Đề tài Lý thuyết và thực tiễn của các thể loại phát thanh sau: Tin - Tường thuật - phỏng vấn - phóng sự - bình luận

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHOA BÁO CHÍ --------------- BÀI CUỐI KỲ MÔN: PHÁT THANH LÝ THUYẾT VÀ THỰC TIỄN CỦA CÁC THỂ LOẠI PHÁT THANH SAU: TIN - TƯỜNG THUẬT - PHỎNG VẤN - PHÓNG SỰ - BÌNH LUẬN BÀI LÀM I. TIN 1. Về tin nói chung Có nhiều khái niệm đưa ra về tin. Trong cuốn “Các thể loại loại báo chí thông tấn” tác giả Đinh Hường nêu “Tin là một trong những thể loại trong nhóm thể loại báo chí thông tấn, trong đó thông báo, phản ánh, bình luận có mức độ một cách ngắn gọn, chính xác và nhanh chống nhất về các sự kiện, vấn đề, con người đã và đang xảy ra trong đời sống, có ý nghĩa chính trị - xã hội nhất định”. Đây là một quan điểm chung cho thể loại tin ở các loại hình báo chí như phát thanh, truyền hình, báo in, báo mạng v.v… Khu biệt trong phạm vi phát thanh, Th.S Vũ Thúy Bình đưa ra định nghĩa: “Tin phát thanh là sự kiện mới, biến cố mới, tình hình mới về con người, sự vật, hiện tượng đã xảy ra, đang tiếp diễn được truyền tải một cách ngắn gọn, trực tiếp, dễ hiểu với người nghe bằng phương thức truyền thông radiô. 2. Đặc điểm tin phát thanh - Tin phát thanh trước hết đảm bảo yếu tố nhanh, ngắn gọn, trực tiếp. - Đặc điểm nội dung: mức độ đề cập dung lượng chi tiết trong một tin phát thành thường có quy mô nhỏ hơn tin trên báo in, tin trên báo in chọn quá trình để phản ánh, còn phát thanh chọn nhiều thời điểm để tạo nên quá trình đó. Ví dụ: Khi đưa tin về cơn bão A đi qua vùng B phát thanh chọn ít nhất 3 lần đưa tin: bão đến, thiệt hại, khắc phục. Còn báo in chỉ tin quá trình. Cụ thể là: Trên phát thanh : tin 1: đêm qua lúc 0h30’ bão A đã tràn vào vùng B với cường độ lên tới cấp 12 giật trên 12. Nhân dân đã chuẩn bị đối phó với bão theo chỉ đạo của chính quyền địa phương, nhưng do sức bão lớn nên sẽ có nhiều thiệt hai. Chúng tôi sẽ có thông tin thêm về cơn bão này. Tin 2: Thiệt hại: Bão A kéo qua vùng B làm 6 người chết, 3 người mất tích, hơn 60 trên tổng số 130 nóc nhà bị tốc, đường điện và cây cối bị đổ… thiệt hại ước tính lên đến hơn 300 triệu đồng. Tin 3: Sau khi biết tin bão A kéo vào vùng B các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước đã gửi thư điện thăm hỏi chỉ đạo công tác khắc phục bão tới chính quyền và nhân dân địa phương, nhiều nhà hảo tâm cũng gửi quà giúp đỡ. Các đơn vị bộ đội địa phương cũng được huy động tham gia cùng dân khắc phục hậu quả cơn bão. 17 giờ chiều nay hậu quả cơn bão đã được khắc phục một phần. Trên báo in: không giờ 30’ đêm qua bão A tràn qua vùng B với sức bão lên đến cấp 12 giật trên cấp 12. Làm 6 người chết, 3 người bị thương, 3 người mất tích, tốc hơn 60 nóc nhà, gây thiệt hại nặng nề cho giao thông, cây cối, mùa màng… Ngay sau khi bão tan chính quyền, bộ đội địa phương đã giúp bà con khắc phục hậu quả bão. Các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước gửi thư thăm hỏi và động viên người dân. à Tin phát thanh mang tính mới mẻ thức thời chính là ở đặc điểm này. Đặc điểm hình thức: - Tin phát thanh có thời lượng nhỏ, vì mức độ đề cập nhỏ, chi tiết ít, khoảng 20 - 40 giây/tin. Do tin phản ánh trong một quá trình diễn ra sự kiện, sự việc nên phải có phương pháp chọn thời điểm hợp lý để đưa tin. 3. Các dạng tin phát thanh Việc phân chia các dạng tin dựa vào tiêu chí là phản ánh hay tính chất thời sự, mức độ phản ánh. - Dựa vào tiêu chí phản ánh có tin chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội. - Dựa vào tiêu chí tính chất thời sự, có tin thời sự, tin tư liệu… - Dựa vào tiêu chí mức độ phản ánh có tin vắn, tin ngắn, tin sâu, tin bình, tin tường thuật. - Dựa vào tiêu chí thực hiện có tin thu thanh, tin điện, phách… à Cả 5 yếu tố này