Đề tài Nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế để hội nhập có hiệu quả

i nhËp quèc tÕ. Trong bèi c¶nh rÊt ®a d¹ng kh«ng thuÇn nhÊt bao trïm hÇu kh¾p toµn cÇu, sÏ kh«ng hîp lý, thËm chÝ cã kh¶ n¨ng dÉn ®Õn sai lÖch, nÕu chØ nh×n thÊy tÝnh chÊt TBCN cña toµn cÇu ho¸ mµ kh«ng thÊy nh÷ng néi dung míi trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi kh«ng chØ vÒ mÆt lùc l­îng s¶n xuÊt vµ khoa häc c«ng nghÖ, mµ c¶ vÒ quan hÖ t­¬ng t¸c gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia, nhÊt lµ søc m¹nh v­¬n lªn cña c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn. MÆt kh¸c còng sÏ kh«ng ®óng nÕ kh«ng nh×n thÊy r¨ng qua tr×nh toµn cÇu ho¸ hiÖn ®ang bÞ CNTB thÕ giíi chi phèi, do ®ã, ®ã lµ mét qua tr×nh chøa ®Çy m©u thuÉn võa cã mÆt tÝch cùc võa cã tiªu cùc, võa cã hîp t¸c võa cã ®Êu tranh. û thÕ søc m¹nh kinh tÕ vµ khoa häc-kü thuËt, víi b¶n chÊt vèn cã cña giai cÊp t­ s¶n, c¸c n­íc lín, nhÊt lµ c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn cao nhÊt ®ang khèng chÕ c¸c tæ chøc kinh tÕ toµn cÇu (IMF,WB,WTO), ¸p ®Æt nh÷ng quy chÕ vµ ph­¬ng thøc ho¹t ®«ng jkh«ng b×nh ®¼ng, g©y ra thiÖt h¹i cho c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn, t¹o tr¹ng th¸i thÊt nghiÖp, ph©n ho¸ giµu nghÌo ngµy cµng nghiªm träng, uy hiÕp chñ quyÒn quèc gia cña c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn. Hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia theo ch­¬ng tr×nh dµi h¹n hay theo vô viÖc cô thÓ ®· tõng diÔn ra phæ biÕn trªn thÕ giíi. Nh­ng ngµy nay, hîp t¸c kinh tÕ th­êng ph¶i diÔn ra trªn c¬ së héi nhËp quèc tÕ, tøc lµ gia nhËp, trë thµnh thµnh viªn cña c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ. §iÒu ®ã ®­îc chøng minh ë chç tuyÖt ®ai ®a sè c¸c quèc gia trªn thÕ giíi trªn ®Òu tham gia c¸c tæ chøc kinh tÕ khu vùc, toµn cÇu. Lµ thµnh viªn, c¸c quèc gia ph¶i thùc hiÖn nh÷ng ®Þnh chÕ, nh÷ng hiÖp ®Þnh, nh÷ng cam kÕt do c¸c bªn tho¶ thuËn. Ng­êi ta coi ®ã lµ luËt ch¬i chung hay cßn gäi lµ th«ng lÖ quèc tÕ mµ c¸c quècgia ph¶i tu©n thñ. Nh­ng tuyÖt ®èi kh«ng nªn nghÜ r»ng c¸c luËt ch¬i, c¸c th«ng lÖ hiÖn hµnh ®· hoµn h¶o, bÊt di bÊt dÞch. §Êu tranh ®Ó c¶i tiÕn, hoµn thiÖn nã theo h­íng tÝch cùc ®· trë thµnh nhu cÇu, tr¸ch nhiÖm cña c¸c quèc gia, tr­íc hÕt vµ chñ yÕu lµ c¸c quèc gia chËm ph¸t triÓn. Do nh÷ng ®Æc ®iÓm nãi trªn, trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ, lu«n lu«n tiÒm Èn hai kh¶n¨ng: thêi c¬ vµ th¸ch thøc, mÆt ph¶i vµ mÆt tr¸i, hîp t¸c vµ ®Êu tranh, ph¸t ®¹t vµ ph¸ s¶n, v­¬n lªn vµ tôt hËu, tù chñ vµ phô thuéc...Nh÷ng kh¶ n¨ng ®ã t¸c ®éng theo chiÒu h­íng nµo vµ víi møc ®é ra sao ®èi víi tõng quèc gia, tuú thuéc tr­íc hÕt vµ chñ yÕu ë b¶n lÜnh, kh¶ n¨ng chÞu chñ quan cña tõng quèc gia. Run sî tr­íc th¸ch thøc, do ®ã kh«ng m¹nh d¹n, kÞp thêi héi nhËp quèc tÕ, ®Ó tËn dông c¸c lîi thÕ th× sÏ bá lì c¬ héi, lµm hôt hÉng c¸c nguån lùc, lµm chËm ®µ t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Ng­îc l¹i, coi th­êng th¸ch thøc, kh«ng thÊy hÕt chiÒu s©u cña th¸ch thøc, do ®ã héi nhËp mét c¸ch tuú tiÖn, kh«ng tÝnh to¸n th× vÊp v¸p, thua thiÖt, thËm chÝ ®æ vì lµ kh«ng tr¸nh khái. §ång thêi ph¶i th¼ng th¾n thÊy r»ng:HËu ho¹ lín nhÊt lµ kh«ng héi nhËp, bëi v× thÕ kh«ng nªn nghÜ r»ng kh«ng héi nhËp cã thÓ tr¸nh khái mäi th¸ch thøc, tr¸i l¹i cã khi th¸ch thøc cßn lín h¬n. Nõu ®Æt m×nh ra ngoµi xu thÕ chung thi hµnh chÝnh s¸ch tù lùc mét chiÒu kh«ng biÕt tËn dông ­u thÕ cña ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ th× kh«ng tr¸nh khái tôt hËu ngµy cµng xa h¬n, cuèi cïng sÏ vì méng vÒ nÒn kinh tÕ tù chñ, r¬i vµo t×nh tr¹ng nÒn kinh tÕ phô thuéc, kÐo theo nh÷ng t¸c ®éng khã l­êng vÒ chÝnh trÞ-x· héi. I.2. C¹nh tranh kinh tÕ quèc tÕ vµ sù t¸c ®éng tíi ViÖt Nam. Ngay trong thêi kú ®Çu cña thÕ kû 19 nhµ kinh tÕ cæ ®iÓn vÜ ®¹i ng­êi Anh §avit Ricac®« ®· cho r»ng sù ho¹t ®éng kh«ng bÞ h¹n chÕ cña quy luËt lîi thÕ t­¬ng ®èi lµm cho mäi ng­êi ngµy cµng ph¸t ®¹t h¬n. ¤ng nãi: mçi quèc gia cÇn tù do lùa chän h­íng chuyªn m«n hãa vµo nh÷ng s¶n phÈm cã hiÖu qu¶ vµ giµnh viÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm kh¸c cho nh÷ng n­íc nµo cã kh¶ lµm viÖc ®ã mét c¸ch cã hÞªu qu¶ nhÊt. Nh­ vËy nÒn kinh tÕ thÕ giíi sÏ cã nhiÒu hµng ho¸ h¬n ®­îc ®em ra trao ®æi th«ng qua ngo¹i th­¬ng. Tõ ®ã tíi nay, thùc tiÔn kinh tÕ thÕ giíi ®· ch÷ng minh hïng hån søc m¹nh ch©n lý cña lý t­ëng vÜ ®¹i ®ã. Ngµy nay, ¸nh ®Ìn neon qu¶ng c¸o cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia NhËt b¶n, Mü, céng ®ång Ch©u ¢u vµ c¸c n­íc Nies ®· chiÕu s¸ng rùc rì bÇu trêi cña hÇu hÕt c¸c thµnh phè trªn thÕ giíi. C¸c c«ng ty nµy ®· v­¬n réng c¸c chi nh¸nh cña chóng ®Ó khai th¸c triÖt ®Ó c¸c kh¶ n¨ng lîi thÕ so s¸nh t­¬ng ®èi trong s¶n xuÈt ë mäi n¬i trªn tr¸i ®Êt vµ c¶ lîi thÕ t­¬ng ®èi vÒ quy m« cña b¶n th©n chóng. TÝnh kinh tÕ, hiÖu qu¶ cña quy m« cµng ®­îc m¹nh th«ng qua viÖc ®Çu t­ ra thÞ tr­êng n­íc ngoµi vµ ­u thª cña c¸c quy m« kinh tÕ ®ã ®· v­ît qua ®­îc nh÷ng quy ®inh vµ rñi ro vÒ tµi chÝnh khi ho¹t ®éng trªn ph¹m vi thÕ giíi. Nãi tíi c¹nh tranh lµ nãi tíi thÞ tr­êng vµ ng­îc l¹i, nãi tíi thÞ tr­êng lµ nãi tíi c¹nh tranh. Ng­îc l¹i, thÞ tr­êng mµ kh«ng cã c¹nh tranh th× kh«ng cßn lµ thÞ tr­êng n÷a. MÆt tÝch cùc cña thÞ tr­êng còng lµ mÆt tÝch cùc cña c¹nh tranh. MÆt tiªu cùc cña thÞ tr­êng tån t¹i theo quan niÖm cña nhiÒu ng­êi, còng lµ mÆt tiªu cùc cña c¹nh tranh. ý ®å t¹o lËp thÞ tr­êng kh«ng cã c¹nh tranh, “thÞ tr­êng cã tæ chøc” ®· sôp ®æ hoµn toµn v× nã kh«ng tao ra ®­îc c¬ chÕ ph©n phèi tèi ­u c¸c nguån lùc cña x· héi. TriÖt tiªu c¹nh tranh lµ lµm mÊt tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña mçi con ng­êi còng nh­ cña toµn x· héi, nÒn s¶n xuÊt x· héi sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶- nguån gèc cña viÖc n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. Ngµy nay, c¹nh tranh kinh tÕ quèc tÕ võa mang tÝnh chÊt kinh tÕ võa mang tÝnh chÊt chÝnh trÞ, hay nãi chÝnh x¸c h¬n, c¹nh tranh kinh tÕ quèc tÕ ®­îc ph¸t triÓn trªn c¬ së sù thèng nhÊt kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Chóng ta cã thÓ thÊy rÊt nhiÒu sù kiÖn x¶y ra trªn thÕ giíi minh chøng cho ®iÒu nµy. C¹nh tranh kinh tÕ quèc tÕ lªn ®Õn ®Ønh cao th­êng ®­îc gäi lµ chiÕn tranh kinh tÕ. ChiÕn tranh kinh tÕ ngoµi môc tiªu kinh tÕ gièng nh­ c¹nh tranh kinh tÕ nh»m thu lîi nhuËn, chiÕn tranh kinh tÕ nh»m môc ®Ých kh¸c, cã thÓ lµ qu©n sù, phi qu©n sù, ®Ó hç trî cho mét cuéc chiÕn tranh qu©n sù nh­ kiÓm so¸t tµu hµng, phong to¶ c¶ng, chiÕn thuËt vïng ®Êt trèng. ChiÕn tranh kinh tÕ cßn vÒ chÝnh trÞ th­êng nh»m môc ®Ých lµm cho mét n­íc hoÆc mét nhãm n­íc bÞ phô thuéc vµ buéc hä ph¶i thay ®æi chÝnh s¸ch cña m×nh víi c¸c biÖn ph¸p th­êng dïng lµ cÊm vËn hoÆc trõng ph¹t. Nh­ vËy, chiÕn tranh kinh tÕ cã thÓ cã nh÷ng ®Æc tr­ng kh¸c víi c¹nh tranh kinh tÕ. Lý luËn kinh tÕ häc ®· chØ ra t×nh tr¹ng cÊm chî ng¨n s«ng, h¹n chÕ c¹nh tranh trong mét quèc gia sÏ g©y thiÖt h¹i lín, l·ng phÝ ghª gím c¸c nguån lùc. H¹n chÕ c¹nh tranh kinh tÕ quèc tÕ, thùc hiÖn chÕ ®é b¶o hé d­íi