Đề tài Một số giải pháp phát triển các khu kinh tế cửa khẩu đối với phát triển kinh tế xã hội vùng Đông Bắc

tế cửa khẩu vùng Đông Bắc thì trong tương lai các khu kinh tế cửa khẩu sẽ gặp không ít những khó khăn, thách thức phải đối mặt. 2. Khó khăn Xu thế hội nhập hay toàn cầu hoá không chỉ mở ra những cơ hội và thuận lợi mà còn đặt ra không ít những khó khăn và thách thức. Toàn cầu hoá đã không phân phối công bằng các cơ hội và lợi ích giữa các khu vực, quốc gia và trong mỗi quốc gia và từng nhóm dân cư. Trên thực tế, trong toàn cầu hoá những nước phát triển giầu có, những cá nhân giàu có mới được hưởng phần lớn những lợi thế. Vì vậy toàn cầu hoá đã làm gia tăng thêm tình trạng bất công, làm phân hoá sâu sắc giàu nghèo. Riêng đối với các khu kinh tế cửa khẩu Việt - Trung cũng chịu ảnh hưởng không nhỏ bởi Trung Quốc là một nước lớn, đã mở cửa trước chúng ta nhiều năm do đó họ đã có kinh nghiệm, có tiềm lực mạnh mẽ, vì thế đây cũng là một trong những khó khăn không nhỏ mà chúng ta phải giải quyết. Toàn cầu hoá mở ra cơ hội tranh thủ nguồn lực bên ngoài song điều đó bao hàm khả năng phụ thuộc vào hệ thống phân công lao động quốc tế, nếu như không xác định được một chiến lược phù hợp dựa trên cơ sở phát huy nội lực là chính. Với mô hình khu kinh tế cửa khẩu đang còn non trẻ của chúng ta nếu như không có chính sách hợp lý sẽ không những không đem lại tác động tích cực cho phát triển kinh tế - xã hội mà còn tạo ra sự bất hợp lý, trì trệ. Do đó đây cũng là một điều rất đáng lưu tâm để việc phát triển các khu kinh tế cửa khẩu đạt được các mục tiêu đề ra và phát triển ổn định theo đúng hướng. Toàn cho phép các khu kinh tế cửa khẩu tận dụng các nguồn lực để rút ngắn quá trình phát triển, song nó bao hàm các khả năng không bền vững trong phát triển. Có thể có tăng trưởng nhưng lại kèm theo những hậu quả độc hại về môi trường, xã hội do khai thác không hiệu quả và hợp lý các nguồn lực hay khai thác quá mức gây tổn hại cho các thế hệ tương lai. Bên cạnh đó, các khu kinh tế cửa khẩu còn phải đối mặt với nhiều khó khăn thách thức khác như: phải chịu sự cạnh tranh mạnh mẽ từ phía nước láng giềng Trung Quốc; rất nhiều áp lực lên bộ máy quản lý còn cồng kềnh với hiệu quả chưa cao, năng lực quản lý còn hạn chế. Dân số tại các khu kinh tế cửa khẩu có trình độ thấp và không đồng đều nên ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình phát triển của các khu kinh tế cửa khẩu vùng Đông Bắc; ngoài ra còn nhiều khó khăn khác cả về mặt chủ quan lẫn khách quan. Vì vậy đòi hỏi sự nỗ lực không ngừng của toàn dân cũng như của chính quyền các cấp để khu kinh tế cửa khẩu phát triển mạnh mẽ hơn góp phần thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế xã hội vùng Đông Bắc Việt Nam. II. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về phát triển các khu kinh tế cửa khẩu vùng Đông Bắc 1. Định hướng phát triển kinh tế xã hội vùng Đông Bắc Phát triển Đông Bắc phải đạt trong mối quan hệ hữu cơ với Đồng bằng Sông Hồng và Tây Bắc, tận dụng cơ hội để hoà nhập vào sự phát triển của vùng phát triển kinh tế trọng điểm Bắc Bộ. - Với vị trí đầu nguồn cho nên mọi sự phát triển của vùng cán bộ, công chức phải được đặt trong mối quan hệ hữu cơ, nhất là về mặt tự nhiên với ĐBSH để đảm bảo cân bằng về tự nhiên, môi trường trên qui mô vùng lớn, nhất là trong các hoạt động thủy văn, bảo vệ nguồn nước. - Đồng bằng sông Hồng đất chật, người đông, quỹ dất dành cho nông nghiệp có hạn, trong khi đó nhu cầu về các sản phẩm nông nghiệp rất lớn cũng như nhu cầu về nguyên liệu cho công nghiệp; do đó sự bố trí cơ cấu kinh tế cần phải tính tới yêu cầu đó. - Nằm trong tổng thể tự nhiên của miền núi Bắc bộ, sự đan xen về các điều kiện khí hậu, phát triển lâm nghiệp, khai thác các dòng sông cho nên các phương án phát triển của Đông Bắc phải gắn bó chặt chẽ với Tây Bắc. Đồng thời trong chiến lược an ninh quốc phòng, mở rộng thương mại biên giới thì Đông Bắc cũng cần phải phối hợp chặt chẽ với Đông Bắc. Đông Bắc đang ở điểm xuất phát thấp, muốn phối hợp và hoà nhập với sự phát triển chung của Đồng bằng Sông Hồng và phía Tây Nam Trung Quốc để tránh những tụt hậu và thua kém thì cần phát triển nhanh, đồng thời phát triển bền vững. - Bảo đảm hài hòa giữa phát triển công nghiệp và nông lâm nghiệp, trước hết cần chú trọng vào các ngành công nghiệp làm tăng giá trị nông – lâm sản, không gây tổn hại đến môi trường. - Phát triển những ngành công nghiệp khai thác sử dụng tổng hợp và có hiệu quả các nguồn tài nguyên khoáng sản. - Lựa chọn cơ cấu cây trồng, vật nuôi trên cơ sở kết hợp nông – lâm nghiệp, đảm bảo nền kinh tế phát triển có gia tốc, tức là bố trí tập đoàn cây trồng, vật nuôi phù hợp với môi trường sinh thái. Xây dựng cơ cấu kinh tế theo nguyên tắc linh hoạt, có hiệu quả, đa dạng hoá sản phẩm phù hợp với nhu cầu của thị trường trong nước và xuất khẩu. Đồng thời theo hướng đa dạng hoá và khai thác hiệu quả các thế mạnh, tiềm năng của các thành phần kinh tế. - Lấy hiệu quả kinh tế xã hội và môi trường làm tiêu chuẩn - Huy động mọi nguồn lực, mọi lực tiềm ẩn vào quá trình tăng trưởng kinh tế. - Đa dạng hoác các thành phần kinh tế phù hợp cói từng ngành, từng lĩnh vực, từng khâu, từng địa bàn lãnh thổ, trong đó kinh tế Nhà nước là chỉ đạo. Quy hoạch phát triển vùng Đông Bắc phải rất coi trọng kết hợp giữa trước mắt và lâu dài, yêu cầu hiệu quả bền vững. - Kết hợp giữa đầu tư phát triển trọng điểm, tạo đột phá và tạo điều kiện thúc đẩy sự phát triển tự lực của mỗi lãnh thổ. - Kết hợp giữa công nghiệp qui mô nhỏ, vừa và lớn, ưu tiên qui mô vừa và nhỏ. - Kết hợp giữa các trình độ công nghệ khác nhau, phổ biến là công nghiệp trung bình, tranh thủ công nghệ tiên tiến hiện đại. - Kết hợp phát triển cây ngắn ngày, cây dài ngày, kết hợp giữa trồng rừng nguyên liệu và phát triển cây nông nghiệp hàng năm và chăn nuôi, thủy hải sản để đảm bảo nguồn lương thực, thực phẩm cần thiết và nguồn thu nhập thường xuyên được nâng lên cho người lao động, tạo ra sự ổn địn cần thiết cho quá trình phát triển. - Khai thác hợp lý nhất hệ sinh thái lâm nghiệp có tính tới triển vọng của tiến bộ khoa học công nghệ trong lĩnh vực trồng rừng và khai thác, chế biến lâm sản. Phát triển kinh tế kết hợp chặt chẽ với phát triển xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái. - Bên cạnh việc phát triển những địa bàn, những khâu đột phá để tạo gia tốc về tăng trưởng