Đề tài Luận chứng quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam để thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước thì phải xác định khoa học và công nghệ cùng với giáo dục và đào tạo là những quốc sách hàng đầu

Tõ §¹i héi §¶ng VIII ®Õn nay, §¶ng ta lu«n x¸c ®Þnh c«ng nghiÖp ho¸ lµ nhiÖm vô träng t©m cña thêi kú qu¸ ®é. NhiÖm vô CNH - H§H ®· ®­îc thùc hiÖn ë n­íc ta trong nh÷ng n¨m qua, nhÊt lµ thêi kú ®æi míi chóng ta ®· thu ®­îc nhiÒu thµnh tùu quan träng t¹o thÕ vµ lùc cho thêi kú ph¸t triÓn tiÕp theo. Vµ ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp CNH -H§H ®Êt n­íc th× ph¶i coi khoa häc (KH) vµ c«ng nghÖ (CN) cïng víi gi¸o dôc (GD) vµ ®µo t¹o (§T) lµ nh÷ng quèc s¸ch hµng ®Çu. Néi dung quan ®iÓm: a) Môc tiªu CNH - H§H ë ViÖt Nam: X©y dùng n­íc ta thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cao, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh, x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi. [ Theo v¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII ] b) Khái niệm khoa học và công nghệ: * Khoa học: là một hệ thống tri thức về tự nhiên, về xã hội, về con người và về tư duy của con người. Nó nghiên cứu và vạch ra những mối quan hệ nội tại, bản chất của sự vật, hiện tượng, quá trình, từ đó chỉ ra những quy luật khách quan của sự vận động và phát triển của tự nhiên, xã hội và tư duy. * Công nghệ: theo nghĩa chung nhất có thể coi đó là tập hợp tất cả những hiểu biết của con người vào việc biến đổi, cải tạo thế giới nhằm đáp ứng nhu cầu sống của con người, sự tồn tại và phát triển của xã hội. Công nghệ trong sản xuất là tập hợp các phương tiện vật chất, các phương pháp, các quy tắc, các kỹ năng được con người sử dụng để tác động vào đối tượng lao động nhằm tạo ra một sản phẩm nào đó cần thiết cho xã hội. N­íc ta ®ang ë mét thêi kú ph¸t triÓn míi- thêi kú ®Èy m¹nh CNH- H§H. Trong ®­êng lèi vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi, t¹i ®¹i héi §¶ng lÇn IX cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh: “ §­êng lèi kinh tÕ cña §¶ng ta lµ: §Èy m¹nh CNH- H§H, x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ, ®­a n­íc ta thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp…” vµ chØ râ “ ph¸t triÓn kinh tÕ, CNH- H§H lµ nhiÖm vô trung t©m” bëi v× chØ cã b»ng con ®­êng CNH- H§H n­íc ta míi cã thÓ tho¸t ra khái nghÌo nµn l¹c hËu, míi cã thÓ hßa vµo dßng th¸c chung cña toµn nh©n lo¹i. VËy ph¶i thùc hiÖn CNH- H§H b»ng c¸ch nµo? NghÞ quyÕt lÇn thø hai BCH trung u¬ng §¶ng khãa VIII ®· x¸c ®Þnh râ: “ CNH- H§H ®Êt n­íc ph¶i b»ng vµ dùa vµo KH & CN” “ KH & CN ph¶i trë thµnh nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cho CNH - H§H” §Õn ®¹i héi lÇn thø IX cña ®¶ng diÒu nµy mét lÇn n÷a l¹i ®­îc kh¼ng ®Þnh ë tÇm chiÕn l­îc cao h¬n- ®ã lµ g¾n sù ph¸t triÓn cña KH & CN nãi riªng, sù ph¸t triÓn cña CNH - H§H cña x· héi ViÖt Nam mét c¸ch ®éc lËp, tù chñ vµ bÒn v÷ng nãi chung. Ph¸t huy nguån lùc trÝ tuÖ vµ søc m¹nh tinh thÇn cña ng­êi ViÖt Nam; coi sù ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña sù nghiÖp CNH- H§H” Vai trß nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña KH& CN ®­îc thÓ hiÖn cô thÓ ë nh÷ng mÆt sau: + Mét lµ; KH & CN cã vai trß quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh trang bÞ vµ trang bÞ l¹i c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn cho nÒn s¶n xuÊt x· héi nãi riªng, cho tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n nãi chung. §ã lµ nhiÖm vô ®Çu tiªn cña sù nghiÖp CNH- H§H cña n­íc ta hiÖn nay. + Hai lµ; KH & CN ®ãng vai trß