ngoài phát thanh thì các loại hình báo chí khác cũng có. Điểm khác biệt so sánh giữa phát thanh với các loại khác đó là việc phân chia thành tin thời sự (không có tiếng động) và tin có tiếng động. Ví dụ: tin không có tiếng động: gốm sứ Bát Tràng đã được cấp chứng chỉ ISO 9004 về chất lượng. Trong năm qua mặt hàng này đã được xuất khẩu đi nhiều nước mà chủ yếu là thị trường Tây Âu thu về hơn 2 nghìn tỉ đồng. Năm nay, số lượng sản phẩm được xuất khẩu đi các nước các nước Đông Á - một thị trường tiềm năng với nhiều mẫu mã mới, hy vọng nguồn thu có thể lên đến 4 nghìn tỉ đồng. Tin B có tiếng động: việc chuẩn bị Trung Thu cho trẻ em khuyết tật và có hoàn cảnh khó khăn ở Trung tâm Lao động xã hội II đã hoàn tất nhằm tạo cho các em niềm vui trọn vẹn Trung Thu. Nói rõ hơn về điều này ông Ích Phó giám đốc Trung tâm cho biết: - Phát bằng. Chúng tôi đã chuẩn bị đủ bánh kẹo và lên kế hoạch tổ chức đón tết Trung Thu vui văn nghệ và phá cỗ cho các cháu… Công việc này cũng được các bạn sinh viên tình nguyện giúp đỡ nên đã sẵn sàng. Mong rằng các em có một Tết Trung thu thật có ý nghĩa. 4. Mô hình tin phát thanh a. Tin hình tháp 2 1 3 4 1. Chi tiết gây chú ý 2. Chi tiết liên quan đến sự kiện 3. Chi tiết quan hệ trực tiếp với sự kiện 4. Chi tiết quan trọng nhất Ví dụ: Trưa 21.11.2007, tại quốc lộ I đoạn Đức Giang, Gia Lâm đi Long biên đã xảy ra vụ tai nạn giao thông nghiêm trọng. Nạn nhân là anh Bùi Thế Toản, sinh năm 1979 ở Cầu Giấy, Hà Nội. Những người dân chứng kiến hiện trường cho biết anh Toản bị một xe máy khác vượt lên lấn đường không làm chủ được tốc độ nên anh đã điều khiển xe lao vào sau xe ô tô, anh Toản bị xe ô tô cán chết. b. Tin tháp ngược 2 1 3 4 1. Chi tiết quan trọng nhất 2. Chi tiết quan hệ trực tiếp với sự kiện 3. Chi tiết liên quan với sự kiện 4. Chi tiết gây chú ý Ví dụ: đêm diễn thứ 2 trong Lifeshow của Birain đã diễn ra tối qua tại nàh thi đấu Quân khu 7 tại thành phố Hồ Chí Minh. Tới xem buổi biểu diễn có hơn 5000 khán giả. Ca sĩ đã trình bày những ca khúc nổi tiếng của anh (Why, …). Hát cùng Birain còn có các ca sĩ nổi tiếng như A, X, D… c. Tin hình chữ nhật 1 2 3 4 1. Chi tiết 1 2. Chi tiết 2 3. Chi tiết 3 4. Chi tiết 4 Loại tin này thường để nói về các sự kiện chính trị hay liên quan đến các nguyên thủ quốc gia do các chi tiết độc lập ngang bằng nhau không chi tiết nào quan trọng hơn chi tiết nào. Ví dụ: Hôm qua Ngân hàng thế giới đã quyết định viện trợ cho Châu Phi hơn 50 triệu USD để các nước ở đây giải quyết vấn đề bệnh AIDS. Năm ngoái cũng Ngân hàng thế giới cũng cho Nam Phi vay dài hạn 20 triệu USD để giúp nước này mua thuốc chữa bệnh AIDS cho người nghèo. Châu Phi hiện là châu lục có số lượng người mắc bệnh AIDS cao nhất thế giới, chiếm 1/3 trong tổng số hơn 60 triệu bệnh nhân AIDS trên thế giới. 5. Kỹ năng làm tin a- Nắm bắt tình hình: Yêu cầu này đòi hỏi bắt buộc với người làm tin phát thanh. Để có điều đó phải bám sát cuộc sống để phát hiện đúng, trúng vấn đề, đồng thời qua đài, báo phóng viên biết được đề tài nào đã được khai thác vấn đề nào còn bỏ ngỏ . b- Lựa chọn đề tài chủ đề: Chọn đề tài tiêu biểu mới xảy ra vấn đề nóng hổi trong vô tận các vấn đề đề tài đáp ứng yêu cầu gói gọn trong một không gian, thời gian cụ thể. Chủ yếu là các sự kiện có ý nghĩa xã hội, định hướng cho người nghe, giúp họ hiểu biết về các sự kiện xã hội. Nhà báo lựa chọn đề tài dựa trên nhu cầu của cơ quan. Chon chủ đề: Chủ đề của tin là vấn đề, ý đồ, ý định của người viết, là tư tưởng của tin, là thần của sự kiện mà người viết muốn thông qua để phát biểu với công chúng. Ví dụ: Phóng viên đi thâm nhập thực tế thấy có lò tái chế dầu thải ở một địa phương thì chủ đề có thể là “giá xăng lên đến dầu thải cũng trở thành món hời” hoặc “vấn đề ô nhiễm môi