Lời nói đầu
Bớc vào thế kỷ 21, Việt Nam đang đứng trước rất nhiều thời cơ cũng như thách thức lớn đối với quá trình phát triển nền kinh tế xã hội của mình.Trong quá trình phát triển này, vai trò của đầu tư trực tiếp nước ngoài ngày càng được khẳng định đối với nước ta, đặc biệt sau cuộc khủng hoảng kinh tế vào năm 1997 khi mà lượng vốn đầu tư trực tiếp giảm đi nhanh chóng đã ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế trong nước. Có một nguyên nhân chủ yếu là hầu hết các nhà đầu tư lớn vào Việt Nam thuộc các nước có nền kinh tế đang phát triển như Thái Lan, Indonesia. Hoặc các nước thuộc NICs như Hàn Quốc, Đài Loan. Những nước bị cơn khủng hoảng làm chao đảo nền kinh tế dẫn đến việc giảm đầu tư ra nước ngoài của họ. Chính những lúc này chúng ta mới thấy việc cần thiết phải có một luồng vốn đầu tư trực tiếp vào Việt Nam thật ổn định, các luồng vốn này thường xuất phát từ những nước phát triển hàng đầu trên thế giới - những nước có tiềm lực rất lớn về vốn và công nghệ, trong đó có các nước thuộc liên minh Châu Âu. Điều này dẫn đến việc chúng ta cần phải thúc đẩy tăng cường hơn nữa sự hợp tác chặt chẽ vốn có, từ đó lôi kéo nguồn vốn FDI của khối này vào Việt Nam, đồng thời quản lý chặt chẽ nguồn vốn thật hiệu quả, tránh những sai lầm đáng tiếc trước đây mắc phải. Vì vậy em đã chọn đề tài: “ Một số giải pháp nhằm tăng cường thu hút đầu tư trực tiếp của EU vào Việt Nam”.
mục lục
Lời nói đầu 3
Chương I: Cơ sở lý luận về đầu tư trực tiếp nước ngoài 4
I. Vai trò và bản chất của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) 4
1. Các lý thuyết về đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) 4
2. Bản chất và vai trò của FDI 7
II. Chính sách của các nước đang phát triển đối với hoạt động FDI 17
1. Vai trò Chính phủ: 17
2. Các loại hình đầu tư trực tiếp: 19
Chương II: Khái quát về EU và tình hình đầu tư trực tiếp của EU vào Việt Nam 21
I - Tình hình FDI nói chung và đầu tư trực tiếp của EU nói riêng tại Việt Nam 21
1. Tình hình FDI nói chung tại Việt Nam 21
2. Đầu tư trực tiếp của EU vào Việt Nam 30
3. Khái quát đầu tư từng nước 36
II- Đánh giá hoạt động đầu tư trực tiếp cảu eu vào việt nam .55
1. Nững thuận lợi: .55
2. Nững khó khăn: 60
Chương III: định hướng và giải pháp tăng cường thu hút và quản lý đầu tư trực tiếp của eu vào việt nam Error! Bookmark not defined.
I. định hướng của doanh nghiệp nhà nước 53
1. Chủ trương: 53
II. Giải pháp nhằm tăng cường huy động và sử dụng có hiệu quả FDi của EU vào Việt Nam 72
1. Giải pháp về thu hút vốn FDI 55
2. Giải pháp quản lý sử dụng: 58
Kết luận 61
Tài liệu tham khảo 62
Phụ lục
23 trang |
Chia sẻ: maiphuongtl | Lượt xem: 1675 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề tài Một số giải pháp nhằm tăng cường thu hút đầu tư trực tiếp của EU vào Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
môc lôc
Lêi nãi ®Çu
B
íc vµo thÕ kû 21, ViÖt Nam ®ang ®øng tríc rÊt nhiÒu thêi c¬ còng nh th¸ch thøc lín ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ x· héi cña m×nh.Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nµy, vai trß cña ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi ngµy cµng ®îc kh¼ng ®Þnh ®èi víi níc ta, ®Æc biÖt sau cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ vµo n¨m 1997 khi mµ lîng vèn ®Çu t trùc tiÕp gi¶m ®i nhanh chãng ®· ¶nh hëng lín ®Õn nÒn kinh tÕ trong níc. Cã mét nguyªn nh©n chñ yÕu lµ hÇu hÕt c¸c nhµ ®Çu t lín vµo ViÖt Nam thuéc c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn nh Th¸i Lan, Indonesia. HoÆc c¸c níc thuéc NICs nh Hµn Quèc, §µi Loan. Nh÷ng níc bÞ c¬n khñng ho¶ng lµm chao ®¶o nÒn kinh tÕ dÉn ®Õn viÖc gi¶m ®Çu t ra níc ngoµi cña hä. ChÝnh nh÷ng lóc nµy chóng ta míi thÊy viÖc cÇn thiÕt ph¶i cã mét luång vèn ®Çu t trùc tiÕp vµo ViÖt Nam thËt æn ®Þnh, c¸c luång vèn nµy thêng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng níc ph¸t triÓn hµng ®Çu trªn thÕ giíi - nh÷ng níc cã tiÒm lùc rÊt lín vÒ vèn vµ c«ng nghÖ, trong ®ã cã c¸c níc thuéc liªn minh Ch©u ¢u. §iÒu nµy dÉn ®Õn viÖc chóng ta cÇn ph¶i thóc ®Èy t¨ng cêng h¬n n÷a sù hîp t¸c chÆt chÏ vèn cã, tõ ®ã l«i kÐo nguån vèn FDI cña khèi nµy vµo ViÖt Nam, ®ång thêi qu¶n lý chÆt chÏ nguån vèn thËt hiÖu qu¶, tr¸nh nh÷ng sai lÇm ®¸ng tiÕc tríc ®©y m¾c ph¶i. V× vËy em ®· chän ®Ò tµi: “ Mét sè gi¶i ph¸p nh»m t¨ng cêng thu hót ®Çu t trùc tiÕp cña EU vµo ViÖt Nam”.
Tuy nhiªn, tr×nh ®é hiÓu biÕt cßn cã nhiÒu h¹n chÕ cho nªn kh«ng tr¸nh khi nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong muèn nhËn ®îc sù gãp ý, chØ b¶o cña c¸c thÇy c«, c¸c chuyªn viªn vµ b¹n bÌ ®Ó em cã nh÷ng tiÕn bé h¬n sau nµy.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n !
Ch¬ng I
C¬ së lý luËn vÒ ®Çu t
trùc tiÕp níc ngoµi
I. Vai trß vµ b¶n chÊt cña ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI)
1. C¸c lý thuyÕt vÒ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI)
1.1. Lý thuyÕt vÒ lîi nhuËn cËn biªn:
N¨m 1960 Mac. Dougall ®· ®Ò xuÊt mét m« h×nh lý thuyÕt, ph¸t triÓn tõ nh÷ng lý thuyÕt chuÈn cña Hescher Ohlin - Samuaelson vÒ sù vËn ®éng vèn. ¤ng cho r»ng luång vèn ®Çu t sÏ chuyÓn tõ níc l·i suÊt thÊp sang níc cã l·i suÊt cao cho ®Õn khi ®¹t ®îc tr¹ng th¸i c©n b»ng (l·i suÊt hai níc b»ng nhau). Sau ®Çu t, c¶ hai níc trªn ®Òu thu ®îc lîi nhuËn vµ lµm cho s¶n lîng chung cña thÕ giíi t¨ng lªn so víi tríc khi ®Çu t.
Lý thuyÕt nµy ®îc c¸c nhµ kinh tÕ thõa nhËn nh÷ng n¨m 1950 dêng nh phï hîp víi lý thuyÕt. Nhng sau ®ã, t×nh h×nh trë nªn thiÕu æn ®Þnh, tû suÊt ®Çu t cña Mü gi¶m ®i ®Õn møc thÊp h¬n tû suÊt trong níc, nhng FDI cña Mü ra níc ngoµi vÉn t¨ng liªn tôc. M« h×nh trªn kh«ng gi¶i thÝch ®îc hiÖn tîng v× sao mét sè níc ®ång thêi cã dßng vèn ch¶y vµo, cã dßng vèn ch¶y ra; kh«ng ®a ra ®îc sù gi¶i thÝch ®Çy ®ñ vÒ FDI. Do vËy, lý thuyÕt lîi nhuËn cËn biªn chØ cã thÓ ®îc coi lµ bíc khëi ®Çu h÷u hiÖu ®Ó nghiªn cøu FDI.
1.2. Lý thuyÕt chu kú s¶n phÈm (Vernon, 1966):
Lý thuyÕt chu kú s¶n phÈm do nhµ kinh tÕ häc Vernon ®Ò xuÊt vµo n¨m 1966. Theo lý thuyÕt nµy th× bÊt kú mét c«ng nghÖ s¶n phÈm míi nµo ®Òu tiÕn triÓn theo 3 giai ®o¹n: (1) Giai ®o¹n ph¸t minh vµ giíi thiÖu; (2) Giai ®o¹n ph¸t triÓn qui tr×nh vµ ®i tíi chÝn muåi; (3) Giai ®o¹n chÝn muåi hay ®îc tiªu chuÈn ho¸. Trong mçi giai ®o¹n nµy c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c nhau cã lîi thÕ so s¸nh trong viÖc s¶n xuÊt nh÷ng thµnh phÇn kh¸c nhau cña s¶n phÈm. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, nã ®îc chuyÓn dÞch tõ nÒn kinh tÕ nµy sang nÒn kinh tÕ kh¸c.
Gi¶ thuyÕt chu kú s¶n xuÊt gi¶i thÝch sù tËp trung c«ng nghiÖp ho¸ ë c¸c níc ph¸t triÓn, ®a ra mét lý luËn vÒ viÖc hîp nhÊt th¬ng m¹i quèc tÕ vµ ®Çu t quèc tÕ gi¶i thÝch sù gia t¨ng xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp ë c¸c nãc c«ng nghiÖp ho¸. Tuy nhiªn, lý thuyÕt nµy chØ cßn quan träng ®èi víi viÖc gi¶i thÝch FDI cña c¸c c«ng ty nhá vµo c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.
1.3. Nh÷ng lý thuyÕt dùa trªn sù kh«ng hoµn h¶o cña thÞ trêng:
1.3.1. Tæ chøc c«ng nghiÖp (hay cßn gäi lµ lý thuyÕt thÞ trêng ®éc quyÒn):
Lý thuyÕt tæ chøc c«ng nghiÖp do Stephen Hymer vµ Charles Kindleberger nªu ra. Theo lý thuyÕt nµy, sù ph¸t triÓn vµ thµnh c«ng cña h×nh thøc ®Çu t liªn kÕt theo chiÒu däc phô thuéc vµo 3 yÕu tè: (1) qu¸ tr×nh liªn kÕt theo chiÒu däc c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nh»m gi¶m bít chi phÝ s¶n xuÊt; (2) viÖc s¶n xuÊt vµ khai th¸c kü thuËt míi; (3) c¬ héi më réng ho¹t ®éng ra ®Çu t níc ngoµi cã thÓ tiÕn hµnh ®îc do nh÷ng tiÕn bé trong ngµnh giao th«ng vµ th«ng tin liªn l¹c.
