Internet vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. - NÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp: dùa chñ yÕu vµo m¸y mãc, tµi nguyªn; - NÒn kinh tÕ tri thøc: c¸c yÕu tè th«ng tin vµ tri thøc cã vai trß hµng ®Çu. C¸c ngµnh c«ng nghÖ cao (c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ tù ®éng hãa, c«ng nghÖ vËt liÖu míi v.v...) ph¸t triÓn nhanh chãng vµ cã gi¸ trÞ gia t¨ng nhanh; - NhÞp ®é t¨ng GDP trong ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin cao h¬n 3 - 4 lÇn nhÞp ®é t¨ng tæng GDP; tèc ®é t¨ng viÖc lµm do c«ng nghÖ th«ng tin t¹o ra nhanh h¬n tõ 14 -16 lÇn so víi toµn bé c¸c ngµnh kinh tÕ cßn l¹i; - Ph¸t triÓn kinh tÕ cã liªn quan nhiÒu ®Õn së h÷u trÝ tuÖ, s¸ng t¹o vµ sö dông th«ng tin, ®Æc biÖt trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm cã hµm l­îng cao vÒ trÝ tuÖ trªn c¬ së ®Çu t­ m¹nh mÏ vµo vèn con ng­êi (Human Capital). b. Khoa häc trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp - §iÒu ®Çu tiªn chóng ta cÇn kh¼ng ®Þnh lµ lùc l­îng s¶n xuÊt cã mét b­íc ngoÆt quan träng trong nÒn kinh tÕ tri thøc - Trong nÒn kinh tÕ tri thøc,lao ®éng s¸ng t¹o lµ chñ yÕu. C¸c doanh nh©n tri thøc, c¸c khu c«ng nghÖ cao trong ®ã doanh nh©n vµ nhµ khoa häc cã thÓ lµ mét. Thêi gian tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc ®Õn c«ng nghÖ vµ ®a s¶n phÈm ra thÞ tr­êng ngµy cµng rót ng¾n: ThÕ kû 19: 60-70 n¨m; thÕ kû 20: 30 n¨m; riªng thËp niªn 1990: 3 n¨m; - ThÞ tr­êng c«ng nghÖ míi, s¶n phÈm míi gia t¨ng nhanh chãng: §Ó ®¹t møc 500 triÖu ng­êi sö dông telephon ph¶i mÊt 74 n¨m; radio 38 n¨m; tivi: 13 n¨m; nh­ng Internet chØ cã 3 n¨m; - Phßng thÝ nghiÖm, c¬ quan khoa häc, ngoµi nghiªn cøu cßn mang c¶ chøc n¨ng s¶n xuÊt, kinh doanh. Qu¸ tr×nh ®æi míi c«ng nghÖ diÔn ra cßn nhanh h¬n c¶ kh¶ n¨ng thÝch nghi cña con ng­êi; - Ph¸t minh khoa häc ngµy cµng nhiÒu vµ më ra kh¶ n¨ng khoa häc cã thÓ gi¶i quyÕt ®­îc hÇu hÕt nh÷ng g× con ng­êi muèn lµm ®Ó phôc vô cho cuéc sèng cña m×nh; - Lùc l­îng s¶n xuÊt tinh thÇn ®ang chiÕm u­ thÕ vµ cã ý nghÜa quan träng h¬n nhiÒu so víi lùc l­îng s¶n xuÊt vËt chÊt; tri thøc (tøc lµ c¸c thµnh tùu cña KH&CN) trë thµnh s¶n phÈm cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao h¬n nhiÒu so víi c¸c s¶n phÈm vËt chÊt kh¸c, v× nã t¹o ra gi¸ trÞ míi ngµy cµng chiÕm tû träng lín h¬n trong GDP. c. Thêi gian ®Ó tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ ®­îc rót ng¾n Nhê cuéc c¸ch m¹ng KH&CN míi, nh÷ng n­íc nghÌo cã thÓ t×m ®­îc c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn, nÕu t¹o ra ®­îc nguån nh©n lùc chÊt l­îng cao, tiÕp cËn ®­îc tr×nh ®é KH&CN hiÖn ®¹i. ë thÕ kû 18, mét n­íc muèn c«ng nghiÖp hãa ph¶i mÊt kho¶ng 100 n¨m; cuèi thÕ kû 19, ®Çu thÕ kû 20 lµ kho¶ng 50 - 60 n¨m; trong nh÷ng