Đề tài Lãi suất và các vấn đề tự do hoá lãi suất ở Việt Nam hiện nay

ai ®o¹n nay NHNN ®· cho phÐp thùc hiªn tho¶ thuËn víi ngo¹i tÖ USD. §©y lµ mét b­íc ®ét ph¸ hÕt søc quan träng trong tiÕn tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ë ViÖt Nam. Trong giai ®o¹n nµy c¬ chÕ l·i suÊt c¬ b¶n kÌm biªn ®é cña ®ång ViÖt Nam vÉn ¸p dông nh­ cò: B¶ng 6: L·i suÊt tiÒn göi USD cña c¸ nh©n vµ tiÒn göi EUR trong nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 2002 t¹i mét sè NHTM: Tû lÖ phÇn tr¨m/n¨m TiÒn göi kh«ng kú h¹n TiÒn göi kh«ng kú h¹n D­íi 6 th¸ng Trªn 6 th¸ng 1) TiÒn göi ®« la Mü c¸ nh©n - NH Ngo¹i Th­¬ng ViÖt Nam 1,20 1,6 0– 1,80 2,50 - NH C«ng Th­¬ng ViÖt Nam 1,20 1,55 – 1,75 2 ,00– 2,40 - NH No & PTNT 1,25 1,55 – 1,85 2,00 – 2,40 2) TiÒn göi EUR c¸ nh©n - Ph¸p nh©n - NH Ngo¹i Th­¬ng ViÖt Nam 0,80 – 1,20 2,00 – 2,20 2,50 – 2,80 - NH C«ng Th­¬ng ViÖt Nam 1,00 1,50 – 2,00 2,20 – 2,40 Cơ chế giới hạn biên độ lãi suất so với lãi suất cơ bản về bản chất không khác gì so với trần lãi suất áp dụng trước đây. Tuy nhiên, trên thực tế mức trần (lãi suất cơ bản cộng biên độ) được định ở mức cao hơn trần lãi suất theo cơ chế cũ rất nhiều. Hình 1 cho thấy lãi suất cho vay của ngân hàng luôn thấp hơn giới hạn biên độ cho phép. Trước thời điểm áp dụng lãi suất cơ bản, lãi suất cho vay bình quân của bốn ngân hàng thương mại quốc doanh đã kịch trần (0,85%/tháng). Thực tế là trong năm 1999, các NHTM không theo kịp 5 đợt hạ trần lãi suất của NHNN, và kết quả, như trên Hình 1, là LSCV ngắn hạn bình quân vượt trên trần lãi suất. Từ tháng 8/2000, lãi suất cơ bản được đặt ở mức mà khi cộng với biên độ 0,3%/tháng đã cao hơn hẳn lãi suất cho vay thực tế. Như vậy, từ khi có cơ chế lãi suất cơ bản, các ngân hàng đã bắt đầu ấn định lãi suất trên cơ sở thỏa thuận với khách hàng. Một điểm đáng chú ý nữa là LSCV của các NHTM, mặc dù luôn cao hơn lãi suất cơ bản, nhưng thay đổi theo lãi suất cơ bản. Trong năm 2000 và 2001, cả hai mức lãi suất này đều giảm. Nhưng trong thời gian đó, lãi suất tiền gửi lại tăng lên. Cạnh tranh giữa các ngân hàng đã dẫn tới gia tăng lãi suất huy động vốn, nhưng LSCV vẫn không tăng và nằm trong biên độ lãi suất cơ bản. Chênh lệch lãi suất, do vậy, đã giảm đi rõ rệt. Hình 1: Từ trần lãi suất đến lãi suất cơ bản rồi tự do hóa lãi suất, 1998-2002 Nguồn: Tính toán từ cơ sở dữ liệu tài chính quốc tế IFS của IMF. Nhìn chung, có ba ý kiến khác nhau bình luận về cơ chế điều hành lãi suất bằng lãi suất cơ bản của NHNN: Ý kiến thứ nhất cho rằng lãi suất cơ bản + biên độ không có gì khác với trần lãi suất trước đây và, do vậy, sẽ không tạo ra tác động gì nhiều tới các mức lãi suất cũng như hành vi huy động và cho vay vốn của các ngân hàng. Đặc biệt, chính sách này cũng như trần lãi suất, hoàn toàn loại bỏ những người vay vốn nhỏ (như tiểu thương, hộ sản xuất nhỏ và cá nhân) ra khỏi thị trường tài chính chính thức. Đó là do chi phí cho vay các đối tượng này thường lớn nên không thể cho vay trong khuôn khổ trần lãi suất hay lãi suất cơ bản cộng biên độ. Ý kiến thứ hai nhấn mạnh tính tích cực của cơ chế lãi suất cơ bản. Trong phạm vi biên độ cho phép, các ngân hàng giờ đây có thể định mức LSCV khác nhau tùy theo mức độ rủi ro, chứ không còn áp dụng một mức chung cho tất cả các khách hàng như trước đây. Như vậy, cạnh tranh trong hệ thống các tổ chức tín dụng sẽ gia tăng và hiệu quả phân bổ vốn cũng sẽ được cải thiện. Hơn thế nữa, LSCV thực tế của ngân hàng mặc dù không đụng giới hạn biên độ nhưng có xu hướng thay đổi cùng với lãi suất cơ bản. Thực ra, NHNN trong nhiều trường hợp đã thay đổi lãi suất cơ bản theo tình hình thay đổi lãi suất trên thị trường. Đây là tín hiệu để có thế tiến tới tự do hóa hoàn toàn lãi suất. Ý kiến thứ ba lại mang tính bi quan trước cơ chế lãi suất mới. Theo ý kiến này, việc các ngân hàng được tự do định đoạt lãi suất trong khi các doanh nghiệp nhà nước chậm đổi mới sẽ chỉ làm trầm trọng thêm quan hệ tài chính vốn không được lành mạnh giữa hai thực thể này. Đó là vì, ngân hàng sẽ sẵn sàng cho những doanh nghiệp nhà nước được chính phủ bảo lãnh ngầm vay vốn với lãi suất trong khoảng 0,6-0,65%/tháng trong khi khu vực tư nhân có thể phải trả lãi suất tới 0,75-0,8%/tháng vì các ngân hàng coi cho khu vực này vay vốn là rủi ro hơn. Như đã trình bày, các ngân hàng đã chủ động xác định LSTG và LSCV từ thời điểm áp dụng lãi suất cơ bản. Với việc chính thức tự do hóa lãi suất thì lãi suất cơ bản do NHNN công bố chỉ còn tính chất tham khảo. LSTG tiếp tục gia tăng. Đồng thời, ngay sau khi ra quyết định tự do hóa, lãi suất cho vay của các ngân hàng đã lập tức nhích lên. Quan điểm hoài nghi về tự do hóa lãi suất cho rằng, cạnh tranh giữa các ngân hàng khi không còn kiểm soát lãi suất sẽ dẫn tới tình trạng “cá lớn nuốt cá bé”. Các ngân hàng nhỏ khó có khả năng cho vay với lãi suất thấp để cạnh tranh với các ngân hàng lớn. Đặc biệt, các NHTM cổ phần dường như không thể giảm LSTG để giảm LSCV vì sẽ ngay lập tức bị người tiết kiệm rút tiền. Ngược lại, khi không còn trần về lãi suất hay giới hạn lãi suất cơ bản + biên độ, họ có thể có xu hướng tăng lãi suất huy động rồi đầu tư rủi ro cao (do tác động của lựa chọn bất lợi và tâm lý ỷ lại) trước sức ép cạnh tranh. Trong khi đó, những người ủng hộ đưa ra các lập luận tương tự như các lý lẽ ủng hộ cơ chế lãi suất cơ bản trước đây. Các nhà hoạch định chính sách hy vọng rằng lãi suất giờ đây sẽ phản ánh cung cầu trên thị trường vốn vay. Hơn thế nữa, khi lãi suất cơ bản chỉ còn tính chất tham khảo thì các ngân hàng hoàn toàn có thể cho các đối tượng kinh doanh nhỏ hay nông dân vay với lãi suất phản ánh các chí phí cho vay và rủi ro. Thống đốc NHNN Lê Đức Thúy cho rằng: “Ưu điểm lớn nhất của cơ chế này (cơ chế tự do hóa lãi suất) là tạo điều kiện cho các tổ chức tín dụng mở rộng mạng lưới để huy động cho vay vốn với mức lãi suất phù hợp; đáp ứng đầy đủ và nhanh hơn vốn cho người cần vay ... Một tác động khác của cơ chế mới là: Tạo thuận lợi cho việc cải cách hệ thống ngân hàng theo định hướng thị trường, nâng cao năng lực tài chính, khả năng cạnh tranh, các tiêu chuẩn an toàn và khả năng hội nhập với thị trường tài chính tiền tệ quốc tế của các tổ chức tín dụng Việt Nam.” Nh÷ng ­u ®iÓm cña chÝnh s¸ch l·i suÊt c¬ b¶n: + ChÝnh s¸ch l·i suÊt thêi kú nµy ®· tiÕn gÇn ®Õn nguyªn t¾c l·i suÊt thÞ tr­êng h¬n. NHNN d· h­íng tíi t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c TCTD huy ®éng vèn c¶ trong n­íc vµ n­íc ngoµi. C¸c TCTD vµ kh¸ch hµng göi, vay vèn cã thÓ cïng nhau tho¶ thuËn ®Ó lùa chän l·i suÊt cè ®Þnh hay l·i suÊt cã ®iÒu chØnh linh ho¹t.; C¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt míi võa cã yÕu tè thÞ tr­êng, võa cã yÕu tè qu¶n lý nhµ n­íc. + C¬ chÕ ®iÒu hµnh b»ng l·i suÊt c¬ b¶n kh«ng g©y biÕn ®éng lµm t¨ng mÆt b¨ng l·i suÊt huy ®éng vèn vµ cho vay cña c¸c TCTD. §ång thêi t¹o khu«n khæ linh ho¹t h¬n cho c¸c TCTD trong viÖc Ên ®Þnh l·i suÊt huy ®éng vµ cho vay phï hîp víi ®Æc ®iÎm cña tong vïng vµ tõng ®èi t­îng kh¸ch hµng.