Đề tài Một số ý kiến về kiểm toán độc lập ở Việt Nam

A. Lời nói đầu Ngành kiểm toán độc lập lần đầu xuất hiện tại Việt Nam với sự thành lập của hai công ty kiểm toán Công ty kiểm toán Việt Nam (VACO) và Công ty dịch vụ tư vấn tài chính kế toán và kiểm toán (AASC) trực thuộc Bộ Tài chính trong năm 1991. Ngày nay trong xu thế hội nhập quốc tế, cùng với sự đổi mới, phát triển của nền Tài chính quốc gia, việc hình thành và phát triển hoạt động Kiểm toán độc lập vừa là đòi hỏi của nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa và cũng là bộ phận cấu thành quan trọng của Hệ thống công cụ quản lý vĩ mô nền kinh tế - tài chính góp phần tích cực vào công cuộc phát triển nền kinh tế xã hội. Hoạt động kiểm toán độc lập Việt Nam ra đời năm 1991 và ngày càng thể hiện vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Nếu năm 1991 chỉ có 2 công ty kiểm toán độc lập và 15 nhân viên thì đến nay cả nước đã có 136 công ty với hơn 5 nghìn nhân viên, cung cấp hơn 20 loại dịch vụ nghề nghiệp cho khách hàng. Từ thực tiễn đó cho thấy tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài kiểm toán độc lập trong tình hình nước ta hiện nay. Trong chuyên đề này, đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở các phương pháp phân tích tổng hợp, so sánh, rút ra các kết luận, nhận xét đánh giá trên nền tảng của các tư liệu sau: + Từ lý thuyết: * Các cơ sở lý luận từ sách giáo khoa và các tài liệu tham khảo khác trong và ngoài nước * Các chuẩn mực kiểm toán Việt Nam và quốc tế đã ban hành + Từ thực tế * Các bước và phương pháp xác lập mức trọng yếu và việc vận dụng trong thực tế khi kiểm toán khách hàng * Phương pháp đánh giá rủi ro kiểm toán và các thành phần của rủi ro kiểm toán( rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát và rủi ro phát hiện). Chuyên đề gồm có 2 phần chính: P1: Những lý luận chung về công tác kiểm toán P2: Một số ý kiến về kiểm toán độc lập Cuối chuyên đề tôi xin rút ra một số kết luận về vấn đề kiểm toán qua quá trình tìm hiểu và viết bài. Bố cục: Lý luận chung về công tác kiểm toán: Khái niệm: Kiểm toán là quá trình các chuyên gia độc lập và có thẩm quyền có khả năng chuyên môn, có đạo đức nghề nghiệp thu thập và đánh giá các bằng chứng về các thông tin có thể định lượng được của một dơn vị nhằm đưa ra ý kiến, nhận xét về mức độ phù hợp của các thông tin này với các chuẩn mực đã được xây dựng. Kiểm toán độc lập: Là việc kiểm tra và xác nhận của kiểm toán viên và doanh nghiệp kiểm toán về tính trung thực và hợp lý của các tài liệu, số liệu kế toán và báo cáo tài chính của các doanh nghiệp, tổ chức (gọi chung là đơn vị được kiểm toán) khi có yêu cầu của các đơn vị này. Phân loại Theo những tiêu thức khác nhau kiểm toán được chia thành những loại khác nhau: Theo chức năng: kiểm toán được chia thành 3 loại Kiểm toán hoạt động: loại kiểm toán nhằm kiểm tra, đánh giá tính kinh tế, tính hiệu lực và tính hiệu quả trong hoạt động của một đơn vị. Kiểm toán tuân thủ: là loại kiểm toán nhằm kiểm tra, đánh giá việc chấp hành các chính sách, chế độ, cơ chế và nguyên tắc quản lý kiểm toán ở các đơn vị được kiểm toán. Kiểm toán báo cáo tài chính: Loại kiểm toán nhằm kiểm tra xác nhận tính trung thực, hợp lý của các báo cáo tài chính ở các đơn vị được kiểm toán. Theo chủ thể kiểm toán được chia thành 3 loại: - Kiểm toán nội bộ: loại kiểm toán do các kiểm toán viên nội bộ của doanh nghiệp tiến hành. Kiểm toán nội bộ là một bộ phận độc lập trong doanh nghiệp, thực hiện kiểm toán theo lệnh của giám đốc hoặc chủ tịch hội đồng quản trị và báo cáo kết quả trực tiếp với người ra lệnh kiểm toán. - Kiểm toán Nhà Nước: là loại kiểm toán do cơ quan kiểm toán Nhà Nước tiến hành theo lệnh tổng kiểm toán nhà nước và chỉ kiểm toán ở các doanh nghiệp nhà nước, các đơn vị sự nghiệp được Nhà Nước