Đề tài Một số giải pháp nhằm đẩy nhanh quá trình hình thành phát triển và nâng cao vai trò của công ty cổ phần trong nền kinh tế nước ta thời gian tới

h bµng tiÒn. Gi¸ trÞ cña mçi cæ phiÕu gäi lµ mÖnh gi¸ cæ phiÕu, lµ mét thø chøng kho¸n cã gi¸ ghi nhËn quyÒn së h÷u cæ phÇn vµ quyÒn lÜnh mét phÇn thu nhËp cña c«ng ty t­¬ng øng. Thµnh viªn n¾m giø cæ phiÕu gäi lµ cæ ®«ng, cæ phiÕu cã ghi tªn lµ cæ phiÕu cña s¸ng lËp viªn vµ cßn l¹i lµ cæ phiÕu tù do. Mçi c«ng ty chØ ®­îc phÐp ph¸t hµnh mét sè l­îng cæ phiÕu nhÊt ®Þnh. Vèn cæ phÇn ®­îc c¬ cÊu bëi hai bé phËn: vèn cæ phÇn ®­îc h×nh thµnh do c«ng ty ph¸t hµnh, th­êng lµ lo¹i cæ phiÕu kh«ng thÓ thiÕu cña c«ng ty cæ phÇn nh­ng chñ së h÷u cña nã chÞu rñi ro cao vµ vèn cæ phÇn h×nh thµnh do c«ng ty ph¸t hµnh cæ phiÕu ­u ®·i. Cæ phÇn nµy ®­îc ®¶m b¶o møc l·i cè ®Þnh vµ kh«ng cã rñi ro víi chñ së h÷u bÊt kÓ c«ng ty lç hay l·i. Ngoµi vèn gãp cña cæ ®«ng, c¸c c«ng ty cæ phÇn cßn cã quyÒn ®i vay m­în råi tr¶ lîi tøc. 1.3.1.2 C¬ cÊu tæ chøc vµ ®iÒu hµnh c«ng ty cæ phÇn. Do ®Æc ®iÓm nhiÒu chñ së h÷u trong c«ng ty cæ phÇn c¸c cæ ®«ng kh«ng thÓ trùc tiÕp thùc hiÖn vai trß chñ së h÷u cña m×nh mµ ph¶i th«ng qua tæ chøc ®¹i diÖn lµm nhiÖm vô tæ chøc trùc tiÕp qu¶n lÝ c«ng ty bao gåm: ®¹i héi cæ ®«ng, héi ®ång qu¶n trÞ, gi¸m ®èc ®iÒu hµnh vµ ban kiÓm so¸t. Trong ®ã ®¹i héi cæ ®ong lµ c¬ quan quyÕt ®Þnh cao nhÊt, héi ®ång qu¶n trÞ lµ bé m¸y qu¶n lý c«ng ty cæ phÇn, gi¸m ®èc ®iÒu hµnh lµ ng­êi ®iÒu hµnh ho¹t ®éng hµng ngµy cña c«ng ty vµ chô tr¸ch nhiÖm tr­íc héi ®ång qu¶n trÞ. 1.3.1.3. Ph©n chia lîi nhuËn trong c«ng ty cæ phÇn. Trong c«ng ty cæ phÇn quan hÖ ph©n phèi ®­îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c vèn gãp cña c¸c cæ ®«ng vµ lÖ thuéc trùc tiÕp vµo lîi nhuËn cña c«ng ty. PhÇn lîi nhuËn mµ c¸c cæ ®«ng thu ®­îc tû lÖ thuËn víi l­îng vèn gãp cña hä vµ ®­îc gäi lµ lîi tøc cæ phÇn. 1.3.2 Vai trß cña c«ng ty cæ phÇn trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Sù tr×nh bµy ë trªn vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn cho thÊy chÕ ®é tÝn dông vµ ng©n hµng lµ ®ßn bÈy cho qu¸ tr×nh x· héi ho¸ së h÷u vµ t¹o ®iÒu kiÖn ra ®êi c«ng ty cæ phÇn. C«ng ty cæ phÇn ®ãng vai trß lÞch sö hÕt søc to lín trong sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng TBCN. Cã thÓ h×nh dung vai trß cña nã ë mét sè ®iÓm sau ®©y. + Lµ s¶n phÈm cña x· héi hãa së h÷u, ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung t­ b¶n, c«ng ty cæ phÇn ra ®êi ®· gãp phÇn ®Èy nhanh h¬n qu¸ tr×nh nµy vÒ tèc ®é vµ quy m« lµm xuÊt hiÖn nh÷ng xÝ nghiÖp mµ víi t­ b¶n riªng lÎ kh«ng thÓ nµo thiÕt lËp ®­îc. M¸c ®· ®¸nh gi¸: “NÕu nh­ cø ph¶i chê cho ®Õn khi tÝch lòy lµm cho mét sè t­ b¶n riªng lÎ lín lªn ®Õn møc cã thÓ ®¶m ®­¬ng ®­îc viÖc x©y dùng ®­êng s¾t th× cã lÏ ®Õn ngµy nay thÕ giíi vÉn ch­a cã ®­êng s¾t. Ng­îc l¹i qua c¸c c«ng ty cæ phÇn sù tËp trung ®· thùc hiÖn ®­îc viÖc ®ã trong nh¸y m¾t.” + Lµ kÕt qu¶ cña sù vËn ®éng t¸ch biÖt hai mÆt së h÷u thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn kinh doanh, c«ng ty cæ phÇn ra ®êi ®· cho phÐp më réng quy m« s¶n xuÊt nhanh chãng mµ kh«ng bÞ gíi h¹n bëi tÝch luü cña tõng t­ b¶n riªng biÖt, t¹o ®iÒu kiÖn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt vµ do ®ã nã khiÕn cho x· héi ph¶i chÊp nhËn theo c¸c yªu cÇu ph¸t triÓn cña nã vµ lµm cho hÖ thèng ng©n hµng, thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ nhµ n­íc trë thµnh mét bé m¸y kinh tÕ ho¹t ®éng vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý mµ tr­íc ®ã vÉn n»m trong tay c¸c nhµ t­ b¶n. M¸c viÕt: “C«ng ty cæ phÇn lµ ®iÓm qu¸ ®é, ®Ó hiÓu tÊt c¶ nh÷ng chøc n¨ng trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt cho ®Õn nay vÉn cßn g¾n liÒn víi quyÒn së h÷u t­ b¶n ®¬n thuÇn thµnh nh÷ng chøc n¨ng cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt liªn hiÖp, tøc lµ thµnh nh÷ng chøc n¨ng x· héi.” + ViÖc thµnh lËp c¸c c«ng ty cæ phÇn theo M¸c ®· “trùc tiÕp mang h×nh th¸i t­ b¶n x· héi (t­ b¶n cña nh÷ng c¸ nh©n ®­îc liªn hiÖp l¹i víi nhau) ®èi lËp víi t­ b¶n t­ nh©n, cßn c¸c xÝ nghiÖp cña nã biÖu hiÖn ra lµ nh÷ng xÝ nghiÖp x· héi ®èi lËp víi nh÷ng xÝ nghiÖp t­ nh©n. §ã lµ sù thñ tiªu t­ b¶n víi t­ c¸ch lµ së h÷u t­ nh©n trong khu«n khæ b¶n th©n ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa.” 1.4 §iÒu kiÖn ®Ó h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn. 1.4.1 Tån t¹i së h÷u kh¸c nhau vÒ vèn. C«ng ty cæ phÇn thùc chÊt lµ c«ng ty hîp doanh do nhiÒu thµnh viªn tham gia gãp vèn ®Ó cïng kinh doanh. Trong ®ã c¸c cæ ®«ng tham gia cã thÓ lµ c¸c c¸ nh©n hay c¸c tæ chøc kinh tÕ cã t­ c¸ch ph¸p nh©n vµ cã quyÒn tù quyÕt ®Þnh ®èi víi phÇn vèn gãp cña m×nh hay hä ph¶i lµ ng­êi së h÷u ®éc lËp. Nh­ vËy c«ng ty cæ phÇn lµ c«ng ty cã nhiÒu chñ ®ång së h÷u. 1.4.2 Nh÷ng ng­êi cã vèn muèn tham gia ®Çu t­ ®Ó kinh doanh thu lî nhuËn. Trong x· héi cã thÓ cã nhiÒu ng­êi cã vèn nhµn rçi vµ ai còng muèn dïng nã ®Ó thu lîi nhuËn, nh­ng do kinh doanh cã nhiÒu rñi ro nªn kh«ng ph¶i còng d¸m bá vèn ®Çu t­ vµo kinh doanh. Th«ng th­êng ®Ó ®­îc yªn t©m vµ thu lîi nhuËn ch¾c ch¾n, nh÷ng ng­êi thÝch an toµn th­êng ®em tiÒn cña m×nh göi vµo ng©n hµng ®Ó h­ëng l·i dï lµ ®­îc Ýt. Cßn l¹i chØ cã mét sè ng­êi cã vèn d¸m gãp vèn h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn vµ hä trë thµnh c¸c cæ ®«ng. §©y lµ h×nh thøc ®Çu t­ m¹o hiÓm nhÊt so víi c¸c h×nh thøc ®Çu t­ nh­ lµ: mua c«ng tr¸i, tr¸i phiÕu, tiÒn göi tiÕt kiÖm... do kinh doanh cã kh¶ n¨ng bÞ ph¸ s¶n nh­ng l¹i lµ d¹ng ®Çu t­ cã høa hÑn cao nhÊt. 1.4.3 Lîi nhuËn thu ®­îc ph¶i ®ñ søc hÊp dÉn ng­êi cã vèn tham gia kinh doanh. Nh÷ng ng­êi cã vèn lu«n t×m n¬i nµo ®Çu t­ cã lîi nhÊt nªn cã ý ®Þnh gãp vèn vµo c«ng ty cæ phÇn ®Ó kinh doanh, thu lîi nhuËn bao giê hä còng so s¸nh gi÷a lîi nhuËn cã thÓ thu ®­îc khi gãp vèn vµo c«ng ty cæ phÇn víi mét kho¶n lîi tøc hä thu ®­îc nÕu ®em sè tiÒn ®ã göi vµo ng©n hµng hoÆc ®Çu t­ vµo lÜnh vùc kh¸c. NÕu doanh thu do kinh doanh lín h¬n lîi tøc ng©n hµng hoÆc lîi tøc ®Çu t­ vµo lÜnh vùc kh¸c ®ñ møc cÇn thiÕt th× ng­êi cã vèn míi s½n sµng gãp vèn vµo c«ng ty cæ phÇn. 1.5 Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c«ng ty cæ phÇn. 1.5.1 Thµnh lËp c«ng ty cæ phÇn. 1.5.1.1 S¸ng lËp c«ng ty cæ phÇn. §©y lµ giai ®o¹n chuÈn bÞ cho sù ra ®êi cña c«ng ty cæ phÇn. ViÖc vËn ®éng ®Ó s¸ng lËp ®­îc thùc hiÖn qua mét sè ng­êi gäi lµ s¸ng lËp viªn. S¸ng lËp viªn c«ng ty lµ nh÷ng ng­êi cã s¸ng kiÕn muèn lËp c«ng ty, ®øng ra kÕt hîp héi viªn, kªu gäi vèn, thu thËp tiÒn vèn vµ lµm c¸c thñ tôc cÇn thiÕt cho viÖc thiÕt lËp c«ng ty. ViÖc kªu gäi gãp vèn cÇn lµm nhu x¸c ®Þnh vèn ph¸p ®Þnh, mÖnh gi¸ cña mçi cæ phiÕu, sè l­îng cæ phiÕu. 1.5.1.2 §¨ng kÝ mua cæ phÇn. Lµ viÖc thÓ hiÖn sù chÊp thuËn tham gia vµo c«ng ty, mét sù tho¶ thuËn gi÷a s¸ng lËp viªn vµ ng­êi ®¨ng kÝ. TÊt nhiªn lµ cã thÓ ®ãng gãp b»ng tiÒn hoÆc b»ng hiÖn vËt ®Ó cã cæ phiÕu. 