Đề tài Lạm phát qua tín dụng ở Việt Nam

®Õn khi nµo tÊt c¶ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®· ®­îc huy ®éng vµo s¶n xuÊt mét c¸ch tèi ®a, tèc ®é t¨ng cña tæng cung sÏ chËm l¹i. Khi ®ã tèc ®é t¨ng cña tæng cung sÏ nhá h¬n tèc ®é t¨ng cña nhu cÇu. Hµng hãa cã h¹n, nhu cÇu t¨ng buéc gi¸ c¶ ph¶i t¨ng lªn. Thùc chÊt ®©y lµ vÊn ®Ò l¹m ph¸t gi¸ c¶. 2.2-L¹m ph¸t do chi phÝ ®Èy. Chi phÝ s¶n xuÊt lµ yÕu tè rÊt quan träng trong s¶n xuÊt kinh doanh. Trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh gay g¾t, h·ng nµo cã chi phÝ thÊp th× sÏ tån t¹i vµ ph¸t triÓn vµ ng­îc l¹i. Khi chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng lªn c¸c h·ng buéc ph¶i gi¶m bít s¶n l­îng cña m×nh v× lîi nhuËn gi¶m. Khi ®ã sÏ lµm cho ®­êng tæng cung bÞ suy gi¶m, hµng hãa bÞ thiÕu hôt, gi¸ c¶ t¨ng lªn g©y ra l¹m ph¸t. Ai còng biÕt cuéc khñng ho¶ng dÇu má vµo n¨m 1972-1973 ®· lµm rÊt nhiÒu h·ng bÞ ph¸ s¶n, c«ng nh©n bÞ sa th¶i hµng lo¹t, l¹m ph¸t t¨ng lªn víi tèc ®é chãng mÆt, nÒn kinh tÕ thÕ giíi bÞ khñng ho¶ng nÆng nÒ. §ã lµ ®iÓn h×nh cña l¹m ph¸t do chi phÝ ®Çy, mét có sèc bÊt ngê lµm tæng cung suy gi¶m ®ét ngét sÏ g©y ra l¹m ph¸t. Tuy vËy chóng ta h·y b×nh tÜnh xem xÐt l¹i vÊn ®Ò. NÕu nh­ tæng cung suy gi¶m nhanh nh­ vËy th× tæng cÇu còng suy gi¶m nhanh liÖu l¹m ph¸t cã thÓ t¨ng nhanh ®­îc kh«ng. NÕu nh­ ng©n hµng thay v× cung cÊp thªm tiÒn vµo l­u th«ng lµm søc mua t¨ng lªn trong lóc tæng cung suy gi¶m mµ thùc hiÖn th¾t chÆt tiÒn tÖ, gi¶m møc cung tiÒn th× l¹m ph¸t cã xÈy ra kh«ng. C©u tr¶ lêi lµ ch­a ch¾c ®· xÈy ra. Nh­ vËy mÆc dï ®óng lµ cã nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan g©y ra l¹m ph¸t nh­ có sèc dÇu má, t¨ng l­¬ng nh­ng nÕu nh­ chÝnh sach tiÒn tÖ ®­îc sö dông hîp lý th× sÏ k×m h·m ®­îc l¹m ph¸t. Nh­ vËy chØ cã tiÒn tÖ míi lµ nguyªn nh©n s©u xa cña l¹m ph¸t. 2.3-Béi chi ng©n s¸ch vµ vÊn ®Ò l­u th«ng tiÒn tÖ. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc cã thu vµ cã chi. Kho¶n thu chÝnh cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ thuÕ ®­îc ¸p dông ®èi víi tÊt c¸c c¸c ngµnh kinh tÕ trong c¶ n­íc. Nhµ n­íc sÏ sö dông c¸c kho¶n thu ng©n s¸ch nµy ®Ó thùc hiÖn ®Çu t­, viÖn trî, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng... gäi lµ chi ng©n s¸ch. NÕu nh­ c¸c kho¶n chi v­ît qu¸ thu th× ng©n s¸ch Nhµ n­íc sÏ bÞ béi chi. Nh­ vËy th× Nhµ n­íc lÊy ®©u ra tiÒn ®Ó bï ®¾p vµo sè béi chi ®ã. Cã rÊt nhiÒu c¸ch ®Ó thùc hiÖn nh­ vay nî n­íc ngoµi, vay trong n­íc, t¨ng thuÕ, ho¹t ®éng thÞ tr­êng më vµ c¶ in thªm tiÒn. Vay nî n­íc ngoµi vµ vay trong n­íc råi còng ph¶i tr¶, kh«ng thÓ bï ®¾p cho th©m hôt m·i ®­îc. NÕu t¨ng thuÕ sÏ dÉn tíi t×nh tr¹ng trèn thuÕ, lËu thuÕ, k×m h·m s¶n xuÊt, kh«ng nh÷ng kh«ng t¨ng thu mµ cã thÓ cßn cã t¸c dông ng­îc. C¸ch tèt nhÊt lµ ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng më, b¸n tr¸i phiÕu cho c«ng chóng, t¨ng møc cung tiÒn mµ l¹i kh«ng g©y ra l¹m ph¸t v× tr¸i phiÕu lu«n ®­îc ®¶m b¶o tr¶ nî bëi Nhµ n­íc. Thùc chÊt Nhµ n­íc kh«ng ph¶i tr¶ nî mµ chØ viÖc ph¸t hµnh thªm tr¸i phiÕu víi sè l­îng lÇn sau lín h¬n lÇn tr­íc ®Ó tr¶ nî mµ th«i. §©y lµ con ®­êng tèt nhÊt ®Ó bï ®¾p béi chi. H·y xem xÐt l¹i viÖc in tiÒn ®Ó bï ®¾p béi chi ng©n s¸ch. Chóng ta ®· biÕt nguyªn t¾c ph¸t hµnh tiÒn ph¶i t­¬ng øng víi khèi l­îng hµng hãa ®­îc s¶n xuÊt ra. Nh­ vËy gi¸ trÞ ®¬n vÞ tiÒn tÖ sÏ ®­îc b¶o ®¶m v× nã ®­îc ®Þnh l­îng bëi mét l­îng hµng hãa nhÊt ®Þnh. Nh­ng khi cã nhiÒu ®ång tiÒn ®­îc ph¸t hµnh vµo l­u th«ng mµ kh«ng c¨n cø vµo khèi l­îng hµng hãa ®­îc s¶n xuÊt ra th× sÏ cã vÊn ®Ò. NhiÒu tiÒn h¬n nh­ng khèi l­înghµng hãa kh«ng ®æi th× gi¸ trÞ ®ång tiÒn sÏ bÞ gi¶m xuèng, gi¸ c¶ sÏ t¨ng lªn g©y ra l¹m ph¸t. NÕu t×nh h×nh nµy kÐo dµi trong nhiÒu n¨m th× l¹m ph¸t sÏ cµng trÇm träng. Khi ®ång tiÒn bÞ mÊt gi¸ th× sÏ kh«ng ai muèn gi÷ tiÒn n÷a, hä chØ muèn ®Èy thø tµi s¶n nguy hiÓm ®ã ®i nhËt nhanh vµ mua hµng hãa trÝch tr÷ cµng nhiÒu cµng tèt lµm cho gi¸ c¶ cµng t¨ng, tèc ®é l­u th«ng tiÒn tÖ cµng cao. Quy luËt l­u th«ng tiÒn tÖ ®· chØ ra r»ng tèc ®é l­u th«ng tiÒn tÖ tØ lÖ thuËn víi l¹m ph¸t. Tèc ®é l­u th«ng tiÒn tÖ cµng cao, møc cung tiÒn cµng lín vµ l¹m ph¸t cµng lín h¬n n÷a. MV = PQ Møc cung tiÒn t¨ng, V t¨ng, Q kh«ng ®æi nh­ vËy Delta(P) = Delta(MV): l¹m ph¸t t¨ng tíi cÊp sè nh©n, cÊp sè mò. Béi chi ng©n s¸ch mµ ®­îc bï ®¾p b»ng m¸y in sÏ lµ rÊt nguy hiÓm. Møc cung tiÒn t¨ng vät lµ con ®­êng ng¾n nhÊt g©y ra l¹m ph¸t. Nguyªn nh©n s©u xa cña l¹m ph¸t kh«ng ph¶i lµ do béi chi ng©n s¸ch mµ lµ do c¸ch ng­êi ta bï ®¾p béi chi ng©n s¸ch, lµ do vÊn ®Ò tiÒn tÖ, do møc cung tiÒn g©y ra. Nh­ vËy l¹m ph¸t qua ba nguyªn nh©n trªn Ýt nhiÒu cã dÝnh d¸ng ®Õn vÊn ®Ò tiÒn tÖ, ®Õn møc cung tiÒn dï trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp. VÊn ®Ò béi chi ng©n s¸ch vµ møc cung tiÒn sÏ ®­îc ®Ò cËp th­êng xuyªn, xuyªn suèt bµi viÕt v× nã cã ý nghÜa hÕt søc quan träng ®èi víi néi dung cña bµi. 3-/ HËu qu¶ cña l¹m ph¸t. PhÇn trªn chóng ta ®· nghiªn cøu mét c¸ch hÕt søc tæng qu¸t vÒ l¹m ph¸t vµ nguyªn nh©n g©y ra l¹m ph¸t. Tuy nhiªn nÕu chØ dõng l¹i ë ®ã th× l¹m ph¸t thùc sù chØ lµ vÊn ®Ò qu¸ b×nh th­êng. Ng­êi ta nghiªn cøu l¹m ph¸t ë ®©y kh«ng ph¶i nã chØ ®¬n thuÇn lµ vÊn ®Ò t¨ng gi¸ mµ lµ ë chç trªn thùc tÕ t¹i sao ng­êi ta ph¶i nghiªn cøu nã. L¹m ph¸t ®· g©y ra nh÷ng hËu qu¶ hÕt søc nghiªm träng ®èi víi nÒn kinh tÕ x· héi nh­ thÕ nµo. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ cùu Thñ t­íng Anh bµ M.Thatcher ®· tõng tuyªn bè l¹m ph¸t lµ kÎ thï chung cña tÊt c¶ c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi. Nghiªn cøu l¹m ph¸t ®Ó chóng ta thÊy ®­îc t¸c h¹i mµ nã g©y ra ®èi víi x· héi lµ nh­ thÕ nµo ®Ó tõ ®ã cã biÖn ph¸p phßng chèng. 3.1-L¹m ph¸t k×m h·m ph¸ ho¹i nÒn s¶n xuÊt x· héi. Gi¸ trÞ s¶n l­îng cña mét x· héi t¹o ra ®­îc ®o b»ng tæng s¶n l­îng cña nÒn kinh tÕ nh©n víi gi¸ c¶ chung. Nh­ vËy cã 2 yÕu tè lµm t¨ng tæng gi¸ trÞ s¶n l­îng lµ Q vµ P. SÏ lµ rÊt tèt nÕu nh­ tæng s¶n l­îng t¨ng lµm tæng gi¸ trÞ s¶n l­îng cña nÒn kinh tÕ. §iÒu nµy cho thÊy nÒn kinh tÕ ®ang ë trong giai ®o¹n ph¸t triÓn tèt. Tuy vËy chÝnh l¹m ph¸t ®· lµm cho ng­êi ta ®«i khi lÇm t­ëng vÒ mét sù gia t¨ng tÝch cùc cña tæng gi¸ trÞ hµng hãa. S¶n l­îng kh«ng thay ®æi mµ chØ cã sù t¨ng lªn trong gi¸ c¶ chung. Chóng ta ®· biÕt l¹m ph¸t cã mèi quan hÖ trùc tiÕp víi l·i suÊt theo c«ng thøc: L·i suÊt danh nghÜa = L·i suÊt thùc + TØ lÖ l¹m ph¸t. L·i suÊt danh nghÜa do c¸c Ng©n hµng qu¶n lý vµ ®iÒu chØnh. VÊn ®Ò mµ ng­êi göi tiÒn quan t©m lµ sè tiÒn thùc tÕ mµ hä nhËn ®­îc khi ®ªm göi tiÒn vµo Ng©n hµng. Hä kh«ng thÓ chÊp nhËn vµ kh«ng thÓ göi tiÒn vµ nÕu nh­ phÇn lîi nhuËn cña hä bÞ gi¶m ®i. V× vËy khi l¹m ph¸t t¨ng lªn, ®Ó l·i suÊt thùc kh«ng ®æi buéc c¸c Ng©n hµng ph¶i t¨ng l·i suÊt danh nghÜa. L·i suÊt danh nghÜa t¨ng lªn sÏ ®Èy l·i suÊt