Đề tài Ngân sách nhà nước trong hệ thống tài chính trong quá trình chuyển đổi cơ chế kinh tế ở nước ta

huÕ tiªu dïng ®Ó h¹n chÕ cÇu, mÆt kh¸c cã thÓ gi¶m thuÕ ®èi víi ®Çu t­, kÝch thÝch s¶n xuÊt, ph¸t triÓn ®Ó t¨ng cung. Ngoµi ra chÝnh phñ cßn cã thÓ ph¸t hµnh c¸c c«ng cô nî ®Ó vay nh©n d©n nh»m bï ®¾p thiÕu hôt ng©n s¸ch Nµh n­íc, gãp phÇn lµm gi¶m tèc ®é l¹n ph¸t trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. III. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc - c«ng cô tµi chÝnh vÜ m« cña Nhµ n­íc trong qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt kinh tÕ: ChÝnh s¸ch tµi khãa lµ hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p ®­îc thÓ chÕ ho¸ nh»m ®iÒu chØnh thu nhËp vµ chi tiªu chÝnh phñ ®Ó h­íng nÒn kinh tÕ vµo s¶n l­îng vµ viÖc lµm mong muèn. Trong ng¾n h¹n ( 1, 2 n¨m ), nh÷ng chÝnh s¸ch nµy ®iÒu tiÕt s¶n l­îng thùc tÕ, l¹m ph¸t, thÊt nghiÖp nh»m æn ®Þnh nÒn kinh tÕ. Trong dµi h¹n, chóng cã t¸c dông ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ l©u dµi. ChÝnh s¸ch tµi kho¸ cã hai c«ng cô chñ yÕu lµ thuÕ vµ chi tiªu chÝnh phñ. Do ®ã vÊn ®Ò c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch tµi kho¸ lµ gi¶i quyÕt mèi quan hÖ t­¬ng quan gi÷a thu vµ chi ng©n s¸ch. 1. ChÝnh s¸ch tµi kho¸ lý thuyÕt: Khi nÒn kinh tÕ ë xa møc s¶n l­îng tiÒm n¨ng, th× Nhµ n­íc cã thÓ sö dông chÝnh s¸ch tµi kho¸ ®Ó ®­a nã vÒ møc s¶n l­îng tiÒm n¨ng.J.M Keynes coi chÝnh s¸ch tµi kho¸ lµ chÝnh s¸ch trung t©m trong qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ cña Nhµ n­íc. VÒ mÆt lý thuyÕt cã hai h­íng vËn dung chÝnh s¸ch tµi kho¸ nh­ sau : Khi nÒ kinh tÕ l©m vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i, thÊt nghiÖp cao, tæng cÇu gi¶m ë møc thÊp, c¸c h·ng kh«ng t¨ng ®Çu t­, d©n c­ kh«ng t¨ng tiªu dïng. §Ó t¨ng thu nhËp, t¨ng tæng cÇu AD, nhµ n­íc cÇn t¨ng chi tiªu, gi¶m thuÕ ®Ó t¨ng tæng chi cña x· héi. Th«ng qua t¸c ®éng cña m« h×nh sè nh©n mµ khuyÕch ®¹i vµo møc t¨ng s¶n l­îng, ®Èy nã tiÕn gÇn ®Õn møc s¶n l­îng tiÒm n¨ng. Khi nÒn kinh tÕ ë tr¹ng th¸i qu¸ nãng, l¹m ph¸t t¨ng lªn, AD ë møc cao, Nhµ n­íc ph¶i gi¶m chi tiªu, t¨ng thuÕ lµm cho møc chi tiªu chung cña nÒn kinh tÕ gi¶m xuèng ®Ó s¶n l­îng cña nÒn kinh tÕ trë l¹i møc tiÒm n¨ng, l¹m ph¸t sÏ ch÷ng l¹i . Cïng víi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ thÞ thuÕ vsf chi tiªu chÝnh phñ lµ c«ng cô quan träng ®Ó Nhµ n­íc cã thÓ can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ, nh­ng ®©y lµ sù can thiÖp gi¸n tiÕp tu©n theo vµ th«ng qua c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. 2. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ ng©n s¸ch Nhµ n­íc: Ta kÝ hiÖu C¸c kho¶n tiÒn mµ Nhµ n­íc nhËn ®­îc lµ thu nhËp cña Nhµ n­íc T C¸c kho¶n chi tiªu cña Nhµ n­íc lµ G. B lµ hiÖu gi­a thu vµ chi ng©n s¸ch ( c¸n c©n ng©n s¸ch ) ta cã c«ng thøc sau: B = T - G VÊn ®Ò c¬ b¶n cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a thu ( T ) vµ chi tiªu ( G ). Tuy theo so s¸nh gi­a thu vµ chi ta cã c¸c tr¹ng th¸i sau: + B > 0 ThÆng d­ ng©n s¸ch hay thu ng©n s¸ch lín h¬n chi ng©n s¸ch .T > G + B = 0 C©n b»ng ng©n s¸ch hay thu ng©n s¸ch lín h¬n chi ng©n s¸ch . T = G + B < 0 Th©m hôt ng©n s¸ch hay thu ng©n s¸ch nhá h¬n chi ng©n s¸ch . T < G Khi nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò ng©n s¸ch Nhµ n­íc, nhiÒu nhµ kinh tÕ ®· ®Æt ra nh÷ng c©u hái mµ ®Õn b©y giê vÉn cßn lµ nh÷ng vÊn ®Ò tranh luËn. 2.1. Cã nhÊt thiÕt ph¶i ®Ó ng©n s¸ch Nhµ n­íc ë tr¹ng th¸i c©n b»ng hay kh«ng ? Mét sè nhµ kinh tÕ cho r»ng, khi ®iÒu chØnh c¸c kho¶n thu vµ chi ng©n s¸ch, Nhµ n­íc cÇn thùc hiÖn chÝnh s¸ch "c©n b»ng ng©n s¸ch". Theo quy t¾c nµy, Nhµ n­íc kh«ng ®­îc phÐp chi tiªu h¬n sè tiÒn mµ nã nhËn ®­îc. Tuy nhiªn, hÇu hÕt c¸c nhµ kinh tÕ ph¶n ®èi quy t¾c ®ßi hái Nhµ n­íc ph¶i c©n b»ng ng©n s¸ch cña m×nh mét c¸ch nghiªm ngÆt. Bëi nÕu nh­ ng©n s¸ch c©n b»ng nh­ng c¸c kho¶n thu, chi n¨m sau kh«ng nhiÒu h¬n n¨m tr­íc chøng tá nÒn kinh tÕ kh«ng ph¸t triÓn ®i lªn v× vËy nÕu gi÷ ng©n s¸ch c©n b»ng th× ph¶i lµ c©n b»ng trong tr¹ng th¸i ®éng. H¬n n÷a, ®«i khi th©m hôt hoÆc thÆng d­ ng©n s¸ch l¹i trë nªn cÇn thiÕt. Thø nhÊt, quy t¾c "c©n b»ng ng©n s¸ch" thñ tiªu n¨ng lùc tù æn ®Þnh cña hÖ thèng thuÕ vµ c¸c kho¶n chuyÓn giao thu nhËp nh»m æn ®Þnh nÒn kinh tÕ. Khi nÒn kinh tÕ r¬i vµo suy tho¸i, c¸c kho¶n thuÕ vµ chuyÓn giao thu nhËp ( tÝnh trªn c¬ së thu nhËp ) tù ®éng thay ®æi dï tØ lÖ cña chóng kh«ng ®æi; cô thÓ lµ thuÕ gi¶m, chuyÓn giao thu nhËp t¨ng khi thu nhËp gi¶m. C¸c ph¶n øng øng tù ®éng gãp phÇn æn ®Þnh nÒn kinh tÕ nµy l¹i lµm cho ng©n s¸ch bÞ th©m hôt. Trong khi ®ã, quy t¾c "ng©n s¸ch c©n b»ng" nhiªm ngÆt ®ßi hái Nhµ n­íc ph¶i t¨ng thuÕ hay c¾t gi¶m chi tiªu vµo thêi k×­ suy tho¸i ; ho¹t ®éng nµy tiÕp tôc lµm tæng cÇu gi¶m sót h¬n n÷a, kÕt qu¶ lµ suy tho¸i ngµy cµng t¨ng. Thø hai, Ng­êi ta cã thÓ sö dông th©m hôt ®Ó chuyÓn g¸nh nÆng thuÕ tõ thÕ hÖ hiÖn t¹i cho thÕ hÖ t­¬ng lai. Mét sè nhµ kinh tÕ lËp luËn r»ng, nÕu thÕ hÖ hiÖn t¹i ph¶i ph¸t ®äng chiÕn tranh ®Ó b¶o vÖ ®éc lËp, tù do cho tæ quècth× c¸c thÕ hÖ t­¬ng lai sÏ cã lîi. §Ó buéc ng­êi h­ëng thô t­¬ng lai ph¶i tr¶ mét phÇn chi phÝ, thÕ hÖ hiÖn t¹i cã thÓ tµi trî cho chiÕn tranh b»ng c¸ch ch¸p nhËn th©m hôt ng©n s¸ch. Nhµ n­íc cã thÓ tr¶ l¹i sè nî trong chiÕn tranh b»ng c¸ch ®¸nh thuÕ vµo thÕ hÖ tiÕp theo. Nh÷ng nguyªn nh©n nµy lµm cho hÇu hÕt c¸c nhµ kinh tÕ phñ nhËnn quy t¾c "c©n b»ng ng©n s¸ch" nghiªm ngÆt. 2.2. Th©m hôt ng©n s¸ch vµ c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc: §Ó l­îng ho¸ th©m hôt ng©n s¸ch, c¸c nhµ kinh tÕ chia th©m hôt ng©n s¸ch ra lµm ba lo¹i: - Th©m hôt thùc tÕ, tøc lµ th©m hôt ng©n s¸ch x¶y ra khi sè chi thùc tÕ v­ît sè thu thùc tÕ trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. - Th©m hôt c¬ cÊu, lµ th©m hôt ng©n s¸ch x¶y ra khi nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng ë møc s¶n l­îng tiÒm n¨ng. - Th©m hôt chu kú, tøc lµ th©m hôt ngan s¸ch bÞ ®éng do tr¹ng th¸i chu kú cña nÒn kinh tÕ g©y ra. Nã b»ng hiÖu sè gi÷a th©m hôt thùc tÕ vµ th©m hôt c¬ cÊu. Th©m hôt ng©n s¸ch x¶y ra khi Nhµ n­íc t¨ng chi tiªu, kÕt qu¶ lµ cung vèn vay gi¶m, l·i suÊt t¨ng dÉn ®Õn hiÖn tuîng th¸o lui ®Çu t­, lµm gi¶m tèc ®é t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ. Nhµ n­íc cÇn cã biÖn ph¸p kÞp thêi kh¾c phôc th©m hôt. Nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ "t¨ng thu, gi¶m chi", song kh«ng ph¶i nÒn kinh tÕ nµo còng ¸p dông ®­îc biÖn ph¸p nµy. Khi c¸c gi¶i ph¸p t¨ng thu, gi¶m chi kh«ng kh¾c phôc ®­îc th©m hôt, th× Nhµ n­íc ph¶i sö dung gi¶i ph¸p tµi trî cho th©m hôt. Cã bèn gi¶i ph¸p tµi trî lµ : Thø nhÊt, lµ vay tiÒn ng©n hµng ( in thªm tiÒn ). ThÕ m¹nh cña gi¶i ph¸p nµy lµ tµi trî kÞp thêi cho c¸c kho¶n th©m thñng cña ng©n s¸ch, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho bé m¸y tµi chÝnh vËn hµnh b×nh th­êng, gi¶i to¶ nh÷ng ng­ng trÖ trong bé m¸y Nhµ n­íc. Song, gi¶i ph¸p nµy sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ nan gi¶i lµ l¹m ph¸t cao, gi¸ c¶ t¨ng, lµm gi¶m søc mua cña ®ång tiÒn vµ lµm ®êi sèng d©n c­ gi¶m sót khi l­îng tiªng trong l­u th«ng t¨ng. §«ng tiÒn gi¶m søc mua lµm gi¶m kh¶ n¨ng tµi trî cho ng©n s¸ch. Bëi khi gi¸ c¶ t¨ng, Nhµ n­íc ph¶i chi tiªu nhiÒu h¬n cho nh­÷ng tiªu dïng kh«ng ®æi, ®iÒu ®ã buéc Nhµ n­íc l¹i ph¶i in thªm tiÒn; cø nh­ vËy, nÒn kinh tÕ sÏ r¬i vµo khñng ho¶ng tiÒn tÖ. Thø hai, lµ sö dông dù tr÷ ngo¹i tÖ. Gi¶i ph¸p nµy cã hiÖu lùc rÊt m¹nh, gióp bï ®¾p kÞp thêi cho th©m thñng ng©n s¸chvµ ¶nh h­ëng tiªu cùc cña nã ®Õn nÒ kinh tÕ kh«ng tøc thêi. S«ng kh«ng ph¶i n­íc nµo còng cã luîng dù tr÷ ngo¹i tÖ lín. NÕu l­îng dù tr÷ ngo¹i tÖ bÞ rót ra thÊp h¬n møc tèi thiÓu ( t­¬ng ®­¬ng víi gi¸ trÞ bèn th¸ng nhËp khÈu ) sÏ dÉn ®Õn nguy c¬ ph¸ gi¸ ®«ng b¶n tÖ, uy tÝn cña ®ång tiÒn quèc gia trªn thÞ tr­êng quèc tÕ gi¶m. Vµ ®Æc biÖt kh«ng thÎ øng phã víi nh÷ng sù cè trong nªn kinh tÕ, lóc ®ã t­ nh©n sÏ chuyÓn vèn ra n­íc ngoµi, hiÖn t­îng tho¸i lui ®Çu t­ vµ suy tho¸i sÏ x¶y ra. Thø ba, lµ vay nî n­íc ngoµi. Gi¶i ph¸p nµy ®· tõng lµ nguån tµi trî phæ biÕn vµ quan träng cña c¸c n­íc bÞ lÖ thuéc. Song, gi¶i ph¸p nµy còng cã giíi h¹n vµ chØ lµ gi¶i ph¸p t×nh thÕ. NÕu mét n­íc th­êng xuyªn vay nî ®Ó