cấp kinh phí hoạt động. Kiểm toán Nhà Nước chủ yếu thực hiện các cuộc kiểm toán tuân thủ thông qua kết quả kiểm toán, kiểm toán Nhà Nước có quyền góp ý với đơn vị được kiểm toán sửa chữa các sai phạm và báo với cấp có thẩm quyền xử lý các sai phạm. - Kiểm toán độc lập: là loại kiểm toán do các kiểm toán viên độc lập thuộc các tổ chức kinh tế chuyên nghiệp tiến hành. Thực chất là hoạt động dịch vụ được pháp luật thừa nhận và bảo hộ. Kiểm toán độc lập thực hiện các cuộc kiểm toán theo lời mời của đơn vị có nhu cầu kiểm toán, không phân biệt chức năng, nhiệm vụ, tổ chức hoạt động, hình thức sở hữu của doanh nghiệp. Để thực hiện việc kiểm toán 2 bên sẽ kí kết hợp đồng, kết thúc hợp đồng công ty kiểm toán phải lập báo cáo kiểm toán giao cho đơn vị được kiểm toán, đơn vị được kiểm toán phải trả tiền chi phí kiểm toán. 3. Trình tự kiểm toán: Trình tự kiểm toán khác nhau ở các đơn vị khác nhau nhưng nói chung một cuộc kiểm toán thường gồm 3 bước: B1: Lập kế hoạch và chương trình kiểm toán: đây là bước đầu tiên cần thiết đối với mọi cuộc kiểm toán nhằm đảo vảo cho cuộc kiểm toán được thực hiện đạt được kết quả như mong muốn. Nội dung của kế hoạch kiểm toán thường bao gồm: - Đạt được sự hiểu biết về hệ thống kế toán, hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị được kiểm toán - Xác định độ tin cậy dự kiến vào hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị được kiểm toán - Xác định nội dung, lập chương trình, thời gian và phạm vi kiểm toán, các phương pháp kiểm toán sẽ được áp dụng - Tổ chức phối hợp các bước công việc B2: Thực hành kiểm toán: Kiểm toán viên triển khai thực hiện những công việc đã ghi trong kế hoạch kiểm toán và có thể khái quát thành 3 nội dung sau: Kiểm tra, đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ và hệ thống kế toán của đơn vị được hạch toán Kiểm tra các khoản mục, chỉ tiêu trên các báo cáo tài chính Phân tích, đánh giá B3: Kết thúc kiểm toán: Kiểm toán viên thực hiện những công việc cuối cùng để kết thúc kiểm toán theo hợp đồng gồm 3 việc sau: Lập báo cáo kiểm toán: chú ý cách ghi ý kiến, nhận xét của kiểm toán viên vào báo cáo kiểm toán. Xuất phát từ thực tế của công tác kiểm toán và tính cẩn trọng của kiểm toán kiểm toán viên thường ghi ý kiến nhận xét( báo cáo tài chính của doanh nghiệp phải trung thực, hợp lý) Hoàn chình hồ sơ kiểm toán: thực hiện công việc này kiểm toán viên hoàn chỉnh hồ sơ kiểm toán bao gồm những thông tin tài liệu liên quan tới cuộc kiểm toán kể từ khi nhận được thư mời kiểm toán đến khi kết thúc hồ sơ kiểm toán. Hồ sơ kiểm toán được lưu giữ ở văn phòng công ty kiểm toán, kiểm toán viên không được sao chụp và tiết lộ cho người khác trừ trường hợp được ủy quyền đặc biệt hoặc theo yêu cầu pháp luật. Xử lý những sự kiện phát sinh sau kiểm toán: sau khi kiểm toán có thể phát sinh những sự kiện mà kiểm toán viên phải xử lý. Tùy theo tính chất của sự việc và thời điểm phát sinh mà kiểm toán viên xử lý phù hợp với quy định của pháp luật. 4. Các phương pháp kiểm toán - Phương pháp phân tích, đánh giá tổng quát: Dựa vào mối quan hệ kinh tế giữa các chỉ tiêu mà kiểm toán viên tiến hành phân tích, so sánh nhằm phát hiện những sai lệch không bình thường của số liệu tài liệu trong các báo cáo tài chính. Việc phân tích có thể cùng một chỉ tiêu. Kiểm toán viên so sánh số liệu giữa các kì hoặc giữa các đơn vị hoặc giữa thực hiện với kế hoạch và có thể phân tích tỷ suất: cùng 1 nội dung kiểm toán so sánh giữa các chỉ tiêu có liên quan như tỷ suất khả năng thanh toán, tỷ suất tài trợ, tỷ suất khả năng sinh lời. - Phương pháp kiểm tra các nghiệp vụ và số dư các tài khỏan: Áp dụng phương pháp này kiểm toán viên kiểm tra một cách chi tiết quá trình hạch toán và việc tính số dư của các tài khoản, cơ sở số liệu lập các báo cáo tài chính. Tuy nhiên việc kiểm tra này cũng là chọn mẫu. - Phương pháp theo dấu hiệu chỉ dẫn(dấu hiệu khả nghi); Áp dụng phương pháp này kiểm toán viên dựa vào các dấu hiệu khả nghi để định hướng cuộc kiểm toán, thu thập bằng chứng kiểm toán. Với khả năng chuyên môn và kinh nghiệm nghề nghiệp, kiểm toán viên phân tích các bằng chứng thu thập được để có thể xóa tan nghi ngờ hoặc chứng minh những gian lận và sai sót trong các báo cáo tài chính. II. Một số ý kiến về kiểm toán độc lập ở Việt Nam 2.1. Quy định chuẩn mực kiểm toán hiện hành Chuẩn mực kiểm toán là quy định và hướng dẫn về các nguyên tắc và thủ tục kiểm toán làm cơ sở để kiểm toán viên và doanh nghiệp kiểm toán thực hiện kiểm toán và làm cơ sở kiểm soát chất lượng hoạt động kiểm toán. Chuẩn mực kiểm toán hiện hành(đợt 7) gồm 4 chuẩn mực: 2.1.1. Chuẩn mực 260 – Trao đổi các vấn đề quan trọng phát sinh khi kiểm toán với Ban lãnh đạo đơn vị được kiểm toán; Nội dung: - Kiểm toán viên và nhân viên kiểm toán phải xác định những người liên quan đến ban lãnh đạo và những người sẽ trao đổi những vấn đề quan trọng, trong đó có vấn đề quản trị đơn vị phát sinh khi kiểm toán ở đơn vị được kiểm toán. - Kiểm toán viên phải xác định cơ cấu quản trị và nguyên tắc quản trị của từng đơn vị như chức năng giám sát và chức năng điều hành của Ban giám đốc và Hội đồng quản trị. - Trường hợp cơ cấu quản trị của đơn vị không được xác định rõ ràng hoặc không xác định hết được ai là người trong Ban lãnh đạo thì kiểm toán viên phải thỏa thuận với đơn vị đó về người sẽ được trao đổi thông tin quan trọng liên quan đến cuộc kiểm toán. - Để tránh hiểu lầm, trong hợp đồng kiểm toán phải nêu rõ kiểm toán viên chỉ trao đổi thông tin quan trọng về quản trị của đơn vị được kiểm toán phát sinh trong quá trình thực hiện kiểm toán, kiểm toán viên không được yêu cầu phải thiết kế các thủ tục riêng biệt nhằm xác định các vấn đề quan trọng về quản trị đơn vị. Hợp đồng kiểm toán có thể mô tả các vấn đề sau: + Xác định những người liên quan sẽ thực hiện trao đổi thông tin; và + Xác định một cách cụ thể vấn đề quan trọng nào về quản trị cần được trao đổi. - Hiệu quả của việc trao đổi thông tin được tăng cường bằng việc phát triển mối quan hệ làm việc có tính xây dựng giữa kiểm toán viên và những người trong Ban lãnh đạo đơn vị được kiểm toán. Mối quan hệ này được phát triển trong khi vẫn phải đảm bảo tính độc lập chuyên môn và tính khách quan. - Kiểm toán viên phải xem xét những vấn đề quan trọng, trong đó có vấn đề về quản trị đơn vị phát sinh từ cuộc kiểm toán báo cáo tài chính và trao đổi những vấn đề này với những người trong Ban lãnh đạo đơn vị được kiểm toán. Thông thường những vấn đề này bao gồm: + Phương pháp tiếp cận tổng quát và toàn bộ phạm vi kiểm toán, bao gồm cả giới hạn dự kiến hoặc những yêu cầu bổ sung; + Những thay đổi hoặc việc lựa chọn chính sách và thông lệ kế toán quan trọng có tác động hoặc có thể có tác động đáng kể đến báo cáo tài chính của đơn vị được kiểm toán; + Tác động tiềm tàng của những rủi ro quan trọng đối với báo cáo tài chính, như một vụ kiện chưa xử lý yêu cầu phải được trình bày trong báo cáo tài chính; + Những bút toán điều chỉnh theo ý kiến của kiểm toán viên, cho dù đơn vị được kiểm toán có thực hiện hay không, có thể tác động quan trọng đến báo cáo tài chính của đơn vị; + Những yếu tố không chắc chắn đáng kể liên quan đến những sự kiện và điều kiện tạo ra sự nghi ngờ về khả năng hoạt động liên tục của đơn vị; + Các ý kiến bất đồng với Ban lãnh đạo đơn vị được kiểm toán về những vấn đề mang tính nghiệp vụ hay nguyên tắc có ảnh hưởng đáng kể tới báo cáo tài chính hoặc báo cáo kiểm toán của đơn vị được kiểm toán; + Dạng báo cáo kiểm toán; + Những vấn đề khác đòi hỏi sự quan tâm của những người trong Ban lãnh đạo như những điểm yếu lớn trong hệ thống