cho vay t¨ng lªn v× nguyªn t¾c cña Ng©n hµng lµ bao giê l·i suÊt cho vay còng cao h¬n l·i suÊt huy ®éng vèn. L·i suÊt cho vay cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi nhu cÇu ®Çu tõ lµm nhu cÇu ®Çu t­ gi¶m. Tõ ®ã lµm cho s¶n l­îng cña nÒn kinh tÕ gi¶m sót. MÆt kh¸c ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong ®IÒu kiÖn nÒn kinh tÕ cã l¹m ph¸t cao, ®Çu t­ vµo nÒn kinh tÕ lµ rÊt rñi ro bëi v× sau khi b¸n ®­îc s¶n phÈm, sè tiÒn hä thu vÒ trõ ®i tØ lÖ l¹m ph¸t cã thÓ cßn Ýt h¬n sè vèn hä ®· bá ra ®Çu t­ ban ®Çu. V× vËy c¸c doanh nghiÖp sÏ tù c¾t gi¶m s¶n l­îng lµm cho s¶n l­îng cña nÒn kinh tÕ bÞ gi¶m sót. Thay vµo ®ã c¸c doanh nghiÖp sÏ ®Çu c¬ nguyªn vËt liÖu, Ýt thay ®æi gi¸ trÞ, dÔ kiÕm lêi h¬n lµm cho hµng hãa ngµy cµng trë nªn khan hiÕm, cµng lªn gi¸ vµ ®Èy tØ lÖ l¹m ph¸t lªn cao h¬n. Nh­ vËy l¹m ph¸t ®· ph¸ ho¹i nÒn s¶n xuÊt x· héi lµm cho ®Çu t­ gi¶m sót, s¶n l­îng liªn tôc gi¶m. §©y lµ ®iÒu rÊt kh«ng mong muèn cña bÊt cø chÝnh phñ nµo. 3.2-L¹m ph¸t vµ ph©n phèi thu nhËp. H·y thö xem xÐt mét vÝ dô ®Ó xem l¹m ph¸t ¶nh h­ëng tíi thu nhËp nh­ thÕ nµo. Gi¶ sö b¹n cã mét kho¶n thu nhËp hµng th¸ng ®Òu ®Æn lµ 1 triÖu ®ång. Víi kho¶n thu nhËp ®ã b¹n ph¶i chi tiªu ®Ó phôc vô cuéc sèng. Gi¸ cña mét kg g¹o lµ 4000 ®ång. NÕu chóng ta gi¶ sö tÊt c¶ c¸c nhu cÇu hµng ngµy ®Òu ®­îc “qui ra thãc” th× mét th¸ng b¹n cã thÓ mua ®­îc : 1.000.000 : 4.000 = 250 kg g¹o Nh­ng ®Õn th¸ng sau gi¸ trÞ cña 1 kg g¹o ®ét nhiªn t¨ng lªn 5000 ®ång. Nh­ vËy còng víi thu nhËp 1 triÖu ®ång b¹n chØ cã thÓ mua : 1.000.000 : 5.000 = 200 kg g¹o Trong mét kho¶ng thêi gian ng¾n h¹n, thu nhËp cña b¹n khã cã thÓ thay ®æi do hîp ®ång lao ®éng ®· ®­îc kÝ víi mét møc l­¬ng nhÊt ®Þnh. Nh­ vËy møc sèng cña b¹n ®· bÞ gi¶m sót do l¹m ph¸t g©y ra. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ cã l¹m ph¸t, nh÷ng ng­êi lµm c«ng ¨n l­¬ng sÏ bÞ thiÖt do thu nhËt doanh nghÜa lµ cè ®Þnh. Hä võa ph¶i chÞu thuÕ thu nhËp, võa ph¶i chÞu thªm mét thø thuÕ v« h×nh n÷a ®ã lµ l¹m ph¸t - mét thø thuÕ d· man nhÊt trong c¸c lo¹i thuÕ. T×nh tr¹ng còng t­¬ng tù nh­ ®èi víi ng­êi göi tiÒn vµ ng­êi vay tiÒn. NÕu b¹n göi tiÒn vµo ng©n hµng víi mét sè tiÒn lµ 3 triÖu ®ång. Ng©n hµng tháa thuËn víi b¹n sau 1 n¨m hoµn tr¶ c¶ vèn lÉn l·i víi l·i suÊt danh nghÜa lµ 20%. Sau mét n¨m sè tiÒn b¹n nhËn ®­îc lµ : 3.000.000 (1+20%) = 3.600.000 B¹n dù tÝnh møc l¹m ph¸t cuèi n¨m chØ lµ 10% th× gi¸ hµng hãa chØ t¨ng tõ 3 triÖu lªn 3,3 triÖu. Nh­ vËy b¹n ®Ó ra ®­îc 300.000 ®ång. Nh­ng l¹m ph¸t cuèi n¨m l¹i lµ 30% tøc lµ gi¸ cña hµng hãa lóc nµy lµ 3,3 triÖu n÷a mµ lµ : 3.000.000 (1+30%) = 3.900.000 Nh­ vËy b¹n thiÖt 300.000 ®ång. Cßn vÒ phÝa Ng©n hµng th× sao. NÕu nh­ hä ®em 3 triÖu ®ång cña b¹n ®Çu t­ vµo mét lÜnh vùc nµo ®ã ®Ó cuèi n¨m thu ®­îc 3,9 triÖu. Hä tr¶ l¹i b¹n 3,6 triÖu vµ ®Ó ra 300.000. Nh­ vËy kho¶n 300.000 ®¸ng lÏ ra lµ cña b¹n th× l¹i ch¶y vµo tói ng©n hµng. L¹m ph¸t t¨ng g©y thiÖt h¹I cho nh÷ng ng­êi gi÷ tiÒn vµ ®em l¹i thuËn lîi cho nh÷ng ng­êi ®i vay tiÒn. §ã lµ mét sù bÊt c«ng. Cã thÓ nãi l¹m ph¸t ®· ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp trong nÒn kinh tÕ mét c¸ch bÊt hîp lý gi÷a c¸c nhãm vµ c¸c tÇng líp d©n c­. 3.3-L¹m ph¸t lµm ph¸t sinh nhiÒu tiªu cùc x· héi. L¹m ph¸t lµm n¶y sinh nhiÒu tiªu cùc cña x· héi ®Æc biÖt lµm n¹n ®Çu c¬ tÝch tr÷ .Sù thõa tiÒn trong l­u th«ng ®· ®Èy gi¸ hµng hãa lªn cao. Lóc nµy gi¸ trÞ cña ®ång tiÒn gi¶m sót rÊt nhiÒu, hµng hãa trë nªn khan hiÕm h¬n bao giê hÕt. §©y lµ thêi ®iÓm thuËn lîi ®Ó bän ®Çu c¬ tÝch tr÷ mua vµo thËt nhiÒu hµng hãa ®Ó t¹o ra sù khan hiÕm h¬n n÷a, ®Èy gi¸ lªn cao. §Õn thêi ®iÓm thuËn lîi chóng tung ra b¸n víi gi¸ chªnh lÖch ®Ó kiÕm lêi. MÆc dï l­îng tiÒn mÆt trong l­u th«ng lµ rÊt lín nh­ng Nhµ n­íc l¹i lu«n lu«n thiÕu tiÒn mÆt ®Ó bï ®¾p béi chi ng©n s¸ch vµ tÝn dông. MÆt kh¸c ph¶i chi tr¶ tiÒn l­¬ng cho c¸n bé c«ng nh©n viªn, do ®ã l¹i ph¶i in thªm tiÒn. Do ®ã ®· lµm cho l­îng tiÒn mÆt trong l­u th«ng t¨ng lªn. Bªn c¹nh ®ã sù mÊt gi¸ cña ®ång néi tÖ lµm t×nh tr¹ng dïng vµng vµ ®« la lµm ph­¬ng tiÖn l­u th«ng cã xu h­íng ngµy cµng më réng. Ngoµi bu«n b¸n hµng hãa chªnh lÖch gi¸, ng­êi ta cßn bu«n b¸n c¶ sÐc vµ tiÒn ngo¹i tÖ, ®Èy tØ gi¸ trªn thÞ tr­êng chî ®en lªn cao, kh«ng cã lîi cho ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. Cã thÓ nãi l¹m ph¸t ®· ¶nh h­ëng hÕt søc s©u s¾c ®Õn mäi mÆt cña x· héi. VÊn ®Ò nµy nã liªn quan ®Õn tiÒn, ®Õn kinh tÕ, ®Õn møc sèng nªn nã lµ sù quan t©n rÊt lín cña c¸c chÝnh phñ cña c¸c n­íc. Kh«ng thÓ cã mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh nÕu nh­ kh«ng kiÓm so¸t ®­îc l¹m ph¸t. II-/ TÝn dông 1-/ B¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña tÝn dông. Ngµy nay thuËt ng÷ tÝn dông ®­îc sö dông ngµy cµng nhiÒu trong kinh tÕ vµ trong c¶ sinh ho¹t hµng ngµy nh­ quü tÝn dông, vèn tÝn dông...Mét c©u hái ®Æt ra lµ tÝn dông lµ g× ? TÝn dông thùc chÊt ®ã lµ quan hÖ vay m­în, t¹m thêi sö dông vèi cña lÉn nhau theo nguyªn t¾c hoµn tr¶ vµ tin t­ëng. TÝn dông cã thÓ nãi ra ®êi tõ rÊt l©u v× quan hÖ vay m­în ®­îc ph¸t sinh tõ rÊt sím do nhu cÇu cña cuéc sèng. Trong cuéc sèng ®êi th­êng ë x· héi ViÖt Nam, sù vay m­în lµ rÊt th­êng gÆp nh­ng cã mét ®iÒu l¹ lµ nh÷ng ng­êi b¹n bÌ quen biÕt vay m­în tiÒn cña nhau nh­ng kh«ng cã l·i suÊt. Tù d­ng ®em tiÒn cña m×nh cho ng­êi kh¸c dïng vµ l¹i “mua” thªm mét nçi lo sî kh«ng ®ßi ®­îc tiÒn, ®Õn khi ®ßi ®­îc tiÒn th× rÊt mõng mÆc dï râ rµng ®ã lµ tiÒn cña m×nh bá ra. §ã lµ ®iÒu khã hiÓu. Cho vay m­în lµ ph¶i cã l·i suÊt, tÊt nhiªn nã kh¸c víi vay nÆng l·i lµ l·i suÊt thÊp vµ cã thÓ thay ®æi tïy thuéc vµo mèi quan hÖ gi÷a hai bªn. MÆt kh¸c trong quan hÖ tÝn dông, cã vay ph¶i cã tr¶, ph¶i tr¶ ®óng h¹n. Cã nh­ vËy míi duy tr× ®­îc quan hÖ tÝn dông vµ t×nh c¶m gi÷a hai bªn. TÝn dông lµ mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ phôc vô nhu cÇu vÒ vèn cña c¸c doanh nghiÖp. V× vËy ®Ó hiÓu b¶n chÊt cña tÝn dông cÇn ph¶i xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Mçi mét doanh nghiÖp ®Òu cã mét chu kú s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. §Çu tiªn lµ mua nguyªn vËt liÖu, chi phÝ nh©n c«ng, tµi s¶n cè ®Þnh...