v« cïng quan träng trong viÖc ®µo t¹o, båi d­ìng, khai th¸c vµ ph¸t huy nguån lùc con ng­êi, ®Æc biÖt lµ nguån lùc trÝ tuÖ - mét nguån lùc to lín, cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh tíi sù nghiÖp CNH -H§H ë n­íc ta hiÖn nay. Con ng­êi lµ chñ thÓ s¸ng t¹o ra KH & CN. §Õn l­ît m×nh, KH & CN trë thµnh ph­¬ng tiÖn, c«ng cô vµ ®ång thêi còng lµ c¬ së ®Ó con ng­êi v­¬n lªn hoµn thiÖn m×nh vÒ mäi mÆt, ®Æc biÖt lµ mÆt n¨ng lùc trÝ tuÖ, Tr­íc hÕt th«ng qua qu¸ tr×nh GD & §T, KH & CN sÏ trang bÞ cho con ng­êi nh÷ng tri thøc KH & CN cÇn thiÕt ®Ó con ng­êi cã thÓ hiÓu vµ sö dông ®­îc nh÷ng trang thiÕt bÞ kü thuËt m¸y mãc tiªn tiÕn hiÖn ®¹i. Con ®­êng bÒn l©u vµ v÷ng ch¾c nhÊt ®Ó tiÕp thu vµ ph¸t triÓn CN lµ con ®­êng ®­a vµo kh¶ n¨ng cña chÝnh m×nh hay nãi theo c¸ch nãi th«ng th­êng lµ ph¸t huy néi lùc - nguån lùc con ng­êi. Con ng­êi ViÖt Nam vèn giµu truyÒn thèng nh©n ¸i, th«ng minh vµ cã mét lßng yªu n­íc nång nµn. §éi ngò c¸n bé KH & CN cña chóng ta cho ®Õn nay tuy so víi mét sè n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi chóng ta ch­a cã nhiÒu, tr×nh ®é ch­a cao, song ®ã lµ mét lùc l­îng kh«ng nhá, tiÒm n¨ng cßn rÊt dåi dµo. + Ba lµ; KH & CN gi÷ vai trß ®éng lùc trong viÖc t¹o ra m«i tr­êng vµ thÞ tr­êng th«ng tin- mét m«i tr­êng míi ®Çy søc m¹nh vµ quyÒn lùc trong sù ph¸t triÓn cña x· héi nãi chung. + Bèn lµ; KH & CN cã vai trß quan träng trong viÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ tæ chøc, qu¶n lý s¶n xuÊt, dÞch vô, kinh doanh nh»m môc tiªu thóc ®Èy sù nghiÖp CNH - H§H. + N¨m lµ; KH & CN ®ang gãp phÇn quan träng vµo viÖc thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña x· héi. c) Khái niệm giáo dục và đào tạo: * Giáo dục: giáo dục là sự tác động nhiều chiều của xã hội lên con người giúp cho họ có được phương pháp tập hợp thông tin, xử lý thông tin, khai thác thông tin để họ tự hoàn thiện về đạo lý, tâm lý, pháp lý trên cơ sở không ngừng nâng cao trí tuệ, thể lực, năng lực lao động sáng tạo làm cho cuộc sống bản thân và cộng đồng ngày được tốt hơn. * Đào tạo: đào taọ đề cập đến việc dạy các kỹ năng thực hành, nghề nghiệp hay kiến thức liên quan đến một lĩnh vực cụ thể, để người học lĩnh hội và nắm vững những tri thức, kĩ năng, nghề nghiệp một cách có hệ thống để chuẩn bị cho người đó thích nghi với cuộc sống và khả năng đảm nhận được một công việc nhất định. B¸c Hå ®· nãi non s«ng ViÖt Nam cã s¸nh vai víi c¸c c­êng quèc hay kh«ng phô thuéc vµo mét phÇn rÊt lín vµo kÕt qu¶ häc tËp cña c¸c thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam. Nh×n mét c¸ch tæng thÓ ,gi¸o dôc cã vai trß h×nh thµnh nh©n c¸ch con ng­êi vµ ®µo t¹o nh©n lùc phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi. H×nh thµnh nh©n c¸ch con ng­êi xÐt cho cïng còng lµ phôc vô cho viÖc t¹o lËp mét x· héi v¨n minh h¬n, sung tóc h¬n, an toµn h¬n. Tuy nhiªn, trong bèi c¶nh hiÖn nay viÖc gi¸o dôc nh©n c¸ch con nguêi vµ ®µo t¹o nh©n lùc ph¶i gióp gi¶i quyÕt nh÷ng th¸ch thøc cña thêi ®¹i ®ang ®Æt ra cho tõng quèc gia. Nh­ vËy, sù c¹nh tranh trong thêi ®¹i kinh tÕ tri thøc chñ yÕu lµ c¹nh tranh gi÷a c¸c nÒn gi¸o dôc, mµ ch×a khãa cho cuéc c¹nh tranh nµy lµ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®­îc nh÷ng con ng­êi cã t­ duy s¸ng t¹o, cã thãi quen t×m c¸i míi hiÖu qu¶ h¬n, chÊt l­îng h¬n. NÕu chóng ta kh«ng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o thÕ hÖ con ng­êi ViÖt Nam míi cã thãi quen s¸ng t¹o, cã thãi quen ®æi míi mét c¸ch th­êng xuyªn th× sÏ thÊt b¹i trong cuéc c¹nh tranh cña thêi ®¹i kinh tÕ tri thøc nµy. LÞch sö ®· ®Æt