kiểm soát nội bộ, những câu hỏi về tính chính trực, liêm khiết và sự gian lận trong quản lý liên quan đến Ban lãnh đạo đơn vị được kiểm toán; + Bất kỳ vấn đề nào khác được thoả thuận trong hợp đồng kiểm toán. - Những vấn đề quan trọng về quản trị đơn vị sẽ được kiểm toán viên trao đổi và thông báo cho những người trong Ban lãnh đạo đơn vị được kiểm toán cần biết: + Thông báo của kiểm toán viên về kết quả của cuộc kiểm toán; và + Việc kiểm toán báo cáo tài chính không nhằm để xác định tất cả những vấn đề liên quan đến những người trong Ban lãnh đạo đơn vị được kiểm toán. Do đó, thông thường kiểm toán viên và công ty kiểm toán không xác định được tất cả những vấn đề có liên quan đến công việc quản trị. - Kiểm toán viên phải kịp thời trao đổi những vấn đề quan trọng trong đó có vấn đề về quản trị đơn vị phát sinh trong quá trình kiểm toán để giúp người trong Ban lãnh đạo đơn vị được kiểm toán có biện pháp hành động kịp thời và thích hợp. - Để có thể trao đổi thông tin kịp thời, kiểm toán viên phải thảo luận với những người trong Ban lãnh đạo về cơ sở và thời gian trao đổi thông tin. Trong một số trường hợp nhất định, do tính chất của vấn đề, kiểm toán viên có thể trao đổi vấn đề đó sớm hơn thời gian đã thỏa thuận trước. - Kiểm toán viên có thể trao đổi với những người trong Ban lãnh đạo đơn vị được kiểm toán bằng lời hoặc bằng văn bản. Quyết định của kiểm toán viên và công ty kiểm toán trong việc trao đổi bằng lời hay bằng văn bản phụ thuộc vào những yếu tố sau: + Quy mô, cơ cấu hoạt động, tổ chức quản lý và quy trình trao đổi thông tin của đơn vị được kiểm toán; + Tính chất, tính nhạy cảm và tầm quan trọng của những vấn đề quan trọng về quản trị đơn vị phát sinh khi kiểm toán sẽ được trao đổi; + Những thỏa thuận được thực hiện liên quan đến những buổi họp hoặc báo cáo định kỳ hoạt động về các vấn đề quan trọng trong đó có vấn đề về quản trị đơn vị phát sinh trong quá trình kiểm toán; + Lượng thông tin liên lạc và cuộc đối thoại thường xuyên mà kiểm toán viên thực hiện với Ban lãnh đạo đơn vị được kiểm toán. - Khi các vấn đề quan trọng về quản trị được trao đổi bằng lời, kiểm toán viên phải lập thành văn bản những vấn đề đã trao đổi, kể cả các thông tin phản hồi. Văn bản này có thể dưới hình thức bản sao biên bản thảo luận của kiểm toán viên với những người trong Ban lãnh đạo. Trong một số trường hợp, tùy vào tính chất, mức độ nhạy cảm và tầm quan trọng của vấn đề cần trao đổi, kiểm toán viên và công ty kiểm toán phải có xác nhận bằng văn bản với những người trong Ban lãnh đạo đơn vị được kiểm toán. - Kiểm toán viên thường thảo luận các vấn đề quan trọng về quản trị đơn vị phát sinh trong quá trình kiểm toán với Ban Giám đốc đơn vị được kiểm toán, trừ trường hợp những vấn đề đó liên quan đến những câu hỏi về năng lực và tính trung thực của Ban Giám đốc. Những cuộc thảo luận này giúp kiểm toán viên thu nhận được nhiều thông tin từ kiểm toán. Nếu Ban Giám đốc đơn vị được kiểm toán đồng ý trao đổi một vấn đề nào đó về công tác quản trị với những người trong Ban lãnh đạo, kiểm toán viên có thể không lặp lại những thông tin trao đổi, với điều kiện kiểm toán viên hài lòng rằng những thông tin trao đổi đó đã được thực hiện một cách hiệu quả và phù hợp. Trường hợp kiểm toán viên đã hài lòng với các thông tin có được sau khi trao đổi với Ban Giám đốc đơn vị được kiểm toán thì không cần trao đổi với người khác trong Ban lãnh đạo nữa. - Nếu kiểm toán viên xét thấy việc sửa đổi Báo cáo kiểm toán về báo cáo tài chính là cần thiết như quy định trong Chuẩn mực kiểm toán số 700 “Báo cáo kiểm toán về báo cáo tài chính” thì việc trao đổi thông tin giữa kiểm toán viên và những người trong Ban lãnh đạo đơn vị được kiểm toán vẫn thực hiện theo chuẩn mực này và không được coi là biện pháp thay thế thủ tục kiểm toán