®Çu t­ ®Ó s¶n xuÊt ra hµng hãa, sau ®ã ®em hµng hãa ra b¸n vµ thu l·i. C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ra c¸c lo¹I hµng hãa kh¸c nhau, thêi gian tiªu thô kh¸c nhau nªn qu¸ tr×nh lu©n chuyÕn vèn còng kh¸c nhau. Do sù kh«ng trïng khíp vÒ thêi gian nªn kh«ng ph¶i lóc nµo doanh nghiÖp còng ®ñ vèn ®Ó ®Çu t­ s¶n xuÊt, tr¶ l­¬ng...TÊt yÕu cã nh÷ng doanh nghiÖp do ch­a tiªu thô ®­îc hµng hãa nªn ch­a thu ®­îc tiÒn nh­ng ®· ®Õn kú tr¶ l­¬ng, nép thuÕ vµ c¸c kho¶n chi phÝ kh¸c...C¸c kho¶n chi nµy lín h¬n sè vèn hiÖn cã t¹i doanh nghiÖp vµ doanh nghiÖp ph¶i ®i vay vèn ®Ó chi tr¶ c¸c nhu cÇu nµy. Nh­ vËy ®· cã nhu cÇu vÒ vèn. MÆt kh¸c còng cã nh÷ng doanh nghiÖp tiªu thô hµng rÊt nhanh, thu ®­îc nhiÒu tiÒn sím tr­íc khi kÕt thóc chu k× s¶n xuÊt kinh doanh, ch­a ph¶i tr¶ tiÒn nh©n c«ng, ch­a p¶hi nép thuÕ, hä cã mét sè tiÒn t¹m thêi nhµn rçi. V× vËy cã nhu cÇu cho vay vèn ®Ó kiÕm lêi. Nh­ vËy ®· cã cung vÒ vèn. Cung vµ cÇu vÒ vèn ®· cã vµ khi gÆp nhau th× tÊt yÕu sÏ diÔn ra ho¹t ®éng vay vµ cho vay. ChÊt xóc t¸c cña quan hÖ tÝn dông lµ l·i suÊt. L·i suÊt ph¶i ®ñ cao ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña ng­êi cho vay nh­ng còng kh«ng qu¸ cao ®Ó b¶o ®¶m cho ng­êi ®i vay cã kh¶ n¨ng tr¶ nî vµ thu ®­îc l·i nhê sö dông ®ång vèn ®i vay ®ã. Tõ sù ph©n tÝch trªn ta thÊy thùc chÊt tÝn dông lµ quan hÖ kinh tÕ nh»m bæ sung vèn thiÕu hôt cña c¸c doanh nghiÖp. §ã lµ quan hÖ kinh tÕ nh»m gi¶i quyÕt hai lo¹i nhu cÇu cña c¸c doanh nghiÖp. Do ®ã vÒ b¶n chÊt nã lµ quan hÖ b×nh ®¼ng, cïng cã lîi. TÝn dông lµ cÇu nèi gi÷a tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­. Nã xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nªn cã t¸c dông thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh, gãp phÇn thóc ®Èy quy m« cña t¸i s¶n xuÊt, t¨ng vßng quay cña t­ b¶n. Víi chÊt xóc t¸c lµ l·i suÊt, tÝn dông kÝch thÝch c¸c tæ chøc kinh tÕ vµ d©n c­ trong c¬ cÊu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c ngµnh kinh tÕ thùc hiÖn tiÕt kiÖm, thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn t¹m thêi nhµn rçi hiÖn ®ang ph©n t¸n ë kh¾p mäi n¬i. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña tÝn dông do ®Æc ®iÓm còng nh­ nhu cÇu vÒ vèn, vÒ thêi gian, c¸ch thøc vay vèn...®· h×nh thµnh rÊt nhiÒu lo¹i tÝn dông trong ®ã cã 3 lo¹i chÝnh phæ biÕn nhÊt lµ tÝn dông th­¬ng m¹i, tÝn dông ng©n hµng, tÝn dông Nhµ n­íc. Chóng ta sÏ lÇn l­ît xem xÐt tõng lo¹i tÝn dông trªn. 2-/ C¸c lo¹i tÝn dông phæ biÕn-lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. 2.1-TÝn dông th­¬ng m¹i. TÝn dông th­¬ng m¹i ra ®êi tõ rÊt sím, nã ®­îc h×nh thµnh tõ s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng hãa. Nh÷ng doanh nh©n trong quan hÖ lµm ¨n víi nhau kh«ng ph¶i lóc nµo còng cã s½n tiÒn ®Ó thanh to¸n ngay v× vËy hä ký giÊy nî vµ hÑn ngµy tr¶. Thùc chÊt cña tÝn dông th­¬ng m¹i chÝnh lµ ho¹t ®éng mua b¸n chÞu. TÝn dông th­¬ng m¹i xuÊt hiÖn lµm ®Èy nhanh vßng quay cña hµng hãa vµ l­u th«ng tiÒn tÖ, gióp cho s¶n xuÊt kinh doanh ®­îc th«ng suèt. Tuy vËy trong quan hÖ tÝn dông th­¬ng m¹i kh«ng ph¶i kh«ng béc lé nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Do mçi doanh nghiÖp s¶n xuÊt ra nh÷ng lo¹i hµng hãa kh¸c nhau, chu k× s¶n xuÊt kinh doanh lµ kh¸c nhau nªn nhu cÇu ®i vay vµ cho vay còng nh­ thêi h¹n cho vay vµ thêi h¹n tr¶ th­êng xuyªn kh«ng trïng khíp víi nhau. Kh«ng ph¶i lóc nµo mét doanh nghiÖp cÇn cho vay còng t×m ®­îc ng­êi muèn vay ®óng thêi ®iÓm, sè vèn vµ sè l·i nh­ mong muèn vµ ng­îc l¹i ®èi víi ng­êi ®i vay còng vËy. V× vËy viÖc quy ®Þnh t¹m thêi h¹n nî ®èi víi c¶ hai bªn trong quan hÖ tÝn dông th­¬ng m¹i t­¬ng ddèi khã kh¨n, th­êng xuyªn kh«ng trïng khíp víi nhau dÉn ®Õn nhu cÇu thùc hiÖn gi¸ trÞ cña kú phiÕu th­¬ng m¹i tr­íc thêi h¹n. 2.2-TÝn dông Ng©n hµng. C¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i lóc ®Çu víi t­ c¸ch lµ nh÷ng ng­êi gi÷ hé tiÒn vµ chÞu tr¸ch nhiÖm thanh to¸n hé th©n chñ. Nh­ vËy trong tay hä lóc nµo còng cã mét l­îng vèn t¹m thêi nhµn rçi, hä muèn ®em cho vay ®Ó kiÕm lîi nhuËn tõ kho¶n vèn nhµn rçi ®ã. Trong khi ®ã c¸c doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ho¹t ®éng kinh doanh cã lóc rÊt cÇn tiÒn nh­ng trong tay hä l¹i chØ cã mét mí k× phiÕu th­¬ng m¹i ch­a ®Õn h¹n thanh to¸n. V× vËy hä cã nhu cÇu cÇm cè, vay tiÒn tõ sè k× phiÕu ®ã. Sù gÆp gì gi÷a hai lo¹i nhu cÇu gi÷a Ng©n hµng vµ c¸c chñ doanh nghiÖp dÉn ®Õn mét lo¹i h×nh quan hÖ tÝn dông míi. §ã lµ quan hÖ tÝn dông Ng©n hµng: Ng©n hµng cho c¸c doanh nghiÖp vay tiÒn d­íi h×nh thøc chiÕt khÊu c¸c k× phiÕu th­¬ng m¹i. TÝn dông ng©n hµng cã nguån gèc tõ tÝn dông th­¬ng m¹i. Tr¶i qua thêi gian dµi, ph¹m vi l­u th«ng còng nh­ khèi l­îng l­u th«ng ngµy cµng t¨ng, k× phiÕu th­¬ng m¹i ®· ®­îc chuyÓn thµnh tiÒn tÝn dông. Ng©n hµng chñ ®éng ph¸t hµnh ra tiÒn tung vµo l­u th«ng, sè tiÒn ®ã ®­îc b¶o ®¶m b»ng mét khèi l­îng vµng nhÊt ®Þnh hoÆc mét tØ lÖ t¨ng tr­ëng nhÊt ®Þnh cña nÒn kinh tÕ. NÕu nh­ trong tÝn dông th­¬ng m¹i, c¸c doanh gnhiÖp muèn vay tiÒn ®Òu ph¶i trùc tiÕp gÆp nhau tho¶ thuËn ®«i khi rÊt khã kh¨n vµ rÊt mÊt thêi gian do sù thiÕu ¨n khíp vÒ nhu cÇu. Nh­ng trong quan hÖ tÝn dông ng©n hµng ®· kh¾c phôc ®­îc nh­îc ®iÓm ®ã cña tÝn dông th­¬ng m¹i doanh nghiÖp muèn vay bÊt cø sè tiÒn nµo, bÊt cø thêi ®IÓm nµo miÔn lµ tho¶ m·n ®­îc c¸c quy ®Þnh cña Ng©n hµng. Quy m« tÝn dông ngµy cµng t¨ng th«ng qua ho¹t ®éng t¹o tiÒn vµ ho¹t ®éng huy ®éng vèn cña Ng©n hµng. Ng©n hµng cµng cho vay ®­îc nhiÒu tiÒn th× cµng cã l·i. Tuy vËy ®IÒu nµy còng rÊt nguy hiÓm v× quy m« tÝn dông qu¸ lín sÏ g©y ra l¹m ph¸t, ®ã chÝnh lµ ®iÒu mµ chóng ta kh«ng mong muèn. 2.3-TÝn dông Nhµ n­íc Bªn c¹nh hai lo¹i h×nh tÝn dông trªn cßn cã mét lo¹I h×nh tÝn dông n÷a cã ý nghÜa hÕt søc quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ ®ã lµ tÝn dông Nhµ n­íc. §ã còng lµ tÝn dông nh­ng lµ quan hÖ kinh tÕ gi÷a Nhµ n­íc víi c¸c tÇng líp d©n c­, víi c¸c tæ chøc, ®¬n vÞ kinh tÕ. Së dÜ cã tÝn dông Nhµ n­íc v× nã cã liªn quan ®Õn ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Nhµ n­íc thu thuÕ tõ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ ®Ó thùc hiÖn chi tiªu vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp. Tuy vËy nÕu nh­ Nhµ n­íc cã nhu cÇu chi tiªu qu¸ lín th× sÏ lµm cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc bÞ béi chi. Nhµ n­íc lÊy ®©u ra tiÒn ®Ó thùc hiÖn c¸c kho¶n chi t¨ng thªm ®ã. Cã rÊt nhiÒu c¸ch ®Æc biÖt lµ t¨ng thuÕ.Tuy nhiªn t¨ng thuÕ chØ cã thÓ thùc hiÖn ®Õn mét giíi h¹n nµo ®ã nÕu kh«ng doanh thu thuÕ sÏ gi¶m. Cßn mét c¸ch n÷a ®ã lµ ®i vay. Nhµ n­íc cã thÓ thùc hiÖn rÊt nhiÒu c¸ch vay trong ®ã cã ph¸t hµnh ra tr¸i phiÕu b¸n cho c«ng chóng, vay n­íc ngoµi vµ vay nî Ng©n hµng b»ng c¸ch ®em cÇm cè tr¸i phiÕu t¹i Ng©n hµng. Quan hÖ vay m­în nµy ®Òu ®­îc thùc hiÖn trªn nguyªn t¾c cã l·i vµ hoµn tr¶ sßng ph¼ng ®óng thêi h¹n. TÝn dông Nhµ n­íc ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña Nhµ n­íc hiÖn ®¹i vµ ngµy cµng trë thµnh nguån bï ®¾p cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc . Tuy vËy c¸ch thøc tr¶ nî cña tÝn dông Nhµ n­íc míi lµ ®iÒu ®¸ng quan t©m, ®iÒu nµy sÏ ®­îc tr×nh bÇy d­íi ®©y, chóng ta sÏ hiÓu ®­îc l¹m ph¸t ®­îc h×nh thµnh qua con ®­êng tÝn dông nh­ thÕ nµo. III-/ VÊn ®Ò l¹m ph¸t qua tÝn dông. L¹m ph¸t lµ sù t¨ng gi¸ c¶, lµ sù gi¶m søc mua cña ®ång tiÒn. TÝn dông lµ quan hÖ vay m­în trong nÒn kinh tÕ. Hai vÊn ®Ò nµy tho¹t nghe cã vÎ nh­ kh«ng hÒ cã mèi liªn hÖ víi nhau. Nh­ng chóng l¹i cã mèi liªn hÖ víi nhau rÊt chÆt chÏ v× chóng ®Òu cã liªn hÖ víi tiÒn tÖ, víi l­u th«ng tiÒn tÖ vµ møc cung tiÒn. L¹m ph¸t qua con ®­êng tÝn dông Nhµ n­íc. Nh­ ë trªn chóng ta ®· tr×nh bÇy, cã nhiÒu con ®­êng ®Ó Nhµ n­íc tr¶ nî tÝn dông. T¨ng thuÕ lµ mét biÖn ph¸p nh­ng chóng ta thö xem xÐt liÖu t¨ng thuÕ cã ®em l¹i kÕt qu¶ mong muèn hay kh«ng. 0 TR t* Tû lÖ thuÕ - thuÕ suÊt TR: Doanh thu thuÕ NÕu t t¨ng lªn > t* th× TR sÏ gi¶m. MÆt kh¸c T = f(Y) Yd = Y - T Yd = S + C suy ra S + C = Y - T Mµ mét phÇn tiÕt kiÖm sÏ ®­îc chuyÓn thµnh ®µu t­ I. T t¨ng lªn lµm cho S gi¶m do vËy I còng gi¶m. I gi¶m lµm cho Y gi¶m, tõ ®ã lµm cho T gi¶m. Do vËy ®èi víi mét ng©n s¸ch bÞ th©m hôt lín th× t¨ng thuÕ kh«ng ph¶i lµ biÖn ph¸p tèt. Thùc ra nuÕu nh­ trong ®IÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn, thÞ tr­êng chøng kho¸n ph¸t triÓn Nhµ n­íc kh«ng ph¶I tr¶ nî thùc sù mµ chØ viÖc in ra thªm tr¸i phiÕu víi quy m« lÇn sau lín h¬n lÇn tr­íc. §©y lµ con ®­êng tèt nhÊt nh­ng chóng ta kh«ng bµn ®Õn ë ®©y. B­íc ®­êng cïng chÝnh lµ Nhµ n­íc tr¶ nî b»ng c¸ch in thªm tiÒn vµo l­u th«ng. Chóng ta ®· biÕt, viÖc ph¸t hµnh tiÒn ®­îc kiÓm so¸t rÊt chÆt chÏ, khèi l­îng tiÒn ph¸t hµnh ra ph¶i c¨n cø vµo khèi l­îng hµng hãa ®­îc s¶n xuÊt ra trong cung thêi k× ®Ó ®¶m b¶o søc mua cña ®ång tiÒn, æn ®Þnh gi¸ c¶. Nh­ng Nhµ n­íc kh«ng c¨n cø vµo khèi l­îng hµng hãa ®­îc s¶n xuÊt ra mµ cø in tiÒn vµo l­u th«ng sÏ ®Èy møc cung tiÒn lªn nhanh chãng. Theo quy luËt l­u th«ng tiÒn tÖ, møc cung tiÒn t¨ng tØ lÖ thuËn víi tèc ®é t¨ng gi¸ vµ l­îng hµng hãa. NÕu nh­ khèi l­îng hµng hãa kh«ng t¨ng hoÆc cã tèc ®é t¨ng chËm th× buéc gi¸ c¶ hµng hãa ph¶i t¨ng lªn tøc lµ g©y ra l¹m ph¸t. Khèi l­îng tiÒn tÖ t¨ng lªn lµm søc mua cña ®ång tiÒn gi¶m sót. Kh«ng ai cã thÓ l­u gi÷ mét thø tµi s¶n ngµy cµng hao hôt ®i vÒ gi¸ trÞ nªn hä chØ muèn ®Èy nã ®i cµng nhanh cµng tèt vµ mua hµng hãa vµ ngo¹i tÖ vÒ dù tr÷. Tèc ®é l­u th«ng tiÒn tÖ t¨ng lªn. Quy luËt l­u th«ng tiÒn tÖ còng chØ ra r»ng l¹m ph¸t tØ lÖ thuËn víi tèc ®é l­u th«ng tiÒn tÖ. Møc cung tiÒn t¨ng, tèc ®é l­u th«ng tiÒn tÖ còng t¨ng lµm l¹m ph¸t t¨ng lªn gÊp béi. Nh­ mét con b¹c say m¸u, cµng thua thiÖt, cµng th©m hôt th× ChÝnh phñ cµng tiÕp tôc in tiÒn vµo l­u th«ng víi quy m« lín h¬n tr­íc ®Èy l¹m ph¸t t¨ng lªn vµ triÒn miªn trong nhiÒu n¨m nh­ mét c¨n bÖnh x· héi . Trong kinh tÕ häc ng­êi ta cã c©u “kh«ng cã c¸i g× lµ kh«ng cã gi¸ cña nã”.L¹m ph¸t t¨ng cao kÐo theo khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi trÇm träng, thÊt nghiÖp t¨ng, ®êi sèng nh©n d©n gi¶m sót..§©y kh«ng ph¶i lµ ®iÒu mµ mét ChÝnh phñ mong muèn nh­ng hä ®· gi¸n tiÕp thùc hiÖn ®iÒu ®ã do n¨ng lùc qu¶n lý yÕu kÐm cña m×nh. Râ rµng ë ®©y ng­êi ta ®· l¹m dông chøc n¨ng ph¸t hµnh tiÒn cña Ng©n hµng trung ­¬ng ®Ó tïy tiÖn ph¸t hµnh ra nh÷ng tê giÊy b¹c thõa phôc vô cho nhu cÇu chi tiªu kh«ng giíi h¹n cña m×nh. Ng­êi g¸nh chÞu nh÷ng hËu qu¶ do l¹m ph¸t trÇm träng g©y ra l¹i lµ ng­êi d©n, lµ toµn x· héi. §Õn ®©y, kÕt thóc phÇn lý thuyÕt c¬ b¶n vÒ l¹m ph¸t vµ tÝn dông, chuyÓn sang phÇn “Thùc tr¹ng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam qua c¸c giai ®o¹n vµ chóng ta ®· chèng l¹m ph¸t nh­ thÕ nµo” PhÇn 2 Thùc tr¹ng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam qua c¸c giai ®o¹n vµ chóng ta ®· chèng l¹m ph¸t nh­ thÕ nµo. PhÇn trªn ®· tr×nh bÇy kh¸ cô thÓ vÒ l¹m ph¸t vµ tÝn dông vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng. Qua ®ã chóng ta ®· cã nh÷ng hiÓu biÕt c¬ b¶n t¹i sao l¹m ph¸t l¹i x¶y ra khi ng©n s¸ch bÞ béi chi. Nh­ng ®ã míi chØ ®¬n thuÇn lµ lý thuyÕt. Sau ®©y chóng ta sÏ nghiªn cøu nh÷ng biÓu hiÖn, thùc tr¹ng cña l¹m ph¸t ë ViÖt Nam ®Ó cã thÓ hiÓu biÕt s©u s¾c h¬n vÒ vÊn ®Ò nµy. PhÇn nµy ®­îc chia lµm 3 giai ®o¹n : - Giai ®o¹n l¹m ph¸t 1981-1988 - Giai ®o¹n chèng l¹m ph¸t 1989-1992 - Giai ®o¹n t¸i l¹m ph¸t 1994-1995. a-Giai ®o¹n l¹m ph¸t 1981-1988. Giai ®o¹n 1976-1980 l¹m ph¸t ë ViÖt Nam lµ l¹m ph¸t ngÇm. ChÝnh phñ cè g¾ng ®Ì nÐn l¹m ph¸t, kh«ng c«ng khai hãa. ChØ sè gi¸ b¸n lÎ thêi kú 1976-1980 (n¨m tr­íc = 100%) N¨m Gi¸ do Nhµ n­íc quy ®Þnh Gi¸ thÞ tr­êng tù do 1976 1977 1978 1979 1980 99,1 101,1 104,3 103,3 109,8 150,3 138,0 139,0 140,0 143,8 (Nguån : ñy ban VËt gi¸ Nhµ n­íc) Trong khi gi¸ c¶ do Nhµ n­íc Ên ®Þnh kh¸ thÊp, thËm chÝ cã n¨m cßn thÊp h¬n n¨m tr­íc (1976), møc ®é l¹m ph¸t ë møc ®é 1 con sè, cã thÓ coi lµ lý t­ëng th× ë thÞ tr­êng tù do l¹m ph¸t ë møc phi m· (2 con sè). Gi¸ c¶ ë thÞ tr­êng tù do kh«ng ngõng t¨ng cao. §©y lµ biÓu hiÖn cña c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung quan liªu bao cÊp, s¶n xuÊt kÐm ph¸t triÓn, hµng hãa khan hiÕm. Sang thËp kØ 80 Nhµ n­íc b¾t ®Çu c«ng khai hãa l¹m ph¸t. Do ®ã l¹m ph¸t do Nhµ n­íc quy ®Þnh vµ trªn thÞ tr­êng tù do t¨ng nhanh. L¹m ph¸t thêi k× 1981-1988 (%)(N¨m sau so víi n¨m tr­íc) N¨m L¹m ph¸t do Nhµ n­íc quy ®Þnh L¹m ph¸t trªn thÞ tr­êng tù do 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 102 141,8 42,8 55,8 110,9 47,4 65 57,5 76,3 54,7 774,7 223,1 393,8 (Nguån : Tæng côc thèng kª) Tuy nhiªn, nh÷ung n¨m ®Çu cña thËp kØ 80, l¹m ph¸t ë ViÖt Nam vÉn ch­a béc lé hoµn toµn mµ cßn lµ l¹m ph¸t bÞ ®Ì nÐn bëi v× Nhµ n­íc vÉn cè g¾ng gi÷ møc gi¸ rÊt thÊp cho khèi l­îng hµng hãa cung cÊp theo ®Þnh l­îng cho c«ng nh©n viªn chøc, coi nh­ tr¶ l­¬ng mét phÇn b»ng hiÖn vËt, ®ång thêi sè hµng hãa do c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc (kÓ c¶ c¸c tæ chøc th­¬ng nghiÖp quèc doanh) vÉn b¸n ra theo gi¸ Nhµ n­íc quy ®Þnh thÊp h¬n nhiÒu møc gi¸ thÞ tr­êng tù do. Tû träng hµng hãa do Nhµ n­íc quy ®Þnh gi¸ lµ rÊt lín so víi hµng hãa trªn thÞ tr­êng tù do, cho nªn møc ®é ®Ì nÐn cña l¹m ph¸t thêi k× 1981-1985 kh«ng ph¶i lµ nhá. N¨m 1985, ViÖt Nam thùc hiÖn cuéc c¶i c¸c tiÒn tÖ ®ång thêi víi viÖc t¨ng gi¸ vµ l­¬ng. Sau ®ã, hµng n¨m ®· ®iÒu chØnh mÆt b»ng cña Nhµ n­íc, kÓ c¶ c¸c mÆt hµng cung cÊp ®Þnh l­îng, lªn gÇn s¸t víi mÆt b»ng gi¸ cña thÞ tr­êng tù do, trong khi ®ã, vÒ mÆt chÝnh s¸ch tµi khãa vµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ch­a cã chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ. KÕt qu¶ lµ l¹m ph¸t trë thµnh “phi m·”, mÆt b»ng gi¸ c¶ t¨ng gÊp mÊy lÇn trong vßng mét n¨m, kÓ c¶ trªn thÞ tr­êng quèc doanh còng nh­ trªn thÞ tr­êng tù do. Cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vÒ ®Æc ®iÓm l¹m ph¸t ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 80. NhiÒu ng­êi cho r»ng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam ®ã lµ l¹m ph¸t “chi phÝ ®Èy”. Trong qu¸ tr×nh tõng b­íc tù do hãa gi¸ c¶, Nhµ n­íc ®· chñ ®éng ®iÒu chØnh gi¸ lªn ®Ó gi¸ Nhµ n­íc xÝch l¹i gÇn møc gi¸ thÞ tr­êng tù do, lµm cho mÆt b»ng gi¸ chung t¨ng lªn, cã nh÷ng thêi k× (nh­ 1986-1988) t¨ng lªn gÊp nhiÒu lÇn trong vßng 1 n¨m. Tuy nhiªn ®Êy míi chØ lµ hiÖn t­îng mµ ch­a ph¶i lµ b¶n chÊt cña vÊn ®Ò. Thùc chÊt l¹m ph¸t ë ViÖt Nam trong nh÷ng nh¨m 1980 cã b¶n chÊt s©u xa lµ do chóng ta ®· duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ h¹ch to¸n tËp trung quan liªu bao cÊp. C¬ chÕ nµy chØ thÝch hîp trong thêi k× chiÕn tranh khi chóng ta cÇn tËp trung mét nguån lùc cho kh¸ng chiÕn. Nh­ng khi hßa b×nh lËp l¹i, chóng ta ®· ph¸t triÓn mét c¸ch dËp khu«n h×nh mÉu chñ nghÜa céng s¶n cña Liªn X«, chóng ta muèn c¸i g× còng ph¶i to, c¸i g× còng ph¶i lín. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc chØ quan t©m hoµn thµnh v­ît møc kÕ ho¹ch ®­îc giao, s¶n xuÊt ra thËt nhiÒu s¶n phÈm mµ kh«ng hÒ quan t©m ®Õn chÊt l­îng mÉu m·, tiªu thô s¶n phÈm nh­ thÕ nµo. Nhµ n­íc v¹ch kÕ häach, ®Ò ra ®Þnh møc vµ cung cÊp vèn cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®Ó s¶n xuÊt, kh«ng hÒ cã sù s¸ng t¹o, kh«ng hÒ cã sù chän läc ë ®©y. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ con ®Î cña Nhµ n­íc, lµ “lùc l­îng chÝnh”cña nªn kinh tÕ quèc d©n, lµm sao cã thÓ “®em con bá chî” ®­îc. ChÝnh v× vËy sè vèn mµ Nhµ n­íc cung cÊp cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc ngµy cµng lín. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1980 ®Æc biÖt lµ vµo nh÷ng n¨m 1982-1984, gÇn mét phÇn ba tæng sè chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®· dµnh ®Ó tµi trî cho c¸c kho¶n bao cÊp, ®Æc biÖt lµ ®Ó bï gi¸ cho c¸c mÆt hµng cung cÊp ®Þnhl­îng. Víi sè vèn ­u ®·i nh­ vËy, ch¾c h¼n c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¶i lµm ¨n thuËn lîi. Ng­îc l¹i, chóng ta lµm ¨n ngµy cµng thua lç, lóc nµo còng hoµn thµnh kÕ ho¹ch Nhµ n­íc giao, s¶n phÈm ®Çy ®ñ nh­ng k× thùc ®ã lµ “lç thËt, l·i gi¶” s¶n phÈm hµng hãa kÐm chÊt l­îng, tiªu thô kÐm, khèi l­îng còng Ýt, kh«ng Ýt doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· bÞ thua lç nÆng nÒ. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ lùc l­îng chÝnh nép thuÕ vµo ng©n s¸ch Nhµ n­íc, lùc l­îng nµy mµ lµm ¨n thua lç th× ng©n s¸ch Nhµ n­íc kh«ng thÓ dåi dµo ®­îc. B¶ng ®éng viªn thu nhËp quèc d©n s¶n xuÊt vµo ng©n s¸ch Nhµ n­íc Giai ®o¹n TNQD s¶n xuÊt Thu NSNN so víi TNQD s¶n xuÊt So víi giai ®o¹n T¨ng gi¶m NhÞp ®é 76-80 81-85 86-90 100 100 100 25,2 29,0 20,2 -2,07 +3,87 -8,81 0,92 1,15 0,70 (Nguån : Sè liÖu thèng kª tµi chÝnh 1955-1986, Tæng côc thèng kª, Hµ Néi, 1988) TiÒm n¨ng cña khu vùc kinh tÕ quèc doanh lµ rÊt lín, thÓ hiÖn ë tÊt c¶ c¸c mÆt. VÒ lÜnh vùc kinh doanh, kinh tÕ quèc doanh ®­îc ®éc quyÒn n¨m gi÷ nh÷ng vÞ trÝ then chèt nhÊt, cã kh¶ n¨ng mang l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt, vÒ tµi chÝnh ®­îc cÊp ph¸t toµn bé sè vèn ®Ó ho¹t ®éng. H¬n thÕ n÷a, khu vùc kinh tÕ quèc doanh cßn lu«n lu«n ®­îc sù quan t©m gióp ®ì thËm chÝ chiÒu chuéng cña c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc. Víi tiÒm n¨ng nh­ vËy, lÏ ra khu vùc nµy ph¶i cã hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cao vµ cã ®ãng gãp lín cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Song, thùc tÕ hoµn toµn ng­îc l¹i. Khu vùc kinh tÕ quèc doanh qu¶n lÝ vµ sö dông tíi 80% tµi s¶n cña nÒn kinh tÕ nh­ng chØ t¹o ra kho¶ng 30% thu nhËp quèc d©n, s¶n xuÊt lu«n ë trong t×nh tr¹ng tr× trÖ kÐm hiÖu qu¶. Bªn c¹nh ®ã, mét hiÖn t­îng hÕt søc phi lÝ ®· x¶y ra lµ c¸c kho¶n nép ng©n s¸ch Nhµ n­íc cña khu vùc kinh tÕ quèc doanh hoµn toµn mang tÝnh chÊt h×nh thøc. TÝnh chÊt h×nh thøc nµy ®­îc thÓ hiÖn bëi 2 lÝ do : Thø nhÊt ®ã lµ sù kh«ng chÝnh x¸c cña c«ng t¸c h¹ch to¸n, møc gi¸ h¹ch to¸n trong chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh vÉn rÊt thÊp so víi thùc tÕ. LÝ do thø hai ®ã lµ c¬ chÕ bao cÊp. C¸c kho¶n bao cÊp cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc cho c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh d­íi d¹ng bï lç, bï gi¸, bï l­¬ng. Víi t×nh h×nh chi tiªu còng nh­ nép thuÕ nh­ vËy cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc th× khã cã thÓ cã mét ng©n s¸ch nµo cã thÓ béi thu. V× vËy ng©n s¸ch Nhµ n­íc ViÖt Nam l©m vµo t×nh tr¹ng th©m hôt triÒn miªn. B¶ng th©m hôt ng©n s¸ch 1986-1989 (%) N¨m 1986 1987 1988 1989 % so víi tæng chi 46 31 26 40 % so víi GDP 7,2 5,4 8,2 41 (Nguån: Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn vµ nghÖ thuËt ®iÒu chØnh - NXB Tµi chÝnh-1996) TØ lÖ th©m hôt kh¸ cao vµ biÕn ®éng mét c¸ch bÊt th­êng. T×nh tr¹ng nµy rÊt khã chÊm døt nÕu nh­ kh«ng gi¶i quyÕt døt ®IÓm t×nh tr¹ng nî ®äng d©y d­a, trèn thuÕ, gian lËn trong nép thuÕ, lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, nÕu nh­ kh«ng chÊm døt t×nh tr¹ng bao cÊp trµn lan, bï lç gi¸ c¶ cho c¸c doanh nghiÖp. Th©m hôt ng©n s¸ch ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ v× nã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò xö lÝ th©m hôt. Nhµ n­íc lÊy ®©u ra nhiÒu tiÒn nh­ vËy ®Ó bï ®¾p cho chÝnh s¸ch chi tiªu thiÕu hiÖu qu¶ cña m×nh. Râ rµng Nhµ n­íc ph¶i huy ®éng vèn tõ nhiÒu nguån ®Ó bï ®¾p. Trong thêi k× 1981-1988 th©m hôt ng©n s¸ch Nhµ n­íc ViÖt Nam ®­îc bï ®¾p chñ yÕu b»ng tiÒn ph¸t hµnh ra, hay cßn gäi lµ tÝn dông cña Ng©n hµng trung ­¬ng (chiÕm tíi 61% tæng nguån bï ®¾p th©m hôt); trong khi ®ã tØ lÖ vay nî vµ viÖn trî n­íc ngoµi gi¶m râ rÖt, tõ 66% thêi k× 1981-1985 xuèng chØ cßn 36% thêi k× 1986-1988. Sè nguån bï ®¾p tõ tÝn dông vay trong n­íc trong thêi k× nµy lµ kh«ng ®¸ng kÓ (chØ cßn kho¶ng 3%) C¬ cÊu nguån bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch Nhµ n­íc ë ViÖt Nam (% so th©m hôt) Thêi k× 1981-1985 1986-1988 TiÒn ph¸t hµnh 30,6 57,9 Vay n­íc ngoµi 65,7 38,5 Vay trong n­íc 3,7 3,7 (Nguån : Bé Tµi chÝnh) T¹i sao Nhµ n­íc l¹i cã thÓ ph¸t hµnh nhiÒu tiÒn nh­ vËy bëi v× chøc n¨ng ph¸t hµnh tiÒn lµ cña Ng©n hµng trung ­¬ng ? §iÒu nµy cã thÓ lµ v« lÝ ë n­íc kh¸c nh­ng ë ViÖt Nam th× ®ã lµ ®iÒu tÊt yÕu. Tr­íc n¨m 1988, hÖ thèng Ng©n hµng ë ViÖt Nam lµ hÖ thèng Ng©n hµng mét cÊp, vµ vÒ thùc chÊt nã lµ mét bé phËn cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Ho¹t ®éng chñ yÕu cña hÖ thèng Ng©n hµng nµy lµ nh©n vèn nhµn rçi cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc vµ cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®Ó cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc vay. Mèi quan hÖ cña Ng©n hµng víi kinh tÕ ngoµi quèc doanh vµ víi d©n chóng hÕt søc h¹n chÕ. Khi ng©n s¸ch Nhµ n­íc th©m hôt th× c¸ch dÔ lµm nhÊt, th­êng thÊy nhÊt lóc Êy lµ ph¸t hµnh thªm tiÒn ®Ó bï ®¾p th©m hôt. Khi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc thiÕu vèn th× Ng©n hµng Nhµ n­íc ph¸t hµnh thªm tiÒn ®Ó cho vay tÝn dông. HËu qu¶ thÕ nµo th× ai còng râ : l¹m ph¸t gia t¨ng víi tèc ®é cao vµ kh«ng g× kiÓm so¸t ®­îc. Khèi l­îng tiÒn tÖ gia t¨ng kh«ng t­¬ng øng víi khèi l­îng hµng hãa ®­îc s¶n xuÊt ra ®· lµm cho