trường”. c. Săn tin: + Phát hiện nguồn tin: Phát hiện nguồn tin qua đài báo, các phương tiện truyền thông. Đọc báo, nghe đài, xem tivi… phóng viên biết cái gì đã được phản ánh, góc cạnh nào mình có thể khai thác. - Qua tổng kết, báo cáo, tuyên ngôn… nguồn tin từ thính giả qua các cơ quan tổ chức… có trách nhiệm. + Tiếp cận và khai thác dữ liệu. Đây là yêu cầu cần thiết. Phóng viên phải thẩm tra xác minh nguồn tin để đưa đến thính giả thông tin chính xác. Yêu cầu nhà báo không làm việc qua loa đại khái, dễ làm khó bỏ. Tóm lại là phải luôn cảnh giác với chính mình, không thụ động chờ tin. + Thẩm tra dữ liệu, xác định ý nghĩa xã hội của nó. Tin không chỉ cung cấp thông tin mà còn phỉa có ý nghĩa nhất định với xã hội. Ngoài tính cụ thể, chính xác cần lựa chọn chi tiết xác đáng. 6. Thể hiện tin phát thanh a- Thể hiện phương thức và mô hình: Tùy thuộc vào vấn đề, sự kiện để lựa chọn dạng tin có tiếng động hay không có tiếng động. Ví dụ: Khi đưa tin xăng lên giá không cần tiếng động; về cuộc họp hay hoạt động thì cần tiếng động. b- Những thao tác kỹ thuật nghiệp vụ phát thanh cần chú ý. Cần phóng viên khai thác tài liệu nhanh bằng cách đặt câu hỏi và bấm máy đúng lúc, hướng micrô về người trả lời. Đặt câu hỏi ngắn, trực tiếp đi vào bản chất vấn đề. c- Tạo lập văn bản và hoàn chỉnh bản tin . Tin có tiếng động thì quá trình soạn thảo văn bản đơn giản hơn. Tuy vậy cần nghe lại băng ghi âm văn bản viết ra hướng vào cùng một chủ đề. Đây là quá trình lựa chọn cách thể hiện phù hợp, nhất quán và có sự hòa hợp về âm thanh và lời nói giữa phóng viên và nhân vật. Biên tập để tin rút gọn, chặt chẽ, dễ hiểu, dễ nghe. 7. Theo dõi phản hồi Phóng viên viết tin phải quan tâm đến phản hồi tin của mình. Qua nhận xét của ban biên tập, đồng nghiệp, người nghe, của cơ sở được đề cập phóng viên có thể đánh giá được chất lượng thông tin và tính chính xác của nó. Thông tin còn cho biết việc đưa tin có kịp thời và ý nghĩa chỉ đạo hoạt động. II. TƯỜNG THUẬT 1. Đặc điểm của tường thuật phát thanh Trong báo chí nói chung, tường thuật là một thể loại thuộc nhóm các thể loại thông tấn. Theo PGS.TS. Đinh Hường: tường thuật là một trong những thể loại thuộc nhóm báo chí thông tấn, trong đó nhà báo thuật, tả, bình một cách tường tận, chi tiết sinh động diễn biến của một sự kiện quan trọng xảy ra bằng cách chứng kiến hoặc tham gia vào quá trình diễn biến sự kiện đó - Các thể loại báo chí thông tấn. Còn theo Th.S Bùi Tiến Dũng: “Tường thuật là một thể loại thuộc nhóm thông tấn tái hiện một cách chi tiết, đầy đủ, hệ thống và sinh động một sự kiện đã hoặc đang xảy ra, có ý nghĩa chính trị - xã hội nhất định. Tác giả tường thuật phải chứng kiến phải tham gia trực tiếp, trọn vẹn vào sự kiện”. Đây là những khái niệm tường thuật cho báo chí nói chung. Khu việt trong phạm vi loại hình báo chí phát thanh. Th.S Vũ Thúy Bình đưa ra định nghãi: Tường thuật phát thanh là tác phẩm báo chí sử dụng các chất liệu âm thanh để thuật, tả, bình một cách tường tận những diễn biến chủ yếu của một sự kiện quan trọng xảy ra, đang xảy ra giúp người nghe tiếp nhận sự kiện như đang được chứng kiến. 2. Đặc điểm Hiện nay, sau tin thì tường thuật là thể loại mũi nhọn nhất đưc[j sử dụng thường xuyên trên đài phát thanh. Xu hướng chung là tường thuật giảm cường độ sử dụng trên báo in. Tăng trên phát thanh truyền hình. Nó có những đặc điểm sau: a. Về nội dung: Đối tượng phản ánh là các vấn đề sự kiện tiêu biểu có ý nghĩa đặc sắc trọng đại. Các sự kiện đó có thể là lễ khai mạc, hội nghị, trận đấu bóng đá, các hoạt động thể thao. Nội dung thông tin nằm trong dòng chủ lưu, bắt buộc phải phát thông tin rộng rãi đa số người nghe. Sự kiện trong tường thuật được thông tin đầy đủ, theo tiến trình về không gian, thời gian, địa