gi¸o dôc ViÖt Nam tr­íc mét th¸ch thøc míi vµ ph¶i hoµn thµnh nh÷ng nhiÖm vô míi. d) Mèi quan hÖ gi÷a KH & CN; gi÷a GD & §T: * KH &CN: - Theo quan ®iÓm thø nhÊt: Sù ph¸t triÓn cña KH & CN lµ ®éc lËp tu¬ng ®èi víi nhau. Cã giai ®o¹n CN ®i tr­íc, ng­îc l¹i còng cã giai ®o¹n KH v­ît lªn tr­íc so víi CN. ChØ cã ®Õn ngµy nay KH & CN míi thùc sù ®ång ®iÖu vµ g¾n bã chÆt chÏ víi nhau. Theo c¸ch hiÓu thø nhÊt th× ngay tõ ®Çu, do nh÷ng kh¸c biÖt vÒ mÆt cÊu t¹o c¬ thÓ, con ng­êi cã nh÷ng nhu cÇu kh¸c vµ ®Æc biÖt h¬n so víi tÊt c¶ c¸c loµi ®éng vËt kh¸c. V× vËy ®Ó duy tr× sù sèng cña m×nh, sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi, con ng­êi trong nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn ®Çu tiªn cña lÞch sö ®· ph¶i t¹o ra nh÷ng c«ng cô cÇn thiÕt, lÊy trùc tiÕp tõ tù nhiªn ®Ó t¸c ®éng lªn tù nhiªn, mµ ch­a thÓ cã ®­îc nh÷ng luËn chøng khoa häc nµo. Ch¼ng h¹n, ë thêi kú chiÕm h÷u n« lÖ vµo thÕ kû thø VII -VI tr­íc c«ng nguyªn mét sè KH ®· b¾t ®Çu h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn; song cuéc c¸ch m¹ng CN míi lóc ®ã víi viÖc nÊu ch¶y kim lo¹i vµ t¹o ra c«ng cô lao ®éng b»ng kim lo¹i thñ c«ng thay cho c¸c c«ng cô b»ng ®¸, b»ng gç, hay hÖ thèng c«ng nghÖ lÇn thø hai còng tá ra kh«ng cã liªn quan g× ®Õn tri thøc KH. Tõ thÕ kû thø X ®Õn thÕ kû thø XVIII, KH vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn mét c¸ch chËm ch¹p h¬n so víi kü thuËt (KT) vµ CN. Chøc n¨ng chñ yÕu cña KH trong giai ®o¹n nµy lµ tËp hîp kinh nghiÖm ( thu thËp, tæng hîp, m« t¶ hÖ thèng c¸c sù kiÖn ®Ó x©y dùng bøc tranh chi tiÕt vÒ giíi tù nhiªn) thËm chÝ cho ®Õn gi÷a thÕ kû thø XIX, khi ®éng c¬ m¸y h¬i n­íc ®· ®­îc sö dông réng r·i trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, vµ ë nhiÒu n­íc ch©u ¢u vµ B¾c Mü ®· tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp lÇn thø nhÊt, th× viÖc kÕt hîp gi÷a tiÕn bé KH & CN vÉn ch­a ®­îc thÓ hiÖn râ rµng. ë ®©y gi÷a viÖc chÕ t¹o thµnh c«ng m¸y h¬i n­íc vµo cuèi thÕ kû XVIII vµ viÖc ®­a ra nh÷ng luËn cø KH vÒ c¬ së nhiÖt ®éng häc cña lo¹i ®éng c¬ nµy c¸ch nhau gÇn mét thÕ kû. ChØ tõ cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX, gi÷a sù tiÕn bé cña KH víi sù tiÕn bé cña KT vµ CN míi b¾t ®Çu cã sù g¾n kÕt víi nhau vµ cµng ngµy sù g¾n kÕt ®ã cµng chÆt chÏ. KÓ tõ ®©y, KH tõ chç ph¸t triÓn chËm h¬n, tiÕn ®Õn ®uæi kÞp sù ph¸t triÓn cña CN. KH mét mÆt ®· gi¶i quyÕt thµnh c«ng c¸c nhiÖm vô do KT vµ CN ®Æt ra, mÆt kh¸c ®· nhanh chãng vËt thÓ hãa c¸c tri thøc KH thµnh c¸c thiÕt bÞ m¸y mãc(phÇn kü thuËt cña CN) vµ CN nãi chung ®Ó ®­a vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi . Ng­îc l¹i ho¹t ®éng cña CN ngµy cµng dùa vµo c¬ së KH, ch¼ng h¹n nh­ c¸c lý thuyÕt vËt lý häc, c¬ häc… - Quan niÖm thø hai: vÒ mèi quan hÖ gi÷a KH & CN míi ®­îc phæ biÕn gÇn ®©y, song ®· mang tÝnh chÊt thuyÕt phôc nhÊt ®Þnh bëi c¸ch lý gi¶i khoa häc hîp lý cña nã. Víi quan niÖm nµy mèi quan hÖ gi÷a KH & CN ®­îc hiÓu nh­ lµ mèi quan hÖ gi÷a th«ng tin vµ c«ng nghÖ hay gi÷a sù biÕn ®æi cña th«ng tin vµ sù biÕn ®æi cña n¨ng l­îng nghÜa lµ ngay tõ ®Çu KH & CN ®· g¾n bã chÆt chÏ víi nhau. VËt chÊt, n¨ng l­îng, th«ng tin lµ nh÷ng thuéc tÝnh c¬ b¶n vèn cã cña thÕ giíi. ThÕ giíi hay hÖ thèng tù nhiªn- con ng­êi- x· héi lu«n vËn ®éng, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng, nh­ng ®ång thêi còng lu«n ë trong tr¹ng th¸i thèng nhÊt h÷u c¬ víi nhau chÝnh lµ nhê nh÷ng thuéc tÝnh vèn cã nµy, nhê sù trao ®æi th­êng xuyªn gi÷a cña dßng vËt chÊt, n¨ng l­îng, th«ng tin gi÷a c¸c yÕu tè trong nã. N¨ng l­îng lµ sè ®o sù vËn ®éng cña vËt chÊt trong c¸c d¹ng kh¸c nhau. Trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi, sù vËn ®éng biÕn ®æi cña vaatj chÊt ®­îc thùc hiÖn th«ng qua hÖ thèng c«ng nghÖ. Bëi vËy bÊt kú mét b­íc nh¶y vät nµo cña hÖ thèng n¨ng l­îng còng ®Òu diÔn ra cïng víi mét cuéc c¸ch m¹ng trong c«ng nghÖ. Th«ng tin lµ mét d¹ng biÓu hiÖn cña vËt chÊt ®ang vËn ®éng. MÆt kh¸c KH theo nghÜa réng còng lµ th«ng tin( th«ng tin võa lµ néi dung võa lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña KH). Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö cña x· héi loµi ng­êi ®· tõng diÔn ra 5 b­íc nh¶y vät vÒ chÊt cña th«ng tin x· héi, ®­îc biÓu hiÖn d­íi 5 h×nh thøc th«ng tin ®iÓn h×nh, tõ thÊp ®Õn cao: tiÕng nãi, ch÷ viÕt, kü thuËt in Ên( ch÷ in), c¸c thiÕt bÞ truyÒn th«ng b»ng ®iÖn vµ ®iÖn tö vµ m¹ng internet. Cµng ngµy c¸c cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin vµ c¸c cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghÖ cµng rót ng¾n dÇn vÒ mÆt thêi gian vµ xÝch l¹i gÇn nhau h¬n, g¾n bã víi nhau h¬n. Ngµy nay, hai cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin vµ c¸ch m¹ng c«ng nghÖ ®· th©m nhËp vµ hßa quÖn vµo nhau almf mét mµ ®Ønh cao cña nã lµ m¹ng internet. VÒ mÆt néi dung vµ tÝnh chÊt cïng víi c¸c cuéc c¸ch m¹ng nèi tiÕp nhau trong lÜnh vùc th«ng tin vµ lÜnh vùc c«ng nghÖ, tri thøc cña nh©n lo¹i ngµy cµng nhiÒu h¬n, phong phó h¬n, toµn diÖn h¬n, ®Çy ®ñ h¬n vµ s©u s¾c h¬n. Sù phæ cËp truyÒn b¸ vµ tiÕp nhËn th«ng tin còng ngµy cµng réng r·i h¬n, nhanh chãng h¬n, ®ång thêi c¸c hÖ thèng c«ng nghÖ còng ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n, hiÖn ®¹i h¬n, nhÑ nhµng h¬n nh­ng cho n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ cao h¬n. * Gi¸o dôc & §µo t¹o: Cã mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i g¾n bã chÆt chÏ víi nhau. Nh¾c ®Õn GD ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn §T * Trong Nghị quyết Đại hội VIII, Đảng ta đã xác định GD & DT là yếu tố trực tiếp, có vai trò quyết định trong chiến lược phát triển con người và đối với quá trình đào tạo nhân lực cho CNH – HĐH . Ngoài ra, GD còn giữ chức năng dự báo liên tục nhu cầu tương lai của xã hội và đào tạo nhân lực để đáp ứng nhu cầu nay. GD và DT là con đường cơ bản để tạo nên và phát huy sức mạnh của đất nước. Một trong các nguyên nhân chủ yếu giúp Nhật Bản, Singapore, Hàn Quốc, Đài Loan, Hồng Kông trở thành một trong ba trụ cột chính của thế giới công nghiệp hiện đại (bên cạnh Bắc Mỹ và Tây Âu) chính là nguồn nhân lực được giáo dục và bồi dưỡng thường xuyên liên tục. §èi víi n­íc ta, ®Ó ph¸t triÓn “ cÇn khai th¸c vµ sö dông nhiÒu nguån lùc kh¸c nhau, trong ®ã nguån lùc con ng­êi lµ quý b¸u nhÊt, cã vai trß quyÕt ®Þnh”. Bëi vËy ph¶i thùc hiÖn nghiªm ngÆt c¸c néi dung sau: Mét lµ; cÇn qu¸n triÖt quan ®iÓm “ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ quèc s¸ch hµng ®Çu” mét c¸ch s©u réng trong mäi tæ chøc, mäi cÊp mäi ngµnh trªn ph¹m vi toµn quèc. Hai lµ; cÇn thóc ®Èy, ®a d¹ng hãa, x· héi hãa vµ kÕ ho¹ch hãa gi¸o dôc vµ ®µo t¹o trªn c¬ së ®¶m b¶o ®Þnh lý x· héi c«ng nghiÖp” GD &§T ph¶i theo h­íng c©n ®èi “ d¹y ng­êi”, d¹y ch÷, d¹y nghÒ trong ®ã “ d¹y ng­êi lµ môc tiªu cao nhÊt”. Ba lµ: cÇn nhËn thøc mét c¸ch s©u s¾c r»ng, ®éi ngò gi¸o viªn vµ c¸n bé l·nh ®¹o, qu¶n lý gi¸o dôc lµ lùc l­îng nßng cèt quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i cña sù nghiÖp GD- §T. ChÝnh v× vËy tr­íc hÕt “ph¶i ®Æc biÖt ch¨m lo ®µo t¹o, båi d­ìng vµ tiªu chuÈn hãa ®éi ngò gi¸o viªn còng nh­ c¸n bé qu¶n lý c¶ vÒ chÝnh trÞ, t­ t­ëng, ®¹o ®øc vµ ý