1.5.1.3 §¹i héi cæ ®«ng s¸ng lËp. §¹i héi cæ ®«ng s¸ng lËp ®­îc triÖu tËp khi vèn ®· nép ®ñ vµ c¸c cæ phÇn ®· ®ãng tiÒn theo quy ®Þnh. Môc ®Ých cña ®¹i héi lµ th«ng qua: sù hîp lÖ cña viÖc thµnh lËp c«ng ty, ®Þnh gi¸ gãp vèn b»ng hiÖn vËt, phÇn s¸ng lËp, ­u tiªn, ®iÒu lÖ c«ng ty, bÇu héi ®ång qu¶n trÞ vµ ban kiÓm so¸t, c«ng bè sù thµnh lËp c«ng ty. 1.5.1.4 Ph¸p nh©n cña c«ng ty. C«ng ty cæ phÇn cã ph¸p nh©n ®éc lËp, danh hiÖu vµ ®Þa chØ, quèc tÞch, vèn ph¸p ®Þnh bÊt ®Þnh nghÜ lµ kh«ng ®­îc thay ®æi tuú tiÖn, khi thay ®æi vèn ph¶i lµm dù ¸n kinh doanh th«ng qua §¹i héi cæ ®«ng ®¨ng ký víi c¬ quan chøc n¨ng cña Nhµ n­íc. 1.5.2 Cæ ®«ng. Cæ ®«ng lµ nh÷ng ng­êi mua cæ phÇn cña c«ng ty, tøc lµ chñ cña c«ng ty v× hä gãp vèn vµo ®Ó c«ng ty ®­îc thµnh lËp. C¸c cæ ®«ng tuy lµ chñ cña c«ng ty nh­ng hä kh«ng quan hÖ víi nhau, chØ quan hÖ vÒ quyÒn lîi víi c«ng ty. Cæ ®«ng cã quyÒn: Tham dù c¸c ®¹i héi cæ ®«ng, ®Çu phiÕu theo cæ phiÕu, h­ëng lîi tøc cæ phÇn vµ quü dù tr÷, ­u tiªn mua cæ phiÕu do c«ng ty ph¸t hµnh thªm, chuyÓn nh­îng vÒ cæ phÇn. 1.5.3 Cæ phiÕu Cæ phiÕu c«ng ty cæ phÇn ®­îc ph¸t hµnh cã mÖnh gi¸ b»ng nhau. LuËt th­¬ng m¹i c¸c n­íc cã quy ®Þnh mÖnh gi¸ tèi thiÓu, tèi ®a. Khi ph¸t hµnh c«ng ty cã quyÒn ph¸t hµnh cao h¬n mÖnh gi¸ (nh­ng kh«ng ®­îc thÊp h¬n). Cã nhiÒu lo¹i cæ phiÕu trong c«ng ty cæ phÇn. Theo tÝnh chÊt chuyÓn nh­îng cã: cæ phiÕu ®Ých danh (ghi tªn ng­êi mua) vµ cæ phiÐu v« danh. Theo quyÒn lîi ®­îc h­ëng cã cæ phiÕu th­êng; cæ phiÕu ­u ®·i nh­ cæ phiÕu ­u ®·i dån l·i, kh«ng dån l·i, cæ phiÕu ­u ®·i dù phÇn, cæ phiÕu ­u ®·i hoµn vèn, cæ phiÕu h­ëng l·i sau. NÕu lµ tr¸i kho¸n (tr¸i phiÕu) còng do c«ng ty ph¸t hµnh ®Ó huy ®éng thªm vèn, ng­êi mua tr¸i phiÕu kh«ng ph¶i lµ cæ ®«ng cña c«ng ty, kh«ng chÞu sù rñi ro vµ cã thêi h¹n. Tr¸i l¹i cæ phiÕu khi ph¸t hµnh kh«ng cã thêi h¹n. VÒ nguyªn t¾c c«ng ty kh«ng hoµn l¹i vèn, cæ phiÕu chØ mÊt ®i khi c«ng ty bÞ ph¸ s¶n. 1.5.4 Qu¶n trÞ c«ng ty cæ phÇn. C«ng ty cæ phÇn ®­îc qu¶n trÞ bëi mét héi ®ång qu¶n trÞ do ®¹i héi cæ ®«ng bÇu ra, sè l­îng thµnh viªn trong héi ®ång qu¶n trÞ ®­îc qui ®Þnh theo luËt th­¬ng m¹i, thµnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ ph¶i cã cæ phiÕu kh«ng chuyÓn nh­îng ®­îc, kiÓm to¸n viªn kh«ng ®­îc lµ thµnh viªn trong héi ®ång qu¶n trÞ. Héi ®ång qu¶n trÞ kh«ng thÓ thiÕu ®­îc, nÕu thiÕu ph¸i ®­îc th«ng qua ®¹i héi cæ ®«ng. Mçi thµnh viªn trong héi ®ång qu¶n trÞ ®Òu cã nhiÖm k× cè ®Þnh vµ ®­îc bÇu sau mçi k×. Héi ®ång qu¶n trÞ cã c¸c quyÒn nhiÖm vô v¹ch c¸c chÝnh s¸ch ®Ó qu¶n trÞ c«ng ty: Më réng thu hÑp c«ng ty, mua b¸n ®æi tr¸c tµi s¶n, quyÕt ®Þnh s¶n phÈm, bæ nhiÖm b·i miÔn gi¸m ®èc ®iÒu hµnh th«ng qua quy chÕ ho¹t ®éng c«ng ty, ph­¬ng ¸n cæ tøc; triÖu tËp ®¹i héi cæ ®«ng...... Ch­¬ngII: Qu¸ tr×nh h×nh thµnh ph¸t triÓn c«ng ty cæ phÇn vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ ViÖt nam 2.1 ViÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c«ng ty cæ phÇn th«ng qua cæ phÇn ho¸ lµ mét yÕu tè kh¸ch quan. N­íc ta qua nhiÒu n¨m ®æi míi kinh tÕ, tuy ®· ®­a l¹i mét sè thµnh tùu, t¹o thÕ vµ lùc ®Ò ®Êt n­íc chuyÓn sang thêi k× míi, thêi k× ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Song kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc nÕu thiÕu ®iÒu kiÖn vÒ vèn. Ngoµi viÖc thu hót vèn tõ n­íc ngoµi cßn cÇn ph¶i n©ng tû lÖ huy ®éng vèn trong n­íc, muèn vËy ph¶i cæ phÇn ho¸, mét h×nh th¸i huy ®éng vèn cã hiÖu qu¶. Cæ phÇn ho¸ ®Ó ph¸t triÓn c«ng ty cæ phÇn kh«ng chØ ®Ó huy ®éng vèn mµ cßn t¹o thªm ®éng lùc thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶, kh¾c phôc t×nh tr¹ng v« chñ trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc tr­íc ®©y. MÆc dï cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp lµ cÇn thiÕt vµ cã t¸c dông to lín nh­ng viÖc thùc hiÖn cßn rÊt chËm. §iÒu nay cã nhiÒu nguyªn nh©n nh­ nhËn thøc kh¸c nhau vÒ cæ phÇn ho¸, l·i suÊt tiÒn göi nh©n hµng vµ tÝn phiÕu kho b¹c cßn cao h¬n l¹i b¶o ®¶m nªn nh©n d©n vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ muèn göi tiÕt kiÖm vµ mua tÝn phiÕu h¬n lµ mua cæ phiÕu, cæ phÇn; mét sè gi¸m ®èc vµ c«ng nh©n ch­a muèn cæ phÇn ho¸; viÖc ®¸nh gi¸ tµi s¶n doanh nghiÖp cßn khã kh¨n; c«ng t¸c l·nh ®¹o, chØ ®¹o ch­a chÆt chÏ. Kh«ng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i, kh«ng thÓ cã thÞ tr­êng chøng kho¸n nÕu kh«ng cæ phÇn ho¸ cho dï b»ng con ®­êng hay gi¶i ph¸p nµo. Do vËy, sù h×nh thµnh ph¸t triÓn c«ng ty cæ phÇn th«ng qua cæ phÇn hãa vµ kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc ë n­íc ta, ®Ó n©ng tr×nh ®é x· héi ho¸ së h÷u t¹o ngµy cµng nhiÒu së h÷u x· héi hãa, d­íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, mét h×nh thøc cña kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc ®Ó qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lµ vÊn ®Ò mang tÝnh kh¸ch quan vµ bøc xóc hiÖn nay ë n­íc ta. 2.2 C¸c con ®­êng cæ phÇn hãa ®Ó h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn ë n­íc ta. Cæ phÇn hãa - mét gi¶i ph¸p ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c«ng ty cæ phÇn th«ng qua ba con ®­êng. + ë n­íc ta sau nhiÒu n¨m do n«n nãng, chñ quan duy ý chÝ vµ gi¸o ®iÒu nªn ®· xo¸ bá kinh tÕ t­ nh©n. Tõ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI ®Õn nay, kinh tÕ t­ nh©n nãi chung ®· ®­îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn trong chõng mùc nhÊt ®Þnh, nªn ®· xuÊt hiÖn mét sè c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n nh­ng ch­a nhiÒu. Nãi c¸ch kh¸c lo¹i h×nh c«ng ty cæ phÇn theo con ®­êng truyÒn thèng ®i tõ t­ nh©n mét chñ thµnh c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n - c«ng ty nhiÒu chñ, cßn bÞ h¹n chÕ do nhiÒu nguyªn nh©n. N­íc ta ®i lªn CNXH tõ mét n­íc thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, s¶n xuÊt nhá lµ chu yÕu, nªn lùc l­îng n¨ng lùc vÒ vèn kh«ng lín, ®Æc biÖt do ¶nh h­áng cña c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung lµ cho mai mét. ViÖc h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn theo con ®­êng nµy ®ßi hái ph¶i cã mét qu¸ tr×nh, ®Æc biÖt lµ phô théc vµo chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vµ gióp ®ì cña Nhµ n­íc ®èi víi kinh tÕ t­ nh©n nãi chung. + C«ng ty cæ phÇn h×nh thµnh qua cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. B»ng con ®­êng nµy, c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc sau khi cæ phÇn hãa sÏ tån t¹i d­íi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau. - Doanh nghiÖp nhµ n­íc b¸n mét phÇn cæ phiÕu cho c«ng nh©n viªn doanh nghiÖp. - Doanh nghiÖp nhµ n­íc b¸n mét phÇn cæ phiÕu cho c¶ ng­êi trong vµ ngoµi doanh nghiÖp. - Lo¹i doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc gi÷ nguyªn nh­ng cã ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu ®Ó t¨ng vèn. - Doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc thµnh lËp b»ng c¸ch ph¸t hµnh vµ b¸n cæ phiÕu ngay tõ khi thµnh lËp. - T¸ch mét phÇn vèn cña doanh nghiÖp nhµ n­íc ra ®Ó t¹o lËp mét doanh nghiÖp nhµ n­íc míi. + C«ng ty cæ phÇn ®­îc h×nh thµnh th«ng qua liªn doanh liªn kÕt gi÷a kinh tÕ nhµ n­íc víi t­ b¶n t­ nh©n trong n­íc vµ t­ b¶n n­íc ngoµi. §©y lµ con ®­êng ph¸t triÓn c«ng ty cæ phÇn ®­îc h×nh thµnh kh¸ nhanh n­íc ta. 2.3 Ph­¬ng h­íng tiÕp tôc thùc hiÖn viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c«ng ty cæ phÇn th«ng qua c¸c con ®­êng cæ phÇn