kinh tế, cần phấn đấu đạt mức tương đối cao về bình quân hưởng thụ y tế, giáo dục, văn hóa, các dịch vụ thông tin, các chính sách xã hội, để giảm bớt chênh lệch về mặt này với các vùng khác trong nước. - Tùy từng giai đoạn, một số lĩnh vực xã hội được ưu tiên hơn đặc biệt là việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, phát triển dân trí, xóa đói, giảm nghèo, rất chú ý thực hiện chính sách đối với vùng đồng bào dân tộc. - Lợi ích kinh tế phải được giải quyết hài hòa vói giữ gìn môi trường sinh thái, đảm bảo phát triển bền vững. Kết hợp phát triển kinh tế với bảo đảm an ninh quốc phòng - Bố trí các khu công nghiệp, các cửa ra - vào, các tuyến hành lang có sự cân nhắc và kết hợp chặt chẽ với đảm bảo an ninh, quốc phòng. - Bố trí cơ sở kinh tế, các vùng cây lâu năm ở dải hành lang biên giới càn kết hợp vói hình thành mạng lưới dân cư đảm bảo an ninh quốc gia. Đi đôi với phát triển kinh tế-xã hội, nâng cao đời sống nhân dân là điều kiện quyết định, cần coi trọng xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc để đảm bảo và tăng cường an ninh quốc phòng. Phát triển du lịch, khai thác hải sản kết hợp với các lực lượng bảo vệ vững chắc an ninh, quốc phòng và chủ quyền quốc gia cả trên đất liền và trên biển, hải đảo. 2. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về phát triển các khu kinh tế cửa khẩu vùng Đông Bắc. Để thực hiện tốt những ý tưởng của cải cách theo đúng những phương hướng đã vạch ra trong Đại hội VI của Đảng, trong hơn một thập kỷ qua, Việt Nam đã không ngừng nghiên cứu, tìm tòi, nhằm phát hiện ra những cách đi thích hợp, sáng tạo, cho phép đạt được các mục tiêu đặt ra một cách nhanh chóng hơn, với những chi phí thấp, và mang lại kết quả cao hơn. ý tưởng về mở cửa nền kinh tế đất nước theo nhiều hướng, nhiều tầng nấc khác nhau, là kết quả quan trọng của những nghiên cứu, tìm tòi này. Kể từ khi thực hiện chính sách đổi mới, ý tưởng này đã luôn được phát triển, hoàn thiện và được thể hiện ngày càng rõ rệt trong nhiều văn kiện của Đảng và Nhà nước. Trong đó quan trọng nhất là việc khẳng định quan điểm chủ đạo trong chính sách kinh tế đối ngoại hiện nay. Đó là: “Tiếp tục thực hiện chính sách kinh tế đối ngoại độc lập tự chủ, mở rộng đa phương hóa và đa dạng hóa với tinh thần Việt Nam muốn làm bạn với tất cả các nước trong cộng đồng thế giới, phấn đấu vì hòa bình độc lập và phát triển”. Từ phương châm chủ đạo nói trên, các quan điểm cụ thể của Đảng cũng ngày càng được làm rõ trong các Đại hội VII, VIII, IX của Đảng với những quan điểm chủ đạo sau: - Khẳng định nguyên tắc độc lập, chủ quyền, bình đẳng và cùng có lợi trong phát triển kinh tế đối ngoại. - Đa phương hóa các quan hệ kinh tế đối ngoại là phù hợp với nhữn yêu cầu của cơ chế thị trường. - Đa dạng hóa các hoạt động kinh tế đối ngoại là phù hợp với những đòi hỏi của kinh tế trong nước và quốc tế. Với quan điểm mở rộng giao lưu kinh tế như vậy chúng ta đã có được những thành tựu không nhỏ trong thời gian qua. Để tăng cường đẩy mạnh giao lưu kinh tế, đặc biệt là tại các cửa khẩu biên giới Đảng và Nhà nước đã Quyết định thành lập các khu kinh tế cửa khẩu để thực hiện thí điểm các chính sách. Đây là mô hình đã được thực hiện thành công ở một số nước và trong thời gian qua với sự quan tâm của Đảng và Nhà nước sự phát triển của các khu kinh tế cửa khẩu ngày càng mạnh mẽ. Sự quan tâm được thể hiện qua các quyết định, các thông tư và một số các văn bản của các cấp các ngành nhằm chỉ đạo việc thực hiện các chính sách theo quan điểm của Đảng và Nhà nước. Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 53/2001/QĐ-TTg ngày 19/4/2001 về chính sách đầu tư đối với khu kinh tế cửa khẩu biên giới. Theo đó, ngoài quyền được hưởng ưu đãi theo qui định hiện hành, các nhà đầu tư trong và ngoài nước còn được hưởng. - Các hoạt động kinh doanh: xuất nhập khẩu, tạm nhập tái xuất, vận chuyển hàng hoá quá cảnh, kho ngoại quan, cửa hàng miễn thuế hội trợ triển lãm, cửa hàng giới thiệu sản phẩm, sản xuất, gia công hàng xuất khẩu, chi nhánh đại diện, chợ cửa khẩu, dịch vụ-du lịch, đầu tư cơ sở hạ tầng.. - Các nhà đầu tư được phép chuyển nhượng quyền sử dụng đất và công trình kiến trúc theo đúng mục đích sử dụng đất đã được phê duyệt, được vay vốn ưu đãi của Nhà nước để đầu tư xây dựng cơ sở kinh doanh, được hưởng các ưu đãi về buôn bán biên giới, theo qui định. - áp dụng thuế suất, thuế xuất khẩu hiện hành ở mức thấp nhất đối với những mặt hàng được sản xuất trong khu vực phải chịu thuế. - Giảm 50% giá thuê đất và mặt nước so với mức hiện hành - Mức thuế thu nhập doanh nghiệp thấp nhất (10%) trong suốt thời hạn thực hiện dự án đầu tư; được miễn thuế thương mại doanh nghiệp trong 4 năm kể từ khi kinh doanh có lãi và giảm 50% trong 4 năm tiếp theo. - Mức thuế chuyển lợi nhuận ra nước ngoài thấp nhất (3%). - Thủ tục xuất nhập cảnh thuận lợi cho người nước ngoài ra, vào khu vực này. 3. Phương hướng và mục tiêu phát triển các khu kinh tế cửa khẩu vùng Đông Bắc. 3.1 Định hướng phát triển khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái (Quảng Ninh) Móng Cái thuộc huyện Hải Ninh – tỉnh Quảng Ninh. Phía bắc giáp thị trấn Đông Hưng tỉnh Quảng Tây Trung Quốc, phía nam giáp biển có cảng biển Vạn Gia có thể đón tàu 5000 đến 7000 tấn. Thị trấn Móng Cái cách Hồng Gai 175 km, cách Hà Nội 340 km (theo đường bộ). Lợi thế quan trọng nhất của Móng Cái là: có cửa khẩu quốc tế. Cửa khẩu Móng Cái thông thương với thị trường rộng lớn (riêng 2 tỉnh Quảng Đông và Quảng Tây của Trung Quốc đã có hơn 100 triệu dân). Móng Cái tiếp cận với khu khai phát Đông Hưng, là khu phố kinh tế mở của tỉnh Quảng Tây Trung Quốc. Khu vực này đang được xây dựng hình thành một thành phố hiện đại, đa chức năng, nhằm tạo đà phát triển ảnh hưởng tới khu vực Đông Nam á. Móng Cái có điều kiện giao lưu thuận tiện với các tỉnh Bắc Bộ và có bãi biển Trà Cổ dài 17 km. Gắn liền với quần thể Vịnh Hạ Long và Bái Tử Long: không khí thoáng mát có thể phát triển thành trung tâm du lịch; với nhiều hình thức du lịch khác nhau có tính hấp dẫn và thu hút khách quốc tế đặc biệt là khách du lịch Trung Quốc. Với vị trí đặc biệt như vậy, nên đề án quy hoạch xây dựng Khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái đã được Chính phủ cho triển khai với quy mô phát triển dự kiến theo 2 giai đoạn. - Giai đoạn 1: Khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái bao gồm