tµi trî cho th©m thñng ng©n s¸ch sÏ vÊp ph¶i nh÷ng ®èi s¸ch h¹n chÕ cña c¸c chñ nî lµm cho c¸c kho¶n vay kh«ng ®ñ l­îng, do ®ã kh«ng hiÖu qu¶. MÆt quan träng h¬n lµ nî chång chÊt dÉn ®Õn thu nhËp quèc d©n hµng n¨m kh«ng ®ñ tr¶ nî n­íc ngoµi, tÊt yÕu bÞ lÖ thuéc vÒ kinh tÕ dÉn ®Õn lÖ thuéc vÒ chÝnh trÞ. Thø t­, lµ vay nî trong n­íc. Gi¶i ph¸p nµy cã ­u thÕ la huy ®éng ®­îc c¸c nguån néi lùc ®ª kh¾c phôc nguån th©m thñng ng©n s¸ch. Nhµ n­íc vay nî nh©n d©n th«ng qua hinh thøc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. Song, nã g©y ra kh«ng Ýt hiÖu øng phô, t¸c ®éng xÊu vµo nÒn kinh tÕ nh­: lµm gi¶m khèi l­îng tÝn dông cho ®Çu t­, lµm l·i suÊt t¨ng, lµm khu vùc t­ nh©n ®i vay nî n­íc ngoµi. . . Trong thùc tÕ, nªn ¸p dung ®ång thêi vµ linh ho¹t c¸c biÖn ph¸p trªn ®Ó ph¸t huy ®uîc nh÷ng ­u ®iÓm cña mçi ph­¬ng ph¸p, nhanh chãng gi¶i quyÕt th©m hôt ng©n s¸ch, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. 2.3. ThÆng d­ ng©n s¸ch: ThÆng d­ ng©n s¸ch l¹i cã t¸c ®éng hoµn toµn ng­îc l¹i so víi tr­êng hîp th©m hôt ng©n s¸ch. Møc thÆng d­ ngan s¸ch, hay tiÕt kiÖm chÝnh phñ lµm t¨ng tiÕt kiÖm quèc d©n , t¨ng cung vèn vay; kÕt qu¶ lµ l·i suÊt gi¶m vµ khuyÕn khÝch ®Çu t­, lµm t¨ng tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Nh­ vËy râ rµng lµ thÆng d­ ng©n s¸ch Nhµ n­íc cã lîi cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ h¬n so víi th©m hôt ng©n s¸ch. §©y lµ ®iÒu mµ c¸c nhµ kinh tÕ ®Òu thèng nhÊt. Nh­ng viÖc lµm g× víi kho¶n thÆng d­ nµy th× cßn nhiÒu tranh c·i. Mét sè nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cho r»ng nªn duy tr× thÆng d­; mét sè kh¸c l¹i cho r»ng nªn thñ tiªu nã b»ng c¸ch t¨ng chi tiªu hay c¾t gi¶m thuÕ. C¸c nhµ kinh tÕ ñng hé duy tr× thÆng d­ lËp luËn r»ng; viÖc sö dông phÇn thÆng d­ ®Ó hoµn tr¶ mét sè kho¶n nî chÝnh phñ sÏ khuyÕn khÝch ®Çu t­ t­ nh©n vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ. C¸c nhµ kinh tÕ ñng hé viÖc thñ tiªu thÆng d­ ng©n s¸ch cho r»ng; c¾t gi¶m thuÕ, thuÕ suÊt thÊp h¬n sÏ lµm biÕn d¹ng c¸c ho¹t ®äng kinh tÕ Ýt h¬n, lµm qu¸ tr×nh ph©n bæ nguån lùc hiÖu qu¶ h¬n; hoÆc thÆng d­ cÇn ®­îc sö dông ®Ó t¨ng chi tiªu cña chÝnh phñvµo c¬ së h¹ tÇng vµ gi¸o dôc, bëi v× theo hä lîi suÊt cña ®Çu t­ c«ng céng vµo c¸c lÜnh vùc ®ã cao h¬n lîi suÊt b×nh qu©n cña t­ nh©n. ChÝnh s¸ch ®óng phô thuéc vµo quan ®iÓm vÒ gi¸ trÞ cña ®Çu t­ t­ nh©n vµ ®Çu t­ c«ng céng, cïng møc ®é biÕn d¹ng do thuÕ g©y ra. B. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ ë n­íc ta: I. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ ng©n s¸ch Nhµ n­íc: 1. Thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc: XÐt vÒ mÆt néi dung, thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc chøa ®ùng c¸c quan hÖ ph©n phèi n¶y sinh trong qu¸ tr×nh Nhµ n­íc dïng quyÒn lùc chÝnh trÞ ®Ó tËp trung mét bé phËn tæng s¶n phÈm quèc d©n ®Ó h×nh thµnh quü tiÒn tÖ t¹p trung cña Nhµ n­íc. Nh­ vËy thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ toµn bé c¸c kho¶n tiÒn thu ®­îc tËp trung vµo tay Nhµ n­owcs ®Ó h×nh thµnh nªn quü ng©n s¸ch. Thu cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®­îc tËp trung tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, trong ®ã nguån thu chñ yÕu lµ tõ thu nhËp quèc d©n. Gi÷a thu nhËp quèc d©n vµ thu NSNN cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. T¨ng thu nhËp quèc d©n lµ c¬ së ®Ó t¨ng thu ng©n s¸ch vµ qu¸ tr×nh huy ®éng thu nhËp quèc d©n vµo ng©n s¸ch còng cã nh÷ng t¸c ®éng kÝch thÝch t¨ng thu nhËp quèc d©n. Thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc bao gåm: - ThuÕ, phÝ, lÖ phÝ do c¸ nh©n vµ tæ chøc nép theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. - C¸c kho¶n thu tõ ho¹t ®éng kinh tÕ cña Nhµ n­íc: + C¸c kho¶n ®ãng gãp cña c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n. + C¸c kho¶n viÖn trî. + C¸c kho¶n thu kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. + C¸c kho¶n do Nhµ n­íc vay( trong vµ ngoµi n­íc ) Trong ®ã thuÕ lµ nguån thu chñ yÕu cña ngan s¸ch Nhµ n­íc ta. ThuÕ lµ kho¶n ®ãng gãp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt mµ Nhµ n­íc b¾t buéc mäi tæ chøc vµ c¸ nh©n cã nghÜa vô nép cho Ng©n s¸ch Nhµ n­íc. ThuÕ cã tÝnh c­ìng chÕ vµ ph¸p lý cao. ThuÕ cßn lµ kho¶n ®ãng gãp kh«ng mang tÝnh hoµn tr¶ trùc tiÕp. Kh¸c víi c¸c kho¶n vay, Nhµ n­íc thu thuÕ tõ c¸c tæ chøc kinh tÕ vµ c¸c c¸ nh©n nh­ng kh«ng ph¶i hoµn tr¶ trùc tiÕp cho ng­êi nép thuÕ sau mét kho¶ng thêi gian víi mét kho¶n tiÒn mµ hä ®· nép vµo NSNN. Sè tiÒn thu thuÕ ®­îc Nhµ n­íc sö dông cho c¸c chi tiªu c«ng céng, phôc vô cho nhu cÇu cña Nhµ n­íc vµ cña mäi c¸ nh©n trong x· héi. Mäi c¸ nh©n, ng­êi nép it, ng­êi nép nhiÒu, ®Òu b×nh ®¼ng trong viÖc nhËn l¹i c¸c phóc lîi c«ng céng tõ phÝa Nhµ n­íc ThuÕ cßn lµ c«ng cô ®Ó Nhµ n­íc tham gia vµo ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m«. B¨ng hÖ thèng thuÕ , Nhµ n­íc quy ®Þnh ®¸nh thuÕ hoÆc kh«ng ®¸nh thuÕ, ®¸nh thuÕ víi thuÕ suÊt cao hoÆc ®¸nh thuÕ víi thuÕ suÊt thÊp vµo c¸c ngµnh nghÒ, c¸c mÆt hµng cô thÓ. Th«ng qua ®ã mµ t¸c ®éng vµ lµm thay ®æi mèi quan hÖ gi÷a cung vµ cÇu trªn thÞ tr­êng, nh»m gãp phÇn thùc hiÖn ®iÒu tiÕt vÜ m«. ThuÕ lµ c«ng cô ®Ó ®iÒu hoµ thu nhËp, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng th× sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp gi÷a c¸c tÇng líp d©n c­ ngµy cµng cao, vÊn ®Ò nµy iªn quan ®Õn ®¹o ®øc vµ c«ng b»ng x· héi. Sù mÊt c©n b»ng ®osex ®­îc hoµ b»ng c¸c chÝnh s¸ch thuÕcña Nhµ n­íc. HÖ thèng thuÕ hiÖn hµnh ë n­íc ta bao gåm: Thø nhÊt, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ( thuÕ VAT ) ThuÕ VAT lµ mét lo¹i thuÕ gi¸n thu. Ng­êi nép thuÕ lµ c¸c tæ chøc, c¸ nh©n kinh doanhcã doanh thu thuéc c¸c ngµnh nghÒ, c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng cã ®Þa ®iÓm cè ®Þnh hay l­u ®éng, h¹ot ®éng th­êng xuyªn hay kh«ng th­êng xuyªn trªn l·nh thæ ViÖt Nam. C¨n cø ®Ó tÝnh thuÕ VAT lµ : Gi¸ trÞ gia t¨ng ph¸t sinh trong kú nép thuÕ vµ thuÕ su¸t. §©y lµ nguån thu quan trong nhÊt cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Thø hai, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt lµ thuÕ gi¸n thu, ®¸nh vµo gi¸ trÞ mét sè hµng ho¸ s¶n xuÊt vµ l­u th«ng trong n­íc hoÆc nhËp khÈu.ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt ë n­íc ta tËp trung vµo mét sè mÆt hµngnh­: R­îu, bia, thuèc l¸, bµi l¸, vµng m·, x¨ng dÇu c¸c lo¹i, hµng ®iÖn tö cao cÊp, « t«, xe m¸y. Tuú t­ng lo¹i hµng ho¸ mµ cã thuÕ suÊt kh¸c nhau. Ng­êi nép thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt lµ doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh vµ nhËp khÈu c¸c hµng ho¸ trong d¹ng tiªu thô ®Æc biÖt. ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt lµ nguån thu lín cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc, cã taqcs dông ®iÒu tiÕt nh÷ng ng­êi cã thu nhËp cao vµ h¹n chÕ tiªu dïng nh÷ng hµng ho¸ ®éc h¹i cho con ng­êi. Thø ba, thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. §©y lµ lo¹i thuÕ trùc thu, ®¸nh vµo lîi nhuËn kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt thuéc c¸c thµnh phÇn s¶n xuÊt. §èi t­îng ®¸nh thuÕ lµ lîi nhuËn thùc tÕ thu ®­îc trong kinh doanh. Ng­êi nép thuÕ lµ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh thuéc tÊt c¶ c¸c ngµnh nghÒ cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Thø t­, thuÕ xu¸t, nhËp khÈu. §èi t­îng cña thuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu lµ hµng ho¸ ®­îc phÐp xuÊt khÈu, nhËp kh¶u qua cöa khÈu, biªn giíi ViÖt Nam. ThuÕ suÊt cña hµng ho¸ nhËp khÈu, xuÊt khÈu gåm thuÕ suÊt th«ng th­êng vµ thuÕ suÊt ­u ®·i. Ngoµi ra cßn cã ­u ®·i miÔn thuÕ, nh»m khuyÕn khÝch suÊt kh¶u hµng trong n­íc cÇn xuÊt vµ nhËp nh÷ng hµng thiÕt yÕu. ThuÕ suÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu lµ mét lo¹i thuÕ quan träng trong chÝnh s¸ch më cöa víi bªn ngoµi, ®ång thêi lµ vò khÝ ®Ó b¶o vÖ kinh tÕ trong n­íc vµ lµ mét nguån thu lín cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Thø n¨m, thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. ThuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp lµ thóe trùc thu, thu theo d¹ng ®Êt n«ng nghiÖp do c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n sö dông vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Ng­êi sö dông ®Êt n«ng nghiÖp lµ ng­êi nép thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. ThuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp thÓ hiÖn quan ®iÓm khoan s­c d©n, gi¶m nhÖ sù ®ãng gãp cña n«ng d©n cho Nhµ n­íc, thóc ®Èy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp phat triÓn phï hîp víi kinh tÕ thÞ tr­êng, gãp phÇn sö dông cã hÖu qu¶ ®Êt n«ng nghiÖp, c«ng b»ng , hîp lý trong viÖc sö dông ®Êt n«ng nghiÖp gi÷a c¸c miÒn, c¸c ®Þa ph­¬ng, gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng n«ng d©n. Thø s¸u, thuÕ thu nhËp ®èi víi ng­êi cã thu nhËp cao. ThuÕ thu nhËp lµ thuÕ trùc thu ®¸nh vµo thu nhËp th­êng xuyªn vµ kh«ng th­êng xuyªn cña ng­êi ®­îc h­ëng thu nh¹p cao. Ng­êi nép thuÕ lµ c«ng d©n viÖt Nam vµ ng­êi n­íc ngoµi c­ tró t¹i ViÖt Nam cã thu nhËp cao. ThuÕ suÊt ¸p dông theo thuÕ luü tiÕn. ThuÕ thu nhËp dÇn dÇn trë thµnh nguån thu quan träng cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc, bao qu¸t ®­îc nguån thu nhËp cña c«ng d©n gãp phÇn gi¶i quyÕt c«ng b»ng x· héi trong ph©n phèi, ®iÒu tiÕt thu nhËp. Thø b¶y, thuÕ tµi nguyªn . ThuÕ tµi nguyªn lµ thuÕ ®¸nh vµo ng­êi khai th¸c tµi nguyªn quèc gia. Ng­êi nép thuÕ tµi nguyªn lµ nguêi khai th¸c tÊt c¶ c¸c tµi nguyªn quèc gia bao gåm: kho¸ng s¶n, s¶n phÈm rõng tù nhiªn, c¸ vµ c¸c lo¹i thuû s¶n tù nhiªn kh¸c. C¨n cø tÝnh thuÕ tµi nguyªn lµ sè l­îng tµi nguyªn khai th¸c, gi¸ tÝnh thuÕ ®¬n vÞ tµi nguyªn vµ thuÕ su¸t. ThuÕ tµi nguyªn cã vai trß quan träng trong khuyÕn khÝch, b¶o vÖ, khia th¸c, sö dông tµi nguyªn tiÕt kiÖm, cã hiÖy qu¶ cao, ®«ng thêi lµ nguån thu quan träng cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Bªn c¹nh thuÕ, phÝ vµ lÖ phÝ còng lµ mét nguån thu quan trong mang tÝnh chÊt b¾t buéc nh­ng cã tÝch chÊt ®èi gi¸, nghÜa lµ lÖ phÝ thùc chÊtlµ mét kho¶n tiÒn mµ d©n chóng bá ra tr¶ cho Nhµ n­íc khi hä h­ëng thô nh÷ng dÞch vô do Nhµ n­íc cung cÊp, ®ã lµ nh÷ng hang ho¸ c«ng céng cã tÝch chÊt giíi h¹n vµ hµng ho¸ c«ng céng cã thÓ ®Þnh gi¸ nh­ lÖ phÝ qua cÇu, lÖ phÝ c«ng chøng giÊy tê, x¸c nhËn, cÊp visa. . . Ngoµi c¸c kho¶n thuÕ, lÖ phÝ, NSNN cßn cã nh÷ng kho¶n vay; ®èi t­îng vay cã thÓ lµ d©n c­, Ng©n hµng vµ b»ng c¸ch ph¸t hµnh tÝn phiÕu kho b¹c, tr¸i phiÕu chÝnh phñ. HoÆc c¸c kho¶n vay, viÖn trî tõ n­íc ngoµi, vay chÝnh phñ c¸c n­íc hoÆc c¸c tæ chøc quèc tÕ. Khi vay cÇn c©n ®èi gi­a nh÷ng lîi Ých cña c¸c kho¶n vay vµ chi phÝ cña chóng còng nh­ xem xÐt kh¶ n¨ng hoµn tr¶. . . 2. Chi tiªu ng©n s¸ch Nhµ n­íc: Chi NSNN thÓ hiÖn qua c¸c quan hÖ tiÒn tÖ h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ sö dông quü NSNN nh»m trang tr¶i cho c¸c chi phÝ bé m¸y Nhµ n­íc vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kinh tª-x· héi mµ Nhµ n­íc ®¶m nhËn theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh. Theo chøc n¨ng nhiÖm vô cña Nhµ n­íc, néi dung chi tiªu ng©n s¸ch Nhµ n­íc bao gåm: - Chi vÒ kinh tÕ: Chi cho ®Çu t­ vèn cè ®Þnh vµ vèn l­u ®éng cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, gãp cæ phÇn, liªn doanh vµo c¸c doanh nghiÖp thuéc lÜnh vùc cÇn thiÕt cã sù tham gia cña Nhµ n­íc; chi ®Çu t­ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi; chi cho quü ph¸t triÓn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ, chi cho sù nghiÖp kinh tÕ, chi cho dù tr÷ Nhµ n­íc. - Chi vÒ v¨n ho¸ x· héi: chi cho c¸c sù nghiÖp gi¸o dôc, ®µo t¹o, y tÕ, x· héi, v¨n ho¸, th«ng tin, thÓ dôc thÓ thao,sù nghiÖp khoa hoc, c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng, cac sù nghiÖp kh¸c; chi cho c¸c ch­¬ng tr×nh quèc gia; cho hç trî quü b¶o hiÓm x· héi; trî cÊp cho c¸c ®èi t­îng chÝnh s¸ch x· héi; tµi trî cho c¸c tæ chøc x· héi, x· héi-nghÒ nghiÖp. - Chi cho bé m¸y Nhµ n­íc: chi cho ho¹t ®éng cña Quèc héi, ChÝnh phñ, c¸c Bé, Héi ®ång nh©n dan vµ uû ban nh©n d©n c¸c cÊp, c¸c c¬ quan hµnh chÝnh c¸c cÊp, toµ ¸n vµ viÑn kiÓm s¸t c¸c cÊp. - Chi cho quèc phßng, an ninh vµ trËt tù an toµn x· héi. - Chi tr¶ nî n­íc ngoµi. - Chi viÖn trî n­íc ngaßi. - Chi bæ sung quü dù tr÷ tµi chÝnh. - Chi kh¸c. Theo tÝnh chÊt kinh tÕ, chi NSNN ®­îc chia ra c¸c néi dung sau ®©y. + Chi th­êng xuyªn: Lµ nh÷ng kho¶n chi kh«ng ãc trong khu vùc ®Çu t­ vµ cã tÝnh chÊt th­êng xuyªn ®Ó tµi trî cho ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc nh»m duy tr× "®êi sèng quèc gia". VÒ nguyªn t¾c, c¸c kho¶n chi nµy ph¶i ®­îc tµi trî b»ng c¸c kho¶n tiÒn kh«ng mang tÝnh chÊt hoµn tr¶ cña NSNN. + Chi ®Çu t­ ph¸t triÓn: Lµ tÊt c¶ c¸c chi phÝ lµm t¨ng thªm tµi s¶n quèc gia. Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ nhiÖm vô hµng ®Çu cña tÊt c¶ c¸c Nhµ n­íc hiÖn ®¹i. §Ó ®¹t ®­îc sù ph¸t triÓn, chÝnh phñ ph¶i ho¹ch ®Þnh ®­îc chiÕn l­îc ph¸t triÓn ®óng ®¾n, phï hîp vµ cÇn ph¶i cã vèn ®Çu t­ cña Nhµ n­íc. §èi t­îng ®Çu t­ cña Nhµ n­íc th­êng lµ nh÷ng c«ng tr×nh thuéc kÕt cÊu h¹ tÇng, c¸c ngµnh kinh tÕ mòi nhän vµ nh÷ng c«ng tr×nh kinh tÕ mµ kh«ng thÓ dùa vµo ®Çu t­ t­ nh©n, nh­ng nh÷ng ho¹t ®éng cña chóng lµ cÇn thiÕt cho x· héi. 3. Tæ chøc hÖ thèng vµ ph©n cÊp ng©n s¸ch Nhµ n­íc: Ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®­îc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh theo luËt Ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®­îc Quèc héi Céng hoµ x· héi chu nghÜa ViÖt Nam th«ng qua ngµy 30-3-1996. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®­îc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh theo chÕ ®é kÕ ho¹ch ho¸ thèng nhÊt tõ trung ­¬ng ®Õn c¬ së. Mäi sù thu chi cña Ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®Òu ®­îc thÓ hiÖn qua kÕ ho¹ch thèng nhÊt tõ trung ­¬ng ®Õn s¬ së. KÕ ho¹ch ng©n s¸ch do Quèc héi th«ng qua hµng n¨m. Thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý Ng©n s¸ch Nhµ n­íc phï hîp víi sù ph©n cÊp hµnh chÝnh. Theo ®ã ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®­îc chia lµm bèn cÊp: - CÊp trung ­¬ng; - CÊp tØnh ( thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng); - CÊp huyÖn ( quËn ); - CÊp x· ( ph­êng ). Tuy nhiªn viÖc phan c«ng, ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ ph©n c«ng, ph©n cÊp qu¶n lý theo nhiÖm vô, kÕ ho¹ch thu, chi ng©n s¸ch cho c¸c cÊp trªn c¬ së chÕ ®é thèng nhÊt, kÕ ho¹ch thèng nhÊt. Ph©n c«ng ph©n cÊp kh«ng ph¶i lµ ph©n chia ng©n s¸ch. Ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc lµ x¸c ®Þnh ph¹m vi, quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm cña c¸c cÊp ngan s¸ch trong viÖc qu¶n lý thu, chi tõng cÊp, thùc hiÖn theo chøc n¨ng nhiÖm vô qu¶n lý cña Nhµ n­íc ë tõng cÊp dùa trªn c¬ së thèng nhÊt vÒ ph¸p luËt, vÒ chÝnh s¸ch, vÒ kÕ ho¹ch kinh tÕ-x· héi nh»m b¶o ®¶m thùc hiÖn chÝnh s¸ch thu, chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc, sö dông hîp lý c¸c nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, quèc phßng, an ninh, ®Ò cao tr¸ch nhiÖm vµ khuyÕn khÝch tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹ocña chÝnh quúen ®Þa ph­¬ng trong viÖc qu¶n lý chÆt chÏ, tiÕt kiÑm vµ hiÖu qu¶, n©ng cao kh¶ n¨ng t¹o vèn trong qu¸ tr×nh thùc thi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. II. Thùc tr¹ng thu chi Ng©n s¸ch Nhµ n­íc ta nh÷ng n¨m gÇn ®©y: 1. Nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc cña ho¹t ®«ng ng©n s¸ch Nhµ n­íc trong n¨m 2003: 1.1. Thµnh tùu: KÕ ho¹ch tµi chÝnh 5 n¨m 2001-2005 ®· thùc hiÖn ®­îc mét nöa, toµn ngµnh tµi chÝnh nãi chung ®· thu ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ. Toµn ngµnh ®· v­ît qua nhiÒu khã kh¨n vµ th¸ch thøc, tiÕp tôc sù nghiÖp ®æi míi vµ ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ cã ý nghÜa quan träng. HÖ thèng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt, tµi chÝnh cã nhiÒu ®æi míi, tiÕn bé gãp phÇn t¹o m«i tr­êng vµ thÞ tr­êng thuËn lîi h¬n ®Ó gi¶i phãng søc s¶n xuÊt x· héi, cæ vò cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c tÇng líp nh©n d©n tÝch cùc thùc hµnh tiÕt kiÖm t¨ng tÝch luü cho ®Çu t­, t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm ®Ó xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, t¨ng thu nhËp cho chÝnh m×nh , cho gia ®×nh m×nh vµ t¹o ra nhiÒu cña c¶i vËt chÊt cho x· héi. Nhê ®ã ®· gãp phÇn