ChiÕn lîc liªn kÕt chiÒu däc cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia lµ ®Æt c¸c c«ng ®o¹n s¶n xuÊt ë nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau trªn ph¹m vi toµn cÇu, nh»m tËn dông lîi thÕ so s¸nh ë c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c nhau, h¹ thÊp gi¸ thµnh s¶n phÈm th«ng qua s¶n xuÊt hµng lo¹t vµ chuyªn m«n ho¸, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c«ng ty trªn thÞ trêng.
C¸ch tiÕp cËn cña Hymer ®· ®îc c¸c nhµ kinh tÕ Graham vµ Krugman sö dông (1989) ®Ó gi¶i thÝch cho sù t¨ng lªn cña FDI vµo níc Mü trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y (khi mµ hä ®· ®¸nh mÊt nh÷ng lîi thÕ ®· cã c¸ch ®©y 20 n¨m).
Gi¶ thuyÕt cña tæ chøc c«ng nghiÖp cha ph¶i lµ gi¶ thuyÕt hoµn chØnh vÒ FDI. Nã kh«ng tr¶ lêi ®îc c©u hái: v× sao c«ng ty l¹i sö dông h×nh thøc FDI chø kh«ng phØa lµ h×nh thøc s¶n xuÊt trong níc råi xuÊt khÈu s¶n phÈm hoÆc h×nh thøc cÊp giÊy phÐp hoÆc b¸n nh÷ng kü n¨ng ®Æc biÖt cña nã cho c¸c c«ng ty níc së t¹i.
1.3.2. Gi¶ thuyÕt néi ho¸:
Gi¶ thuyÕt nµy gi¶i thÝch sù tån t¹i cña FDI nh lµ kÕt qu¶ cña c¸c c«ng ty thay thÕ c¸c giao dÞch thÞ trêng b»ng c¸c giao dÞch trong néi bé c«ng ty ®Ó tr¸nh sù kh«ng hoµn h¶o cña c¸c thÞ trêng.
1.4. M« h×nh “®µn nh¹n” cña Akamatsu:
M« h×nh “®µn nh¹n” cña sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ®îc Akamatsu ®a ra vµo nh÷ng n¨m 1961 -1962. Akamatsu chia qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thµnh 3 giai ®o¹n: (1) s¶n phÈm ®îc nhËp khÈu tõ níc ngoµi ®Ó phôc vô cho nhu cÇu trong níc; (2) s¶n phÈm trong níc t¨ng lªn ®Ó thay thÕ cho nhËp khÈu; s¶n xuÊt ®Ó xuÊt khÈu, FDI sÏ thùc hiÖn ë giai ®o¹n cuèi ®Ó ®èi mÆt víi sù thay ®æi vÒ lîi thÕ t¬ng ®èi.
Ozawa lµ ngêi tiÕp theo nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a FDI vµ m« h×nh “®µn nh¹n”. Theo «ng, mét ngµnh c«ng nghiÖp cña níc ®ang ph¸t triÓn cã lîi thÕ t¬ng ®èi vÒ lao ®éng, sÏ thu hót FDI vµo ®Ó khai th¸c lîi thÕ nµy. Tuy nhiªn sau ®ã tiÒn l¬ng lao ®éng cña ngµnh nµy dÇn dÇn t¨ng lªn do lao ®éng cña ®Þa ph¬ng ®· khai th¸c hÕt vµ FDI vµo sÏ gi¶m ®i. Khi ®ã c¸c c«ng ty trong níc ®Çu t ra níc ngoµi (n¬i cã lao ®éng rÎ h¬n) ®Ó khai th¸c lîi thÕ t¬ng ®èi cña níc nµy. §ã lµ qu¸ tr×nh liªn tôc cña FDI. M« h×nh ®· chØ ra qu¸ tr×nh ®uæi kÞp cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn: khi mét níc ®uæi kÞp ë nÊc thang cuèi cïng cña mét ngµnh c«ng nghiÖp tõ kinh tÕ thÊp sang kü thuËt cao th× tû lÖ FDI ra sÏ lín h¬n tû lÖ FDI vµo. Mét quèc gia ®øng ®Çu trong ®µn nh¹n, ®Õn mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh sÏ trë nªn l¹c hËu vµ níc kh¸c sÏ thay thÕ vÞ trÝ ®ã.
§ãng gãp ®¸ng kÓ cña m« h×nh nµy lµ sù tiÕp cËn “®éng” víi FDI trong mét thêi gian dµi, g¾n víi xu híng vµ qu¸ tr×nh cña sù ph¸t triÓn, cã thÓ ¸p dông ®Ó tr¶ lêi c©u hái: v× sao c¸c c«ng ty thùc hiÖn FDI, ®a ra gîi ý ®èi víi sù kh¸c nhau vÒ lîi thÕ so s¸nh t¬ng ®èi gi÷a c¸c níc dÉn ®Õn sù kh¸c nhau vÒ luång vµo FDI.
Tuy nhiªn, m« h×nh “®µn nh¹n” cha thÓ tr¶ lêi c¸c c©u hái v× sao c¸c c«ng ty l¹i thÝch thùc hiÖn FDI h¬n lµ xuÊt khÈu hoÆc cung cÊp kü thuËt cña m×nh, vµ kh«ng dïng nã ®Ó gi¶i thÝch v× sao FDI l¹i diÔn ra gi÷a c¸c níc t¬ng tù vÒ c¸c nh©n tè vµ lîi thÕ t¬ng ®èi, v× sao FDI l¹i diÔn ra tõ khu vùc kinh tÕ nµy sang khu vùc kinh tÕ kh¸c. VÊn ®Ò quan träng h¬n lµ m« h×nh nµy lê ®i vai trß cña nh©n tè c¬ cÊu kinh tÕ vµ thÓ chÕ.
1.5. Lý thuyÕt chiÕt trung hay m« h×nh OLI:
Theo Dunning mét c«ng ty dù ®Þnh tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng FDI cÇn cã 3 lîi thÕ: (1) Lîi thÕ vÒ së h÷u (Ownership advantages - viÕt t¾t lµ lîi thÕ O - bao gåm lîi thÕ vÒ tµi s¶n, lîi thÕ vÒ tèi thiÓu ho¸ chi phÝ giao dÞch); (2) Lîi thÕ vÒ khu vùc (Locational advantages - viÕt t¾t lµ lîi thÕ L - bao gåm: tµi nguyªn cña ®Êt níc, qui m« vµ sù t¨ng trëng cña thÞ trêng, sù ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tÇng, chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ) vµ (3) Lîi thÕ vÒ néi ho¸ (Internalisation advantages - viÕt t¾t lµ lîi thÕ I - bao gåm: gi¶m chi phÝ ký kÕt, kiÓm so¸t vµ thùc hiÖn hîp ®ång; tr¸nh ®îc sù thiÕu th«ng tin dÉn ®Õn chi phÝ cao cho c¸c c«ng ty; tr¸nh ®îc chi phÝ thùc hiÖn c¸c b¶n quyÒn ph¸t minh, s¸ng chÕ).
Theo lý thuyÕt chiÕt trung th× c¶ 3 ®iÒu kiÖn kÓ trªn ®Òu ph¶i ®îc tho¶ m·n tríc khi cã FDI. Lý thuyÕt cho r»ng: nh÷ng nh©n tè “®Èy” b¾t nguån tõ lîi thÕ O vµ I, cßn lîi thÕ L t¹o ra nh©n tè “kÐo” ®èi víi FDI. Nh÷ng lîi thÕ nµy kh«ng cè ®Þnh mµ biÕn ®æi theo thêi gian, kh«ng gian vµ sù ph¸t triÓn nªn luång vµo FDI ë tõng níc, tõng khu vùc, tõng thêi kú kh¸c nhau. Sù kh¸c nhau nµy cßn b¾t nguån tõ viÖc c¸c níc nµy ®ang ë bíc nµo cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ ®îc Dunning ph¸t hiÖn vµo n¨m 1979.
2. B¶n chÊt vµ vai trß cña FDI
2.1. B¶n chÊt :
HiÖn nay ë trªn nhiÒu lo¹i s¸ch b¸o, t¹p chÝ cña c¸c tæ chøc quèc tÕ còng nh ChÝnh phñ c¸c níc cã t¬ng ®èi nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ FDI, nh ®Þnh nghÜa cña tæ chøc Ng©n hµng ThÕ giíi th× FDI lµ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi lµ ®Çu t tõ níc ngoµi mµ mang l¹i l·i suÊt tõ 10% trë lªn.
Theo gi¸o tr×nh Kinh tÕ §Çu t cña trêng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n do PGS. TS NguyÔn Ngäc Mai lµm chñ biªn th× ®Çu t trùc tiÕp cña níc ngoµi (FDI) lµ vèn cña c¸c doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n níc ngoµi ®Çu t sang c¸c níc kh¸c vµ trùc tiÕp qu¶n lý hoÆc tham gia trùc tiÕp qu¶n lý qu¸ tr×nh sö dông vµ thu håi sè vèn bá ra.
§Õn nay ®Þnh nghÜa mµ nhiÒu níc vµ c¸c tæ chøc hay dïng nhÊt lµ ®Þnh nghÜa cña tæ chøc TiÒn tÖ ThÕ giíi (IMF) ®· ®a ra vµo n¨m 1977 nh sau: “§Çu t trùc tiÕp níc ngoµi lµ sè vèn ®Çu t ®îc thùc hiÖn ®Ó thu ®îc lîi Ých l©u dµi trong mét doanh nghiÖp ho¹t ®éng ë nÒn kinh tÕ kh¸c víi nÒn kinh tÕ cña nhµ ®Çu t. Ngoµi môc ®Ých lîi nhuËn, nhµ ®Çu t cßn mong muèn dµnh ®îc chç ®øng trong viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp vµ më réng thÞ trêng”.