thị trấn Móng Cái và các xã Hải Xuân, Bình Ngạc, Trà Cổ, Ninh Dương và Đảo Vĩnh Thực. Khu vực này hiện có diện tích tự nhiên là 148,8 km2, chiếm 28,6% về diện tích và 58,35 về dân số toàn huyện Hải Ninh. - Giai đoạn 2: Khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái được mở rộng trên toàn huyện Hải Ninh, lấy sông Tín Coóng làm ranh giới. Khu vực này có diện tích tự nhiên 500 km2. Với tính chất là Khu kinh tế cửa khẩu, hướng lâu dài Móng Cái cần được xây dựng với quy mô hiện đại, có tầm cỡ quốc tế gồm các khu vực chính. Khu trung tâm thương mại Khu trung tâm thương mại bố trí phía bắc thị trấn Móng Cái. Khu vực này nằm giữa khu Bắc Luân biên giới với Trung Quốc và sông Ka Long thuận lợi cho giao thông đường thủy và đường bộ. Hiện nay khu vực này đã có chợ Móng Cái đang diễn ra hoạt động rất sôi động. Chọn địa điểm này sẽ tiết kiệm được chi phí đầu tư, thuận lợi cho côn gtác quản lý hoạt động thương mại, nhất là hoạt động xuất nhập khẩu tại khu vực này. Khu vực này còn có đường bộ nối liền với Trà Cổ gắn được hoạt động thương mại với hoạt động du lịch. Cơ cấu trung tâm thương mại của Móng Cái gồm có: khu vực hội chợ thương mại và giao dịch quốc tế; khu vực quảng cáo giới thiệu, ký kết hợp đồng mua bán hàng hoá; kho ngoại quan, hàng chờ xuất khẩu và chuyển khẩu ra nước ngoài và nhập khẩu vào Việt Nam. Văn phòng Đại diện các cơ quan kinh doanh trong nước và quốc tế. Dự kiến năm 2000 có khoảng 100 cơ sở đại diện trong đó khoảng 25- 30 đại diện quốc tế. Văn phòng bộ máy quản lý, hải quan, thuế vụ; công an, cửa khẩu biên phòng, kiểm dịch và các cơ quan phục vụ sản xuất như: Ngân hàng, bưu điện, văn hóa nghệ thuật. Khu du lịch dịch vụ Trà Cổ Khu này gồm: hệ thống khách sạn, nhà nghỉ xây dựng dọc theo bờ biển Trà Cổ, cùng với hệ thống cửa hàng, cửa hiệu, khu thể thao vui chơi giải trí, vườn hoa công viên Hình thành kiến trúc đa dạng, kết hợp kiến trúc dân tộc và hiện đại, đáp ứng yêu cầu của một khu du lịch hiện đại trong tương lai. Khu công nghiệp Khu công nghiệp được bố trí phía tây sông Ka Long thuộc xã Ninh Dương. Khu vực này là vùng đồi thoải dãn ra biển, không có vật kiến trúc kiên cố, rất ít nhà dân thích hợp cho mặt bằng của một khu công nghiệp. Mặt khác, khu vực này là rất thuận tiện cho việc tiếp nhận và chuyển giao hàng hoá, thiết bị bằng đường biển phía cảng Vạn Gia và sông Ka Long. Bằng đường bộ từ Hồng gai qua khu vực này sang Trung Quốc và ngược lại. Trong khu công nghiệp bố trí các xí nghiệp gia công, chế biến, lắp ráp các mặt hàng xuất khẩu vùng với các cụm dân cư và các công trình dịch vụ công cộng Khu hành chính và dân cư Trung tâm hành chính khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái, bố trí ở khu vực phía nam thị trấn Móng Cái hiện nay, gồm trụ sở và nơi làm việc của các cơ quan quản lý Nhà nước. Khu dân cư được bố trí tập trung dọc theo 2 bên đường từ Móng Cái đến Trà Cổ và dọc theo bờ sông Ka Long. Xây dựng cơ sở hạ tầng Nâng cấp, mở rộng tuyến đường từ Hồng Gai – Móng Cái dài 175 km. Cải tạo và nâng cấp hệ thống giao thông nội thị hiện có, gồm 3 trục đường lấy điểm xuất phát từ cầu Ka Long đi Hồng Gai, đi Trà Cổ; đi qua trung tâm thương mại tới cầu Bắc Luận. Hướng tương lai xây dựng mới trục đường đối ngoại, từ cầu Bắc Luận đi qua phía đông nam trung tâm thương mại, vượt cầu mới sông Ka Long cách cầu cũ khoảng 100m về phía nam nối với đường 4 tại km số 9. Cải tạo và nâng cấp cảng hàng hoá Vạn Gia cho tàu 5000 tấn: cảng biển du lịch Tràng Vĩ và Mũi Ngọc. Sau 2 năm 200 xây dựng sân bay dân dụng phục vụ khách du lịch và thương mại, cách Móng Cái 15 km về phía Tây. Ngoài ra, hệ thống kết cấu hạ tầng khác như hệ thống cung cấp điện, cấp thoát nước v.v.. cũng được xây dựng đồng bộ. 3.2. Định hướng phát triển Khu kinh tế cửa khẩu Đồng Đăng (Lạng Sơn) Khu kinh tế Đồng Đăng Lạng Sơn nằm ở địa đầu phía Đông Bắc tổ quốc thuộc tỉnh Lạng Sơn, phía Bắc giáp Trung Quốc, có biên giới dài 13 km, có diện tích tự nhiên 207 km, dân số khoảng 70 nghìn người. Khu vực này được ngăn cách với các khu vực khác bởi ranh giới tự nhiên bao gồm núi đá phía Bắc và các dãy núi đất thị xã Lạng Sơn và thị trấn Đông Đăng, là nơi giao lưu hàng hoá sầm uất từ lâu đời. Khu vực Đồng Đăng – Lạng Sơn có hệ thống đường giao thông thuận lợi bao gồm: tuyến đường sắt chạy qua Trung Quốc tới các nước Đông Âu, tuyến đương bộ xuyên Việt 1A sang Trung Quốc, đường 1B đi Thí Nguyên, Đường đi Cao Bằng, đường 4B ra các cảng biển của tỉnh Quảng Ninh. Trên địa bàn kinh tế đô thị Đồng Đăng – Lạng Sơn có các cửa khẩu quan trọng của nước ta như : cửa khẩu Quốc tế đường sắt - Đồng Đăng, cửa khẩu Quốc tế đường bộ Hữu Nghị. Cửa khẩu Tân Thanh và Cóc Nam có khối lượng hàng hoá trao đổi tiểu ngạch là rất lớn. Thị xã Lạng Sơn và thị trấn Đồng Đăng được xây dựng cải tạo mở rộng thành một thành phố hiện đại, với vai trò đô thị cửa ngõ biên giới phía Bắc nước ta, nối đại lục Trung Quốc với Đông Nam á, là đầu mối giữa hai vùng lớn ở Châu á. Thành phó này có đủ điều kiện kinh tế, văn hóa, an ninh quốc phòng tương tác với các khu vực đang phát triển sôi động ở Bằng Tường Trung Quốc. Trong đó có cơ sở vật chất theo tiêu chuẩn cửa khẩu Quốc gia tại khu vực Tân Thanh. Khu kinh tế Đồng Đăng – Lạng Sơn có tính chất như sau: - Là cửa khẩu quan trọng của nước ta, mang ý nghĩa lớn về chính trị ngoại giao, kinh tế, thương mại. v..v - Là trung tâm thương mại du lịch - Là khu công nghiệp tập trung và kho tàng - Là khu du lịch nghỉ ngơi trong nước và quốc tế - Có vị trí quan trọng về an ninh và quốc phòng Các phương án bố cục không gian đô thị Phương án 1: Không gian khu kinh tế đô thị được bố cục theo dạng chuỗi - Công nghiệp và kho tàng tập trung chủ yếu ở Đồng Đăng và một phần ở Lạng Sơn. - Trung tâm thương mại ở Đồng Đăng và Lạng Sơn. - Cửa khẩu Hữu Nghị và khu vực Tân Thanh chủ yếu xây dựng một số cơ quan quản lý Nhà nước như biên phòng, hải quan, thuế vụ, kiểm dịch. Tại tân Thanh có chợ giao dịch buôn bán và kho tàng nhỏ. Không gian đô thị tập trung chủ yếu ở 2 cực của khu vực là thị xã Lạng Sơn và thị trấn Đồng Đăng sau phát triển thành thị xã Đồng Đăng. - Hướng phát triển không gian chủ yếu của thị xã Lạng Sơn là về phía Quan Hồ, phía đông quốc lộ 1A. Còn hướng phát triển không gian chủ yếu của Đồng Đăng là phía nam. Tại khu vực phát triển mới có khu công nghiệp tập trung, kho tàng, trung tâm giao dịch, thương mại, dịch