quy định tại Chuẩn mực kiểm toán số 700. - Kiểm toán viên và công ty kiểm toán phải xem xét liệu những vấn đề quan trọng về quản trị đơn vị phát sinh khi kiểm toán đã được trao đổi trước đây có thể có tác động đến báo cáo tài chính của năm hiện tại. Kiểm toán viên cần cân nhắc xem vấn đề đó có còn quan trọng về quản trị đơn vị và có cần tiếp tục trao đổi lại vấn đề đó với Ban lãnh đạo đơn vị được kiểm toán. - Bảo mật: Trường hợp các văn bản pháp luật có quy định về bảo mật làm hạn chế việc trao đổi thông tin những vấn đề quan trọng về mặt quản trị phát sinh trong cuộc kiểm toán thì kiểm toán viên và công ty kiểm toán phải xem xét các quy định đó trước khi trao đổi với người trong Ban lãnh đạo đơn vị được kiểm toán. Trường hợp những quy định này có mâu thuẫn với chức năng, nhiệm vụ và đạo đức nghề nghiệp của kiểm toán viên thì kiểm toán viên có thể yêu cầu sự trợ giúp của chuyên gia tư vấn pháp luật. - Luật định: Nếu văn bản pháp luật có quy định yêu cầu kiểm toán viên và công ty kiểm toán trao đổi những thông tin liên quan đến quản trị mà không được quy định trong chuẩn mực này thì vẫn phải thực hiện theo yêu cầu của văn bản pháp luật đó. 2.1.2. Chuẩn mực 330 - Thủ tục kiểm toán trên cơ sở đánh giá rủi ro; Nội dung chính: - Phương pháp tiếp cận tổng quát: Yêu cầu kiểm toán viên và công ty kiểm toán đưa ra phương pháp tiếp cận tổng quát để đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu trong báo cáo tài chính và hướng dẫn nội dung của các phương pháp tiếp cận tổng quát đó. - Thủ tục kiểm toán trên cơ sở đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu trong các cơ sở dẫn liệu: Yêu cầu kiểm toán viên phải thiết kế và thực hiện các thủ tục kiểm toán bổ sung bao gồm thực hiện kiểm tra tính hiệu quả của các hoạt động kiểm soát liên quan hoặc theo yêu cầu và các thử nghiệm cơ bản mà nội dung, lịch trình và mức độ thử nghiệm phụ thuộc vào kết quả đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu trong các cơ sở dẫn liệu. Yêu cầu này cũng đòi hỏi kiểm toán viên và công ty kiểm toán phải cân nhắc khi xác định nội dung, lịch trình và phạm vi của các thủ tục kiểm toán đó. - Đánh giá mức độ đầy đủ và thích hợp của bằng chứng kiểm toán thu thập được: Yêu cầu kiểm toán viên xác định xem việc đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu có còn phù hợp hay không và kết luận liệu các bằng chứng kiểm toán thích hợp đã được thu thập đầy đủ hay không. - Hồ sơ kiểm toán: Yêu cầu nội dung và tài liệu trình bày trong hồ sơ kiểm toán phải đầy đủ các thông tin liên quan đến cơ sở đánh giá rủi ro. 2.1.3. Chuẩn mực 505 - Thông tin xác nhận từ bên ngoài; Gồm những nội dung chính: - Mối quan hệ giữa thủ tục xác nhận từ bên ngoài với đánh giá của kiểm toán viên về rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát - Cơ sở dẫn liệu cần xác nhận từ bên ngoài - Thiết lập nội dung thông tin cần xác nhận từ bên ngoài - Sử dụng thư xác nhận đóng và mở - Khi Ban Giám đốc đơn vị được kiểm toán không đồng ý gửi thư xác nhận - Tính chất của thư phúc đáp - Quá trình xác nhận từ bên ngoài - Không có sự phản hồi về các yêu cầu xác nhận - Độ tin cậy của các thông tin phản hồi đã nhận được - Các nguyên nhân và tần suất của các ngoại lệ - Đánh giá kết quả của quá trình gửi thư xác nhận - Xác nhận từ bên ngoài trước khi năm tài chính kết thúc 2.1.4. Chuẩn mực 545 - Kiểm toán việc xác định và trình bày giá trị hợp lý Gồm những nội dung chính: - Tìm hiểu quy trình xác định và trình bày giá trị hợp lý, các hoạt động kiểm soát liên quan và quy trình đánh giá rủi ro của đơn vị được kiểm toán - Đánh giá tính thích hợp của việc xác định và trình bày giá trị hợp lý - Sử dụng tư liệu của chuyên gia - Các thủ tục kiểm toán đối với rủi ro có sai sót trọng yếu trong việc xác định và trình bày giá trị hợp lý