điểm. Lợi thế của tường thuật là nhà báo viết trước được sự kiện sẽ xảy ra vì vậy công tác chuẩn bị tốt hơn. Tính nóng hổi tức thì trực tiếp của tường thuật tạo lên những cảm xúc đồng thời và hành động mang tính xã hội. Không khí trong tường thuật phải chân thực, cuốn hút. Làm nên điều này không chỉ do yếu tố âm thanh mà hơn hết là ở khả năng, tài năng của nhà báo. Nhà báo Đình Khải với những tác phẩm tường thuật nổi bật giàu cống hiên thực sự đã làm được điều không dễ dàng này. Thể loại kết hợp các thủ pháp tả, thuật, bình, trên cơ sở lấy thuật là chính. Mục tiêu của tường thuật là đem lại thông tin do âm thanh truyền tải. Phong cách và giọng điệu cá nhân của nhà báo thể hiện rõ qua ngôn từ năng lực diễn đạt, khả năng gọi tên, mô phỏng sự việc… với mỗi sự kiện cụ thể phóng viên cần chọn giọng điệu thể hiện phù hợp. 3. Các dạng tường thuật a- Tường thuật trực tiếp là tường thuật một cách đầy đủ, toàn bộ sự kiện tới người nghe cùng lúc cùng thời với thời điểm đang diễn ra sự kiện. Thế mạnh: chi tiết, đầy đủ, hay, hấp dẫn. Hạn chế: dài, tốn kém. b. Tường thuật gián tiếp, tường thuật thu âm rút gọn. Đây là loại tường thuật được phát trong các chương trình thời sự chỉ nêu những điểm chính, có vài lời phát biểu. Tường thuật được ghi băng sau cắt gọt biên tập lại cho phù hợp với nội dung và thời lượng của chương trình. Điểm mạnh: ngắn, được biên tập cắt gọt nên thông tin có điểm nhấn, chi phí ít. Hạn chế: thính giả thấy không có sự sát thực và yếu tố sinh động . 4. Kỹ năng làm tường thuật phát thanh a. Các bước thao tác nghiệp vụ - Nắm bắt tình hình và hoàn cảnh xuất hiện sự kiện tường thuật: đây là một lợi thế của tường thuật vì phóng viên biết trước sự kiện xảy ra ở đâu và thời điểm diễn ra sự kiện. Thông thường những sự kiện được tường thuật đều nằm trong kế hoạch tuyên truyền của cơ quan phát thanh. Nắm bắt tình hình, phát hiện sự kiện có ý nghĩa để phản ánh là việc làm quan trọng của phóng viên. Nắm bắt tốt tình hình để phóng viên có lựa chọn đề tài hay tạo nên uy tín của cơ quan phát thanh. - Nghiên cứu tài liệu: Sau khi đã xác định được chủ đề của tường thuật, phóng viên phải tìm kiếm được tối đa thông tin về chính sự kiện về những vấn đề liên quan những nhân chứng hoặc người tham gia trực tiếp vào sự kiện về khung cảnh và điều kiện diễn ra sự kiện. Ví dụ: Khi mà tường thuật một trận đấu bóng đá thì người tường thuật phải nêu ra thời điểm, không gian, khung cảnh và cùng với tường thuật diễn biến trận đấu phải nêu giới thiệu xen kẽ về những cẩu thủ nổi bật. - Lập đề cương kịch bản: Đây là có ý nghĩa quan trọng quyết định thành công công và thất bại của tác phẩm tường thuật. Nó là cái sườn để phóng viên nương vào đó diễn tả chi tiết khung cảnh thực hiện, đồng thời giúp phân chia thời lượng đảm bảo cho quá trình thông tin đầy dủ, khách quan, sinh động, hấp dẫn và có sức thuyết phục hơn. - Nghiên cứu hiện trường, chuẩn bị phương tiện, vật tư kỹ thuật, nhân lực, tư liệu tiếng động. Không gian phải được tính toán đến việc khai thác đầy đủ những thông tin và tiếng động cần thiết, phải bố trí các máy ghi âm lưu động tại các điểm đáng chú ý, tránh tình trạng bỏ xót thông tin. Lựa chọn dạng thức tường thuật để bố trí nhân lực. Thông thường, một ê kíp thực hiện tường thuật gồm một đạo diễn - phóng viên - trợ lý sản xuất - dẫn chương trình - kỹ thuật viên. Trong đó, đạo diễn là trưởng nhóm sản xuất, người lập đề cương kịch bản và tạo sự liên kết giữa các thành viên. Bút viết, các giấy tờ, số điện thoại và các phương tiện cần được chuẩn bị đầy đủ. b- Yêu cầu về năng lực nghề nghiệp - Phẩn chất chính trị, - Năng lực quan sát, nắm bắt thần thái của sự kiện. - Tri thức sâu rộng khả năng thẩm định tức thời: Sự hiểu biết sâu rộng giúp sự nhận biết giá trị của sự kiện