vụ, phục vụ cho toàn vùng cửa khẩu, Đồng Đăng là cửa ngõ biên giới, nơi hội tụ đầu mối của các cửa khẩu quan trọng. Phương án II: Không gian khu kinh tế được bố trí trải dài trên tuyến quốc lộ 1A với một giải đô thị mỏng theo hành lang kỹ thuật. Đồng Đăng phát triển về phía nam theo hành lang kỹ thuật nêu trên để trong tương lai có thể gắn kết hai đô thị dạng tuyến tính. Trong 2 phương án trên chon phương án I vì một số lý do như : Phương án I phù hợp với đặc điểm tình hình hiện trạng, đặc điểm điều kiện tự nhiên, nhất là quỹ đất đai có khả năng xây dựng. Phù hợp với tính chất chức năng khu kinh tế đô thị, việc phân kỳ xây dựng được thuận lợi, đáp ứng nhu cầu xây dựng trước mắt cũng như lâu dài trong tương lai. Khu kinh tế cửa khẩu Đồng Đăng Lạng Sơn được cấu thành bởi các chức năng chính như: - Các khu vực quản lý Nhà nước về cửa khẩu: được phân thành các cấp khác nhau – khu vực quản lý hành chính được đặt ở Đồng Đăng, đầu mối của 3 cửa khẩu. ở đây có các trụ sở cơ quan ngoại giao, hải quan, thuế vụ, biên phòng hành chính trong khu vực. Tại các cửa khẩu có các phòng thường trực của cơ quan quản lý trực tiếp, cụ thể việc xuất nhập khẩu người và hàng hoá. - Các trung tâm thương mại – dịch vụ: tại Đồng Đăng tổ chức một trung tâm thương mại lớn gồm chợ Quốc tế, chợ giao dịch bán buôn, để các tổ chức cá nhân trong nước và nước ngoài thuê địa điểm dể trưng bày và giới thiệu sản phẩm, giao dịch đại lý mua bán hàng hóa. Tại Lạng Sơn, tổ chức trung tâm văn hóa đại diện thương mại của các Công ty trong và ngoài nước muốn kinh doanh trong khu vực; cần dành đất xây dựng một trung tâm hội chợ triển lãm Quốc tế tổ chức định kỳ, một trung tâm giao dịch và ngân hàng. - Các khu công nghiệp và kho tàng: tại Đồng Đăng, bố trí một khu công nghiệp tập trung bao gồm: công nghiệp gia công, lắp ráp, tái chế cơ khí, điện tử; công nghiệp chế biến các mặt hàng xuất khẩu từ nông lâm sản; các kho tàng đường bộ và đường sắt gồm các kho ngoại quan để tiếp nhận và trung chuyển các loại hàng hoá nước ngoài với lượng lớn. - Trung tâm hành chính: chủ yếu tập trung ở Lạng Sơn; tại Đồng Đăng chỉ có các cơ quan hành chính thị trấn (sau này là thị xã) và 1 phần cơ quan quản lý khu kinh tế đô thị Lạng Sơn-Đồng Đăng - Trung tâm văn hóa giáo dục y tế: tại Lạng Sơn chủ yếu là cơ quan chức năng phục vụ toàn tỉnh và phục vụ thị xã Lạng Sơn; các cơ quan phục vụ khu kinh tế đô thị Lạng Sơn-Đồng Đăng được bố trí tại Đồng Đăng, trong đó có trường đào tọa, trung tâm văn hóavà bệnh viện. - Trung tâm du lịch: tổ chức các trung tâm du lịch trong khu vực, phục vụ khách du lịch trogn và ngoài nước, khách vãng lai và nhân dân; du lịch sinh thái tại rừng nguyên sinh Quốc gia và Quán Hồ; du lịch, nghỉ dưỡng ở Quán Hồ, Mẫu Sơn; làng Nguyên Lốc các dân tộc tại quán Hồ; làng du lịch văn hóac dân tộc và du lịch hang động tại khu nhất, nhị, Tam Thanh Lạng Sơn; du lịch nghiên cứu ỏ Lạng Sơn. - Hệ thống cửa khẩu được định hướng là: Cửa khẩu Hữu Nghị + Giao thông: đường bộ + Tính chất: quốc tế + Lưu lượng hàng hóa/tháng: 9.000 lượt hành khách xuất nhập cảnh bằng hộ chiếu/tháng. Kim ngạch xuất nhập khẩu đạt khoảng 13 triệu USD/tháng. Cửa khẩu Đồng Đăng + Giao thông: đường sắt + Tính chất: quốc tế + Lưu lượng hàng hóa/tháng: 1000 lượt hành khách xuất nhập cảnh bằng hộ chiếu/tháng. Kim ngạch xuất nhập khẩu đạt khoảng 14 triệu USD/tháng. Cửa khẩu Tân Thanh + Giao thông: đường bộ + Tính chất: cặp chợ biên giới + Lưu lượng hàng hóa/tháng: chủ yếu cư dân biên giới qua lại bằng sổ thông hành. Kim ngạch xuất nhập khẩu đạt khoảng 3 triệu USD/tháng. 3.3. Định hướng phát triển Khu kinh tế cửa khẩu Lào Cai Cửa khẩu Lào Cai là một trong những cửa khẩu quan trọng nhất ở phía Bắc Việt Nam giáp với Trung Quốc. Khu kinh tế cửa khẩu Lào Cai có tính chất : Là cửa khẩu quốc gia và quốc tế; là đầu mối đường sắt đường bộ, giữa hai nước Việt – Trung; là trung tâm thương mại dịch vụ và du lịch của tỉnh và toàn vùng. Có vị trí quốc phòng, an ninh quốc gia quan trọng trong vùng biên giới phía Bắc Việt Nam. Có hai phương án được đề xuất: Phương án I: Trên cơ sở thực tại đi lên, không phá vỡ quy hoạch tổng thể luận chứng KTKT hệ thống cây xanh, lâm viên đã được duyệt, tôn trọng và sử dụng các công trình mới xây dựng, cấp đát. đây là phương án khống chế tối đa sự phát triển khu dân cư, ưu tiên dành đất cho phát triển thương mại, dịch vụ cho bến bãi, kho tàng cho phục vụ hoạt động giao thông xuất nhập cảnh, giải quyết tốt quy trình cửa khẩu. Khu cửa khẩu có chức năng sau: khu quản lý Nhà nước và bến bãi kho tàng giao thông kiểm soát xuất nhập cảnh; khu thương mại và trao đổi mậu dịch; khu công nghiệp – dịch vụ- văn hóa – vui chơi; khu đại diện thương mại quốc tế; khu đại diện thương mại trong nước; khu dân cư (phố chợ ở của cán bộ công nhân viên + thuê ở); khu di tích, danh thắng, và lâm viên; khu quân sự và nhà máy nước. Phương án II: Có sự đầu tư đột biến trong tương lai biến vùng này thành một thương trường quốc tế lớn, phát triển thương mại và thị trường tự do đến mức tối đa. Phương án này có cơ cáu phân khu chức năng như phương án I nhưng khai thác đất đai trên đồi 117 một cách triệt để thu hẹp diện tích cây xanh lâm viên, danh thắng và di tích, du lịch để sử dụng cho thuê đất xây dựng công trình, cho nước ngoài đầu tư – biến khu cửa khẩu thàn một thương trường tự do theo một cơ chế “ mở”. đây là phương án dự phòng. Phương án I được chọn làm phương án để quy hoạch chi tiết khu kinh tế cửa khẩu. Nguyên tắc chính tổ chức không gian theo phương án I được chọn là: - Tạo một trục chính khu vực nhằm xây dựng các công trình chủ đạo. Trục này là luồng giao thông chính của người du lịch, tham quan, thương khách v.v.. Trục chính với không gian kiến trúc đa dạng, phong phú, xây dựng tập trung, ưu tiên các công trình có vốn lớn (dịch vụ khách sạn, đại diện quốc tế) có thể nhanh chóng tao được một bộ mặt cho khu kinh tế cửa khẩu quốc gia và quốc tế. - Công năng về giao thông quá cảnh, đường sắt , khu quản lý và kiểm soát, khu sân bãi hải quan được tách riêng có hành lang bảo vệ phục vụ cho chức năng cửa khẩu. Luồng người, hàng hoá thô sơ đi theo một đường riêng (phía tây đường sắt) không đi chung với đường trục chính khu vực. Triệt để khai thác địa hình, cảnh quan của sông Nậm Thi, sông Hồng, Đồi Đền Thượng., đồi 117 làm nơi thăm quan du lịch, nghỉ dưỡn và lâm viên. - Khu dân cư chủ yếu buôn