Đề tài Lịch sử hình thành và phát triển của làng gốm Bát Tràng

iÖm tõ viÖc x©y cÊt ban ®Çu ®Õn viÖc tu bæ, theo dâi sau mçi mÎ lß. Ph­êng chång lß vµ ®èt lß. C©u ca dao ë B¸t Trµng : "Thø nhÊt lµ cç ®¸m ma Thø nh× ®uæi löa Thø ba chång lß" ®· kh¼ng ®Þnh møc ®é nÆng nhäc cïng tÇm quan träng cña viÖc chång lß vµ ®èt lß trong s¶n xuÊt gèm. Ph­êng chång lß vµ ph­êng ®èt lß do ng­êi Sµi S¬n (Hµ T©y) vµ ë V©n §×nh (Hµ §«ng) ®¶m nhËn. Ph­êng chång lß th­êng cã 7 ng­êi: ba thî c¶, ba thî ®Öm vµ mét thî häc viÖc. Thêi ®iÓm nhãm lß lµ nh÷ng giê phót träng ®¹i nhÊt cña vïng quª gèm cæ truyÒn nµy. Theo quan niÖm x­a ®ã lµ thêi ®iÓm cña nh÷ng s¶n phÈm kÕt t¹o ®Ñp nhÊt s¾p söa hiÕn tÕ cho thÇn löa trë nªn vÜnh cöu. Ng­êi thî c¶ nhiÒu tuæi nhÊt th¾p ba nÐn h­¬ng víi lßng thµnh kÝnh ®Ó th«ng ®¹t víi trêi, víi thÇn B¹ch M· (ThÇn löa). Hä cÇu mong : “Ýt cñi, nhiÒu löa, ®øng cöa, vu«ng c©y". V× vËy, víi quan niÖm vÒ niÒm tin vµ con sè 9 (cöu) vµ 3 (tam) biÓu t­îng cña tam tµi: Trêi, §Êt vµ Ng­êi, ng­êi chång lß ®· chia thµnh ba chång xÕp s¶n phÈm cho chÝn bÇu cöa lß ®µn nh­ sau: - Nhãm chång ®¸y: xÕp bao vµ s¶n phÈm ba líp tõ ®¸y lªn - Nhãm chång gi÷a: xÕp ba líp gi÷a - Nhãm gäi mÆt: xÕp ba líp cuèi cïng (cao nhÊt) lµ gäi mÆt (nghÜa lµ xÕp s¶n phÈm trªn mÆt bao, xÕp vµo giai ®o¹n cuèi cïng trong lß). Mçi nhãm kÓ trªn cã hai ng­êi ( mét thî c¶ vµ mét thî ®Öm). Ng­êi thî häc viÖc cã nhiÖm vô b­ng bao s¶n phÈm méc chung cho c¶ ba nhãm. Ph­êng ®èt lß cã tõ 5 ®Õn 7 ng­êi, th­ßng lµ 7 ng­êi. Khi lß vËn hµnh th× ph­êng nµy bè trÝ nh­ sau: Ng­êi xuÊt c¶ (tr­ëng ph­êng) sau tr¸ch nhiÖm vÒ kü thuËt, hai ng­êi thî ®èt d­íi (®èt ë bÇu còi lîn- cöa lß), bèn ng­êi ®èt trªn (nÐm cñi böa tõ trªn tõ trªn nãc vµo lß qua c¸c lç giêi, nhê chiÕc gËy ®Çu cã g¾n ®inh nhän. Víi dông cô ®Æc biÖt nµy, ng­êi thî tr¸nh ®­îc nh÷ng tai n¹n g©y ra tõ l­ìi löa phôt lªn qua c¸c lç giêi). Ph­êng dåi b¸t vµ ph­êng ve lõa. H­¬ng ­íc cña lµng ®· quy ®Þnh "BÊt kh¶ gi¸o huÊn phi tö t«n" (kh«ng thÓ d¹y nghÒ cho nh÷ng ng­êi kh«ng ph¶i con ch¸u m×nh), nªn ph­êng dåi b¸t vµ ph­êng ve lõa chØ do ng­êi lµng B¸t Trµng ®¶m nhËn. S¶n phÈm méc (vãc) ®· ®­îc ®Þnh h×nh qua kh©u vuèt, in vµ ®· ®­îc ph¬i hong cho c­¬ng tay råi ®em ñ (ñ vãc) ®Ó gi÷ l¹i ®é Èm cÇn thiÕt cña s¶n phÈm tr­íc khi söa méc. C«ng ®o¹n söa hµng méc bao gåm c¸c viÖc: dåi, tiÖn, c¾t, tØa, chuèt n­íc, trang trÝ, lµm men vµ söa hµng men. Ph­êng dåi b¸t do thî nam ®¶m nhËn. Ph­êng ve lõa Ýt nhÊt còng ph¶i cã ba ng­êi: mét ng­êi c¾t dß vµ ve lßng, mét ng­êi trang trÝ vµ chÊm cóc, mét ng­êi lõa (s¾p s¶n phÈm theo tõng cäc). Ba ng­êi nµy lËp thµnh mét d©y chuyÒn chÆt chÏ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Ng­êi ®øng ®Çu cña ph­êng dåi b¸t vµ ph­êng ve lõa còng gäi lµ ng­êi “xuÊt c¶”. Riªng nh÷ng ng­êi thî n÷ vuèt b¸t b»ng tay, tuy ®«ng ®¶o nh­ng hä kh«ng thuéc mét ph­êng nµo c¶, hä thuÇn tuý lµn nh÷ng ng­êi lµm kho¸n s¶n phÈm. NÕp sèng vµ phong tôc ng­êi lµng gèm. Lµ mét lµng nghÒ cæ truyÒn cã lÞch sö hµng 5 ¸ 6 thÕ kû nªn nÕp sèng ng­êi d©n lµng B¸t Trµng mang dÊu Ên nghÒ nghiÖp ®Ëm nÐt. N»m ë ngoµi ®ª, ngay bªn mÐ n­íc s«ng Hång, B¸t Trµng ®· tr¶i qua nhiÒu phen thay ®æi. Mçi lÇn con n­íc d©ng to th× phï sa l¹i båi ®¾p cho B¸t Trµng mét líp ®Êt mµu mì. ThÕ nh­ng mçi khi dßng thay ®æi th× nã l¹i cuèn theo biÕt bao nhiªu doi b·i, nhµ cöa. V× ®Êt ®ai chËt hÑp nªn ng­êi d©n B¸t Trµng ph¶i tËn dông tõng tÊc ®Êt ®Ó võa lµm nhµ ë, võa dùng lß s¶n xuÊt. N¨m 1958, khi tiÕn hµnh x©y dùng c«ng tr×nh B¾c- H­ng - H¶i, ng­êi ta ®· ph¸t hiÖn ®­îc dÊu tÝch cña bÓ n­íc, s©n g¹ch, lß gèm ch×m s©u d­íi lßng ®Êt tíi 12¸13 m. V× ®Êt ®ai chËt hÑp nh­ thÕ nªn ng­êi B¸t Trµng cã c©u "Sèng ë chËt, chÕt ch«n nhê" (§Õn nay x· B¸t Trµng vÉn cßn mét nghÜa trang ch«n nhê trªn ®Êt ThuËn Tèn, x· §a Tèn). Më ®Çu h­¬ng ­íc cña lµng, ng­êi d©n lµng B¸t ®· nªu cao t×nh lµng nghÜa xãm, ®¹o lý sèng ë ®êi: LÊy nh©n ®øc khuyªn b¶o nhau chí kÓ giµu nghÌo LÊy ®iÒu ph¶i lµm lÏ sèng, ph¶i lu«n tù söa m×nh §èi xö víi nhau theo lÏ tôc kh«ng nªn lÊn l­ít Ho¹n n¹n gióp nhau kh«ng ®­îc manh t©m chiÕm ®o¹t . DÉu r»ng nh÷ng ng­êi thî gèm chØ ®­îc xÕp vµo h¹ng thø hai trong lµng (sau c¸c quan v¨n vâ vµ nh÷ng ng­êi giµu cã), nh­ng hµng n¨m vµo th¸ng hai ©m lÞch, ngµy ®Çu tiªn vµo ®¸m, lµng biÖn lÔ ra ®×nh mét con tr©u t¬ thËt bÐo, thui vµng, ®Æt trªn chiÕc bµn lín, kÌm theo lµ s¸u m©m cç vµ bèn m©m x«i. Khi lÔ xong cç ®­îc h¹ xuèng chia ®Òu cho c¸c v¸ch (h¹ng) cïng nhau ¨n uèng vui vÎ. §èi víi viÖc ma chay, lµng lËp ra “Héi nghÜa” kh«ng ph©n biÖt giµu nghÌo, nghÒ nghiÖp, tuæi t¸c. Hµng th¸ng, héi quy ®Þnh mçi ng­êi ®ãng gãp vµi ®ång kÏm lµm quü ®Ó lo viÖc ®Ìn h­¬ng, phóng viÕng ng­êi qu¸ cè. Gia ®×nh nµo cã viÖc hiÕu nÕu cÇn, ®Õn mêi sÏ cã ng­êi ®Õn khªnh gióp. Lµng l¹i cã quy ®Þnh mçi ®¸m tang ®Òu ph¶i v¸c hai tÊm biÓn ®i tr­íc, nÕu lµ ®µn «ng th× viÕt hai ch÷ Nho “Trung tÝn” b»ng v«i tr¾ng, cßn ®µn bµ th× viÕt hai ch÷ “Trinh thuËn”. Ng­êi nµo khi sèng m¾c ph¶i nh÷ng lçi lÇm th× hai tÊm biÓn ®Ó tr¾ng. §©y lµ h×nh thøc gi¸o dôc tÕ nhÞ ®èi víi mäi ng­êi trong trong lµng xãm, céng ®ång. Riªng ®èi víi ng­êi thî gèm, hä cã tËp tôc thÓ hiÖn tÝnh nghÒ nghiÖp vµ c¶m ®éng. Con dao m©y lµ vËt tuú th©n rÊt gÇn gòi víi ®µn «ng lµng gèm B¸t Trµng. Khi sèng hä lu«n mang bªn m×nh, khi qua ®êi th× hÇu nh­ ng­êi thî gèm nµo còng dÆn con ch¸u h·y ch«n theo m×nh con dao th©n thiÕt Êy. Cßn vÒ c­íi xin, x­a kia ë B¸t Trµng, phÇn nhiÒu trai g¸i trong lµng lÊy nhau ®Ó nghÒ nghiÖp kh«ng bÞ lé ra ngoµi. Còng cã tr­êng hîp con trai lµng lÊy vî ë c¸c x· l©n cËn, nh­ng con g¸i lµng B¸t lÊy chång lµ con trai lµng kh¸c lµ ®iÒu hiÕm thÊy. LÖ lµng quy ®Þnh, con g¸i lÊy chång lµng ph¶i nép cheo 50 viªn g¹ch, cßn lÊy con trai lµng kh¸c, sè l­îng nép t¨ng gÊp ®«i. Lµng thu g¹ch ®Ó l¸t ®­êng hoÆc tu söa ®×nh, miÕu,... 