nhanh hơn, chính xác hơn. Tri thức của vốn sống thực tế là điều kiện tiên quyết để phóng viên khẳng định giá trị sự kiện một cách chính xác, tức thời. - Năng lực nói trước máy. - Sử dụng các phương tiện kỹ thuật nghiệp vụ. - Khả năng tổ chức phối hợp kíp tường thuật. c- Theo dõi phản hồi và rút kinh nghiệm. Theo dõi phản hồi từ người nghe là việc làm có ý nghĩa, nó giúp điều chỉnh để hoạt động nói để ngày càng phù hợp hơn. III. PHÓNG VIÊN PHÁT THANH 1. Khái niệm phóng viên - Phóng viên là một thể loại thuộc nhóm thông tấn, trong đó trình bày cuộc nói chuyện với một nhà báo, một nhóm nhân vật về những vấn đề được xã hội quan tâm để đưa thông tin, được công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng. - Một phương thức, cách thức thu thập thông tin của các thể loại báo chí. 2. Vai trò của phỏng vấn phát thanh - Phỏng vấn phát thanh đáp ứng được nhu cầu về thông tin nhanh, một sự kiện xảy ra, nhà báo đến hiện trường phỏng vấn một số nhân vật là có thể phát trên sóng phát thanh. Nhất là khi các phương tiện kỹ thuật được sử dụng phổ biến như hiện nay thì khả năng phát trực tiếp rất khả thi. - Qua phát thanh, nhà báo mở rộng giao lưu va nâng cao tính chiến đấu. Nhiều phỏng vấn đến độ “khẩu chiến”, kéo dài hơn thời lượng bình thường và người nghe vẫn ham thích. Làm được điều này phụ thuộc vào người nói và người được chọn trả lời. - Phỏng vấn phát thanh có khả năng biểu cảm nội tâm con người. Một nhân vật trước một sự kiện đang diễn ra tác động trực tiếp vào anh ta sẽ bộc lộ nội tâm rất mãnh liệt chỉ chờ lời như “cởi tấm lòng” mình ngay. Ví dụ: Trước thềm Seagames 22 tại Việt Nam (2003) khi được phỏng vấn về công tác chuẩn bị cho Seagames câu trả lời của trưởng đoàn thể thao Việt Nam đã làm cho thính giả nức lòng và có cảm giác thực sự sống trong không khí nồng nhiệt ấy. Chính vì đặc điểm này nhà báo có thể được coi là người ghi sử hàng ngày. - Với nghệ thuật đặt câu hỏi, câu trả lời, thông qua chất giọng, khả năng “đời thường hóa” các sự việc, sự kiện chính trị - xã hội của phỏng vấn phát thanh rất lớn. Điều này là do cách thể hiện tự nhiên đời thường mà vẫn tạo nên sức hấp dẫn của nhà báo trong tác phẩm. 3. Đặc điểm - Phỏng vấn có hình thức dễ phân biệt so với các thể loại khác do nó có dạng hỏi - đáp. Trên phát thanh nó được trình bày bằng giọng nói của nhà báo và người trả lời phỏng vấn. - Các yếu tố tham gia thực hiện cuộc phỏng vấn là con người và phương tiện kỹ thuật, sử dụng phương tiện truyền thông radiô bằng sóng để truyền tải nội dung. 4. Các dạng phỏng vấn trên phát thanh a. Phỏng vấn một người: là hình thức phỏng vấn phổ biến nhất, dễ làm, có điều kiện đi sâu vào nội tâm con người theo chủ đề đã được thống nhất từ trước. Chẳng hạn phỏng vấn một người nông dân về mùa màng hay phỏng vấn một khách Vip về vấn đề liên quan đến ông ta hay do ông ta đảm trách. Bắt buộc trong phỏng vấn phải có chủ đề. b. Phỏng vấn nhiều người: là từ hai người trở lên nhưng thường dưới 10 người. Phỏng vấn này có một chủ đề thống nhất, nhà báo dẫn dắt, gợi mở và nêu các câu hỏi khác nhau tới các khách mời. Ví dụ: Phỏng vấn của Trần Hoa “20.10 trầm lặng”. Phỏng vấn 3 người. Đầu tiên phỏng vấn một phụ nữ về tình trạng không được tôn trọng trong quan hệ với gia đình, chồng… Phỏng vấn tiếp theo với hội trưởng Hội Phụ nữ Việt Nam về giải pháp bình đẳng giới cuối cùng phỏng vấn một chi hội trưởng Phụ nữ thực hiện thành công mô hình bình đẳng giới. Lưu ý: Phóng viên hỏi theo thứ tự lôgic của chương trình và hướng vào một chủ đề. 5. Kỹ năng làm phỏng vấn phát thanh a- Chọn chủ đề phỏng vấn. Phỏng vấn phải có chủ đề. Chủ đề của phỏng vấn là vấn đề mới xuất hiện hay đang phát sinh mâu thuẫn cần giải quyết. Vấn đề này được nhiều người quan tâm, có ý nghĩa chính trị - xã hội nhất định, có tính thời sự và cần được giải đáp cấp bách. Chủ đề không quá rộng, tốt nhất là hẹp và rõ ràng để có điều kiện lật đi lật lại vấn đề. Tóm lại chủ đề phỏng vấn phải là những vấn đề cốt lõi, có nội dung cơ bản. Chủ đề quyết định chất lượng tác phẩm và tính hấp dẫn của nó vì nó là tiền đề để xây dựng kịch bản cho phỏng vấn. b- Chọn người phỏng vấn. - Vấn đề “Chọn mặt gửi vàng” thể hiện ở khâu này. Với những phỏng vấn hấp dẫn, nhà báo phải thận trọng, chọn đúng người, đúng việc để thể hiện cuộc phỏng vấn. Tiêu chuẩn chọn: + Cương vị, trách nhiệm của người được chọn phải tiêu biểu cho vấn đề định nêu trong phỏng vấn. + Người trả lời có kiến thức và thực tế về vấn đề phỏng vấn đề cập. + Người trả lời phỏng vấn có khả năng ứng xử linh hoạt, nói không cần văn bản. + Người trả lời phỏng vấn không nói ngọng, nói lắp, nếu tiếng địa phương thì cần cân nhắc. c. Phương pháp đặt câu hỏi. Câu hỏi ngắn không đưa ra quá nhiều câu hỏi. Kinh nghiệm của những nhà báo đi trước cho ra những nguyên tắc sau: - Câu hỏi có khả năng tạo ra “sự bùng nổ” thông tin. Ví dụ: Khi phóng viên chương trình âm nhạc phỏng vấn ca sĩ Tùng Dương: “cuộc thi Việt Nam Idol đã lần lượt chia tay với các thí sinh được Hội đồng nghệ thuật đánh giá cao khi chưa tới đêm trung kết. Dương nghĩ gì về điều này? (Tùng Dương là một ca sĩ chú trọng về nghệ thuật trong âm nhạc và cũng là thí sinh được hội đồng nghệ thuật đánh giá cao trong “Sao mai điểm hẹn 2004”). Câu hỏi này khiến nhân vật phải bày tỏ ý kiến, qua đó khán giả đối chiếu với nhân vật để có thông tin xác đáng nhất nên khả năng bùng nổ thông tin cao. - Suy nghĩ, tìm tòi để có chi tiết độc đáo đưa vào câu hỏi phỏng vấn. - Âm điệu cũng thể hiện thái độ. Nhà báo cần thể hiện sự khiêm tốn và trí tuệ trong câu hỏi để chinh phục người phỏng vấn và bạn nghe đài. Tóm lại: câu hỏi nên ở dạng mở, ngắn gọn, có khả năng thúc bách cung cấp thông tin ở người trả lời. Không được đưa ra câu hỏi đóng, câu khẳng định đưa ra câu hỏi, câu đa nghĩa, câu hỏi kép, không hỏi dồn dập, không đưa ra lời bình luận trong câu hỏi, không kích bác à câu hỏi dự tính trung lập. d. Phương pháp tạo kịch tính: Thực chất là tạo tình huống gây cấn bằng cách lật lại vấn đề nhằm truy tìm tận gốc bản chất sự kiện vấn đề. Kịch tính có được bởi những xung đột về quan điểm về nhận thức giữa nhà báo và người trả lời. Năng lực tạo kịch tính là biểu hiện sự thông minh, sức bật trí tuệ của nhà báo. e. Tạo sự giao lưu đồng cảm. Không giống các thể loại khác, phỏng vấn mang tính phụ thuộc vào và sự đồng thuận giữa nhà báo và người trả lời phỏng vấn. Cần gây ra thiện cảm giữa người trả lời và nhà báo để làm cho nội dung thông tin được nhiều hơn. Tuy nhiên, vẫn hướng vào một chủ đề và tạo không khí lôi cuốn, hấp dẫn. f. Trong phỏng vấn phải nói chứ không đọc Sự chuẩn bị là cần thiết. Nhưng không phải là viết ra văn bản mà nói để khán giả cảm nhận đúng không khí giao lưu đối thoại trong tác phẩm phỏng vấn. IV. PHÓNG SỰ PHÁT THANH 1. Nhận thức chung Khái niệm phóng sự được người Anh sử dụng đầu tiên với ý nghĩa mô tả (những đám cháy, trận lụt, những cuộc họp Quốc hội, chiến tranh…). Khởi đầu, phóng sự được viết ra là nhằm thỏa mãn sự hiếu kỳ, sự khao khát của công chúng về những thông tin lý thú, độc đáo ở những sự kiện nóng hổi. Trong phóng sự cái tôi tác giả có xuất hiện với bút pháp giàu chất văn học bên cạnh tính thời sự của tác phẩm. Ở nước ta ngay từ những năm 20 của thế kỷ XX một loạt phóng sự đã xuất hiện trên báo chí (báo in). Từ sau năm 1930, báo chí cách mạng đã cho ra đời những tác phẩm phóng sự dồi dào chất liệu hiện thực vừa mang tính chiến đấu cao. Nhìn chung phóng sự là thể loại có chiều sâu, có tính khuynh hướng rõ rệt. Ở Việt Nam cũng có những người viết