§Çu t níc ngoµi bao gåm ®Çu t níc ngoµi trùc tiÕp (FDI) vµ ®Çu t gi¸n tiÕp (FPI). Trong ®ã, FDI quan träng h¬n nhiÒu, dï cho ®Çu t gi¸n tiÕp cã xu híng t¨ng lªn (trong n¨m 1992, FDI lªn tíi kho¶ng 15 tû USD, b»ng 38% tæng chu chuyÓn vèn níc ngoµi cßn ®Çu t gi¸n tiÕp lªn tíi 4,7 tû USD). FDI t¨ng lªn nhanh chãng trong vßng 15 n¨m qua víi ®Æc ®iÓm tËp trung co côm vÒ ®Þa d, ngµnh, vµ h·ng. HÇu hÕt FDI diÔn ra ë §«ng ¸ (Malaisia, Th¸i Lan, Singapore, Hong Kong, Trung Quèc) vµ Ch©u MÜ Latinh (Brazil, Mexico), trong lÜnh vùc thiÕt bÞ vËn t¶i, ho¸ chÊt, m¸y mãc vµ ®iÖn tö. Mét sè lîng Ýt c¸c h·ng lín tõ c¸c níc c«ng nghiÖp chiÕm mét phÇn lín ®Çu t níc ngoµi. M« h×nh ®Çu t còng thiªn lÖch vÒ ®Þa lý; c¸c h·ng cña Mü ®Çu t m¹nh vµo ch©u Mü Latinh, c¸c h·ng cña NhËt ®Çu t vµo ch©u ¸, cßn c¸c h·ng cña Anh l¹i tËp trung vµo c¸c níc thuéc khèi ThÞnh vîng Chung.
TÇm quan träng t¨ng nhanh cña FDI lµ nhê nhËn thøc vÒ nh÷ng ®ãng gãp to lín cña FDI vµo ph¸t triÓn kinh tÕ, cung cÊp cho c¸c níc chñ nhµ vÒ vèn, c«ng nghÖ, vµ kü n¨ng qu¶n lý hiÖn ®¹i. FDI chÞu ¶nh hëng cña c¸c yÕu tè cô thÓ trong níc chñ nhµ còng nh níc ®Çu t. Víi níc chñ nhµ, c¸c yÕu tè hÊp dÉn FDI lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nh kho¸ng s¶n (nh dÇu má ë Indonesia) hay gi¸ lao ®éng rÎ m¹t (nh Trung Quèc, Malaisia) còng cã vai trß quan träng kh«ng kÐm, ®Æc biÖt khi ¸p dông chÝnh s¸ch thay thÕ nhËp khÈu lµ mét c¬ héi lín cho c¸c nhµ ®Çu t. §Ó thu hót FDI, nhiÒu ChÝnh phñ ®a ra c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch nh miÔn gi¶m thuÕ, khÊu hao nhanh, gi¶m thuÕ nhËp khÈu ®Çu vµo s¶n xuÊt, ®Æc khu kinh tÕ, hay khuyÕn khÝch xuÊt khÈu ®èi víi nh÷ng ngêi muèn ®Çu t. Dï cã nh÷ng khuyÕn khÝch ®Æc biÖt nh vËy nhng ngêi ta nhËn thÊy FDI trë nªn hÊp dÉn ë nh÷ng níc cã m«i trêng kinh tÕ vÜ m« vµ m«i trêng chÝnh trÞ tèt. ChÝnh s¸ch b¶o hé - chèng c¹nh tranh cña hµng ngo¹i nhËp - cña c¸c níc chñ nhµ ®«i khi khiÕn c¸c nhµ ®Çu t ®Æt c¬ së s¶n xuÊt ngay t¹i níc chñ nhµ. FDI còng phô thuéc vµo c¸c yÕu tè cña c¸c níc ®i ®Çu t. C¸c h·ng ®Çu t ra níc ngoµi nh»m giµnh tríc hay ng¨n chÆn nh÷ng ho¹t ®éng t¬ng tù cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh. Mét sè níc cho phÐp c¸c nhµ ®Çu t ®îc nhËp khÈu miÔn thuÕ mét sè s¶n phÈm chÕ t¹o t¹i c¸c chi nh¸nh cña hä t¹i níc ngoµi. Cuèi cïng, ph©n t¸n rñi ro b»ng c¸ch ®Çu t t¹i nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c nhau còng lµ mét ®éng c¬ cña c¸c nhµ ®Çu t.
Trªn ®©y ta cã thÓ thÊy ®îc mét sè nÐt ®Æc trng cña FDI:
- FDI mÆc dï vÉn chÞu sù chi phèi cña ChÝnh phñ, nhng nã Ýt bÞ lÖ thuéc h¬n vµo quan hÖ chÝnh trÞ hai bªn nÕu so s¸nh víi h×nh thøc tÝn dông quan hÖ quèc tÕ.
- Bªn níc ngoµi trùc tiÕp tham gia qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp, nªn hä trùc tiÕp kiÓm so¸t sù ho¹t ®éng vµ ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh cã lîi nhÊt cho viÖc ®Çu t. V× vËy møc ®é kh¶ thi cña c«ng cuéc ®Çu t kh¸ cao, ®Æc biÖt trong viÖc tiÕp cËn thÞ trêng quèc tÕ ®Ó më réng xuÊt khÈu.
- Do quyÒn lîi cña chñ ®Çu t níc ngoµi g¾n liÒn víi lîi Ých do ®Çu t ®em l¹i cho nªn cã thÓ lùa chän kü thuËt, c«ng nghÖ thÝch hîp, n©ng cao dÇn tr×nh ®é qu¶n lý, tay nghÒ cho c«ng nh©n ë níc tiÕp nhËn ®Çu t.
- FDI liªn quan ®Õn viÖc më réng thÞ trêng cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia vµ sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng tµi chÝnh quèc tÕ vµ th¬ng m¹i quèc tÕ.
2.2. Vai trß cña FDI:
2.2.1. §èi víi níc ®i ®Çu t:
a> §øng trªn gãc ®é quèc gia:
H×nh thøc ®Çu t trùc tiÕp ra níc ngoµi lµ c¸ch ®Ó c¸c quèc gia cã thÓ më réng vµ n©ng cao quan hÖ hîp t¸c vÒ nhiÒu mÆt ®èi víi c¸c quèc gia kh¸c mµ m×nh sÏ ®Çu t. Khi mét níc ®Çu t sang níc kh¸c mét mÆt hµng th× níc ®ã thêng cã nh÷ng u thÕ nhÊt ®Þnh vÒ mÆt hµng nh vÒ chÊt lîng, n¨ng suÊt vµ gi¸ c¶ cïng víi chÝnh s¸ch híng xuÊt khÈu cña níc nµy; thªm vµo ®ã lµ sù cã mét sù s½n sµng hîp t¸c chÊp nhËn sù ®Çu t ®ã cña níc së t¹i cïng víi nh÷ng nguån lùc thÝch hîp cho s¶n phÈm ®ã. MÆt kh¸c, khi ®Çu t FDI níc ®i ®Çu t cã rÊt nhiÒu cã lîi vÒ kinh tÕ còng nh chÝnh trÞ.
Thø nhÊt, quan hÖ hîp t¸c víi níc së t¹i ®îc t¨ng cêng vµ vÞ thÕ cña níc ®i ®Çu t ®îc n©ng lªn trªn trêng quèc tÕ.
Thø hai, më réng ®îc thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm, khi trong níc s¶n phÈm ®ang thõa mµ níc së t¹i l¹i thiÕu.
Thø ba, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho mét sè lao ®éng, v× khi ®Çu t sang níc kh¸c, th× níc ®ã ph¶i cÇn cã nh÷ng ngêi híng dÉn, hay cßn gäi lµ c¸c chuyªn gia trong lÜnh vùc nµy. §ång thêi tr¸nh ®îc viÖc ph¶i khai th¸c c¸c nguån lùc trong níc, nh tµi nguyªn thiªn nhiªn hay « nhiÔm m«i trêng.
Thø t, ®ã lµ vÊn ®Ò chÝnh trÞ, c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi cã thÓ lîi dông nh÷ng kÎ hë cña ph¸p luËt, sù yÕu kÐm vÒ qu¶n lý hay sù u ®·i cña ChÝnh phñ níc së t¹i sÏ cã nh÷ng môc ®Ých kh¸c nh lµm gi¸n ®iÖp.
b> §øng trªn gãc ®é doanh nghiÖp:
Môc ®Ých cña doanh nghiÖp còng nh môc ®Ých cña mét quèc gia thêng lµ lîi nhuËn, lîi nhuËn cµng nhiÒu cµng tèt. Mét khi trong níc hay c¸c thÞ trêng quen thuéc bÞ trµn ngËp nh÷ng s¶n phÈm cña hä vµ s¶n phÈm cïng lo¹i cña ®èi thñ c¹nh tranh th× hä ph¶i ®Çu t ra níc kh¸c ®Ó tiªu thô sè s¶n phÈm ®ã. Trong khi ®Çu t ra níc ngoµi, hä ch¾c ch¾n sÏ t×m thÊy ë níc së t¹i nh÷ng lîi thÕ so s¸nh so víi thÞ trêng cò nh lao ®éng rÎ hay tµi nguyªn cha bÞ khai th¸c nhiÒu.
Mét nguyªn nh©n n÷a lµ hä cã thÓ b¸n ®îc nh÷ng m¸y mãc vµ c«ng nghÖ cò kü l¹c hËu hay bÞ hao mßn v« h×nh do thêi gian víi gi¸ cao nhng l¹i lµ míi ®èi víi níc nhËn ®Çu t (khi níc ®Çu t lµ níc ®ang ph¸t triÓn).
Thªm vµo ®ã, lµ s¶n phÈm cña hä ®îc b¸n t¹i thÞ trêng nµy sÏ ngµy cµng t¨ng uy tÝn vµ tiÕng t¨m cho nã vµ lµm t¨ng søc c¹nh tranh ®èi víi c¸c ®èi thñ cã s¶n phÈm cïng lo¹i.
2.2.2. §èi víi níc nhËn ®Çu t:
* Nh÷ng mèi lîi:
a> ChuyÓn giao vèn, c«ng nghÖ vµ n¨ng lùc qu¶n lý (chuyÓn giao nguån lùc): §èi víi mét níc l¹c hËu, tr×nh ®é s¶n xuÊt kÐm, n¨ng lùc s¶n xuÊt cha ®îc ph¸t huy kÌm víi c¬ së vËt chÊt kü thuËt nghÌo nµn th× viÖc tiÕp thu ®îc mét nguån vèn lín, c«ng nghÖ phï hîp ®Ó t¨ng n¨ng suÊt vµ c¶i tiÕn chÊt lîng s¶n phÈm, tr×nh ®é qu¶n lý chÆt chÏ lµ mét ®iÒu hÕt søc cÇn thiÕt.