2.3. NiÒm tù hµo cña lµng gèm Sau th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Minh d­íi ngän cê ®¹i nghÜa cña ng­êi anh hïng d©n téc Lª Lîi, ®Êt n­íc ta b­íc vµo thêi kú x©y dùng míi mµ nay chÝnh sö n­íc ta gäi lµ thêi Lª s¬. D­íi thêi Lª s¬ (®Çu thÕ kú XV), nghÒ gèm b¸t trµng ra sao? §Õn nay ®· cã nhiÒu tµi liÖu nghiªn cøu trong vµ ngoµi n­íc chøng minh sù ph¸t triÓn rùc rì cña nghÒ gèm §¹i ViÖt trong thµnh phÇn tiªu biÓu cña nÒn v¨n ho¸ Th¨ng Long, víi dßng gèm men ngäc vµ men hoa n©u ®Æc s¾c. Nh­ vËy, cã chËm ®i ch¨ng n÷a th× sau h¬n 20 n¨m d­íi ¸ch thèng trÞ tµn b¹o cña giÆc Minh, nghÒ gèm B¸t Trµng ®· kh«i phôc nhanh chãng tr­íc khÝ thÕ míi cña ®Êt n­íc sau chiÕn th¾ng B×nh Ng«. H¼n lµ thÕ, cho nªn trong cuèn D­ ®Þa chÝ, bé s¸ch ®Þa lý quý gi¸ cña n­íc ta cßn l¹i ®Õn nay do NguyÔn Tr·i so¹n, ®· cho biÕt: Trong sè ®å cèng n¹p phong kiÕn ph­¬ng B¾c, “lµng B¸t Trµng ph¶i cung øng 70 bé b¸t ®Üa”. KÓ còng l¹, n­íc Tµu cã nghÒ lµm gèm men ph¸t triÓn vµ næi tiÕng thÕ mµ l¹i nhËn ®å cèng b»ng gèm men cña lµng B¸t Trµng? ChÝnh ®iÒu ghi chÐp cña NguyÔn Tr·i ®· th«i thóc nhiÒu nhµ nghiªn cøu kh¶o cæ häc ®i t×m nh÷ng g× cßn l¹i cña nghÒ gèm B¸t Trµng x­a. Nh­ng hä kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®µo kh¶o cæ d­íi s©u 10 mÐt ®Êt phï sa ®Ó t×m ra thªm vÕt tÝch. C¸c vËt phÈm t×m ®­îc c«ng tr­êng B¾c H­ng H¶i hiÖn l­u tr÷ t¹i ViÖn B¶o tµng lÞch sö còng chØ lµ b¸t, ®Üa, b×nh lä trang trÝ vÏ men lam, men tr¾ng phñ ngoµi, vµ ®Òu thuéc vÒ thÕ kû XVI-XVII mµ th«i. H¬n n÷a, trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay còng ch­a thÓ tiÕn hµnh t×m kiÕm d­íi lßng s«ng Hång ®Ó mong gÆp ®­îc nh÷ng dÊu tÝch vÒ nghÒ gèm cña B¸t Trµng trong qu¸ khø. T×m hiÓu vÒ B¸t Trµng qua tµi liÖu kh¶o cæ häc, vËy lµ bÊt lùc råi ch¨ng?. May sao, Ýt n¨m gÇn ®©y, ng­êi ta ®· t×m thÊy mét vµi dÊu hiÖu ®¸ng mõng ë §a Tèn, c¸ch B¸t Trµng kh«ng ®Çy hai c©y sè. §ã lµ nh÷ng s­u tËp gèm men cæ ®¸ng quan t©m, cã thÓ gi¸n tiÕp ®ãng gãp vµo viÖc t×m hiÓu nghÒ gèm B¸t Trµng. §a Tèn vèn kh«ng ph¶i lµ x· cã nghÒ gèm truyÒn thèng. §a Tèn lµ x· thuÇn n«ng nghiÖp, cã lÞch sö lËp lµng c¸ch ngµy nay trªn 2000 n¨m. Nh©n d©n §a Tèn ®· ph¸t hiÖn s¶n phÈm gèm men cña nhiÒu thêi ®· qua, ®Æc biÖt lµ c¸c s­u tËp gèm men thêi TrÇn vµ Lª s¬ t×m thÊy ë §µo Xuyªn vµ Lª X¸. S­u tËp gèm thêi TrÇn cã nhiÒu kiÓu d¸ng: b¸t, ®Üa, ©u, m¶ng bÖ t­îng, ®­îc trang trÝ næi hoa cóc, hoa sen, hoa d©y c¸ch ®iÖu vµ phñ men ngäc xanh, hay men vµng ngµ thuéc cïng lo¹i ®å gèm t×m thÊy ë Hoa L­ (Ninh B×nh), ®Òn Hïng (Phó Thä), V©n §ån (Qu¶ng Ninh). Lý thó h¬n, l¹i thÊy c¶ b¸t vµ ®Üa “ng©y” (nung ch­a chÝn) vµ l¹i cã chiÕc nøt, r¹n, cong vªnh. Râ rµng ®©y lµ nh÷ng thø phÈm cña lß gèm. Cïng chç ph¸t hiÖn ®å gèm nµy cßn cã nhiÒu lon sµnh c¸c cì, rÊt cã thÓ lµ mÊy lo¹i bao nung. S­u tËp gèm thêi Lª s¬ cã hai chiÕc chËu gèm hoa n©u vµ mÊy chiÕc ®Üa hoa lam cì to. ChËu gèm hoa n©u vÏ hoa d©y c¸ch ®iÖu h×nh sin kh¾c ch×m råi t« n©u. §Üa hoa lam nÒn tr¾ng ngµ, hoa v¨n trang trÝ ®¬n gi¶n, chØ lµ mét b«ng hoa, xung quanh cã vµi nh¸nh l¸, xanh mµu ch×, vÏ b»ng bót l«ng mÒm m¹i. Cã lÏ kh«ng cßn ph¶i nghi ngê g× n÷a vÒ xuÊt xø cña nh÷ng s­u tËp gèm nµy lµ cña lß gèm B¸t Trµng cuèi thÕ kû XIV, ®Çu thÕ kû XV. Nh÷ng nguån th«ng tin kh¶o cæ häc vµ b¶o tµng cßn cho biÕt, rÊt nhiÒu b¶o tµng trªn thÕ giíi x©y dùng s­u tËp riªng vÒ gèm ViÖt Nam nh­ ë NhËt B¶n, Philippin, Ph¸p, BØ, Thæ NhÜ Kú,... Trong sè ®ã ch¾c h¼n cßn nhiÒu s¶n phÈm cã xuÊt xø n¬i s¶n xuÊt lµ lß gèm B¸t Trµng. NhiÒu häc gi¶ n­íc ngoµi ham muèn ®i t×m mèi quan hÖ giao l­u v¨n ho¸ tõ nh÷ng ®å gèm men do dùa trªn c¸c d÷ kiÖn vÒ kiÓu d¸ng vµ trang trÝ. Xem tµi liÖu giíi thiÖu cuéc triÓn l·m do Héi gèm sø §«ng Nam ¸ tæ chøc t¹i B¶o tµng quèc gia Singapo håi th¸ng 6/1982, cã thÓ thÊy râ nh÷ng bøc ¶nh chôp b¸t ®Üa chøng minh vÊn ®Ò quan hÖ giao th­¬ng cña ®å gèm B¸t Trµng víi ®å gèm Su Kh« Thai (Th¸i Lan), Nam Trung Quèc vµ NhËt B¶n. Tiªu biÓu lµ lo¹i ®Üa cì to vÏ hoa lam cña B¸t Trµng thêi Lª s¬. T¹i h¶i c¶ng Hacata, mét c¶ng sÇm uÊt tõ thÕ kû XII-XIV thuéc ®¶o Kiusiu (NhËt B¶n), ng­êi ta ®· t×m thÊy trong lßng ®Êt mét sè m¶nh gèm men ViÖt Nam mµ nay, mét n÷ sinh NhËt B¶n ë tr­êng ®¹i häc Tæng hîp Kiusiu chän lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cho luËn v¨n tèt nghiÖp. LÞch sö quan hÖ giao th­¬ng h¼n lµ cßn nhiÒu bÝ Èn ch­a ®­îc kh¸m ph¸, vµ ch¾c ch¾n cã ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña nghÒ lµm gèm, nhÊt lµ tõ thÕ kû XVI trë ®i con ®­êng mËu dÞch §«ng-T©y ®­îc thiÕt lËp. VËy th× trung t©m B¸t Trµng næi tiÕng l¹i kh«ng ®ãng gãp phÇn ®¸ng kÓ nµo ch¨ng? Trong catalogue cña c¸c cuéc triÓn l·m vÒ gèm men ViÖt Nam ®­îc tr­ng bÇy vµ giíi thiÖu ë NhËt B¶n, ë Gia cac ta,… ®· giíi thiÖu nhiÒu s¶n phÈm gèm men cña B¸t Trµng mµ phÇn lín thuéc c¸c thÕ kû XV, XVI, XVII. S¶n phÈm gèm B¸t Trµng lµ mÆt hµng ®­îc nhiÒu n­íc ­a chuéng v× vÎ ®Ñp hµi hoµ, ®éc ®¸o cña h×nh d¸ng, mÇu men vµ nÐt vÏ. ChÝnh nhê nh÷ng bµn tay tµi hoa cña ng­êi thî gèm B¸t Trµng mµ biÕt bao s¶n phÈm gèm ®· trë thµnh mãn lîi lín cña c¸c th­¬ng nh©n NhËt B¶n, Hµ Lan, Bå §µo Nha, Ph¸p, Anh vµ Trung Quèc. S¸ch LÞch sö vÒ c«ng ty §«ng Ên cã ghi: t¹i §µng Ngoµi, n¨m 1653, «ng Sjatule ®øng ®Çu Thñ Liªu bÞ kÕt ¸n tö h×nh vµ c«ng ty §«ng Ên – Hµ Lan mÊt mãn nî 14.499 ®ång Hµ Lan… Nh­ng còng kh«ng ph¶i v× thÕ mµ tÇu Hµ Lan ®· kh«ng tiÕp tôc ¨n hµng. §å gèm men B¸t Trµng ®· cã ®­îc mét sù l«i cuèn nh­ thÕ ph¶i ch¨ng lµ sù “b¾t ch­íc gèm Tµu” hay v× “do thî Trung Hoa truyÒn b¶o”? Ngay c¸c häc gi¶ n­íc ngoµi tr­íc ®©y khi nghiªn cøu ®å gèm trong khung c¶nh v¨n ho¸ ViÖt Nam, còng ®· b¸c bá nh÷ng ®iÒu mÆc c¶m ®ã. Sù thùc lµ dï xuÊt hiÖn ë ®©u, gèm B¸t Trµng vÉn to¸t lªn vÎ ®Ñp riªng víi cèt gèm dÇy dÆn bëi lèi t¹o h×nh be ch¹ch, vuèt tay trªn bµn xoay, víi nÐt vÏ phãng kho¸ng mµ tù nhiªn céng víi vÎ s©u l¾ng cña líp men phñ,... Tuy nay kh«ng cßn râ dÊu tÝch vÒ mét chiÕc lß nung nµo cña B¸t Trµng ë ba thÕ kû (XV, XVI,XVII) d­íi triÒu Lª - T©y S¬n vµ NguyÔn, nh­ng t¹i nhiÒu gia ®×nh, nhiÒu ®×nh chïa trong n­íc hay ë c¸c b¶o tµng quèc gia cßn l­u gi÷ nhiÒu ®å gèm men mµ ch¾c ch¾n ®­îc chÕ t¹o t¹i B¸t Trµng. Chøng cí lµ, trªn mét sè vËt phÈm cßn thÊy râ hä tªn, quª qu¸n cña ng­êi thî cïng víi niªn hiÖu triÒu vua ®­¬ng thêi trÞ v×. ë viÖn B¶o tµng lÞch sö ViÖt Nam cßn l­u gi÷ nh÷ng c©y ®Ìn vµ l­ h­¬ng thuéc dßng gèm men lam vµ men r¹n cña nhiÒu t¸c gi¶ lµm gèm ë B¸t Trµng: c©y ®Ìn chÕ t¹o vµo kho¶ng niªn hiÖu Diªn Thµnh (®êi M¹c MËu Hîp) môc 1578 – 1585 cña NguyÔn Phong Lai vµ Bïi NghÜa, c©y ®Ìn chÕ ngµy 24 th¸ng 6 n¨m thø 3 niªn hiÖu Diªn Thµnh (1580) cña NguyÔn Phong Lai vµ Hoµng Ng­u, c©y ®Ìn chÕ ngµy 25 th¸ng 10 n¨m thø 3 niªn hiÖu Diªn Thµnh (1580) cña Bïi HuÖ vµ Bïi ThÞ §ç. ë b¶o tµng Hµ Nam Ninh cã ®ñ bé c©y ®Ìn vµ l­ h­¬ng do §ç Xu©n Vi chÕ t¹o ngµy 20 th¸ng 8 n¨m thø 3 niªn hiÖu H­ng TrÞ (®êi M¹c MËu Hîp). Sang thÕ kû XVII, ë lß gèm B¸t Trµng vÉn phæ biÕn chÕ t¹o c¸c vËt phÈm c©y ®Ìn, l­ h­¬ng cïng nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c. Trong sè ®ã còng cã nhiÒu chiÕc ®¸ng chó ý. ë viÖn B¶o tµng lÞch sö, cã tr­êng hîp nh­ phÇn d­íi cña mét c©y ®Ìn cho biÕt râ: t¸c gi¶ s¸ng t¸c vµ lµm ra lµ x· tr­ëng x· B¸t Trµng, hä tªn lµ Bïi §µo, thêi gian