§iÒu nµy ®· gãp phÇn khuyÕn khÝch huy ®éng vèn, më réng tÝn dông, gi¶ to¶ vèn ø ®«ng, ®¸p øng yªu cÇu t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Do vËy ®Õn cuèi n¨m 2001, sè d­ tiÒn göi b»ng ®éng ViÖt Nam t¨ng 18%, d­ nî cho vay t¨ng 25% so víi cïng kú n¨m 2000. + L·i suÊt cho vay b»ng ®« la mü vµ c¸c ngo¹i tÖ kh¸c phï hîp víi l·i suÊt quèc tÕ, g¾n thÞ tr­êng tiÒn tÖ trong n­íc víi thÞ tr­êng tiÒn tÖ trong khu cùc vµ trªn thÕ giíi. Do ®ã chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn ®· khuyÕn khÝch cho vay trung vµ dµi h¹n, ®Æc biÖt lµ cho vay b»ng ngo¹i tÖ. D­ nî cho vay ngo¹i tÖ cuèi n¨m 2001 t¨ng 6,5% so víi cïng kú n¨m 2000, trong ®ã sè d­ nî cho trung, dµi h¹n t¨ng 5,5% so víi cïng kú. + Biªn ®é l·i suÊt cho vay ®­îc quy ®Þnh ®ñ réng ®èi cho vay b»ng d«ng ViÖt Nam, kh«ng ph©n biÖt biªn ®é gi÷a c¸c khu vùc vµ c¸c lo¹i h×nh tæ chøc (trõ QTDDN c¬ së) mµ chØ cã sù ph©n biÖt l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n vµ l·i suÊt trung, dµI h¹n. Biªn ®é trªn bao gåm c¶c c¸c kho¶n phÝ liªn quan ®Õn c¸c kho¶n vay nh»m tr¸nh viÖc TCTD lîi dông thu phÝ ®Ó n©ng l·i suÊt cho vay lªn qu¸ møc biªn ®é cho phÐp, kh«ng cßn t×n tr¹ng vi ph¹m vÒ l·i suÊt cho vay nh­ quy ®Þnh vÒ trÇn l·i suÊt tr­íc ®©y. Tuy nhiªn bªn c¹nh nh÷ng mÆt ®· ®¹t ®­îc cña c¬ chÕ l·i suÊt c¬ b¶n thêi gian qua, c¬ chÕ nµy còng ®· béc lé nh÷ng h¹n chÕ chñ yÕu ph¶I kÓ ®Õn nh­ sau: + VÒ thùc chÊt, c¬ chÕ l·i suÊt c¬ b¶n vÉn cßn xù can thiÖp hµnh chÝnh cña nhµ n­íc, thÓ hiªn á viÖc khèng chÕ biªn ®é l·i suÊt. Trªn thùc tÕ, l·i suÊt cho vay vµ huy ®éng vèn cña c¸c TCTD trªn ®Þa bµn thµnh thÞ vÌ c¬ b¶n d· thùc hiÖn theo tho¶ thuËn; §èi víi ®Þa bµn n«ng th«n th× l·i suÊt cho vay ®· s¸t biªn ®é cho phÐp, lµm cho l·i suÊt nhiÒu khi kh«ng ph¶n ¸nh ®óng cung cÇu vèn trªn thÞ tr­êng, c¸c TCTD gÆp khã kh¨n trong viÖc huy ®éng vµ cho vay vèn. + Viªc khèng chÕ biªn ®é l·i suÊt lµm cho c¸c TCTD kh«ng thÓ ph¶n ¸nh kÞp thêi ®Ó phßng tr¸nh rñi ro vÒ l·i suÊt vµ thanh kho¶n khi l·i suÊt thÞ tr­êng tiÒn tÖ trong n­íc vµ ngoµI n­íc cã biÕn ®éng, chªnh lÖch l·i suÊt huy ®éng vµ cho vay bÞ thu hÑp do l·i suÊt huy ®éng t¨ng, nh­ng l·i suÊt cho vay khong thÓ t¨ng ®­îc n÷a. + C¬ chÕ l·i suÊt cã sù kiÓm so¸t b»ng c«ng cô hµnh chÝnh kh«ng phï hîp víi yªu cÇu cña viÖc ph¸t huy vµ khai th¸c nguån vèn néi lùc ®¸p øng nhu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiªn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ. Víi t­ c¸ch lµ “hµng ho¸”, nã ph¶i ®­¬c vËn hµnh theo quan hÖ cung – cÇu, nÕu l·i suÊt kh«ng phï hîp, viÖc huy ®éng vèn vµ cho vay sÏ gÆp khã kh¨n. ChÝnh v× nh­ng mÆt cßn h¹n chÕ trªn nªn c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n céng biªn ®é cÇn tiÕp tôc ®­îc ®æi míi phï hîp víi thùc tÕ ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng tiÒn tÖ trong thêi gian tíi. Bảng 7: Chênh lệch lãi suất huy động và cho vay VND và USD Nguồn: Báo cáo thường niên của Ngân hàng Nhà nước Đơn vị tính: %/n¨m Năm Lãi suất huy động Lãi suất cho vay Ngắn hạn Dài hạn Ngắn hạn Dài hạn VND USD VND USD VND USD VND USD 1999 3,6 3,5 6 4 10,2 7,5 10,2 7,5 2000 6 4,5 7,8 5 7,8 6,8 8,4 7 2001 5,4 1,55 6,6 1,99 7,2 4 7,8 5 2002 6 1,2 7 1,2 7,5 3,5 8,4 4,5 1.5 Tù do ho¸ l·i suÊt giai ®o¹n tõ 6/2002 ®Õn nay_ C¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn Ng©n hµng Nhµ N­íc ®· cã nh÷ng b­íc ®i mang tÝnh b­íc ngoÆt trong viÖc ®iÒu hµnh l·i suÊt: Giai ®o¹n tõ 6/2002 _ 2003 Do nh÷ng h¹n chÕ cña c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n nãi trªn, cho nªn tõ th¸ng 6/2002 c¬ chÕ l·i suÊt c¬ b¶n cho vay b»ng ®ång ViÖt Nam tiÕp tôc ®­îc thay ®æi mét b­íc quan träng. Víi viÖc bá biªn ®é khèng chÕ l·i suÊt cho vay, cho phÐp c¸c TCTD ®­îc tho¶ thuËn l·i suÊt cho vay b»ng ®ång ViÖt Nam trªn c¬ së cung cÇu vÒ vèn trªn thÞ tr­êng vµ møc ®é tÝn nhiÖm ®èi víi kh¸ch hµng t«t nhÊt. §ång thêi NHNN ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®Ó kiÓm so¸t biÕn ®éng cña l·i suÊt trªn thÞ tr­êng. L·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay USD vào tháng 6/2002, lãi suất được tự do hóa hoàn toàn với việc các ngân hàng được phép xác định lãi suất cho vay trên cơ sở tự thẩm định và thương lượng với khách hàng. Sang nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 2003 NHNN tiÕp tôc ®iÒu chØnh c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt mµ theo ®ã, l·i suÊt t¸i cÊp vèn ®ãng vai trß l·i suÊt trÇn, l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu lµ l·i suÊt sµn trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng cßn l·i suÊt thÞ tr­êng më ®ãng vai trß lµ c«ng cô ®iÒu hµnh th­êng xuyªn cña NHNN. NgoµI h×nh thøc t¸i cÊp vèn thong th­êng, NHNN ¸p dông l·i suÊt cho vay qua ®ªm trong thanh to¸n ®iÖn tö liªn ng©n hµng vµ thanh to¸n bï trõ. NHNN cßn ¸p dông l·i suÊt tiÒn göi cña c¸c NHTM t¹i c¸c TCTD t¹i NHNN lµm ph­¬ng tiÖn th­êng xuyªn ®Ó ®iÒu tiÕt l·i suÊt liªn ng©n hµng. §Çu th¸ng 7/2003, l·i suÊt huy ®éng vèn néi tÖ VN§ k× h¹n 1 n¨m cña c¸c NHTM phæ biÕn ë møc 8 - 8,4%/n¨m, so víi møc l¹m ph¸t chØ cã 3 – 3,55, lµm cho l·i suÊt thùc cña lîi tøc tiÒn göi ng©n hµng lªn ®Õn 4 – 4,5%/n¨m. §©y lµ møc l·i suÊt cao nhÊt trong vßng 10 qua vµ cao h¬n so víi møc kú väng trong ®iÒu hµnh vÜ m« lµ 2 – 3%/n¨m. L·i suÊt huy ®éng t¨ng cao trong khi ®ã l·i suÊt xho vay t¨ng ch©m lµm cho chªnh lÖch gi÷a bÝnh qu©n l·i suÊt cho vay vµ b×nh qu©n l·i suÊt ®Çu vµo chØ cã 0,1 – 0,15%/th¸ng. b¶ng 8: l·i suÊt tiÒn göi vµ l·i suÊt cho vay Nguån: Ng©n hµng Nhµ N­íc §¬n vÞ: %/th¸ng 1/6/02 31/12/03 31/3/03 30/6/03 30/9/03 31/12/03 1. L·i suÊt tiÒn göi b×nh qu©n - kú h¹n 3 th¸ng -kú h¹n 6 th¸ng -kú h¹n 12 th¸ng 0,55 0,58 0,62 0,57 0,60 0,64 0,58 0,64 0,67 0,6 0,65 0,68 0,56 0,58 0,61 0,50 0,54 0,59 2. l·i suÊt cho vay b×nh qu©n - Ng¾n h¹n: +Khu vùc thµnh thÞ +Khu vùc n«ng th«n - Trung, dµi h¹n: +Khu vùc thµnh thÞ +Khu vùc n«ng th«n 0,71 0,95 0,77 1.02 0,75 1,00 0,85 1,06 0,77 1,05 0,90 1,16 0,77 1,05 0,92 1,10 0,75 0,95 0,87 1,05 0,75 0,95 0,85 1,05 §iÒu hµnh l·i suÊt theo c¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn (®èi víi VN§) vµ theo c¬ chÕ th¶ næi (®èi víi USD) ®· chøng tá chÝnh s¸ch qu¶n lý l·i suÊt cña NHNN ngµy cµng cëi më h¬n, h¹n chÕ dÇn vµ ®i tíi xo¸ bá viÖc ®iÒu hµnh l·i suÊt cña nÒn kinh tÕ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh, tiÕn dÇn tíi tù do ho¸ l·i suÊt hoµn toµn ë ViÖt Nam. L·i suÊt ®· ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt lµ “gi¸ c¶” trong quan hÖ tÝn dông, quan hÖ vèn gi÷a ng©n hµng - kh¸ch hµng vµ nÒn kinh tÕ. §©y lµ kÕt qu¶ cña c¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn, bëi tÝnh khoa häc vµ sù phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng. C¬ chÕ nµy cho phÐp ph¸t huy kh¶ n¨ng qu¶n lý vµ vai trß