Nh ta ®· biÕt th× c«ng nghÖ chÝnh lµ trung t©m cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ mét ®Êt níc ®ang ph¸t triÓn nh níc ta. Chóng ta cÇn cã vèn vµ c«ng nghÖ ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®îc nã. Khi ®Çu t trùc tiÕp diÔn ra th× c«ng nghÖ ®îc du nhËp vµo trong ®ã cã c¶ mét sè c«ng nghÖ bÞ cÊm xuÊt theo con ®êng ngo¹i th¬ng, c¸c chuyªn gia cïng víi c¸c kü n¨ng qu¶n lý sÏ gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng nghÖ nµy, do vËy c¸c c¸n bé b¶n ®Þa cã thÓ häc hái kinh nghiÖm cña hä.
Trªn thùc tÕ cã nhiÒu møc ®é phô thuéc kh¸c nhau vµo nguån FDI ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Tõ n¨m 1973, khi cã nhiÒu níc chuyÓn sang ®i vay c¸c níc kh¸c, nh÷ng luång vèn ch¶y vµo ®ã ®· gãp phÇn quan träng cho viÖc h×nh thµnh vèn cña mét vµi níc ®ang ph¸t triÓn. Gi÷a n¨m 1979 vµ n¨m 1981, luång vèn ®Çu t trùc tiÕp chiÕm kho¶ng 25% trong tæng sè vèn cè ®Þnh ®îc ®Çu t cña Singapore; 11% ë Malaixia; gÇn 5% ë Chile vµ Philipines; kho¶ng 15% t¹i Brazil, Indonesia, Mehico, cßn ë Hµn Quèc, Ên §é vµ Nigeria kh«ng ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, nh÷ng con sè nµy cha ph¶n ¸nh ®ñ sù ®ãng gãp cña c¸c doanh nghiÖp thuéc së h÷u níc ngoµi vµo tæng sè vèn ®îc ®Çu t. Lîi nhuËn t¸i ®Çu t ®· kh«ng ®îc kÓ ®Õn ë mét sè níc ®ang ph¸t triÓn; ngoµi ra, quÜ khÊu hao cña c¸c doanh nghiÖp FDI ®· trang tr¶i cho mét phÇn c¬ b¶n cña c¸c kho¶n chi tiªu trong tæng sè vèn cña c¸c níc nµy, mµ l¹i kh«ng ®a vµo ®Þnh nghÜa FDI.
Cã nh÷ng kh¸c biÖt lín gi÷a c¸c níc vÒ møc ®é thay thÕ cña FDI cho c¸c luång vèn níc ngoµi kh¸c, do nh÷ng kh¸c biÖt trong c¬ cÊu kinh tÕ cã nh÷ng t¸c ®éng ®Õn søc hÊp dÉn cña ®Êt níc ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t, còng nh nh÷ng kh¸c biÖt trong c¸c yÕu tè kinh tÕ vÜ m« ®ßi hái ph¶i cã c¸c luång vèn ch¶y vµo. C¸c níc cã thÞ trêng nhá bÐ, Ýt c¸c nguån lùc tù nhiªn, kÕt cÊu h¹ tÇng yÕu kÐm vµ Ýt kh¶ n¨ng xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp th× Ýt cã kh¶ n¨ng thu hót c¸c nguån FDI lín, ngay c¶ khi cã nh÷ng qui chÕ tù do vµ nh÷ng u ®·i hµo phãng. VÒ c¬ b¶n, c¸c níc ®ã nãi chung còng kh«ng cã kh¶ n¨ng vay nî theo c¸c ®iÒu kiÖn th¬ng m¹i th«ng thêng, vµ chñ yÕu dùa vµo kÕt qu¶ u ®·i. KÕt qu¶ lµ nh÷ng kh¶ n¨ng thay thÕ gi÷a tÝn dông th¬ng m¹i níc ngoµi vµ FDI chñ yÕu cã liªn quan tíi c¸c níc lín, cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn dåi dµo, hoÆc cã khu vùc c«ng nghiÖp kh¸ ph¸t triÓn. C¸c níc ®· cã ®îc mét sè lîng lín c¸c nguån FDI nãi chung còng sÏ dÔ t¸c ®éng h¬n tíi c¬ cÊu t¬ng lai cña nguån vèn, bëi v× hä còng cã thÓ t¸c ®éng tíi ho¹t ®éng FDI th«ng qua c¬ cÊu tµi chÝnh cña c¸c chi nh¸nh hiÖn h÷u thuéc c¸c c«ng ty níc ngoµi, vµ cô thÓ lµ tíi sè lîng vay tõ c¸c nguån trong níc vµ c¸c nguån kh¸c ë níc ngoµi. Nhng so víi vay níc ngoµi, FDI cã xu híng tËp trung nhiÒu h¬n t¹i mét sè Ýt níc.
Nh÷ng nguyªn nh©n kinh tÕ vÜ m« cña c¸c luång vèn vµo còng cã thÓ ¶nh hëng lín tíi møc ®é thay thÕ gi÷a FDI vµ tÝn dông th¬ng m¹i víi t c¸ch lµ nguån vèn níc ngoµi. T¹i c¸c níc cã c¸c thÞ trêng vèn ph¸t triÓn, c¸c nguån gèc mÊt c©n b»ng kinh tÕ vÜ m« riªng lÎ cã thÓ chØ cã t¸c ®éng h¹n chÕ tíi c¬ cÊu luång vèn vµo. Tuy nhiªn, phÇn lín c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®Òu cã c¸c thÞ trêng vèn trong níc ph©n t¸n, vµ ®èi víi c¸c níc nµy, nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho luång vèn ch¶y vµo cã ý nghÜa lín h¬n. Cã ba lo¹i yÕu tè khiÕn cÇn thiÕt ph¶i cã c¸c luång vèn ch¶y vµo ngµy cµng nhiÒu, thÓ hiÖn kh¶ n¨ng thay thÕ kh¸c nhau gi÷a FDI vµ vay níc ngoµi.
Thø nhÊt lµ, tæng cÇu cã thÓ t¨ng lªn t¬ng ®èi so víi tæng cung do chØ tiªu t¨ng thªm vµo c¸c dù ¸n ®Çu t mµ chóng ®îc coi lµ cã kh¶ n¨ng thµnh c«ng vÒ mÆt tµi chÝnh. NÕu ho¹t ®éng ®Çu t Êy diÔn ra trong khu vùc t nh©n th× kh¶ n¨ng thay thÕ sÏ cao, miÔn lµ c¸c qui ®Þnh vÒ thuÕ kho¸ vµ qui chÕ tá ra thÝch hîp ®èi víi FDI. NÕu ho¹t ®éng ®Çu t Êy ®îc thùc hiÖn chñ yÕu bëi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, th× t¹i nhiÒu níc, kh¶ n¨ng thay thÕ sÏ thÊp do c¸c hµng rµo thÓ chÕ ng¨n c¶n ho¹t ®éng FDI. Tuy nhiªn, vÉn cã kh¶ n¨ng lín cho sù tham gia cæ phÇn cña níc ngoµi th«ng qua nh÷ng tho¶ thuËn ®Çu t liªn doanh víi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc thÝch hîp, víi ®iÒu kiÖn nh÷ng h×nh thøc nµy lµ phï hîp víi ph¬ng híng ph¸t triÓn chung cña níc nhËn ®Çu t. Nh÷ng tho¶ thuËn nh vËy lµ phæ biÕn trong ngµnh th¨m dß vµ khai th¸c kho¸ng s¶n, mét ngµnh cã nhiÒu rñi ro víi vèn cæ phÇn níc ngoµi ho¹t ®éng liªn kÕt víi c¸c c«ng ty nhµ níc, nhng chóng cßn ®îc thÊy râ trong nhiÒu khu vùc kh¸c n÷a. Brazil ®· khuyÕn khÝch ho¹t ®éng ®Çu t liªn doanh, bao gåm sù kÕt hîp cña nhµ níc víi vèn cæ phÇn t nh©n trong níc còng nh níc ngoµi, ®Æc biÖt lµ trong ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ dÇu. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc, mét níc hiÖn nay ®ang sö dông nguån FDI nhiÒu h¬n so víi h×nh thøc vay tÝn dông th¬ng m¹i níc ngoµi, cho thÊy r»ng hÖ thèng doanh nghiÖp nhµ níc kh«ng nªn c¶n trë sù thay thÕ gi÷a c¸c h×nh thøc kh¸c nhau cña vèn níc ngoµi. Mét biÖn ph¸p chÝnh ®Ó thêng xuyªn thay thÕ ®ã lµ viÖc ®a ra nh÷ng b¶o ®¶m cña nhµ níc ®èi víi c¸c kho¶n vay do c¸c doanh nghiÖp nhµ níc vay cña ng©n hµng th¬ng m¹i níc ngoµi. §iÒu nµy lµm gi¶m bít chi phÝ vay tÝn dông th¬ng m¹i cho doanh nghiÖp, v× nhµ níc g¸nh chÞu mét phÇn sù rñi ro cña ngêi cho vay, do vËy, nã trë nªn t¬ng ®èi hÊp dÉn h¬n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, nÕu so víi h×nh thøc tham gia cæ phÇn cña phÝa níc ngoµi.
Thø hai lµ, tæng cÇu cã thÓ t¨ng lªn t¬ng ®èi so víi tæng cung, do chi tiªu nhiÒu h¬n cho tiªu dïng hoÆc cho c¸c dù ¸n ®Çu t ®îc coi nh kh«ng kh¶ thi vÒ tµi chÝnh (bao gåm c¸c dù ¸n vÒ kÕt cÊu h¹ tÇng cã thÓ ®a l¹i lîi nhuËn kinh tÕ nãi chung cao h¬n, nhng l¹i kh«ng t¹o ra mét nguån thu trùc tiÕp nµo). Sù vît qu¸ cña nhu cÇu nh vËy thêng x¶y ra ë díi d¹ng nh÷ng th©m hôt lín vÒ tµi chÝnh, vÝ dô nh chi tiªu nhµ níc vµo c¸c kho¶n trî cÊp, c¸c kho¶n tr¶ l¬ng cao h¬n hoÆc sù më réng kÕt cÊu h¹ tÇng x· héi. Trong trêng hîp nµy, FDI khã cã thÓ thay thÕ viÖc ChÝnh phñ hoÆc ng©n hµng TW ®i vay níc ngoµi. SÏ kh«ng cã nh÷ng dù ¸n ®Çu t bæ xung cã kh¶ n¨ng thu hót c¸c nhµ ®Çu t trùc tiÕp. VÒ nguyªn t¾c, kho¶n vay mîn cao h¬n ë trong níc do ChÝnh phñ thùc hiÖn sÏ lµm t¨ng møc l·i suÊt ë trong níc vµ dÉn tíi c¸c luång vèn ch¶y vµo hoÆc ®Çu t trùc tiÕp lín h¬n. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, nh÷ng ¶nh hëng gi¸n tiÕp ®ã tíi c¸c luång vèn níc ngoµi lµ cã h¹n, bëi v× ë nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn, thÞ trêng vèn bÞ ph©n t¸n vµ kh«ng cã c¸c chÝnh s¸ch linh ho¹t.