chÕ t¹o vµo n¨m thø 2 niªn hiÖu Hoµng §Þnh, ®êi vua Lª KÝnh T«ng (1602). L¹i cã c©y ®Ìn kh¸c ghi râ lµ do sinh ®å Vò Xu©n t¹o t¸c n¨m 1613, c©y ®Ìn chÕ t¹o n¨m thø 19 niªn hiÖu Hoµng §Þnh (1619) cña t¸c gi¶ Bïi H¸c. L¹i cã chiÕc l­ h­¬ng miÖng trßn ®­îc lµm vµo ngµy r»m th¸ng 8 n¨m T©n Hîi, n¨m thø 9 niªn hiÖu C¶nh TrÞ (1671) cña ®êi vua Lª HiÒn T«ng,... Ngoµi dßng gèm men vÏ lam phñ men tr¾ng, tõ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 17 ë B¸t Trµng ®· chÕ t¹o ®­îc ®å gèm men r¹n rÊt ®Ñp. C©y ®Ìn mang niªn hiÖu Hoµng §Þnh (1601 - 1619) lµ mét ®iÓn h×nh. C©y ®Ìn còng ®­îc t¹o hai phÇn råi khíp l¹i, cao 75cm. §Ìn ®­îc trang trÝ næi nhiÒu lo¹i hoa v¨n: hoa d©y, l¸ lËt, l«ng c«ng, l¸ ®Ò “trong mçi l¸ ®Ò l¹i cã mét v¹n” vµ ®ñ bé tø linh - long - ly- quy - ph­îng. ë mét gãc cña phÇn d­íi c©y ®Ìn cã kh¾c hai dßng ch÷ H¸n cho biÕt: ng­êi s¸ng t¸c vµ lµm ra lµ §ç Phñ x· B¸t Trµng, huyÖn Gia L©m. Nh­ng ®iÒu cã ý nghÜa h¬n lµ víi c©y ®Ìn nµy, chóng ta cã c¬ së kh¼ng ®Þnh r»ng lµng B¸t Trµng ®· chÕ t¹o ®­îc ®å gèm men r¹n tõ ®Çu thÕ kû XVII. §ã còng lµ chøng cí vËt chÊt xua ®uæi mÆc c¶m sai lÇm vÒ sù du nhËp men r¹n cña Trung Quèc. Bëi v×, ë Trung Quèc, viÖc ph¸t minh ra men r¹n, ®­îc quy c«ng cho §­êng Anh, vÞ qu¶n thñ lß gèm ë TrÊn C¶nh §øc, l¹i x¶y ra vµo thêi vua Cµn Long nhµ Thanh ë nöa ®Çu thÕ kû 18. Theo tµi liÖu th«ng b¸o vÒ s­u tËp ®å gèm men ViÖt Nam cã niªn ®¹i ë viÖn B¶o tµng lÞch sö th× vËt phÈm gèm men r¹n cßn thÊy nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau nh­ léc b×nh, c©y nÕn h×nh gèc tre, l­ h­¬ng, ®Ønh, choÐ, t­îng nghª vµ t­îng hæ n»m,... mang niªn hiÖu cña c¸c triÒu vua Lª kÕ tiÕp nh­ C¶nh TrÞ cña Lª HuyÒn T«ng, VÜnh TrÞ, ChÝnh Hoµ Lª Huy T«ng, C¶nh H­ng Lª HiÕn T«ng,... ®iÒu ®ã còng chøng minh r»ng ®å gèm men r¹n ë B¸t Trµng cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn qua hµng thÕ kû. Vµo cuèi thÕ kû 18, d­íi triÒu T©y S¬n, nghÒ gèm B¸t Trµng cßn phån thÞnh l¾m. ViÖn B¶o tµng lÞch sö cßn gi÷ mét ®«i b¸t ®Õ réng, ch©n thÊp, lßng do·ng, thµnh khum vµ miÖng h¬i loe. Thµnh bªn trong vµ ngoµi b¸t phñ men r¹n mÇu ngµ vµng, x­¬ng gèm th« cã mÇu x¸m ®en (thùc chÊt lµ ®Êt D©u Canh). Bªn thµnh ngoµi b¸t, mét phÝa cã vÏ khãm tróc b»ng men lam vµ phÝa ®èi diÖn viÕt hai hµng ch÷ H¸n trÝch mét c©u th¬ cæ: “vÞ xuÊt ®Þa ®Çu tiªn h÷u tiÕt”. C©u nµy nh­ mét triÕt lý m­în ý nghÜa thùc tiÔn r»ng: Gièng tre tróc rÊt phæ biÕn vµ gÇn gòi víi ng­êi ViÖt Nam ta Êy, c¸i mµng non ch­a nh« lªn khái mÆt ®Êt th× c¸i tiÕt (®èt) cña nã ®· sinh ra råi. ThËt lµ mét triÕt lý th©m thuý, ngÇm ngîi ca khÝ tiÕt con ng­êi. NhiÒu ®å gèm men ghi niªn hiÖu Gia Long (1802 - 1819) ®­îc l­u gi÷ t¹i ViÖn B¶o tµng lÞch sö còng lµ nh÷ng b»ng chøng sinh ®éng vÒ nghÒ gèm men B¸t Trµng ë thêi ®Çu nhµ NguyÔn. Trªn nh÷ng vËt phÈm léc, b×nh, choÐ, Êm, ®å thê, ®å gia dông kh¸c, cßn kh¸ phæ biÕn trong n­íc, chóng ta vÉn thÊy sù tiÕp nèi víi kü thuËt t¹o d¸ng vµ trang trÝ cña thêi cuèi Lª - T©y S¬n. Trªn nhiÒu b×nh, choÐ phñ men r¹n hay choÐ men da l­¬n mµu n©u ®en, ta vÉn thÊy sö dông mµu xanh (c« ban) vÏ b»ng bót l«ng theo c¸c chr ®Ò phong c¶nh, chim bªn hoa cóc, chim ®Ëu cµnh tróc, b­ím vµ hoa hång, chim víi hoa sen. Còng cã tiªu b¶n ®¸ng chó ý nh­ chiÕc b×nh (cã lÏ lµ èng ®Ó c¾m tranh cuén) t¹o d¸ng nh­ mét èng b­¬ng. Ng­êi thî nh­ “sao” l¹i c¸i vÎ thùc cña èng b­¬ng ngay tõ mÊu cho ®Õn mét ®«i cµnh l¸, hay mét chó chim chao c¸nh… TÊt nhiªn c¸c trang trÝ nµy ®Òu ch¹m næi vµ phñ men r¹n mµu tr¾ng ngµ. Cßn cã lo¹i b×nh r­îu cì lín, cã hai bÇu trßn c¸ch nhau b»ng mét ®o¹n th¾t ngang, miÖng h×nh trô cao th× ®Ò tµi trang trÝ xoay quanh c¸c vËt quý nh­ thanh b¶o kiÕm, cuèn th­, ®Ønh trÇm, tói gÊm, tr¸i phËt thñ, hay b«ng lùu, qu¶ ®µo. NghÒ gèm B¸t Trµng ®· tr¶i qua trªn n¨m thÕ kû víi nhiÒu thµnh tùu rÊt ®¸ng tù hµo. §ã lµ bÖ ®ì v÷ng ch¾c ®Ó B¸t Trµng h«m nay cµng tiÕn nhanh h¬n cïng c¶ n­íc ®i lªn chñ nghÜa x· héi.  Ch­¬ng II. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña lµng gèm b¸t trµng. I. Nh÷ng s¶n phÈm chÝnh cña lµng gèm B¸t Trµng. S¶n phÈm gèm B¸t Trµng võa ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i, võa phong phó vÒ mµu s¾c kÝch cì. Ngoµi nh÷ng s¶n phÈm truyÒn thèng cã tõ c¸c ®©y 400 ¸ 500 n¨m, th× hiÖn nay víi nhu cÇu thÞ tr­êng ®· xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu mÉu m· míi phôc vô cho cuéc sèng. XÐt vÒ tæng thÓ th× cã thÓ chia c¸c s¶n phÈm cña B¸t Trµng lµm c¸c lo¹i chñ yÕu sau: 1. §å d©n dông. - Cì nhá cã: b¸t c¬m, b¸t ®µo, b¸t ®¸, chÐn, t¸ch vµ be r­îu. - Cì võa cã: b¸t yªu, b¸t n¾p, Êm chuyªn, Êm tÝch, liÔn, ph¹ng, thïng hoa bÌo,... 2. §å thê. Cã b¸t h­¬ng, ®Ønh chÇm, c©y ®Ìn, ®éc b×nh, song b×nh, léc b×nh, èng c¾m h­¬ng, ch©n nÕn, lä hoa, bé tam ®a vµ c¸c lo¹i choÐ,... 3. §å trang trÝ néi thÊt vµ v­ên. Cã c¸c lo¹i chËu hoa, chËu thèng, ®«n, tr¹c, nghª, voi, vÞt, c¸, t«m, cua, ve sÇu cïng c¸c lo¹i phï ®iªu vµ ®Üa treo t­êng vµ míi ®©y lµ nh÷ng ®å vËt cã kÝch th­íc rÊt nhá vµ ngé nghÜnh th­êng phôc vô d­íi h×nh thøc ®å l­u niÖm cho kh¸ch du lÞch nh­ hép phÊn, h×nh ng­êi, bé Êm chÐn cì nhá xÝu. Víi nh÷ng ngµy lÔ trong n¨m nh­: ngµy quèc tÕ phô n÷, ngµy lÔ t×nh yªu, ngµy nhµ gi¸o,... còng cã nh÷ng s¶n phÈm ®Æc tr­ng t¹i c¸c quÇy hµng. II. Tæ chøc s¶n xuÊt t¹i lµng gèm B¸t Trµng. X· B¸t Trµng gåm hai lµng nhá lµ lµng Giang Cao vµ lµng B¸t Trµng; c¶ hai lµng ®Òu s¶n xuÊt ®å gèm sø nh­ng phÇn lín s¶n phÈm b¸n ra vÉn do lµng B¸t Trµng s¶n xuÊt. §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng (1986) thùc hiÖn chñ tr­¬ng ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, xo¸ bá chÕ ®é tËp trung quan liªu bao cÊp, chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, ®· t¹o ra mét b­íc ngoÆt míi trong c«ng cuéc ph¸t triÓn cña c¶ n­íc. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®· t¹o mét søc sèng míi cho c¸c lµng nghÒ nãi chung vµ cho B¸t Trµng nãi riªng. C¬ chÕ míi ®· më réng kh¶ n¨ng huy ®éng mäi nguån vèn, lao ®éng, vËt t­ trong c¸c hé gia ®×nh vµo ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu s¶n phÈm. Tõ n¨m 1990 trë l¹i ®©y, nghÒ gèm B¸t Trµng ®· thùc sù khëi s¾c vµ mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Tõ khi chuyÓn h­íng kinh tÕ, lÊy hé gia ®×nh lµm nßng cèt trong s¶n xuÊt - kinh doanh. ChÊp nhËn c¹nh tranh, më réng s¶n xuÊt vµ thÞ tr­êng tiªu thô trong vµ ngoµi n­íc, do vËy, s¶n xuÊt cña B¸t Trµng t¨ng lªn nhanh chãng, thu nhËp ®­îc n©ng cao, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn ®­îc c¶i thiÖn râ rÖt. Nãi ®Õn B¸t Trµng ta kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn lµng cæ B¸t Trµng. HiÖn t¹i, lµng cæ B¸t Trµng chØ cã diÖn tÝch 5,6 ha vµ chØ cßn 20 lß gèm mang tÝnh chÊt dßng hä (c¶ lµng hiÖn cã 26 hä) nh­ng n¬i ®©y l¹i cã nhiÒu di tÝch mang ®Ëm nÐt v¨n ho¸ truyÒn thèng cña lµng. Khu vùc s¶n xuÊt chñ yÕu cña lµng B¸t Trµng hiÖn nay lµ khu ®Êt míi, khu s¶n xuÊt nµy ph¸t triÓn tõ sau n¨m 1990 vµ cã diÖn tÝch lín gÊp hai lÇn so víi khu lµng cæ tr­íc kia. Nguyªn liÖu chñ yÕu ®Ó lµm gèm cña lµng B¸t Trµng lµ ®Êt Cao lanh tr¾ng, hiÖn t¹i lo¹i ®Êt nµy t¹i chÝnh lµng ®· hÕt, do vËy ®Ó s¶n xuÊt ng­êi d©n B¸t Trµng ph¶i mua ®Êt tõ c¸c tØnh l©n cËn Hµ Néi nh­: H¶i D­¬ng, H­ng Yªn, VÜnh Phóc, Qu¶ng Ninh,... Tr­íc ®©y ®Ó t¹o h×nh s¶n phÈm c¸c nghÖ nh©n gèm th­êng dïng bµn xoay ®Èy b»ng tay hoÆc ®¹p b»ng ch©n ®Ó vuèt ra s¶n phÈm, do vËy ®ßi hái ng­êi lµm gèm ph¶i cã ®é tinh x¶o rÊt cao. HiÖn nay, trong lµng B¸t Trµng nh÷ng ng­êi cßn cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn kiÓu t¹o h×nh ®ã chØ cßn kho¶ng ba, bèn ng­êi. Nh÷ng s¶n phÈm cña lµng b©y giê ®a phÇn ®­îc lµm theo ph­¬ng ph¸p ®æ khu«n, lµm theo c¸ch nµy th× thêi gian chi phÝ cho mét s¶n phÈm ng¾n h¬n, tuy vËy nh­ng gi¸ trÞ thÈm mü cña s¶n phÈm kh«ng gi¶m ®i, ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt nµy cßn gäi lµ in. S¶n phÈm sau khi dì khu«n chØ cÇn söa sang l¹i mét chót nh­ bá bavia hay vª l¹i nh÷ng ®­êng miÖng s¶n phÈm lµ ®· xong ®­îc phÇn cèt. §èi víi nh÷ng s¶n phÈm cÇu kú nh­ yªu cÇu ph¶i ®¾p næi, kh¾c t¹o h×nh,... hay s¶n phÈm cã kiÓu d¸ng kh«ng thÓ t¹o ®­îc khu«n th× ng­êi thî gèm vÉn ph¶i dïng tay ®Ó vª, nÆn vµ uèn trùc tiÕp trªn s¶n phÈm cßn ch­a se mÆt. Nh÷ng s¶n phÈm söa l¹i nh­ vËy mµ kh«ng dïng bµn xoay gäi lµ hµng lµm bé, nÕu dïng ®Õn bµn xoay gäi lµ hµng lµm bµn. Tãm l¹i, hiÖn nay viÖc s¶n xuÊt cña lµng B¸t Trµng võa kÕ thõa ®­îc truyÒn thèng, võa kÕt hîp ®­îc ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt míi cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n. H×nh 1. Mét thî gèm ®ang ®¾p hoa v¨n næi lªn s¶n phÈm Khi phÇn cèt ®­îc t¹o xong, th× c«ng ®o¹n tiÕp theo lµ phñ men vµ vÏ hoa v¨n lªn s¶n phÈm, ®©y lµ c«ng ®o¹n ®ßi hái sù tû mØ vµ khÐo tay cña ng­êi thî, men phñ lªn s¶n phÈm ®èi víi mçi lß gèm lµ mét bÝ quyÕt riªng kh«ng thÓ phæ biÕn vµ chØ ®­îc truyÒn cho con ch¸u hoÆc nh÷ng ng­êi ®­îc tin cËy. ViÖc phñ men nh×n chung ®­îc tiÕn hµnh nh­ sau: nÕu lµ men ch¶y (men r­¬i) ng­êi thî th­êng chØ b«i men lªn miÖng s¶n phÈm ®Ó khi nung men sÏ ch¶y to¶ xuèng t¹o ra nh÷ng ®­êng nÐt tù nhiªn, cßn ®èi víi hÇu hÕt c¸c lo¹i men kh¸c nh­ men ngäc, men r¹n, men kh« th× ng­êi thî ph¶i ®óc men, kim men hay quay men ®èi víi s¶n phÈm võa vµ nhá, cßn ®èi víi nh÷ng s¶n phÈm lín th× ng­êi thî ph¶i ®ét men vµ phu men. §èi víi nh÷ng s¶n phÈm mµ x­¬ng ®Êt cã mµu tr­íc khi tr¸ng men, trang trÝ ho¹ tiÕt, ng­êi thî lµm gèm ph¶i b«i thªm lªn s¶n phÈm mét líp lãt b»ng ®Êt sÐt tr¾ng (gäi lµ lµng s¶n phÈm). C«ng viÖc trang trÝ hoa v¨n lªn s¶n phÈm ®­îc ng­êi thî thùc hiÖn b»ng tay, th«ng qua c¸c mÉu hoa v¨n ®· cã vµ sù s¸ng t¹o cña riªng nh÷ng ng­êi thî cã tr×nh ®é cao, chÝnh v× vËy, c¸c s¶n phÈm hiÖn nay cña lµng cã rÊt nhiÒu kiÓu trang trÝ ho¹ tiÕt kh¸c nhau vµ rÊt ®Æc s¾c . H×nh 2. Thî gèm ®ang vÏ hoa v¨n trang trÝ. Sau khi s¶n phÈm ®· kh« men, ng­êi thî tiÕp tôc tiÕn hµnh söa men: b«i thªm men vµo chç khuyÕt, c¹o men ë ch©n s¶n phÈm vµ ë nh÷ng chç kh«ng cÇn thiÕt. C«ng viÖc cuèi cïng ®Ó cho ra s¶n phÈm lµ nung s¶n phÈm trong lß nung. ViÖc nung s¶n phÈm còng cÇn tu©n thñ theo nh÷ng yªu cÇu nghiªm ngÆt vÒ thêi gian vµ nhiÖt ®é nung ®èi víi tõng lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau. §èi víi nh÷ng nghÖ nh©n lµm gèm cã tr×nh ®é cao, hä cßn cã thÓ sö dông nhiÖt ®é nung ®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm rÊt ®éc ®¸o. H×nh 3.Lß hép. Trong lµng B¸t Trµng hiÖn nay viÖc s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ngoµi nh÷ng lß gèm nhá mang tÝnh chÊt gia ®×nh ®· cã nh÷ng c«ng ty lín, tÊt c¶ lµ nh÷ng c«ng ty t­ nh©n, nh÷ng c«ng ty nµy ®· cung cÊp kho¶ng 30% s¶n phÈm cho thÞ tr­êng. T¹i toµn bé c¸c c«ng ty lín nµy th× hiÖn nay ®· sö dông lo¹i lß tuynel ®èt b»ng gas ®Ó nung s¶n phÈm, do vËy viÖc s¶n xuÊt mang tÝnh th­¬ng m¹i cao h¬n. H×nh 4. Mét c«ng ty TNHH ë lµng míi B¸t Trµng Cßn ®èi víi c¸c lß nung gia ®×nh th× quy m« s¶n xuÊt rÊt ®a d¹ng; tõ lo¹i lß nhá chØ dïng ®Ó s¶n xuÊt mét lo¹i s¶n phÈm nh­ b¸t hoÆc chËu hoa hoÆc ®«n hay vËt liÖu trang trÝ x©y dùng,...c¸c lß nµy chØ sö dông tõ 7 ¸ 10 ng­êi lµm vµ ®a phÇn c¸c lß nhá nµy vÉn sö dông lo¹i lß hép ®Êt sö dông than c¸m. Cßn nh÷ng lß ®­îc coi lµ lín, l­îng s¶n phÈm ®a d¹ng h¬n vµ ®ñ lo¹i kÝch cì nh­ Êm, chÐn, b¸t,... to nhÊt lµ nh÷ng lä hoa cao chõng 30 cm ®Ó tiÕt kiÖm kh«ng gian trong lß. Lß lín th­êng cã kho¶ng 50 ¸ 100 c«ng nh©n, cña mét hay nhiÒu hé hîp t¸c s¶n xuÊt. T¹i c¸c c¬ së lín hä cã ®iÒu kiÖn ®èt lß gas (lß nung tuynel), bëi chi phÝ cho mét lß cì trung dung tÝch 2,5 m3, dïng 15 b×nh gas vµ ®èt trong 12 tiÕng ®ång hå th× chi phÝ vèn ban ®Çu ®· lµ 200 triÖu ®ång. Víi chi phÝ nh­ vËy, nÕu kh«ng nung mét sè l­îng s¶n phÈm ®ñ lín trong mét lÇn ®èt lß th× rÊt l·ng phÝ vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm sÏ rÊt cao. Lß gas cã chi phÝ cao h¬n h¶n lß hép nh­ng l­îng khãi th¶i g©y « nhiÖm m«i tr­êng l¹i Ýt h¬n nhiÒu vµ hiÖu qu¶ ®¹t ®­îc cao h¬n nhiÒu (90% ¸ 93%). HiÖn nay, toµn x· B¸t Trµng ®· cã 37% lß gèm dïng lß gas ®Ó nung s¶n phÈm. H×nh 5. Lß gas. Tãm l¹i, viÖc tæ chøc s¶n xuÊt hiÖn nay ë lµng B¸t Trµng kh¸ ®a d¹ng võa kÕ thõa ®­îc nh÷ng nÐt truyÒn thèng cña lµng nghÒ cæ võa mang tÝnh s¶n xuÊt b¸n c«ng nghiÖp cã tÝnh hiÖn ®¹i vµ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao rÊt ®¸ng ®­îc tiÕp tôc nghiªn cøu ph¸t triÓn sao cho võa ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶ c¶ vÒ hµng ho¸ lÉn tham quan du lÞch. iii. C¬ cÊu thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm Lµng B¸t Trµng s¶n xuÊt ra l­îng s¶n phÈm gèm sø nhiÒu nhÊt so víi c¸c lµng ë c¸c vïng xung quanh nh­: Giang Cao, Kim Lan, §a Tèn,...Trong lµng B¸t Trµng míi, theo c¸c trôc ®­êng lín cöa hµng ®· ®ua nhau mäc lªn san s¸t, tr­ng bµy c¸c s¶n phÈm cña lß nhµ m×nh hoÆc s¶n phÈm tæng hîp cña mét sè lß xung quanh cho gian hµng thªm sinh ®éng vµ phong phó. MÆc dï h­íng tiªu thô chÝnh cña c¸c lß vÉn lµ b¸n bu«n cho c¸c ®¹i lý s¶n phÈm truyÒn thèng cña lß m×nh hoÆc s¶n xuÊt vµ s¶n xuÊt theo c¸c ®¬n ®Æt hµng. C¸c ®¬n ®Æt hµng hoÆc c¸c ®¹i lý cã thÓ ë rÊt gÇn nh­ ë ngay lµng Giang Cao