chñ ®éng linh ho¹t trong c«ng t¸c diÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo “tÝn hiÖu cña thÞ tr­êng “ Thêi gian nµy NHNN tiÕp tôc c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n nh»m môc ®Ých h­íng tíi l·i suÊt thÞ tr­êng nh­ng nã chØ mang tÝnh chÊt tham kh¶o. Kh¸i qu¸t vÒ diÔn biÕn l·i suÊt qua b¶ng sè liÖu sau ®©y: Giai ®o¹n tõ 2004 ®Õn nay 4N¨m 2004 l·i suÊt c¬ b¶n ë møc 7,5%/n¨m, l·i suÊt t¸i cÊp vèn lµ 5%/n¨m, l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu lµ 3%/n¨m. DiÔn biÐn l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay VN§ n¨m 2004 ®­îc thÓ hiÖn qua b¶ng sè liÖu sau (B¶ng 9):  §¬n vÞ: %/th¸ng Th¸ng 2 Th¸ng 12 1. L·i suÊt tiÒn göi b×nh qu©n - kh«ng kú h¹n - kú h¹n 3 th¸ng -kú h¹n 6 th¸ng -kú h¹n 12 th¸ng 0,20 0,50 0,54 0,59 0,20 0,55 0,58 0,63 2. l·i suÊt cho vay b×nh qu©n - Ng¾n h¹n: +Khu vùc thµnh thÞ +Khu vùc n«ng th«n - Trung, dµi h¹n: +Khu vùc thµnh thÞ +Khu vùc n«ng th«n 0,82 1,05 0,78 1,00 0,85 1,20 4Trong n¨m 2005 l·i suÊt cã nhiÒu sù biÕn ®éng ®¸ng kÓ,NHNN ®iÒu chØnh linh ho¹t c¸c møc l·i suÊt phï hîp víi xu h­íng cña cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ sù biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ. C¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt cña NHNN tiÕp tôc ®æi míi theo h­íng chuyÓn m¹nh sang c¬ chÕ ®iÒu hµnh gi¸n tiÕp thay v× ®iÒu hµnh trùc tiÕp tr­íc ®©y. + Thùc hiªn môc tiªu ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ theo h­íng th¾t chÆt gãp phÇn kiªm chÕ l¹m ph¸t, trong n¨m 2005 NHNN 3 lÇn ®iÒu chØnh l·i suÊt chñ ®¹o lµ: l·i suÊt t¸I cÊp vèn, l·i suÊt chiÕt khÊu vµ hai lÇn t¨ng l·i suÊt c¬ b¶n ®ång ViÖt Nam, l·i suÊt tiÒn göi c¸c ph¸p nh©n t¹i TCTD, l·i suÊt iÒn göi t¹i NHTM vµ TCTD,kho b¹c nhµ n­íc t¹i NHNN : b¶ng 10: DiÔn biÕn l·i suÊt trong n¨m 2005 §¬n vÞ: %/n¨m 12/2004 1/2005 2/2005 4/2005 12/2005 L·i suÊt c¬ b¶n 7,50 7,50 7,80 7,80 8,25 L·i suÊt t¸i cÊp vèn 5,00 5,50 5,50 6,00 6,50 L·i suÊt chiÕt khÊu 3,00 3,50 3,50 4,00 4,50 L·i suÊt ngo¹i tÖ USD ë n­íc ta ®· cã sù ®iÒu chØnh theo s¸t diÔn biÕn thÞ tr­êng tiÒn tÖ quèc tÕ. Trong n¨m qua Côc Dù Tr÷ liªn bang Mü 8 lÊn t¨ng l·i suÊt chñ ®¹o USD, t¹i thêi ®iÓm cuèi n¨m 2005 møc l·i suÊt ®­îc ¸o dông lµ: 4,25%/n¨m. + NHNN ®· 2 lÇn ®iÒu chØnh l·i suÊt tiÒn göi ngo¹i tÖ USD cña ph¸p nh©n t¹i c¸c TCTD: kh«ng kú h¹n tèi ®a 0,5%/n¨m(+0,4), kú h¹n d­íi 6 th¸ng tèi ®a 1,2%/n¨m (+0,8), kú h¹n trªn 6 th¸ng tèi ®a1,5%/n¨m (+0,7). Cô thÓ nh­ sau (b¶ng 11)  §¬n vÞ: %/n¨m 12/2004 4/2005 9/2005 L·i suÊt tiÒn göi USD - kh«ng kú h¹n - kú h¹n 6 th¸ng - kú h¹n trªn 6 th¸ng 0,20 0,50 0,70 0,30 0,70 1,00 0,50 1,20 1,50 + L·i suÊt huy ®éng vèn USD cña c¸c NHTM t¹i thêi ®iÓm cuèi n¨m 2005: . kú h¹n 1 th¸ng t¨ng tõ 2,5 " 2,7%/n¨m . kú h¹n 3 th¸ng t¨ng 3,6 " 3,8%/n¨m . kú h¹n 6 th¸ng t¨ng tõ 3,9 " 4,1%/n¨m . kú h¹n 12 th¸ng t¨ng tõ 4,4 " 4,6%/n¨m + l·i suÊt khÊu chi vµ cho vay qua ®ªm trªn thÞ tr­êng ®iÖn tö liªn ng©n hµng kh«ng thay ®æi ë møc 10,8%/n¨m. Tr­íc bèi c¶nh kinh tÕ tiÒn tÖ cã nhiÒu biÕn ®éng phøc t¹p, viÖc ®iÒu hµnh l·i suÊt cña NHNN ®· thùc hiÖn thËn träng, phï hîp nguyªn t¾c thÞ tr­êng, ®ång thêi khuyÕn khÝch c¸c TCTD më réng tÝn dông cã hiÖu qu¶, phôc vô t¨ng tr­ëng kinh tÕ . Tuy hiªn c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt trong n¨m nµy vÉn tån t¹i nh÷ng h¹n chÕ: + L·i suÊt trªn thÞ tr­êng liªn ng©n hµng ch­a ph¶n ¸nh ®óng quan hÖ cung – cÇu, quan hÖ vay m­în trªn thÞ tr­êng. + C¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt khung vÉn tån t¹i: c¬ chÕ trÇn sµn bÞ ph¸ vì, ch­a ph¸t huy ®­îc vai trf ®Þnh h­íng l·i suÊt thÞ tr­êng v× l·i suÊt liªn ng©n hµng vµ l·i suÊt thÞ tr­êng më trong nhiÒu tr­¬ng hîp biÕn ®éng v­ît ra khái biªn ®é nµy; Biªn ®é dao ®éng l·i suÊt cßn t­¬ng ®èi hÑp (0,2%) so víi møc ®é ph¸t triÓn cßn thÊp cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ hiÖu qu¶ ®iÒu tiÕt cßn thÊp cña thÞ tr­êng më. + L·i suÊt tiÒn göi USD vµ l·i suÊt huy déng cßn chªnh lÖch kh¸ cao. 4N¨m 2006 thÞ tr­êng thÞ trêng tµI chÝnh tiÒn tÖ vÉn biÕn ®éng nh­ n¨m 2005. Vµ ®Æc tr­ng lµ gi¸ dÇu th« vµ gi¸ vµng lªn xuèng thÊt th­êng , FED tiÕp tôc t¨ng l·i suÊt c¬ b¶n lªn 4,5%/n¨m(t¨ng 0,25%),vµ ®Õn th¸ng 4 /2006 l·i suÊt c¬ b¶n USD d· lªn ®ªn 4,75%/n¨m (vµ dù kien trong thêi gian tíi ®©y cã thÓ t¨ng lªn ®Õn 5%/n¨m). C¸c NHTM trong n­íc b¾t ®Çu t¨ng l·i suÊt USD ®Ó phï hîp víi nh÷ng biÕn ®éng trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. §ång thêi c¸c NHTM liªn tiÕp cã nh­ng chÝnh s¸ch t¨ng l·i suÊt huy ®éng ®Ó thu hót kh¸ch hµng. Møc l·i suÊt c¬ b¶n ®­îc ¸p dông (b¶ng 12): Møc l·i suÊt V¨n b¶n quyÕt ®Þnh Ngµy ¸p dông 0.625%/th¸ng Q§ sè 2210/Q§-NHNN ngµy 27/02/2004 cña Thèng ®èc NHNN 01/07/2004 0,65%/th¸ng Q§ sè 93/Q§-NHNN ngµy 27/01/2005 01/02/2005 0,6875%/th¸ng Q§ sè 1764/Q§-NHNN ngµy 1/12/2005 01/12/2005 0,6875%/th¸ng Q§ sè 311Q§-NHNN ngµy 28/02/2005 01/03/2006 Nh÷ng ­u ®iÓm cña chÝnh s¸ch l·i suÊt tho¶ thuËn : §iÒu hµnh l·i suÊt theo c¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn (®èi víi VN§) vµ theo c¬ chÕ th¶ næi (®èi víi USD) ®· chøng tá chÝnh s¸ch qu¶n lý l·i suÊt cña NHNN ngµy cµng cëi më h¬n, h¹n chÕ dÇn vµ ®i tíi xo¸ bá viÖc ®iÒu hµnh l·i suÊt cña nÒn kinh tÕ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh, tiÕn dÇn tíi tù do ho¸ l·i suÊt hoµn toµn ë ViÖt Nam, ®¸p øng ®ßi hái bøc xóc vÒ cung cÇu cña nÒn kinh tÕ, bëi nhøng lý do cô thÓ sau: + C¬ chÕ l·i suÊt c¬ b¶n céng biªn ®é khèng chÕ vÒ thùc chÊt lµ NHNN khèng chÕ trÇn l·i suÊt cho vay tèi ®a cña c¸c TCTD ®èi víi nÒn kinh tÕ. §©y lµ c¬ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh vÒ l·i suÊt do vËy kh«ng thÓ duy tr× m·i trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ xu h­íng héi nhËp quèc tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn ë n­íc ta. + Trong n÷ng n¨m tr­íc m¾t, xu h­íng vµ møc ®é héi nhËp cña nÒn kinh tÕ n­íc ta víi khu vùc vµ thÕ giíi ngµy cµng t¨ng lªn, møc ®é ¶nh h­áng cña yÕu tè tû gi¸ vµ l·i suÊt thÞ tr­êng quèc tÕ tíi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NHNN ngµy cµng lín. V× vËy NHNN ph¶i sö dông ®ång bé c¸c c«ng cô ®Ó ®iÒu tiÕt vÜ m«, tuy nhiªn trong ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i chóng ta ch­a cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn. Do vËy cÇn sö dông mé c«ng cô kh¸c linh ho¹t h¬n, th«ng tho¸ng h¬n trong ®iÒu hµnh l·i suÊt ®ã chÝnh lµ l·i suÊt tho¶ thuËn. Nh­ vËy nh×n mét c¸ch tæng qu¸t th× qu¸ tr×nh thùc thi c¬ chÕ tù do ho¸ l·i suÊt á ViÖt Nam bb­íc ®Çu ®· cã kkÕt qu¶ nhÊt ®Þnh: 2. §¸nh gi¸ vÒ møc ®é ¶nh h­ëng cña tù do ho¸ l·i suÊt ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam 2.1 Nh÷ng mÆt lîi. Tù do ho¸ tµi chÝnh nãi chung vµ tù do ho¸ l·i suÊt nãi riªng ®em l¹i nh÷ng lîi Ých sau: Thø nhÊt, l·i suÊt ®­îc tù do ho¸, biÕn ®éng theo cung - cÇu vÒ vèn, cã thÓ ph©n bæ nguån vèn tÝn dông khan hiÕm cho hµng