thøc chuyªn m«n nghiÖp vô”. Bèn lµ; cÇn qu¸n triÖt vµ thùc hiÖn tèt c¸c nguyªn t¾c trong hÖ thèng GD - §T N¨m lµ; nhanh chãng x©y dùng mét ch­¬ng tr×nh, néi dung, ph­¬ng ph¸p chuÈn quèc gia cho tõng m«n häc, ë tõng líp häc vµ cÊp häc. S¸u lµ; ®­a ra vµ thùc hiÖn mét c¸ch khoa häc, ngiªm ngÆt bé luËt GD- §T 2) C¬ së lý luËn cña quan ®iÓm trªn: a) Lý luËn vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi theo quan ®iÓm chñ nghÜa M¸c: * Kh¸i niÖm vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi: H×nh th¸i kinh tÕ -x· héi lµ mét ph¹m trï cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh, víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt (QHSX) ®Æc tr­ng cho x· héi ®ã, phï hîp víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt (LLSX), vµ víi mét kiÕn tróc th­îng tÇng (KTTT) t­¬ng øng ®­îc x©y dùng trªn nh÷ng QHSX Êy. * KÕt cÊu vµ chøc n¨ng cña c¸c kÕt cÊu cÊu thµnh nªn h×nh th¸i kinh tÕ -x· héi: H×nh th¸i kinh tÕ -x· héi lµ mét hÖ thèng hoµn chØnh, cã cÊu tróc phøc t¹p, trong ®ã cã c¸c mÆt c¬ b¶n lµ LLSX, QHSX vµ KTTT. Mçi mÆt cña h×nh th¸i kinh tÕ -x· héi cã vÞ trÝ riªng vµ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, thèng nhÊt víi nhau. LLSX lµ nÒn t¶ng vËt chÊt -kü thuËt cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi. H×nh th¸i kinh tÕ- x· héi kh¸c nhau cã kh¸c nhau. Suy ®Õn cïng sù ph¸t triÓn cña LLSX quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ thay thÕ lÉn nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi QHSX t¹o thµnh c¬ së h¹ tÇng cña x· héi vµ quyÕt ®Þnh tÊt c¶ mäi quan hÖ x· héi kh¸c. Mçi h×nh th¸i kinh tÕ -x· héi cã mét kiÓu QHSX ®Æc tr­ng cho nã. QHSX lµ tiªu chuÈn kh¸ch quan ®Ó ph©n biÖt c¸c chÕ ®é x· héi. KTTT ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn phï hîp víi c¬ së h¹ tÇng, nh­ng nã l¹i lµ c«ng cô ®Ó b¶o vÖ, duy tr× vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng ®· sinh ra nã. Ngoµi c¸c mÆt c¬ b¶n ®· nªu trªn, c¸c h×nh th¸i kinh tÕ -x· héi cßn cã quan hÖ vÒ gia ®×nh, d©n téc vµ c¸c quan hÖ x· héi kh¸c. C¸c quan hÖ ®ã ®Òu g¾n bã víi QHSX, biÕn ®æi cïngvíi sù biÕn ®æi cña QHSX. b) Lý luËn vÒ vai trß cña LLSX trong sù ph¸t triÓn cña x· héi: LLSX lµ n¨ng lùc thùc tiÔn c¶i biÕn giíi tù nhiªn cña con ng­êi nh»m ®¸p øng nhu cÇu ®êi sèng cña m×nh. LLSX bao gåm t­ liÖu s¶n xuÊt vµ ng­êi lao ®éng víi tri thøc vµ ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt, kü n¨ng, kü x¶o vµ thãi quen lao ®éng cña hä. Cïng víi ng­êi lao ®éng, c«ng cô lao ®éng còng lµ mét yÕu tè c¬ b¶n cña LLSX, ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong t­ liÖu s¶n xuÊt. C«ng cô lao ®éng lµ yÕu tè ®éng nhÊt cña LLSX. Cïng víi qu¸ tr×nh tÝch lòy kinh nghiÖm, víi nh÷ng ph¸t minh vµ s¸ng chÕ kü thuËt c«ng cô lao ®éng kh«ng ngõng ®­îc c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn vµ lµm biÕn ®æi TLSX, xÐt ®Õn cïng ®ã lµ nguyªn nh©n s©u xa cña mäi biÕn ®æi x· héi. Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng lµ th­íc ®o tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ng­êi, lµ tiªu chuÈn ph©n biÖt c¸c thêi ®¹i kinh tÕ trong lÞch sö. c) Lý luËn vÒ nh©n tè con ng­êi: Nh÷ng quan niÖm c¬ b¶n cña triÕt häc M¸c- Lª Nin vÒ con ng­êi nh­ sau: * Con ng­êi lµ mét thùc thÓ thèng nhÊt gi÷a mÆt sinh vËt víi mÆt x· héi. * Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt cña con ng­êi lµ tæng hßa nh÷ng quan hÖ x· héi. Con ng­êi lµ sinh vËt cã tÝnh x· héi. §èi víi M¸c “con ng­êi kh«ng ph¶i lµ mét tån t¹i trõu t­îng, Èn n¸u ®©u ®ã ngoµi thÕ giíi”. §ã lµ nh÷ng con ng­êi sèng trong mét thêi ®¹i nhÊt ®Þnh, mét m«i tr­êng x· héi nhÊt ®Þnh, cã nh÷ng quan hÖ x· héi phong phó, phøc t¹p vµ ngµy cµng phong phó víi sù ph¸t triÓn cña v¨n minh. C¸c M¸c viÕt “B¶n chÊt con ng­êi kh«ng ph¶i lµ mét c¸i trõu t­îng cè h÷u c¸ nh©n riªng biÖt. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ng­êi lµ tæng hoµ nh÷ng quan hÖ x· héi. Qua luËn ®Ò næi tiÕng ®ã, chóng ta thÊy M¸c muèn nãi b¶n chÊt con ng­êi, mét sù trõu t­îng khoa häc, lµ sù kh¸i qu¸t tõ ®êi sèng cô thÓ, tõ thuéc tÝnh cña con ng­êi hiÖn thùc, thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c, b¶n chÊt con ng­êi ®­îc thÓ hiÖn vµ chØ cã thÓ ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua tæng thÓ c¸c quan hÖ x· héi. Muèn t×m b¶n chÊt con ng­êi th× ph¶i t×m ë bªn trong chø kh«ng ph¶i ë bªn ngoµi ®êi sèng hiÖn thùc cña con ng­êi. LuËn ®Ò cña M¸c kh«ng lµm mÊt ®i tÝnh c¸ nh©n, kh¼ng ®Þnh sù kú diÖu, sù phong phó v« h¹n cña tÝnh c¸ch con ng­êi. NÕu ®øng trªn quan ®iÓm sinh vËt häc mµ xÐt th× kh«ng thÓ hiÓu ®­îc ch¼ng nh÷ng thùc chÊt cña con ng­êi, mµ ngay c¶ ý nghÜa cña c¬ thÓ con ng­êi, tõ khi qu¸ tr×nh nguån gèc loµi ng­êi kÕt thóc th× nh÷ng biÕn ®æi trong c¬ thÓ ®Òu ®­îc h­íng dÉn bëi ¶nh h­ëng quyÕt ®Þnh cña v¨n ho¸: kh¶ n¨ng ®èi xö cã tÝnh ng­êi ®èi víi thÕ giíi vµ ®èi víi nh÷ng ng­êi kh¸c, kh¶ n¨ng lao ®éng, giao tiÕp víi nh÷ng ng­êi chung quanh, kh¶ n¨ng t­ duy, cã nh÷ng t×nh c¶m ®¹o ®øc vµ nh÷ng xóc c¶m thÈm mü, tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã ®Òu kh«ng ph¶i lµ ®Æc tÝnh cña c¬ thÓ mµ lµ nh÷ng nÐt ®· h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh thùc tiÔn lÞch sö x· héi, tiªu biÓu cho thùc chÊt cña con ng­êi trong c¸ch biÓu hiÖn vµ béc lé c¸ thÓ cña nã. Nh÷ng nÐt Êy ®­îc h×nh thµnh nhê chç con ng­êi tham gia vµo hÖ thèng c¸c quan hÖ x· héi, vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng lao ®éng, ®i liÒn víi sù tham gia cña con ng­êi vµo qu¸ tr×nh n¾m v÷ng vµ t¸i t¹o nÒn v¨n ho¸ x· héi (lao ®éng, ho¹t ®éng). ChÝnh trong qu¸ tr×nh nµy con ng­êi ®· tù s¸ng t¹o ra b¶n th©n m×nh mét c¸ch lÞch sö vµ kh«ng ngõng t¸i hiÖn b¶n th©n m×nh, tù gi¸o dôc b¶n th©n víi t­ c¸ch lµ con ng­êi. Tiªu chuÈn lÞch sö cho phÐp ng­êi ta ph©n biÖt con ng­êi- ®ã lµ s¶n xuÊt ra c«ng cô lao ®éng còng b»ng chÝnh c«ng cô. §ång thêi tiÒn ®Ò tuyÖt ®èi vµ ®iÒu kiÖn cña v¨n ho¸ con ng­êi lµ giíi tù nhiªn mµ con ng­êi dïng ®Ó x©y dùng nÒn v¨n hãa cña m×nh b»ng c¸ch chinh phôc tù nhiªn mét c¸ch s¸ng t¹o. Con ng­êi x· héi lµ kÎ s¸ng t¹o ra lÞch sö, s¸ng t¹o ra b¶n th©n m×nh. ChÝnh v× vËy, con ng­êi hoµn toµn mang tÝnh x· héi. 3) Kinh nghiÖm CNH - H§H cña mét sè n­íc trong khu vùc: ®iÓn h×nh lµ ®Êt n­íc Trung Quèc. * Đồng thời với những tiến triển của cải cách-mở cửa, quá trình công nghiệp hoá (CNH) ở Trung Quốc đã đạt được những thành tựu rực rỡ trong hơn 20 năm qua. Do vậy, nghiên cứu mô hình CNH cũng như các chính sách, các bước đi trong thực hiện và đẩy nhanh tiến trình CNH ở Trung Quốc sẽ giúp chúng ta rút ra những kinh nghiệm quý báu phục vụ cho việc xây dựng và triển khai thực hiện các chính sách, tìm ra các bước đi và phương hướng phù hợp trong tiến trình thực hiện CNH- HDH ở nước ta. Mô hình CNH mới của Trung Quốc: Trong Báo cáo Chính trị, đọc tại Đại hội 16 ĐCS Trung Quốc, ở phần 4 (xây dựng kinh tế và cải cách thể chế kinh tế), Cựu Tổng bí thư Giang Trạch Dân đã khẳng định: Trung Quốc đang “đi trên con đường CNH mới” và “thực hiện CNH vẫn là nhiệm vụ lịch sử đầy khó khăn trong tiến trình hiện đại hoá nước ta”. “Con đường CNH mới” ở đây được hiểu là việc thực hiện quá trình CNH theo phương