bªn c¹nh hay trong thµnh phè Hµ Néi vµ xa h¬n lµ ®i c¸c tØnh kh¸c trong c¶ n­íc hoÆc cã thÓ xuÊt khÈu ra n­íc ngoµi nh­: Anh, Ph¸p, Mü, NhËt, Hµ Lan,... H×nh 6. Mét cöa hµng tr­ng bµy vµ b¸n s¶n phÈm Cßn c¸c cöa hµng ë lµng cã lÏ chØ mang tÝnh chÊt tr­ng bµy bëi l­îng b¸n lÎ t¹i cöa hµng lµ rÊt Ýt. Cã thÓ lµ hiÖn t¹i, kh©u m«i giíi, th­¬ng m¹i t¹i c¸c cöa hµng nµy cã thÓ ch­a hÊp dÉn nh­ng nguyªn nh©n chñ yÕu cã lÏ t¹i vÞ trÝ c¸c cöa hµng cña khu vùc lµng míi B¸t Trµng nµy. Lµng n»m ngay bªn bê s«ng Hång, gi¸p trùc tiÕp víi h­íng bê s«ng nh­ng l­¬ng kh¸ch ®i du lÞch b»ng ®­êng s«ng l¹i chñ yÕu cËp bÕn lµng phÝa trªn lµ lµng Giang Cao vµ kh¸ch du lÞch b»ng ®­êng bé còng ph¶i qua lµng Giang Cao míi tíi ®­îc lµng B¸t Trµng. VËy nªn, kh¸ch tíi tham quan vµ mua hµng thùc sù ®· bÞ tËp trung sù chó ý ë nh÷ng gian hµng còng rÊt to vµ ®Ñp ë lµng GiangCao. H×nh 7. Mét cöa hµng lín t¹i lµng B¸t Trµng vµo ngµy thø b¶y Cã thÓ du kh¸ch còng kh«ng biÕt ®Õn nh÷ng lß gèm vµ nh÷ng gian hµng gèm thùc sù cña lµng B¸t Trµng. Bëi ®Õn B¸t Trµng vµo dÞp cuèi tuÇn mµ ®­êng x¸ v¾ng vÎ v« cïng vµ ch¼ng cã cöa hµng nµo cã kh¸ch. Cã lÏ mét phÇn còng lµ do s¶n phÈm cña B¸t Trµng chØ míi dõng l¹i ë nh÷ng ®å dïng h»ng ngµy vµ nh÷ng vËt phÈm trang trÝ truyÒn thèng, ch­a thùc sù dµnh nhiÒu cho du lÞch. Nªn l­îng b¸n lÎ ë cöa hµng chØ cã thÓ nãi lµ cã chø kh«ng ®¸ng kÓ. iv. Nh÷ng h¹n chÕ mµ lµng ®ang gÆp ph¶i. MÆc dï lµng B¸t Trµng trong nh÷ng n¨m qua ®· cã sù phôc håi vµ ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, cã nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh vÒ c¶i thiÖn vµ n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n, gãp phÇn ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm, n©ng cao tÝnh c¹nh tranh cña s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ quèc tÕ nh­ng s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm cña lµng vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ vµ khã kh¨n cÇn kh¾c phôc: Tr­íc hÕt, ®ã lµ thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm. Lµng B¸t Trµng 100% d©n c­ lµm nghÒ thñ c«ng vµ dÞch vô nªn cã thÓ nãi l­îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra lµ rÊt lín. ThÞ tr­êng tiªu thô chñ yÕu lµ b¸n bu«n víi sè l­îng lín cho c¸c n¬i nªn gi¸ th­êng rÊt rÎ. S¶n phÈm cña B¸t Trµng vèn rÊt næi tiÕng nh­ng thÞ tr­êng xuÊt khÈu l¹i cã tÝnh æn ®Þnh kh«ng cao. Cßn ®èi víi chÝnh nh÷ng cöa hµng t¹i lµng, hµng ho¸ l¹i kh«ng thÓ b¸n trùc tiÕp ®­îc do l­îng s¶n phÈm dµnh cho kh¸ch du lÞch cßn ch­a nhiÒu, ch­a ®ñ hÊp dÉn nªn lîi nhuËn thu ®­îc gi¶m ®i rÊt nhiÒu. Khi lµm hµng theo c¸c ®¬n ®Æt hµng cña c¸c ®¹i lý, th× ngay nh÷ng ®¹i lý ë gÇn ngay c¹nh nh­ lµng Giang Cao cßn kh«ng cho c¬ së s¶n xuÊt in biÓu t­îng hay dÊu hiÖu riªng cña c¬ së m×nh lªn s¶n phÈm, lµm cho c¸c s¶n phÈm cña lµng kh«ng ®Õn ®­îc tay kh¸ch hµng theo ®óng xuÊt xø cña nã. Vèn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt còng lµ vÊn ®Ò ®ang ®­îc ®Æt ra cña lµng nghÒ. Lµng cã l­îng lao ®éng ®åi dµo víi vèn nghÒ truyÒn thèng rÊt quý b¸u vµ thÞ tr­êng réng lín nh­ng vèn cho s¶n xuÊt hÇu hÕt lµ vèn tù cã, vèn vay ng©n hµng vµ vay t­ nh©n víi l·i xuÊt cao. ViÖc hç trî cho vay ­u ®·i cña nhµ n­íc cßn qu¸ Ýt. C¹nh tranh vµ liªn kÕt kinh tÕ trong lµng nghÒ cßn h¹n chÕ, 70% s¶n phÈm cña lµng lµ do c¸c hé t­ nh©n s¶n xuÊt ra, mçi lß lµm mét lo¹i s¶n phÈm nªn tÝnh c¹nh tranh vÉn ch­a cao vµ sù liªn kÕt ®Ó t¹o sù lín m¹nh, uy tÝn ®èi víi c¸c c¬ së ë ph¹m vi réng h¬n nh­ vÒ kh©u nguyªn vËt liÖu hay tiªu thô cßn ch­a nhiÒu. « nhiÔm m«i tr­êng t¹i B¸t Trµng còng lµ vÊn ®Ò cÇn quan t©m ®Æt biÖt. Nguyªn liÖu chÝnh cho s¶n xuÊt lµ ®Êt, than, cñi vµ mét sè ho¸ chÊt. Mµ t¹i x· B¸t Trµng nãi chung hiÖn cßn 63% c¸c lß vÉn cßn ®ètlß hép b»ng than c¸m. Do c¸c lß nung th­êng xuyªn ho¹t ®éng, nªn nhiÖt ®é ë lµng kh¸ cao, ph¶i h¬n 1,5oC ¸ 3oC so víi c¸c lµng kh¸c. T¸c nh©n g©y « nhiÔm m«i tr­êng lµ c¸c chÊt th¶i r¾n: xØ than, than cñi, c¸c s¶n phÈm lo¹i,... vµ c¸c khÝ ®èt lß, khÝ th¶i cña c¸c ph­¬ng tiÖn vËn chuyÓn v.v... « ®©y, theo thèng kª n¨m 1998, tû lÖ ng­êi m¾c c¸c chøng bÖng vÒ ®­êng h« hÊp rÊt cao, sau ®ã lµ c¸c bÖnh ung th­, bÖnh vÒ ®­êng tiªu ho¸. HiÖn nay, vÊn ®Ò nµy ®· ®­îc mäi ng­êi chó ý nh­ng do ®Æc tÝnh ngµnh nghÒ nªn c¸c nguy c¬ vÉn ë d¹ng cao. Mét ®iÓm n÷a còng cÇn ®­îc ®Ò cËp ®Õn ®ã lµ sù quan t©m, gióp ®ì vµ ®Çu t­ n©ng cÊp cña nhµ n­íc ®èi víi B¸t Trµng lµ ch­a thÝch ®¸ng. Sù ph¸t triÓn m¹nh vÒ s¶n xuÊt vµ th­¬ng m¹i trong nh÷ng n¨m võa qua cña c¶ x· B¸t Trµng lµ sù ph©n chia: B¸t Trµng th× s¶n xuÊt cßn Giang Cao lµm th­¬ng m¹i. MÆc dï trong chñ tr­¬ng cña §¶ng bé vµ chÝnh quyÒn thµnh phè Hµ Néi nãi chung vµ chñ tr­¬ng cña §¶ng bé vµ chÝnh quyÒn huyÖn Gia L©m nãi riªng ®· lùa chän lµng B¸t Trµng thuéc x· B¸t Trµng ®Ó x©y dùng m« h×nh lµng nghÒ, x· nghÒ truyÒn thèng víi môc tiªu lµ: ph¸t triÓn s¶n xuÊt g¾n liÒn víi ph¸t triÓn du lÞch th­¬ng m¹i, ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®¶m b¶o m«i tr­êng sèng cña nh©n d©n, ®æi míi cuéc sèng n«ng th«n ®ång thêi ph¶i gi÷ g×n vµ t«n vinh b¶n s¾c v¨n ho¸ lµng x·. §Ó thùc hiÖn môc tiªu trªn mét c¸ch ®ång bé, tõ n¨m 1999 UBND thµnh phè ®· tÝch cùc tËp trung chØ ®¹o c¸c së, ngµnh cïng tham gia ®Ó hoµn chØnh qui ho¹ch chi tiÕt lµng nghÒ truyÒn thèng B¸t Trµng; kÕ ho¹ch gåm: c¶i t¹o vµ n©ng cÊp ®­êng liªn x· qua B¸t Trµng (g¾n víi tho¸t n­íc vµ ®iÖn chiÕu s¸ng), c¶i t¹o vµ n©ng cÊp hÖ thèng ®iÖn, n­íc vµ x©y dùng c¶ng B¸t Trµng. Thùc tÕ lµ chØ ®o¹n ®­êng tõ ®ª qua lµng Giang Cao vµ UBND x· ®Õn lµng cæ B¸t Trµng míi ®­îc hoµn thµnh mét phÇn (kho¶ng 3/4). Cßn phÇn cßn l¹i, do¹n tõ ®ª qua lµng Giang Cao ®Õn B¸t Trµng kh«ng biÕt ®Õn bao giê míi ®­îc lµm xong. §­êng ®iÖn chiÕu s¸ng ë ®Þa phËn lµng B¸t Trµng còng ch­a thÊy ®©u vµ ng­êi d©n lµng B¸t Trµng chØ cßn biÕt ngåi ®îi vµ hä kh«ng biÕt c¸c ban chØ ®¹o cÊp trªn cã nhí ®Õn kÕ ho¹ch nµy kh«ng. Ch­¬ng III. TiÒm n¨ng vµ lîi Ých ph¸t triÓn du lÞch lµng nghÒ t¹i B¸t Trµng I. TiÒm n¨ng cho ph¸t triÓn du lÞch 1. S¶n phÈm ®éc ®¸o, hÊp dÉn kh¸ch du lÞch H×nh 8. Cöa hµng tr­ng bµy s¶n phÈm H×nh 8. Cöa hµng tr­ng bµy s¶n phÈm HiÖn nay, khã cã thÓ nãi chÝnh x¸c B¸t Trµng cã bao nhiªu lo¹i s¶n phÈm, cã thÓ kho¶ng trªn d­íi 300 lo¹i. Bëi cïng mét tªn nh­ nhau th× ®· cã Ýt nhÊt tõ 5 ¸ 7 thÓ lo¹i kh¸c nhau vÒ mµu s¾c, kiÓu d¸ng vµ kÝch cì. Khi b­íc vµo cöa hµng tõ trung b×nh trë lªn trong lµng, kh¸ch du lÞch ®· thÊy rÊt phong phó vµ ®a d¹ng råi. Víi nh÷ng cöa hµng lín, th× du kh¸ch thËt sù bÞ cho¸ng ngîp bëi kh«ng gian bãng bÈy