của đơn vị được kiểm toán - Kiểm tra các giả định, phương pháp định giá và dữ liệu quan trọng của Ban Giám đốc đơn vị được kiểm toán về giá trị hợp lý - Xây dựng ước tính giá trị hợp lý độc lập nhằm mục đích đối chứng - Sự kiện phát sinh sau ngày kết thúc kỳ kế toán năm - Trình bày giá trị hợp lý - Đánh giá kết quả của các thủ tục kiểm toán - Giải trình của Ban Giám đốc - Thông báo với những người có thẩm quyền 2.2. Một số ý kiến, trao đổi, đề xuất Trong cơ chế kinh tế mới, kinh tế thị trường , mở cửa và hội nhập kiểm toán không chỉ là công cụ quản lý kinh tế- tài chính và cung cấp thông tin hữu ích, tin cậy phục vụ các quyết định quản lý và kinh doanh, mà đã trở thành một ngành một lĩnh vực dịch vụ- dịch vụ hỗ trợ quản lý kinh doanh - quan trọng trong phạm vi từng quốc gia, trong khu vực và thế giới. Hội nhập kinh tế quốc tế mang lại nhiều lợi ích dài hạn, nhưng đặt ra không ít thách thức đối với nền kinh tế kinh tế Việt nam. Theo quan điểm của cá nhân tôi, kiểm toán độc lập(KTĐL) ở Việt Nam thời gian qua đã chứng tỏ được vai trò quan trọng của mình: Góp phần cho sự phát triển không ngừng của nền kinh tế đất nước, về sự lành mạnh tài chính của hệ thống các doanh nghiệp, cả doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, các cơ quan đơn vị, các tổ chức quốc tế có nhu cầu trợ giúp, tư vấn của các công ty kiểm toán. KTĐL góp phần hoàn thiện hoá chế độ, chuẩn mực kế toán, là kênh thông tin quan trọng trong việc quảng bá, hướng dẫn ứng dụng thống nhất, rộng rãi chế độ đối với các DN, các tổ chức kinh tế. Nếu không có sự hiện diện của KTĐL liệu các nhà đầu tư nước ngoài hiểu gì, biết gì về bức tranh toàn diện cũng như về các chuẩn mực kế toán Việt Nam. Một khi họ chưa hiểu hoặc hiểu chưa đầy đủ, đương nhiên cơ hội đầu tư sẽ chậm đi ít đi. Và thông qua hoạt động kiểm toán sẽ xác nhận về tình hình tài chính, hoạt động kinh doanh của các đơn vị, DN thay cho các hoạt động thanh tra, kiểm tra mang nặng tính hành chính. Tôi muốn nói, thông qua kiểm toán sẽ đảm bảo thông tin một cách trung thực, khách quan, hợp lý khi công khai báo cáo tài chính nhất là trong cổ phần hoá DN, đầu tư cổ phiếu, cổ phần như hiện nay... KTĐL Việt Nam đã làm được nhiều việc như vậy, khẳng định vai trò hiện nay. Bên cạnh đó KTĐL cũng lộ rõ những hạn chế sau: Mặc dù kiểm toán độc lập ở Việt nam ta đã qua hơn 10 năm phát triển, tuy vậy các thành tựu đạt được chưa được như mong muốn. Các báo cáo kiểm toán đưa ra với rất nhiều các yếu tố loại trừ để loại bỏ trách nhiệm của công ty kiểm toán đối với báo cáo kiểm toán của mình, chủ yếu các kiến nghị là về các nghiệp vụ kế toán đơn thuần (Nợ/Có). Bên cạnh đó, để giành thị phần các công ty kiểm toán thường nghiêng về việc tư vấn chế độ đối với khách hàng hơn là việc đưa ra những nhận xét, đánh giá mang tính khách quan. Ở đây tính độc lập của kiểm toán không được chú trọng đúng mức. Hầu hết các doanh nghiệp lớn tại Việt Nam, dù trong hay ngoài nước, khi có nhu cầu đều thuê kiểm toán nước ngoài. Sở dĩ như vậy là để gây sự chú ý của nhà đầu tư quan trọng. Nhưng nguyên nhân chủ yếu vẫn là do năng lực, uy tín của các công ty kiểm toán Việt Nam chưa đạt trình độ khu vực và quốc tế; chứng chỉ hành nghề của phần lớn các kiểm toán viên Việt Nam chưa được khu vực và quốc tế công nhận”. Thực tế chất lượng đội ngũ nhân lực kiểm toán chưa đạt yêu cầu. Những người hành nghề kiểm toán trong cơ chế kinh tế mới phải có Tính chuyên nghiệp cao, tâm huyết và trách nhiệm với nghề;Về Năng lực chuyên môn phải có Sự hiểu biết,có năng lực, trình độ tổ chức, điều hành công việc, có kỹ năng và sự nhậy cảm, sáng tạo trong xử lý nghiệp vụ, đặc biệt là năng lực xử lý các nghiệp vụ kinh tế tài chính trong một nền kinh tế năng động và hội nhập. Về Phẩm chất và đạo đức nghề nghiệp: trung thực, khách quan và