tiÒn thõa trµn ngËp c¸c kªnh l­u th«ng, søc mua cña ®ång tiÒn gi¶m sót. Ng­êi ta tranh nhau mua vµng, ®« la, hµng hãa ®Ó dù tr÷, biÕn nhµ m×nh thµnh kho dù tr÷ nhá cµng lµm cho hµng hãa trë nªn khan hiÕm vµ cµng gi¶m søc mua cña ®ång tiÒn. §ång néi tÖ trµn ngËp l­u th«ng trong khi Ng©n hµng th× lu«n thiÕu tiÒn ®Ó tr¶ l­¬ng c«ng nh©n viªn. Do ®ã ®Õn k× lÜnh l­¬ng ng©n hµng l¹i tiÕp tôc in tiÒn ra ®Ó tr¶ cµng lµm cho khèi l­îng tiÒn tÖ t¨ng lªn, ®ång tiÒn mÊt gi¸. Lµm sao tiÒn cã thÓ quay trë l¹i ng©n hµng th«ng qua con ®­êng tiÕt kiÖm ®­îc v× kh«ng mét møc l·i suÊt nµo cã thÓ theo kÞp tèc ®é l¹m ph¸t t¨ng kh«ng ngõng lóc bÊy giê. Kh«ng göi tiÕt kiÖm nh­ng kh«ng ai d¸m gi÷ tiÒn l©u v× tiÒn lóc nµy trê thµnh mét thø hµng hãa nguy hiÓm. Søc mua gi¶m sót nhanh chãng nªn gi÷ tiÒn lóc nµy kh¸c nµo gi÷ mét côc than hång trong tay, ng­êi ta muèn ®Èy nã ®i cµng nhanh cµng tèt lµm cho tèc ®é l­u th«ng cña tiÒn ngµy cµng lín. Khèi l­îng tiÒn ®· lín, tèc ®é l­u th«ng l¹i nhanh cµng lµm cho l¹m ph¸t trë nªn d÷ déi. Ngay trong n­íc m×nh mµ ng­êi ta kh«ng d¸m tiªu tiÒn ViÖt, ®©u ®©u còng ®ßi hái thanh to¸n b»ng sÐc, b»ng vµng, b»ng ®« la... §iÓm l¹i t×nh h×nh l¹m ph¸t n¨m 1980-1988 cã mét ®Æc ®iÓm næi bËt lµ l¹m ph¸t rÊt cao, tèc ®é t¨ng rÊt nhanh kh«ng g× cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc. Nguyªn nh©n chñ yÕu g©y ra l¹m ph¸t lµ cã qu¸ nhiÒu tiÒn thõa trong l­u th«ng lµm søc mua cña ®ång tiÒn gi¶m sót. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn ph¶i nhËn thøc râ vµ kh¾c phôc l¹m ph¸t tr­íc khi hËu qu¶ khã l­êng cña nã x¶y ra. b-Giai ®o¹n kiÒm chÕ l¹m ph¸t 1989-1992 §Æc ®iÓm næi bËt cña qu¸ tr×nh chèng l¹m ph¸t nh÷ng n¨m qua ë ViÖt Nam lµ ph¶i chèng l¹m ph¸t trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. C¸i mèc ®¸nh dÊu sù chuyÓn biÕn c¬ b¶n vµ còng cã thÓ nãi lµ thµnh c«ng cña c«ng cuéc kiÓm so¸t l¹m ph¸t ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m qua lµ ë chç nhËn thøc ®­îc nguyªn nh©n trùc tiÕp cña l¹m ph¸t lµ cã qu¸ nhiÒu tiÒn trong l­u th«ng, lµ cã qu¸ nhiÒu “cÇu” cho nªn trong gi¶i ph¸p ®· quay vÒ víi chÝnh s¸ch tµi khãa, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ lµ chñ yÕu b»ng chñ tr­¬ng lµm cho ®ång tiÒn trë thµnh khan hiÕm ®Ó chèng l¹m ph¸t. ChØ sè l¹m ph¸t thêi k× 1989-1992 (tØ lÖ %) N¨m 1989 1990 1991 1992 TØ lÖ l¹m ph¸t 34% 67% 67% 18% (Nguån : Bé Tµi chÝnh) Cßn nhí cuèi n¨m 1988 tØ lÖ l¹m ph¸t cßn lµ 400% th× ®Õn cuèi n¨m 1989 tØ lÖ l¹m ph¸t gi¶m xuèng chØ cßn 34%. Trong c¸c n¨m tiÕp theo l¹m ph¸t ®­îc duy tr× ë møc 2 con sè, ®Æc biÖt lµ trong n¨m 1992 tØ lÖ l¹m ph¸t ®· ®­îc kiÒm chÕ ë møc 18%. §Ó ®¹t ®­îc ®iÒu ®ã ViÖt Nam ®· ph¶i tiÕn hµnh ®ång bé mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p ®Æc biÖt lµ xãa bao cÊp vÒ vèn qua ngÊn s¸ch Nhµ n­íc vµ qua tÝn dông cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc; xãa mét phÇn bao cÊp qua gi¸ vËt t­, nguyªn liÖu vµ gi¸ mét sè lo¹i hµng tiªu dïng kh¸c. C¸c biÖn ph¸p nµy cïng víi nh÷ng cè g¾ng trªn lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®· gãp phÇn ®Èy lïi t×nh tr¹ng l¹m ph¸t phi m·. Nhê vËy mµ t×nh tr¹ng th©m hôt ng©n s¸ch ®· cã nh÷ng c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. C©n ®èi ng©n s¸ch Nhµ n­íc ë ViÖt Nam (% GDP) N¨m 1990 1991 1992 1993 1994 1995 Tæng thu Tæng chi Th©m hôt 14,7 22,8 -8,1 13,5 17,2 -3,7 19,0 22,7 -3,7 22,3 28,5 -6,2 25,4 28,1 -2,7 22,2 26,9 -4,7 (Nguån : Bé Tµi chÝnh) Tuy r»ng t×nh tr¹ng th©m hôt vÉn cßn nh­ng so víi møc “®Ønh cao” n¨m 1988 th× lµ rÊt ®¸ng khÝch lÖ. Trªn c¬ së ®ã nguån bï ®¾p th©m hôt cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc còng cã nh÷ng chuyÓn biÓn. NhËn thøc ®­îc t×nh tr¹ng thõa tiÒn qu¸ nhiÒu trong l­u th«ng do in tiÒn bõa b·i, Nhµ n­íc ®· kiªn quyÕt gi¶n h¼n tiÕn tíi chÊm døt t×nh tr¹ng in tiÒn. C¬ cÊu nguån bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch Nhµ n­íc(% so víi th©m hôt) N¨m 1991 1992 1993 1994 1995 TiÒn ph¸t hµnh Vay n­íc ngoµi Vay trong n­íc 10 25 65 - 52 48 - 71 29 - 45 55 - 28 72 (Nguån : Bé Tµi chÝnh) TØ lÖ vay trong n­íc ®· t¨ng lªn rÊt râ rÖt chiÕm tØ träng lín trong tæng nguån bï ®¾p th©m hôt. §©y lµ con ®­êng tèt nhÊt ®Ó bï ®¾p th©m hôt. Tuy vËy vay d©n còng cã nh÷ng mÆt tr¸i cña nã, v× vËy kh«ng thÓ sö dông nã mét c¸ch v« h¹n ®­îc. Mét mÆt vay nî ®Ó chi tiªu n¨m nay lµ g¸nh nÆng tµi chÝnh cho nh÷ng n¨m sau, nhÊt lµ khi møc l·i suÊt t­¬ng ®èi cao th× g¸nh nÆng ®ã kh«ng ph¶i lµ nhá. MÆt kh¸c nguån vèn ®Çu t­ cña ®Êt n­íc phô thuéc chñ yÕu vµo sè vèn tiÕt kiÖm cña nÒn kinh tÕ, nªn Nhµ n­íc sö dông ngµy cµng nhiÒu sè vèn tiÕt kiÖm ®ã d­íi h×nh thøc vay d©n ®Ó bï ®¾p béi chi ng©n s¸ch th× kinh tÕ ngoµi quèc doanh sÏ cµng cßn Ýt vèn h¬n ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Mét yÕu tè n÷a quyÕt ®Þnh ®Õn qu¸ tr×nh chèng l¹m ph¸t th¾ng lîi lµ tõ gi÷a th¸ng 3-1989 ®· ®­a l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm lªn cao h¬n chØ sè l¹m ph¸t hµng th¸ng. Th¸ng 1 vµ 2 n¨m 1989 chØ sè gia t¨ng h¬n 7,4% vµ 9,2% nh­ng l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm cã k× h¹n 3 th¸ng ®· ®­îc ®­a lªn 12% vµ 9% mçi th¸ng. BiÖn ph¸p l·i suÊt thùc d­¬ng nµy lÇn ®Çu tiªn ®­îc thùc thi ®· ph¸ vì thÕ tr× trÖ cña c¸c kªnh, thu hót tiÒn thõa trong d©n vµ kh¾c phôc c¨n b¶n sù tª liÖt cña chÝnh s¸ch l·i suÊt ©m æn ®Þnh tõ n¨m 1985 ®Õn quý 1 n¨m 1989. Sè d­ tiÕt kiÖm t¨ng lªn nhanh chãng trong th¸ng ®Çu, quý ®Çu. Gi¶i ph¸p nµy cã thÓ xem lµ gi¶i ph¸p t×nh thÕ theo nghÜa ®ét ph¸ vµo nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n lµm tr× ho·n søc mua cña khèi l­îng tiÒn tÖ thõa so víi quü hµng hãa trong d©n tr­íc ®ã. §ång thêi nã cßn lµ mét dÊu hiÖu dï chØ lµ sù më ®Çu, thùc hiÖn cuéc c¶i c¸ch vÒ tÝn dông : chèng bao cÊp vèn l­u ®éng. NhËn thøc ®­îc vai trß cña Ng©n hµng trung ­¬ng trong viÖc k×m chÕ l¹m ph¸t vµ æn ®Þnh l­u th«ng tiÒn tÖ còng nh­ sù yÕu kÐm cña hÖ thèng Ng©n hµng mét cÊp, Nhµ n­íc ®· quyÕt ®Þnh ®æi míi hÖ thèng Ng©n hµng. Th¸ng 5 n¨m 1988 ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ë ViÖt Nam b»ng viÖc t¸ch Ng©n hµng Nhµ n­íc vµ c¸c Ng©n hµng thµnh hai hÖ thèng, b­íc ®Çu h×nh thµnh hÖ thèng Ng©n hµng hai cÊp theo th«ng lÖ cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Sù h×nh thµnh hÖ thèng Ng©n hµng hai cÊp cïng víi viÖc ®­a vµo ¸p dông c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tr­íc hÕt lµ c«ng cô l·i suÊt ®· gãp phÇn rÊt c¬ b¶n vµo viÖc kiÒm chÕ l¹m ph¸t vµ ®æi míi chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« nh÷ng n¨m sau ®ã. c-Giai ®o¹n l¹m ph¸t 1994-1995 §Õn th¸ng 11/1994 chØ sè gia t¨ng 13,2% so víi th¸ng 12/1993. B¶ng l¹m ph¸t thêi k× 1993-1995 (%) N¨m 1993 1994 1995 TØ lÖ l¹m ph¸t 5,2 14,4 12,7 (Nguån : Bé Tµi chÝnh) Nh­ vËy tèc ®é gia t¨ng gi¸ hµng hãa vµ dÞch vô tiªu