bán dịch vụ đưa ra sát đường biên tạo ra những dãy buôn bán sầm uất dọc theo biên giới Việt – Trung. Khu thương mại trao đổi mậu dịch, dịch vụ , khi sinh hoạt văn hóa là hạt nhân của hoạt động cửa khẩu. Thỏa mãn được các mối quan hệ về hoạt động kinh tế, giao thông, quá cảnh, kiểm soát hàng, người, của cửa khẩu và các khu phụ cận. Các cơ quan đại diện trong và ngoai nước được đặt ở các vị trí có tầm nhìn tốt, để đạt được hiệu quả kiến trúc hiện đại và phong phú. - Quy hoạch sử dụng đất đai: khu vực cửa khẩu Lào Cai tương lai sẽ trở thành một siêu thị thương mại và dịch vụ, do vậy tiêu chuẩn điều phối quỹ đất ở đây không thể áp dụng như các khu dân cư khác. Đối với khu dân cư: chủ yếu là buôn bán dịch vụ, đề xuất tiêu chuẩn là một lô đất ở không quá 70 m2 , tối thiểu là 50 m2 (ở theo tiêu chuẩn đô thị). Các khu đất đã chia nhưng dân chưa xây dựng hoặc mới làm nhà có thể xem xét cấp hoặc điều phối lại. Việc xây dựng cần phải đảm bảo về kiến trúc xây dựng hạ tầng kỹ thuật và vệ sinh môi trường, mật độ xây dựng. Các khu đất đã cấp nhưng không phù hợp với cơ cấu phân khu chức năng có thể chuyển đổi tính chất và phân bố lại. Việc sử dụng đất trong xây dựng cần có sự tính toán cụ thể hợp lý để phù hợp với từng loại hình kinh doanh. - Kế hoạch khai thác và sử dụng đất đó là: ưu tiên dành đất cho chức năng cửa khẩu, tận dụng các quỹ đất không thuận lợi (khu trũng, thung lũng) để làm kho bãi hải quan, khai thác triệt để đất xây dựng tốt. Lập kế hoạch để xây dựng kè chống lũ lụt và bảo vệ đất đồng thời thêm được quỹ đất cho xây dựng, tăng thêm đất cho cây xanh vườn hoa và cảnh quan ven sông. - Tổ chức không gian quy hoạch kiến trúc: quan điểm về không gian kiến trúc quy hoạch toàn khu với cảnh quan thiên nhiên sinh động và hấp dẫn, tạo được điểm nhìn tốt từ nhiều phía, nhất là từ Hà Khẩu (Trung Quốc) và Cố Lếu nhìn sang việc tổ chức không gian kiến trúc 3 chiều cũng như bố trí các công trình kiến trúc ven bờ sông Hồng và sông Nậm Thi phải được đặc biệt quan tâm. Đối với từng loại công trình kiến trúc, hình thức và nội dung phải được kết hợp hài hòa, đẹp và sang trọng. Ngoài ra các công trình của các khu vực trọng tâm, trọng điểm cũng như các công trình kiến trúc quan trọng được bố trí ở vị trí thuận lợi và cần thiết phải có sự khang trang và hiện đại. - Các qui định khi thiết kế các công tình cụ thể: khi xây dựng từng công trình cụ thể phải có thiết kế được các cấp có thẩm quyền về chuyên môn xét duyệt. Các mẫu mã nhà ở phải được thiết kế, hướng dẫn tuân thủ theo những quy định về mặt nhà, tầng cao, hình khối kiến trúc từng đoạn phố, ô phố phải đồng nhất và mang tính dân tộc, hiện đại. Để phù hợp với cảnh quan miền núi, cần khuyến khích và ưu tiên các kiểu nhà mái dốc, nên hạn chế các kiểu nhà mái bằng. Các công trình công cộng, văn phòng đại diện có quy mô nhỏ, nên tập trung hợp khối, hợp vốn, không xây dựng lẻ tẻ vụn vặt, lãng phí đất ảnh hưởng đến bộ mặt kiến trúc toàn khu vực, đảm bảo tầng cao quy định. - Qui hoạch tổng thể hệ thống kết cấu hạ tầng: cửa khẩu Lào Cai là cửa khẩu duy nhất ở nước ta nằm ngay tại thị xã tỉnh lỵ, do đó vừa đảm bảo chức năng giao thông của cửa khẩu, vừa đảm bảo chức năng giao thông của đô thị. Khu vực cửa khẩu có tuyến đường sắt nối Hà Khẩu (Trung Quốc) với thị xã Lào Cai qua cầu Hồ Kiều. Ga cửa khẩu nằm ở phố mới, cách cầu Hồ Kiều 2km. Đường bộ khu vực cửa khẩu nối Hồ Kiều với quốc lộ 4D. mạng lưới đương khu vực cửa khẩu được xây dựng theo quy hoạch tổng thể thị xã Lào Cai. Để đảm bảo chức năng cửa khẩu cần tách riêng giao thông cửa khẩu với giao thông đô thị, xây dựng mới tuyến giao thông đối ngoại nối cầu Hồ Kiều-QL4D phía đông đường sắt, đường rộng 18,5m. Phía đông Cầu Chui bố trí bẫi đỗ xe dự trữ cho khu vực cửa khẩu diện tích 100m2, bố trí 40 ô tô. Tính không giữa đường chính khu vực đi dưới đường sắt là 3,5m.Trong tương lai tuyến đường sắt Vân Nam sẽ thông qua tuyến đường sắt qua cửa khẩu Lào Cai. Do đó cần hạn chế giao thông cùng cao độ đường sắt và đường bộ. Quan hệ đường thủy chủ yếu là hàng tiểu ngạch giữa một số khu vực dân cư dọc sông Nậm Thi với thị xã Lào Cai. Về cấp nước: tổng nhu cầu cấp nước của khu kinh tế cửa khẩu Lào Cai khoảng 800m3, ngày đêm vào năm 2010. Nhận thấy được sự tác động không nhỏ của khu kinh tế cửa khẩu đến phát triển kinh tế UBND tỉnh Lào Cai đã phê duyệt Đề án phát triển kinh tế cửa khẩu giai đoạn 2001-2005-2010 theo Quyết định số 50/QĐ-UB ngày 18/12/2002. Nhằm đạt được một số mục tiêu cơ bản như sau: - Quy hoạch xây dựng khu kinh tế cửa khẩu với phạm vi toàn bộ các xã, phường thuộc thị xã Lào Cai, thôn Na Mo, xã Bản Phiệt, huyện Bảo Thắng, xã Mường Khương và huyện Mường Khương với tổng diện tích 9.178 ha. - Điều chỉnh Quy hoạch và đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng cho các khu du lịch kinh tế cửa khẩu đặc biệt là khu cửa khẩu quốc tế Lào Cai, đảm bảo yêu cầu phát triển kinh tế, thương mại, du lịch, dịch vụ cho trước mắt và lâu dài, tương xứng với tầm cửa khẩu quốc tế văn minh hiện đại. - Sắp xếp, củng cố tổ chức và đổi mới công tác quả lý tại các cửa khẩu theo Quyết định số 53/2001/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, tạo điều kiện thuận lợi, thực sự thông thoáng, đúng pháp luật cho mọi thành phần kinh tế đến đầu tư buôn bán, hoạt động dịch vụ, du lịch tại khu kinh tế cửa khẩu tỉnh Lào Cai. - Nhằm khai thác một cách tốt nhất những lợi thế của khu vực kinh tế cửa khẩu; đưa kinh tế cửa khẩu thực sự là mũi nhọn, là động lực để phát triển kinh tế địa phương. - Xây dựng cơ sở vật chất khu kinh tế cửa khẩu đảm bảo đủ sức hấp dẫn với các đối tác trong và ngoài nước đến đầu tư, buôn bán du lịch và đảm bảo ổn định an ninh trật tự biên giới. - Phấn đấu từ nay đến năm 2005 mỗi năm số thu từ khu kinh tế cửa khẩu tăng 15-20% so với năm trước, năm 2005 đạt số thu từ kinh tế cửa khẩu: 230-250 tỉ đồng Việt Nam từ năm 2006 trở đi mỗi năm số thu từ khu kinh tế cửa khẩu đạt 300-400 tỷ đồng/ năm và chiếm từ 65-70% số thu ngân sách Nhà nước trên địa bàn. Thực hiện được các mục tiêu của đề án trên đây sẽ góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội chung của toàn tỉnh mà Đại hội Tỉnh lỵ Lào Cai khóa XII đã đề ra. - Đề án nhằm phát huy lợi thế của khu kinh tế cửa khẩu tăng nguồn thu ngân sách từ khu kinh tế cửa khẩu hàng nă từ 15-20 %. Đạt số thu năm 2005 từ 230-250 tỷ đồng - Tác động trực tiếp đến việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh, mũi nhọ của khu kinh tế cửa khẩu là dịch vụ và du lịch. - Đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng khu kinh tế cửa khẩu để thu hút đầu tư, thúc đẩy kinh tế của tỉnh phát triển, mặt khác giải quyết tạo điều kiện việc làm cho người lao động. - Tạo sự thông thoáng về cơ sở hạ tầng với khu kinh tế cửa khẩu song vẫn đảm bảo thực hiện tốt công tác quản lý an ninh biên giới quốc gia. III. Các giải pháp nhằm phát triển Khu kinh tế cửa khẩu vùng Đông Bắc Với chủ trương xây dựng mối quan hệ “láng giềng hữu nghị, hợp tác toàn diện, ổn định lâu dài, hướng tới tương lai” giữa hai nước Việt Nam và Trung Quốc ngày càng tốt đẹp cũng như nhằm tranh thủ thời cơ trong xu thế hội nhập hiện nay thì việc phát triển các khu kinh tế cửa khẩu là rất quan trọng và để thực hiện được điều đó cần phải thực hiện đồng bộ các giải pháp chủ yếu sau: 1. Ký kết và triển khai thực hiện các hiệp định kinh tế – thương mại song phương giữa hai nước Việt – Trung. Phát triển các khu kinh tế cửa khẩu đã đem lại nhiều mặt tích cực, thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế xã hội của cả hai nước, trước hết là ở các tỉnh biên giới. Với những lợi ích do các khu kinh tế cửa khẩu đem lại là to lớn không chỉ về mặt kinh tế mà còn cả về mặt xã hội và nhiều lĩnh vực khác. Song sự phát triển của các khu kinh tế cửa khẩu chưa đáp ứng được nhu cầu giao lưu kinh tế của hai nước, nhất là đối với Việt Nam. Một trong những nguyên nhân đó là do hai quốc gia còn có qua ít các hiệp định kinh tế – thương mại song phương. Nội dung các hiệp định đã ký kết còn hạn hẹp, gò bó, chưa đáp ứng được yêu cầu đòi hỏi của quan hệ hợp tác hiện tại và trong tương lai. Hơn nữa, việc triển khai thực hiện các hiệp định trên còn chậm. Muốn phát triển các khu kinh tế cửa khẩu biên giới, chúng ta phải xây dựng được các chủ trương, chính sách, kế hoạch cụ thể, và tất cả những điều đó phải dựa trên cơ sở những hiệp định hợp tác ký kết giữa hai bên. Mặc dù có những sự thay đổi tích cực trong các hoạt động thương mại giữa hai nước nhưng vẫn ở tình trạng bấp bênh, không ổn định, lúc tăng lúc giảm gây nhiều bất lợi cho ta. Nguyên nhân do hạn chế về ký kết và thực hiện các hiệp định, mặt khác nguyên nhân này cũng làm cho các chính sách kinh tế của nước ta với Trung Quốc thiếu linh hoạt, uyển chuyển, bổ sung không kịp thời, các địa phương, doanh nghiệp thiếu tính chủ động trong trao đổi buôn bán, dẫn đến “mất trật tự” trong quan hệ buôn bán qua biên giới. Ngoài ra chính việc thiếu các hiệp định, khung pháp lý cần thiết cho các hoạt động cũng là nguyên nhân sâu xa tác động làm cho việc đầu tư vào các cơ sở hạ tầng còn kém xa so với đòi hỏi thực tế bởi chúng ta không dám mạnh dạn đầu tư vào cơ sở hạ tầng. Do đó giảp pháp tăng cường ký kết các hiệp định kinh tế giữa hai bên là vô cùng quan trọng. Các hiệp định đó phải đảm bảo các nguyên tắc cùng có lợi, không làm thiêt hại cho bên đối tác, phải tuân theo các tập quán và thông lệ. 2. Xây dựng và phát triển đồng bộ cơ chế, chính sách đối với các khu kinh tế cửa khẩu biên giới phía Bắc. Thực tế trong những năm qua, Trung Quốc chủ động và khai thác tốt lợi ích từ giao lưu kinh tế qua biên giới Việt – Trung là vì các hoạt động biên mậu của Trung Quốc đã được thực hiện trên cơ sở khung pháp lý, đường lối đầy đủ và hoàn chỉnh bao gồm các luật, chỉ thị của Quốc vụ viện, các chính sách cụ thể phù hợp. Ngược lại, Việt Nam thực hiện giao lưu kinh tế qua biên giới thường bị động, chưa tận dụng tốt những lợi thế và hiệu quả cảu kinh tế – thương mại cửa khẩu. Một trong những nguyên nhân gây nên tình trạng đó là chúng ta thiếu một khung pháp lý về cơ chế, chính sách cho các hoạt động cụ thể, phù hợp với đặc điểm, điều kiện tự nhiên cũng như khai thác một số lợi thế của những mô hình kinh tế mới. Vì vậy, xây dựng và phát triển đồng bộ cơ chế, chính sách để phát triển các khu kinh tế cửa khẩu biên giới phía Bắc nói chung và phía Đông Bắc nói riêng là việc cần thiết, cấp bách. Các cơ chế chính sách cụ thể nên xây dựng theo hướng sau: Về chính sách kinh tế – thương mại: - Nên có chính sách đa dạng hóa các hình thức giao lưu kinh tế qua cá khu kinh tế cửa khẩu, tạo điều kiện thông thoáng và ưu đãi đối với những hoạt động kinh tế đáp ứng yêu cầu, lợi ích của cả hai phía, thúc đẩy kinh tế hàng hoá và hội nhập kinh tế của mỗi nước, phù hợp với thông lệ quốc tế. Các chính sách cần phải có sự cụ thể về các hoạt động đa dạng đó bởi hoạt động giao lưu kinh tế qua cửa khẩu cần được hiểu một cách toàn diện hơn, đầy đủ hơn. Cần xây dựng, ban hành cụ thể những quy chế về xuất khẩu, nhập khẩu hàng hoá và dịch vụ, du lịch, quá cảnh ở khu kinh tế cửa khẩu. Cần có một chính sách cơ cấu mặt hàng phù hợp, cụ thể là, phải có qui định danh mục những loại hàng hoá được phép kinh doanh, không được phép kinh doanh hoặc hạn chế kinh doanh của khu kinh tế cửa khẩu. - Cần có chính sách khuyến khích xuất khẩu tiểu ngạch hợp pháp, vì thực chất thương mại tiểu ngạch là phương thức mua bán hàng hoá rất linh hoạt, phong phú, thanh toán thuận lợi và hiện còn đang thích hợp với trao đổi thương mại qua các khu kinh tế cửa khẩu cửa khẩu phía Bắc nước ta. - Có chính sách ưu tiên ưu đãi hợp lý để khuyến khích các địa phương vùng biên giới tăng cường phát huy tính chủ động sáng tạo, linh hoạt nhằm tân dụng các lợi thế so sánh của cá vùng trong quan hệ kinh tế – thương mại. Muốn vậy phải mở rông, tăng cường quyền tự chủ của các địa phương vùng biên giới có cửa khẩu về các khoản thu ngân sách, về đầu tư, quản lý vốn, quyền về cấp hạn ngạch xuất khẩu Về chính sách dịch vụ, du lịch: - Cần có các chính sách khuyến khích mở rộng, phát triển nhiều loại hình dịch vụ qua khu kinh tế cửa khẩu như : dịch vụ tạm nhập, tái xuất, dịch vụ quá cảnh, dịch vụ chuyển khẩu hàng hoá, dịch vụ giao nhận vận chuyển hàng hoá quá cảnh cho nước láng giềng, dịch vụ kho ngoại quan và cửa hàng miễn thuế. Các hình thức này phải đa dạng, thuận tiện, phù hợp với xu thế hội nhập, mở cửa hiện nay trên thế giới, nhưng đồng thời phải có sự quản lý, kiểm soát chặt chẽ, đảm bảo an ninh biên giới, lợi ích quốc gia, đảm bảo giữ vững và giữ gìn mối quan hệ truyền thống, hữu nghị giữa hai nước. - Có chính sách hợp lý để thu hút khách du lịch của các Trung Quốc sang Việt Nam. Trước hết là du lịch ở vùng biên giới, các tỉnh biên giới và dần