mäi h×nh thøc kh¸c nhau còng sÏ g©y thiÖt h¹i to lín, l·ng phÝ nhiÒu h¬n cho nÒn kinh tÕ thÕ giíi ë ph­¬ng diÖn tæng thÓ. ThËt v« lý khi ng­êi ta ph¶i mua nh÷ng hµng ho¸ ph¶i ®¾t h¬n hoÆc chÊt l­îng thÊp h¬n, xÊu h¬n trong khi vÉn cã ng­êi s½n sµng b¸n nh÷ng hµng hãa ®ã víi gi¸ rÎ h¬n, chÊt l­îng tèt h¬n. ThÕ nh­ng, lîi Ých toµn côc, lîi Ých toµn nh©n lo¹i vÉn cø ph¶i lïi b­¬c tr­íc nh÷ng lîi Ých côc bé vµ nhÊt thêi bëi c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan. I.3. C¸c quan ®iÓm vÒ héi nhËp vµ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh §Ó héi nhËp nÒn kinh tÕ quèc gia vµo khu vùc vµ thÕ giíi th× viÖc n©ng cao søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam lµ th¸ch thøc v« c×ng lín ®èi víi chóng ta. Nã ®· vµ ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò cÇn l­u t©m gi¶i quyÕt ®Ó t¹o ra nh÷ng b­íc ®ét ph¸, ph¸t huy tèi ®a néi lùc, ®¶m b¶o tÝnh ®Þnh h­íng XHCN cña nÒn kinh tÕ trªn con ®­êng héi nhËp. Sau ®©y lµ s¸u quan ®iÓm héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ x¸c ®Þnh cho ViÖt Nam trong xu thÕ toµn cÇu ho¸. Mét lµ, chñ ®éng v¹ch ra chiÕn l­îc ph¸t triÓn tæng thÓ v­ît ®uæi phï hîp víi nh÷ng môc tiªu cô thÓ trong tõng thêi k× nhÊt ®Þnh Nh­ chóng ta ®· biÕt, c¸c nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp míi (Nies) §«ng ¸ nhê x¸c ®Þnh ®ù¬c chiÕn l­îc v­ît ®uæi ®Çy t¸o b¹o mµ hä ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ v­ît tréi so víi nhiÒu n­íc trong khu vùc, v­¬n lªn trë thµnh c¸c “con rång” víi nh÷ng chØ tiªu kinh tÕ t¨ng liªn tôc trong nhiÒu n¨m, t¹o nªn nh÷ng b­íc ®i thÇn tèc trong qua tr×nh hph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc. Trong tõng giai ®o¹n cô thÓ Nies ®· x¸c ®Þnh ®ù¬c chiÕn l­îc ®i t¾t, ®ãn ®Çu phï hîp nªn ®· cã nh÷ng thµnh c«ng lín trong ph¸ triÓn nÒn kinh tÕ. Ch¼ng h¹n, ë thêi k× ®Çu khi cßn thiÕu vèn, kü thuËt kÐm...hä ®· tiÕn hµnh c«ng nghiÖp go¸ thay thÕ nhËp khÈu, ph¸t triÓn mét sè ngµnh c«ng nghiÖp, gi¶i quyÕnt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi bøc xóc...vµ ë chiÕn l­îc c«ng nghiÖp hãa h­íng ra xuÊt khÈu, víi môc tiªu khai th¸c lîi thÕ bªn trong kµ chñ yÕu nh­ lao ®éng dåi dµo, gi¸ rÎ... nªn hä chñ yÕu tËp trung vµo c«ng nghiÖp nhÑ, dïng nhiÒu lao ®éng ...®· ®em l¹i nguån thu ngo¹i tÖ ®¸ng kÓ, t¹o lùc cho sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng. §Ó theo kÞp xu thÕ ph¸t triÓn th× hä l¹i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ h­íng tíi c«ng nghÖ cao vµ ®· thu ®­îc nh÷ng kÕt qña ®¸ng kh¶ quan. Nh×n chung, chØ cã nh÷ng n­íc x¸c ®Þnh ®­îc nh÷ng chiÕn l­íc t¸o b¹o, víi nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn ®Çy tham väng míi cã thÓ t¹o ra ®­îc nh÷ng b­íc ph¸t triÓn thÇn k×, mµ kh«ng ph¶i n­íc nµo còng lµm ®­îc víi nh÷ng chiÕn l­îc th«ng th­êng còng mang l¹i thµnh c«ng nh­ vËy. V× vËy trong xu thÕ toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ diÔn ra m¹nh mÏ nh­ hiÖn nay th× ViÖt Nam cÇn ph¶i c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ ®Ó x¸c ®Þnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn cã lùa chän, cã träng ®iÓm. §«Ý víi ViÖt Nam hiÖn nay th× chiÕn l­îc tù do ho¸ th­¬ng m¹i, tù do ho¸ thÞ tr­êng lµ con ®­êng phï hîp h¬n c¶. Cã nh­ vËy, ViÖt Nam míi tiÕp cËn ®­îc nh÷ng kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cña c¸c n­íc, më réng thÞ tr­êng giao l­u, t¹o ra cÇu nèi th«ng th­¬ng víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi ®Ó häc hái kinh nghiÖm. Tuy vËy, ViÖt Nam cÇn lùa chon con ®­êng riªng cho m×nh, ®Ó phÊn ®Êu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, x¸c ®Þnh môc tiªu thiÕt lËp ®­îc mét nÒn kinh tÕ c¹nh tranh c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶. Hai lµ, søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ph¶i dùa trªn quan ®iÓm khuyÕn khÝch vµ thóc ®Èy c¹nh tranh lµnh m¹nh. Chóng ta biÕt r»ng, c¹nh tranh lµ mét trong nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, kh«ng cã c¹nh tranh th× kh«ng cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng khi vËn hµnh ph¶i tu©n thñ nh÷ng quy luËt kh¸ch quan riªng cã cña m×nh, trong ®ã quy luËt c¹nh tranh. C¹nh tranh lµ ®éng lùc hay nh­ A.Smith gäi lµ “bµn tay v« hinh” thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi ph¸t triÓn. NÕu lîi nhuËn thóc ®Èy c¸c c¸ nh©n tiÕn hµnh s¶n xuÊ kinh doanh mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt th× c¹nh tranh l¹i b¾t buéc vµ th«i thóc hä ph¶i ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. V× vËy, c¹nh tranh lµ yÕu tè cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. C¹nh tranh lµ ®éng lùc kinh tÕ cña s¶n xuÊt hµng hãa, bëi lÏ nã lµ con ®­êng ®Ó thùc hiÖn lîi Ých cña c¸c chñ thÓ trong kinh doanh. §éng lùc nµy cã t¸c dông hai mÆt, mét mÆt thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn, mÆt kh¸c h¹n chÕ cã khi ®i ®Õn sù ph¸ vì sù ph¸t triÓn kinh tÕ. C¹nh tranh chÝnh lµ m«i tr­êng tån t¹i vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng, kh«ng cã c¹nh tranh sÏ kh«ng cã tÝnh n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Song x· héi dÇn sÏ chØ chÊp nhËn hµnh vi c¹nh tranh lµnh m¹nh b»ng c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt vµ chu chuyÓn hµnh ho¸ mét c¸ch khoa häc, hiÖu qu¶ chø kh«ng thõa nhËn c¸c hµnh vi c¹nh tranh b»ng c¸ch dùa vµo c¸c thñ ®o¹n lõa ®¶o kh«ng trong s¸ng. ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ, thùc hiÖn kinh tÕ më, g¾n nÒn kinh tÕ ViÖt Nam víi khu vùc vµ thÕ giíi. §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn th­ VIII cña §¶ng ®· x¸c ®Þnh: “C¬ chÕ thÞ tr­êng ®ßi hái ph¶i h×nh thµnh mét m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh, hîp ph¸p, v¨n minh. C¹nh tranh v× lîi Ých ph¸t triÓn ®Êt n­íc, chø kh«ng ph¶i lµm ph¸ s¶n hµng lo¹t, l·ng phÝ nguån lùc, th«n tÝnh lÉn nhau”. Tõ quan ®iÓm mang tÝnh nguyªn t¾c cña §¶ng, th× ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó khuyÕn khÝch vµ thóc ®Èy c¹nh tranh lµnh m¹nh lµ ph¶i x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt nghiªm minh, luËt lÖ ®­a ra ph¶i cã tÝnh kh¶ thi. CÇn cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn, m«i tr­êng cho c¹nh tranh lµnh m¹nh trong s¶n xuÊt kinh doanh. CÇn cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ thñ tôc khiÕu kiÖn vµ thÈm quyÒn xö lý cña mét tæ chøc tµi ph¸n trong ph¹m vi c¶ n­íc ®èi víi nh÷ng hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, nh»m gi÷ nghiªm kû c­¬ng phÐp n­íc, cã nh­ vËy míi t¹o sù dung hîp gi÷a c¹nh tranh vµ c«ng b»ng x· héi. Ba lµ, søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ph¶i ph¸t triÓn trªn c¬ së ph¸t huy c¸c lîi thÕ so s¸nh cña ®Êt n­íc nh­: con ng­êi, truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc, sù æn ®Þnh chÝnh trÞ- x· héi, vÞ trÝ ®Þa lý chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, tµi nguyªn thiªn nhiªn... ViÖt Nam lµ n­íc ®­îc thiªn nhiªn ban tÆng nhiÒu tµi nguyªn thiªn nhiªn rÊt thuËn lîi cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, céng víi nguån nh©n