hãa. §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII ®· chñ tr­¬ng: “triÓn khai tÝch cùc vµ v÷ng ch¾c viÖc cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc.” vµ “¸p dông nhiÒu h×nh thøc gãp vèn liªn doanh gi÷a nhµ n­íc víi c¸c nhµ kinh doanh t­ nh©n trong n­íc nh»m t¹o thÕ vµ lùc cho doanh nghiÖp ViÖt Nam ph¸t triÓn, t¨ng søc hîp t¸c c¹nh tranh víi bªn ngoµi. §ång thêi c¶i thiÖn m«i tr­êng ®Çu t­ vµ n©ng cao n¨ng lùc thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi”. Cô thÓ lµ: Thø nhÊt, cÇn ®¸nh gi¸ ®óng vai trß kinh tÕ t­ nh©n ®ång thêi cã chÝnh s¸ch tho¶ ®¸ng ®Ó khuyÕn khÝch kinh tÕ t­ nh©n ®Çu t­ ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng lÉ chiÒu s©u, t¹o c¬ së kinh tÕ cho viÖc chuyÓn h×nh thøc t­ nh©n mét chñ sang c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn cã ph¸t hµnh cæ phiÕu. B»ng ph­¬ng ph¸p nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn c«ng ty cæ phÇn nhanh h¬n, gãp phÇn lµm cho c¸c doanh nghiÖp n©ng cao chãng hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh tÝch tô vèn vµ tËp trung vèn vµo c¸c doanh nghiÖp lín, t¹o ®iÒu kiÖn ®æi míi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Thø hai, n¾m v÷ng môc tiªu cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc khi tiÕn hµnh cæ phÇn hãa. C¸c môc tiªu lµ: Trªn c¬ së tæ chøc s¾p sÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh 4 lo¹i, mµ ®æi míi c¬ cÊu së h÷u, lµm cho së h÷u nhµ n­íc ®­îc cñng cè vµ t¨ng c­êng, n¾m ®­îc c¸c vÞ trÝ then chèt, träng yÕu ®Ó gi÷ vai trß chñ ®¹o quyÕt ®Þnh sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. Thùc hiÖn tÝch tô vµ tËp trung vèn cu¶ nhµ n­íc ®Çu t­ vµo c¸c lÜnh vùc then chèt, träng yÕu mµ t­ nh©n hiÖn nay ch­a cã kh¶ n¨ng ®Çu t­. B»ng c¸ch lµm trªn lµ t¨ng hiÖu qu¶ cña viÖc huy ®éng vèn, ph©n phèi vµ sö dông vèn trong tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, t¨ng tÝnh x· héi hãa vÒ mÆt së h÷u t¹o ®iÒu kiÖn vÒ vèn cho c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. Thø ba, trong qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa cµn n¾m ®­îc c¸c yÕu tè thuËn lîi vµ khã kh¨n ®ang t¸c ®éng nh­ quan ®iÓm ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ cæ phÇn hãa hay sù nhá bÐ vµ yÕu ít cña kinh tÕ t­ nh©n, sù thiÕu v¾ng vµ non trÎ cña thÞ tr­êng tµi chÝnh, trong ®ã cã thÞ tr­êng chøng kho¸n. Thø t­, viÖc chØ ®¹o vµ thùc hiÖn cæ phÇn hãa cÇn coi träng c¸c vÊn ®Ò sau: + Lùa chän doanh nghiÖp ®Ó cæ phÇn hãa, c¨n cø vµo ch­¬ng tr×nh tæng thÓ cña viÖc tæ chøc s¾p sÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. + Dùa vµo b¶ng tæng kÕt tµi s¶n vµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng ®Ó x¸c ®Þnh môc tiªu cña cæ phÇn hãa; gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng víi c¸c nguån vèn, nh÷ng tån ®äng vÒ tµi chÝnh tr­íc khi chuyÓn sang c«ng ty cæ phÇn; x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp chÝnh x¸c vÒ c¶ h÷u h×nh vµ v« h×nh. + X¸c ®Þnh ph­¬ng ph¸p vµ møc ®é b¸n cæ phiÕu mét c¸ch c«ng khai râ rµng. C¸c doanh nghiÖp ®­îc cæ phÇn hãa sÏ ho¹t ®éng trong khu«n khæ luËt c«ng ty cæ phÇn c¶ vÒ h×nh thøc lÉn néi dung ho¹t ®éng tµi chÝnh. Cuèi cïng, Nhµ n­íc th«ng qua chøc n¨ng qu¶n lÝ vÜ m« cña m×nh t¹o hµnh lang vµ m«i tr­êng chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi mét c¸ch thu lîi vµ æn ®Þnh, ®­a c¸c c«ng ty cæ phÇn sau khi cæ phÇn hãa ®i vµo ho¹t ®éng b×nh th­êng vµ cã hiÖu qu¶. 2.4 H×nh th¸i cæ vµ vÊn ®Ò cæ phÇn hãa ë n­íc ta hiÖn nay. So víi h×nh th¸i së h÷u kh¸c trong khu«n khæ cña kinh tÕ thÞ tr­êng, h×nh th¸i cæ phÇn ra ®êi muén h¬n c¶. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ sù ra ®êi cña h×nh th¸i cæ phÇn ph¶i dùa trªn nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt vµ thiÕt chÕ kinh tÕ nhÊt ®Þnh. §ã lµ sù ph¸t triÓn tr×nh ®é cao cña søc s¶n xuÊt x· héi còng nh­ møc ®é hoµn thiÖn cña c¬ chÕ quan hÖ hµng hãa - tiÒn tÖ t­¬ng øng víi nã. Møc ®é phæ biÕn cña h×nh th¸i cæ phÇn trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng ph¶i chØ lµ do nã cã ­u thÕ tuyÖt ®èi trong vÖc tËp trung vèn cña x· héi cho nh÷ng môc tiªu kinh doanh mµ cßn bao hµm trong ®ã nh÷ng lîi ®iÓm næi bËt sau: + D­íi h×nh thøc cæ phÇn nh÷ng ng­êi ®ång së h÷u cña c«ng ty chØ d­îc h­ëng lîi vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm cã giíi h¹n ë khu«n khæ sè tiÒn mµ hä ®· bá ra ®Ó mua cæ phiÕu. + H×nh th¸i cæ phÇn ®· t¸ch quyÒn së h÷u víi quyÒn qu¶n lÝ vµ sö dông vèn kinh doanh nªn ®· tËn dông mét c¸ch tèt nhÊt nguån tµi nguyªn kinh doanh khan hiÕm cña x· héi th«ng qua chÕ ®é thuª c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp chuyªn nghiÖp. + ViÖc ®Çu t­ t­ b¶n ra n­íc ngoµi d­íi h×nh th¸i cæ phÇn ®· trùc tiÕp më réng tÝnh chÊt x· héi hãa cña nÒn s¶n xuÊt x· héi theo xu h­íng quèc tÕ hãa ®êi sèng kinh tÕ. H×nh th¸i cæ phÇn lµ mét h×nh th¸i tæ chøc s¶n xuÊt chøa ®ùng tÝnh chÊt x· héi hãa rÊt cao trong khu«n khæ cña kinh tÕ thÞ tr­êng nªn viÖc cæ phÇn hãa ë n­íc ta hiÖn nay víi néi dung chñ yÕu lµ chuyÓn mét phÇn c¸c doanh nghiÖp quèc doanh sang h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn thùc chÊt lµ sù chuyÓn ®æi h×nh thøc x· héi hãa qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tõ d¹ng doanh nghiÖp quèc doanh sang d¹ng c«ng ty cæ phÇn. Sù thay ®æi ë ®©y kh«ng ph¶i lµ b¶n chÊt x· héi hãa cña s¶n xuÊt mµ lµ ph­¬ng c¸ch tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh, phï hîp víi sù chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ tõ m« h×nh kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr­êng. V× thÕ sù tr× trÖn cña tiÕn tr×nh cæ phÇn hãa ë n­íc ta trong thêi gian kh¸ dµi võa qua lµ mét sù chËm trÔ lín. - D­íi gãc ®é kinh tÕ thÞ tr­êng cæ phÇn hãa kh«ng ph¶i lµ t­ nh©n hãa. Tr­íc ®©y chóng ta cho r»ng cæ phµ hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ do tÝnh chÊt cña CNXH bÞ suy yÕu vµ kh«ng chÊp nhËn kinh tÕ thÞ tr­êng nªn còng v× thÕ mµ kh«ng chÊp nhËn c¸c d¹ng thøc x· héi hãa kh¸c nhau cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Nh­ng trªn ph­¬ng diÖn logic vµ lÞch sö h×nh th¸i cæ phÇn chÝnh lµ mé h×nh th¸i biÓu hiÖn tÝnh chÊt x· héi hãa cao nhÊt vµ hiÖu qu¶ cña nã ®· ®­îc thö th¸ch qua thêi gian víi ®é dµi tÝnh b»ng thÕ kØ. Vµ theo logic kh«ng thÓ chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng mµ kh«ng chÊn nhËn h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ chñ yÕu ®· t¹o ra chÝnh b¶n th©n nã. - §Ó n©ng cao søc m¹nh kinh tÕ nhµ n­íc kh«ng ph¶i lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc v× nã chØ lµ mét trong sè nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau trong tay nhµ n­íc ®Ó ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ. Mµ ®iÒu ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh trong NghÞ quyÕt ®¹i héi lÇn thø VIII cña §¶ng lµ: Cæ phÇn hãa lµ mét biÖn ph¸p thùc hiÖn môc tiªu nµy. 2.5 Cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. S¾p xÕp doanh nghiÖp nhµ n­íc th«ng qua c¸c biÖn ph¸p gi¶i thÓ, s¸t nhËp vµ thµnh lËp míi c¸c tæng c«ng ty vµ tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh cña chÝnh phñ nh»m c¬ cÊu l¹i khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc. Chñ tr­¬ng nµy ®­îc coi lµ c¬ b¶n vµ cÇn thùc hiÖn tr­íc tiªn trong c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc nh»m thu hÑp doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· ph×nh to qu¸ th¸i nh­ng ch­a gi¶i quyÕt vÊn ®Ò quan träng - vÊn ®Ò së h÷u. 2.5.1 TÝnh cÊp thiªt cña cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc. Trong tiÕn tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ tõ tËp trung bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, sù ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u ®· trë thµnh ®ßi hái tÊt yÕu vµ ngµy cµng phæ biÕn trong toµn x· héi. Nh÷ng thµnh tùu cña c«ng cuéc ®æi míi cho phÐp c«ng chóng nhËn thøc ngµy cµng râ h¬n r»ng bªn c¹nh h×nh thøc së h÷u nhµ n­íc, c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nÕu ®­îc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi còng ph¸t huy vai trß tÝch cùc trong ®íi sèng kinh tÕ. §ång thêi viÖc ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u cho phÐp thùc hiÖn triÖt ®Ó nh÷ng nguyªn t¾c kinh tÕ n©ng cao quyÒn tù chñ tµi chÝnh vµ kh¶ n¨ng tù qu¶n kinh doanh s¶n xuÊt, n©ng cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm còng nh­ ãc s¸ng t¹o cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi l·nh ®¹o doanh nghiÖp. ViÖc nhËn thøc s©u s¾c nh­ vËy thùc sù ®ãng vai trß nÒn t¶ng cho mét gi¶i ph¸p cÇn thiÕt, quan träng, thËm chÝ vÒ ph­¬ng diÖn nhÊt ®Þnh ®­îc gäi lµ gi¶i ph¸p träng t©m cña cuéc c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc - gi¶i ph¸p cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc. 2.5.1.1 Xãa bá t×nh tr¹ng v« chñ cña doanh nghiÖp. Thùc tÕ râ rµng mµ mäi ng­êi ®Òu thõa nhËn lµ khu vùc kinh tÕ quèc doanh kÐm hiÖu qu¶ h¬n khu vùc kinh tÕ t­ nh©n vµ tËp thÓ. Thêi k× dµi tr­íc ®æi míi, doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc h­ëng chÝnh s¸ch tµi trî trµn lan ®Õn møc bao cÊp kh«ng tÝnh ®Õn lç l·i, kh«ng quan t©m ®Õn tiÕt kiÖm. VÒ phÇn chÝnh phñ v× tin ch¾c r»ng doanh nghiÖp nhµ n­íc sÏ ®¶m b¶o thùc hiÖn tèt mäi chñ tr­¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nªn chÝnh phñ còng ch¼ng kiÓm so¸t gay g¾t ng©n s¸ch cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, bï lç trµn lan cho nhiÒu doanh nghiÖp nhµ n­íc ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ ngay c¶ khi trªn thùc tÕ kh«ng cßn cÇn duy tr× DNNN nh­ vËy n÷a. V« h×nh chung do bu«ng láng qu¶n lÝ mét kho¶n vèn kh«ng nhá cña chÝnh phñ ®Çu t­ vµo kinh doanh s¶n xuÊt tr«ng thÊy thua lç. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy, chñ tr­¬ng xãa bá bao cÊp trao quyÒn tù qu¶ cho c¸c DNNN lµ gi¶i ph¸p kÞp thêi. 2.5.1.2 Th¸o gì khã kh¨n cho ng©n s¸ch nhµ n­íc ®ång thêi huy ®éng ®­îc nguån vèn nhµn rçi trong x· héi. Ng÷ng n¨m gÇn ®©y nÒn kinh tÕ ViÖt nam ®ang trong thêi k× chuyÓn ®æi m¹nh mÏ, viÖc ®¶m b¶o nÒn tµi chÝnh quèc gia v÷ng m¹nh lµ yªu cÇ cùc k× bøc thiÕt. Ng©n s¸ch chÝnh phñ kh«ng chØ cÇn ®­îc ph©n bæ hîp lÝ mµ cÇn ®­îc ®µu t­ cã hiÖu qu¶ tèi ®a. Cæ phÇn hãa DNNN lµ gi¶i ph¸p gióp chÝnh phñ thùc hiÖn ®­îc nh÷ng ®ßi hái trªn. Tµi s¶n DNNN nhê cæ phÇn hãa thu håi l¹i sÏ ®­îc ph©n bæ cho nh÷ng dù ¸n quèc gia mang tÝnh then chèt nh»m ®¶m b¶o kinh tÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ theo ®óng ®Þnh h­íng cña §¶ng ®· chän. H¬n n÷a c«ng ty cæ phÇn d­íi quyÒn ®iÒu hµnh cña chñ nh©n míi, víi ®éng lùc míi trong qu¶n lÝ doanh nghiÖp, ph­¬ng h­íng ho¹t ®éng thay ®æi theo h­íng kh«ng ngõng cñng cè søc c¹nh tranh cña c«ng ty sÏ cã thÓ huy ®éng thªm nguån vèn nhµn rçi trong x· héi. 2.5.1.3 T¹o déng lùc míi trong qu¶n lÝ doanh nghiÖp. Cæ phÇn hãa DNNN ®· biÕn doanh nghiÖp trë thµnh cã chñ, nh÷ng ng­êi chñ trùc tiÕp ®iÒu hµnh vµ lao déng trong chÝnh doanh nghiÖp. QuyÒn lîi cña hä g¾n liÒn víi sù thµnh b¹i cña doanh nghiÖp v× thÕ tÊt c¶ c¸c thµnh viªn ®Òu rÊt quan t©m ®Õn c«ng viÖc cña m×nh, lao ®éng tÝch cùc víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao vµ ãc s¸ng t¹o phong phó. Nh÷ng biÓu hiÖn míi nµy hÇu nh­ kh«ng tån t¹i trong doanh nghiÖp tr­íc khi cæ phÇn hãa. 2.5.2 Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña cæ phÇn hãa DNNN. Th«ng qua nghÞ quyÕt cña §¹i héi lÇn thø hai ban chÊp hµnh TW kho¸ VII, Héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm k×, NghÞ quyÕt 10 - NQ/TW/1995 cña Bé chÝnh trÞ, chñ tr­¬ng cæ phÇn hãa DNNN ®· ®­îc ®Æt ra mét c¸ch hÕt søc nghiªm tóc vµ cã h­íng chØ ®¹o râ rµng. - Môc ®Ých c¬ b¶n cña cæ phÇn hãa. + Thu håi l¹i vèn cña Nhµ n­íc ®Ó ph©n bæ nguån lùc nµy hîp lÝ h¬n, hiÖu qu¶ h¬n. + Huy ®éng vèn cña c«ngnh©n viªn chøc trong doanh nghiÖp, c¸ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ ®Çu t­ ph¸t triÓn. + T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng­êi lao ®éng thùc sù lµm chñ doanh nghiÖp. - §èi t­îng cæ phÇn hãa + Nh÷ng doanh nghiÖp cã quy m« võa vµ nhá. + Kh«ng thuéc diÖn nh÷ng doanh nghiÖp cÇn thiÕt gi÷ 100% vè ®Çu t­ nhµ n­íc . + Cã ph­¬ng ¸n kinh doanh hiÖu qu¶. Ngoµi ra ®èi víi doanh nghiÖp nghiÖp lín còng cã thÓ thùc hiÖn cæ phÇn hãa theo h×nh thøc ph¸t hµnh cæ phiÕu theo qui ®Þnh nh»m thu hót thªm vèn ph¸t triÓn s¶n xuÊt trong khi vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ tµi s¶n hiÖn cã cña doanh nghiÖp. Tuy nhiªn khu vùc kinh tÕ quèc doanh ®ãng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, Nhµ n­íc cÇn duy tr× 100% vèn nhµ n­íc trªn mét sè lÜnh vùc quan träng nh­ c¸c doanh nghiÖp thuéc h¹ tÇng c¬ së, c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm chuyªn dïng cho c¸c lÜnh vùc an ninh, quèc phßng, c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸ ngµnh kinh tÕ then chèt hoÆc ®¶m b¶o sè thu lín cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. 2.5.3 Thùc tr¹ng cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp. Lµ mét gi¶i ph¸p quan trong qu¸ tr×nh tæng thÓ ®i míi vµ x¾p xÕp DNNN, tiÕn tr×nh cæ phÇn hãa DNNN b¾t ®Çu thùc hiÖn tõ n¨m 1991 ®Õn nay sau gÇn 10 n¨m thùc hiÖn ®· tr¶i qua 3 giai ®o¹n: Giai ®oan thø nhÊt thù hiÖn trong thêi gian 1991 – 1994. §©y lµ giai ®o¹n kiÓm kª toµn bé DNNN, ph©n tÝch ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ trªn c¬ së ®ã thùc hiÖn ®¨ng kÝ l¹i c¸c DNNN. C¨n cø ph¸p lÝ cho ®ît nµy lµ NghÞ ®Þnh 388 H§BT vµ QuyÕt ®Þnh 202/CT. §©y còng lµ gi¸i ®o¹n thù hiÖn thÝ ®iÓm cæ phÇn hãa DNNN víi 3 DNNN ®­îc chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn: C«ng ty ®¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn 1993; C«ng ty c¬ ®iÖn l¹nh (1993); XÝ nghiÖp giµy HiÖp An (1994). Giai ®o¹n thø hai lµ thùc hiÖn c¸c quyÕt sè 90/TTg, 91TTg, chØ thÞ sè 500TTg, tiÕp tôc giai ®o¹n tr­íc ®ã, s¾p sÕp tæng thÓ h×nh thµnh hÖ thèng DNNN, bá dÇn chÕ ®é Bé chñ qu¶n vµ c¸c cÊp hµnh chÝnh chñ qu¶n. Qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa trong qu¸ tr×nh nµy ®· ®­îc më réng, ®¸nh dÊu b»ng NghÞ ®Þnh 28/CP ngµy 7/5/96. Tuy nhiªn tiÕn ®é cæ phÇn hãa cßn chËm. Trong giai ®o¹n nµy chóng ta cã 20 doanh nghiÖp ®­îc cæ phÇn hãa. Giai ®o¹n thø ba thùc hiÖn tõ gi÷a n¨m 1998 ®Õn nay, ®­c ®¸nh giÊ b»ng chØ thÞ sè 20/1998/CT - TTg ngµy 21/4/1998 