vµ sÆc sì cña thÕ giíi ®å gèm sø. C¸c cöa hµng to cã thÓ lµ cña c¸c c«ng ty, c¸c hé cã lß s¶n xuÊt hoÆc chØ lµm ®¹i lý vµ th­êng cã tÊt c¶ c¸c lo¹i s¶n phÈm. Nh­ng s¶n phÈm cña mçi cöa hµng l¹i kh«ng hÒ gièng nhau. NÕu cöa hµng nµy kh¸ch kh«ng ­ng vÒ mµu men hay kiÓu d¸ng th× cã thÓ sang mét cöa hµng kh¸c, mçi cöa hµng cã mét ®Æc tr­ng vÒ s¶n phÈm riªng v× ®­îc t¹o bëi nh÷ng bÝ quyÕt nghÒ nghiÖp kh¸c nhau. Cã thÓ nªu vÝ dô vÒ s¶n phÈm rÊt ®­îc kh¸ch du lÞch ­a chuéng lµ bé t¸ch uèng trµ. Chñng lo¹i s¶n phÈm nµy ®· cã tíi 30 lo¹i víi mµu s¾c, kÝch cì kh¸c nhau. Víi sù phong phó nh­ vËy, ch¾c ch¾n dï kh¸ch hµng cã khã tÝnh ®Õn ®©u còng cã thÓ t×m ®­îc cho m×nh mét bé ­ng ý. H×nh 9. Sù phong phó cña s¶n phÈm H×nh 9. Sù phong phó cña s¶n phÈm Kü thuËt chÕ t¸c gèm ë B¸t Trµng ®· cã thÓ phôc chÕ l¹i ®­îc tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm cæ truyÒn ®Æc s¾c tõ 300 ¸ 400 n¨m tr­íc, ®iÒu mµ kh«ng mét n¬i s¶n xuÊt gèm sø lµm ®­îc giái b»ng. ChÝnh ®iÒu nµy ®· gióp B¸t Trµng kh«ng nh÷ng duy tr× ®­îc tiÕng t¨m vèn cã mµ cßn lµm cho tiÕng t¨m ®ã vang xa h¬n. Trong mçi s¶n phÈm lµ t©m hån vµ tµi nghÖ víi nÐt v¨n ho¸ B¸t Trµng tõ x­a truyÒn l¹i qua bao ®êi nay, c¸c s¶n phÈm ®ã vÉn rÊt ®Ñp vµ v« cïng râ nÐt. Cã nh÷ng s¶n phÈm cña c¸c nghÖ nh©n B¸t Trµng ®· trë thµnh b¸u vËt cña lµng nh­ chiÕc b×nh gèm cao 3 m cña nghÖ nh©n NguyÔn Minh Ngäc t¹i xãm 1, lµng cæ B¸t Trµng. §©y lµ chiÕc b×nh sø lín nhÊt ViÖt Nam vµ lµ niÒm tù hµo cña ng­êi d©n B¸t Trµng. Víi nh÷ng s¶n phÈm mang tÝnh lÞch sö vµ nghÖ thuËt nh­ vËy, kh¸ch du lÞch cã thÓ ®Õn th¨m lµng theo c¸c tour du lÞch chuyªn ®Ò nh­: NghÖ thuËt gèm sø d©n gian ViÖt Nam hay v¨n ho¸ Viªt Nam hoÆc ®¬n thuÇn chØ ®Ó ng¾m nh×n sù phong phó trong c¸c cöa hµng. 2. Lµng cã c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc cæ. Giê ®©y khi ®Æt ch©n ®Õn B¸t Trµng ta sÏ thÊy nhµ g¹ch san s¸t, ®­êng ngâ quanh co, chËt hÑp, tuy vËy, nã l¹i thÓ hiÖn rÊt râ nÐt ®Æc tr­ng cña lµng nghÒ cæ ViÖt Nam. Lµng cã lÞch sö kho¶ng 500 n¨m vµ cho ®Õn tËn ngµy nay trong lµng nh÷ng ng«i nhµ cæ (cã tuæi tõ 100 ¸ 200 n¨m) cßn l¹i kh¸ nhiÒu. C¸c ng«i nhµ nµy cã t­êng bao quanh rÊt cao, trªn t­êng cã g¾n nhiÒu m¶nh gèm hoÆc g¹ch B¸t Trµng lo¹i xÊu ®Ó trÇn, kh«ng tr¸t. Lo¹i g¹ch lµng B¸t Trµng næi tiÕng bÒn tr¾c vµ kh«ng bÞ mäc rªu. Nh÷ng ng«i nhµ cæ nµy hiÖn nay th­êng cã nÒn nhµ thÊp h¬n mÆt ®­êng, thËm trÝ cã n¬i mÆt ®­êng cao ngang t­êng hay tíi tËn nãc nhµ. H×nh 11. Mét ng«i nhµ cæ kiÓu Ph¸p H×nh 11. Mét ng«i nhµ cæ kiÓu Ph¸p H×nh 10. Ngâ hÑp nhÊt ë lµng B¸t Trµng H×nh 10. Ngâ hÑp nhÊt ë lµng B¸t Trµng Lµng cã 100% sè hé gia ®×nh s¶n xuÊt ®å thñ c«ng mü nghÖ tõ l©u ®êi (lµng hoµn toµn kh«ng cã diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp) nªn cã thÓ nãi, ng­êi d©n trong lµng cã cuéc sèng sung tóc h¬n c¸c lµng kh¸c rÊt nhiÒu (nhÊt lµ c¸c lµng thuÇn n«ng bªn c¹nh). Tõ xa x­a, sè hé giµu ®· chiÕm mét tû lÖ t­¬ng ®èi trong lµng, c¸c hé nµy ®· x©y cÊt cho m×nh nh÷ng ng«i nhµ bÒ thÕ, nh÷ng ng«i nhµ ®ã giê ®©y ®· trë thµnh nh÷ng c«ng tr×nh kiªn tróc cæ kÝnh, bÒ thÕ vµ rÊt ®Ñp. Ngoµi ra, theo truyÒn thèng lµng x· ViÖt Nam, c¸c c«ng tr×nh nh­: ®Òn lµng, ®×nh lµng vµ nhµ thê hä, thê tæ còng ®­îc x©y dùng tõ rÊt sím. Nh÷ng ng«i nhµ nµy ®­îc x©y dùng kiªn cè, cã cét, xµ vµ cöa b»ng lim. TiÕp thu nÒn kiÕn tróc kiÓu Ph¸p vµo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX, trong lµng còng cã nh÷ng ng«i nhµ kiÓu nµy. Nhµ kiÓu Ph¸p cã t­êng rÊt dµy tõ 40 ¸ 60 cm, trÇn cao, m¸i nhµ ®­îc lµm b»ng xµ lim vµ g¹ch máng B¸t Trµng. Giê ®©y, nhiÒu ng«i nhµ víi c¸c kiÓu kiÕn tróc cæ vÉn cßn céng víi c¸c ng«i nhµ theo kiÕn tróc míi ®an xen t¹o nªn sù phong phó vÒ kiÕn tróc rÊt hÊp dÉn kh¸ch du lÞch. H×nh 12. §×nh lµng B¸t Trµng. §×nh lµng lµ n¬i diÔn ra lÔ héi cña lµng vµo r»m th¸ng 2 ©m lÞch hµng n¨m. Ng«i ®×nh nµy vèn cã kiÕn tróc hoµn toµn gièng ®×nh §×nh B¶ng ë B¾c Ninh (thêi tr­íc thuéc huyÖn Gia L©m, tæng B¾c Ninh), mét ng«i ®×nh ®Ñp næi tiÕng, nh­ng trong chiÕn tranh, mét phÇn ®×nh ®· bÞ ph¸ huû, tuy nhiªn nã ®· ®­îc d©n lµng kh«i phôc l¹i ngay sau ®ã vµ vÉn theo lèi kiÕn tróc cò. Hµng n¨m, vµo r»m th¸ng 2 ©m lÞch lµng më héi t¹i ®©y ®Ó t­ëng nhí c«ng ¬n tæ tiªn ®· cã c«ng chän ®Êt më lµng vµ truyÒn l¹i nghÒ quý cho con ch¸u. H×nh 12: §×nh lµng B¸t Trµng Lµng B¸t Trµng kh«ng chØ næi tiÕng vÒ nghÒ gèm mµ còng næi tiÕng lµ n¬i cã nhiÒu sü tö tõ cæ trÝ kim thµnh ®¹t. Ngay tõ ®êi Lý, lµng B¸t Trµng ®· ®­îc nhµ vua ban cho v¨n chØ cã nãc, dïng ®Ó ghi danh c¸c bËc ®ç ®¹t trong lµng, mét sè tiÕn sü trong lµng còng ®· l­u danh trong bia ®¸ ë Quèc Tö Gi¸m. H×nh 13: §Òn lµng B¸t Trµng H×nh 13. §Òn lµng B¸t Trµng Lµng cã mét ng«i ®Òn cæ thê Th¸nh mÉu (ng­êi chän ®Êt lµng ®Ó ngù vµ phï hé cho d©n lµng). Ng«i ®Òn nµy cã tiÕng lµ linh thiªng do vËy hµng th¸ng vµo ngµy r»m vµ mång mét, d©n lµng vµ d©n ë mét sè vïng l©n cËn vÉn ®Õn ®Ó cóng tÕ. Nh­ng hiÖn t¹i lèi ®i tr­íc cña ng«i ®Òn ®· bÞ lò s«ng Hång lµm lë vµ cuèn tr«i do vËy ng«i ®Òn rÊt cÇn sù quan t©m cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ®Ó tu bæ vµ më mang diÖn tÝch mÆt tr­íc, ®Ó cho biÓu t­îng t©m linh cña lµng ®­îc ®µng hoµng vµ to ®Ñp h¬n. Vµ mçi khi cã lÔ héi d©n lµng l¹i ®­îc n« nøc tæ chøc lÔ r­íc tõ ®×nh lµng tíi ®Òn nh­ truyÒn thèng xa x­a. Trong lµng hiÖn cã 22 hä vµ hÇu hÕt c¸c hä ®Òu cã nhµ thê hä to vµ bÒ thÕ. Nh÷ng nhµ thê hä mang tÝnh riªng biÖt cña mçi dßng téc vµ t¹o nªn cho lµng mét quÇn thÓ kiÕn tróc ®éc ®¸o cña kh«ng gian thê cóng. Nãi tãm l¹i, lµng B¸t Trµng hiÖn cßn l­u gi÷ ®­îc rÊt nhiÒu nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc cæ vµ ®· thùc sù lµ nguån tµi nguyªn nh©n v¨n quý gi¸ cho ph¸t triÓn du lÞch. . 3. VÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi cho ph¸t triÓn du lÞch: H×nh 14: Lèi vµo lµng B¸t Trµng phÝa ®­êng ®ª Xu©n Quang-Long Biªn H×nh 14. Lèi vµo B¸t Trµng phÝa ®­êng ®ª Xu©n Quan-Long Biªn Lµng n»m bªn h÷u ng¹n s«ng Hång, theo truyÒn thuyÕt lËp lµng th× vÞ trÝ nµy vèn thuËn lîi cho chuyªn trë nguyªn liÖu s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm theo ®­êng s«ng. Nh­ng hiÖn nay ngoµi bÕn s«ng, th× giao th«ng ®­êng bé còng rÊt thuËn tiÖn, cã thÓ nãi ®­êng bé lµ con ®­êng giao th«ng chÝnh cña lµng. Tõ trung t©m Hµ Néi, chØ víi 30 phót ®i « t« lµ du kh¸ch ®· tíi ®­îc B¸t Trµng b»ng ®­êng ®ª Long Biªn-Xu©n Quan hay tõ c¸c tØnh ë phÝa ®«ng b¾c c¬ thÓ tíi B¸t Trµng b»ng con ®­êng qua x· §a Tèn, tíi ch©n ®ª s«ng Hång, ®i qua ®ª lµ tíi ®­îc B¸t Trµng chÝnh v× vËy nã rÊt thuËn lîi cho viÖc tæ chøc c¸c tour du lÞch ®Õn tõ Hµ Néi hay c¸c tØnh kh¸c. N»m bªn bê s«ng Hång, B¸t Trµng ®­îc coi nh­ lµ ®iÓm dõng cho tour du lÞch Th¨ng Long-Phè HiÕn trªn s«ng Hång, lµng cã bÕn s«ng rÊt tiÖn cho tµu cËp bÕn vµ lªn th¼ng lµng cæ B¸t Trµng, vµo c¸c lß gèm th¨m quan. H×nh 15. §­êng lªn lµng cæ B¸t Trµng tõ bÕn s«ng 4. NÐt ®éc ®¸o cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng Lµng B¸t Trµng ®· næi tiÕng tõ xa x­a. Ng­êi d©n Th¨ng Long-Hµ Néi th­êng hay truyÒn tông c©u: “LÜnh hoa Yªn Th¸i, ®å gèm B¸t Trµng Thî vµng §Þnh C«ng, thî ®ång Ngò X¸” Víi s¶n phÈm gèm sø B¸t Trµng, tõ 100 ¸ 200 n¨m tr­íc ®· ®­îc tiªu thô réng r·i trªn c¶ n­íc vµ ra n­íc ngoµi b»ng ®­êng s«ng do vËy mua vµ dïng ®­îc ®å B¸t Trµng kh«ng khã. Tuy nhiªn, khi ®Õn th¨m B¸t Trµng du kh¸ch kh«ng chØ cã thÓ mua ®­îc hµng cña B¸t Trµng tËn lß víi gi¸ rÎ, nhiÒu kiÓu d¸ng phong phó mµ ®Æc biÖt lµ du kh¸ch cã thÓ trùc tiÕp chiªm ng­ìng nh÷ng bµn tay thî khÐo lÐo ®ang chÕ t¸c s¶n phÈm, theo dâi vµ biÕt ®­îc ®Ó lµm ra s¶n phÈm hoµn chØnh ng­êi thî ph¶i lµm nh­ thÕ nµo, ®iÒu ®ã rÊt h÷u Ých cho nh÷ng ai thÝch kh¸m ph¸, t×m hiÓu. NÕu muèn du kh¸ch cã thÓ tù tay t¹o cho m×nh mét s¶n phÈm ngé ngÜnh theo ý m×nh vµ nhµ lß sÏ nung cho b¹n, thêi gian nung nÕu v­ît qu¸ thêi gian viÕng th¨m cña du kh¸ch th× s¶n phÈm ®ã sÏ ®­îc göi l¹i cho du kh¸ch qua ®­êng b­u ®iÖn. Sù thó vÞ ®ã chØ cã ®Õn th¨m B¸t Trµng du kh¸ch míi cã ®­îc. II. Lîi Ých cña viÖc ph¸t triÓn du lÞch t¹i lµng gèm B¸t Trµng 1. Cho phÐp më réng thÞ tr­êng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cña lµng nghÒ ThÞ tr­êng tiªu thô chñ yÕu cña toµn bé c¸c chñ lß vµ c«ng ty gèm sø trong lµng lµ c¸c ®¹i lý tiªu thô s¶n phÈm trªn toµn quèc, cïng víi viÖc xuÊt khÈu ra n­íc ng­êi th«ng qua bu«n b¸n th­¬ng m¹i. Tõ sau n¨m 1990, khi nhµ n­íc ta ban hµnh chÝnh s¸ch më cöa giao l­u réng r·i víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi th× B¸t Trµng cïng víi c¶ n­íc cã thªm mét thÞ tr­êng míi ®ã lµ cung cÊp s¶n phÈm cho kh¸ch du lÞch n­íc ngoµi. Tuy sè l­îng hµng ho¸ b¸n ®­îc cho kh¸ch du lÞch nãi chung (c¶ trong n­íc vµ ngoµi n­íc) so víi l­îng hµng b¸n ra lµ rÊt nhá nh­ng do gi¸ trÞ cña mçi s¶n phÈm t¨ng lªn (v× gi¸ b¸n lÎ cho kh¸ch du lÞch cao h¬n so víi gi¸ b¸n th«ng th­êng) nªn còng coi nh­ ®em l¹i cho lµng nghÒ mét thÞ tr­êng ®¸ng kÓ. NÕu kh¸ch du lÞch lµ ng­êi sinh sèng ë n­íc ngoµi th× cã nghÜa lµ khi b¸n ®­îc hµng còng ®ång nghÜa víi viÖc cöa hµng ®· xuÊt khÈu ®­îc s¶n phÈm cña m×nh t¹i chç mµ kh«ng mÊt mét ®ång vËn chuyÓn vµ thuÕ xuÊt hµng nh­ sù xuÊt khÈu th«ng th­êng. 2. Duy tr× vµ ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o cña ng­êi thî Nhu cÇu cña kh¸ch du lÞch lµ nhá lÎ vµ rÊt kh¸c biÖt, bëi s¶n l­îng mua tèi ®a cña mét du kh¸ch chØ kho¶ng 20 s¶n phÈm trªn mét du kh¸ch, nªn ®Ó s¶n phÈm ngµy cµng phong phó, ®a d¹ng, hÊp dÉn ®­îc kh¸ch du lÞch th× ®ßi hái nh÷ng ng­êi thî ph¶i kh«ng ngõng c¶i tiÕn mÉu m· vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt ®Ó cho ra nh÷ng s¶n phÈm míi h¬n, ®Ñp h¬n vµ rÎ h¬n. YÕu tè ®ã cã lÏ lµ qu¸ nhá, song nÕu ng­êi thî quan t©m vµ cè g¾ng ph¸t huy nh÷ng kh¶ n¨ng cña m×nh th× còng ®em l¹i sù ph¸t triÓn cho nÒn s¶n xuÊt cña toµn lµng nghÒ. Bëi nÕu kh«ng, víi nh÷ng s¶n phÈm truyÒn thèng ng­êi thî s¶n xuÊt hÕt n¨m nµy sang n¨m kh¸c theo nh÷ng ®¬n ®Æt hµng th× víi c¬ chÕ thÞ tr­êng nh­ hiÖn nay sÐ kh«ng cã lîi cho uy tÝn vµ sù ph¸t triÓn cña lµng. Trong t­¬ng lai kh«ng xa lµng cßn cã thÓ mÊt chç ®øng trªn thÞ tr­êng nÕu nh­ kh«ng tÝch cùc s¸ng t¹o vµ ®æi míi. 3. Lµ ph­¬ng thøc ®Ó tµi nghÖ cña ng­êi thî gèm B¸t Trµng ngµy cµng vang xa h¬n. Khi ®· tíi Hµ Néi, hiÕm ai cã thÓ bá qua nh÷ng ®Þa danh næi tiÕng cña nã, ®Æc biÖt lµ B¸t Trµng. Khi ®· biÕt B¸t Trµng, mÊy ai cã dÞp ®i qua mµ l¹i kh«ng ghÐ vµo th¨m. Tuy lµng nghÒ ®· rÊt næi tiÕng, s¶n phÈm ®­îc b¸n réng r·i ë kh¾p mäi n¬i nh­ng nÕu cã dÞp ®Õn ®­îc B¸t Trµng mµ mua mét c¸i g× ®ã th× l¹i rÊt kh¸c biÖt. Khi tíi th¨m lß gèm, ng­êi kh¸ch l¹ sÏ cã c¬ héi ®­îc nh×n trùc tiÕp nh÷ng bµn tay khÐo lÐo ®ang t« vÏ, ®¾p nÆn tõng s¶n phÈm, kh¸ch du lÞch cã thÓ ®­îc ng¾m nh×n, lùa chän tho¶ thÝch t¹i c¸c gian hµng tr­ng bµy v« cïng phong phó. NÕu vÞ kh¸ch nµo tß mß muèn biÕt vÒ s¶n phÈm hay hái han t×m hiÓu vÒ tõng s¶n phÈm th× ®· cã ngay c¸c chuyªn gia t¹i chÝnh c¸c lß gi¶i thÝch vµ tr×nh bµy rÊt ®äc ®¸o. Víi nh÷ng kh¸ch du lÞch ®ã, hä ®· trë thµnh mét thuyÕt minh viªn rÊt kh¸ch quan vÒ B¸t Trµng, ë nh÷ng n¬i hä sÏ ®i qua. §ã lµ thø qu¶ng c¸o miÔn phÝ mµ ®em l¹i hiÖu qu¶ rÊt cao cho sù næi tiÕng vèn cã cña B¸t Trµng. Nh­ vËy, chÝnh du lÞch ®· gãp phÇn ®­a tiÕng t¨m cña B¸t Trµng ®i xa h¬n.  ch­¬ng IV mét sè gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn du lÞch t¹I LµNG GèM Sø B¸T TRµNG 1. Nh÷ng gi¶i ph¸p trong thiÕt kÕ vµ tæ chøc s¶n xuÊt, tr­ng bµy HiÖn nay s¶n phÈm cña B¸t Trµng ®· rÊt ®Ñp vµ phong phó, tuy nhiªn nh÷ng s¶n phÈm dµnh cho du lÞch ch­a nhiÒu. S¶n phÈm cña B¸t Trµng vÉn ®¬n thuÇn chØ lµ ®å gia dông nh­: cèc chÐn, b×nh, vß,... du kh¸ch còng rÊt thÝch vµ mua rÊt nhiÒu. Tuy nhiªn ®Ó lµ mét vËt l­u niÖm, cã lÏ ®iÒu du kh¸ch du lÞch mong muèn chØ lµ mét mãn ®å nho nhá, xinh xinh tiÖn mang ®i ®Ó vÒ lµm quµ hoÆc tr­ng bµy ®Ó nhí dÊu Ên vÒ nh÷ng n¬i hä ®· ®i qua. VÝ dô: c¸c ®å vËt nhá, cã h×nh ¶nh nh­ ®Üa, b×nh r­îu... Mét thùc tÕ lµ c¸c hoa v¨n, h×nh ¶nh pháng theo c¸c ®iÓn tÝch cæ sÏ rÊt khã b¸n cho kh¸ch du lÞch v× hä kh«ng am hiÓu vÒ ®iÓn tÝch ®ã mµ chØ ®¬n thuÇn muèn cã mét kû niÖm vÒ n¬i mµ hä ®· ®Õn th¨m. Do ®ã, bªn c¹nh viÖc vÉn duy tr× mét sè s¶n phÈm truyÒn thèng ®Æc tr­ng, B¸t Trµng còng cÇn ph¶i cã nh÷ng s¶n phÈm mang h×nh ¶nh g¾n liÒn víi ®iÓm du lÞch vµ chØ nªn ph©n phèi c¸c s¶n phÈm nµy t¹i c¸c ®iÓm du lÞch ®ã. §èi víi kh¸ch du lÞch trong n­íc, c¸c h×nh ¶nh nµy cã thÓ lµ h×nh ¶nh vÒ Hµ Néi, vÒ lµng gèm B¸t Trµng, cßn ®èi víi kh¸ch du lÞch quèc tÕ, B¸t Trµng cã thÓ s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm cã h×nh ¶nh chung vÒ ViÖt Nam. C¸c h×nh ¶nh nµy cã thÓ ë d¹ng vÏ hoÆc ë d¹ng m« h×nh m« pháng… NÕu nh­ du kh¸ch cã ghÐ vµo th¨m mét lß nµo ®ã trong lµng th× cã thÓ hái nh÷ng ng­êi thî dÔ dµng vÒ nh÷ng g× ®éc ®¸o vµ thó vÞ cña s¶n phÈm. Nh­ng t¹i c¸c gian hµng, s¶n phÈm rÊt ®a d¹ng vµ phong phó vµ ®a d¹ng mµ kh«ng hÒ thÊy cã mét chót chØ dÉn, giíi thiÖu g× ®èi víi tõng s¶n phÈm, nªn nÕu du kh¸ch chØ muèn tù m×nh xem vµ t×m hiÓu th× sÏ rÊt khã, buéc ph¶i hái th¨m ng­êi b¸n hµng. Nªn ®Ó du kh¸ch hiÓu biÕt ®­îc vÒ gèm sø cña B¸t Trµng vµ tù do tham quan th× c¸c ng¨n tr­ng bµy cÇn cã nh÷ng th«ng tin s¬ bé vÒ hµng hãa nh­: lo¹i men, mµu s¾c, n¬i s¶n xuÊt,... ®Æt c¹nh mçi s¶n phÈm hay chung cho c¶ mét d·y hµng. Vèn s¶n xuÊt chñ yÕu cña c¸c lß vÉn lµ vèn tù cã, ®iÒu nµy ®· phÇn nµo g©y h¹n chÕ ®Õn kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ g©y « nhiÔm m«i tr­êng (do c¸c lß cã kh«ng nhiÒu vèn vÉn ®èt lß b»ng than c¸m). Do vËy c¸c hé s¶n xuÊt t¹i lµng rÊt cÇn ®­îc nhµ n­íc mµ cô thÓ lµ c¸c ng©n hµng ph¸t triÓn t¹o ®iÒu kiÖn cho vay vèn, c¸c nhµ ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc c¶ vÒ vèn lÉn c«ng nghÖ. 2. Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng §­êng bé vµ ®­êng s«ng ®Õn B¸t Trµng rÊt thuËn tiÖn nh­ng hiÖn t¹i rÊt cÇn ®­îc c¶i t¹o vµ n©ng cÊp. BÕn s«ng hiÖn nay lµ b·i ®æ chÊt th¶i r¾n cña lµng, ®iÒu nµy rÊt bÊt lîi cho du lÞch, nã g©y mÊt mü quan vµ t¹o Ên t­îng ban ®Çu kh«ng tèt cho du kh¸ch. §­êng dÉn lªn bÕn vµo lµng cßn t­¬ng ®èi hÑp cÇn më réng vµ treo biÓn to h¬n ®Ó tõ xa du kh¸ch trªn thuyÒn ®· cã thÓ nhËn thÊy bÕn c¶ng cña lµng. TuyÕn ®­êng ®ª Long Biªn - Xu©n Quan hiÖn ®ang bÞ xuèng cÊp, cã rÊt nhiÒu æ gµ g©y c¶n trë viÖc ®i l¹i. HiÖn nay tuyÕn ®­êng ®· ®­îc më réng h¬n 2m sau khi x©y kÌ ®ª b»ng bª t«ng nh­ng ®­êng vÉn ch­a ®­îc tu bæ n©ng cÊp. ChÝnh quyÒn thµnh phè vµ huyÖn cÇn cã kÕ ho¹ch ®Çu t­ ®ång bé cho c¶ tuyÕn ®­êng nµy khi x©y dùng quy ho¹ch ph¸t triÓn du lÞch t¹i B¸t Trµng. Bao quanh lµng lµ mét con ®­êng bªn s«ng mµ tõ ®ã du kh¸ch cã thÓ phãng tÇm m¾t bao qu¸t ®­îc ra mÆt n­íc s«ng Hång mªnh m«ng réng lín. Con ®­êng nµy ®· ®­îc chñ tÞch ñy ban nh©n d©n thµnh phè Hµ néi ra quyÕt ®Þnh thi c«ng trong tæng thÓ kÕ ho¹ch quy ho¹ch chi tiÕt lµng nghÒ truyÒn thèng B¸t Trµng, nh­ng con ®­êng míi chØ ®­îc hoµn thµnh 3/4 . PhÇn cßn l¹i lµ phÇn tõ §×nh ®Õn th«n Giang cao ®­îc ng­êi lµng cho r»ng ®ã lµ phÇn ®Ñp nhÊt cña lµng th× ch­a ®­îc lµm. Con ®­êng nµy bÞ côt mét ®o¹n tõ cæng §Òn lµng ®Õn th«n Giang cao v× bÞ lë khi n­íc s«ng lªn h»ng n¨m nªn muèn t¹o mét con ®­êng dµi liªn tôc th× ph¶i x©y kÌ vµ më l¹i ®o¹n ®­êng ®· bÞ n­íc s«ng cuèn ®i. HiÖn nay con ®­êng phÇn ®­îc lµm míi chØ ®æ bª t«ng. Khi hoµn tÊt lµng cã thÓ l¸t ®­êng b»ng toµn bé g¹ch B¸t Trµng th× con ®­êng nµy sÏ t¹o cho lµng mét bé mÆt hoµn toµn míi. Du kh¸ch cã thÓ ®i d¹o trªn con ®­êng nµy ®Ó tham quan xung quanh lµng. §­êng ®i trong lµng cæ vÉn rÊt chËt hÑp vµ ngo¾t ngÐo vµ ®ã lµ nÐt ®Æc tr­ng cña lµng, nh­ng ®Ó kh¸ch du lÞch cã thÓ tiÖn ®i l¹i th× cÇn cã biÓn chØ dÉn bëi lèi ®i trong lµng nÕu kh«ng ph¶i ng­êi lµng th× rÊt khã th©m quan ®­îc mäi n¬i trong lµng. CÇn më réng thªm c¸c lo¹i h×nh dÞch vô ®Ó du kh¸ch cã thÓ nghØ ng¬i khi tíi tham quan nh­: nhµ hµng, qu¸n cafe, b­u ®IÖn, nhµ vÖ sinh c«ng céng,... Lµng B¸t Trµng ®i theo ®­êng bé th× ph¶ ®i qua mét lµng kh¸c lµ lµng Giang cao còng cã rÊt nhiÒu cöa hµng gèm sø mü nghÖ vµ lß s¶n xuÊt. Nªn ®Ó du kh¸ch cã thÓ tíi ®­îc lµng gèm B¸t Trµng truyÒn thèng cÇn cã thªm nh÷ng biÓn chØ ®­êng trªn däc ®­êng ®ª vµ cÇn thiÕt nhÊt lµ con ®­êng qua lµng Giang cao, ®Ó tíi th¼ng ®­îc cæng lµng. 3. Cã sù liªn kÕt víi c¸c c«ng ty du lÞch C¸c lß s¶n xuÊt trong lµng cÇn kÕt hîp víi c¸c c«ng ty l÷ kh¸ch ®Ó tæ chøc ®ãn kh¸ch tíi lµng ®­îc chñ ®éng vµ chu ®¸o h¬n. Nh÷ng nh­êi d©n cña lµng cã thÓ gióp c¸c c«ng ty l÷ kh¸ch vÒ nghiÖp vô h­íng dÉn vµ c¸c dÞch vô bæ sung kh¸c. NÕu du kh¸ch muèn tù lµm cho m×nh mét mãn ®å l­u niÖm th× khi cã sù liªn kÕt cña c«ng ty l÷ hµnh vµ lµng nghÒ th× chi phÝ cho cho viÖc göi tr¶ tíi kh¸ch hµng sÏ ®¬n gi¶n vµ Ýt tèn kÐm h¬n. KÕt luËn Lµng gèm cæ truyÒn B¸t Trµng vèn ®· næi tiÕng trong vµ ngoµi n­íc vÒ nh÷ng s¶n phÈm gèm sø. Tuy nhiªn, ngoµi nh÷ng s¶n phÈm ®ã ng«i lµng cæ nµy cßn tiÒm Èn mét niÒm n¨ng to lín ®ã lµ tiÒm n¨ng vÒ du lÞch víi lo¹i h×nh du lÞch lµng nghÒ ®Æc tr­ng. Do vËy, sau khi nghiªn cøu ®Ò tµi nµy chóng ta cã thÓ rót ra ®­îc nh÷ng kÕt luËn sau: Lµng gèm B¸t Trµng cã lÞch sö ph¸t triÓn tõ rÊt l©u ®êi. ChÝnh ®iÒu nµy ®· t¹o ra mét kho tµng v¨n ho¸ to lín vµ rÊt ®¸ng ®­îc quan t©m nghiªn cøu. §©y chÝnh lµ mét nguyªn nh©n hÊp dÉn kh¸ch du lÞch ®Õn t×m hiÓu vµ th¨m quan. HiÖn nay, viÖc s¶n xuÊt ë lµng nghÒ B¸t Trµng kh«ng nh÷ng kh«ng bÞ mai mét vµ ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn, s¶n phÈm gèm sø cña lµng hiÖn rÊt ®a d¹ng, cã thÓ ®¸p øng nhiÒu nhu cÇu kh¸c nhau. ViÖc s¶n xuÊt cña lµng nghÒ hiÖn lµ sù kÕt hîp gi÷a nÐt truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, võa cã tÝnh kÕ thõa võa cã sù tiÕp thu nh÷ng ph­¬ng ph¸p míi cã hiÖu qu¶ kinh tÕ. §Æc biÖt, s¶n phÈm cña lµng hiÖn cßn cã thÓ ®¸p øng ®­îc tÝnh thêi vô ®èi víi c¸c ngµy lÔ trong n¨m vµ rÊt thÝch hîp cho c¸c nhu cÇu vÒ hµng l­u niÖm tr­ng bµy. Do ®ã, cã thÓ nãi nÒn s¶n xuÊt t¹i B¸t Trµng tù nã ®· mang nh÷ng yÕu tè kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña du lÞch. Tuy nhiªn, viÖc s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm ë B¸t Trµng vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp vµ viÖc giíi thiÖu t¹i chç nÒn s¶n xuÊt cña lµng ®Õn kh¸ch th¨m quan hiÖn ®ang gÆp khã kh¨n do nhiÒu ®iÒu kiÖn kh¸ch quan. TiÒm n¨ng ph¸t triÓn du lÞch ë B¸t Trµng rÊt lín xuÊt ph¸t tõ chÝnh néi t¹i cña nÒn s¶n xuÊt ë B¸t Trµng, c¶nh quan rÊt ®Æc tr­ng ®èi víi mét lµng nghÒ cæ ph¸t triÓn trong qu¸ khø hiÖn cßn l­u gi÷ ®­îc vµ vÞ trÝ ®Þa lý kh¸ thuËn lîi ®Ó tæ chøc c¸c tour du lÞch theo c¶ ®­êng bé vµ ®­êng s«ng (kh«ng chØ lµ nh÷ng tour riªng biÖt mµ cã thÓ kÕt hîp theo c¸c tour du lÞch däc theo s«ng Hång). Tuy nhiªn, hiÖn nay du lÞch vÉn ch­a thùc sù ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn chung cho lµng gèm B¸t Trµng nh­ nh÷ng tiÒm n¨ng vèn cã cña nã. Trong néi dung ®Ò tµi nghiªn cøu nµy, em ®· m¹nh d¹n ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®Ó gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn du lÞch ë B¸t Trµng. Trªn ®©y, lµ toµn bé nh÷ng hiÓu biÕt cña em vÒ lµng gèm cæ truyÒn B¸t Trµng vµ sù ph¸t triÓn du lÞch lµng nghÒ ë B¸t Trµng. Nh÷ng hiÓu biÕt ®ã cßn rÊt s¬ khai vµ kh«ng thÓ tr¸nh ®­îc sù thiÕu sãt do kh¶ n¨ng cña b¶n th©n cßn cã h¹n. Em rÊt mong cã ®­îc sù gãp ý vµ chØ b¶o cña c¸c thÇy gi¸o cïng c¸c b¹n sinh viªn ®Ó em cã thÓ dÇn hoµn thiÖn kiÕn thøc cña m×nh. Tµi liÖu Tham Kh¶o TS. D­¬ng B¸ Ph­îng- B¶o tån vµ ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸- NXB Khoa häc x· héi, Hµ Néi, n¨m 2001. NguyÔn Thä S¬n- Hoa tay Hµ Néi rång bay, Bé V¨n ho¸ th«ng tin, n¨m 1999. Lµng nghÒ, phè nghÒ Th¨ng Long-Hµ Néi- Bé V¨n ho¸ th«ng tin, Trung t©m TriÓn l·m V¨n ho¸ nghÖ thuËt ViÖt nam, n¨m 2000.