phóng sự nổi tiếng như: Vũ Trọng Phụng, Huỳnh Dũng Nhân, Văn Ba… 2. Đặc điểm của phóng sự phát thanh - Phóng sự phát thành thường tuân thủ theo lối đơn tuyến, tránh những tình tiết đan xen quá phức tạp. Chi tiết tiêu biểu được lựa chọn để tái hiện hình ảnh rõ ràng tới người nghe. - Số lượng nhân chứng trong tác phẩm phát thanh ít hơn với phóng sự trên báo in. Trong phóng sự phát thanh, ý kiến phát biểu trực tiếp của nhân chứng chỉ thường chiếm không quá 50% dung lượng tác phẩm. - Sử dụng lối văn nói giầu chất khẩu ngữ, với câu ngắn, từ ngữ trực tiếp, đơn giản, dễ nghe, dễ hiểu và lối đối thoại giữa nhà báo với người nhân chứng. - Sử dụng tiếng động và lời nói do nhân chứng trực tiếp phát biểu. Điều này làn nên tính xác thực, sinh động, khách quan và dễ gần gũi với quần chúng như hơi thở cuộc sống. - Có dung lượng ngắn so với báo in: trung bình 5-6 phút. - Phóng sự phát thanh có sử dụng âm nhạc, nhạc nền, nhạc xen, hay ca khúc minh họa. Kết luận: Phóng sự từ báo in đến phóng sự trên phát thanh là một sự biến đổi theo hướng mới mẻ đơn giản và hiệu quả hấp dẫn hơn. 3. Các dạng phóng sự phát thanh Do đặc trưng loại hình báo phát thanh có những dạng phóng sự sau: a- Phóng sự vấn đề: Có nhiệm vụ phản ánh những vấn đề tiêu biểu, xác thực và yêu cầu thời sự trong cuộc sống. Dạng này luôn chiếm một tỷ lệ lớn nhất trong các dạng phóng sự được sử dụng trên báo chí phát thanh nước ta hiện nay. b- Phóng sự sự kiện: phóng sự này có khả năng đáp ứng yêu cầu thời sự tốt hơn phóng sự vấn đề vì các sự kiện được chọn phản ánh là các sự kiện vừa xảy ra, có mối liên hệ rộng lớn và điển hình. Phóng sự sự kiện bám sát sự kiện trong quá trình phát sinh phát triển của nó. Với nhiệm vụ diễn tả quang cảnh, hiện trạng của sự kiện trong toàn bộ dáng vẻ sinh động và phức tạp của nó, đôi khi còn đề cập cả nguyên nhân và vấn đề đặt ra sau nó; ở dạng phóng sự này tiếng động hiện trường có vai trò quan trọng tạo nên không khí bối cảnh sự kiện. c- Phóng sự chân dung: Phóng sự này phản ánh về những con người tiêu biểu của cuộc sống. Con người là các cá nhân hoặc tập tể. Thể loại này là sự kết hợp giữa ký chân dung và phóng sự. Phóng sự chân dung có thể phản ánh chân dung cá nhân và chân dung tập thể; đặt chân dung con người trong một bối cảnh cụ thể điển hình nào đó nhằm tạo nên bức tranh sinh động vừa có tính khái quát, vừa có tính cụ thể, thông qua những điểm mạnh - đó là chân dung người thật việc thật tạo nên sức hấp dẫn của tác phẩm. 4. Kỹ năng làm phóng sự phát thanh a- Các bước thực hiện: Không có một trình tự nhất định nào khi thực hiện một phóng sự phát thanh. Tuy nhiên kinh nghiệm viết phóng sự chỉ ra các thao tác sau: - Xác định chủ đề, đề tài: phóng viên tìm và phát hiện, khám phá đề tài ngay từ chính cuộc sống. Xác định đề tài đồng thời tạo một ấn tượng sâu đậm về những điều sẽ viết. Lựa chọn đúng sự việc, vấn đề để phản ánh sẽ làm tác phẩm được chú ý hơn. - Khai thác dữ liệu. Một tác phẩm chỉ thể hiện một vần vốn hiểu biết của tác giả. Bởi vậy phóng viên càng có kinh nghiệm, tri thức, vốn văn hóa thì tác phẩm càng có chiều sâu và giá trị lâu bền. Kiến thức còn xác lập cho nhà báo có cái nhìn độc lập trước hiện thực. Cùng theo đó phải xác định chi tiết quan trọng then chốt để tạo ra những điểm mạnh trong tác phẩm. - Thể hiện tác phẩm: khó nhất khi viết một phóng sự là xác định “cái tứ” và phẩn mở đầu tác phẩm. Chúng là thứ chủ yếu quyền rũ người đọc bằng chính sự nổi bật hấp dẫn quan trọng và lôi kéo. Mở đầu càng độc đáo càng có khả năng gây ấn tượng. Cái tôi xuất hiện trong tác phẩm dựa theo mạch viết quyết định, ngôn ngữ bút pháp phát huy hết sức mạnh vốn có bên trong của nó kết hợp cùng kịch tính chính xác thời sự và năng lực định hướng của tác phẩm. Cho nhân chứng