Cuèi cïng, mét phÇn vèn vay níc ngoµi cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn thêng kh«ng dïng ®Ó trang tr¶i cho sù gia t¨ng trong tæng chi phÝ quèc néi mµ ®Ó bï vµo luång vèn ch¶y ra cña t nh©n. Kh¶ n¨ng thay thÕ sù vay mîn ®ã b»ng ®Çu t trùc tiÕp lµ thÊp, ®Æc biÖt lµ do chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i vµ l·i suÊt kh«ng thÝch hîp. Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy thêng g©y ra sù thÊt tho¸t vèn, vµ nh vËy còng thêng kh«ng thóc ®Èy ®îc ho¹t ®éng FDI.
Do ®ã, møc ®é thay thÕ vay níc ngoµi b»ng FDI trong thËp kû võa qua cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã lÏ phô thuéc vµo c¸ch thøc sö dông kho¶n vay mîn ®ã. PhÇn lín sè vèn vay sau hai lÇn t¨ng ®ét biÕn gi¸ dÇu löa lµ nh»m hç trî cho th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n ng¾n h¹n. §èi víi kho¶n vay ®ã, kh¶ n¨ng thay thÕ lµ rÊt thÊp. Tuy nhiªn, ph¹m vi chuyÓn dÞch gi÷a c¸c h×nh thøc vèn vµo cã lÏ ®· t¨ng lªn theo ®é dµi cña thêi kú diÔn ra sau sù mÊt c©n ®èi ®èi ngo¹i ban ®Çu. VÒ vÊn ®Ò nµy, b»ng chøng nªu ra trªn tê TriÓn väng Kinh tÕ ThÕ giíi 1983 vÒ nguån vèn ®· cho thÊy r»ng, ®èi víi hÇu hÕt c¸c níc vay mîn lín nhÊt trong sè c¸c níc ®ang ph¸t triÓn kh«ng s¶n xuÊt dÇu löa, sù gia t¨ng nî níc ngoµi trong thËp kû võa qua ®· g¾n liÒn víi møc ®Çu t cao h¬n vµ phÇn lín kh«ng sö dông vµo viÖc chi cho tiªu dïng. Tuy nhiªn, mét bé phËn ®Çu t lín cÇn ®îc dµnh cho c¸c dù ¸n vÒ kÕt cÊu h¹ tÇng, nhng chóng kh«ng thu hót ®îc FDI.
Nh÷ng ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ (bao gåm c¶ n¨ng lùc qu¶n lý vµ marketing) khã ®o lêng h¬n so víi c¸c luång ch¶y vµo, nhng phÇn lín chuyÓn giao ®· diÔn ra ë c«ng ty mÑ ë níc ngoµi vµ c¸c chi nh¸nh cña chóng. Tuy nhiªn, còng cÇn thÊy r»ng tÇm quan träng cña c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ trong néi bé c¸c c«ng ty nh thÕ tuú thuéc vµo nh÷ng chuyÓn giao tõ c¸c phÝa kh¸c nhau. T¹i Hµn Quèc lµ n¬i FDI ®îc ®iÒu chØnh vµ híng vµo c¸c khu riªng biÖt, gÇn 3/4 sè hîp ®ång cÊp giÊy phÐp s¶n xuÊt cña níc ký kÕt; tuy nhiªn, ë Singapore lµ n¬i cã t¬ng ®èi Ýt nh÷ng h¹n chÕ vÒ ®Çu t trùc tiÕp, hÇu hÕt c¸c hîp ®ång cÊp giÊy phÐp s¶n xuÊt ®· ®îc ký kÕt bëi c¸c c«ng ty cã Ýt nhÊt mét phÇn thuéc quyÒn së h÷u níc ngoµi. Trong c¸c ngµnh sö dông kü thuËt míi hoÆc kü thuËt ®Æc thï cña doanh nghiÖp (nh c¸c ngµnh ®iÖn tö), ®a sè c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao diÔn ra gi÷a c¸c c«ng ty mÑ vµ chi nh¸nh thuéc quyÒn së h÷u hoµn toµn hoÆc së h÷u mét phÇn lín cña c«ng ty mÑ; do cã sù lo l¾ng tíi viÖc duy tr× sù kiÓm so¸t chÆt chÏ ®èi víi kü thuËt c«ng nghÖ cã liªn quan. Tuy nhiªn, trong nhiÒu ngµnh kh¸c, c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ diÔn ra th«ng qua c¸c hîp ®ång cÊp giÊy phÐp s¶n xuÊt kh¸c nhau ®· t¨ng lªn nhanh h¬n so víi sù chuyÓn giao c«ng nghÖ th«ng qua FDI.
b> C¸c nhµ ®Çu t g¸nh chÞu rñi ro: §Çu t trùc tiÕp kh¸c víi ®Çu t gi¸n tiÕp lµ nhµ ®Çu t ph¶i tù ®øng ra qu¶n lý ®ång vèn cña m×nh, tù chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nh÷ng quyÕt ®Þnh ®Çu t cña m×nh, do vËy ®é rñi ro cao h¬n so víi ®Çu t gi¸n tiÕp. C¸c níc nhËn ®Çu t trùc tiÕp do vËy còng kh«ng ph¶i lo tr¶ nî hay nh ®Çu t gi¸n tiÕp theo møc l·i suÊt nµo ®ã hay ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tríc sù ph¸ s¶n hay gi¶i thÓ cña nhµ ®Çu t níc ngoµi.
c> T¨ng n¨ng suÊt vµ thu nhËp quèc d©n; c¹nh tranh h¬n, hiÖu qu¶ kinh tÕ h¬n: Do cã c«ng nghÖ cïng víi tr×nh ®é qu¶n lý ®îc n©ng lªn nªn ®èi víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt th× viÖc t¨ng n¨ng suÊt lµ ®iÒu tÊt yÕu. Kh«ng nh÷ng thÕ nh÷ng c«ng nghÖ nµy cßn cho ra nh÷ng s¶n phÈm cã chÊt lîng cao h¬n, tÝnh n¨ng ®a d¹ng h¬n, bÒn h¬n vµ víi nh÷ng mÉu m· ®a d¹ng, hµng ho¸ lóc nµy sÏ nhiÒu vµ tÊt nhiªn sÏ rÎ h¬n so víi tríc. §iÒu nµy chÝnh lµ cung t¨ng lªn nhng thùc ra nã t¨ng lªn ®Ó ®¸p øng l¹i lîng cÇu còng t¨ng lªn rÊt nhanh do qu¸ tr×nh ®Çu t cã t¸c ®éng vµo. Tèc ®é quay cña vßng vèn t¨ng lªn nhanh h¬n, do vËy s¶n phÈm còng ®îc s¶n xuÊt ra nhiÒu h¬n vµ tiªu thô còng nhiÒu h¬n. Do sù tiªu thô ®îc t¨ng lªn do vËy c¸c ngµnh s¶n xuÊt, dÞch vô ®îc tiÕp thªm mét luång søc sèng míi, nh©n lùc, m¸y mãc vµ c¸c nguyªn vËt liÖu ®îc ®em ngay vµo s¶n xuÊt, tõ ®ã søc ®ãng gãp cña c¸c ngµnh nµy vµo GDP còng ®· t¨ng lªn.
ViÖc cã ®îc nh÷ng c«ng ty cã hiÖu qu¶ víi kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng thÕ giíi cã thÓ ®a l¹i mét sù khai th«ng quan träng, tiÒm tµng cho viÖc chuyÓn giao c¸c kü n¨ng qu¶n lý vµ c«ng nghÖ cho c¸c níc chñ nhµ. §iÒu nµy cã thÓ x¶y ra ë bªn trong mét ngµnh c«ng nghiÖp riªng rÏ, trong ®ã cã nh÷ng ngêi cung øng c¸c ®Çu vµo cho c¸c chi nh¸nh níc ngoµi, nh÷ng ngêi tiªu dïng trong níc ®èi víi c¸c s¶n phÈm cña chi nh¸nh nµy vµ nh÷ng ®èi thñ c¹nh tranh cña chóng, tÊt c¶ ®Òu muèn lùa chän nh÷ng ph¬ng ph¸p kü thuËt cã hiÖu qu¶ h¬n. Nã còng cã thÓ diÔn ra mét c¸ch réng r·i h¬n trong néi bé nÒn kinh tÕ th«ng qua sù t¨ng cêng cã kÕt qu¶ c«ng t¸c ®µo t¹o vµ kinh nghiÖm cña lùc lîng lao ®éng vµ th«ng qua sù khuyÕn khÝch cã thÓ cã ®èi víi c¸c ngµnh hç trî tµi chÝnh vµ kü thuËt cã kh¶ n¨ng dÉn tíi sù h¹ thÊp toµn bé chi phÝ c«ng nghiÖp.
d> KhuyÕn khÝch n¨ng lùc kinh doanh trong níc: Do cã c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi nh¶y vµo c¸c thÞ trêng vèn cã c¸c nhµ ®Çu t trong níc chiÕm gi÷ phÇn lín thÞ phÇn, nhng u thÕ nµy sÏ kh«ng kÐo dµi ®èi víi nhµ ®Çu t trong níc khi u thÕ vÒ nguån lùc cña nhµ ®Çu t níc ngoµi tréi h¬n h¼n. ChÝnh v× vËy c¸c nhµ ®Çu t trong níc ph¶i ®æi míi c¶ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña m×nh tõ tríc tõ kh©u s¶n xuÊt ®Õn kh©u tiªu thô b»ng viÖc c¶i tiÕn c«ng nghÖ vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý ®Ó cã thÓ trô v÷ng trªn thÞ trêng ®ã. §ã chÝnh lµ mét trong nh÷ng thö th¸ch tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®èi víi c¸c nhµ s¶n xuÊt trong níc, kh«ng cã kÎ yÕu nµo cã thÓ tån t¹i nÕu kh«ng tù nã lµm m×nh m¹nh lªn ®Ó sèng trong c¬ chÕ ®ã.