lùc dåi dµo víi h¬n 80 triÖu d©n vµ h¬n 40 triÖu lao ®éng, c¬ cÊu d©n sè trÎ, cÇn cï lao ®éng, gi¸ nh©n c«ng rÎ. H¬n n÷a tõ sau ®æi míi th× t×nh h×nh ®Êt n­íc cã sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc yªn t©m bá vèn kinh doanh, më réng thÞ tr­êng vµ mèi quan hÖ víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi. ChÝnh nhê nh÷ng lîi thÕ nµy mµ søc m¹nh c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ®­îc n©ng cao, nh÷ng s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô ViÖt Nam ®· cã mÆt trªn thÞ tr­êng khu vùc vµ quèc tÕ, ®· cã søc c¹nh tranh vÒ gi¸ c¶. V× vËy, cÇn nhËn thøc râ vÞ trÝ quan träng cña nh÷ng lîi thÕ mµ m×nh ®ang ãc ®Ó cã nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu gi÷ g×n vµ khai th¸c cã hiÖu qu¶. §ång thêi, cÇn nhËn thøc ®­îc thùc chÊt cña nh÷ng lîi thÕ so s¸nh ®ã lµ phÇn lín do thiªn nhiªn ban tÆng nªn nã kh«ng cã ®é bÒn v÷ng l©u dµi nÕu chóng ta kh«ng cã chiÕn l­îc ph¸t triÓn quy ho¹ch, ph¸t triªn cã kÕ ho¹ch.ChÝnh v× vËy, trªn c¬ së ph¸t huy c¸c lîi thÕ so s¸nh vèn cã th× cÇn ph¶i cã sù ph¸t triÓn míi, t¹o ra b­¬c ®ét ph¸ thu hÑp kho¶ng c¸ch, ®uæi kÞp c¸c n­íc trong khu vùc, v­¬n lªn s¸nh vai víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi. §ång thêi, ®¸nh gi¸ ®óng tÇm quan träng cña c¸c nguån lùc ®Ó cã biÖn ph¸p khai th¸c hîp lý cã hiÖu qu¶, muèn vËy nÒn kinh tÕ phat cã ®ñ søc m¹nh ®¸p øng ®­îc mäi sù biÕn®æi cña thÞ tr­êng b»ng chÝnh néi lùc cña m×nh lµ chñ yÕu. Tãm l¹i ph¸t huy nhøng lîi thÕ so s¸nh cña ®Êt n­íc lµ tiÒn ®Ò quan träng vµ cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. VÊn ®Ó quan t©m lµ cÇn nhËn thøc vµ ®¸nh gi¸ ®óng møc c¸c lîi thÕ so s¸nh. Trong c¸c nguån lùc th× nguån nh©n lùc ®­îc ®µo t¹o cã ý nghÜa lín h¬n c¶, ®µo t¹o con ng­êi lµ ®éng lùc trùc tiÕp cña sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. CÇn kh«ng ngõng kÕt hîp sö dông c¸c nguån lùc cã hiÖu qu¶, kh«ng ngõng t¸i t¹o, båi d­ìng tao ra c¸c nguån cã lîi thÕ cho ®Êt n­íc. Bèn lµ, n©ng cao søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ph¶i gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. NÒn kinh tÕ n­íc ta ®ang vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. Do vËy, ®Þnh h­íng XHCN trong sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn ë n­íc ta lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, tøc nhµ n­íc ë ®©y cã vai trß ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ, b¶o ®¶m ngµy cµng tèt h¬n nhu cÇu vËt chÊt cho x· héi; b¶o ®¶m c«ng b»ng x· héi trªn c¬ së nÒn ®¹i c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i; t¹o ra b­íc chuyÓn m¹nh mÏ vÒ c¬ cÊu kinh tÕ. §Þnh h­íng XHCN lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh t¸c ®éng cña quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ sù nhËn thøc cña nh÷ng ng­êi céng s¶n ®èi víi sù vËn ®éng cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi loµi ng­êi. V× vËy, nhËn thøc râ mÆt phï hîp gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng víi ®Þnh h­íng XHCN. Bëi v× kinh tÕ thÞ tr­êng lµ s¶n phÈm chung cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, ph¶n ¸nh c¸c nÊc thang tiÕn ho¸ trong mét giai ®o¹n cô thÓ cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Nã kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm cña mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt mµ sÏ tån t¹i trong nhiÒu ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Vµ kinh tÕ thÞ tr­êng lµ s¶n phÈm cña sù t¸c ®éng biÖn chøng gi÷a quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt. ChÝnh v× vËy, kinh tÕ thÞ tr­êng vµ ®Þnh h­íng XHCN kh«ng thÓ ®èi lËp nhau trong sù ph¸t triÓn. NhËn thøc ®­îc nh÷ng mÆt tÝch cùc cña kinh tÕ thÞ tr­êng, ®Ó tõ ®ã kÕ thõa chän läc, tiÕp thu nh÷ng nh©n tè kÝch thÝch sù ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ sù vËn dông mÆt tÝch cùc cña c¸c quy luËt: gi¸ trÞ, cung cÇu, c¹nh tranh...lµm lîi cho nÒn kinh tÕ. §ång thêi, gi÷a KTTT vµ ®Þnh h­íng XHCN cã nh÷ng mÆt ®èi lËp, xuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt cña chóng, ®ã lµ vÒ xu h­íng vËn ®éng vµ môc tiªu ph¸t triÓn cña chóng. CÇn nhËn thøc râ mÆt tiªu cùc cña KTTT ®Ó cã chiÕn l­îc ®Ò phßng, h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng xÊu cho nÒn kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam ®Ó ®¶m b¶o tÝnh ®Þnh h­íng XHCN th× cÇn t¨ng c­êng lùc l­îng kinh tÕ nhµ n­íc; kinh tÕ nhµ n­íc ph¶i ®ñ søc m¹nh, v­¬n lªn ®ãng vai trß chñ ®¹o, §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng ®· chØ râ vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n­íc: lµm ®ßn bÈy ®Èy nhanh t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi; më ®­êng, h­íng dÉn, hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn; lµm lùc l­îng vËt chÊt ®Ó nhµ n­íc thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý vÜ m«; t¹o nÒn t¶ng cho chÕ ®é x· héi míi. Vµ tiÕn hµnh ®æi míi, hoµn thiÖn c¸c c«ng cô qu¶n lý vÜ m«. N¨m lµ, n©ng cao søc c¹nh tranh ph¶i qu¸n triÖt quan ®iÓm ®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. Sau 15 n¨m ®æi míi nÒn kinh tÕ n­íc ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh, nh­ng vÉn cßn nh÷ng mÆt yÕu kÐm ch­a ®¸p øng tèt yªu cÇu ph¸t triÓn nh­: kh¶ n¨ng vÒ vèn cã h¹n, nhu cÇu viÖc lµm rÊt bøc b¸ch, ®êi sèng nh©n d©n cßn nhiÒu khã kh¨n, t×nh h×nh kinh tÕ x· héi ch­a thËt æn ®Þnh v÷ng ch¾c. Do vËy, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn ph¶i tiÕp tôc kiªn tr× vµ më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i lµ nhu cÇu bøc b¸ch ®èi víi chóng ta. §¹i héi IX còng ®· kh¼ng ®Þnh: “Thùc hiÖn nhÊt qu¸n ®­êng lèi ®èi ngo¹i ®éc lËp tù chñ, réng më, ®a ph­¬ng ho¸ ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ kinh tÕ. ViÖt Nam s½n sµng lµ b¹n, lµ ®èi t¸c tin cËy cña c¸c n­íc trong céng ®ång quèc tÕ, phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp vµ ph¸t triÓn”. §Ó qu¸n triÖt ®­îc quan ®iÓm trªn, chóng ta cÇn ph¶i më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu, ®æi míi c¬ cÊu vµ n©ng cao chÊt l­îng hµng xuÊt khÈu. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu ph¶i ®­îc ®Æc biÖt chó träng, ®©y lµ ngµnh mang lai nguån thu ngo¹i tÖ lín, t¹o nguån vèn ®Ó tiÕn hµnh CNH-H§H ®Êt n­íc. §¹i héi lÇn thø VIII cña §¶ng ®· chØ râ: ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, coi xuÊt khÈu lµ xu h­íng ­u tiªn vµ lµ träng ®iÓm cña kinh tÕ ®èi ngo¹i. T¨ng tØ träng s¶n phÈm chÕ biÕn s©u vµ tinh, gi¶m m¹nh viÖc xuÊt khÈu hµng th«. T¨ng khèi l­îng c¸c mÆt hµng ®Æc s¶n cã gi¸ trÞ. §a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i cã quan hÖ g¾n bã, t¸c ®éng qua l¹i, bæ sung, thóc ®Èy nhau cïng ph¸t triÓn. Do ®ã, ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cÇn qu¸n triÖt quan ®iÓm ®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. S¸u lµ qu¸n triÖt quan ®iÓm hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi. NÒn kinh tÕ muèn t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ph¶i ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ- x· héi cao. Nã ®­îc coi lµ tiªu chuÈn hµng ®Çu ë bÊt cø ngµnh, lÜnh vùc kinh tÕ nµo trong nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt trong guång m¸y cña sù ph¸t triÓn th× hai khÝa c¹nh cÇn ®ù¬c xem xÐt ®¸nh gi¸ ®óng møc lµ: hiÖu qu¶ kinh doanh vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi. HiÖu qu¶ kinh doanh thÓ hiÖn kÕt qu¶ kinh doanh th«ng qua chØ tiªu l·i hay lç, ®­îc x¸c ®Þnh c¶ ®Þnh tÝnh lÉn ®Þnh l­îng. Cßn hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi lµ kÕt qu¶ mang l¹i cho ®êi sèng x· héi, ®èi víi mét dÞch vô kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng cña mét doanh nghiÖp hoÆc ®èi víi mét ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i nhÊt ®Þnh. Nã thÓ hiÖn møc ®é ®ãng gãp vµo thùc hiÖn môc tiªu kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc; chñ yÕu ®­îc x¸c ®Þnh vÒ mÆt ®Þnh tÝnh khã x¸c ®Þnh vÒ mÆt ®Þnh l­îng. Do vËy, chóng ta cÇn nhËn thøc râ tÇm quan träng cña hiÖu qu¶ kinh doanh vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi; chóng cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, t¸c ®éng qua l¹i bæ sung lÉn nhau trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nhµ n­íc cÇn cã hÖ thèng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi, h­íng dÇn khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiªpj chó träng ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ trong kinh doanh, ®©y lµ ®iÓm mÊu chèt, quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i cña c¸c doanh nghiÖp; cã nh­ vËy míi n©ng cao søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. §æng thêi, nhµ n­íc ph¶i h­íng dÉn mäi ho¹t ®éng kinh tÕ thùc hiÖn d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ v¨n minh theo ®Þnh h­íng XHCN. II. Thùc tr¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña ViÖt Nam II.1. Thùc tr¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ. ViÖc ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh cña mét quèc gia cã thÓ ®­îc tiÕp cËn trªn ba cÊp ®é(nÒn kinh tÐe, ngµnh, doanh nghiÖp). D­íi d©y sÏ ®Ò cËp ®Õn trªn cÊp ®é nÒn kinh tÕ. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nÌn kinh tÐ ViÖt Nam ®­îc ®¸nh gi¸ á møc ®é rÊt thÊp. HÖ thèng tµi chÝnh ch­a n¨ng ®éng. C¸c nguån thu vµo ng©n s¸ch cßn chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè bÊt æn dÞnh, nhÊt lµ c¸c kho¶n thu tõ thuÕ xuÊt nhËp gi¶m xuèng lµm cho møc th©m hôt cµng lín so víi nhu cÇu cã thÓ gi¶i quyÕt ®ång bé c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi, hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i víi 4 trô cét lín vÉn chñ yÕu thùc hiÖn chøc n¨ng lµ tæ chøc tÝn dông chø ch­a ph¶i lµ nhµ ®Çu t­ . H¬n 60%tÝn dông cÊp cho c¸c doanh nghiÖp lµ ng¾n h¹n, tû träng ®Çu t­ vµo c¸c doanh nghiÖp cña hÖ thèng ng©n hµng hÇu nh­ lµ kh«ng ®¸ng kÓ. HÖ thèng tµi chÝnh theo kiÓu trùc tuyÕn víi c¸c cÊp cña hÖ thèng ng©n s¸ch . chóng ta cßn thiÕu h¼n hÖ thèng c¸c tæ chøc tµi chÝnh trung gian n¨ng ®éng cho nÒn tµi chÝnh quèc gia nh­: c¸c c«ng ty thuª mua, c«ng ty nhËn nî, c«ng ty chøng kho¸n... L­îng tiÒn trong l­u th«ng cßn qua lín, n»m ngoµi sù kiÓm so¸t cña hÖ thèng tµi chÝnh c«ng. HÖ thèng chøng tõ kÕ to¸n ch­a ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ. C¸c kho¶n chi tiªu cã chøng tõ lµm cho luËt thuÕ VAT ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chØnh kh«ng ®¸ng cã, lµm cho tÝnh ph¸p lý cña thuÕ ch­a cao. ViÖc ®iÒu chØnh thuÕ suÊt thuÕ VAT sÏ g©y phøc t¹p cho viÖc tæ chøc thùc hiÖn. HÖ thèng kÕ to¸n ch­a theo kÞp c¸c th«ng lÖ quèc tÕ còng lµ mét c¶n trë lín cho sù héi nhËp, trùc tiÕp lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ. KÕt cÊu h¹ t©ng kü thuËt- th«ng tin cßn thÊp kÐm l¹i kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ, bëi tõ ®ã chi phi ®Çu vµo cho c¸c doanh nghiÖp t¨ng cao. Tõ tr¹ng th¸i ph¸t triÓn kh«ng ®Òu gi÷a c¸c vïng, nhanh chãng thay ®æi c¬ cÊu d©n c­ khiÕn mét sè ®« thÞ nhanh chãng qu¸ t¶i ®ang lµ g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch v× c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ sinh th¸i. Tr×nh ®é, chÊt l­îng nguån nh©n lùc dåi dµo nh­ng kh«ng m¹nh. §éi ngò nh©n lùc tr×nh ®é cao ®Ó s½n sµng ®èi phã víi ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ch­a nhiÒu. §©y lµ vÊn ®Ò th¸ch thøc lín cho hÖ thèng ®µo t¹o, nhÊt lµ ®µo t¹o nghÒ nghiÖp, n¨ng lùc thùc hµnh. §éi ngò c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ c¶ ë tÇm vÜ m« vµ c¸c doanh nghiÖp ®Òu béc lé nh÷ng yÕu kÐm, ®Æc biÖt lµkiÕn thøc vÒ thÞ tr­êng vµ tµi chÝnh. Theo b¸o c¸o míi ®©y cña chÝnh phñ gÈn 70% gi¸m ®èc doanh nghiÖp kh«ng ®äc næi c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh. KÕt qu¶ ®ît tæng ®iÒu tra míi ®©y vÒ tr×nh ®é c¸n bé qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp cho thÊy trong sè 127 c¸n bé qu¶n lý ®­îc hái chØ cã 7 ng­êi ®­îc ®µo t¹o, båi d­ìng chuyªn m«n l¹i trong n­íc sau n¨m 1990, 9 ng­êi ®­îc båi d­ìng ë n­íc ngoµi víi thêi gian tõ mét ®Õn ba th¸ng. ThiÕt chÕ kinh tÕ cßn mang nÆng tÝnh tËp trung, mét sè ngµnh vÉn duy tr× ®éc quyÒn ë c¸c cÊp ®é, c¸c h×nh thøc. Khu vùc kinh tÕ d©n doanh ch­a ®­îc khuyÕn khÝch tho¶ ®¸ng, trong nhiÒu lÜnh vùc nhiÒu khu vùc vÉn ch­a t×m thÊy sù phèi hîp ®ång bé gi÷a c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« víi vÊn ®Ò cña c¸c doanh nghiÖp d©n doanh. MÆc dÇu thêi gian gÇn ®©y, sù th«ng tho¸ng ®· thÓ hiÖn râ qua viÖc thùc hiÖn luËt doanh nghiÖp míi nh­ng hÖ thèng doanh nghiÖp d©n doanh, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá vÉn ch­a nhËn ®ù¬c sù hç trî khÝch lÖ tho¶ ®¸ng tõ phÝa nhµ n­íc. C¸c vÊn ®Ò nh­ quyÒn sö dông ®Êt, vÊn ®Ò quy ho¹ch tæng thÓ, sù phèi hîp liªn ngµnh cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vÉn tiÕp tôc h¹n chÕ ®Çu t­ dµi h¹n vµo s¶n xuÊt cñakhu vùc kinh tÕ d©n doanh. C«ng nghÖ s¶n xuÊt cßn thÊp, mÆc dï ®· cã mét sè c«ng nghÖ ®¹t tr×nh ®é tiªn tiÕn trªn thÕ giíi nh­ng nh×n chung mÆt b»ng cßn thÊp. Trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ h­íng vÒ xuÊt khÈu chñ yÕu lµ c«ng nghÖ cã ®ù¬c th«ng qua chuyªn giao c«ng nghÖ vµ kh¶ n¨ng qu¶n lý c«ng nghÖ ch­a ®¹t yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Mét sè ngµnh kh¸c ch­a cã c«ng nghÖ ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña thÕ giíi dÉn tíi chÊt l­îng s¶n phÈm kÐm thiÕu søc c¹nh tranh, gi¸ thµnh s¶n xuÊt cao. MÆc dï n­íc ta ®· cã mét sè thµnh tùu ®¸ng kÓ trong ph¸t triÓn c«ng nghÖ tuy nhiªn vai trß nghiªn cøu vµ triÓn khai cßn thÊp. II.2. Nh÷ng yÕu tè chñ yÕu lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm dÞch vô Thø nhÊt, chi phÝ s¶n xuÊt trong tõng ngµnh, tõng s¶n phÈm trong toµn bé nÒn kinh tÕ cßn cao. Trong n«ng nghiÖp, chi phÝ s¶n xuÊt cßn chiÕm 40% gi¸ trÞ s¶n xuÊt. C¸c ph­¬ng thøc canh t¸c cßn l¹c hËu, gièng c©y trång vËt nu«i cã chÊt l­îng vµ n¨ng suÊt thÊp, thiÕt bÞ chÕ biÕn cßn l¹c hËu, lµm cho chi phÝ s¶n xuÊt cao. Khi gi¶m thuÕ nhËp khÈu vµ dì bá c¸c rµo c¶n phi thuÕ sÏ h¹n chÕ rÊt lín kh¶ n¨ng c¹nh tranh so víi hµng nhËp khÈu. Ch¾c ch¾n sÏ cã nh÷ng doanh nghiÖp, nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp bÞ thu hÑp quy m«, th©m chÝ kh«ng tån t¹i nÕu nh­ ngay tõ b©y giê kh«ng n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña m×nh. Trong c«ng nghiÖp, chi phÝ s¶n xuÊt cña nhiÒu s¶n phÈm cßn cao, chiÕm b×nh qu©n kho¶ng 70% gi¸ trÞ s¶n xuÊt. Gi¸ thµnh mét sè s¶n phÈm nh­ xi m¨ng, thÐp, gi©y, v¶i, ph©n bãn, ho¸ chÊt c¬ b¶n, ®­êng...