phát triển các tour du lịch theo tuyến đi sâu vào nội địa Việt Nam Gắn liền với việc thu hút khách du lịch qua cửa khẩu là chính sách quản lý xuất nhập cảnh. Mục tiêu của chính sách quản lý xuất nhập cảnh là tạo điều kiện tốt nhất cho người dân hai bên biên giới thăm viếng lẫn nhau, giao lưu kinh tế và cho khách du lịch thực hiện các chuyến du lịch tốt nhất. Về chính sách thuế : - Phải đổi mới, bổ sung và sửa đổi chính sách thuế ở các khu kinh tế cửa khẩu Đông Bắc, nhất là biểu thuế xuất nhập khẩu, nhằm khuyến khích phát triển sản xuất trong nước để xuất khẩu, tránh làm ảnh hưởng xấu đến phát triển sản xuất trong nước, trước hết là các tỉnh có khu kinh tế cửa khẩu. Để chống tệ nạn tham nhũng, thất thoát ngân sách Nhà nước, tác động xấu đến hoạt động kinh tế – thương mại qua biên giới, cần có sự tăng cường về công tác kiểm tra, thanh tra thuế, có thưởng phạt nghiêm minh. Về chính sách tài chính – tiền tệ: - Cần có chính sách tài chính thích hợp, ưu tiên cho phát triển cơ sở hạ tầng đối với các khu kinh tế cửa khẩu. Ưu tiên nguồn tài chính để tập trung phát triển sản xuất nguồn hàng xuất khẩu sang Trung Quốc và đầu tư cho phát triển du lịch. - Cần phải xây dựng và thực hiện các quy chế về hoạt động tiền tệ ở biên giới, khuyến khích các ngân hàng thương mại mở rộng quan hệ đại lý và các quan hệ thanh toán khác với ngân hàng phía Trung Quốc, dần tiến tới ngân hàng hóa thanh toán thương mại ở khu vực cửa khẩu biên giới. Xóa bỏ dần tình trạng buôn bán tiền tệ tự phát, xóa bỏ phương thức thanh toán trực tiếp. 3. Nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác quy hoạch. Việc lập quy hoạch phát triển các khu kinh tế cửa khẩu phải đảm bảo phù hợp với quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội của vùng Đông Bắc. Quy hoạch các khu kinh tế cửa khẩu phải mang tính toàn diện, công tác quy hoạch trong các khu kinh tế cửa khẩu là yếu tố cơ bản quyết định sự thành công của khu kinh tế cửa khẩu, còn công tác quy hoạch ngoài khu kinh tế cửa khẩu là yếu tố không thể thiếu đối với sự thành công đó. Do vậy, đòi hỏi phải làm tốt cả quy hoạch bên trong khu kinh tế cửa khẩu lẫn quy hoạch bên ngoài khu kinh tế cửa khẩu. Nên điều cần thiết là trong quá trình xây dựng quy hoạch khu kinh tế cửa khẩu cần phải tính đến các yếu tố về điều kiện tự nhiên nhân văn Tại vùng xây dựng khu kinh tế cửa khẩu, như vậy mới đảm bảo xây dựng được một bản quy hoạch mang tính toàn diện hiệu quả, là cơ sở vững chắc cho sự phát triển thành công của khu kinh tế cửa khẩu sau này. Chất lượng quy hoạch có tác động trực tiếp đến chất lượng và hiệu quả hoạt động của khu kinh tế cửa khẩu. Bởi lẽ quy hoạch chỉ mang tính tương đối, trong quá trình phát triển khu kinh tế cửa khẩu có thể có nhiều sự thay đổi có thể làm phá vỡ quy hoạch tổng thể, rất khó khăn cho công tác quản lý. Công tác quy hoạch thực hiện tốt không chỉ tạo nên sự yên tâm cho các doanh nghiệp đang hoat động và thu hút được các doạnh nhgiệp mới vào hoạt động trong khu kinh tế cửa khẩu mà còn đảm bảo cho sự phát triển lâu dài của toàn tỉnh. Chất lượng quy hoạch khu kinh tế cửa khẩu có đảm bảo hay không phụ thuộc rất lớn vào năng lực và trình độ của đội ngũ cán bộ lập quy hoạch. Cơ quan địa phương phải là người trực tiếp tham gia xây dựng quy hoạch và tổ chức thực hiện quy hoạch. Bởi vậy, tỉnh cần có chính sách đào tạo nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ trong lĩnh vực rất mới của tỉnh cũng như của cả nước. 4. Tăng cường đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng cho các khu kinh tế cửa khẩu. Chúng ta cũng đã biết cơ sở hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng vật chất kỹ thuật, có vai trò rất rất quan trọng đối với hoạt động giao lưu kinh tế-thương mại ở các khu kinh tế cửa khẩu. Các khu kinh tế cửa khẩu biên giới Việt-Trung có địa hình phức tạp, xa các thành phố lớn, xa các trung tâm kinh tế của đất nước. Vì vậy, việc phát triển cơ sở hạ tầng của các khu kinh tế cửa khẩu càng trở nên cấp thiết nhưng cũng gặp rất nhiều khó khăn. Thực tế trong thời gian qua cho thấy, chúng ta bị thua thiệt trong cạnh tranh kinh doanh với Trung Quốc trên nhiều lĩnh vực, một trong những nguyên nhân là sự yếu kém về cơ sở hạ tầng. Trung Quốc đã có sự chuẩn bị cho cơ sở hạ tầng ở khu vực cửa khẩu tốt hơn ta, do đó nước bạn luôn tạo được thế chủ động trong hoạt động kinh tế-thương mại ở các cửa khẩu biên giới, tạo điều kiện thuận lợi cho tăng trưởng, phát triển kinh tế ở các tỉnh cso cửa khẩu với Việt Nam, cụ thể là sự phát triển kinh tế nhanh ở hai tỉnh Quảng Tây và Vân Nam. Phương châm hiện nay là nâng cấp cơ sở hạ tầng hiện có và xây dựng mới các cơ sở hạ tầng cần thiết tại các khu kinh tế cửa khẩu. Trước hết, cần nâng cấp các trục đường tại cửa khẩu và đi đến cửa khẩu. Khai thông và nâng cấp các tuyến vành đai biên giới và các tuyến đường phụ “xương cá” đi tới các cửa khẩu, các tụ điểm dân cư lớn, đồng thời xây dựng mới đường sá ở những nơi cần thiết. Cần xác định thứ tự ưu tiên trên các tuyến trục đường chính dẫn tới các cửa khẩu lớn, quan trọng như Quốc lộ 1A,18 và 70. Mục tiêu đến năm 2010 sẽ là nâng cấp tất cả các tuyến đường Quốc lộ lên biên giới theo tiêu chuẩn trải nhựa, rộng đủ hai làn xe. Về bưu chính viễn thông và các dịch vụ thông tin khác: Cần cải tạo, nâng cấp và xây dựng mới các tổng đài, mạng lưới thông tin ở các cửa khẩu, các khu du lịch, bảo đảm nhu cầu thông tin liên lạc trong nước và quốc tế ngày càng cao. Xây dựng các trung tâm thông tin kinh tế, thương mại, dịch vụ nhằm cung cấp đầy đủ, chính xác, kịp thời các thông tin về thị trường trong nước, thị trường Trung Quốc và quốc tế. Hình thành và xây dựng các tổ chức hỗ trợ cho thương mại như tư vấn thông tin thương mại, thị trường pháp luật và kiến thức về thương mại, dịch vụ Đẩy mạnh việc cáp quang hóa mạng viễn thông từ TW đến các tỉnh biên giới phía Đông Bắc, tăng cường việc sử dụng thông tin vệ tinh, mở rộng mạng lưới thông tin công cộng quốc gia đến từng cửa khẩu. từng cụm xã biên giới Muốn phát triển cơ sở hạ tầng như trên, đòi hỏi một lượng vốn lớn. Vì vậy phải có giải pháp khai thác, huy động khuyến khích đầu tư từ nhiều nguồn, phải cụ thể hóa thêm các điểm trong một số cơ chế, chính sách được áp dụng tại khu kinh tế cửa khẩu về xây dựng cơ sở hạ tầng, cụ thể là: - Nhà nước đã đầu tư riêng qua ngân sách tỉnh với tỷ lệ không dưới 50% tổng thu ngân sách tại các khu kinh tế cửa khẩu. Tuy nhiên, cần phải có tỷ lệ đầu tư cao hơn thì những cửa khẩu có nguồn thu ít mới xây dựng nâng cấp cơ sở hạ tầng được, mà phát triển cơ sở hạ tầng cần phải đi trước kinh doanh. - Chúng ta đã thí điểm các chính sách giảm giá thuế đất, miễn giảm thuế lợi tức cho các chủ đầu tư ở các ngành được ưu tiên, chủ đầu tư mới được ưu tiên nộp thuế chuyển lợi nhuận ra nước ngoài ở mức thấp nhất. Tuy nhiên cần phải cụ thể hóa hơn với từng mức độ, từng loại với tỷ lệ bao nhiêu để khuyến khích đầu tư vào khu kinh tế cửa khẩu. Điều này chúng ta có thể tham khảo kinh nghiệm mà phía Trung Quốc đã thực hiện như: giảm thuế thu nhập cho đầu tư nước ngoài 24%, giảm 1/2 thuế lợi tức trong vòng 5 năm, miễn thuế 3 năm đầu và giảm thuế 1/2 trong 2 năm tiếp theo cho đầu tư nước ngoài. 