dïng n¨m 1994 cao h¬n 1993. Nguyªn nh©n chÝnh lµ: Mét lµ, n¨m 1993 gi¸ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng chØ t¨ng 5,2% lµ mét kÕt qu¶ kh«ng b×nh th­êng do søc mua h¹n chÕ.Trong ®iÒu kiÖn chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cßn thÊp mµ ®Õn n¨m 1993 l¹i cã ®Õn 6 th¸ng gi¸ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng gi¶m,®iÒu ®ã chøng tá biÓu hiÖn gi¶m ph¸t.Do vËy,n¨m 1994 ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p t¨ng cÇu ®Ó t¹o ra sù ph¸t triÓn c©n ®èi vµ nhÞp nhµng gi÷a chèng l¹m ph¸t vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Hai lµ, gi¸ c¶ 1994 chÞu sù t¸c ®éng cña c¶ hai b­íc c¶i tiÕn chÕ ®é tiÒn l­¬ng víi l­îng tiÒn mÆt chi ra t¬Ý 7600 tû ®ång. Ba lµ, trong l¹m ph¸t n¨m 1994 mét sè gi¸ ®Çu vµo t¨ng nhanh nªn ¶nh h­ëng ®Õn gi¸ ®Çu ra, nh­ vËt t­, nguyªn liÖu nhËp khÈu,nguyªn liÖu trong n­íc. Nh­ vËy, n¨m 1994 ®ét biÕn gi¸ c¶ chØ x¶y ra ®èi víi l­¬ng thùc vµ mét vµi mÆt hµng kh¸c nh­ giÊy,vë häc sinh, cßn phÇn lín gi¸ vÒ c¬ b¶n vÉn gi÷ æn ®Þnh vµ møc l¹m ph¸t vÉn cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc. MÆt kh¸c, nh­ ph©n tÝch ë trªn, sù t¨ng gi¸ 1994 cã nh÷ng yÕu tè kh«ng hoµn toµn gièng víi l¹m ph¸t trong suy tho¸i kinh tÕ nh­ nh÷ng n¨m tr­íc. PhÇn 3 BµI häc kinh nghiÖm rót ra tõ c«ng cuéc chèng l¹m ph¸t trong thêi gian qua vµ mét sè biÖn ph¸p phßng chèng l¹m ph¸t trong thêi gian tíi. 1-/ Mét sè bµi häc kinh nghiÖm rót ra ThËp kû 80 ®· chøng kiÕn diÔn biÕn cña t×nh tr¹ng l¹m ph¸t trÇm träng ch­a tõng thÊy ë n­íc ta. L¹m ph¸t kÐo dµi triÒn miªn ®· g©y ra khñng ho¶ng kinh tª x· héi, t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh tr¹ng l¹m ph¸t nµy lµ do chóng ta ®· duy tr× mét c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung cøng nh¾c, l¹c hËu, b¶o thñ tr× trÖ. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµm ¨n thua lç còng ®­îc bao cÊp, bï lç, cung cÊp tÝn dông kh«ng h¹n chÕ víi l·i suÊt ­u ®·i. §Ó phôc vô cho chÝnh s¸ch chi tiªu bÊt hîp lÝ ®ã, Nhµ n­íc ®· chØ ®¹o cho Ng©n hµng Nhµ n­íc in thªm tiÒn ra. Khèi l­îng tiÒn tÖ trong l­u th«ngt¨ng lªn lµm cho l¹m ph¸t ngµy cµng t¨ng vµ kh«ng sao kiÓm so¸t ®­îc. Thªm vµo ®ã sù phô thuéc qu¸ møc cña Ng©n hµng Nhµ n­íc vµo chÝnh phñ ®· thui chét vai trß c¬ b¶n cña Ng©n hµng Nhµ n­íc lµ æn ®Þnh tiÒn tÖ, xem nhÑ c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Ng©n hµng Nhµ n­íc ngoµi viÖc cung cÊp tÝn dông cho c¸c doanh nghiÖp cßn ph¶i “ tu©n lÖnh” cña chÝnh phñ vµ cho chÝnh phñ “m­în” m¸y in ®Ó in tiÒn. Giai ®o¹n chèng l¹m ph¸t 1989-1992 cã thÓ coi lµ giai ®o¹n chèng l¹m ph¸t thµnh c«ng nhÊt trong lÞch sö cña ViÖt Nam, nÕu kh«ng muèn nãi lµ khã cã n­íc nµo cã thÓ cã ®­îc kÕt qu¶ tèt nh­ vËy. Tõ møc l¹m ph¸t nÆng nÒ ba con sè gi¶m h¼n xuèng cßn hai con sè, cã lóc chØ cßn mét con sè. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ chóng ta ®· nhËn thøc ®­îc nguyªn nh©n s©u xa cña t×nh tr¹ng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam, tõ ®ã míi cã biÖn ph¸p chèng l¹m ph¸t h÷u hiÖu ®­îc. Ng­êi ta th­êng nãi “ thuèc ®¾ng gi· tËt ”. §èi víi “con bÖnh” l¹m ph¸t ë ViÖt Nam thêi k× 1980-1988 bÖnh ®· ®Õn møc trÇm träng, muèn khái bÖnh th× ph¶i chÞu ®au th«i, ®ã lµ lÏ ®­¬ng nhiªn. ViÖc nhËn thøc ®­îc cã qu¸ nhiÒu tiªn trong l­u th«ng lµ ®óng, tõ ®ã dÉn ®Õn viÖc h¹n chÕ còng nh­ chÊm døt bï ®¾p béi chi ng©n s¸ch b»ng c¸ch in tiÒn. Nh­ng quan träng h¬n ®ã lµ chóng ta ®· nhËn thøc ®­îc v× sao chóng ta ph¶i in tiÒn vµ ®· m¹nh d¹n tiÕn hµnh mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p ®­îc tiÕn hµnh song song cïng víi h¹n chÕ in tiÒn. §ã lµ : - L·i suÊt ®­îc m¹nh d¹n ®­a lªn ë møc cao ®Ó khuyÕn khÝch göi tiÕt kiÖm, gi¶m nhu cÇu vÒ tiÒn, gi¶m khèi l­îng tiÒn tÖ l­u th«ng trªn thÞ tr­êng. - Xo¸ bao cÊp vÒ vèn qua ng©n s¸ch Nhµ n­íc vµ qua tÝn dông cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, xo¸ bao cÊp qua gi¸ vËt t­, nguyªn liÖu vµ mét sè lo¹i hµng ho¸ tiªu dïng kh¸c. - Thµnh lËp hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp, dÇn dÇn th¸o bá sù lÖ thuéc cña Ng©n hµng Nhµ n­íc vµo chÝnh phñ, t¹o ®IÒu kiÖn cho Ng©n hµng Nhµ n­íc tù do ®iÒu hµnh vµ sö dông chÝnh s¸ch tiÒn tÖ mét c¸ch hîp lÝ. Nãi g× th× nãi, sù thay ®æi vÒ c¬ chÕ qu¶n lÝ kinh tÕ lµ sù thay ®æi cã ý nghÜa quan träng nhÊt ®èi víi t×nh h×nh kinh tÕ x· héi n­íc ta nãi chung vµ c«ng cuéc chèng l¹m ph¸t nãi riªng. C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp bÞ xo¸ bá, thay vµo ®ã lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng X· héi chñ nghÜa. Tõ ®ã ®· chÊm døt t×nh tr¹ng bao cÊp trµn lan, t¹o sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong viÖc thùc hiÖn c¸c nghÜa vô ®èi víi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. MÆc dï vµo thêi ®iÓm hiÖn nay chóng ta ®ang ë trong t×nh tr¹ng thiÓu ph¸t tøc lµ l¹m ph¸t liªn tôc gi¶m vµ ë møc thÊp nh­ng c¶nh gi¸c vµ dù phßng tr­íc l¹m ph¸t kh«ng ph¶i lµ thõa. L¹m ph¸t cã thÓ quay trë l¹i bÊt cø lóc nµo vµ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ khã l­êng, v× vËy chóng ta cÇn ph¶i thùc hiÖn mét sè môc tiªu dµi h¹n h¬n, ch¾c ch¾n h¬n, cã thÕ chóng ta míi chñ ®éng ®èi phã víi l¹m ph¸t ®­îc. 2-/ Mét sè gi¶i ph¸p nh»m kiÒm chÕ l¹m ph¸t qua tÝn dông mang tÝnh dµi h¹n C«ng b»ng mµ nãi th× th©m hôt ng©n s¸ch lµ hiÖn t­îng phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi tõ nh÷ng n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®Õn nh÷ng n­íc nghÌo ®ang ph¸t triÓn. ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, ng©n s¸ch Nhµ n­íc lu«n ë trong t×nh tr¹ng th©m hôt nÆng nÒ. MÆc dï tõ n¨m 1992, chÝnh phñ ®· chñ tr­¬ng chÊm døt t×nh tr¹ng in tiÒn ®Ó bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch, nh­ng thay vµo ®ã ViÖt Nam ®· ph¶i vay nî n­íc ngoµi kh¸ lín ®Ó bï ®¾p béi chi. BiÖn ph¸p vay vèn n­íc ngoµi ®Ó ®Çu t­ nÕu kh«ng quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ toµn diÖn cua ®Çu t­, kh«ng cã biÖn ph¸p thu håi vèn mét c¸ch kiªn quyÕt th× sÏ lµm cho nî n­íc ngoµi t¨ng lªn dÉn ®Õn mÊt uy tÝn trong thanh to¸n quèc tÕ. Do vËy nî n­íc ngoµi døt kho¸t kh«ng thÓ sö dông vÒ mÆt l©u dµi ®Ó c©n ®èi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. NÕu nh­ ng©n s¸ch Nhµ n­íc cø l©m vµo t×nh tr¹ng th©m hôt triÒn miªn, ai cã thÓ b¶o ®¶m lµ chóng ta l¹i kh«ng tiÕp tôc in tiÒn ra. Muèn gi¶i quyÕt døt ®iÓm l¹m ph¸t qua tÝn dông, nhÊt ®Þnh ph¶i lµnh m¹nh ho¸ ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Dï kh«ng ph¶i lµ ng­êi nghiªn cøu s©u vÒ kinh tÕ, ai còng cã thÓ nãi r»ng muèn c©n ®èi ng©n s¸ch Nhµ n­íc th× ph¶i t¨ng thu, gi¶m chi. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ t¨ng thu gi¶m chi nh­ thÕ nµo míi lµ ®iÒu quan träng. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay vµ trong nh÷ng n¨m tíi, thiÕt nghÜ chóng ta nªn thùc hiÖn nh÷ng ph­¬ng h­íng c¬ b¶n sau ®©y ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng béi chi qua ng©n s¸ch. Thø nhÊt: §èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cÇn thanh to¸n døt ®iÓm t×nh tr¹ng nî nÇn d©y d­a. Mét mÆt chóng ta cã thÓ t¨ng ®­îc nguån thu ®¸ng kÓ tõ viÖc thanh to¸n nî nµy, t¨ng thu cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. MÆt kh¸c chóng ta còng chÊm døt ®­îc t×nh tr¹ng bao cÊp cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc nh­ tr­íc ®©y th«ng qua cung cÊp tÝn dông víi l·i suÊt ­u ®·i. §©y lµ c¸ch tèt ®Ó chóng ta c¶i thiÖn ®­îc t×nh tr¹ng kÐm hiÖu qu¶ cña ng©n s¸ch Nhµ N­íc. Thø hai: CÇn c¶i thiÖn hÖ thèng qu¶n lÝ vµ thu thuÕ ®Ó chóng ta cã thÓ khai th¸c tèt nhÊt nguån thu tõ thuÕ, b¶o ®¶m t¨ng thu cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. VÒ thuÕ suÊt, ph¶n øng chung cña ng­êi chÞu thuÕ lµ thuÕ suÊt qu¸ cao. ThuÕ cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn ho¹y ®éng ®Çu t­, ho¹t ®éng tiªu dïng cña c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n trong nÒn kinh tÕ. ThuÕ cã thÓ nãi lµ mét thø chi phÝ s¶n xuÊt ®èi víi nhµ ®Çu t­. ThuÕ suÊt qu¸ cao sÏ h¹n chÕ ®Çu t­ vµ tiªu dïng, tõ ®ã t¸c ®éng lµm h¹n chÕ tæng cÇu. MÆt nÕu ®¸nh thuÕ qu¸ cao sÏ lµm cho doanh thu thuÕ gi¶m, t×nh tr¹ng trèn lËu thuÕ sÏ diÔn ra nhiÒu h¬n. NÕu chóng ta quy ®Þnh thuÕ suÊt thÊp,kh«ng nh÷ng kÝch thÝch ®­îc tiªu dïng vµ ®Çu t­ mµ cßn cã thÓ thu ®­îc nhiÒu thuÕ h¬n. SÏ kh«ng cã t×nh tr¹ng trèn thuÕ, lËu thuÕ, kh«ng nh÷ng thÕ ng­êi nép thuÕ cßn tù gi¸c trong vÊn ®Ò nép thuÕ. §iÒu nµy sÏ gãp phÇn rÊt lín lµm gi¶m nhÑ g¸nh nÆng cña c«ng t¸c thuÕ. V× vËy thiÕt nghÜ chóng ta nªn xem xÐt gi¶m thuÕ suÊt, quy ®Þnh mét møc thuÕ suÊt phï hîp h¬n, nh­ vËy sÏ cã lîi h¬n. Ngoµi ra vÉn cßn sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong viÖc nép thuÕ vÉn cßn tån t¹i ë mét sè s¾c thuÕ vµ lÖ phÝ. Thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh nãi chung vÉn cßn ®­îc ­u ®·i vÒ thuÕ h¬n c¸c thµnh phÇn kh¸c. Ph¶n øng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh ®èi víi sù ph©n biÖt ®èi xö nµy lµ trèn thuÕ vµ lËu thuÕ. Mét vÊn ®Ò kh¸c cßn tån t¹i ®ã lµ sù yÕu kÐm cña hÖ thèng sæ s¸ch kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n. Trong ®iÒu kiÖn ®ã th× c¸c biÖn ph¸p miÔn thuÕ vµ gi¶m thuÕ ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t­ sÏ rÊt Ýt cã ý nghÜa bëi v× viÖc h¹ch to¸n ®óng ®Ó ®­îc gi¶m thuÕ th­êng Ýt cã lîi h¬n lµ trèn thuÕ. NhiÒu c«ng ty lîi dông ®iÒu nµy võa xin gi¶m thuÕ, miÔn thuÕ võa trèn thuÕ lµm thÊt thu rÊt lín cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Thø ba: VÒ chÝnh s¸ch chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc cÇn thùc hiÖn chi tiªu hîp lÝ, tËp trung ®Çu t­ vµo nh÷ng dù ¸n träng ®iÓm, cã kh¶ n¨ng thu håi vèn nhanh, tr¸nh ®Çu t­ dµn tr¶i, võa thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, võa kÝch thÝch ®Çu t­ t­ nh©n cïng ph¸t triÓn. Muèn lµm ®­îc ®IÒu nµy thiÕt nghÜ n¨ng lùc cña ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c thÈm ®Þnh dù ¸n ®Çu t­ cÇn ph¶i ®­îc c¶i thiÖn. Song song víi c«ng t¸c lµnh m¹nh ho¸ ng©n s¸ch Nhµ n­íc, cÇn nhÊn m¹nh vai trß cña Ng©n hµng Nhµ n­íc trong viÖc qu¶n lÝ vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. VÒ l©u vÒ dµi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ sÏ lµ rÊt h÷u hiÖu trong viÖc æn ®Þnh l­u th«ng tiÒn tÖ, kh¾c phôc l¹m ph¸t, æn ®Þnh nÒn kinh tÕ. §Ó cho sù t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµo hÖ thèng l·i suÊt trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ tÝn dông vµ kh¼ng ®Þnh vai trß cña nã trong viÖc chèng l¹m ph¸t ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi cÇn ph¶i sö dông c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c c«ng cô ®Òu ®­îc sö dông ®ång thêi mét lóc. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ, dùa trªn c¬ së thùc tiÔn nµo mµ c«ng cô nµy hay c«ng cô kia ®·, ®ang, vµ sÏ ®­îc ¸p dông ë ViÖt Nam. C¸c c«ng cô hµnh chÝnh ®­îc sö dông trùc tiÕp nh­ thÕ nµo, víi møc ®é nµo ®Ó võa gãp phÇn chèng l¹m ph¸t, æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, võa thóc ®Èy qu¸ tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ cuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng. C¸c c«ng cô míi ph¸t huy hiÖu lùc ®Õn ®©u vµ cÇn cã thªm ®iÒu kiÖn g× ®Ó tõng b­íc trë thµnh nh÷ng c«ng cô chñ yÕu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ . §ã lµ vÊn ®Ò cÇn ph¶i nghiªn cøu trong thêi gian tíi. KÕt luËn Chóng ta nhËn thøc r»ng qu¸ tr×nh ®Êu tranh chèng l¹m ph¸t kh«ng ®¬n gi¶n ngµy mét ngµy hai. Nã lµ c¨n bÖnh kinh niªn nh­ng viÖc xo¸ bá hoµn toµn l¹m ph¸t th× c¸i gi¸ ph¶i tr¶ kh«ng t­¬ng xøng víi lîi Ých ®em l¹i. T×nh h×nh diÔn biÕn l¹m ph¸t vµ kh¾c phôc nã t¹i ViÖt Nam rÊt phøc t¹p. L¹m ph¸t ®· hoµnh hµnh c«ng khai khi ViÖt Nam tiÕn hµnh c¶i c¸ch kinh tÕ x· héi, xo¸ bá c¬ chÕ bao cÊp, quan liªu. Sù c¶i c¸ch kh«ng ®ång bé gi÷a gi¸ c¶ vµ qu¶n lý kinh tÕ dÉn ®Õn khñng ho¶ng trÇm träng. Thµnh c«ng trong c«ng cuéc chèng l¹m ph¸t 1989 ®­a ®Êt n­íc v­ît lªn chÝnh lµ sù ®æi míi trong nhËn thøc qu¶n lý kinh tÕ cña §¶ng vµ nhµ n­íc ta. Kinh tÕ æn ®Þnh ®· lµm tiÒn ®Ò c¬ së cho sù thµnh c«ng cña c¸c thµnh tùu trong lÜnh vùc gi¸o dôc, khoa häc, chÝnh trÞ... Nh÷ng thµnh tùu to lín mµ chóng ta ®¹t ®­îc trong c«ng cuéc chèng l¹m ph¸t còng kh«ng v× thÕ mµ lµm chóng ta chñ quan, níi láng. L¹m ph¸t lu«n r×nh rËp vµ ®e do¹ chóng ta bÊt cø lóc nµo. ChÝnh v× vËy §¶ng vµ nhµ n­íc cÇn ph¶i lu«n thËn träng trong mçi b­íc ®i cña m×nh ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ n­íc ta ph¸t triÓn v÷ng m¹nh lµm nÒn t¶ng ®Ó ph¸t triÓn khoa häc, gi¸o dôc, ®uæi kÞp sù ph¸t triÓn cña c¸c n­íc trong khu vùc nãi riªng vµ c¸c n­íc trªn thÕ giíi nãi chung. §iÒu nµy kh«ng chØ cña riªng ai mµ mét phÇn kh«ng nhá dµnh cho c¸c nhµ doanh nghiÖp trÎ gãp phÇn lµm r¹ng danh ®Êt n­íc trong nhiÒu n¨m tíi nµy. L¹m ph¸t nãi chung vµ l¹m ph¸t qua tÝn dông nãi riªng ®· vµ ®ang sÏ lµ vÊn ®Ò næi cém trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Tuy vËy, em ®· cè g¾ng tíi møc cao nhÊt hoµn thµnh bµi viÕt nµy trong kh¶ n¨ng cña m×nh. Bµi viÕt nµy chØ lµ nh÷ng thu nhÆt b­íc ®Çu mang tÝnh chÊt c¬ së cho viÖc ph¸t triÓn nhËn thøc sau nµy. Em hy väng ®©y lµ c¸ch tiÕp cËn cã hiÖu qu¶ trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu nÒn kinh tÕ nãi chung vµ l¹m ph¸t nãi riªng. Tµi liÖu tham kh¶o 1. T¹p chÝ thÞ tr­êng gi¸ c¶ Sè 3 - 1996 Sè 5 - 1997 Sè 2 - 1999 Sè 5 - 1999 Sè 7 -1999 2. T¹p chÝ ph¸t triÓn kinh tÕ Sè 77 n¨m 97 3. T¹p chÝ thÞ tr­êng, tµi chÝnh, tiÒn tÖ Th¸ng 4- 1998 Th¸ng 8 - 1998 4. T¹p chÝ tµi chÝnh th¸ng 9 - 1999 5. Thêi b¸o kinh tÕ sè 87 - 1999 6. Kinh tÕ kinh tÕ häc Samulson môc lôc