ngµn ng­êi vay c¹nh tranh nhau, ®¸p øng ®óng thÞ hiÕu cña hä vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt; ®ång thêi ®¶m b¶o thu hót tiÒn göi gi÷a hµng triÖu ng­êi göi, vµ chi phÝ hîp lÝ nhÊt ®­îc c¶ ng­êi göi vµ ng©n hµng chÊp nhÇn. Cã thÓ nãi lËp luËn ph©n bæ nguån vèn cã hiÖu qu¶ lµ trung t©m cña vÊn ®Ò. §iÒu nµy kh«ng thùc hiÖn ®­îc trong ®iÒu kiÖn l·i suÊt bÞ kiÓm so¸t hµnh chÝnh, lµm cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ bÞ biÕn d¹ng. L·i suÊt ®­îc tù do ho¸ sÏ linh ho¹t h¬n so víi khi bÞ kiÓm so¸t vµ cã kh¶ n¨ng linh ho¹t ®iÒu tiÕt ®Ó thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn thay ®æi, tù ®éng t¹o ra sù kÝch thÝch cho t¨ng tr­ëng tµi chÝnh, c¶i tiÕn vµ thay ®æi c¬ cÊu mµ ChÝnh phñ hoÆc lµ kh«ng thÓ qu¶n lÝ, hoÆc lµ chËm thu ®­îc kÕt qu¶. Thø hai, tù do ho¸ l·i suÊt xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ lµ kh«ng mét ChÝnh phñ hay NHT¦ nµo cã thÓ ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó ph©n bæ vµ kiÓm so¸t viÖc ph©n bæ nguån vèn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cho hµng ngµn nhu cÇu sö dông vèn kh¸c nhau, cho dï bé m¸y hµnh chÝnh vµ thanh tra ng©n hµng cã ph×nh ra ®Õn ®©u ch¨ng n÷a. HiÖn nay cã rÊt nhiÒu c¸c quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ møc l·i suÊt cña hÖ thèng ng©n hµng hiÖn t¹i. C¸c chÝnh trÞ gia, c¸c doanh nghiÖp mµ chñ yÕu lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc th× ®ßi hái h¹ l·i suÊt. C¸c NHTM th× muèn duy tr× møc l·i suÊt hiÖn t¹i...Mçi ng­êi ®øng trªn c¸c quan ®iÓm riªng cña m×nh ®Ó xö lÝ bµi to¸n l·i suÊt. §Ó gi¶m thiÓu nh÷ng tranh luËn nµy, c¸ch tèt nhÊt lµ ®Ó l·i suÊt do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh, tøc lµ tù do ho¸. Tù do ho¸ l·i suÊt còng buéc NHT¦ ph¶i thay ®æi c¸ch lµm viÖc, t­ duy vµ ®Æc biÖt lµ thay ®æi c¸c c«ng cô ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, chñ yÕu dùa vµo c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp ®Ó khèng chÕ l·i suÊt c¬ b¶n. Thø ba, chóng ta ®ang sèng trong mét m«i tr­êng ®ang diÔn ra toµn cÇu ho¸ nhanh chãng, mµ toµn cÇu ho¸ tµi chÝnh lµ ®iÓn h×nh nhÊt cña qu¸ tr×nh nµy; trong khi ®Êt n­íc ta kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ ph¶i héi nhËp s©u vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ ngµy cµng tiÕn s©u vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Trong lÜnh vùc kinh tÕ, theo nhiÒu nhµ kinh tÕ th× kÎ thï lín nhÊt cña chóng ta chÝnh lµ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. Trong qu¸ tr×nh nµy, nhê nh÷ng ph¸t triÓn v­ît bËc cña c«ng nghÖ vµ nh÷ng nç lùc cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn c¹ch tranh nhanh thu hót c¸c nguån vèn quèc tÕ, c¸c luång vèn quèc tÕ ®· ch¶y tõ n­íc nµy qua n­íc kh¸c tù do nhiÒu h¬n. Nãi chung , lîi Ých cña toµn cÇu ho¸ lµ rÊt to lín mµ mçi quèc gia ph¶i n¾m lÊy, kh«ng thÓ bá qua. Trong lÜnh vùc tµi chÝnh, toµn cÇu ho¸ ®Æt ra nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc míi, trong ®ã mét th¸ch thøc lín lµ lµm xãi mßn vµ gi¶m hiÖu qu¶ cña viÖc kiÓm so¸t tiÒn tÖ b»ng c«ng cô trùc tiÕp, nh­ quy ®Þnh trÇn l·i suÊt; thay vµo ®ã, ®Ó ®¶m b¶o kiÓm so¸t tiÒn tÖ ®­îc hiÖu qu¶, c¸c n­íc dÇn chuyÓn sang thùc hiÖn c¸c c«ng cô kiÓm so¸t tiÒn tÖ gi¸n tiÕp nh­ nghiÖp vô thÞ tr­êng më, t¸i chiÕt khÊu, hîp ®ång mua l¹i..., tøc lµ c¸c c«ng cô ®Þnh h­íng thÞ tr­êng. §Ó ®¶m b¶o héi nhËp thµnh c«ng trong lÜnh vùc tµi chÝnh, tr­íc hÕt l·i suÊt ph¶i ®­îc tù do ho¸. Thø t­, tù do ho¸ l·i suÊt lµ mét bé phËn c¬ b¶n cña tù do ho¸ tµi chÝnh. Tù do ho¸ cho phÐp hÖ thèng ng©n hµng tù chñ h¬n, ®iÒu ®ã sÏ dÉn ®Õn l·i suÊt tiÒn göi vµ tiÒn vay cao h¬n. Nh÷ng thay ®æi nh­ vËy trong lÜnh vùc tµi chÝnh sÏ t¸c ®éng ®Õn c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c hé gia ®×nh, khiÕn hä thay ®æi hµnh vi tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­ cña m×nh theo h­íng cã lîi cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ. T¨ng l·i suÊt tiÒn göi sÏ lµm t¨ng tØ lÖ tiÕt kiÖm néi ®Þa, vµ do ®ã sÏ thay thÕ cho nguån ®i vay n­íc ngoµi ®Ó tµi trî cho ®Çu t­. Nguån tiÕt kiÖm néi ®Þa nµy ®­îc chuyÓn t¶i th«ng qua hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng chÝnh thøc, mµ kh«ng ph¶i qua thÞ tr­êng tiÒn tÖ kh«ng chÝnh thøc. TiÕt kiÖm trong n­íc t¨ng lªn vµ møc l·i suÊt thùc cao h¬n dÉn ®Õn më réng ®Çu t­ vµ lµm t¨ng hiÖu qu¶ ®Çu t­. KÕt qu¶ lµ lµm t¨ng tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Cã 2 t¸c ®éng cña viÖc t¨ng l·i suÊt ®èi víi ®Çu t­ thùc: mét mÆt, l·i suÊt cao sÏ lµm t¨ng nguån vèn ®Çu t­ th«ng qua viÖc t¨ng tiÕt kiÖm trong nÒn kinh tÕ vµ do ®ã lo¹i bá t×nh tr¹ng nhu cÇu vèn qu¸ møc; mÆt kh¸c, l·i suÊt cao sÏ lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña vèn ®Çu t­ th«ng qua viÖc ®¶m b¶o r»ng c¸c dù ¸n ®Çu t­ chØ ®­îc thùc hiÖn nÕu lîi nhuËn cña nã lµ cao. NÕu l·i suÊt ®­îc n©ng lªn møc c©n b»ng thÞ tr­êng(®· ®­îc tù do ho¸), th× nh÷ng ng­êi s½n sµng vay kh«ng bao giê bÞ thiÕu vèn, hä chØ ph¶i c©n nh¾c mçi mét ®iÒu lµ lµm thÕ nµo ®Ó dung hoµ gi÷a lîi tøc cña viÖc sö dông vèn víi l·i suÊt cao. Trong khi vai trß cña tù do hãa l·i suÊt ®èi víi viÖc kÝch thÝch tiÕt kiÖm néi ®Þa cßn rÊt nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau, th× quan ®iÓm cho r»ng l·i suÊt cao do tù do ho¸ mang l¹i sÏ c¶i thiÖn viÖc ph©n bæ tÝn dông vµ c¶i thiÖn hiÖu qu¶ ®Çu t­ l¹i ®­îc thèng nhÊt cao. Qua nh÷ng ph©n tÝch trªn, chóng ta cã thÓ ®i ®Õn mét ®iÓm chung lµ tù do ho¸ l·i suÊt lµm t¨ng l·i suÊt thùc, qua ®ã lµm t¨ng hiÖu qu¶ ®Çu t­, h¬n lµ lµm t¨ng tØ lÖ ®Çu t­ vµ tiÕt kiÖm so víi GDP. §iÒu nµy lµ rÊt c¬ b¶n ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng v÷ng ch¾c. Thø n¨m c¬ chÕ tù do ho¸ l·i suÊt b»ng tho¶ thuËn vÌ l·i suÊt cho vay gi÷a ng©n hµng vµ kh¸ch hµng sÏ cëi trãi cho thÞ tr­êng vèn, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c ng©n hµng chuÈn bÞ héi nhËp, triÓn khai c¸c dÞch vô kh¸ch hµng tèt h¬n. Do vËy c¸c Ng©n hµng ph¶i tù hoµn thiÖn tõ néi dung ®Õn h×nh thøc ®Ó nang cao n¨ng lùc c¹nh tranh nh»m thu hót kh¸ch hµng. 2.Nh÷ng h¹n chÕ cña viÖc tù do ho¸ l·i suÊt. Nh÷ng thuËn lîi do tù do ho¸ l·i suÊt mang l¹i lµ rÊt c¬ b¶n, nh­ng còng tån t¹i nh÷ng tr­êng hîp mµ ë ®ã tù do ho¸ l·i suÊt kh«ng thùc hiÖn tèt vai trß cña m×nh nh­: XÐt trªn ph­¬ng diÖn vi m« cña nÒn kinh tÕ ¶nh h­ëng bÊt lîi ®èi víi ng©n hµng : +Mét phÇn do lµn sang t¨ng l·i suÊt trªn thÞ tr­¬ng quèc tÕ, c¸c NHTM tù khi tù do ho¸ l·i suÊt ®· b­íc vµo cuéc c¹nh tranh khèc liÖt. C¸c NHTM nèi ®u«i nhau t¨ng l·i suÊt huy ®éng vèn ®Ó thu hót kh¸ch hµng. L·i suÊt huy ®éng vèn t¨ng cao t¹o ¸p lùc cho NHTM buéc phai t¨ng l·i suÊt cho vay ®Ó b¶o ®¶m lîi nhuËn. Ch¹y ®ua vÒ l·i suÊt nh­ vËy sÏ khiÒn cho c¸c ng©n hµng ®Æc biÖt la c¸c ng©n hµng cã quy m« nhá dÔ l©m vµo t×nh tr¹ng mÊt an toµn vÒ mtj tÝn dông, dÔ ®¶n ®Õn t×nh tr¹ng khã kh¨n vÒ mÆt tµi