bản lĩnh nghề nghiệp. Đối với năng lực nghề kiểm toán phải đạt được những yêu cầu cụ thể sau: Có hiểu biết cần thiết về pháp luật, đặc biệt là hiểu biết và khả năng tuân thủ, giải thích các quy định pháp lý về kinh tế-tài chính. Có kiến thức tốt về kinh tế, tài chính, hiểu biết sâu về các quy định kế toán và kiểm toán Có khả năng tổ chức công việc thu thập, xử lý và tổng hợp thông tin kinh tế tài chính theo yêu cầu quản lý. Tham mưu về quản trị doanh nghiệp, trong các quyết định kinh doanh, trong chiến lược đầu tư và kinh doanh Có khả năng thích ứng trong môi trường kinh tế đa chiều, luôn biến động. Trong khi đó kiểm toán viên ở nước ta quen hoạt động trong môi trường tĩnh, thụ động, cam chịu.Nhận thức về kiểm toán trong kinh tế thị trường còn hạn chế Độc lập là nguyên tắc hành nghề và cũng là tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp không thể thiếu được trong nghề kiểm toán. Nhưng đây lại là điểm yếu của ngành kiểm toán Việt Nam. Kiểm toán chưa thể hoàn toàn độc lập, khách quan và chưa thuộc sự quản lý đúng nghĩa của hội nghề nghiệp bởi từ trước tới nay, toàn bộ các văn bản pháp lý vẫn do Nhà nước soạn thảo và ban hành, kể cả các quy chuẩn đạo đức nghề nghiệp hay các chuẩn mực kế toán và kiểm toán. Chúng ta đang chuyển dần từng bước sang cho hiệp hội. Nhưng quá trình này vẫn chậm vì bị ảnh hưởng bởi tư duy cái gì Nhà nước cũng quản, bỏ ra thì sợ người khác làm sai”. Bên cạnh đó thị trường Việt Nam vẫn chưa quen với việc kiểm toán độc lập, “nhiều doanh nghiệp cứ phải có đại diện cơ quan nhà nước kiểm tra và xác nhận thì mới yên tâm”. Trên thị trường, sự cạnh tranh thiếu lành mạnh về giá phí dịch vụ còn phổ biến. Mức phí dịch vụ trung bình của các công ty kiểm toán Việt Nam chỉ bằng một nửa, thậm chí bằng một phần ba, so với mức phí cùng loại của công ty nước ngoài. Các doanh nghiệp Việt Nam sợ mất khách hàng nên lệ thuộc nhiều vào giá dịch vụ và do đó, lệ thuộc cả chất lượng dịch vụ vào khách hàng. Điều này ảnh hưởng đến tính độc lập của kiểm toán viên. Một số công ty, do cạnh tranh giảm giá phí đã cắt giảm một số thủ tục, quy trình soát xét chất lượng kiểm toán nên chất lượng dịch vụ cung cấp giảm, hoặc còn những sai sót. Thực ra kiểm toán độc lập ở Việt Nam chưa thể phát triển được cũng do rất nhiều nguyên nhân khác nhau, trình độ của ta phát triển kinh tế thị trường chưa ở mức độ cao nên cũng không thể đòi hỏi nhiều. Cũng giống như thị trường chứng khoán bây giờ số lượng các công ty cổ phần nhiều lên, các giao dịch cổ phiếu trên thị trường OTC và trên TTDG khởi sắc. Đây cũng là tín hiệu đáng mừng cho KTĐL phát triển do việc bắt buộc phải kiểm toán báo cáo tài chính vì quyền lợi của nhà đầu tư. Điểm mấu chốt của ta hiện nay, theo quan điểm của cá nhân tôi, mà KTĐL chưa thể phát triển được đó là nhu cầu sử dụng các thông tin kiểm toán chưa nhiều, các thông tin kiểm toán độc lập đưa ra có độ tin cậy không cao do tính pháp lý và ràng buộc về thông tin chưa chặt chẽ. Kiểm toán viên chưa phải chịu trách nhiệm trực tiếp về những thiệt hại do nhà đầu tư sử dụng thông tin từ báo cáo kiểm toán chưa có chất lượng. Sở dĩ như vậy lại do một vấn đề luẩn quẩn là các công ty kiểm toán để cạnh tranh phải hạ giá và giảm chất lượng kiểm toán. Để giữ được khách hàng thì các công ty lại phải có những thoả hiệp nhất định với đối tượng kiểm toán, từ đó làm giảm đi tính độc lập của kiểm toán. Mối quan hệ nhằng nhịt này khiến kiểm toán độc lập ở VN vẫn luẩn quẩn mà chưa tìm ra được hướng đi cho mình. Tôi xin đưa ra một số đề xuất nhằm phát triển hoạt động kiểm toán ở nước ta như sau: Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế Việt Nam và thông lệ quốc tế, đồng thời nâng cao chất lượng đào tạo, phổ cập đến từng đơn vị. Tăng cường quản lý Nhà nước về KT đồng thời phát triển hội nghề