®Òu cao h¬n gi¸ thµnh s¶n phÈm cïng lo¹i cña c¸c n­íc trong khu vùc tõ 20- 30%. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nµy chñ yÕu do tån tai yÕu kÐm ë nhiÒu kh©u: tr­íc hÕt lµ tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ trang thiÕt bÞ cña nÒn kinh tÕ cßn thÊp, c¸c thiÕt bÞ c«ng nghÖ l¹c hËu vµ trung b×nh chiÕm ®Õn 60- 70%, l¹c hËu h¬n c¸c n­íc trong khu vùc hai ®Õn ba thÕ hÖ. Tr×nh ®é tay nghÒ cßn thÊp, v× vËy n¨ng suÊt lao ®éng thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c n­íc tiÕn. Chi phÝ nguyªn liÖu ®Çu vµo nh×n chung lµ cao do chñ yÕu nhËp khÈu, chÊt l­îng nguyªn liÖu s¶n xuÊt trong n­íc kÐm, kh«ng æn ®Þnh, céng víi chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh cßn cao. VÒ mÆt qu¶n lý, c¸c doanh nghiÖp ch­a quan t©m t×m gi¶i ph¸p gi¶m c¸c chi phÝ s¶n xuÊt, n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, h¹ gi¸ thµnh s¶n xuÊt ®Ó tham gia héi nhËp cã hiÖu qu¶, vÉn cã t­ t­ëng tr«ng chê vµo nhµ n­íc vÒ cÊp vèn, h¹ l·i suÊt, bï lç, miÔn gi¶m thuÕ...MÆc dï n¨m 2003 ®· ®Õn thêi h¹n c¾t gi¶m thuÕ theo hiÖp ®inh AFTA. ViÖc ®Çu t­ nghiªn cøu ph¸t triÓn th­¬ng hiÖu, kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp cßn qu¸ Ýt. C«ng t¸c xóc tiÕn thÞ tr­êng tiÕp thÞ cßn lóng tóng, Ýt ®­îc ®Çu t­ vµ nh×n nhËn ®óng vai trß cña nã. Thø hai, chÊt l­îng lao ®éng, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp. Trong n«ng nghiÖp vµ khu vùc n«ng th«n, n¨ng suÊt lao ®éng cßn qu¸ thÊp. HiÖn nay, kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ViÖt Nam dùa trªn gÇn 12 triÖu hé n«ng d©n ®¶m nhËn, quy m« bÐ, ph­¬ng tiÖn canh t¸c l¹c hËu, n¨ng suÊt chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ thÊp, søc c¹nh tranh vÒ hµng ho¸ n«ng s¶n trªn thÞ tr­êng kÐm. Lùc l­îng lao ®éng ë n«ng th«n dåi dµo nh­ng ®éi ngò lao ®éng cã tri thøc cßn máng, míi sö dông kho¶ng 75% quü thêi gian. §Êt n«ng nghiÖp bÞ chia c¾t manh món ®ang trë thµnh trë ng¹i lín trong qu¸ tr×nh CNH-H§H n«ng nghiÖp. Trong c«ng nghiÖp, tr×nh ®é lao ®éng, tr×nh ®é tay nghÒ ch­a thÓ ®¸p øng ®­îc yªu cÇu vµ ®ßi hái cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓnvµ lµ mét nguyªn nh©n quan träng h¹n chÕ kh¶ n¨ng ®æi míi c«ng nghÖ, ®æi míi quy tr×nh s¶n xuÊt vµ qu¶n lý ë c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay. HiÖn cã kho¶ng 73% lùc l­îng lao ®éng c«ng nghiÖp kh«ng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt. Tû lÖ ®¹i häc/ trung cÊp/c«ng nh©n kü thuËt cña ViÖt Nam lµ 1/1,5/2.5 trong khi cña thÕ giíi lµ 1/2,5/3,5. C«ng t¸c ®µo t¹o l¹i ch­a ®­îc quan t©m ®óng møc thiÕu quy ho¹ch dµi h¹n, céng víi viÖc sö dông ®·i ngé ch­a tho¶ ®¸ng. Thø ba, chi phÝ dÞch vô cßn cao. Theo ®iÒu tra cña c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ ph¶n ¸nh cña c¸c doanh nghiÖp, nhiÒu chi phÝ ®Çu vµo t¹i ViÖt Nam ®­îc ®¸nh gi¸ cao h¬n nhiÒu so víi c¸c n­íc trongkhu vùc nh­ c­íc ®iÖn tho¹i, viÔn th«ng, phÝ giao th«ng vËn t¶i, c¶ng biÓn, gi¸ c¸c s¶n phÈm ®éc quyÒn nh­ xi m¨ng, ®iÖn n­íc...Cô thÓ lµ c­íc viÔn th«ng quèc tÕ cao h¬n tõ 30- 50%; gi¸ ®iÖn cao h¬n Mianma, Th¸i Lan, Singapo, Indonesia, Lµo kho¶ng trªn 45%; chi phÝ vËn t¶i ®­êng biÓn contain cao h¬n tõ 40- 50%. C¸c møc phÝ vµ lÖ phÝ hµng h¶i t¹i c¸c c¶ng ë Sµi Gßn cßn cao h¬n vµi lÇn so víi c¸c c¶ng biÓn t¹i Bangkoc, Manila, Jakata. Thø t­, bé m¸y qu¶n lý cßn kÐm hiÖu qu¶. ë c¸c doanh nghiÖp, bé m¸y qu¶n lý cßn cång kÒnh, th­êng chiÕm tõ 6- 9% tæng sè lao ®éng cña doanh nghiÖp; trong khi c¸c n­íc trong khu vùc chØ chiÕm tõ 3- 4%. Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp trong nhiÒu ngµnh th­êng chiÕm tõ 5-8% gi¸ thµnh lµ kh¸ cao. MÆt kh¸c do quy ®Þnh cña nhµ n­íc nªn nhiÒu vÞ trÝ trong bé m¸y kh«ng kiªm nhiÖm ®­îc vµ kÐm linh ho¹t. §¸ng l­u ý lµ tæ chøc lao ®éng ë nhiÒu doanh nghiÖp ch­a hîp lý vµ khoa häc, biªn chÕ qu¸ lín (®Æc biÖt lµ ®éi ngò gi¸n tiÕp), chøc n¨ng nhiÖm vô kh«ng râ rµng, kû luËt lao ®éng ch­a nghiªm...lµm cho n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ thÊp. III. Nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh. III.1. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Con ng­êi lµ mét chñ thÓ, lµ mét nh©n tè®Æc biÖt trong sè c¸c nh©n tè ®Çu vµo cña mäi ho¹t ®éng kinh tÕ. Nã kh¸c biÖt víi c¸c nh©n tè kh¸c v× nã võa lµ nh©n tè ®éng lùc ®¶m b¶o cho sù thµnh c«ng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp nãi riªng vµ cña c¶ nÒn kinh tÕ nãi chung, song ®ång thêi còng lµ môc tiªu phôc vô mµ c¸c doanh nghiÖp vµ c¶ x· héi ph¶i h­íng tíi. Lµ mét chñ thÓ ®Æc biÖt nh­ vËy,võa lµ ®éng lùc võa lµ môc tiªu cña sù ph¸t triÓn, lµ mét chñ thÓ sèng, cïng vËn ®éng ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong mét x· héi lu«n biÕn ®éng vµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, do vËy khi xet ®Õn chñ thÓ nay nh­ mét nh©n tè tÝch cùc trong viÖc n©ng cao søc c¹nh tranh cña tõng doanh nghiÖp nãi riªng vµ c¶ nÒn kinh tÕ nãi chung th× cÇn ph¶i chó ý hai mÆt: _ Lµm sao ®Ó ph¸t huy vai trß ®éng lùc cña con ng­êi, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó hä ®ãng gãp cho x· héi ®­îc nhiÒu h¬n. _ MÆt kh¸c, muèn “con t»m nh¶ t¬ ãng m­ît h¬n” th× ph¶i ®Çu t­ vµo con ng­êi nhiÒu h¬n, ph¶i phôc vô hä ®­îc tèt h¬n, t¹o m«i tr­êng ®Ó hä tin t­ëng, tù tin trong c«ng viÖc...Mét khi hä ®· g¾n bã víi sù sinh tån cña doanh nghiÖp th× hä sÏ g¾ng søc kh«ng ngõng c¶i tiÕn ®æi míi c«ng nghÖ, ph¸t huy søc s¸ng t¹o, nç lùc trong viÖc t×m kiÕm thÞ tr­êng...nh»m t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao nhÊt. Muèn vËy, ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh, th«ng qua yÕu tè con ng­êi nªn ch¨ng cÇn chó ý gi¶i quyÕt tèt nh÷ng vÊn ®Ò sau: Mét lµ, kh«ng ngõng t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi lao ®éng (bao gåm c¶ c«ng nh©n lao ®éng lÉn ®éi ngò qu¶n lý ë mäi cÊp) ®­îc häc tËp, ®­îc ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i. Trong x· héi th«ng tin, viªc kh«ng ngõng n©ng cao cËp nhËt kiÕn thøc lµ mét nhu cÇu tÊt yÕu, ®Æc biÖt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay khi mµ sù ph¸t triÓn cña mäi quèc gia ®Òu h­íng tíi nÒn kinh tÕ tri thøc- mét x· héi tinh thÇn kh«ng ngõng häc hái rÌn luyÖn vµ n©ng cao kiÕn thøc. Tuy nhiªn, còng nªn ph©n ®Þnh râ sù cÇn thiÕt trong viÖc ®µo t¹o ë hai cÊp ®é: ®µo t¹o nh©n lùc nãi chung vµ ®µo t¹o nh©n tµi nãi riªng. §µo t¹o nh©n lùc lµ ®µo t¹o ®Ó ®¸p øng phæ cËp nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n tuú theo tõng tr×nh ®é. Phï hîp víi nhu cÇu ph¸t triÓn trªn diÖn réng. Cßn ®µo t¹o nh©n tµi lµ ®µo t¹o víi môc ®Ých, h×nh thµnh nªn ®éi ngò c¸n bé giái, c¸n bé ®Çu ngµnh trong tõng lÜnh vùc, ®Ó hä cã ®ñ n¨ng lùc kiÕn thøc vµ kh¶ n¨ng t­ duy, suy nghÜ ®éc lËp vµ s¸ng t¹o, ®ñ søc ®¶m ®­¬ng nh÷ng träng tr¸ch mµ x· héi giao phã hoÆc ®ñ tÇm ®¹t tíi nh÷ng ®Ønh cao cña khoa häc c«ng nghÖ míi. §Ó n©ng cao søc c¹nh tranh th× viÖc ®µo t¹o chuyªn s©u lµ v« cïng cÇn thiÕt, v× cã ®µo t¹o chuyªn s©u míi t¹o ra ®ù¬c ®é ngò qu¶n lý giái. ¤ng cha ta ®· tõng nãi “mét ng­êi lo b»ng mét kho ng­êi lµm”. Mét khi cã nhµ l·nh ®¹o giái, hä lµ ng­êi am hiÓu, n¾m b¾t ®­îc thùc chÊt cña vÊn ®Ò th× hä míi ®Æt ra nh÷ng nhu cÇu cÇn ph¶i thùc hiÖn ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp, ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn ®­îc c¸c yªu cÇu ®Æt ra. Trong thùc tÕ chóng ta thÊy kh«ng Ýt tr­êng hîp cã nhiÒu doanh nghiÖp ®­îc ®Çu t­ c¬ së vËt chÊt vµ nguån vèn kh¸ lín song vÉn ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶; t¹i sao nh÷ng doanh nghiÖp ®øng trªn bê vùc ph¸ s¶n song mét khi chon ®ù¬c gi¸m ®èc giái th× hä ®· xoay chuyÓn ®­îc t×nh thÕ trªn. Ph¶i ch¨ng lêi gi¶i ë ®©y chÝnh lµ yÕu tè con ng­êi. ChÝnh v× vËy, viÖc ®µo t¹o kh«ng thÓ thùc hiÖn mét c¸ch h×nh thøc, ch¹y theo sè l­îng mµ lu«n ph¶i cÇn chó ý ®Õn chÊtl­îng ®µo t¹o. §Ó ®µo t¹o chuyªn s©u, còng cÇn ph¶i chän ®óng ng­êi ®Ó ®µo t¹o vµ ®µo t¹o ®óng nh÷ng ngµnh cã nhu cÇu. Ng­êi ®ù¬c cö ®i häc ph¶i lµ nh÷ng ng­êi cã kh¶ n¨ng tiÕp thu vµ lµ nh÷ng ng­êi ham häc, cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao trong häc tËp. Khi hä ®· chän ®óng ®èi t­îng th× còng ph¶i thÊy r»ng nh÷ng ®èi t­îng nµy th­êng sÏ cã nh÷ng yªu cÇu kh¸ cao ®èi víi ho¹t ®éng gi¶ng d¹y. Do vËy, ®Ó phôc vô tèt c«ng t¸c ®µo t¹o, cÇn ph¶i x©y dùng gi¸o tr×nh tèt, th­êng xuyªn cËp nhËt kiÕn thøc, kh«ng ngõng c¶i tiÕn vµ ®æi míi ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ®Ó néi dung ®µo t¹o mang tÝnh thiÕt thùc, ®¸p øng kÞp thíi c¸c nhu cÇu lu«n n¶y sinh cña mét nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn. Bªn c¹nh ®ã, c¸c thiÕt bÞ c«ng cô hç trî thùc hµnh bµi gi¶ng còng cÇn ®¹t tr×nh ®é tiªn tiÕn, tr¸nh t×nh tr¹ng c¸c thiÕt bÞ nµy cßn l¹c hËu h¬n so víi c¸c thiÕt bÞ ®ang vËn hµnh t¹i c¸c doanh nghiÖp. VÊn ®Ò ®µo t¹o chuyªn m«n còng cÇn g¾n liÒn víi viÖc giao dôc phÈm chÊt ®¹o ®øc vµ rÌn luyÖn thÓ lùc cho thÕ hÖ míi. Mét c¬ thÓ khoÎ m¹nh giµu søc sèng c¶ vÒ søc lùc, trÝ tuÖ vµ tinh thÇn sÏ lµ m«i tr­êng thuËn lîi ®Ó h×nh thµnh vµ nu«i d­ìng nguån tri thøc tèt. Nh÷ng hµnh ®éng, quyÕt ®Þnh cña con ng­êi th«ng qua tri thøc sÏ gãp phÇn c¶i t¹o, thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña x· héi. Do vËy, nÕu con ng­êi ®­îc ®µo t¹o vµ rÌn luyÖn víi nh÷ng phÈm chÊt tèt th× nh÷ng hµnh ®éng cña hä sÏ mang tÝnh nh©n b¶n h¬n vµ sÏ tÝch cùc thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn. Hai lµ, mét vÊn ®Ò còng kh«ng kÐm phÇn quan träng trong viÖc n©ng cao søc c¹nh tranh th«ng qua yÕu tè con ng­êi lµ t¹o m«i tr­êng thuËn lîi ®Ó ng­êi lao ®éng ®­îc ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng søc s¸ng t¹o cña m×nh, ®ù¬c cèng hiÕn nhiÒu h¬n cho sù nghiÖp ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp vµ cña toµn x· héi. §©y lµ yÕu tè cùc kú quan träng v× con ng­êi cã ®­îc ®µo t¹o tèt song nÕu kh«ng cã m«i tr­êng ®Ó ph¸t huy th× ch¼ng kh¸c nµo ®ã lµ mét mãn hµng chØ ®Ó tr­ng bµy vµ råi còng sÏ mai mét theo thêi gian, song nÕu ng­îc l¹i, nÕu cã m«i tr­êng lµm viÖc tèt th× nh÷ng nh©n tè nµy sÏ ®­îc ph¸t huy vµ c«ng hiÕn nhiÒu h¬n. Do vËy, ®Ó cã thÓ cèng hiÕn ®­îc th× con ng­êi ph¶i cã m«i tr­êng lµm viÖc phï hîp vµ ®­îc ®Æt ®óng vÞ trÝ theo ®óng kh¶ n¨ng cña m×nh. MÆt kh¸c, th«ng th­êng nh÷ng ng­êi cã tri thøc lµ nh÷ng ng­êi ham häc hái th× ë mét khÝa c¹nh kh¸c hä lµ nh÷ng ng­êi mong ®­îc cèng hiÕn vµ kh«ng chó ý nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò danh lîi. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo ®Ó hä cã thÓ ph¸t huy kh¶ n¨ng ®em nh÷ng tri thøc cña m×nh cèng hiÕn cho x· héi nãi chung vµ doanh nghiÖp nãi riªng, t¹o ra ®­îc nhiÒu s¸ng kiÕn gãp phÇn n©ng cao søc c¹nh tranh. Cã thÓ nãi, søc s¸ng t¹o cña con ng­êi lµ mét søc m¹nh v« tËn ®· gióp con ng­êi chinh phôc, chiÕn th¾ng thiªn nhiªn vµ lµm nªn nh÷ng kú tÝch to lín ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. VÊn ®Ò lµ ph¶i lµm sao gi¶i phãng ®­îc nh÷ng tiÒm n¨ng vµ søc s¸ng t¹o nµy, ®õng v× nh÷ng suy nghÜ hÑp hßi, ganh ®ua mµ triÖt tiªu ®éng lùc s¸ng t¹o vµ søc cèng hiÕn cña hä. Ba lµ, mét vÊn ®Ò n÷a trong ph¸t huy nh©n tè con ng­êi ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh lµ gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng chÕ ®é tiÒn l­êng. VÊn ®Ò nµy ®­îc ®Æt ra ë khÝa c¹nh kh«ng ph¶i chØ lµ ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho hä an t©m lµm viÖc mµ cßn xÐt ®Õn ë khÝa c¹nh kinh tÕ nh»m n©ng cao søc c¹nh tranh. Khi chóng ta cßn nghÌo th× chóng ta ph¶i tËn dông nh©n c«ng rÎ ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh, song nÕu gi¸ nh©n c«ng rÎ th× th­êng dÉn ®Õn n¨ng suÊt thÊp, hiÖu qu¶ kh«ng cao. VÝ dô, tõ l©u ta vÉn nãi r¨ng ViÖt Nam cã lîi thÕ vÒ nguån nh©n c«ng gi¸ rÎ trong nh÷ng ngµnh th©m dông lao ®éng nh­ ngµnh dÖt may, da giµy..., song nÕu n¨ng suÊt cña mét c«ng nh©n ViÖt Nam trong nganh may chØ b»ng 1/4 so víi n¨ng suÊt cña mét c«ng nh©n t¹i c¸c n­íc ph¸t triÓn th× râ rµng gi¸ nh©n c«ng rÎ kh«ng h¼n lµ mét ­u thÕ. Vµ trong cuéc sèng hiÖn t¹i, ng­êi ta th­êng cã xu h­íng s½n sµng bá tiÒn ra ®Ó mua mét mÆt hµng chÊt l­îng h¬n, ®­îc ®Çu t­ chÊt x¸m nhiÒu h¬n mÆc dï gi¸ cã thÓ cao h¬n. III.2. Duy tr× søc c¹nh tranh chèng ®éc quyÒn. T×nh tr¹ng ®éc quyÒn mét c¸ch phæ biÕn trong mäi lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ trong thêi k× bao cÊp, ®Æc biÖt lµ trong th­¬ng m¹i ®· t¸c ®éng xÊu ®Õn nÒn kinh tÕ, lµm cho nÒn kinh tÕ x¬ cøng thiÕu n¨ng ®éng. Trong kinh tÕ thÞ tr­êng, c¹nh tranh trë thµnh ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn v× thÕ ®a sè c¸c chÝnh phñ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Òu chó träng b¶o vÖ c¹nh tranh chèng ®éc quyÒn. MÆc dï ViÖt Nam ®· thùc hiÖn ®æi míi, chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tõ 15 n¨m qua nh­ng t×nh tr¹ng ®éc quyÒn vÉn tån t¹i kh¸ phæ biÕn nhÊt lµ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc nhµ n­íc, ®a sè hµng ho¸ vµ dÞch vô trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Òu cã gi¸ c¶ cao, c¸c hµng ho¸ nh­ nguyªn liÖu,vËt t­, ®iÖn n­íc, chÊt ®èt, xi m¨ng vµ c¸c dÞch vô th«ng tin cã gi¸ cao h¬n c¸c n­íc trong khu vùc: gi¸ ®iÖn cao h¬n 50%, gi¸ n­íc 70%, c­íc phÝ vËn t¶i biÓn 27%, xi m¨ng 7%, thÐp x©y dùng 20USD/tÊn, ®iÖn tho¹i quèc tÕ chi phÝ ë ViÖt Nam cao gÊp 7 lÇn Singapore, gÊp 2 lÇn so víi Trung Quèc, gi¸ thuª ®Êt ë c¸c thµnh phè ë ViÖt Nam cao h¬n ë Trung Quèc tõ 4-6 lÇn, cao h¬n ë Th¸i Lan 6 lÇn ®· lµm t¨ng ®¸ng kÓ c¸c chi phÝ ®Çu vµo, do ®ã n©ng cao gi¸ thµnh s¶n phÈm lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh so víi hµng ho¸ cïng lo¹i cña c¸c n­íc b¹n. Trong sè 17 tæng c«ng ty 91 hiÖn chØ cã 5 tæng c«ng ty lµm ¨n cã l·i nh­ng phÇn