chÝnh. + T×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®ang xÊu ®i, do vèn tù cã thÊp vµ tån t¹i mét sè l­îng lín c¸c tµi s¶n kh«ng ho¹t ®éng(c¸c kho¶n nî khã ®ßi). Trong ®iÒu kiÖn nh­ vËy, tù do ho¸ l·i suÊt cã thÓ khuyÕn khÝch c¸c NHTM, ®Æc biÖt lµ c¸c NHTM cæ phÇn chÊp nhËn nh÷ng ng­êi vay mang tÝnh rñi ro, do ®ã lµm cho kh¶ n¨ng sinh lêi vµ sù lµnh m¹nh cña c¸c ng©n hµng nµy gi¶m h¬n n÷a, lµm khã kh¨n thªm t×nh tr¹ng nî qu¸ h¹n ®ang cßn ë møc cao hiÖn nay. §ång thêi, cã thÓ khuyÕn khÝch c¸c ng©n hµng ®ang gÆp khã kh¨n n©ng l·i suÊt tiÒn göi lªn cao ®Ó thu hót tiÒn göi, nh»m bï ®¾p nh÷ng khã kh¨n cña hä. VÊn ®Ò nµy lµ rÊt nghiªm träng trong ®iÒu kiÖn kh¶ n¨ng thanh tra vµ kiÓm so¸t cña NHT¦ cßn ®ang h¹n chÕ nh­ hiÖn nay. Huû bá kiÓm so¸t l·i suÊt cã thÓ sÏ lµm t¨ng qu¸ møc l·i suÊt, kÕt hîp víi c¬ cÊu nî kh«ng v÷ng ch¾c cña c¸c doanh nghiÖp, vay vèn vµ dù ®o¸n vµo kh¶ n¨ng ph¸ gi¸ trong t­¬ng lai cã thÓ sÏ lµm gi¶m m¹nh viÖc ®i vay. ¶nh h­ëng bÊt lîi ®èi víi doanh nghiÖp + T×nh tr¹ng l·i suÊt ng©n hµng liªn tiÕp t¨ng cao khiÕn cho c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c nhµ ®Çu t­ thu hÑp ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. HiÖn nay nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo chiÒu réng nªn lîi nhuËn/vèn cña c¸c donh nghiÖp kh«ng cao, mµ l·i suÊt t¨ng th× chi phÝ dÇu vµo còng t¨ng cao, gi¸ thµnh s¶n xuÊt ngµy cµng t¨ng cao trong khi viÖc tang gi¸ trong bèi c¶nh l¹m ph¸t cao lµ rÊt khã kh¨n. Do vËy ®iÒu tÊt yÕu lµ doanh nghiÖp buéc phai thu hÑp quy m« s¶n xu¸t cña m×nh l¹i. VÒ ph­¬ng diÖn vÜ m« cña nÒn kinh tÕ : - C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lu«n ph¶i ®èi mÆt víi thùc tr¹ng hÖ thèng tµi chÝnh kÐm ph¸t triÓn vµ thiÕu th«ng tin vÒ thÞ tr­êng tµi chÝnh, c¸c s¶n phÈm tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ t¹i khu vùc miÒn nói vµ n«ng th«n. C¸c ho¹t ®éng ng©n hµng th­êng ®­îc ®Þnh h­íng thµnh thÞ, sö dông c¸c dÞch vô tiªu chuÈn vµ theo ph­¬ng ph¸p ng©n hµng cña ph­¬ng T©y, do ®ã ®· lo¹i trõ hÇu hÕt d©n sè khu vùc n«ng th«n vµ phÇn lín ng­êi nghÌo thµnh thÞ. Do ®ã, ®Ó tù do ho¸ l·i suÊt, lµm trßn chøc n¨ng cña m×nh th× thÞ tr­êng tµi chÝnh cÇn ®­îc cñng cè vµ ph¸t triÓn. H¬n n÷a, trong nÒn kinh tÕ, thÞ tr­êng tÝn dông kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®iÒu chØnh ®ñ nhanh ®Ó c©n b»ng gi÷a cung- cÇu khi ®iÒu kiÖn thay ®æi, t×nh tr¹ng mÊt c©n b»ng lµ ®Æc tr­ng cña bÊt k× nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn nµo. - Tù do ho¸ l·i suÊt sÏ kÐm hiÖu qu¶ nÕu x· héi ¸p ®Æt vµo hÖ thèng tµi chÝnh qu¸ nhiÒu c¸c môc tiªu quèc gia, mµ ®iÒu ®ã ngay c¶ n¬i cã c¬ chÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn còng kh«ng thÓ lµm ®­îc, nh­ chÝnh s¸ch l·i suÊt ­u ®·i c¸c ®èi t­îng chÝnh s¸ch, ph¸t triÓn kinh tÕ khu vùc, kinh tÕ n«ng nghiÖp, n«ng th«n, miÒn nói... Nãi chung, v× hÖ thèng tµi chÝnh lµ kh«ng hoµn h¶o, vµ ChÝnh phñ cã nh÷ng môc tiªu chÝnh trÞ cÇn ®­îc phôc vô nªn can thiÖp lµ ®iÒu khã tr¸nh khái. Nh­ng th«ng th­êng, can thiÖp ph¶i ph¸t huy hiÖu qu¶ nhÊt vµ tr¸nh ®­îc nh÷ng t¸c ®éng phô kh«ng mong muèn, nÕu viÖc can thiÖp h­íng tíi c¶i thiÖn vËn hµnh cña c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ t¸c ®éng gi¸n tiÕp qua l·i suÊt ®Ó thay ®æi cung cÇu vÒ vèn trªn thÞ tr­êng, h¬n lµ ho¹t ®éng trùc tiÕp qua kiÓm so¸t. VÊn ®Ò c¬ b¶n ë ®©y lµ ph¶i c©n nh¾c c¸c hµnh ®éng can thiÖp sao cho ®¹t ®­îc môc tiªu víi chi phÝ thÊp nhÊt. æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« ch­a thùc sù v÷ng ch¾c ®ñ ®Ó chÞu ®ùng nh÷ng ¸p lùc cña viÖc tù do ho¸ l·i suÊt hoµn toµn: chóng cã thÓ lµm mÊt æn ®Þnh vÜ m«, qua viÖc t¨ng l¹m ph¸t, nî n­íc ngoµi vµ lµm suy gi¶m t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Ch­¬ng iii: Gi¶I ph¸p hoµn thiÖn vµ n©ng cao viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù do ho¸ l·i suÊt trong thêi gian tíi 1. Môc tiªu cÇn h­íng tíi ®èi víi chÝnh s¸ch l·i suÊt hiÖn nay. 1.1 L·i suÊt c¬ b¶n ph¶i ®¸p øng môc tiªu l·i suÊt tÝn dông. L·i suÊt tÝn dông cña ViÖt Nam lu«n ph¶i ®Æt trong ®iÒu kiÖn gi¶i quyÕt ®ång thêi nhiÒu môc tiªu, nh­ng môc tiªu ®ã cã khi l¹i m©u thuÉn nhau, ®ã lµ: Gi¶i quyÕt c¬ b¶n c¸c tån ®äng cò cña hÖ thèng NHTM. §©y lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn ®Ó NHNN c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n vµ nã cã thÓ ®i vµo cuéc sèng thuËn lîi. HiÖn nay ®ang cã hµng ngµn tØ ®ång vèn cho vay cña hÖ thèng NHTM ®ãng b¨ng trong nói nî qu¸ h¹n vµ tµi s¶n ph¸t m¹i ph¶i cã biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó gi¶i quyÕt døt ®iÓm. NÕu ch­a lµnh m¹nh ho¸ t×nh h×nh tµi chÝnh- tiÒn tÖ cho hÖ thèng NHTM th× cßn khã kh¨n cho viÖc thùc hiÖn bÊt k× mét chÝnh s¸ch nµo cña ng©n hµng. Huy ®éng nhiÒu nhÊt mäi nguån vèn trong d©n c­ ®Ó ®¸p øng vèn cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Møc l·i suÊt võa ®¸p øng quan hÖ cung- cÇu vèn cña nÒn kinh tÕ, võa ph¶i tõ tõ gi¶m thÊp ®Ó phï hîp víi lîi nhuËn b×nh qu©n cña nÒn kinh tÕ(®Æc biÖt lµ ®èi víi doanh nghiÖp vay vèn), võa ®¶m b¶o cho NHTM cã l·i nhÊt ®Þnh. L·i suÊt tÝn dông võa kÝch thÝch ®­îc s¶n xuÊt trong n­íc, võa khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i, xö lÝ hµi hoµ l·i suÊt néi tÖ vµ l·i suÊt ngo¹i tÖ ®Ó ®iÒu chØnh quan hÖ tÝn dông quèc tÕ phï hîp, hiÖu qu¶. L·i suÊt tÝn dông võa ®¶m b¶o yªu cÇu cña tÝn dông th­¬ng m¹i, nh­ng cßn ph¶i gi¶i quyÕt yªu cÇu tÝn dông chÝnh s¸ch bëi hai khu vùc nµy ch­a cã sù t¸ch b¹ch mét sím, mét chiÒu. L·i suÊt tÝn dông ph¶i ®¸p øng yªu cÇu` xö lÝ linh ho¹t, võa ®¸p øng yªu cÇu c¹nh tranh gi÷a c¸c chñ thÓ tham gia kinh doanh tiÒn tÖ ®Ó tiÕn tíi tù do ho¸ l·i suÊt. 1.2 Môc ®Ých cña viÖc ®iÒu chØnh l·i suÊt hiÖn nay. Gi¶m l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng vèn. Thùc tÕ hiÖn nay ë n­íc ta cho thÊy cã 2 h­íng xö lÝ vÊn ®Ò l·i suÊt ng©n hµng: - Gi¶m l·i suÊt cho vay ®Ó kÝch thÝch t¨ng tr­ëng kinh tÕ. - T¨ng l·i suÊt ®Ó huy ®éng tèi ®a tiÒn nhµn rçi trong d©n vµo s¶n xuÊt, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ. C¶ 2 xu h­íng nµy ®Òu cã môc tiªu nh­ nhau nh­ng biÖn ph¸p kh¸c nhau. §èi víi ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay, nªn kÕt hîp hµi hoµ gi÷a hai h­íng, trong ®ã ­u tiªn cho h­íng thø nhÊt, tøc lµ gi¶m l·i suÊt cho vay, kÝch thÝch c¸c doanh nghiÖp vay vèn më réng s¶n xuÊt kinh doanh v×: + C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh hiÖn nay rÊt cÇn vay vèn ®Ó ®Çu t­ chiÒu s©u ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm nh»m t¨ng søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ xuÊt khÈu. ThÕ nh­ng yªu cÇu ®ã ®ang gÆp khã kh¨n lµ l·i suÊt qu¸ cao so víi tØ suÊt lîi nhuËn trong s¶n xuÊt kinh doanh. + Vèn nhµn rçi trong d©n cßn nhiÒu, nh­ng ch­a huy ®éng ®­îc bao nhiªu. Muèn t¨ng søc hÊp dÉn ®èi víi d©n c­, ngoµi l·i suÊt hîp lÝ, ph¶i ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh vµ an toµn cña gi¸ trÞ ®ång tiÒn. Xu h­íng gi¶m l·i suÊt cho vay; l·i suÊt huy ®éng cã nhiÒu tÝnh tÝch cùc h¬n vµ h¹n chÕ ®­îc rñi ro trong ho¹t ®éng tÝn dông cña c¸c NHTM, ®ång thêi t¹o ®­îc t©m lÝ æn ®Þnh cña kh¸ch hµng. 2. Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc trong viÖc tù do ho¸ l·i suÊt. KiÓm so¸t l·i suÊt rÊt phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c n­íc ch©u ¸ tr­íc nh÷ng n¨m 80. Nh÷ng h¹n chÕ th­êng ¸p ®Æt d­íi d¹ng quy ®Þnh trÇn l·i suÊt ®èi víi tiÒn göi vµ cho vay cña c¸c NHTM; c¸c tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng chÞu c¸c h¹n chÕ nµy Ýt h¬n nhiÒu. ViÖc ¸p ®Æt, kiÓm so¸t ®èi víi l·i suÊt lµ nh»m cung cÊp vèn víi chi phÝ thÊp ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t­, ®Æc biÖt lµ c¸c lÜnh vùc ­u tiªn, vµ ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng l·i suÊt t¨ng qu¸ møc, ®iÒu mµ ®­îc coi lµ rÊt khã chÊp nhËn vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ x· héi. Tuy nhiªn, viÖc kiÓm so¸t nh­ vËy ®· lµm gi¶m vai trß trung gian tµi chÝnh cña c¸c ng©n hµng khi nh÷ng ng­¬× tiÕt kiÖm vµ nhµ ®Çu t­ t×m c¸ch kh¸c ngoµi thÞ tr­êng tµi chÝnh chÝnh thøc. DÇn dÇn, sù t¨ng nhanh cña t×nh tr¹ng phi trung gian tµi chÝnh nh­ vËy dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn nhanh cña c¸c thÞ tr­êng tµi chÝnh kh«ng bÞ kiÓm so¸t vµ c¸c tæ chøc phi ng©n hµng, qua ®ã, lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña c ¸c biÖn ph¸p qu¶n lÝ tiÒn tÖ. C¸c NHTM th­êng cè g¾ng duy tr× lîi nhuËn b»ng c¸ch quy ®Þnh c¸c lo¹i phÝ kh¸c nhau mµ kh«ng bÞ kiÓm so¸t, lµm mÐo mã viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô tµi chÝnh. KÕt qu¶ lµ lµm h¹i tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña hÖ thèng tµi chÝnh vµ c¸c nguån tµi chÝnh kh«ng ®­îc chuyÓn t¶i tíi c¸c ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nhÊt. Tù do ho¸ l·i suÊt lµ mét trong nh÷ng thay ®æi quan träng nhÊt trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña c¸c n­íc ch©u ¸ trong nh÷ng n¨m 80, 90. Trong khi tù do ho¸ l·i suÊt cã thÓ c¶i thiÖn t×nh h×nh ph©n bæ nguån vèn, huy ®éng tiÕt kiÖm vµ t¨ng hiÖu qu¶ ®Çu t­, th× kinh nghiÖm cña mét sè n­íc Mü Latinh, nh­ Argentina, Chile, Uruguay ®· cho thÊy cã mét sè nguy c¬ tiÒm tµng. C¸c n­íc trªn ®· tù do ho¸ l·i suÊt tõ nh÷ng n¨m 80, trong m«i tr­êng kh«ng kiÓm so¸t nh­ vËy, cïng víi mét thÞ tr­êng tµi chÝnh kh«ng hoµn h¶o vµ ®éc quyÒn, l·i suÊt thùc ®· t¨ng lªn møc rÊt cao. Sù t¨ng lªn nh­ vËy kh«ng nh÷ng kh«ng khuyÕn khÝch ®­îc ®Çu t­ vµ lµm gi¶m tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ mµ cßn dÉn ®Õn ph¸ s¶n cña hµng lo¹t doanh nghiÖp, sau ®ã g©y ra khñng ho¶ng trong hÖ thèng tµi chÝnh vµ lµm trÇm träng h¬n t×nh tr¹ng bÊt æn vÜ m«. §ång thêi, viÖc lo¹i bá kiÓm so¸t ®èi víi c¸n c©n vèn trong bèi c¶nh bÊt æn kinh tÕ vÜ m« l¹i lµm cho l·i suÊt t¨ng lªn h¬n n÷a do cã nh÷ng dù ®o¸n tiÕp tôc ph¸ gi¸ ®ång b¶n tÖ. Gi¶m gi¸ m¹nh ®ång b¶n tÖ lµm cho c¸c luång vèn n­íc ngoµi ®æ vµo nhiÒu h¬n, lµm t¨ng ¸p lùc l¹m ph¸t vµ gi¶m hiÖu qu¶ cña viÖc kiÓm so¸t tiÒn tÖ. Tuy nhiªn, kinh nghiÖm cña hÇu hÕt c¸c n­íc ch©u ¸, bao gåm c¶ Hµn Quèc, Malaysia, Thailand cho thÊy chØ cã Indonesia vµ Philippines lµ gÆp ph¶i t×nh tr¹ng l·i suÊt thùc t¨ng lªn. 3 §iÒu kiÖn ®Ó tù do ho¸ l·i suÊt thµnh c«ng ë ViÖt Nam. §Ó thùc hiÖn c¬ chÕ tù do hãa l·i suÊt, ViÖt Nam cÇn héi ®ñ: + NHNN thùc hiÖn mét c¸ch b×nh th­êng nghiÖp vô t¸i chiÕt khÊu th­¬ng phiÕu vµ c¸c giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n kh¸c theo th«ng lÖ quèc tÕ. + ThÞ tr­êng tiÒn tÖ, trong ®ã cã thÞ tr­êng néi tÖ liªn ng©n hµng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Qua ®ã, NHNN lµ ng­êi cho vay cuèi cïng. +ThÞ tr­êng ®Êu gi¸ tÝn phiÕu kho b¹c vµ c¸c giÊy tê cã gi¸ kh¸c ho¹t ®éng nh¹y c¶m, NHNN thùc hiÖn nghiÖp vô thÞ tr­êng më trªn c¸c thÞ tr­êng nµy. Qua ®óc kÕt kinh nghiÖm ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi, tù do ho¸ l·i suÊt chØ thµnh c«ng khi nµo nÒn kinh tÕ cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y: Thø nhÊt, sù æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« ®ñ ch¾c ch¾n ®Ó chÞu ®ùng ®­îc c¸c t¸c ®éng, c¸c có sèc tõ bªn ngoµi ®èi víi nÒn kinh tÕ cã thÓ x¶y ra khi tù do hãa hoµn toµn l·i suÊt. Thø hai, thÞ tr­êng tµi chÝnh (bao gåm thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n) h×nh thµnh vµ vËn hµnh cã hiÖu qu¶. Thø ba, cã m«i tr­êng ph¸p lý vµ thÓ chÕ t­¬ng ®èi ®ång bé vµ hoµn chØnh, ®ñ kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ quèc tÕ. Cã quy chÕ phßng ngõa, bï ®¾p rñi ro hoµn thiÖn, h÷u hiÖu ®¶m b¶o h¹n chÕ vµ bï ®¾p ®­îc nh÷ng rñi ro cã thÓ x¶y ra trong ho¹t ®éng cña c¸c trung gian tµi chÝnh. Thø t­, hÖ thèng c¸c c¬ quan ph¸t triÓn lµnh m¹nh, cã uy tÝn. C¸c c¬ quan nµy ®ßi hái kh«ng chØ cã c«ng nghÖ hiÖn ®¹i (m¸y mãc,thiÕt bÞ), mµ cßn ph¶i cã sù ph¸t triÓn vÒ bÒ s©u, cã kinh nghiÖm l©u dµi vÒ qu¶n lý ë nhiÒu khÝa c¹nh. Thø n¨m, hÖ thèng ng©n hµng æn ®Þnh, ho¹t ®éng h÷u hiÖu.T¨ng c­êng sù thanh tra, gi¸m s¸t chÆt chÏ cña NHNN ®èi víi c¸c tæ chøc tÝn dông trong ho¹t ®éng kinh doanh nãi chung vµ thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nãi riªng. Thø s¸u, c¸c tæ chøc kinh tÕ ®Òu ®¶m b¶o kh¶ n¨ng sö dông vèn triÖt ®Ó, cã hiÖu qu¶. Thø b¶y, chän thêi ®iÓm b¾t ®Çu, tèc ®é vµ lé tr×nh (tøc trËt tù sö dông c¸c c«ng cô ) tù do hãa l·i suÊt phï hîp ®iÒu kiÖn vµ bèi c¶nh cña nÒn kinh tÕ. Kinh nghiÖm vÒ tù do ho¸ l·i suÊt ë mét sè n­íc trong nh÷ng n¨m 80 cho thÊy tù do ho¸ l·i suÊt kh«ng ®óng thêi ®iÓm cã thÓ lµm t¨ng tÝnh bÊt æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ vÜ m« th«ng qua viÖc lµm t¨ng l¹m ph¸t vµ nî n­íc ngoµi, gi¶m søc s¶n xuÊt trong n­íc.... C¸ch thøc vµ tiÕn tr×nh tù do ho¸ phô thuéc vµo xuÊt ph¸t ®iÓm cña mçi n­íc nh­ møc ®é kiÓm so¸t tµi chÝnh, ®Æc ®iÓm vµ tÝnh chÊt cña hÖ thèng tµi chÝnh, kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é qu¶n lÝ tµi chÝnh cña c¸c cÊp qu¶n lÝ vÜ m«, vµo ®iÒu kiÖn quèc tÕ cña tõng giai ®o¹n tù do ho¸ nh­ xu h­íng chung vÒ c¶i c¸ch tµi chÝnh, quyÒn lîi vµ m©u thuÉn cña c¸c c­êng quèc tµi chÝnh, tr¹ng th¸i tµi chÝnh quèc tÕ. §«ng Nam ¸ hiÖn nay trong tù do hãa tµi chÝnh cho thÊy mÆc dï nÒn tµi chÝnh ®­îc tù do ho¸ m¹nh mÏ nh­ng kinh tÕ vÜ m« l¹i mÊt æn ®Þnh, tØ lÖ tiÕt kiÖm trong n­íc suy gi¶m, lîi nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp gi¶m, thiÕu vèn ®Çu t­ trÇm träng. ChÝnh s¸ch tù do ho¸ l·i suÊt vµ l·i suÊt thùc cao ë c¸c n­íc nµy lµm trÇm träng thªm vÊn ®Ò nî Nhµ n­íc, nî qu¸ h¹n, nî khã ®ßi vµ NHTW ph¶i tµi trî nh÷ng th©m hôt cña khu vùc c«ng céng. Ngay nh÷ng n­íc ph¸t triÓn, nÕu thiÕu sù kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt thÝch hîp cña Nhµ n­íc ®èi víi khu vùc tµi chÝnh th× khñng ho¶ng l¹i xuÊt hiÖn. Tù do ho¸ tµi chÝnh (mµ h¹t nh©n lµ tù do ho¸ l·i suÊt) ph¶i tiÕn hµnh tõng b­íc, g¾n