thức mới, theo mô hình mới, khác với các phương thức, các mô hình trước đây, và mô hình CNH mới này có những nét riêng, mang đậm dấu ấn, màu sắc Trung Quốc. Cách thức thực hiện chiến lược CNH mới, như đã chỉ ra là: Thứ nhất, phải dựa vào khoa học kỹ thuật. Trước hết là phải phát triển tin học: “Tin học hoá là sự lựa chọn tất yếu để nước ta nhanh chóng thực hiện CNH và HĐH; kiên trì lấy tin học hoá lôi kéo CNH, lấy CNH thúc đẩy tin học hoá”; đi lên con đường CNH mới với hàm lượng khoa học kỹ thuật cao, hiệu quả kinh tế tốt, tiêu hao tài nguyên thấp, ô nhiễm môi trường giảm… Đây cũng chính là nền kinh tế tri thức mà chúng ta vẫn nói đến trong nhiều tài liệu và sách báo hiện nay. Bước vào thế kỷ 21, nhận thức được tầm quan trọng của khoa học công nghệ (KHCN) đối với phát triển kinh tế, an ninh, và môi trường, Trung Quốc rất coi trọng phát triển KHCN. Chính vì vậy giới lãnh đạo Trung Quốc đã đưa ra nguyên tắc cơ bản là: “Xây dựng kinh tế phải dựa vào khoa học và công nghệ – khoa học và công nghệ phải hướng vào phục vụ xây dựng kinh tế”. Trong chiến lược phát triển KHCN, Trung Quốc yêu cầu phải nâng cao nhận thức toàn bộ về tầm quan trọng của KHCN; huy động và lôi kéo phần lớn lực lượng cán bộ KHCN vào các hoạt động kinh tế, nhấn mạnh tầm quan trọng của đổi mới kỹ thuật, thu hút mạnh mẽ và phổ biến các công nghệ tiến bộ và thích hợp của thế giới; đẩy nhanh cải tạo kỹ thuật trong mọi ngành của nền kinh tế quốc dân. Trong một thời gian dài, sự phát triển KHCN phải hướng vào hiện đại hoá các công nghệ trong công nghệ và thiết bị cho sản xuất lớn, phát triển công nghệ cao, công nghệ mới và những ngành công nghệ liên quan, đảm bảo tăng ổn định sự hỗ trợ cho nghiên cứu cơ bản và phát triển tiềm lực khoa học. Thứ hai, phải thực hiện chiến lược phát triển bền vững, “đặt phát triển bền vững vào vị trí nổi bật”, “gắn sinh đẻ có kế hoạch và bảo vệ môi trường”; Bảo vệ và khai thác hợp lý và tiết kiệm sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên; xây dựng ý thức bảo vệ môi trường cho toàn dân, làm tốt việc bảo vệ và xây dựng môi trường sinh thái. Theo nguyên Thủ tướng Chu Dung Cơ, Trung Quốc sẽ lựa chọn mô hình kinh tế sinh thái khép kín cho việc phát triển dựa trên việc sử dụng có hiệu quả nhất các nguồn tài nguyên thiên nhiên và các biện pháp bảo vệ môi trường hữu hiệu nhất. Chính vì vậy, vừa qua, Trung Quốc đã phê chuẩn dự án xây dựng đường chuyển nước từ Nam lên Bắc có quy mô lớn nhất thế giới. Dự án này giúp giải quyết vấn đề thiếu nước nghiêm trọng ở miền Bắc, đáp ứng các yêu cầu về vấn đề ô nhiễm và bảo vệ môi trường. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng đã và đang thực hiện nhiều nỗ lực như việc chuyển đổi một khối lượng lớn đất đồng cỏ, đất trũng thành khu vực sinh thái, kiểm soát ô nhiễm không khí và sa mạc hoá đất đai, giảm hiệu ứng nhà kính bằng việc giảm sử dụng than… Trung Quốc coi việc bảo vệ môi trường và phát triển bền vững là chính sách quốc gia lâu dài trong chiến lược CNH của mình * Nội dung, mục tiêu và các nhiệm vụ cơ bản cña CNH ở Trung Quốc: - Nội dung và các nhiệm vụ cơ bản của CNH: + Mục tiêu của CNH: Mục tiêu CNH của Trung Quốc đã được chỉ ra tại các Đại hội Đảng cộng sản Trung Quốc là biến Trung Quốc Thành “nước có tỷ lệ lớn dân phi nông nghiệp, có nền công nghiệp hiện đại và ngành dịch vụ hiện đại”, giá trị sản lượng bình quân đầu người đạt mức các nước phát triển trung bình (Đại hội XIII), có đời sống nhân dân tương đối sung túc (Đại hội XV). Đến Đại hội 16 là: “Xây dựng toàn diện xã hội khá giả”. - Các nhiệm vụ cơ bản của CNH: CNH là