e> TiÕp cËn víi thÞ trêng níc ngoµi: NÕu nh tríc ®©y khi cha cã FDI, c¸c doanh nghiÖp trong níc chØ biÕt ®Õn cã thÞ trêng trong níc, nhng khi cã FDI th× hä ®îc lµm quen víi c¸c ®èi t¸c kinh tÕ míi kh«ng ph¶i trong níc. Hä ch¾c ch¾n sÏ nhËn thÊy rÊt nhiÒu n¬i cÇn c¸i hä ®ang cã, vµ hä còng ®ang cÇn th× ë n¬i ®èi t¸c l¹i cã, do vËy cÇn ph¶i t¨ng cêng hîp t¸c sÏ cã nhiÒu s¶n phÈm ®îc xuÊt khÈu ®Ó thu ngo¹i tÖ vÒ cho ®Êt níc ®ång thêi còng cÇn ph¶i nhËp khÈu mét sè lo¹i mÆt hµng mµ trong níc ®ang cÇn. Tõ c¸c viÖc trao ®æi th¬ng m¹i nµy sÏ l¹i thóc ®Èy c¸c c«ng cuéc ®Çu t gi÷a c¸c níc. Nh vËy qu¸ tr×nh ®Çu t níc ngoµi vµ th¬ng m¹i quèc tÕ lµ mét qu¸ tr×nh lu«n lu«n thóc ®Èy nhau, hç trî nhau vµ cïng ph¸t triÓn.
f> ChuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ: §Çu t níc ngoµi gãp phÇn tÝch cùc trong viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ cña níc së t¹i theo chiÒu híng tÝch cùc h¬n. Nã thêng tËp trung vµo nh÷ng ngµnh c«ng nghÖ cao cã søc c¹nh tranh nh c«ng nghiÖp hay th«ng tin. NÕu lµ mét níc n«ng nghiÖp th× b©y giê trong c¬ cÊu kinh tÕ c¸c ngµnh ®ßi hái cao h¬n nh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ®· t¨ng lªn vÒ tû träng vµ søc ®ãng gãp cho Ng©n s¸ch, GDP vµ cho x· héi nãi chung. Ngoµi ra vÒ c¬ cÊu l·nh thæ, nã cã t¸c dông gi¶i quyÕt nh÷ng mÊt c©n ®èi vÒ ph¸t triÓn gi÷a c¸c vïng l·nh thæ, ®a nh÷ng vïng kÐm ph¸t triÓn tho¸t khái t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi, ph¸t huy tèi ®a nh÷ng lîi thÕ so s¸nh vÒ tµi nguyªn, ®a nh÷ng tiÒm n¨ng cha khai ph¸ vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ dÞch vô, vµ lµm bµn ®¹p thóc ®Èy nh÷ng vïng kh¸c cïng ph¸t triÓn.
* Nh÷ng thua thiÖt:
a> Vèn níc ngoµi rÊt h¹n chÕ: MÆc dï tÝnh tæng thÓ vèn ®Çu t trùc tiÕp lín h¬n vµ quan träng h¬n ®Çu t gi¸n tiÕp, nhng so víi ®Çu t gi¸n tiÕp th× møc vèn trung b×nh cña mét dù ¸n ®Çu t lµ thêng nhá h¬n nhiÒu. Do vËy t¸c ®éng kÞp thêi cña mét dù ¸n ®Çu t trùc tiÕp còng kh«ng tøc th× nh dù ¸n ®Çu t gi¸n tiÕp. H¬n thÕ n÷a c¸c nhµ ®Çu t trùc tiÕp thêng thiÕu sù trung thµnh ®èi víi thÞ trêng ®ang ®Çu t, do vËy luång vèn ®Çu t trùc tiÕp còng rÊt thÊt thêng, ®Æc biÖt khi cÇn vèn ®Çu t trùc tiÕp th× nã l¹i rÊt Ýt lµm ¶nh hëng ®Õn kÕ ho¹ch kinh tÕ chung cña ®Êt níc nhËn ®Çu t.
b> C«ng nghÖ kh«ng thÝch hîp, “gi¸ chuyÓn nhîng néi bé” cïng víi viÖc gi¶m tÝnh linh ho¹t trong xuÊt khÈu, ¶nh hëng ®Õn c¸n c©n thanh to¸n: ngêi ta cho r»ng c¸c c«ng ty cã sù kiÓm so¸t níc ngoµi cã thÓ sö dông c¸c kü thuËt s¶n xuÊt sö dông nhiÒu t b¶n lµ chñ yÕu (mµ chóng s½n cã, nhng kh«ng thÝch hîp) dÉn tíi sù chuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng ®Çy ®ñ ë møc chi phÝ qu¸ cao (®Ó duy tr× u thÕ c«ng nghÖ), ®Þnh ra nh÷ng gi¸ c¶ chuyÓn nhîng giao cao mét c¸ch gi¶ t¹o (®Ó bßn rót lîi nhuËn qu¸ møc), g©y ra sù c¨ng th¼ng cho c¸n c©n thanh to¸n (bëi v× víi t c¸ch lµ mét bé phËn cña c¸c chi nh¸nh s¶n xuÊt ®a quèc gia, c¸c doanh nghiÖp ®ã cã thÓ cã Ýt kh¶ n¨ng h¬n so víi c¸c c«ng ty thuéc quyÒn kiÓm so¸t trong níc trong viÖc më réng xuÊt khÈu, vµ cã thÓ ph¶i lÖ thuéc nhiÒu vµo hµng nhËp khÈu). B¶n chÊt th«ng tin cña c«ng nghÖ ®îc chuyÓn giao, cho nªn nã ®îc chuyÓn giao trong mét thÞ trêng kh«ng hoµn h¶o cao ®é mµ trong ®ã thêng khã cã thÓ cè ®Þnh gi¸ c¶ mét c¸ch chÝnh x¸c. C¸c níc ®ang ph¸t triÓn thêng xuyªn ë vµo vÞ trÝ th¬ng lîng yÕu h¬n trong c¸c thÞ trêng nµy, ®Æc biÖt lµ khi hä thiÕu lùc lîng c¸n bé chuyªn m«n ®Ó cã thÓ gióp x¸c ®Þnh møc ®ãng gãp thÝch hîp cña ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ cÇn thiÕt. §iÒu nµy cã thÓ ®Æc biÖt ®óng khi c«ng nghÖ ®îc chuyÓn giao nh mét yÕu tè trong hÖ thèng c¸c nguån lùc do FDI ®a vµo, bëi v× thêng kh«ng ®îc biÕt râ c¸c chi phÝ chÝnh x¸c cña c«ng nghÖ ®ã. Mét sè níc ®ang ph¸t triÓn ®· cè g¾ng t¨ng cêng vÞ trÝ th¬ng lîng cña hä b»ng c¸ch ®Æt ra nh÷ng giíi h¹n cho c¸c kho¶n tiÒn tr¶ sö dông b¶n quyÒn ph¸t minh (ch¼ng h¹n tr¶ theo tû lÖ cè ®Þnh phÇn tr¨m cña doanh thu) hoÆc b»ng c¸ch thiÕt lËp c¸c thñ tôc xem xÐt l¹i ®èi víi toµn bé c¸c hîp ®ång c«ng nghÖ. Sù s½n sµng h¬n cña c«ng ty xuyªn quèc gia trong viÖc xem xÐt c¸c h×nh thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ cã thÓ kh¸c nhau - bao gåm viÖc cÊp giÊy phÐp cho ®Æc quyÒn sö dông vµ cho bao thÇu l¹i - cã thÓ gióp ®Ó h¹ thÊp c¸c kho¶n chi phÝ chuyÓn giao nµy, ®Æc biÖt lµ cho c¸c níc chñ nhµ mµ hä cã thÓ kh«ng cÇn tíi c¸c yÕu tè kh¸c trong hÖ thèng FDI trän gãi, ch¼ng h¹n nh kü n¨ng vÒ qu¶n lý vµ marketing.
Gi¸ chuyÓn nhîng néi bé ®îc ¸p dông trong c¸c ho¹t ®éng giao dÞch kinh doanh néi bé c«ng ty nh vËy cã thÓ kh¸c xa víi gi¸ thÞ trêng t¬ng øng n»m ngoµi tÇm kiÓm so¸t cña nã vµ nã cã thÓ ph¶i tr¶ trong quan hÖ bu«n b¸n gi÷a c¸c bªn kh«ng cã quan hÖ víi nhau. ViÖc lËp ho¸ ®¬n hµng thÊp h¬n hay cao h¬n so víi sè thùc cã lµ nh»m thay ®æi møc lîi nhuËn tÝnh thuÕ, hay ®Ó tr¸nh thuÕ ngo¹i th¬ng, hoÆc kiÓm so¸t hèi ®o¸i ®Òu lµ nh÷ng vÊn ®Ò chung cho mäi ho¹t ®éng th¬ng m¹i. Nhng c¬ héi cho c¸c ho¹t ®éng nh vËy râ rµng lín h¬n trong néi bé c«ng ty. §iÒu nµy ®Æt g¸nh nÆng t¬ng øng lªn kh¶ n¨ng kiÓm so¸t h¶i quan ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c s¶n phÈm cã thÓ ph©n chia nhá ®îc (ch¼ng h¹n nh c¸c lo¹i dîc phÈm), hoÆc ®èi víi c¸c cÊu kiÖn chuyªn dïng kh«ng cã mét møc gi¸ nhÊt ®Þnh víi kh¸ch hµng bªn ngoµi.
d> Vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c: C¸c vÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng cïng víi tµi nguyªn bÞ c¹n kiÖt vµ nh÷ng lîi dông vÒ chÝnh trÞ ®ã lµ mét trong nh÷ng ®iÒu tÊt yÕu mµ níc chñ nhµ ph¶i høng chÞu khi qu¸ tr×nh FDI diÔn ra.
II. ChÝnh s¸ch cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®èi víi ho¹t ®éng FDI
Khi híng vµo môc ®Ých t¨ng cêng nh÷ng lîi Ých cña m×nh, hÇu hÕt c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®Òu kÕt hîp ë møc ®é qui ®Þnh nµo ®ã gi÷a FDI vµ nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch kh¸c nhau ®Ó thu hót ®Çu t. Trong nh÷ng n¨m 1960 vµ phÇn lín nh÷ng n¨m 1970 ®· xuÊt hiÖn mét xu thÕ chung híng tíi nh÷ng biÖn ph¸p h¹n chÕ lín h¬n: cã nhiÒu h×nh thøc cña nguån tµi chÝnh bªn ngoµi h¬n, do kÕt qu¶ cña mét sè ho¹t ®éng FDI tríc ®ã kh«ng ®îc kh¶ quan,vµ tÝnh tù hµo d©n téc ë nhiÒu níc t¨ng lªn. Mét sè níc ®ang ph¸t triÓn còng ®· h¹n chÕ c¸c h¹ng môc ®Çu t níc ngoµi ®Ó b¶o hé c¸c doanh nghiÖp trong níc. Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y mét sè níc ®· lùa chän chÝnh s¸ch linh ho¹t h¬n, mét phÇn do cÇn thiÕt ph¶i cñng cè ®Þa vÞ kinh tÕ vµ tµi chÝnh ®èi ngo¹i hiÖn ®ang yÕu kÐm. PhÇn nµy sÏ ®Ò cËp tíi c¸c chÝnh s¸ch ®ã, còng nh ¶nh hëng cña mét sè h×nh thøc h¹n chÕ vµ khuyÕn khÝch chñ yÕu mµ nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn lùa chän. Tuy nhiªn, trong khi tiÕn hµnh th¶o luËn c¸c chÝnh s¸ch nµy, ta cÇn nhí l¹i r»ng viÖc t¹o ra m«i trêng kinh tÕ æn ®Þnh vµ viÖc lùa chän c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh vµ tû gi¸ hèi ®oaÝ thÝch hîp thËm chÝ cã thÓ cßn quan träng h¬n c¸c biÖn ph¸p cô thÓ, vÝ dô nh u ®·i thuÕ ®Ó khuyÕn khÝch FDI.