cña Thñ t­íng chÝnh phñ vÒ ®Èy m¹nh x¾p xÕp vµ ®æi míi DNNN. §©y lµ giai ®o¹n mµ tiÕn tr×nh ®æi míi, x¾p xÕp DNNN nãi chung vµ cæ phÇn hãa nãi riªng ®­¬c ®Èy m¹nh víi quy m« lín, cô thÓ lµ viÖc chÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 44/1998/N§-CP ngµy 19/06/1998. TÝnh ®Õn th¸ng 7 n¨m 2000 c¶ n­íc cã 430 DNNN ®· thùc hiÖn cæ phÇn hãa víi t«ng sè vèn ®iÒu lÖ trªn 2000 tû ®ång. B¸o c¸o ho¹t ®éng cña 50 doanh nghiÖp ®· ®­îc cæ phÇn hãa h¬n 1 n¨m cho thÊy hÇu hÕt ®Òu chuyÓn biÕn tÝch cùc kÓ k¶ nh÷ng doanh nghiÖp tr­íc khi cæ phÇn hãa bÞ thua lç. Doanh thu b×nh qu©n hµng n¨m t¨ng h¬n 25%. Sè l­îng lao ®éng t¨ng b×nh qu©n 10%, thu nhËp ng­êi lao ®éng t¨ng b×nh qu©n 20% (ch­a kÓ thu nhËp tõ cæ tøc). Lîi nhuËn hµng n¨m, t¨ng 26%, c¸c kho¶n nép ng©n s¸ch t¨ng b×nh qu©n trªn 30% n¨m. Vèn ®iÒu lÖ (bao gåm tÝch luü tõ lîi nhuËn, ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu) t¨ng b×nh qu©n trªn 25% n¨m. L·i cæ tøc ®¹t cao h¬n l·i tiÕt kÖm, ®¹t b×nh qu©n 1,2%/th¸ng, cã nh÷ng c«ng ty ®¹t 2,5% th¸ng. Tuy nhiªn hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn hãa lµ c¸c doanh nghiÖp nhá, vèn ®iÒu lÖ thÊp (b×nh qu©n xÊp xØ 6 tû ®ång trªn 1 doanh nghiÖp). Trong sè 430 c«ng ty cæ phÇn, chØ cã 50 c«ng ty cã vèn ®iÒu lÖ trªn 10 tû ®ång; cßn l¹i lµ c¸c c«ng ty cã vèn ®iÒu lÖ d­íi 10 tû ®ång. PhÇn vèn thuéc së h÷u Nhµ n­íc chiÕm tû träng lín (35%). MÆc dï sè l­îc DNNN cæ phÇn hãa trongnh÷ng n¨m gÇn ®©y t¨ng lªn nhanh chãng nh­ng so víi môc tiªu ®Õn hÕt n¨m 2000 chuyÓn 1200 DNNN thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ so víi c¸c DNNN kh«ng thuéc diÖn nhµ n­íc gi÷ 100% vèn th× tiÕn tr×nh cæ phÇn hãa vÉn cßn qu¸ chËm. NhiÒu doanh nghiÖp lín cã tiÒm lùc kinh tÕ m¹nh, ®Æc biÖt lµ c¸c Tæng c«ng ty vÉn ®ang “®øng ngoµi cuéc”, ch­a s½n sµng vµ ch­a tÝch cùc ®æi míi theo h­íng nµy. 2.6 TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖ h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn ë n­íc ta. Ph©n tÝch tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn ë n­íc ta cÇn chØ ra ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn. - §iÒu kiÖn h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn. + XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng ®a d¹ng hãa së h÷u, x¸c ®Þnh ng­êi chñ ®Ých thùc cña së h÷u nhµ n­íc, thay ®æi ph­¬ng thøc qu¶n lÝ vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó thÝch nghi víi c¬ chÕ thÞ tr­êng. + XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu huy ®éng vèn ®Ó phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. + XuÊt ph¸t tõ môc tiªu n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña hÖ thèng DNNN ®Ó n©ng cao vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n­íc. + XuÊt ph¸t tõ xu h­íng quèc tÕ hãa ®êi sèng kinh tÕ vµ cæ phÇn hãa DNNN ®· diÔn ra ë hÇu hÕt c¸c trong céng ®ång thÕ giíi. - §iÒu kiÖn ®ñ ®Ó h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn. + NÒn s¶n xuÊt ®ang dÇn ®­îc tù ®éng hãa, më réng giao l­u víi bªn ngoµi. Ph©n c«ng lao ®éng tõng b­íc më réng, c¸c thÞ tr­êng tõng b­íc h×nh thµnh, tr×nh ®é x· héi hãa s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn ®Õn møc nhÊt ®Þnh. + HÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i ®ang chuyÓn sang ho¹t ®éng kinh doanh tù h¹ch to¸n vµ cã l·i. Ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn ra ®êi gãp phÇn huy ®éng vèn réng r·i; ho¹t ®éng theo c¬ chÕ míi lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ban ®Çu v« cïng quan träng ®Ó c«ng ty cæ phÇn ra ®êi. + §éi ngò c¸n bé khoa häc qu¶n lÝ ®­îc ®µo t¹o c¬ b¶n ®ang tõng b­íc tiÕp cËn víi kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i. + Nhµ n­íc t¹o hµnh lang ph¸p lÝ; luËt ph¸p, c¸c v¨n b¶n d­íi luËt, cïng bé m¸y tæ chøc thùc hiÖn cæ phÇn hãa DNNN. 2.7 §­êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ c«ng ty cæ phÇn. NhËn thøc tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña h×nh thøc kinh tÕ c«ng ty cæ phÇn ë n­íc ta hiÖn nay. §¶ng, Quèc héi vµ ChÝnh phñ ®· cho ra ®êi nhiÒu v¨n b¶n ph¸p lý t¹o c¬ së cho c«ng ty cæ phÇn ra ®êi vµ ho¹t ®éng. + QuyÕt ®Þnh sè 202/CT ngµy 8/6/1992 cña Chñ tÞch héi ®ång bé tr­ëng vÒ tiÕp tôc thÝ ®iÓm chuyÓn mét sè DNNN thµnh c«ng ty cæ phÇn. + ChØ thÞ sè 84/TTg ngµy 4/3/1993 cña Thñ t­íng chÝnh phñ vÒ viÖc xóc tiÕn thùc hiÖn thÝ ®iÓm cæ phÇn hãa DNNN vµ c¸c gi¶i ph¸p ®a d¹ng hãa h×nh thøc së h÷u ®èi víi c¸c DNNN. + NghÞ ®Þnh sè 28/CP ngµy 7/5/1996 cña chÝnh phñ vÒ chuyÓn mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc thµnh c«ng ty cæ phÇn. 2.8 C¸c nguyªn nh©n c¬ b¶n c¶n trë qu¸ tr×nh h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn ë n­íc ta. + Tr×nh ®é x· héi hãa s¶n xuÊt ë n­íc ta cßn thÊp. + ThÞ tr­êng chøng kho¸n míi ®­îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng thö nghiÖm vµo th¸ng 7 n¨m 2000 nh­ng chØ cã 1 ®iÓm giao dÞch vµ cßn rÊt nhiÒu mÆt h¹n chÕ. Mµ thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ n¬i ®Ó trao ®æi mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu.... nh»m khai th«ng dßng vèn d­íi d¹ng cæ phiÕu, tr¸i phiÕu v× vËy ®· g©y khã kh¨n cho sù h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn. + ThiÕu m«i tr­êng ph¸p luËt, kiÓm to¸n ®Ó h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn. LuËt ph¸p ch­a quy ®Þnh cô thÓ vÒ chÕ ®é kiÓm to¸n b¾t buéc ®èi víi ho¹t ®éng tµi chÝnh cña c«ng ty cæ phÇn, v× vËy c¸c b¶ng tæng kÕt tµi s¶n cña c«ng ty thiÕu thuyÕt phôc ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­, viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n. + NhËn thøc t­ t­ëng vµ t©m lÝ x· héi ch­a quen víi h×nh thøc ®Çu t­ b»ng cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, cã t©m lý e sî lÖch h­íng XHCN. Do tån t¹i l©u trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung bao cÊp nªn kh«ng d¸m chÊp nhËn rñi ro m¹o hiÓm ®Ó ®Çu t­ b»ng cæ phiÕu tr¸i phiÕu. + Ch­a cã v¨n b¶n ph¸p lÝ cã tÇm luËt hoÆc ph¸p lÖnh vÒ cæ phÇn hãa do ®ã phÇn lín c¸c doanh nghiÖp kh«ng muèn cæ phÇn hãa. + Ch­a cã bé m¸y tæ chøc ®­îc giao ®Çy ®ñ quyÒn vµ nghÜa vô t­¬ng xøng ®Ó thay mÆt Nhµ n­íc thùc hiÖn nhiÖm vô cæ phÇn hãa. + Khã kh¨n vÒ viÖc ®Þnh gi¸, c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm. Ch­¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ®Èy nhanh qu¸ tr×nh h×nh thµnh ph¸t triÓn vµ n©ng cao vai trß cña c«ng ty cæ phÇn trong nÒn kinh tÕ n­íc ta thêi gian tíi 3.1 Môc tiªu cæ phÇn hãa. 3.1.1 ChuyÓn mét phÇn së h÷u nhµ n­íc thµnh së h÷u cña c¸c cæ ®«ng nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. Chóng ta ®· cã cuéc thö nghiÖm trªn thùc tÕ “c¸c quan hÖ së h÷u ®i tr­íc mét b­íc” ®· kh«ng dÉn ®Õn thµnh c«ng. Nh­ng thùc tÕ còng cho thÊy, kinh tÕ nhµ n­íc ë møc ®é nµo ®ã lµ cÇn thiÕt vµ lµ mét c«ng cô ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Cho nªn mét trong nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong chiÕn l­îc ®æi míi lµ gi¶m mét c¸ch hîp lÝ khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc vµ cæ phÇn hãa lµ mét táng nh÷ng biÖn ph¸p thùc hiÖn sù c¾t gi¶m nµy. Ngay tõ khi b¾t ®µu c«ng cuéc ®æi míi chóng ta ®· lùa chän chiÕn l­îc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ cho ®Õn nay ®· ®i ®­îc nhiÒu b­íc tiÕn tíi t¹o m«i tr­êng kinh doanh b×nh ®¼ng. Vµi n¨m gÇn ®©y khu vùc kinh tÕ ngaßi quèc doanh ph¸t triÓn kh¸ v÷ng ch¾c. §iÒu nµy cã nghÜa lµ khu vùc kinh tÕ quèc doanh ®· ®­îc thu hÑp mét c¸ch t­¬ng ®èi. Trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc tiÕp tôc gi÷ vai trß chñ ®¹o. §Ó ®¹t ®­îc ®iÒu nµy cÇn kÕt hîp chÆt chÏ cæ phÇn ho¸ víi viÖc tæ chøc l¹i khu vùc kinh tÕ quèc doanh, gi÷ l¹i sè l­îng hîp lý c¸c doanh nghiÖp lín trong lÜnh vùc nhÊt ®Þnh ®ñ ®Ó ®iÒu tiÕt ®Þnh h­íng nÒn kinh tÕ vµ kh«ng v­ît qu¸ kh¶ n¨ng qu¶n lý cã hiÖu qu¶ cña Nhµ n­íc. 3.1.2 Huy ®éng vèn vµ sö dông cã hiÖu qu¶. Cæ phÇn hãa lµ ®iÒu kiÖn rÊt tèt ®Ó nh÷ng ng­êi gãp vèn vµ c¸n bé c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp cã cæ phÇn n©ng cao vai trß lµm chñ thùc sù, t¹o thªm ®éng lùc thóc ®Èy doanh nghiÖp kinh doanh hiÖu qu¶. C¸c c«ng ty cæ phÇn míi thµnh lËp theo luËt doanh nghiÖp sÏ cã ­u viÖt vÒ huy ®éng vèn, kh¶ n¨ng më réng vµ thu hót cæ ®«ng ®¸p øng tÝnh c¹nh tranh trong kinh doanh, viÖc chuyÓn dÞch vèn cña c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp dÔ dµng, viÖc chuyÓn nh­îng chøng kho¸n ngoµi x· héi réng r·i h¬n... ChÝnh c¸c c«ng ty cæ phÇn thµnh lËp míi sÏ lµ nguån cung cÊp hµng hãa ®Ých thùc cho thÞ tr­êng chøng kho¸n. T¹i thêi ®iÓm cæ phÇn hãa 370 DNNN cæ phÇn hãa cã gi¸ trÞ phÇn vèn Nhµ n­íc lµ 1349 tû ®ång qua cæ phÇn hãa ®· thu thªm ®­îc 1432 tû ®ång qua viÖc c¸c c¸ nh©n, ph¸p nh©n thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Çu t­ vµo c¸c c«ng ty cæ phÇn, ®«ng thêi Nhµ n­íc ®· thu l¹i ®­îc 714 tû ®ång ®Ó ®Çu t­ vµo c¸c DNNN kh¸c vµ gi¶ quyÕt nh÷ng chÝnh s¸ch cho ng­êi lao ®éng trong DNNN thùc hiÖn cæ phÇn hãa. 3.1.3 T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng­êi lao ®éng lµm chñ doanh nghiÖp. Trong c¬ cÊu tæ chøc cña c«ng ty cæ phÇn do cã héi ®ång qu¶n trÞ vµ cao h¬n lµ §¹i héi cæ ®«ng nªn ho¹t ®éng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp th­êng xuyªn ®­îc gi¸m s¸t. Lîi Ých cña doanh nghiÖp ®­îc g¾n chÆt víi lîi Ých cña cæ ®«ng nªn ng­êi lao ®éng trong ng­êi lao lµ nh÷ng ng­êi chñ thùc sù. Còng th«ng qua ®¹i héi cæ ®«ng vµ Héi ®ång qu¶n trÞ trÝ tuÖ tËp thÓ ®· ®­îc ph¸t huy, nhê ®ã mµ ph­¬ng thøc qu¶n lÝ kinh tÕ kh«ng ngõng ®­îc ®æi míi cho phï hîp víi sù biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ x· héi. 3.2 Qu¸ tr×nh thùc hiÖn chñ tr­¬ng cæ phÇn hãa DNNN: - Chñ tr­¬ng cæ phÇn hãa mét bé phËn DNNN ®· ®­îc ®Ò cËp trong c¸c v¨n kiÖn cña §¶ng vµ Nhµ n­íc nh÷ng n¨m gÇn ®©y: + NghÞ quyÕt §¹i héi lÇn thø hai – Ban chÊp hµnh TW kho¸ VII (th¸ng1/1991): ChuyÓn mét sè doanh nghiÖp quèc doanh cã ®iÒu kiÖn thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ thµnh lËp mét sè c«ng ty quèc doanh cæ phÇn míi. + NghÞ quyÕt Héi nghÞ §¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm k× kho¸ VII (th¸ng 1/1994): “§Ó thu hót vèn, t¹o nªn ®éng lùc ng¨n chÆn tiªu cùc, thøc ®Èy doanh nghiÖp nhµ n­íc lµm ¨n cã hiÖu qu¶, cÇn thùc hiÖn h×nh thøc cæ phÇn hãa cã møc ®é thÝch hîp víi tÝnh chÊt vµ lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh; trong ®ã së h÷u Nhµ n­íc chiÕm tû lÖ cæ phÇn chi phèi. + NghÞ quyÕt cña Bé chÝnh trÞ vÒ tiÕp tôc ®æi míi ®Ó ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña DNNN (sè 10 – NG/TN ngµy 17/3/1995) cã ghi : “Thùc hiÖn tõng b­íc v÷ng ch¾c viÖc cæ phÇn hãa mét bé phËn doanh nghiÖp kh«ng cÇn Nhµ n­íc ®Çu t­ 100% vèn. Tuú tÝnh chÊt, lo¹i h×nh doanh nghiÖp mµ tiÕn hµnh b¸n mét tû lÖ cæ phÇn cho c«ng nh©n viªn chøc lµm viÖc t¹i doanh nghiÖp ®Ó t¹o ®éng lùc bªn trong trùc tiÕ thóc ®Èy ph¸t triÓn vµ b¸n cæ phÇn cho tæ chøc hay c¸ nh©n ngoµi doanh nghiÖp ®Ó thu hót thªm vèn, më réng quy m« s¶n xuÊt kinh doanh.” + NghÞ quyÕt §¹i héi §¹i biÓu §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII (th¸ng7/1996) kh¼ng ®Þnh: “Tæng kÕt kinh nghiÖm, hoµn chØnh khu«n khæ ph¸p lý ®Ó triÓn khai tÝch cùc vµ v÷ng ch¾c viÖc cæ phÇn hãa DNNN nh»m t¹o thªm ®éng lùc míi trong qu¶n lÝ, huy ®éng thªm vèn cho yªu cÇu ph¸t triÓn vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu DNNN. Trong qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa tiÒn thu ®­îc do b¸n cæ phiÕu cña nhµ n­íc ph¶i ®Çu t­ l¹i ®Ó më réng s¶n xuÊt kinh doanh, lµm cho tµi s¶n thuéc së h÷u Nhµ n­íc ngµy cµng t¨ng lªn, chø cæ phÇn hãa kh«ng ®ång nghÜa víi t­ nh©n hãa.” + NghÞ quyÕt k× häp thø t­ Quèc héi kho¸ IX (th¸ng 12/1993) ghi râ: “§æi míi c¬ b¶n tæ chøc vµ c¬ chÕ qu¶n lÝ DNNN thùc hiÖn c¸c h×nh thøc cæ phÇn hãa thÝch hîp víi tÝnh chÊt vµ lÜnh vùc s¶n xuÊt ®Ó thu hót thªm c¸c nguån vèn; t¹o thªm ®éng lùc, ng¨n chÆn tiªu cùc, thóc ®Èy doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶...” 3.2.1 Môc ®Ých cña viÖc cæ phÇn hãa. Cæ phÇn hãa DNNN lµ huy ®éng vèn cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ trong x· héi ®Ó ®Çu t­ míi c«ng nghÖ, ph¸t triÓn doanh nghiÖp vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng­êi gãp vèn vµ c¸n bé c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp cã cæ phÇn n©ng cao vai trß lµm chñ thùc sù t¹o thªm ®éng lùc thóc ®Èy doanh nghiÖp kinh doanh cã hiÖu qu¶. 3.2.2 §iÒu kiÖn cña c¸c doanh nghiÖp ®­îc tiÕn hµnh cæ phÇn hãa lµ: + Cã quy m« nhá vµ võa. + Kh«ng thuéc diÖn nh÷ng doanh nghiÖp Nhµ n­íc gi÷ 100% vèn ®Çu t­. + Cã ph­¬ng ¸n kinh doanh hiÖu qu¶. 3.2.3 H×nh thøc cæ phÇn hãa. + Gi÷ nguyªn gi¸ trÞ hiÖn cã cña doanh nghiÖp, ph¸t hµnh cæ phiÕu theo quy ®Þnh nh»m thu hót thªm vèn ®Ó ph¸t triÓn doanh nghiÖp. + B¸n mét phÇn gi¸ trÞ hiÖn cã cña doanh nghiÖp. + T¸ch mét bé phËn cña doanh nghiÖp ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó cæ phÇn hãa. 3.2.4 Nguyªn t¾c x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp. Gi¸ trÞ thùc tÕ vÒ vèn vµ tµi s¶n cña doanh nghiÖp t¹i thêi ®iÓm cæ phÇn hãa vµ gi¸ trÞ lîi thÕ cña doanh nghiÖp. 3.2.5 Nh÷ng ­u ®·i ®èi víi doanh nghiÖp thùc hiÖn cæ phÇn hãa: + §­îc gi¶m thuÕ lîi tøc 50% trong hai n¨m liªn tiÕp kÓ tõ khi chuyÓn sang ho¹t ®éng theo luËt c«ng ty. + §­îc miÔn phÝ tr­íc b¹ ®èi víi tµi s¶n chuyÓn tõ së h÷u Nhµ n­íc sang së h÷u cña c«ng ty cæ phÇn. + §­îc tiÕp tôc vay vèn t¹i ng©n hµng th­¬ng m¹i cña Nhµ n­íc theo c¬ chÕ vµ l·i suÊt ®· ¸p dông ®èi víi DNNN. §­îc tiÕp tôc xuÊt nhËp khÈu hµng hãa theo c¸c chÕ ®é qui ®Þnh cña Nhµ n­íc. +§­îc sö dông sè d­ quü khen th­ëng vµ phóc lîi chia cho c«ng nh©n viªn ®Ó mua cæ phiÕu. + §­îc h¹ch to¸n c¸c chi phÝ hîp lÝ vµ cÇn thiÕt khi cæ phÇn hãa vµo gi¸ trÞ doanh nghiÖp. 