lín lµ do ®éc quyÒn vÒ gi¸ c¶, trong khi ®ã 12 tæng c«ng ty cßn l¹i bÞ thua lç hoÆc hoµ vèn. Sù tån t¹i mét c¸ch nhËp nh»ng gi÷a ®éc quyÒn nhµ n­íc víi ®éc quyÒn doanh nghiÖp, gi÷a môc tiªu c«ng Ých víi môc tiªu lîi nhuËn céng víi sù b¶o hé qu¸ lín cña nhµ n­íc dÉn ®Õn h×nh thøc ho¸ c¹nh tranh lµm cho c¹nh tranh thiÕu hiÖu qu¶. §Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh trang cho doanh nghiÖp vµ hµng ho¸ ViÖt Nam cÇn thiÕt ph¶i t¹o mét s©n ch¬i b×nh ®¼ng vÒ mÆt ph¸p lý, kh«ng ®­îc ph©n biÖt ®èi xö gi÷a doanh nghiÖp trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, gi÷a quèc doanh vµ d©n doanh ®Ó tiÕn tíi ho¹t ®éng thèng nhÊt theo luËt doanh nghiÖp, ®Èy m¹nh chèng ®éc quyÒn th«ng qua b·i bá ®Æc quyÒn vµ nh÷ng ­u ®·i vÒ th­¬ng m¹i, thuÕ, tÝn dông, gi¶i quyÕt nî tån ®äng, cÊp phÐp ®Çu t­, giao ®Êt, quy ®Þnh gi¸ c¶. §iÒu nµy mét mÆt t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh, kh¬i dËy ®éng lùc ph¸t triÓn, mÆt kh¸c thÓ hiÖn sù phï hîp víi lé tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan, ®Ó tiÕn tíi khung thuÕ quan tõ 0-5% vµo n¨m 2006 mµ doanh nghiÖp ViÖt Nam vÉn cã thÓ tån t¹i ®­îc. Nhµ n­íc cÇn sím ban hµnh luËt chèng ®éc quyÒn, luËt ph¸ s¶n, thùc hiÖn gi¸ c¸c yÕu tè ®Çu vµo c¬ b¶n nh­ n¨ng l­îng, th«ng tin, gi¸ thuª ®Êt...ngang b»ng víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi, ®Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc, më réng ®iÒu tiÕt nhµ n­íc vÒ kinh tÕ th«ng qua thuÕ mét c¸ch b×nh ®¼ng,®æi míi chÝnh s¸ch vµ c¸ch sö dông c¸n bé lµ nh÷ng yªu tè quan träng t¸c ®éng ®Õn viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp vµ hang ho¸ ViÖt Nam trong héi nhËp. III.3. Khai th¸c lîi thÕ so s¸nh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, t­ duy c¬ b¶n kh«ng cßn lµ “b¸n c¸i m×nh cã” mµ lµ “b¸n c¸i thÞ tr­êng cÇn”. MÆc dï th­¬ng m¹i mang l¹i lîi Ých cho tÊt c¶ c¸c bªn tham gia ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau, nh­ng hiÖu qu¶ cao nhÊt lu«n thuéc vÒ nh÷ng quèc gia biÕt khai th¸c t«t nh©t lîi thÕ so s¸nh cña m×nh trong th­¬ng m¹i. CÇn l­u ý r»ng, c¶ lîi thÕ tuyÖt ®èi vµ lîi thÕ so s¸nh ®Òu cã khuynh h­íng “Èn, hiÖn” th­êng xuyªn qua c¸c giai ®o¹n, tuú thuéc sù ph¸t hiÖn vµ l­¹ chän. ViÖc lùa chän ®óng vµ ®Èy m¹nh ®Çu t­ s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng cã lîi thÕ c¹nh tranh ®Ó tham gia th­¬ng m¹i quèc tÕ sÏ t¨ng c­êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cho doanh nghiÖp vµ hµng ho¸. Nhê vËy mµ n©ng cao ®­îc hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. ë ViÖt Nam hiÖn nay cÇn ®Èy m¹nh ®Çu t­ vµo c¸c ngµnh cã lîi thÕ nh­: chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc; xay x¸t, chÕ biÕn l­¬ng thùc; s¶n xuÊt s¶n phÈm b¬ s÷a; chÕ biÕn thuû s¶n; thuèc trõ s©u, n«ng d­îc vµ ph©n bãn; thuèc ch÷a bÖnh; giµy dÐp; may mÆc quÇn ¸o; thiÕt bÞ thu h×nh, thu thanh, m¸y c«ng cô, m¸y chÕ biÕn thùc phÈm...NÕu so s¸nh víi c¸c n­íc ASEAN, cã thÓ thÊy nh÷ng mÆt hµng nãi trªn cña ta cã tÝnh c¹nh tranh cao. Cã thÓ thÊy r»ng nh÷ng ngµnh vµ s¶n phÈm cã lîi thÕ thuéc vÒ nhãm ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn, nh÷ng ngµnh th©m dông lao ®éng, dùa vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nguån lùc t¹i chç. VÒ l©u dµi, ph¶i ®Èy m¹nh ®Çu t­, nghiªn cøu chiÕm lÜnh c¸c ngµnh th©m dông c¸c ngµnh c«ng nghÖ cao, lao ®éng tri thøc nh­ c«ng nghÖ phÇn mÒm, c«ng nghÖ ®iÖn tö tin häc... Ngoµi, ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cho doanh nghiÖp vµ hµng ho¸ VIÖt Nam, cÇn ph¶i gi¶i quyÕt vèn ®Çu t­, cÇn cã chÝnh s¸ch c«ng nghÖ theo h­íng khuyÕn khÝch øng dông c«ng nghÖ míi, c«ng nghÖ kü thuËt cao vµo s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, h¹n chÕ viÖc sö dông c«ng nghÖ l¹c hËu n¨ng suÊt thÊp, g©y « nhiÔm m«i tr­êng. Cã mét thay ®æi lín trong thÞ tr­êng hµng ho¸ trong hai thËp kû gÇn ®©y mµ rÊt nhiÒu ng­êi ®· bá qua. §ã lµ sù gia t¨ng d©n chñ tiªu dïng. §iÒu nãi ®Õn ë ®©y chÝnh lµ sù ph¸t triÓn cña rÊt nhiÒu nh©n tè, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ vµ toµn cÇu, mµ ng­êi tiªu dïng lùa chän h¬n bao giê hÕt. Cã lÏ sù ph¸t triÓn nµy ®­îc nhËn thÊy râ nhÊt ë §«ng ¢u vµ Ch©u ¸. Víi sù chuyÓn h­íng sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, hoµn thiÖn vÒ c¬ së h¹ tÇng vµ hÖ thèng ph©n phèi, nhiÒu hµng ho¸ ®· ®­îc tr×nh bµy b¸n t¹i c¸c cöa hµng, siªu thÞ. Vµ kÕt qu¶, sù lùa chän cña kh¸ch hµng ®· trë thµnh mét yÕu tè quan träng cña thÞ tr­êng mµ chØ vµI n¨m tr­¬cs ®ay nã vÉn ch­a tån t¹i. Cïng lóc ®ã do sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ mµ mét thay ®æi lín ®· x¶y ra ®èi víi c¸c nhµ s¶n xu©ts. Khi mét c«ng ty cung cÊp mét s¶n phÈm míi cho thÞ tr­êng th× x¸ ®èi thñ c¹nh tranh còng ®­a ra ®­îc rÊt nhiÒu lo¹i s¶n phÈm t­êng tù nÕu kh«ng nãi lµ hoµn toµn gièng nhau. Sù ph¸t triÓn vÒ thÞ tr­êng tiªu thô vµ c¶ khÝa c¹nh xÈn xuÊt sÏ ®­a ®Õn nh÷ng th¸ch thøc rÊt lín nh­ng nã còng mang ®Õn nh÷ng c¬ héi kh«ng nhá cho c¸c doanh nghiÖp. Th¸c thøc ë ®©y lµ khÝa c¹nh ngµy cµng khèc liÖt h¬n, v× thÕ c¸c doanh nghiÖp ph¶I nç lùc phÊn ®Êu h¬n ®Ó ®¶m b¶o r»ng s¶n phÈm cña m×nh sÏ tèt h¬n vµ hy väng r»ng kh¸ch hµng cã nhiÒu chän lùa th× hé s÷ ph¶I ®­a ra quy ®Þnh cña m×nh. GÇn ®©y, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Na ®· quan t©m h¬n ®Õ nhu cÇu ngµy cµng ®a d¹ng cña kh¸ch hµng. Hä tin r»ng khi hoµn thieej chÊt l­îng s¶n phÈm vµ gi¶m ®­îc gi¸ thµnh th× s­ n©ng cao ®îc ®owjc vÞ thÕ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. Cã lÏ niÒm tin cña hä hoµn toµn cã c¬ së v× hµng ViÖt Nam ®· cã mét chç ®øng nhÊt ®Þnh trong lßng ng­êi tiªu dïng. Tuy nhiªn, nh÷ng g× ®· gióp cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®¹t ®­îc thµnh c«ng hiÖn nay kh«ng b¶o ®¶m cho hä mét vÞ thÕ c¹nh tranh trong t­¬ng lai. III.4. Nhµ n­íc hç trî c¸c doanh nghiÖp t¨ng c­êng søc c¹nh tranh b»ng c¸ch nµo §Ó t×m ra ®­îc vai trß cña chÝnh phñ ViÖt Nam trong viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cho nÒn kinh tÕ vµ doanh nghiÖp, em xin tr×nh bµy bµi häc ®­îc rót ra tõ mét sè n­íc ®· thùc hiÖn thµnh c«ng. Tr­íc hÕt b»ng chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp thÝch hîp nhµ n­íc hç trî b»ng c¸c ph­¬ng tiÖn bao gåm tù sù gióp ®ì tµi chÝnh c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cho ®Õn sù ®Þnh ®o¹t cña nhµ n­íc vÒ møc s¶n xuÊt cã lîi nhÊt. C¸c ngµnh ®­îc b¶o trî lµ nh÷ng ngµnh qu¸ ­ giµ cçi hoÆc ®ang tµn lôi còng nh­ ®Ó nh»m t¹o nªn nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp míi, ®Æc biÖt lµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt cho xuÊt khÈu trong c¸c khu vùc kü thuËt cao míi næi lªn. B»ng c¸ch lùa chän c¸c ngµnh cã nhiÒu triÓn väng vµ c¸c ngµnh ®Æc biÖt cÇn ph¸t triÓn vµ trî gióo tµi chÝnh nh­ trî cÊp xuÊt khÈu, c¸c nhµ n­íc t×m c¸ch ph¸t triÓn mét c¸ch cã hÖ th«ng lîi thÕ so s¸nh vµ t¨ng c­êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn tr­êng quèc tÕ. HÇu hÕt c¸c n­íc ®Òu cã sù liªn kÕt gi÷a chÝnh phñ vµ c¸c c«ng ty lín nh»m ®¶y m¹nh xuÊt khÈu vµ chiÕm lÜnh thÞ tr­êng thÕ giíi. Sù liªn kÕt nµy ë mét sè n­íc thÓ hiÖn rÊt râ rµng nh­ng á mét sè n­¬c kh¸c l¹i ®­îc che ®Ëy d­¬Ý nh÷ng h×nh thøc tinh tÕ. VÝ dô ë Mü c¸c chi phÝ cho viÖc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn qu©n sù lµ mét trî gióp quan träng cho c¸c c«ng nghÖ cã ý nghÜa th­¬ng m¹i. NhËt B¶n lµ n­íc th­êng ®­îc kÓ ra nh¨ lµ mét mÉu mùc cña sù thµnh c«ng nhê vµo sù can thiÖp, h­íng dÉn cña nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ. NhËt B¶n ®· thùc hiÖn mét c¸ch cã hÖ thèng nh÷ng chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp mµ ng­êi ta cho r»ng ®· ®Çy ®­îc ®Êt n­íc c¸c hßn ®¶o nay tõ t×nh tr¹ng mét n­íc thua trËn ®Ó trë thµnh mét n­íc cã nÒn kinh tÕ cã søc c¹nh tranh m¹nh nÕu kh«ng nãi lµ m¹nh nhÊt th× còng ®øng hµnh th­ nh× trªn thÕ giíi. Th¾ng lîi cña c¸c c«ng ty NhËt B¶n ®· thóc ®Èy hÕt n­íc nµy ®Õn n­íc kh¸c ph¶i ®Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp vµ c¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Ó c¶i thiÖn vµ t¨ng c­êng vÞ trÝ kinh tÕ, th­¬ng m¹i cña m×nh. ChÝnh s¸ch c«ng nghiÖp th­êng ®­îc phèi hîp víi chÕ ®é b¶o hé míi ®Ó thùc hiÖn môc tiªu t¹o ra mét lîi thÕ so s¸nh vµ thµnh lËp c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh m¹nh trªn thÞ tr­¬ng quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao vµ ®©y m¹nh viÖt thùc hiÖn chiÕn l­îc t¨ng tr­ëng dùa vµo xuÊt khÈu. Cµng ngµy cµng cã thªm nhiÒu n­íc t×m c¸ch t×m giµnh cho ®­îc ­u thÕ trong viÖc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng ®ßi hái kÜ thuËt c«ng nghÖ cao. Trong canh tranh kinh tÕ quèc tÕ, vai trß cña c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i ngµy cµng t¨ng. Nh÷ng thay ®æi vÒ c«ng nghÖ vµ viÖc më réngkü thuËt c«ng nghÖ ®Ó t¨ng c­êng søc m¹nh c¹nh tranh vµ quyÒn quyÕt ®Þnh trªn thÞ tr­êng b»ng lîi thÕ so s¸nh ®ang dÉn tíi nh÷ng h×nh thøc míi cña chÝnh phñ. C¸c quèc gia ®ang t×m mäi c¸ch k×m h·m viÖc phæ biÕn c¸c kü thuËt c«ng nghÖ cña hä trong khi ®ã l¹i ®ßi hái vµ buéc c¸c n­íc kh¸c ph¶i chia sÎ nh÷ng kü thuËt c«ng nghÖ mµ c¸c n­íc ®ã n¾m ®­îc. Sù h¹n chÕ viÖc chuyÓn giao c«gn nghÖ v× lý do th­¬ng m¹i cña c¸c chÝnh phñ ®· ®­îc kÐo dµi thªm v× tÇm quan träng hai mÆt cña nã ®èi víi viÖc ¸p dông vµo c¶ th­¬ng m¹i lÉn an ninh quèc gia. VÊn ®Ò c«ng nghÖ ®ang trë thµnh mét trong nh÷ng viÖc träng ®¹i nhÊt trong nÒn kinh tÕ chÝnh trÞ trªn tr­¬ng quèc tÕ. Nhµ n­¬c hç trî cho c¸c doanh nghiÖp t¨ng c­êng søc c¹nh tranh cßn b»ng chÝnh s¸ch vÜ m« nh»m t¹o ra m«i tr­êng dÔ dµng cho thÞ tr­¬ng ho¹t ®éng vµ cho viÖc tÝch luü c¸c nh©n tè s¶n xuÊt c¬ b¶n. Nã bao gåm kh«ng nh÷ng chÝnh s¸ch tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ mµ cßn c¶ nh÷ng chÝnh s¸ch chung nh­ t¨ng c­êng nÒngi¸o dôc, cÊp kinh phÝ cho viÖ nghiªn cøu ph¸t triªn c¬ b¶n vµ khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm trong c¶ n­íc ®Ó ®¹t ®­îc tû lÖ cao. D©n trÝ t¨ng lªn cïng víi tay nghÒ cña ng­êi lao ®éng, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng cïng víi lîi thÕ so s¸nh quèc gia nh­ NhËt B¶n còng lµ n­íc ®iÓn h×nh theo c¸ch ®ã. C¸c n­íc NIC ch©u ¸ còng vËy. Nh÷ng chÝnh s¸ch ®ã ®· thóc ®¶y tÝch luü c¸c nh©n tè s¶n xuÊt c¬ b¶n vµ t¨ng c­¬ng hiÖu qu¶ tæng thÓ cña nÒn kinh tÕ, t¹o nÒn t¶ng lîi thÕ so víi c¸c quèc gia ®Ó c¸c c«ng ty t¨ng c­êng s­c m¹nh c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Bµi häc quan träng nhÊt rót ra tõ th¾ng lî cña NhËt B¶n vµ c¸c n­íc NIC ch©u ¸ lµ mét quan ®iÓm lu«n lu«n thay ®æi vÒ lîi thÕ so s¸nh, ý nghÜa cña nã ®èi víi chÝnh s¸ch quèc gia, tËp qu¸n bu«n b¸n vµ sau hÕt lµ c¬ së lý luËn vÒ ph¸t triÓn. Nh÷ng n­íc nµy ®· chøng minh kh¸ ®Çy ®ñ lµ chÝnh s¸ch quèc gia ®­îc ho¹ch ®Þnh ®óng ®¾n vµ kÞp thêi cã thÓ t¹o ra mét lîi thÕ so s¸nh ë tÇm vÜ m« vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc tÝch luü c¸c nh©n tè s¶n xuÊt. MÆc dï, c¸c nhµ kinh tÕ häc tõ l©u ®· c«ng nhËn b¶n chÊt n¨ng ®éng cña l¬Þ thÕ so s¸nh nh­ng thµnh c«ng vÒ c¹nh tranh cña NhËt B¶n vµ c¸c n­íc NIC ch©u ¸ trong hai thËp kû võa qua ®· mang l¹i mét ý nghÜa míi cho viÖc ®¸nh gi¸ vÒ lý thuyÕt th­¬ng m¹i nµy. cña x· héiuyÕt ®Þnh cña con ng­êi th«ng qua tri thøc sÏ gãp phÇn c¶i t¹o, thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn hoÆc k×m h·m KÕt luËn Nh­ ®· tr×nh bµy ë ®Ò tµI nµy, ViÖt Nam ®ang ®èi mÆt víi mét sù c¹nh tranh khèc liÖt trong xu thÕ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng më nh­ hiÖn nay. Khi n­íc ta ®· hoµn toµn héi nhËp vµo kinh tÕ khu vùc vµ kinh tÕ th× th¸ch thøc vµ c¬ héi xuÊt hiÖn cïng mét lóc, søc m¹nh c¹nh tranh sÏ giµnh cho nh÷ng ai biÕt tËn dông ®­îc c¬ héi vµ s½n sµng ®èi mÆt thµnh c«ng víi th¸ch thøc. ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nhg héi nhËp, c¸c doanh nghiÖp ph¶I cã chiÕn l­îc c¹nh tranh hiÖu qu¶ ®Ó chuÈn bÞ ®èi mÆt víi hµng hãa n­íc ngoµI ®­îc s¶n xuÊt trªn c«ng nghÖ hiÖn ®ai nhÊt thÕ giíi ë c¸c n­íc ph¸t triÓn nhÊt thÕ giíi, vµ chuÈn bÞ b¾t ®Çu x©m nhËp thÞ tr­êng thÕ giíi b»ng søc m¹nh cña m×nh trong cuéc chiÕn mang tÝnh chÊt sèng cßn khi hµng rµo thuÕ quan vµ h¹n ng¹ch kh«ng cßn lµ c¶n trë khi gia nhËp WTO, AFTA. Lµ mét sinh viªn sÏ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh tÕ ®ang sèng trong mét thÕ giíi ®Çy biÕn ®éng tõng ngµy, do ®ã ®Ó phï hîp víi nhu cÇu cña thÞ tr­êng lao ®éng vµ phôc vô qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, chóng em ph¶I nç lùc phÊn ®Êu häc tËp ®Ó trang bÞ cho m×nh b­íc tù tin vµo nÒn kinh tÕ tri thøc. Mét lÇn n÷a xin c¶m ¬n th©y gi¸o ®· gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò tµI nµy. Danh môc tµI liÖu tham kh¶o §¶ng céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiªn §¹i héi §¶ng VII, VIII,IX. Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh. Gi¸o tr×nh kinh tÕ chÝn trÞ. Nhµ xuÊt b¶n Quèc gia – 2002. KiÒu Anh: Lîi thÕ c¹nh tranh cña nh÷ng quèc gia. T¹p chÝ: Ph¸t triÓn kinh tÕ- th¸ng 4/2002. NguyÔn B¸: N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng hãa vµ dÞch vô ViÖt Nam. T¹p chÝ: Kinh tÕ &Dù b¸o- sè 7/2003. ChiÕn l­îc c¹nh tranh thÞ tr­êng quèc tÕ. ViÖn qu¶n trÞ kinh tÕ Trung ­¬ng- 1995. NguyÔn Thanh Hång §øc: Nh·n hiÖu m¹nh- lîi thÕ c¹nh tranh cña Doanh nghiÖp ë thÕ kû XXI. T¹p chÝ: Nghiªn cøu kinh tÕ- th¸ng 2/2003 NguyÔn M¹nh Hïng: Gi¶m chi phÝ ®Ó c¹nh tranh. T¹p chÝ: Kinh tÕ & Dù b¸o- sè 9/2002 TS. TrÇn §øc H¹nh: VÊn ®Ò cßna ng­êi trong bµI to¸n c¹nh tranh. T¹p chÝ: Ph¸t triÓn kinh tÕ- th¸ng 4/2002 ThS. Phan Ngäc Th¶o: Gi¶m chi phÝ ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cho c¸c doanh nghiÖp. TS.. Vò Anh tuÊn: N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cho c¸c doanh nghiÖp trong xu thÕ héi nhËp. T¹p chÝ: Ph¸t triÓn kinh tÕ- th¸ng 12/2002 TS. Ph¹m §¨ng TuÊt: Bµn vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp quèc tÕ. T¹p chÝ: Ph¸t triÓn kinh tÕ. ThS. NguyÔn Hoµng Xanh: N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ thÕ thÕ giíi. T¹p chÝ: Ph¸t triÓn kinh tÕ- th¸ng 4/2002 §Ëu Ngäc Xu©n:VÒ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ- th¸ng 8/2000. Môc lôc