1. Vai trß ChÝnh phñ
Vai trß ChÝnh phñ vÒ FDI kh«ng chØ dõng l¹i ë chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch. HÇu hÕt c¸c ChÝnh phñ ®Òu cã vai trß trùc tiÕp khuyÕn khÝch hay h¹n chÕ FDI, qu¶n lý qu¸ tr×nh FDI, vµ t¹o ra khu«n khæ thÓ chÕ hç trî.
Sù khuyÕn khÝch cña ChÝnh phñ níc chñ nhµ cã thÓ chia lµm bèn d¹ng. D¹ng thø nhÊt lµ nh»m gióp t¨ng thu cho c¸c h·ng cã FDI. Nh÷ng khuyÕn khÝch lo¹i nµy bao gåm thuÕ qui ®Þnh thuÕ nhËp khÈu ®èi víi hµng ho¸ cña h·ng, miÔn thuÕ trong mét thêi h¹n nµo ®ã ®èi víi s¶n phÈm cña h·ng. HÇu hÕt c¸c níc chñ nhµ muèn khuyÕn khÝch ®Çu t níc ngoµi ®Òu cung cÊp cho c¸c nhµ ®Çu t trän gãi c¬ së h¹ tÇng, thêng lµ khu chÕ xuÊt hay khu tù do th¬ng m¹i. Mét sè níc chñ nhµ gióp c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi gi¶m rñi ro phi kinh tÕ, ®¶m b¶o kh«ng quèc h÷u ho¸ hay sung c«ng tµi s¶n cña hä. C¸c níc chñ nhµ ®Çu t còng ký víi c¸c níc nhËn ®Çu t nh÷ng hiÖp íc song ph¬ng ®Ó b¶o hé ®Çu t, b¶o l·nh ®Çu t, nh»m b¶o hiÓm rñi ro vÒ chÝnh trÞ ®èi víi kh¶ n¨ng kh«ng chuyÓn ®æi ®ång tiÒn, sung c«ng, chiÕn tranh hay b¹o ®éng vµ vi ph¹m hîp ®ång (c¬ quan B¶o l·nh §a ph¬ng (MIGA) cña Ng©n hµng ThÕ giíi (WB), thµnh lËp n¨m 1988, ®ãng vai trß nµy. B¶o hiÓm t nh©n, nh cña c¸c c«ng ty Lloyd’s London, còng cµng ngµy cµng quan träng h¬n).
C¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ bao gåm kh«ng cho phÐp FDI vµo mét sè lÜnh vùc, ®Æc biÖt lµ nh÷ng lÜnh vùc c«ng nghÖ thÊp mµ c¸c h·ng trong níc cã thÓ ®¶m ®¬ng ®îc, hoÆc c¸i gäi lµ ngµnh “chiÕn lîc”, giíi h¹n tû lÖ gãp vèn liªn doanh, b¾t buéc t¨ng dÇn tû lÖ gãp vèn cña bªn ®èi t¸c trong níc sau mét sè n¨m nhÊt ®Þnh, h¹n chÕ chuyÓn lîi nhuËn ra níc ngoµi, ®Ò ra chØ tiªu ho¹t ®éng nh tû lÖ s¶n phÈm xuÊt khÈu, hay qui ®Þnh vÒ hµm lîng trong níc, h¹n chÕ kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ trêng tµi chÝnh, hoÆc kh¶ n¨ng b¸n s¶n phÈm trong thÞ trêng néi ®Þa.
ChÝnh phñ qu¶n lý qu¸ tr×nh FDI nhê vai trß chñ ®éng can thiÖp trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n vµ gi¸m s¸t ho¹t ®éng. Kinh nghiÖm cña c¸c níc §«ng ¸ cho thÊy r»ng nªn sö dông luËt ¸p dông chung cho mäi cuéc ®µm ph¸n chø kh«ng nªn qui ®Þnh cho tõng trêng hîp nh ch©u Mü Latinh vÉn ¸p dông. Còng t¬ng tù, nªn chØ cã mét c¬ quan phô tr¸ch vÒ ®µm ph¸n. ChÝnh phñ còng vÉn ®ãng vai trß tÝch cùc ngay c¶ khi FDI ®· ®îc thùc hiÖn díi h×nh thøc gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c xÝ nghiÖp cã vèn FDI. ViÖc gi¸m s¸t bao gåm c¸c ®iÒu kho¶n thuÕ, kiÓm tra kh«ng cho tiÕn hµnh giao dÞch gi¸ chuyÓn nhîng trong néi bé h·ng, s¶n lîng ra thÞ trêng vµ ®µo t¹o cho c«ng nh©n b¶n xø. Mét sè ChÝnh phñ còng ®o lêng FDI trªn c¸n c©n thanh to¸n. VÒ kh¶ n¨ng ra quyÕt ®Þnh thêng ph¶n ¸nh ý chÝ chÝnh trÞ yÕu, khiÕn c¸c chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ ®îc thùc thi kh«ng nhÊt qu¸n. C¸c níc §«ng ¸ thµnh c«ng trong viÖc khuyÕn khÝch FDI cã c¸c c¬ quan phô tr¸ch FDI m¹nh (thêng trùc thuéc Thñ tíng). Vµ kh«ng ph¶i lóc nµo ngêi ta còng nhËn thøc ®îc r»ng, cÇn ph¶i cã riªng hai c¬ quan phô tr¸ch vÊn ®Ò qui ®Þnh vµ khuyÕn khÝch FDI.
2. C¸c lo¹i h×nh ®Çu t trùc tiÕp
FDI cã thÓ cã mét sè h×nh thøc: liªn doanh, bu«n b¸n ®èi øng, cÊp giÊy phÐp c«ng nghÖ hay qu¶n lý; 100% së h÷u xÝ nghiÖp cña níc ngoµi; vµ cïng s¶n xuÊt. Trung Quèc ®· quyÕt ®Þnh quan hÖ víi ngêi níc ngoµi chñ yÕu th«ng qua c¸c liªn doanh, vµ c¸c liªn doanh nµy sÏ cã thêi gian cô thÓ nhng kh¸ dµi - trong nhiÒu trêng hîp lµ 20 tíi 30 n¨m. H×nh thøc FDI nµo cña níc ngoµi vµo níc chñ nhµ lµ tèt nhÊt phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña nÒn c«ng nghiÖp, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña níc liªn quan vµ bªn ®èi t¸c.
Liªn doanh: Trong mét sè ngµnh c«ng nghiÖp, mét chi nh¸nh c«ng ty cã quèc gia ho¹t ®éng ë mét níc, song kh«ng cã mèi quan hÖ gÇn gòi víi hÖ thèng ®a quèc gia liªn kÕt. ThÝ dô, mét kh¸ch s¹n cã thÓ ho¹t ®éng ®éc lËp víi nhµ ®Çu t, trõ hÖ thèng gi÷ chç vµ ®µo t¹o nh©n viªn kü thuËt, trong khi ®ã ®èi t¸c trong níc ho¹t ®éng vµ b¶o dìng kh¸ch s¹n ®ã vµ thuª nh©n viªn. Trong trêng hîp ®ã, liªn doanh cã thÓ t¹o ®îc mèi quan hÖ bÒn v÷ng vµ l©u dµi. Nhng trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c, nh dîc phÈm ch¼ng han, duy tr× ®îc mèi quan hÖ æn ®Þnh l¹i cùc kú khã kh¨n, bëi v× cã rÊt nhiÒu ®iÓm xung ®ét gi÷a chi nh¸nh cña níc chñ nhµ vµ c¸c chi nh¸nh kh¸c trong cïng hÖ thèng. Liªn doanh tÊt yÕu dÉn ®Õn chÊm døt vµ mét bªn ®èi t¸c sÏ ph¶i n¾m toµn bé xÝ nghiÖp. Do vËy, cÇn ph¶i ph©n biÖt râ rµng ®èi víi tõng ngµnh c«ng nghiÖp.
§iÒu cÇn ph©n biÖt thø hai l¹i cµng tinh tÕ h¬n. Bªn ®èi t¸c cña níc chñ nhµ lµm g× trong mét liªn doanh? LiÖu ngñ im l×m c¶ ngµy hay cè g¾ng quan s¸t c«ng nghÖ vµ kü thuËt vÒ thÞ trêng mµ bªn ®èi t¸c níc ngoµi sÏ d¹y? C¸c ®èi t¸c trong níc ë mét sè quèc gia, trong nhiÒu trêng hîp, ®· ®i ngñ. Hä kh«ng thÊy cÇn thiÕt ph¶i hiÓu vÒ vÊn ®Ò thÞ trêng v× ®èi t¸c níc ngoµi ®· lµm ®iÒu ®ã; ®ång thêi hä còng kh«ng thÊy cÇn ph¶i n¾m v÷ng c«ng nghÖ v× nÕu cã trôc trÆc, bªn ®èi t¸c níc ngoµi sÏ ®Õn söa ch÷a. NÕu suy nghÜ nh vËy th× ®èi t¸c trong níc sÏ ®i ngñ, vµ sau ®ã hîp ®ång liªn doanh sÏ trë nªn tåi tÖ.