5. Tăng cường đổi mới quản lý Nhà nước ở các khu kinh tế cửa khẩu. Để đẩy mạnh hoạt động giao lưu kinh tế-thương mại tiến tới “hợp tác đầu tư toàn diện, ổn định lâu dài”, rút kinh nghiệm từ thực tế thực hiện thí điểm về khu kinh tế cửa khẩu trong vài năm qua, trong thời gian tới, cần tiếp tục tăng cường đổi mới cơ chế phối hợp về quản lý Nhà nước giữa các cơ quan TW và dịa phương đối với các khu kinh tế cửa khẩu, theo hướng sau: - Đối với TW, cần thiết thành lập một cơ quan thuộc Chính phủ để đảm nhiệm vai trò là cơ quan chủ trì sự phối hợp giữa tất cả các cơ quan ngành dọc hoạt động quản lý Nhà nước tại khu kinh tế cửa khẩu. Cơ quan này phải được quy định đầy đủ, cụ thể về các chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm để trực tiếp giúp Chính phủ tổ chức, lãnh đao, chỉ đạo, điều hành sự phối hợp giữa các cơ quan TW và địa phương thực hiện tốt quản lý Nhà nước đối vớii các khu kinh tế cửa khẩu. - Đối với địa phương, ở mỗi khu kinh tế cửa khẩu cần thành lập một ban quản lý khu kinh tế cửa khẩu, bao gồm sự tham gia đầy đủ của các ban ngành hữu quan như: hải quan, công an, biên phòng, thuế vụ, quản lý thị trường, ủy ban nhân dân huyện, xã, thị trấn sở tạiBan quản lý này do ủy ban nhân dân Quyết định thành lập và cử người lãnh đạo; được quy định quyền hạn, chức năng, nhiệm vụ cụ thể, chịu sự lãnh đạo trực tiếp của cơ quan ngành dọc của TW và ủy ban nhân dân tỉnh. Cần thiết thành lập một công ty phát triển cơ sở hạ tầng ở mỗi cửa khẩu theo tinh thần Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, nhằm phát huy tối đa hiệu quả nguồn vốn đầu tư cho phát triển cơ sở hạ tầng tại các khu kinh tế cửa khẩu. Cần chú ý vừa có sự phối hợp nhịp nhàng nhưng vừa phân định rõ chức năng quản lý Nhà nước và chức năng kinh doanh trong xây dựng, phát triển cơ sở hạ tầng. Ban quản lý thực hiện chức năng quản lý Nhà nước, còn công ty phát triển cơ sỏ hạ tầng thực hiện chức năng trong kinh doanh xây dựng và dịch vụ hạ tầng cho các hoạt động kinh tế xã hội ở khu kinh tế cửa khẩu. Tăng cường hơn nữa sự phân cấp cho địa phương, nơi có khu kinh tế cửa khẩu về thẩm quyền, chức năng quản lý, có trách nhiệm và lợi ích cụ thể đối với tòan bộ sự phát triển khu kinh tế cửa khẩu tại địa phương. 6. Một số kiến nghị Vùng Đông Bắc Việt Nam là nơi ra đời khu kinh tế cửa khẩu đầu tiên của Việt Nam vào năm 1996, đó là khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái thuộc tỉnh Quảng Ninh, ngay sau đó là hàng loạt các khu kinh tế cửa khẩu được ra đời tại vùng Đông Bắc Việt Nam và ở cả nước. Từ khi ra đời cho đến nay, các khu kinh tế cửa khẩu này đã đóng góp rất hết sức tích cực cho sự phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn vùng Đông Bắc. Tuy nhiên bên cạnh đó khu kinh tế cửa khẩu cũng có tác động tiêu cực đến tình hình kinh tế - xã hội của vùng và ngay trong nội tại các khu kinh tế cửa khẩu cũng còn những vấn đề tồn tại làm hạn chế khả năng phát triển của các khu kinh tế cửa khẩu. Do đó, xin kiến nghị một số vấn đề sau: - Đối với Trung ương: Kiến nghị Trung ương ban hành các cơ chế, chính sách thông thoáng, hợp lý hơn, cần thiết ban hành khung giá các loại đất nhằm nhanh chóng giải toả mặt bằng, xây dựng cơ sở hạ tầng cho các khu kinh tế cửa khẩu. - Đối với chính quyền địa phương: Cần phải điều chỉnh lại quy hoạch các khu kinh tế cửa khẩu trên địa bàn vùng Đông Bắc, đối với khu kinh tế cửa khẩu phát triển tốt cần mở rộng diện tích của khu, còn đối với các khu kinh tế cửa khẩu hoạt động không hiệu quả cần phải chuyển dịch quyền sử dụng đất. - Đối với cán bộ quản lý: Cần phải được nâng cao hơn nữa về năng lực quản lý cũng như trách nhiệm quản lý. Kết luận Sau gần hơn 10 năm phát triển các khu kinh tế cửa khẩu đã có tác động không nhỏ để có thể đạt và vượt các mục tiêu đề ra của Đảng và Nhà nước trên nhiều mặt như thu hút đầu tư trong và ngoài nước, giải quyết việc làm, tiếp thu kỹ thuật và kinh nghiệm quản lý tiên tiến, tăng năng lực sản xuất, tạo nguồn thu ngoại tệ, góp phần thúc đẩy kinh tế, văn hoá, xã hội của vùng Đông Bắc phát triển theo hướng CNH-HĐH. Có thể nói quá trình phát triển các khu kinh tế cửa khẩu đã mở rộng giao lưu kinh tế, tạo mối quan hệ bền chặt giữa Việt Nam và Trung Quốc cũng như với bạn bè trên thế giới. Từ đó tác động không nhỏ đến quá trình phát triển kinh tế hàng hoá trong nước, nâng cao năng lực cạnh tranh của các sản phẩm Việt Nam để hướng tới các bạn hàng lớn có tiềm năng trên thế giới. Bên cạnh đó các khu kinh tế cửa khẩu đã góp phần sắp xếp lại nền kinh tế, bố trí lại dân cư, nâng cao đời sống của những hộ còn gặp nhiều khó khăn tại các tỉnh biên giới phía Bắc, để hoà vào không khí chung nhằm đưa nước ta bước vào kỷ nguyên mới với thắng lợi mới. Tài liệu tham khảo Các khu kinh tế cửa khẩu biên giới Việt-Trung và tác động của nó tới sự phát triển kinh tế hàng hoá ở Việt Nam, NXB Chính trị Quốc Gia. Định hướng phát triển các hải đảo và cửa khẩu biên giới vùng Đông Bắc, Viện chiến lược và phát triển. Giáo trình Kinh tế phát triển, tập 1_trường đại học kinh tế quốc dân, NXB thống kê. Khuyến khích đầu tư thương mại vào các khu kinh tế cửa khẩu Việt Nam. Những vấn đề lý luận và thực tiễn trong cơ chế chính sách và các biện pháp quản lý kinh tế đặc thù với khu vực cửa khẩu trên bộ phía Bắc Việt Nam. Viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương. Quy hoạch tổng thể kinh tế xã hội vùng Đông Bắc giai đoạn 1996-2010. Tạp chí kinh tế và dự báo số 5, 12/2001; số 2/2004. Một số tài liệu trên trang web của các tỉnh thuộc vùng Đông Bắc. Một số tài liệu tham khảo khác Mục lục