thËp kû 70 - 80 lµ kho¶ng 20 - 30 n¨m; ®Õn cuèi thÕ kû 20, qu·ng thêi gian nµy cã thÓ cßn ng¾n h¬n n÷a. NÒn kinh tÕ tri thøc n»m trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ nªn lu«n cã mét sù c¹nh tranh quyÕt liÖt, nh÷ng qu¸ tr×nh hîp t¸c sÏ cã hiÖu qu¶ vµ bæ xung cho nhau vµ kh«ng t¸ch rêi nhau. d. Nguån nh©n lùc trong x· héi nhanh chãng ®­îc tri thøc hãa - Con ng­êi ph¶i lµm viÖc b»ng n¨ng lùc trÝ tuÖ lµ chÝnh, cµng kh«ng ph¶i chØ lµ n¨ng lùc thÓ chÊt; - C¬ cÊu lao ®éng x· héi thay ®æi c¨n b¶n: nh©n lùc trong c¸c ngµnh dÞch vô, ®Æc biÖt lµ dÞch vô xö lý th«ng tin vµ dÞch vô tri thøc, t¨ng nhanh; - Sù c¸ch biÖt giµu nghÌo vÒ thùc chÊt lµ sù c¸ch biÖt vÒ tri thøc vµ n¨ng lùc t¹o ra tri thøc. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn chØ b»ng con ®­êng ph¸t triÓn KH&CN, gi¸o dôc - ®µo t¹o nh»m t¨ng nhanh vèn tri thøc, míi cã thÓ rót ng¾n kho¶ng c¸ch víi c¸c n­íc ph¸t triÓn. e. C¬ cÊu kinh tÕ, h×nh thøc tæ chøc x· héi thay ®æi c¬ b¶n - Mét sè c¬ cÊu tæ chøc cò theo kiÓu kim tù th¸p (ph©n cÊp trªn, d­íi) biÕn thµnh c¬ cÊu m¹ng l­íi. - Mäi ho¹t ®éng chØ ®¹o, ®iÒu hµnh cña hÖ thèng hµnh chÝnh, cña c¸c c¬ quan, xÝ nghiÖp ®Òu th«ng qua m¹ng m¸y tÝnh (ChÝnh phñ ®iÖn tö; th­¬ng m¹i ®iÖn tö). XuÊt hiÖn c«ng ty ¶o, tr­êng häc ¶o, v.v... - Trß ch¬i kinh tÕ "tæng kh«ng" (th¾ng - thua) ®­îc thay b»ng m« h×nh "hai bªn cïng th¾ng" (Win-Win Game) thÓ hiÖn trong c¹nh tranh vµ hîp t¸c; chuyÓn giao c«ng nghÖ... - N¨ng lùc kinh doanh vµ ph¸t hiÖn, chiÕm lÜnh thÞ tr­êng trong nhiÒu tr­êng hîp cßn quan träng h¬n n¨ng lùc s¶n xuÊt (vai trß doanh nh©n). f.Sù th¸ch thøc vÒ v¨n ho¸ Trong nÒn kinh tÕ tri thøc- x· héi th«ng tin, v¨n ho¸ cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nhanh vµ v¨n ho¸ lµ ®éng lùc thøc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Do th«ng tin, tri thøc bïng næ, tr×nh ®é nÒn v¨n ho¸ n©ng cao, néi dung vµ h×nh thøc c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ phong phó ®a d¹ng, nhu cÇu th­ëng thøc v¨n ho¸ cña ng­êi d©n n©ng cao.Nhê c¸c ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng tøc thêi, ®Æc biÖt lµ Internet, giao l­u v¨n ho¸ hÕt søc thuËn lîi, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nÒn v¨n ho¸ cã thÓ tiÕp thu tinh hoa cña nh©n lo¹i ®Ó ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ cña m×nh. g.X· héi ho¸ th«ng tin thóc ®Èy sù d©n chñ -Th«ng tin ®Õn víi mäi ng­êi vµ hä ®uÒ dÔ dµng truy cËp ®Ðn c¸c th«ng tin cÇn thiÕt. Do ®ã ®Æt ra vÊn ®Ì lµ ph¶I d©n chñ ho¸ c¸c ho¹t ®éng vµ tæ chøc ®IÒu hµnh trong x· héi. - C¸c tæ chøc qu¶n lý còng thay ®æi nhiÒu. Trong thêi ®¹i th«ng tin, m« h×nh chØ huy tËp chung, cã ®¼ng cÊp lµ kh«ng, mµ ph¶i theo m« h×nh phi ®¼ng cÊp, phi tËp trung, m« h×nh m¹ng, trong ®ã tËn dông c¸c quan hÖ ngang, th«ng tin ®­îc ®Õn mét c¸ch thuËn lîi, nhanh chãng ®Õn tÊt c¶ mäi n¬i, kh«ng ®i qua c¸c nót sö lý trung gian. 3.T¸c ®éng cña kinh tÕ tri thøc ®èi víi ®êi sèng chÝnh trÞ-x· héi. Nguyªn nh©n ra ®êi cña nÒn kinh tÕ míi vµ x· héi míi lµ toµn diÖn. ë ®©y, cïng víi vai trß cña c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i ®ang toµn cÇu ho¸, lµ 2 nguyªn nh©n ®· ®­îc ph©n tÝch nhiÒu lÇn, t«i muèn nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña nguyªn nh©n chÝnh trÞ vµ v¨n ho¸: khñng ho¶ng toµn diÖn cña nÒn v¨n minh t­ b¶n chñ nghÜa, chÝnh v× hiÖn ®¹i nªn cµng lçi thêi, bÊt lùc vµ ®Çy téi ¸c, thÊt b¹i cña chñ nghÜa t©n tù do, ph¸ s¶n cña nÒn d©n chñ ®¹i diÖn ¢u-Mü, bÕ t¾c cña h×nh thøc tæ chøc c¸c ®¶ng chÝnh trÞ, bÊt tr¾c vµ xung ®ét trong mét thÕ giíi chång chÊt m©u thuÉn. Vµ mÆt kh¸c, thøc tØnh cña con ng­êi vµ cña c¸c d©n téc, ph¸t triÓn cña d©n chñ trùc tiÕp, x· héi d©n sù vµ c¸c hiÖp héi phi chÝnh phñ, tù kh¼ng ®Þnh cña c¸c b¶n s¾c d©n téc, träng l­îng cña v¨n ho¸ vµ con ng­êi trong ph¸t triÓn, ®Êu tranh cña c¸c lùc l­îng hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi v× mét x· héi tèt ®Ñp h¬n. T¸c ®éng cña qu¸ tr×nh xuÊt hiÖn x· héi míi Êy lµ toµn diÖn, lµm chuyÓn biÕn s©u s¾c c¶ 10 nh©n tè th­êng ®­îc coi lµ nh÷ng nh©n tè hîp thµnh cña x· héi. §ã lµ: 1) D©n chñ chÝnh trÞ 2) Gi¸o dôc suèt ®êi 3) T¨ng tr­ëng kinh tÕ 4) Ph¸t triÓn v¨n ho¸ 5) C«ng b»ng x· héi 6) G×n gi÷ m«i tr­êng 7) An ninh quèc phßng 8) B¶n s¾c d©n téc 9) Héi nhËp quèc tÕ 10) Bõng në con ng­êi §iÒu ®¸ng chó ý lµ ngµy cµng nhiÒu c«ng tr×nh cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu, tõ nh÷ng ch©n trêi chÝnh trÞ kh¸c nhau, c«ng nhËn r»ng c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ kh«ng chØ lµ mét lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp cùc kú to lín, mµ h¬n thÕ nhiÒu, ®ã chÝnh lµ søc m¹nh bªn trong vµ chÊt keo kÕt dÝnh tÊt c¶ 10 nh©n tè cña x· héi míi võa kÓ trªn. Ph¶i nãi thªm r»ng kh¶ n¨ng Êy cña c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ mét kh¶ n¨ng cha tõng diÔn ra thµnh hiÖn thùc ë møc t¹m gäi ®¸ng hµi lßng ë bÊt kú ®©u, vµ tr­íc nhÊt lµ ë níc Mü. ThËm chÝ, nhiÒu khi khoa häc vµ c«ng nghÖ bÞ l¹m dông vµ lµm mÐo mã ®Õn møc rÊt nguy h¹i, do ch¹y theo lîi nhuËn vµ do nh÷ng ®éng c¬ ®en tèi kh¸c. Së dÜ nh vËy chÝnh v× gÆp rÊt nhiÒu trë ng¹i cho viÖc hiÖn thùc ho¸ c¸c thµnh qu¶ khoa häc vµ c«ng nghÖ, mµ trë ng¹i lín nhÊt lµ thiÕu nh÷ng biÕn ®æi chÝnh trÞ, x· héi cÇn thiÕt. Cã mét c¸ch hiÓu lµ tù th©n sù vËn ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i sÏ ch¼ng cÇn c¸ch m¹ng, ch¼ng cÇn biÕn ®æi c¬ b¶n, s©u xa vÒ b¶n chÊt chÕ ®é x· héi, cø tÊt yÕu lµm xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tri thøc vµ x· héi th«ng tin, trong ®ã con ngêi ®îc tù do, cã mäi nh©n quyÒn, ®¹t mäi lîi Ých, sèng cuéc ®êi h¹nh phóc. Kh«ng ph¶i thÕ vµ kh«ng thÓ nh­ thÕ . II. C¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam. 1.Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ hiÖn nay: nh÷ng h¹n chÕ vµ nh÷ng thuËn lîi. ViÖt Nam lµ mét n­íc ®ang ph¸t triÓn, mét n­íc nghÌo, nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c hËu, c«ng nghiÖp míi b¾t ®Çu ph¸t triÓn, d©n sè n«ng th«n chiÕm 76,5% (1/4/99). Theo thèng kª cña Ng©n hµng ThÕ giíi, GNP/®Çu ng­êi cña ViÖt Nam lµ 330USD xÕp thø 140, HDI xÕp thø 110 trªn 172 n­íc trªn thÕ giíi. - Di s¶n cña c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp vÉn cßn tån t¹i kh¸ nÆng. Nh÷ng hÖ qu¶ cña tr¹ng th¸i bao cÊp vµ t­ duy bao cÊp. - Ch­a thùc sù s½n sµng héi nhËp. - Kh¶ n¨ng bÞ tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ trong khu vùc vµ kh«ng héi nhËp hiÖu qu¶ vµo nÒn kinh tÕ tri thøc. - Th¸ch thøc vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Víi thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ nh­ trªn, nªn con ®­êng ®i ®Õn kinh tÕ tri thøc cña ViÖt Nam kh«ng thÓ thùc triÓn ph¸t triÓn tuÇn tù nh­ c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. ViÖt Nam ph¶i n¾m b¾t nh÷ng thuËn lîi, ®ã lµ nh÷ng tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ, tæ chøc, qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c n­íc ph¸t triÓn trong bèi c¶nh thÕ giíi ®ang tiÕn tíi toµn cÇu ho¸, tõ ®ã ViÖt Nam chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp ®ång thêi võa ph¶i chuyÓn sang nÒn kinh tÕ tri thøc. 2.Lµm g× ®Ó n¾m b¾t c¬ héi vµ h¹n chÕ nh÷ng khã kh¨n. T«i nghÜ kh«ng nªn coi viÖc chuÈn bÞ cho nÒn kinh tÕ tri thøc ë n­íc ta cßn xa vêi, ch­a nªn ®Æt ra . Tr¸i l¹i, ®ã chÝnh lµ con ®­êng ph¸t triÓn rót ng¾n, "v­ît qua mµ kh«ng ®uæi kÞp", t¹o ra nhÞp t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn nhanh víi chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ cao, con ®­êng cña tinh thÇn tiÕn c«ng bøt ph¸, cña quyÕt t©m v­¬n lªn n¾m b¾t vµ tËn dông thêi c¬. VËy c«ng viÖc chóng ta cã thÓ vµ cÇn lµm lµ g×? Cã lÏ c«ng viÖc quan träng h¬n c¶ lóc nµy lµ: a.Ph¶i cã chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn hîp lý. §øng trªn quan ®iÓm tÝch cùc chuÈn bÞ, vµ ë n¬i nµo cã thÓ th× b¾t ®Çu thùc hiÖn ngay kinh tÕ tri thøc, tøc lµ mét quan ®iÓm míi h¬n vµ râ h¬n hiÖn nay – tiÕn hµnh so¸t xÐt l¹i toµn bé c¸c chñ tr­¬ng ®æi míi vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc trong 10 n¨m tõ 2001 ®Õn 2010, tõ ®ã bæ sung vµ ®iÒu chØnh nh÷ng ®iÒu cÇn thiÕt, ®Æc biÖt lµ 7 mÆt th­êng ®îc coi träng trong chiÕn l­îc quèc gia thùc hiÖn nÒn kinh tÕ tri thøc cña nhiÒu n­íc ®· ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn, nh­ sau: - Chñ tr­¬ng c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸; - Më mang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng v¨n minh; - Chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ; - Ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ, nhÊt lµ c«ng nghÖ tin häc viÔn th«ng vµ c«ng nghÖ sinh häc, cè g¾ng phÊn ®Êu g¾n liÒn chø kh«ng t¸ch rêi hai c«ng nghÖ nµy. - Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o; - V¨n ho¸ vµ x· héi; - §æi míi thÓ chÕ qu¶n lý vµ c¶i c¸ch hµnh chÝnh. S¾p xÕp 7 ®iÓm nh­ thÕ nµy lµ theo tr×nh tù cæ ®iÓn cña chóng ta trong c¸c chiÕn l­îc vµ kÕ ho¹ch. Trong dã, chóng ta nªn ®Æt gi¸o dôc vµ khoa häc c«ng nghÖ lªn hµng ®Çu. Cã lÏ sù bæ sung vµ ®iÒu chØnh chñ yÕu kh«ng ph¶i lµ ®Æt ra nh÷ng viÖc míi, hiÖn nay chóng ta ch­a hÒ tÝnh to¸n (sè viÖc hoµn toµn míi cÇn ®Æt ra, nÕu cã, còng kh«ng nhiÒu), mµ chñ yÕu lµ xö lý theo mét néi dung míi h¬n vµ mét c¸ch thøc míi h¬n nh÷ng viÖc ®· ®­îc nghiªn cøu vµ nªu lªn trong chiÕn l­îc. §ång thêi, ®iÒu cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ bæ sung vµ ®iÒu chØnh chñ tr­¬ng ®Õn ®©u, th× r¸o riÕt chuÈn bÞ, vµ phÇn nµo cã thÓ th× b¾t tay thùc hiÖn ngay ®Õn ®ã. b. Båi d­ìng, ®µo t¹o nh©n tµi, n©ng cao d©n trÝ trong chiÕn l­îc con ng­êi. NÒn kinh tÕ ë n­íc ta b©y giê chñ yÕu vÉn cßn lµ nÒn kinh tÕ søc ng­êi víi mét sè yÕu tè cña nÒn kinh tÕ tri thøc. Nh­ng trong t­¬ng lai kh«ng xa ch¾c ch¾n sÏ sím tham gia vµo nÒn kinh tÕ nµy cã thÓ qua thÞ tr­êng lao ®éng hay th­¬ng m¹i quèc tÕ, v.v.. ChiÕn l­îc gi¸o dôc-®µo t¹o ph¸t triÓn con ng­êi cña chóng ta ph¶i ®¸p øng yªu cÇu cña c¶ ba nÒn kinh tÕ: kinh tÕ lao ®éng, kinh tÕ tµi nguyªn vµ kinh tÕ tri thøc. Chóng ta ph¸t triÓn gi¸o dôc nh»m ph¸t triÓn con ng­êi ®Ó ¸p s¸t phôc vô c¸c môc tiªu ph¸t triÓn x· héi - kinh tÕ. ViÖt Nam chóng ta tuy cã nh÷ng thuËn lîi riªng, song còng ®øng tr­íc nh÷ng th¸ch thøc kh«ng nhá. §Ó chñ ®éng ®i vµo nÒn kinh tÕ tri thøc, vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®Æt ra hµng ®Çu lµ ph¶i khai th¸c triÖt ®Ó nguån nh©n lùc dåi dµo, th«ng minh vµ giµu tÝnh s¸ng t¹o cña n­íc ta.Qu¸n triÖt ®Çy ®ñ t­ t­ëng cña §¶ng ta vÒ gi¸o dôc, ngay tõ b©y giê cÇn hoµn chØnh, bæ xung vµ thùc thi mét c¸ch chiÕn l­îc t¨ng c­êng ®Çu t­ mét c¸ch thÝch ®¸ng cho tri thøc, n©ng cao d©n trÝ, båi d­ìng nh©n tµi, ®µo t¹o nguån nh©n lùc ®ñ søc l¾m b¾t xu thÕ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ tri thøc. §µo t¹o nguån nh©n lùc trong xu h­íng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tri thøc trë thµnh mét néi dung then chèt trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn con ng­êi ë n­íc ta trong nh÷ng thËp niªn ®Çu tiªn cña thÕ kû míi. c. Ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin. - T¨ng c­êng n¨ng lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ quèc gia, thùc hiÖn tèt c¸c chÝnh s¸ch, chñ tr­¬ng vÒ khoa häc, c«ng nghÖ, mµ nhÊt lµ: - Ph¸t hiÖn, båi d­ìng, träng dông nh©n tµi, - Ph¸t huy søc s¸ng t¹o trong khoa häc: c¸c chÝnh s¸ch ®·i ngé, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸n bé nghiªn cøu, øng dông khoa häc c«ng nghÖ, më réng d©n chñ trong khoa häc, - C¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vµ b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i øng dông khoa häc, ®æi míi c«ng nghÖ, c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ph¶i buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i c¹nh tranh b×nh ®¼ng, ph¶i lÊy hiÖu qu¶ lµm ®Çu, ®ång thêi cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch thÝch ®¸ng c¸c doanh nghiÖp trong c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao, - T¨ng ®Çu t­ cho KHCN (nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp) ®¹t 2% GDP, t¨ng ®Çu t­ m¹o hiÓm, - Ph¸t triÓn nhanh c¸c khu c«ng nghÖ, tæ chøc l¹i ch­¬ng tr×nh kinh tÕ kü thuËt, ®Æc biÖt lµ cÇn cã tæ chøc cã hiÖu lùc chØ ®¹o ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin. d. Mét nÒn v¨n ho¸ thÝch hîp víi kinh tÕ tri thøc. Theo nh÷ng tµi liÖu mµ t«i ®· ®äc, th× mét sè nhµ nghiªn cøu trªn thÕ giíi ®· giíi thiÖu v¨n ho¸ Êy gåm cã 4 nÐt ®Æc tr­ng lín: Thø nhÊt lµ chñ nghÜa nh©n v¨n; Thø hai lµ tr×nh ®é häc vÊn hiÖn ®¹i t­¬ng øng víi tõng cÊp, tõ tiÓu häc ®Õn sau ®¹i häc, mçi cÊp Êy cã sù hiÖn ®¹i cña nã. Céng víi tr×nh ®é häc vÊn hiÖn ®¹i Êy lµ mét kü n¨ng ®a diÖn, chø kh«ng ph¶i ®¬n tuyÕn chØ chuyªn s©u; Thø ba lµ kh¸t väng vµ kh¶ n¨ng ®æi míi vµ s¸ng t¹o. Cã nhiÒu ngêi cho r»ng ®©y lµ ®Æc tr­ng quan träng nhÊt cña v¨n ho¸ thÝch hîp víi kinh tÕ tri thøc; Thø t­ lµ kh¶ n¨ng thiÕt lËp vµ duy tr× nh÷ng mèi quan hÖ ®èi t¸c qua nèi m¹ng th«ng tin ë quy m« quèc gia vµ toµn cÇu. Kh¶ n¨ng thiÕt lËp vµ duy tr× nh÷ng quan hÖ tham t¸c quèc gia vµ toµn cÇu qua nèi m¹ng th«ng tin nµy ®îc mét sè nhµ nghiªn cøu ph©n tÝch lµ gåm 6 nh©n tè: 1) sù t«n träng ng­êi kh¸c; 2) kh¶ n¨ng hiÓu biÕt, th«ng c¶m víi ng­êi kh¸c; 3) t­ duy vµ øng xö d©n chñ; 4) khoan dung vµ ®é l­îng; 5) th¼ng th¾n vµ thuû chung trong quan hÖ; 6) b×nh ®¼ng vµ c«ng lý trong quan hÖ. PhÇn kÕt luËn Qua ph©n tÝch nÒn kinh tÕ tri thøc cho thÊy, nhiÖm vô c¬ b¶n cña bÊt kú mét nÒn kinh tÕ nµo lµ ngµy cµng t¹o ra nhiÒu hµng ho¸ vµ dÞch vô nh»m ®Ých cuèi cïng lµ con ng­êi. Dï dïng c«ng cô m¬Ý vµ tri thøc míi (tin häc, th«ng tin vµ sinh häc) hay c«ng nghÖ cò th× nhiÖm vô còng chØ cã thÕ. Cho nªn khi nãi ®Õn viÖc ¸p dông nÒn kinh tÕ tri thøc vµo n­íc ta còng lµ ®Ó phôc vô cho nhiÖm vô trung t©m nãi trªn. Nh­ thÕ, mét chÝnh s¸ch tËp trung ­u tiªn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ míi, trong ®ã tri thøc lµ mòi nhän nh»m ®i tr­íc ®ãn ®Çu, t¹o ra b­íc nhÈy vät trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. Dùa vµo nh÷ng hiÓu biÕt trªn dï cßn rÊt n«ng c¹n vÒ mét nÒn kinh tÕ míi, kinh tÕ tri thøc, nh­ng qua tham kh¶o nhiÒu tµi liÖu nãi vÒ kinh tÕ tri thøc em cã thÓ nãi ®©y lµ mét b­íc nhÈy vät cña lùc l­îng s¶n xuÊt, t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ-x· héi. Tõ ®ã, em rót ra nh÷ng kÕt luËn vµ øng dông vµo hoµn c¶nh ViÖt Nam. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam, ph¶i n¾m b¾t lÊy c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nh»m rót ng¾n kho¶ng c¸ch víi c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. §©y lµ lÇn ®Çu viÕt tiÓu luËn nªn kh«ng tr¸nh khëi nh÷ng thiÕu xãt, kÝnh mong sù gãp ý vµ bæ xung cña c¸c thÇy,c« ®Ó cho nh÷ng bµi viÕt lÇn sau ®­îc tèt h¬n. Em xin ch©n thµnh c¸m ¬n sî h­íng dÉn cña c¸c thÇy c« gi¸o ®· gióp em hoµn thµnh bµi tiÓu luËn nµy. TµI liÖu tham kh¶o “Gi¸o tr×nh triÕt häc” tr­êng §¹i häc Qu¶n lý vµ Kinh doanh Hµ néi. “Gi¸o tr×nh TiÕng ViÖt thùc hµnh” tr­êng §¹i häc Qu¶n lý vµ Kinh doanh Hµ néi “Kinh tÕ tri thøc víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña ViÖt Nam”. GS. VS. §Æng H÷u, Tr­ëng ban Khoa gi¸o Trung ­¬ng. Kû yÕu Héi th¶o Kinh tÕ tri thøc vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi ViÖt Nam, 6-2000. “Kinh tÕ tri thøc - xu h­íng míi cña x· héi thÕ kû XXI”. GS. TS. Ng« Quý Tïng. Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi n¨m 2000. “Dù b¸o ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ trong thÕ kû XXI”. Trung t©m th«ng tin Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng, 1-2000. “V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII”. Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia. “V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX”. Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia. Hµ Néi - 2001. Môc lôc Lêi më ®Çu PhÇn néi dung I. Kinh tÕ tri thøc – Nh÷ng kh¸i niÖm vµ vÊn ®Ò c¬ b¶n 1. NÒn Kinh tÕ tri thøc lµ g× 2. Mét sè ®Æc tr­ng cña nÒn kinh tÕ tri thøc. …………………………………. 3. T¸c ®éng cña kinh tÕ tri thøc ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ- x· héi II. C¬ héi vµ th¸ch thøc ®èi víi viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam 1. Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ hiÖn nay: nh÷ng h¹n chÕ vµ nh÷ng thuËn lîi 2. Lµm g× ®Ó n¾m b¾t c¬ héi vµ h¹n chÕ nh÷ng khã kh¨n a. Ph¶i cã chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn hîp lý b. Båi d­ìng, ®µo t¹o nh©n tµi, n©ng cao d©n trÝ trong chiÕn l­îc con ng­êi c. Ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin d. Mét nÒn v¨n ho¸ ®æi míi vµ s¸ng t¹o nh­ng giµu b¶n s¾c d©n téc phÇn kÕt luËn tµI liÖu tham kh¶o