Bu«n b¸n ®èi øng: §©y lµ h×nh thøc phøc t¹p h¬n so víi liªn doanh. B¹n hµng cã thÓ lµ mét níc cã chÝnh s¸ch h¹n chÕ nhËp khÈu chÆt chÏ vµ kh«ng muèn bu«n b¸n chót nµo, trõ trêng hîp trao ®æi nguyªn liÖu hai chiÒu. ThÝ dô nh Brazil, ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n trong c¸n c©n thanh to¸n, cã thÓ cho phÐp mét sè giao dÞch nhÊt ®Þnh cã trao ®æi ®èi øng hµng ho¸. Trong trêng hîp nh thÕ, biÖn ph¸p duy nhÊt cã thÓ tiÕn hµnh bu«n b¸n ®èi øng. Nhng còng cã nh÷ng trêng hîp bu«n b¸n ®èi øng l¹i cã h¹i. Ch¼ng h¹n Trung Quèc cã chÌ xuÊt khÈu cã thÓ b¸n ë c¸c thÞ trêng cã ngo¹i tÖ m¹nh nÕu chÌ ®ã ®îc ®ãng gãi vµ chµo hµng ®óng, vµ nh vËy bu«n b¸n ®èi øng l¹i cã h¹i. Ch¾c ch¾n, ®i ngñ lµ mét c¸ch dÔ dµng ®èi víi nhµ qu¶n lý xuÊt khÈu chÌ, kh«ng ph¶i lo l¾ng nghiªn cøu g× vÒ thÞ trêng, c¶i tiÕn viÖc ®ãng gãi vµ nghiªn cøu gi¸ c¶. Nhng b»ng viÖc giao dÞch theo c¸ch nµy víi mét níc kh¸c, chÌ tèt - nhÏ ra cã thÓ b¸n ®îc gi¸ hêi h¬n ë n¬i kh¸c - bÞ trao ®æi lÊy m¸y mãc víi gi¸ qui ®æi thÊp h¬n. Theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ mËu dÞch, c¸c giao dÞch lo¹i nµy thêng ph¶n s¶n xuÊt v× lµm gi¶m bít søc Ðp ®èi víi nhµ xuÊt khÈu trong viÖc më réng thÞ trêng cã ngo¹i tÖ m¹nh. Do vËy, c¸c trêng hîp rÊt kh¸c nhau, nã phô thuéc vµo c¸c c¬ héi cã thÓ cã ra sao.
Tho¶ thuËn cÊp giÊy phÐp (hîp ®ång li x¨ng) vµ ®Çu t 100% vèn níc ngoµi: §©y lµ hai h×nh thøc æn ®Þnh h¬n so víi hai h×nh thøc trªn. Trong c¸c tho¶ thuËn vÒ giÊy phÐp, bªn níc ngoµi chØ thùc hiÖn Ýt nhiÖm vô, chñ yÕu lµ ®a c«ng nghÖ hay qu¶n lý vµo vµ ®«i khi ®¶m nhËn c«ng t¸c thÞ trêng cho mét s¶n phÈm; thay v× chia xÎ lîi nhuËn, bªn níc ngoµi sÏ nhËn mét kho¶n phÝ hoÆc mét tû lÖ phÇn tr¨m nµo ®ã cña gÝa trÞ hµng b¸n ®îc cho c¸c dÞch vô ®ã. §èi víi ®Çu t 100% vèn níc ngoµi, nhµ ®Çu t níc ngoµi gi÷ quyÒn kiÓm so¸t toµn bé xÝ nghiÖp ®Æt t¹i níc chñ nhµ, vµ kh«ng chia sÎ viÖc qu¶n lý víi c¸c nhµ ®Çu t trong níc. Trong hai trêng hîp, tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn chñ chèt lµ râ rµng. Trong trêng hîp cÊp giÊy phÐp, bªn chñ nhµ ph¶i n¾m c«ng nghÖ,häc c¸ch b¸n s¶n phÈm vµ kh«ng chia sÎ tr¸ch nhiÖm víi ai. Trong trêng hîp 100% vèn níc ngoµi, nhµ ®Çu t níc ngoµi ®¶m nhËn mäi tr¸ch nhiÖm . Trong trêng hîp cã sù lùa chän liªn quan ®Õn ®èi t¸c, nÕu bªn trong níc thô ®éng, níc chñ nhµ cã thÓ sÏ kh«ng cã ®îc lîi nhuËn l©u bÒn. NhiÒu níc do ®ã ®· thÝch lùa chän theo c¸ch tho¶ thuËn cÊp giÊy phÐp vµ quyÒn së h÷u 100% h¬n so víi c¸ch kh¸c. NhËt B¶n ch¼ng h¹n, trong nhiÒu thËp kû qua chñ yÕu theo c¸ch tho¶ thuËn cÊp giÊy phÐp vµ ®¹t kÕt qu¶ rÊt tèt.
Nh»m theo ®uæi chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸ch tho¶ thuËn cÊp giÊy phÐp trong ®Çu t trùc tiÕp, níc chñ nhµ ph¶i chuÈn bÞ ®Çu t m¹nh vµo gi¸o dôc ®Ó ®µo t¹o kü thuËt viªn vµ c¸n bé qu¶n lý, thêng hä göi ra níc ngoµi häc tËp dµi h¹n.
Ngoµi ra, cßn cã mét lo¹i h×nh n÷a Ýt phæ biÕn h¬n ba h×nh thøc trªn ®ã lµ lo¹i h×nh Hîp ®ång Hîp t¸c kinh doanh.
Ch¬ng II
t×nh h×nh ®Çu t trùc tiÕp cña EU vµo ViÖt Nam
I - T×nh h×nh FDI nãi chung vµ ®Çu t trùc tiÕp cña EU nãi riªng t¹i ViÖt Nam
1. T×nh h×nh FDI nãi chung t¹i ViÖt Nam
§· h¬n 10 n¨m ®· ®i qua kÓ tõ khi Nhµ níc ban hµnh LuËt §Çu t Níc ngoµi vµo th¸ng 12/1987 tÝnh cho ®Õn cuèi th¸ng 12 n¨m 1999, mét kho¶ng thêi gian rÊt ng¾n so víi lÞch sö ph¸t triÓn cña mét d©n téc, nhng trong lÜnh vùc ®Çu t níc ngoµi ViÖt Nam ®· gÆt h¸i ®îc kh¸ nhiÒu nh÷ng kÕt qu¶ quan träng. Chóng ta cÇn xem xÐt, ®¸nh gi¸ ph©n tÝch kü cµng nh÷ng viÖc ®· lµm ®îc vµ cha lµm ®îc trong vÊn ®Ò ®Çu t trùc tiÕp ®Ó cã thÓ ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ vµ cã thÓ gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n tån t¹i cßn víng m¾c ®Ó cã thÓ thu hót ®Çu t níc ngoµi ngµy cµng nhiÒu vµ qu¶n lý sö dông thËt hiÖu qu¶ h¬n gãp phÇn thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ngµy cµng ph¸t triÓn .
Cô thÓ ta cã thÓ thÊy râ nh÷ng t¸c ®éng chñ yÕu sau cña ®Çu t níc ngoµi ®Õn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam sau h¬n 10 LuËt §Çu t Níc ngoµi ®îc ban hµnh:
1.1. C¬ cÊu ®Çu t:
C¬ cÊu ®Çu t trùc tiÕp ph©n theo ngµnh:
B¶ng 1: §Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµo ViÖt Nam theo ngµnh
(Tõ ngµy 01/01/1998 ®Õn 31/05/2000)
§¬n vÞ: 1.000.000 USD
TT
Chuyªn ngµnh
Sè DA
% so víi S
Tæng V§T
% so víi S
Vèn P§
% so víi S
1
C¸c Nhµ §Çu T nÆng
578
19,01
6.183,0
16,74
2.574,7
14,56
2
C¸c Nhµ §Çu T DK
62
2,04
3.078,4
8,34
2.375,1
13,69
3
C¸c Nhµ ®Çu T nhÑ
845
27,80
3.983,4
10,79
1.969,4
11,35
4
C¸c Nhµ §Çu T TP
187
6,15
2.112,7
5,72
919,9
5,30
5
N – LN
267
8,78
1.086,1
2,94
494,2
2,85
6
KS – DL
199
6,55
5.096,0
13,80
2.185,5
12,60
7
VP cho thuª
105
3,45
3.000,2
8,13
1.072,1
6,18
8
XD Khu §T
3
0,10
3.344,2
9,06
924,5
5,33
9
DV kh¸c
157
5,16
835,4
2,26
469,6
2,71
10
GTVT - B§
136
4,47
3.204,4
8,68
2.276,9
13,13
11
X©y dùng
272
8,95
3.569,0
9,67
1.377,5
7,94
12
VH- YtÕ- GD
90
2,96
515,4
1,40
240,3
1,39
13
Thuû s¶n
95
3,13
343,8
0,93
185,1
1,07
14
TC – NH
35
1,15
243,3
0,66
215,8
1,24
15
C¸c ngµnhkh¸c
4
0,13
27,4
0,07
11,5
0,07
16
XD KCX, KCN
5
0,16
302,1
0,82
102,5
0,59
Tæng sè
3.040
100
36.925,0
100
17.344,5
100
Ghi chó: - Vèn tÝnh t¹i thêi ®iÓm cÊp giÊy phÐp ban ®Çu.
- Kh«ng tÝnh c¸c dù ¸n ®Çu t ra níc ngoµi
- C¸c tØnh vµ khu c«ng nghiÖp cÊp lÊy theo sè liÖu ®· nhËn ®îc.
Qua 10 n¨m c¬ cÊu ®Çu t theo ngµnh cã sù chuyÓn dÞch lín, ngµy cµng phï hîp víi môc tiªu c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. NÕu trong nh÷ng n¨m 1998 - 1990, vèn ®Çu t tËp trung chñ yÕu vµo ngµnh dÇu khÝ (32,2%), x©y dùng kh¸ch s¹n (20,6%), th× tõ n¨m 1991 ®Õn nay, ®Çu t vµo c«ng nghiÖp t¨ng nhiÒu (xem b¶ng 5 ë trªn), ®Õn gi÷a n¨m 2000 chiÕm tíi 54,28% sè dù ¸n vµ 41,59% tæng vèn ®Çu t. Nhng vµo n«ng nghiÖp cßn qu¸thÊp (2,94% vèn ®Çu t) mÆc dï ViÖt Nam lµ mét níc cã nhiÒu tiÒm n¨ng vÒ n«ng nghiÖp.
C¬ cÊu ®Çu t ph©n theo vïng l·nh thæ:
B¶ng 2: §Çu t trùc tiÕp vµo ViÖt Nam theo vïng
(Tõ ngµy 01/01/1998 ®Õn 31/05/2000)
§¬n vÞ: 1.000.000 USD
TT
§Þa ph¬ng
Sè DA
% so víi S
Tæng V§T
% so víi S
Vèn P§
% so víi S
1
TP. HCM
1.040
34.62
10.648.3
30.08
4.840.9
30.43
2
Hµ Néi
441
14.68
7.435.1
21.01
3.503.5
22.02
3
§ång Nai
292
9.72
3.205.4
9.06
1.258.0
7.91
4
Bµ rÞa - Vòng Tµu
98
3.26
2.523.5
7.13
1.140.2
7.17
5
B×nh D¬ng
313
10.42
1.793.6
5.07
830.0
5.22
6
H¶i Phßng
111
3.70
1.366.8
3.86
670.0
4.21
7
Qu¶ng Ng·i
8
0.27
1.333.0
3.77
818.0
5.14
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- DA019.doc