xuất hiện trực tiếp tham gia thông tin là một thủ pháp hay, tạo ra độ tin cậy cho tác phẩm. Hãy để cho họ xuất hiện như những con người chứ không phải như những ý kiến. Về thời lượng, một tác phẩm phóng sự trung bình từ 5-6 phút, có tiếng động và giọng nói nhân vật. b- Phẩm chất nghề nghiệp của người làm phóng sự phát thanh. Có “năng khiếu phóng sự” bên cạnh sự nhiệt tình tâm huyết. Điều này thể hiện ở khả năng quan sát, phân tích, tổng hợp, lựa chọn đề tài… và diễn tả một cách tinh tế có sức lôi cuốn thuyết phục trước người nghe đài. Phóng viên nắm vứng tiêu chí thể loại này. Phóng viên có vốn tri thức sâu rộng và vốn kinh nghiệm phong phú để xử lý đúng đắn những vấn đề cuộc sống đặt ra. Luôn tìm tòi cách thể hiện mới. V. BÌNH LUẬN 1. Đặc điểm chung Là một trong những thể loại cơ bản của nhóm chính luận báo chí, nó được sử dụng để nhìn nhận, định giá một sự kiện, hiện tượng của đời sống xã hội, nhằm mục đích suy nghĩ và nhận thức của công chúng, một vài tác giả quan niệm bình luận như một công cụ phản tuyên truyền, được sử dụng để bẻ gẫy các luận điểm của đối phương bằng lý lẽ và chứng cứ của mình - Trần Quang - Các thể loại báo chí chính luận. Khu biệt trong phạm vi phát thanh bình luận được cho rằng là thể tài báo chí nhằm giải thích, lý giải một sự kiện hay hiện tượng nào đó, hướng dẫn dư luận công chúng và được truyền đạt tới người tiếp nhận bằng phương pháp truyền thông radiô. 2. Đặc điểm của bình luận Là tác phẩm có cả yếu tố bình và luận. Bình là dựa trên căn cứ đi đến luận cứ. Căn cứ xuất phát từ sự kiện, sự việc (như lụt nội, sự kiện thể thao, tuyên bố chính trị,…) Sự kiện qua quan điểm của người bình thành luận. Tuy vậy không phải tự một sự kiện mà có thể đưa ra luận điểm. Từ một sự kiện phải xâu chuỗi các sự kiện cùng dạng để tạo ra căn cứ, tạo ra luận điểm vững chắc thuyết phục. Các sự kiện nêu ra là chứng cứ để thiết lập chứng kiến. Mục đích cuối cùng của bình luận là tìm ra nguyên nhân, bản chất của sự kiện sự việc (giải thích tại sao và như thế nào?) Từ những luận cứ, luận điểm, luận chứng… tác giả đưa ra định hướng, cách nhìn nhận đánh giá nhằm làm cho vấn đề sáng tỏ và phát triển theo chiều hướng đúng. Bình luận phát thanh có dung lượng ngắn (theo nguyên tắc phát thanh càng nói dài càng nhớ ít, riêng bình luận có thể càng nói nhiều người nghe càng không hiểu). Về cấu trúc đơn giản, dễ hiểu, đi thẳng vào vấn đề. Về ngôn ngữ dùng lối văn giầu tính khẩu ngữ (văn nói). Phát thanh được viết ra để nói chứ không phải để độc. 3. Các dạng bình luận phát thanh Thường thì bình luận là với sự kiện, hay vấn đề hoặc cũng có thể chia theo lĩnh vực (văn học nghệ thuật, quân sự, thể thao, âm nhạc…). Có cách chia nữa là theo thời gian gồm bình luận trong ngày, tháng, tuần, năm… Có dạng nữa là bình luận bút chiến, bình luận giải thích. Bình luận bút chiến dùng quan điểm, lý lẽ… ở đây dựa vào sức thuyết phục của lý lẽ, luận cứ. Do vậy lập luận phải sắc. Luận điểm mang tính chiến đấu mà sức mạnh là lý lẽ tư duy để hạ gục quan điểm của kẻ thù. Bình luận giải thích là giải thích các sự kiện vấn đề để người tiếp nhận hiểu bản chất của nó. Bình luận vấn đề còn chia vấn đề hôm nay,… như: vấn đề tư tưởng xuất hiện trong ý thức học sinh; bình luận sự kiện như Việt Nam gia nhập WTo… 4. Kỹ năng viết Phải nắm chắc vấn đề phóng viên tìm hiểu vấn đề thông qua sách báo hoặc các phương tiện hữu ích khác. Xác định chủ đề và đề tài: không nên luồn tất cả các chủ đề trong một đề tài. Phóng viên có vốn tri thức thông qua hoạt động thực tiễn nghiên cứu, đọc… Tích cực hoạt động thực tiễn đi vào cuộc sống để có thêm những chất liệu củng cố cho bài bình luận sâu sắc. Phóng viên phải luyện nói, luyện giọng, ngôn từ. Ngôn ngữ của nhà báo là khẩu ngữ và sắc Hết bài MỤC LỤC