liÒn víi ®æi míi toµn bé nÒn kinh tÕ, víi tù do ho¸ c¸c lÜnh vùc kh¸c, víi cñng cè hµnh lang ph¸p lÝ, nhËn thøc cña nh©n d©n, tr×nh ®é qu¶n lÝ nÒn kinh tÕ vµ c¶ thãi quen, truyÒn thèng cña d©n téc. ViÖt Nam hiÖn nay ch­a ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó tù do ho¸ l·i suÊt v× c¸c yÕu tè sau: - NÒn t¶ng kinh tÕ vÜ m« vÉn ch­a æn ®Þnh, nguy c¬ t¸i l¹m ph¸t vÉn cßn tiÒm Èn(l¹m ph¸t t¨ng tõ 3,6% n¨m 1997 lªn 9,2% n¨m 1999); ng©n s¸ch vÉn cßn c¨ng th¼ng, tÝch luü néi ®Þa thÊp;vèn ®Çu t­ cßn thiÕu vµ phô thuéc kh¸ lín vµo vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi(®Õn 50%) - XuÊt ph¸t ®iÓm cña nÒn kinh tÕ ë møc qu¸ thÊp. - Khu vùc s¶n xuÊt (nhÊt lµ khu vùc Nhµ n­íc) ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶, ®ang trong giai ®o¹n chÊn chØnh, x¾p xÕp, cæ phÇn ho¸... - HÖ thèng ng©n hµng, nhÊt lµ c¸c NHTM cæ phÇn vÉn cßn yÕu kÐm: vèn nhá, tr×nh ®é qu¶n lÝ, ®éi ngò c¸n bé cßn bÊt cËp so víi ®ßi hái kh¸ch quan. - HiÖn nay, c¸c c«ng cô tµi chÝnh nh­ th­¬ng phiÕu vµ c¸c giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n kh¸c ®Ó thùc hiÖn nghiÖp vô chiÕt khÊu, t¸i chiÕt khÊu ch­a ®­îc phæ biÕn. H¬n n÷a, nghiÖp vô t¸i cÊp vèn cña NHNN ch­a thùc hiÖn ®óng néi dung kinh tÕ cña nã, chñ yÕu cßn mang tÝnh chÊt cho vay trùc tiÕp. Do ®ã, c«ng cô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu ch­a ®ñ søc m¹nh chi phèi l·i suÊt thÞ tr­êng. - NghiÖp vô thÞ tr­êng më ch­a ra ®êi còng g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tiÕt cung øng tiÒn vµ l·i suÊt. - T×nh h×nh kinh tÕ, tµi chÝnh c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi, sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh- tiÒn tÖ võa qua ®ang ph¶i ®èi ®Çu víi nhiÒu khã kh¨n th¸ch thøc. - Tr×nh ®é qu¶n lÝ nÒn kinh tÕ cña c¸c c¬ quan vÜ m« trong nh÷ng n¨m qua ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn kh¸ dµi, nh­ng so víi yªu cÇu ®Æt ra vÉn ch­a thÓ ®¸p øng ngay ®­îc. II. Gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh dÇn l·i suÊt theo h­íng tù do ho¸ l·i suÊt. 1.Hoµn thiÖn hÖ thèng ng©n hµng, hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch. Phèi hîp víi Bé tµi chÝnh t¨ng c­êng ph¸t hµnh nh÷ng tÝn phiÕu, tr¸i phiÕu kho b¹c ®Ó ®ñ sè l­îng c«ng cô cho thÞ tr­êng liªn ng©n hµng. C¸c ng©n hµng vay hay cho vay rÊt dÔ dµng b»ng c¸ch b¸n(vay) khi thiÕu vèn, hay mua(cho vay) khi thõa vèn. NHTW còng b¸n khi muèn thu håi tiÒn tõ l­u th«ng vµ mua khi muèn tung tiÒn ra l­u th«ng. C¸ch lµm nµy nhanh vµ nhÑ nhµng h¬n t¸i cÊp vèn nÆng nÒ hiÖn nay v× ®ßi hái ph¶i cã bé hå s¬ cho vay, cã tµi s¶n thÕ chÊp ®­îc c«ng chøng vµ sù thÈm ®Þnh l¹i cña NHNN ®Þa ph­¬ng. Cßn dïng cöa sæ t¸i chiÕt khÊu th× ta ch­a cã th­¬ng phiÕu do nh÷ng ®iÒu luËt vÒ th­¬ng phiÕu cßn qu¸ s¬ sµi(chØ cã 4 ®iÒu trong m­¬i dßng ë LuËt Th­¬ng m¹i vµ ch­a ®­îc h­íng dÉn thi hµnh). Víi c¸ch lµm nÆng nÒ hiÖn nay, thÞ tr­êng liªn ng©n hµng sÏ kh«ng ho¹t ®éng th­êng xuyªn hµng ngµy ®­îc. NHNN ph¶i thùc sù lµ ng©n hµng cña c¸c ng©n hµng, nghÜa lµ n¬i c¸c NHTM thõa tiÒn cã thÓ göi NHNN ®Ó h­ëng l·i suÊt qua ®ªm. Tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi vµ chÝnh s¸ch c¬ cÊu cña NHNN vµ NHTM cho mét vµi tæ chøc kinh tÕ chuyªn tr¸ch, ch¼ng h¹n Ng©n hµng chÝnh s¸ch vµ Quü ®Çu t­ quèc gia. Ho¹t ®éng cña NHNN vµ NHTM tËp trung cho thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ chÝnh s¸ch ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ. C¶i tiÕn vµ t¨ng c­êng t¸c ®éng cña NHNN b»ng c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ hiÖn cã, ®Æc biÖt lµ ®iÒu chØnh linh ho¹t kh¶ n¨ng t¹o tiÒn cña c¸c NHTM b»ng giíi h¹n sö dông vèn vµ h¹n møc t¸i cÊp vèn trong t¸i chiÕt khÊu khÕ ­íc nî vµ tÝn dông thÕ chÊp ®èi víi giÊy tê cã gi¸ ®¶m b¶o chÊt l­îng. CÇn cã mét sù ®iÒu tra c¬ b¶n cña NHTW vÒ møc chi phÝ qu¶n lÝ b×nh qu©n cña c¸c ng©n hµng ë c¸c vïng kh¸c nhau ®Ó l·i suÊt cã thÓ bï ®¾p chi phÝ trung b×nh cña c¸c NHTM thµnh phè. ChÝnh s¸ch l·i suÊt cã ®¶m b¶o cho c¸c NHTM kiÕm ®­îc tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n cña c¸c ngµnh, c¸c ng©n hµng míi ®ñ søc ®èi phã ®­îc ¶nh h­ëng cña khñng ho¶ng tiÒn tÖ vµ cã ®ñ søc c¹nh tranh khi héi nhËp víi ASEAN. C¸c tiÒn göi dù tr÷ b¾t buéc ph¶i thËt sù lµ kho¶n dù tr÷ an toµn cña ngµnh Ng©n hµng. Kh«ng thÓ hiÓu lÇm ph¶i ®ãng b¨ng nã l¹i, nghÜa lµ kh«ng cho vay ra tøc thêi cho c¸c NHTM khi hä thiÕu kh¶ n¨ng chi tr¶ t¹m thêi cã thÓ dÉn tíi ph¶i khÊt chi tiÒn göi cho kh¸ch hµng. Dïng lo¹i tÝn dông ®iÒu chØnh víi ®iÒu kiÖn NHTM kh«ng ®­îc t¨ng d­ nî khi ®ang vay lo¹i nµy sÏ hoµn toµn khèng chÕ viÖc dïng kho¶n vay nµy ®Ó kinh doanh(t¨ng d­ nî). §­îc vay ngay khi t¹m thêi thiÕu kh¶ n¨ng chi tr¶, c¸c NHTM cã thÓ gi¶m bít dù tr÷ an toµn s¬ cÊp rÊt cao hiÖn nay lµm t¨ng chi phÝ vµ kÐo theo t¨ng chªnh lÖch l·i suÊt. Ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng kinh doanh vµ chøc n¨ng x· héi trong ho¹t ®éng cña c¸c NHTM vµ c¸c TCTD theo h­íng xo¸ bá dÇn c¬ chÕ bao cÊp qua l·i suÊt tÝn dông. Víi h­íng nµy c¸c NHTM vµ c¸c TCTD chØ lµm chøc n¨ng kinh doanh tiÒn tÖ theo LuËt Ng©n hµng. ChuyÓn chøc n¨ng x· héi cho c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c nh­ Kho b¹c, Ng©n hµng ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn, Ng©n hµng phôc vô ng­êi nghÌo. Muèn vËy, cÇn ph¶i h¹n chÕ vµ tiÕn tíi xo¸ bá dÇn c¬ chÕ bao cÊp qua tÝn dông. Chõng nµo cßn tån t¹i sù bao cÊp cña Nhµ n­íc qua tÝn dông th× c¸c NHTM ch­a thÓ thùc hiÖn ®­îc chøc n¨ng kinh doanh tiÒn tÖ ®óng luËt Ng©n hµng. tÝnh chñ ®éng trong kinh doanh cña c¸c chñ nhµ b¨ng vÉn bÞ h¹n chÕ, hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ng©n hµng kh«ng thÓ h¹ch to¸n râ rµng c¶ vÒ kinh tÕ còng nh­ x· héi. Yªu cÇu t¹o s©n ch¬i b×nh ®¼ng gi÷a c¸c NHTMQD víi NHTMCP vµ NHTM liªn doanh víi n­íc ngoµi. T¹o lËp m«i tr­êng ph¸p lÝ lµnh m¹nh ®Ó khuyÕn khÝch sù c¹nh tranh gi÷a c¸c NHTM vµ c¸c TCTD phï hîp víi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. 