3.2.6 Nh÷ng ­u ®·i ®èi víi ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp cæ phÇn hãa. + §­îc cÊp mét sè cæ phiÕu tuú theo th©m niªn vµ chÊt l­îng c«ng t¸c, ®­îc quyÒn thõa kÕ nh­ng kh«ng ®­îc chuyÓn nh­îng. + §­îc mua chÞu mét sè cæ phiÕu tr¶ chËm trong 5 n¨m víi l·i suÊt ­u ®·i lµ 4% n¨m. + §­îc tiÕp tôc lµm viÖc t¹i c«ng ty cæ phÇn. 3.2.7 ThÈm quyÒn thùc hiÖn cæ phÇn hãa. + §èi víi DNNN cã vèn trªn 3 tû ®ång do Thñ t­íng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh. + §èi víi DNNN cã vèn tõ 3 tû ®ång trë xuèng do Bé tr­ëng, Chñ tÞch uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh phè quyÕt ®Þnh vµ göi b¸o c¸o vÒ ban chØ ®¹o TW cæ phÇn hãa vµ Bé tµi chÝnh ®Ó theo dâi. 3.3 Vai trß cña c«ng ty cæ phÇn trong nÒn kinh tÕ n­íc ta. 3.3.1 Nguån cung cÊp hµng hãa quan träng cho thÞ tr­êng chøng kho¸n. Ngµy 20/7/2000 sau bao nç lùc quyÕt t©m cuèi cïng trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®Çu tiªn t¹i ViÖt nam còng ®­îc chÝnh thøc khai tr­¬ng, ®¸nh dÊu mét b­íc chuyÓn biÕn quan träng trong c«ng cuéc x©y dùng kinh tÕ ®Êt n­íc theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. §Ó duy tr× ®­îc ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n th× mét trong nh÷ng yÕu tè ®Æc biÖt quan träng lµ ph¶i t¹o ®­îc mét nguån hµng liªn tôc cho trung t©m, tøc lµ c¸c chøng kho¸n niªm yÕt trªn thÞ tr­êng giao dÞch chøng kho¸n. Trong ®ã cæ phiÕu cña c«ng ty cæ phÇn vµ tr¸i phiÕu doanh nghiÖp lµ nguån hµng hãa chñ lùc. Gi÷a c«ng ty cæ phÇn vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n lu«n cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, g¾n kÕt chÆt chÏ víi nhau, trong quý ®¹o ho¹t ®éng cña toµn thÞ tr­êng chøng kho¸n. Trªn thùc tÕ chØ cã c«ng ty cæ phÇn míi cã kh¶ n¨ng tham gia toµn diÖn vµ th­êng xuyªn trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. 3.3.2 Kªnh huy ®éng vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi hiÖu qu¶. 3.2.2.1 Cæ phÇn hãa DNNN cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Sau h¬n 10 n¨m kÓ tõ khi luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc ban hµnh vµ thùc hiÖn, ViÖt nam ®· thu hót ®­îc mét khèi l­îng vèn tõ n­íc ngoµi vµ thµnh lËp ®­îc h¬n 2000 liªn doanh hiÖn ®ang gi÷ vai trß quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt nam. Doanh nghiÖp liªn doanh d­íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn ®­îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng mang tÝnh ®¹i chóng cao víi quy chÕ huy ®éng vèn ®¸p øng nhu cÇu ®Çu t­ ph¸t triÓn. C¸c thµnh viªn cña c«ng ty cæ phÇn chØ chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n trong ph¹m vi sè cæ phÇn hä n¾m gi÷. C¬ chÕ nµy ®· thóc ®Èy c¸c nhµ ®Çu t­ m¹nh d¹n ®Çu t­ vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ cã kh¶ n¨ng thu ®­îc lîi nhuËn cao bÊt kÓ rñi ro. 3.3.2.2 B¸n cæ phÇn cho nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Bé tµi chÝnh ®· ban hµnh th«ng sè 132/1999/TT - BTC ngµy 15/11/1999, h­íng dÉn b¸n cæ phÇn cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Th«ng t­ ®· nªu lªn ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn cæ phÇn hãa vµ c¸c c«ng ty cæ phÇn ph¸t hµnh cæ phiÕu cã b¸n cæ phÇn cho c¸c ®Çu t­ n­íc ngoµi còng nh­ c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi cã c¬ héi mua cæ phiÕu cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam ®· tiÕn hµnh cæ phÇn hãa. §©y lµ mét kªnh huy ®éng vèn tõ n­íc ngoµi rÊt cã hiÖu qu¶ vµ lµ ®éng lùc lín thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. 3.4 Nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh xung quanh c«ng ty cæ phÇn. 3.4.1 Mét sè vÊn ®Ò cña c¸c c«ng ty cæ phÇn ®· ®i vµo ho¹t ®éng. - Qu¸ tr×nh chuÈn bÞ thµnh lËp kÐo dµi ®Æc biÖt lµ thêi gian ®¸nh gi¸ vµ thÈm ®Þnh vèn tµi s¶n cña doanh nghiÖp. - ThiÕu khu«n khæ ph¸p lý râ rµng cho viÖc tæ chø vµ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty cæ phÇn chuyÓn tõ DNNN. Nh÷ng ­u ®·i khuyÕn khÝch ch­a thËt sù t¹o thµnh ®éng lùc m¹nh. - Sù kh¸c biÖt vÒ kh¶ n¨ng mua cæ phÇn cña nh÷ng ng­êi trong doanh nghiÖp dÉn ®Õn sù chªnh lÖch râ rÖt trong thu nhËp. §©y kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò kinh tÕ thuÇn tuý mµ lµ vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi phøc t¹p. 3.4.2 Mét sè nguyªn nh©n g©y nªn t×nh tr¹ng chËm trÔ cña qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa. Thø nhÊt ®ã lµ sù chËm trÔ trong viÖc cô thÓ hãa chñ tr­¬ng trung thµnh cña c¸c v¨n b¶n ph¸p quy lµm c¬ së cho viÖc triÓn kh¸i thùc hiÖn. Chñ tr­¬ng nµy ®­îc ®¹i héi VIII cña §¶ng kh¼ng ®Þnh ®Õn nh÷ng n¨m 1992 - 1993 cã chØ thÞ triÓn khai thÝ ®iÓm vµ ®Õn th¸ng 5/1996 míi cã v¨n b¶n ph¸p quy toµn diÖn vÒ cæ phÇn hãa. Thø hai, cã thÓ nãi lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n g©y tr× trÖ xuyªn suÊt qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa lµ do tæ chøc l·nh ®¹o, qu¶n lý vÉn say s­a víi c¬ chÕ bao cÊp, lu«n tr«ng chê nhµ n­íc b¶o trî, sî h·i thÞ tr­êng. BiÓu hiÖn ë c¸n bé kÐm n¨ng lùc, ham h­ëng thô, thÝch « dï che ch¾n cho vÞ trÝ cña m×nh. CÊp trªn cña c¸c Tæng c«ng ty vµ c¸c c¬ quan tham m­u c¸c Bé, Ngµnh sî “tuét khái tay” doanh nghiÖp thµnh viªn khi cæ phÇn hãa chÝnh v× thÕ t×m ®ñ mäi c¸ch tr× ho·n kÐo dµi tiÕn ®é thùc hiÖn. Thø ba, nh÷ng ­u ®·i ®èi víi ng­êi lao ®éng vµ viÖc doanh nghiÖp ®­îc cæ phÇn hãa ch­a ®ñ m¹nh t¹o ®éng lùc thóc ®Èy qu¸ tr×nh thùc hiÖn. Theo kho¶n 2, ®iÒu 13 ph¸p lÖnh chèng tham nhòng quy ®Þnh “c¸n bé l·nh ®¹o, qu¶n lÝ doanh nghiÖp cña vî chång. con c¸i cña hä lµ viÖc t¹i doanh nghiÖp chØ ®­îc mua cæ phÇn kh«ng v­ît qu¸ møc b×nh qu©n trong doanh nghiÖp cæ phÇn” ®· c¶n trë ng­êi lao ®éng ®Çu t­. Kho¶n 12 ®iÒu 8 N§ 44/1998/N§ - CP khèng chÕ c¸ nh©n kh«ng ®­îc mua cæ phÇn qu¸ 5 - 10%, ph¸p nh©n kh«ng qu¸ 10 - 20% vèn ®iÒu lÖ lµ mét h¹n chÕ lín. Thø t­, ch­a cã khu«n khæ ph¸p lý vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®Çy ®ñ vÒ viÖc x¸c ®Þnh lo¹i doanh nghiÖp vµ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh nghiÖp ®Ó cæ phÇn hãa theo th«ng t­ 104/BTC ngµy 18/7/1998 qu¸ r­êm rµ vµ phiÒn hµ cho c¶ doanh nghiÖp lÉn c¬ quan qu¶n lý. Thø n¨m, ch­a cã m«i tr­êng thËt sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Mét sè n¬i coi c«ng ty cæ phÇn lµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh nªn kh«ng ®­îc ­u ¸i nh­ DNNN. MÆt kh¸c do luËt c«ng ty tr­íc ®©y vµ LuËt DNNN ®Òu ch­a quy ®Þnh râ vai trß qu¶nlý Nhµ n­íc ®èi víi doanh nghiÖp ®a së h÷u cã vèn Nhµ n­íc gãp, nªn mèi n¬i vËn dông theo nhËn thøc riªng kh«ng thèng nhÊt. 3.5 Nh÷ng gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ ®Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn ë n­íc ta ®Ó n©ng cao vai trß cña c«ng ty cæ phÇn trong ph¸t triÓn kinh tÕ. §Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa vµ n©ng cao chÊt l­îng doanh nghiÖp cæ phÇn hãa gãp phÇn hç trî cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt nam, bªn c¹nh c¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ liªn quan ®Õn viÖc ®æi míi vµ x¾p xÕp l¹i c¸c DNNN chóng ta cã nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ sau: - Thñ t­íng chÝnh phñ tiÕp tôc giao chØ tiªu cæ phÇn hãa cho c¸c bé, ®Þa ph­¬ng, Tæng c«ng ty 91 trong kÕ ho¹ch vµ danh môc. C¸c doanh nghiÖp cæ phÇn hãa cña tõng ngµnh, tõng ®Þa ph­¬ng ®ång thêi x¸c ®Þnh c¸c tiªu chuÈn ra niªm yÕt trªn thÞ tr­êng giao dÞch chøng kho¸n, tõ ®ã g¾n cæ phÇn hãa víi thÞ tr­êng chøng kho¸n. - ChÝnh phñ cÇn t¨ng c­êng chØ ®¹o vµ th­êng xuyªn kiÓm tra tiÕn ®é triÓn khai cæ phÇn hãa cña c¸c Bé c¸c ®a ph­¬ng ®Ó kÞp thêi th¸o gì khã kh¨n. - §µo t¹o n©ng cao kÜ n¨ng chuyªn m«n thùc hiÖn cæ phÇn hãa cña c¸n bé Nhµ n­íc lÉn l·nh ®¹o doanh nghiÖp. - TiÕp tôc c¸c quy tr×nh cæ phÇn hãa theo h­íng ®¬n gi¶n, ®Ó thùc hiÖn trong ®ã tËp trung mét sè vÊn ®Ò sau: + C¶i tiÕn quy tr×nh ph­¬ng thøc ®Þnh gi¸ doanh nghiÖp (¸p dông h×nh thøc ®Êu thÇu nÕu cã thÓ) h¹n chÕ tèi ®a 30% ®èi víi gi¸ trÞ lîi thÕ nhÊt lµ nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. + Khi cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp cÇn cã c¸c tæ chøc cã chuyªn m«n ®øng ra lµm ®¹i lÝ hoÆc b¶o l·nh ph¸t hµnh cæ phiÕu ra c«ng chóng. + X©y dùng ph­¬ng ¸n b¸n cæ phiÕu cho ng­êi ®Çu t­, ®Þnh gi¸ cæ phÇn sÏ b¸n cho c¸n bé vµ nhµ ®Çu t­ ngoµi doanh nghiÖp. + X©y dùng c¸ch thøc ph©n bæ nguån tiÒn thu ®­îc tõ b¸n cæ phiÕu. X©y dùng kÕ ho¹ch c¬ cÊu l¹i vèn vµ ho¹t ®éng còng nh­ tæ chøc giai ®o¹n sau khi cæ phÇn hãa. §Ó gia t¨ng sè l­îng n©ng cao chÊt l­îng c¸c c«ng ty cæ phÇn hãa cÇn cã mét sè thay ®æ trong chÝnh s¸ch cæ phÇn hãa. Tiªu chuÈn hãa viÖc cæ phÇn hãa b»ng c¸ch x©y dùng mét hÖ thèng c¸c tiªu chuÈn râ rµng vÒ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ®­îc cæ phÇn hãa. T¹o lËp mét c¬ së d÷ liÖu tµi chÝnh cña tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®Ó dÔ dµng kiÓm tra lù chän. §ång thêi cã chÕ ®é ­u ®·i ®Æc biÖt ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn hãa vµ lao ®éng cña doanh nghiÖp ®ã, vÒ l©u dµi vµ cÇn tiÕn tíi t¹o lËp m«i tr­êng b×nh ®¼ng vÒ ph¸p luËt vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch cho mäi lo¹i h×nh doanh nghiÖp. 3.6 KÕ ho¹ch x©y dùng c«ng ty cæ phÇn trong thêi gian tíi. Nh÷ng chØ tiªu: - Trong 3 n¨m 2000 - 2003 dù kiÕn sÏ cæ phÇn hãa, ®a d¹ng hãa së h÷u 1498 doanh nghiÖp chiÕm 65,3% tæng sè 2280 DNNN, 3 n¨m tiÕp theo 2003 - 2005 dù kiÕn sè cæ phÇn hãa; giao, b¸n, kho¸n, cho thuª h¬n 900 doanh nghiÖp. - Sè lao ®éng hiÖn ®ang lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp dù kiÕn cæ phÇn hãa tõ 2000 - 2002 lµ 311.977 ng­êi b»ng 72,7% tæng sè lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp thêi k× nµy. - Qu¸ tr×nh triÓn khai cæ phÇn hãa dù kiÕn trong kÕ ho¹ch tõ 2000 - 2002 sÏ lµm t¨ng quy m« DNNN tõ vèn b×nh qu©n tõ 18,425 tû ®ång lªn 27,117 tû ®ång. hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh n¾m tû träng DNNN tõ 21% hiÖn nay lªn 50% vµo v¨m 2003. C¸c gi¶i ph¸p vµ chÝnh s¸ch. - CÇn lµm cho c¸c cÊp c¸c ngµnh kho¸n triÖt s©u s¾c, nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ ®óng ®¾n vÒ c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi. Gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò lao ®éng, viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng t¹o ra tiÒn ®Ò cho viÖc thùc hiÖn thµnh c«ng ch­¬ng tr×nh cæ phÇn hãa. - TÝch cùc gi¶i quyÕt c¸c kho¶n nî cßn tån ®äng. - Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch cæ phÇn hãa, t¨ng c­êng tæ chøc chØ ®¹o c«ng t¸c cæ phÇn hãa. KÕt luËn C«ng ty cæ phÇn lµ s¶n phÈm cña x· héi hãa së h÷u lµ qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn, nã gãp phÇn ®Èy nhanh c¶ vÒ quy m« lÉn tèc ®é ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. C«ng ty cæ phÇn phï hîp nÒn kinh tÕ ®¹i c«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp hãa, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Víi ®Æc ®iÓm c«ng ty cæ phÇn huy ®éng vèn lín th«ng qua viÖc gãp vèn cña c¸c cæ ®«ng. Th«ng qua gãp vèn trë thµnh chñ së h÷u, c¸c cæ ®«ng ®øng ra trùc tiÕp qu¶n lý c«ng ty trë thµnh chøc n¨ng x· héi. Qua h¬n 10 n¨m ®æi míi nÒn kinh tÕ n­íc ta, thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc - chÝnh s¸ch cæ phÇn hãa trë thµnh h×nh thøc huy ®éng vèn cã hiÖu qu¶, t¹o ®iÒu kiÖn ®æi míi c«ng nghÖ. C«ng ty cæ phÇn lµ h×nh thøc tæ chøc x· héi hãa cao, thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ d¹ng doanh nghiÖp quèc doanh sang c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, sang d¹ng c«ng ty cæ phÇn. Nh­ng qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc sang c«ng ty cæ phÇn kh«ng ph¶i lµ t­ nh©n hãa. §Ó n©ng cao søc m¹nh kinh tÕ Nhµ n­íc, kh«ng ph¶i lµ më réng DNNN, v× ®ã kh«ng ph¶i lµ c«ng cô duy nhÊt ®Ó Nhµ n­íc ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ, ®iÒu nay ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh trong NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø VII lµ cæ phÇn hãa lµ mét biÖn ph¸p ®Ó thùc hiÖn môc tiªu nµy. Tuy nhiªn víi vai trß to lín cña c«ng ty cæ phÇn, ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt nhanh chãng, nh­ng qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c«ng ty cæ phÇn trong nÒn kinh tÕ ViÖt nam còng gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n trë ng¹i, c¸c c«ng ty cæ phÇn ®Òu ®­îc h×nh thµnh tõ cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc võa vµ nhá, vèn ®iÒu lÖ thÊp, kinh doanh thua lç, tè ®é cæ phÇn hãa chËm, c¸c DNNN lín, tæng c«ng ty cã tiÒm n¨ng cßn ®øng ngoµi cuéc ch­a s½n sµng. Nh­ng chóng ta tin ch¾c r»ng víi sù quan t©m chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta, sù thµnh c«ng cña c¸c c«ng ty cæ phÇn lµ tÊt yÕu kh¸ch quan, kh¼ng ®Þnh vai trß vÞ trÝ cña m×nh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, c«ng ty cæ phÇn sÏ ph¸t triÓn ë ViÖt nam trong t­¬ng lai gÇn. Tµi liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh KTCT - TËp I - Tr­êng §HKTQD 1998. Dù th¶o lÇn thø hai KTCT M¸c - Lenin(giai ®o¹n II) 1997, chuyªn dÒ II. NghÞ ®Þnh cña chÝnh phñ sè 44/1998. B¸o c¸o vÒ viÖc thùc hiÖn cæ phÇn hãa DNNN - Bé tr­ëng NguyÔn Sing Hïng. ý kiÕn cña bé chÝnh trÞ vÒ tiÕp tôc triÓn khai tÝch cùc vµ v÷ng ch¾c cæ phÇn hãa DNNN - Tæng bÝ th­ Lª Kh¶ Phiªu. TS TrÇn Quang Hµ: Vai trß cña c«ng ty cæ phÇn trong thÞ tr­êng chøng kho¸n - TC kinh tÕ vµ dù b¸o sè 1- 2000 tr15. PTS Bïi TÊt Th¾ng: H×nh th¸i cæ phÇn vµ vÊn ®Ò cæ phÇn hãa ë n­íc ta hiÖn nay - T¹p chÝ th«ng tin lý luËn 12 - 1997 (trang 27 - 32). Mét sè gi¶i ph¸p thóc ®Èy tiÕn tr×nh cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc. T¹p chÝ: thÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ 6 - 1998 tr18. Tµo H÷u Phïng: Cæ phÇn hãa - nhiÖm vô quan trng vµ bøc b¸ch. T¹p trÝ kinh tÕ dù b¸o sè 13 (7 - 1998) tr11. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII. NXB ChÝnh trÞ quc gia Hµ Néi 1996 tr 232. §Æng CÈm Thuû: Bµn vÒ con ®­êng h×nh thµnh c«ng ty cæ phÇn ë c¸c n­íc t­ b¶n vµ vËn dông vµo ViÖt nam, T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ sè 225 th¸ng 12/1997 tr35. NguyÔn ¸i §oµn: Môc tiªu vµ ®iÒu kiÖn cæ phÇn hãa DNNN. T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ sè 7/1995. NguyÔn V¨n TiÕn: VÒ gi¶i ph¸p cæ phÇn hãa xÝ nghiÖp quèc doanh, T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ sè 10/1991 tr15 §µo nguyªn C¸t: Gãp phÇn t×m hiÓu vÊn ®Ò t×m hiÓu cæ phÇn hãa DNNN. Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt nam 10/1992 tr3. §oµn Kim: TiÕn tr×nh cæ phÇn hãa DNNN vµ NghÞ ®Þnh 44/1998, N§ - CP. TC chøng kho¸n ViÖt nam sè 8 th¸ng 12/1999 tr35. V©n Linh: cæ phÇn hãa DNNN - Mét sè tiªu ®iÓm. TC chøng kho¸n ViÖt nam sè th¸ng 6/2000 tr16. Lª V¨n C­êng: Nguån cung cÊp quan träng cho thÞ tr­êng chøng kho¸n. TC chøng kho¸n ViÖt nam sè 7 th¸ng 7/2000. môc lôc