một quá trình lâu dài được thực hiện trong nhiều năm. Trong thời gian này Trung Quốc phải thực hiện các nhiệm vụ sau đây: + Chuyển từ một nước nông nghiệp có dân số nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn và chủ yếu dựa vào lao động thủ công thành nước CNH có tỷ lệ lớn dân phi nông nghiệp, có nền công nghiệp hiện đại và dịch vụ hiện đại. +Chuyển từ nền kinh tế tự nhiên chiếm tỷ trọng lớn sang nền kinh tế thị trường tương đối cao, phải hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường XHCN. +Chuyển nền văn hoá giáo dục, khoa học kỹ thuật lạc hậu, mù chữ và nửa mù chữ chiếm tỷ trọng lớn sang nền văn hoá giáo dục khoa học kỹ thuật tương đối phát triển. +Chuyển đa số dân nghèo đói, mức sống tương đối thấp sang xây dựng toàn diện xã hội khá giả ở trình độ cao hơn. +Từng bước rút ngắn khoảng cách chênh lệch về kinh tế văn hoá giữa các khu vực thông qua sự phát triển có thứ tự. +Xây dựng và hoàn thiện thể chế chính trị dân chủ XHCN và các thể chế khác. +Từng bước rút ngắn khoảng cách chênh lệch với trình độ tiên tiến trên thế giới. +Các bước đi trong thực hiện CNH: Quá trình CNH như được dự kiến sẽ cơ bản được thực hiện vào năm 2020 với nhiều bước đi cụ thể là: Bước 1: Trong 10 năm 1980-1990: mục tiêu đặt ra là đến năm 1990 tăng gấp đôi GDP so với mức năm 1980, đồng thời giải quyết về cơ bản vấn đề ăn no mặc ấm cho dân (mục tiêu này đã đạt được). Bước hai: Từ năm 1990 đến năm 2000. Mục tiêu đặt ra cho bước này là đến năm 2000 tăng gấp đôi GDP so với mức năm 1990, phấn đấu đời sống nhân dân đạt mức khá giả. Bước ba: Từ năm 2000 đến năm 2020, với mục tiêu là đến năm 2020 tăng GDP gấp 4 lần mức năm 2000. Trong đó lại chia thành 2 bước cụ thể: +Từ năm 2000 đến năm 2010: Mục tiêu đến năm 2010 tăng gấp đôi GDP so với mức năm 2000, đưa cuộc sống của cư dân từ khá giả vươn lên mức sung túc, hình thành được thể chế kinh tế thị trường tương đối hoàn chỉnh. +Từ năm 2010 đến năm 2020: Mục tiêu làm cho nền kinh tế quốc dân càng phát triển, các chế độ được hoàn thiện hơn. Mục tiêu xây dựng thành công một nước XHCN giàu mạnh, dân chủ và văn minh, tức hoàn thành về cơ bản quá trình CNH. 4) KÕt luËn: Dùa trªn nh÷ng lý luËn khoa hoc cña chñ nghÜa M¸c- Lª Nin, chÝnh s¸ch vÒ ph¸t triÓn GD & §T cïng víi KH & CN lµ nh÷ng quèc s¸ch hµng ®Çu trªn con ®­êng CNH- H§H ®Êt n­íc cña ®¶ng vµ nhµ n­íc ®ang dÇn dÇn ph¸t huy tÝnh ®óng ®¾n vµ hiÖu qu¶. C¸c tµi liÖu tham kh¶o B¸o khoa häc vµ ®êi sèng, sè 36-1999; tr 12,sè 132, 10/1999 Bé khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng- viÖn nghiªn cøu chiÕn l­îc vµ chÝnh s¸ch khoa häc vµ c«ng nghÖ, chiÕn l­îc CNH- H§H ®Êt n­íc vµ c¸ch m¹ng c«ng nghÖ. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 1996 §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn VIII. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi,1996 GS. NguyÔn v¨n chiÕn. Khoa häc tr­íc ng­ìng cöa thÕ kû XXI. Nxb Tõ ®iÓn B¸ch khoa, Hµ Néi,2001 Nh÷ng chuyªn ®Ò triÕt häc. Nxb Khoa häc x· héi. 5/2007 Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c- Lª Nin. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. 2/2004 www.laocai.gov.vn/NHDLTNTQ/content/1010002_022.htm - 53k - 8) Khoa häc c«ng nghÖ víi nhËn thøc biÕn ®æi thÕ giíi vµ con ng­êi. MÊy vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn. Nxb Khoa häc x· héi. Hµ Néi- 2003 “LuËn chøng quan ®iÓm cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp CNH- H§H ®Êt n­íc th× ph¶i x¸c ®Þnh khoa häc vµ c«ng nghÖ cïng víi gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ nh÷ng quèc s¸ch hµng ®Çu.”