2.Tõng b­íc ®iÒu chØnh c¬ chÕ l·i suÊt, tiÕn dÇn theo h­íng tù do ho¸. Thø nhÊt: Tr­íc m¾t vÉn sö dông trÇn l·i suÊt cho vay tèi ®a lµm l·i suÊt c¬ b¶n vµ c¬ së ®Ó chuyÓn sang tù do ho¸ l·i suÊt dùa trªn mÆt b»ng gi¸ vèn sÏ cã nh÷ng b­íc thuËn lîi h¬n so víi viÖc ®iÒu hµnh theo l·i suÊt c¬ b¶n sö dông l·i suÊt huy ®éng tèi thiÓu- l·i suÊt tiÕt kiÖm tèi thiÓu lµm l·i suÊt c¬ b¶n; §ång thêi sím triÓn khai x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¬ chÕ b¶o toµn tiÒn göi ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi hîp ph¸p vÒ mÆt kinh tÕ cho ng­êi göi tiÒn. Thø hai: C¸c møc l·i suÊt c¬ b¶n: vÒ mÆt thùc tiÒn, do ®Æc thï cña nguån vèn cho vay lµ ng¾n h¹n vµ dµi h¹n, nªn vÉn cÇn thiÕt cho viÖc t¸ch biÖt gi÷a l·i suÊt ng¾n h¹n vµ l·i suÊt dµi h¹n trong ®Çu t­ tÝn dông; tuy nhiªn ®Ó cã thÓ phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn vµ c«ng t¸c ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n còng nh­ t¹o tiÒn ®Ò cho c¸c b­íc tù do ho¸ l·i suÊt trong khu«n khæ l·i suÊt c¬ b¶n, chØ nªn x¸c ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n theo l·i suÊt cho vay tèi ®a vèn trung vµ dµi h¹n; c¸c møc cho vay vµ huy ®éng vèn ng¾n h¹n ®­îc phÐp tù do hoµn toµn trong khu«n khæ l·i suÊt c¬ b¶n; khi thÞ tr­êng tµi chÝnh ®· thùc sù ph¸t triÓn vµ héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn sÏ chuyÓn sang ®iÒu hµnh l·i suÊt thÞ tr­êng tù do(theo l·i suÊt cho v ay ng¾n h¹n trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng). Thø ba: §èi víi l·i suÊt cho vay ¸p dông cho c¸c ®Þa bµn ho¹t ®éng kh¸c nhau vµ lÜnh vùc kinh doanh cã suÊt doanh lîi kh¸c nhau: vÉn chØ nªn sö dông mét møc l·i suÊt chung theo c¬ chÕ thÞ tr­êng(l·i suÊt th­¬ng m¹i); riªng ®èi víi c¸c nghµnh nghÒ hoÆc vïng kinh tÕ cã nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt khã kh¨n, cÇn ph¶i cã sù ­u ®·i cña Nhµ n­íc th× nªn xö lÝ b»ng chÝnh s¸ch tµi chÝnh ( nh­ chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch trî gi¸ cho tiªu thô s¶n phÈm...), nÕu cã ­u ®·i vÒ l·i suÊt th× theo h­íng xö lÝ cô thÓ nh­ sau: - CÊp bï trõ trùc tiÕp cho ng­êi s¶n xuÊt hoÆc tÝnh gi¶m trõ kho¶n ph¶i nép ng©n s¸ch cña hä. - Tr­êng hîp cÊp bï qua ng©n hµng th× tr­íc m¾t ng©n hµng thùc hiÖn gi¶m l·i suÊt cho vay; tµi chÝnh thùc hiÖn cÊp bï cho NHTM hoÆc gi¶m trõ kho¶n ph¶i nép ng©n s¸ch cña c¸c NHTM; tiÕn tíi h×nh thµnh hÖ thèng c¸c ng©n hµng chÝnh s¸ch ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu nµy vµ tiÕn tíi lo¹i bá hoµn toµn bao cÊp qua tÝn dông Ng©n hµng; Thø t­: VÒ viÖc x¸c ®Þnh l·i suÊt c¬ b¶n nh»m ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt nãi chung: cÇn ®­îc xem xÐt tÝnh to¸n vµ c«ng bè ®Þnh k× ®¶m b¶o phï hîp víi tÝn hiÖu thÞ tr­êng vÒ cung- cÇu vèn ®Çu t­ vµ c¸c yªu cÇu kh¸c vÒ thùc thi c¸c môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Thø n¨m: Thóc ®Èy ph¸t triÓn thÞ tr­êng néi tÖ vµ ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng, lÊy ®ã lµm c¨n cø ®Ó x©y dùng vµ thiÕt lËp mÆt b»ng l·i suÊt chung theo l·i suÊt qua ®ªm hoÆc l·i suÊt chiÕt khÊu, lµm c¬ së cho c¸c møc l·i suÊt thÞ tr­êng tù do sau nµy. Thø s¸u: §Èy nhanh tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ lµm c¬ së cho viÖc ra ®êi c¸c hµng ho¸ trao ®æi trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n, thiÕt lËp sù tån t¹i song hµnh cña thÞ tr­êng vèn ®Çu t­, t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh hoµn h¶o gi÷a c¸c chñ thÓ liªn quan ®Õn chu chuyÓn vèn trong nÒn kinh tÕ. Thø b¶y: khi héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn sÏ tõng b­íc chuyÓn sang c¬ chÕ l·i suÊt thÞ tr­êng tù do vµ thùc hiÖn can thiÖp b»ng c¸c chÕ tµi phï hîp trong nh÷ng tr­êng hîp cÇn thiÕt. Nh­ vËy, l·i suÊt lµ mét c«ng cô tiÒn tÖ cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸- thÞ tr­êng cã ®é nh¹y c¶m kinh tÕ rÊt cao. ViÖc sö dông l·i suÊt trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng h­íng ®i thÝch hîp, tuú thuéc vµo ®Æc thï vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thùc tiÔn cña ViÖt Nam nh»m môc tiªu thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t huy vai trß ®ßn bÈy cña l·i suÊt, gãp phÇn t¹o ra sù dÞch chuyÓn trong c¬ cÊu ®Çu t­ vµ th­¬ng m¹i theo h­ãng tù do ho¸ vµ x¸c lËp c¹nh tranh t­¬ng ®èi b×nh ®¼ng vÒ l·i suÊt gi÷a c¸c nhµ kinh doanh tiÒn tÖ, tõng b­íc tiÕn tíi mét hÖ thèng tµi chÝnh -tiÒn tÖ vµ ng©n hµng hoµn thiÖn, lµnh m¹nh, ®¶m b¶o thùc hiÖn thµnh c«ng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vÜ m«. Mét chÝnh s¸ch l·i suÊt hîp lý lµ mét chÝnh s¸ch võa cã t¸c dông thu hót vèn nhµn rçi trong d©n c­ , võa cã thÓ khuyÕn khÝch nhµ s¶n xuÊt xö dông vèn vay ®Çu t­ më réng vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, ®¶m b¶o quyÒn lîi vÒ mÆt kinh tÕ cña ng­êi göi tiÒn, ng­êi vay tiÒn vµ Ng©n hµng; gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, thùc hiÖn th¾ng lîi c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc nh­ môc tiªu §¶ng vµ Nhµ n­íc ®Ò ra. KÕt luËn L·i suÊt lµ mét lo¹i gi¸ ®Æc biÖt, l­îc sö dông lµm ®ßn bÈy cho nh÷ng môc tiªu kh¸c nhau. L·i suÊt cßn t¸c ®éng vµo c¶ chÝnh c¸c yÕu tè x¸c ®Þnh nã nh­: khèi l­îng tiÒn tÖ, quan hÖ cung cÇu vèn, tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n cña c¸c doanh nghiÖp... Do vËy, viÖc ®iÒu chØnh vµ ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch l·i suÊt hîp lý trong tõng thêi kú mét c¸ch phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cña ®Êt n­íc sao cho chÝnh s¸ch l·i suÊt thùc sù ph¸t huy hiÖu qu¶ cña nã mét c¸ch tÝch cùc ®èi víi sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ lµ vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n, ®ßi hái ph¶i xö lý nhiÒu mèi quan hÖ kh¸c nhau. Mét chÝnh s¸ch l·i suÊt hiÖu qu¶ sÏ ®¶m b¶o cho nã ph¸t huy ®­îc nh÷ng mÆt tÝch cùc, tr¸nh ®­îc sù l·ng phÝ c¸c nguån lùc vµ ®iÒu nµy lµ cùc kú quan träng ®èi víi ViÖt Nam mét n­íc ®ang ph¸t triÓn, ®ang tiÕn hµnh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. NhËn thÊy nh÷ng mÆt tÝch cùc cña viÖc tiÕn hµnh tù do ho¸ l·i suÊt chÝnh phñ ViÖt Nam, th«ng qua NHNN ®· cã nh÷ng thay ®æi trong c¸ch nh×n nhËn vÒ tù do ho¸ l·i suÊt, tõ ®ã cã nh÷ng chÝnh s¸ch l·i suÊt phï hîp víi ®iÒu kiÖn n­íc ta trong giai do¹n hiªn nay. Trong thêi gian tíi, chÝnh s¸ch l·i suÊt tiÕp tôc ®­îc ®iÒu chØnh theo h­íng tù do ho¸, phï hîp víi møc ®é héi nhËp thÞ tr­êng tµi chÝnh khu vùc vµ quèc tÕ, theo s¸t l·i suÊt thÞ tr­êng quèc tÕ. Khi c¸c diÒu kiÖn ®· héi ®ñ, chóng ta sÏ chuyÓn sang c¬ chÕ tù do ho¸ l·i suÊt nh­ng vÉn cã sù ®iÒu tiÕt gi¸n tiÕp cña NHNN ViÖt Nam ®Ó ®¶m b¶o gi÷ v÷ng "®Þnh h­íng" cho ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng. Danh môc tµI liÖu tham kh¶o T.S NguyÔn H÷u Tµi( chñ biªn),2002, gi¸o tr×nh Lý thuyÕt tµi - chÝnh tiÒn tÖ, NXB Thèng kª. T.S NguyÔn H÷u Tµi( chñ biªn),2003, Bµn vÒ c¸c c«ng cô cña CSTT ë ViÖt Nam hiÖn nay, NXB Thèng kª. T.S NguyÔn ThÞ Th¬ ,2005,Kinh tÕ ViÖt Nam trªn chÆng d­êng héi nhËp, NXB Thèng kª. NguyÔn Xu©n Thµnh,Qu¸ tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ë n­íc ta, NXB Thèng kª. T.S Hoµng §øc, 2006, “Nh×n l¹i qu¸ tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ë n­íc ta”, T¹p chÝ Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn, Sè chuyªn ®Ò th¸ng 5/2006, tr 42 – 43 Phan LÖ, 2006, “l·i suÊt c¬ b¶n ®· v« hiÖu”, T¹p chÝ Kinh tÕ vµ Dù B¸o, Sè 7/2006, tr 33 – 35. T.S Ch©u §×nh Ph­¬ng, “L·i suÊt – T¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ l¹m ph¸t tiÒn tÖ”, T¹p chÝ Kinh tÕ vµ Dù B¸o, Sè 7/2006, tr 26 – 28. Th.S NguyÔn ThÞ H­¬ng, “DiÔn biÕn l·i suÊt thÞ tr­êng vµ ®iÒu hµnh l·i suÊt NHNN trong 8 th¸ng ®Êu n¨m 2005: Thùc tr¹ng t¸c ®éng vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn quan t©m”, t¹p chÝ Ng©n hµng , Sè 9/2005 tr 9 – 12.