nghiệp, các tổ chức nghề nghiệp, mở rộng quan hệ quốc tế, chẳng hạn tham gia ký các văn bản thừa nhận lẫn nhau với các nước trong khu vực và ngoài khu vực về KT. Muốn cải tổ một cách cơ bản, có lẽ chúng ta phải chấp nhận đưa ra những quy định thật chặt chẽ về chất lượng của báo cáo kiểm toán và gắn chặt trách nhiệm vật chất (có định lượng cụ thể) của kiểm toán viên đối với những nhận xét của mình. Như vậy, làm sao để có các báo cáo kiểm toán trung thực, khách quan? Điều này chỉ có thể đạt được khi: + Có các qui định chặc chẽ của pháp luật về trách nhiệm của công ty kiểm toán, kiểm toán viên đối với những nhận xét, đánh giá trong báo cáo kiểm toán. + Có các biện pháp để tăng cường tính độc lập của kiểm toán độc lập trong quá trình kiểm toán. + Có đội ngũ kiểm toán viên có trình độ cao. Nâng tầm kế toán và kiểm toán Việt nam lên vị thế tương xứng trong nghề nghiệp ở khu vực và thế giới. Đây là một yêu cầu tất yếu khách quan trong quá trình hội nhập thế giới. Cụ thể cần tập trung làm tốt một số công việc sau: Một- Thống nhất cao về nhận thức đối với họat động kiểm toán, coi trọng đúng mức kiểm toán không chỉ với tư cách là công cụ quản lý, là tổ chức hệ thống thông tin, mà cả với tư cách là một ngành dịch vụ- dịch vụ tài chính hỗ trợ kinh doanh, hỗ trợ vận hành nền tài chính quốc gia. Hai- Nghiên cứu và điều chỉnh các quy định pháp lý về tiêu chuẩn, chức danh, chức năng và quyền hạn của chuyên gia kế toán, kế toán viên công chứng, kế toán viên có chứng chỉ hành nghề , kiểm toán viên và kiểm toán viên có chứng chỉ hành nghề, tránh sự nhầm lẫn và ngộ nhận như hiên nay. Sớm có sự thống nhất trong các Hội viên AFA và phù hợp tiêu chuẩn, tiêu chí của Việt nam. Ba- Đổi mới chương trình, nội dung, phương thức và nâng cao chất lượng đào tạo kế toán, kiểm toán ở mọi trình độ, mọi cấp độ; bồi dưỡng kế toán trưởng, thi tuyển chuyên gia kế toán và kiểm toán viên. Tích cực tham gia và thúc đẩy các thành viên của AFA sớm tạo lập quan hệ hợp tác trong đào tạo, huấn luyện, cấp chứng chỉ hành nghề và quy chế công nhận chứng chỉ hành nghề giữa các tổ chức thành viên. Sớm hình thành chương trình và nội dung đào tạo , huấn luyện kế toán và kiểm toán dùng chung cho các nước ASEAN. Bốn- Tăng cường quản lý, kiểm soát đạo đức hành nghề và chất lượng hành nghề kế toán và kiểm toán. Đây là công việc mới nhưng rất cần thiết để nâng cao vị thế và chất lượng nghề nghiệp Năm- Tăng cường vai trò và chất lượng hoạt động của tổ chức nghề nghiệp. Trong thời gian tới Hội cần đổi mới mạnh hơn, nhiều hơn cả về tổ chức, phương thức họat động và nội dụng hoạt động để làm trọn chức năng là nơi tập hợp và kiểm soát nghề nghiệp Kết luận Khi nghiên cứu đề tài về kiểm toán độc lập tôi đã có tham khảo rất nhiều tài liệu, tham khảo qua sách báo và Internet, gia nhập các diễn đàn. Qúa trình tìm hiểu đề tài này đã đem lại cho tôi rất nhiều điều bổ ích mà sách giáo khoa chưa đề cập đến, bổ sung những lỗ hổng kiến thức mà có lẽ tôi đã không nhận ra được. Những nhận định, quan điểm của nhiều người giúp tôi có cái nhìn tổng quát hơn về vấn đề đang nghiên cứu, từ đó rút ra các kinh nghiệm cho bản thân trong quá trình làm bài. Tuy nhiên bài viết này vẫn có rất nhiều sai sót và chưa đầy đủ, bản thân tôi cũng chưa cảm thấy thực sự thỏa mãn với kết quả lao động này của mình. Sở dĩ như vậy là do trong quá trình tìm hiểu về công tác kiểm toán tôi chưa có điều kiện tiếp xúc với đầy đủ những tài liệu cần thiết, có một số vấn đề còn chưa sáng tỏ, một số quan điểm còn chưa thực sự nhất quán. Tuy vậy tôi vẫn muốn viết, bời vì đây thực sự là một đề tài hấp dẫn, có tính thời sự và đang được đông đảo các bạn sinh viên quan tâm, với bản thân tôi cũng vậy. Với vốn kiến thức có phần hạn chế của mình xin nhận được sự góp ý nhiệt tình từ phía quý thầy cô và các bạn./.