t¹o ®éng lùc m¹nh mÏ ®Ó nÒn kinh tÕ n­íc ta tiÕp tôc duy tr× vµ ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng kh¸ cao ( b×nh qu©n 3 n¨m lµ 7,1% ), huy ®éng thªm nhiÒu nguån néi lùc vµ ngo¹i lùc ®Ó t¨ng ®Çu t­ x©y dùng c¬ së vËt chÊt h¹ tÇng kinh tª-x· héi, thóc ®Èy m¹nh viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ph¸t triÓn x· héi, c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng vµ ®¶m b¶o an ninh quèc phßng. §ãng gãp kh«ng nhá trong sù thµnh c«ng Êy lµ nh÷ng ho¹t ®éng thu, chi NSNN ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch cã hiÖu qu¶. N¨m 2003, dù to¸n thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc do ngµnh tµi chÝnh ®¶m nhiÖm ­íc ®¹t 132.500 tû ®ång; v­ît 7,1% so víi dù to¸n quèc héi giao; t¨ng 11,3% so víi cïng kú n¨m tr­íc; ®¹t tû lÖ ®éng viªn 21,7% GDP; trë thµnh n¨m thø s¸u liªn tôc thùc hiÖn v­ît thu. Nhê nguån thu NSNN t¨ng kh¸, nªn kh«ng nh÷ng ®¶m b¶o chi theo dù to¸n d­îc giao mµ cßn t¨ng bæ sung nguån ng©n s¸ch gÇn 10000 tû ®ång ®Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi, b¶o ®¶m an ninh quèc phßng. KÕt qu¶ cô thÓ lµ: - VÒ thu NSNN: Tæng thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc ­íc tÝnh ®¹t 106,1% dù to¸n c¶ n¨m; ®©y lµ n¨m thø s¸u liªn tôc v­ît dù to¸n do Quèc héi ®Ò ra. V­ît thu kh«ng ph¶i do cã thªm thuÕ míi hay n©ng thuÕ suÊt, trÝa l¹i mét sè kho¶n thu cßn ®­îc miÔn gi¶m nh­ thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, mét sè kho¶n phÝ vµ lÖ phÝ kh¸c, ®Æc biÖt lµ thuÕ nhËp khÈu. . . §iÒu nµy chøng tá t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®¹t kh¸, c«ng t¸c hµnh thu ®· b¸m s¸t sù t¨ng lªn cña s¶n xuÊt kinh doanh, b¸m s¸t dù to¸n ®Ò ra, rµ so¸t ®Ó t×m c¸c kho¶n thu, ®Æc biÖt lµ chèng thÊt tho¸t thu cã hiÖu qu¶. N¨m 2003 so víi n¨m 2002, tæng thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc ­íc t¨ng 11,3%. Mét sè kho¶n thu lín cßn t¨ng víi tèc ®é cao h¬n, nh­ thu tõ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi t¨ng tíi 30%, thu tõ c«ng thuowng nghiÖp vµ dÞch vô ngoµi quèc doanh t¨ng 28,5%, thu tõ doanh nghiÖp Nhµ n­íc t¨ng 17,9%. . . Do tèc ®é t¨ng thu ®¹t kh¸, nªn tû lÖ gi÷a tæng thu ng©n s¸ch so víi GDP vÉn ®¹t khon¶g 21,9%, tuy ch­a b»ng tû lÖ 22,2% cña n¨m 2002, nh­ng ®· cao h¬n tû lÖ trong c¸c n¨m tr­íc ®ã ( n¨m 2001 ®¹t 21,6%, n¨m 2000 ®¹t 20,5%, n¨m 1999 ®¹t 19,6% . . . ). §iÒu ®ã chøng tá, mét mÆt ®· tÝch cùc tËn thu, mÆt kh¸c vÉn thùc hiÖn chÝnh s¸ch khoan th­ søc d©n, nu«i d­ìng nguån thu- mét chñ tr­¬ng cã tÝnh chiÕn l­îc vÒ thu, chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. C¬ cÊu thu ng©n s¸ch ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc h¬n c¸c n¨m tr­íc, ngµy cµng phï hîp víi ®é më cöa ngµy mét t¨ng lªn cña nÒn kinh tÕ, ph¶n ¸nh trùc tiÕp h¬n hiÖu qu¶ cña kinh tÕ trong n­íc vµ sÏ kh«ng bÞ hôt hÉng khi thùc hiÖn cam kÕt theo hiÖp ®Þnh ®· kÝ víi khu vùc ASEAN, víi Mü, còng nh­ chuÈn bÞ gia nhËp Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi ( WTO ). Theo ­íc tÝnh ban ®Çu, tû trong c¸c kho¶n thu tõ hµng nhËp khÈu, thu tõ dÇu th«. . . nh÷ng kho¶n thu kh«ng trùc tiÕp ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ s¶n xuÊt ë trong n­íc vµ ¶nh h­ëng ®Õn ng­êi tiªu dïng ®· gi¶m tõ 49,5% trong c¸c n¨m 2001,2002 xuèng cßn 47,9% trong n¨m 2003. Trong ®ã tû träng thu tõ dÇu th« ®· gi¶m xuèng tõ 25,9% trong n¨m 2000, 25,5% trong n¨m 2001, 21,6% trong n¨m 2002 vµ ­íc cßn 20,5% trong n¨m 2003; ®iÒu nµy ph¶n ¸nh nguån thu tõ viÖc xuÊt khÈu tµi nguyªn ngµy mét gi¶m, trong khi tæng thu t¨ng 11,3% th× thu tõ dÇu th« chØ t¨ng 1,6%. Thu tõ xuÊt nhËp khÈu chØ t¨ng 10,4% còng thÊp h¬n tèc ®é t¨ng cña tæng thu.. Tû träng trong tæng th cña néi ®Þa nh÷ng kho¶n thu ph¶n ¸nh trùc tiÕp hiÖu qu¶ s¶n xuÊt trong n­íc ®· t¨ng tõ 50,5% trong c¸c n¨m 2001,2002 lªn 52,8% trong n¨m 2003. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ph¶n ¸nh c¬ cÊu thu ng©n s¸ch ngµy cµng cã nh÷ng thay ®æi tÝch cùc. C¬ cÊu thu ng©n s¸ch ®· chuyÓn biÕn theo chiÒu h­íng tÝch cùc: Tû träng thu néi ®Þa trong tæng thu NSNN ®· t¨ng tõ 50,7% n¨m 2001 lªn 52,6% n¨m 2003; thu tõ ho¹t ®éng xuÊt nhËp kh¶u, tõ dÇu th« gi¶m tõ 47,4% n¨m 2001 xuèng 45,9% n¨m 2003. §Õn n¨m 2003 ®· cã 26 tØnh, thµnh phè cã quy m« thu NSNN trªn ®Þa bµn ®¹t møc trªn 500 tû ®ång. §Æc biÖt, n¨m qua Bé tµi chÝnh ®· tiÕn hµnh ph¸t hµnh c«ng tr¸i gi¸o dôc trªn ®Þa bµn toµn quèc víi tæng sè tiÒn thu ®­îc lµ 2.580 tû ®ång. §©y lµ l©n ®Çu tiªn n­íc ta ph¸t hµnh c«ng tr¸i gi¸o dôc nh»m huy ®«ng vèn ®Ó hhâ trî c¸c tØnh miÒn nói, T©y nguyªn vµ c¸c tØnh khã kh¨n. Ngµy 15/10/2003, ph¸t hµnh tr¸i phiÐu ChÝnh phñ ®ît I/2003, nh»m huy ®éng sù ®ãng gãp cña toµn d©n ®Ó ®Çu t­, x©y dùng mét sè c«ng tr×nh giao th«ng, thuû lîi quan träng cña ®Êt n­íc . §©y lµ mét chñ tr­¬ng lín vµ dµi h¹n cña §¶ng vµ Nhµ n­íc trong viÖc huy ®éng vèn phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi. -VÒ chi NSNN: Chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc còng ®¹t kÕt qu¶ tÝch cùc tren c¶ hai mÆt. Mét mÆt, nhê thu v­ît dù to¸n 7,1% mµ chi ng©n s¸ch còng ®· v­ît 6,1% so víi dù to¸n ®­îc duyÖt vµ tû lÖ v­ît dù to¸n cña tæng chi thÊp h¬n tæng thu nªn ®· t¨ng tÝnh chñ ®éng, rØ ro, t¨ng kÕt d­, gi¶m béi chi. MÆt kh¸c, n¨m 2003 so víi n¨m 2002, tæng chi t¨ng 14,1%, cao h¬n tèc ®é t¨ng 11,3% cña tæng thu, phï hîp víi chñ tr­¬ng kÝch cÇu ®Çu t­ vµ tiªu dïng cña chÝnh phñ. Chi ng©n s¸ch cho ®Çu t­ ph¸t triªn ®¹t 106,85 dù to¸n vµ t¨ng 6,7% so víi n¨m 2002, ®Òu cao h¬n c¸c chØ sè cña chi th­êng xuyªn ( t­¬ng øng ®¹t 104,9% vµ t¨ng 4,9% ); chi cho ®Çu t­ ph¸t triÓn chiÕm kho¶ng 28% tæng chi, ch­a kÓ c«ng tr¸i, tr¸i phiÕu míi huy ®éng ®Ó ®Çu t­. Mét sè kho¶n chi lín vµ quan träng trong chi th­êng xuyªn ®· ®¹t kh¸ so víi dù to¸n vµ t¨ng kh¸ so víi n¨m 2002; chi cho thÓ dôc thÓ thao ®¹t 232,7% t¨ng tíi 60,7%; chi cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®¹t 102,8% vµ t¨ng 12%; chi cho y tÕ ®¹t 106,5% vµ t¨ng 12,3%; chi cho sù nghiÖp kinh tÕ ®¹t 103,9% vµ t¨ng 5,7%. Cã thÓ nãi, nguån lùc tµ chÝnh Nhµ n­íc ®· ®¸p øng ®­îc yªu cÇu gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc cña nÒn kinh tÕ vµ x· héi. Trong khi chi th­êng xuyªn cña NSNN gi¶m dÇn qua c¸c n¨m, th× mét sè nhiÖm vô chi quan träng ®· thùc hiÖn ®¹t vµ v­ît chØ tiªu ®Ò ra; chi cho gi¸o dôc ®µo t¹o t¨ng tõ 15,8% tæng chi NSNN n¨m 2001 lªn møc dù kiÕn 18% tõ n¨m 2003; chi cho khoa häc c«ng nghÖ , sù nghiÖp y tÕ, v¨n ho¸, x· héi trong tæng chi NSNN t¨ng nhanh qua c¸c n¨m; trong khi c¸c nhu cÇu cho ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh Nhµ n­íc, quèc phßng, an ninh ®Òu ®­îc ®¶m b¶o. -VÒ qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ n­íc; N¨m 2003 so víi 2002, mÆc dï tæng chi t¨ng cao h¬n tæng thu, nh­ng béi chi ng©n s¸ch vÉn ®­îc k×m chÕ kh«ng v­ît qu¸ 5%GDP mµ Quèc héi ®· cho phÐp vµ thÊp h¬n tû lÖ 5,4% cña n¨m 2001 vµ tû lÑ 5,2% cña n¨m 2002; ®ã còng lµ møc an toµn vµ kiÓm so¸t ®ùoc. Nguån bï ®¾p béi chi cã tíi 75% lµ b»ng nguån vay trong n­íc, cßn chØ cã 25% b»ng nguån vay n­íc ngoµi. C¸c chØ sè trªn cho thÊy, mét mÆt lµ kh«ng dïng con ®­¬ng ph¸t hµnh v× ph¸t hµnh th­êng g¾n víi l¹m ph¸t, mÆt kh¸c nÕu ®i vay th× ®i vay trong n­íc. N¨m 2003 cung cÊp nhiÒu bµi häc kinh nghiÖm vÌ thu, chi ng©n s¸ch, tõ viÖc x©y dùng chÝnh s¸ch ®Õn ph©n cÊp tr¸ch nhiÖm trong qu¶n lý ng©n s¸ch, trong viÖc tËn thu vµ chèng thÊt thu. . . §Æc biÖt, ngµy 10/11/2003, Quèc héi ®· th«ng qua nghÞ quyÕt vÒ ph©n bæ ng©n s¸ch Nhµ n­íc n¨m 2004. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn Quèc héi lùa chän ph­¬ng ¸n ph©n bæ ng©n s¸ch Nhµ n­íc, ph­¬ng ¸n sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi, t¨ng nhanh nguån thu ng©n s¸ch víi c¸c tØnh thµnh thuéc vïng kinh tÕ träng ®iÓm; ®«ng thêi t¨ng hç trî ®èi víi nh÷ng ®Þa ph­¬ng khã kh¨n, nh¸t lµ c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c, T©y Nguyªn, miÒn Trung ®Ó thóc ®Èy chuyÓn dÞch kinh tÕ, t¨ng nguån thu. . . 1.2. Nguyªn nh©n: N¨m 2003, mÆc dï ph¸t triªn trong ®iÒu kiÖn phøc t¹p vµ khã l­êng nh­ chiÕn tranh Ir¾c, dich bÖnh SARS, h¹n h¸n lò lôt ë nhiÒu n¬i. . . nh­ng kinh tÕ n­íc ta v·n ®¹t møc t¨ng tr­ëng cao. Tæng s¶n phÈm trong n­íc (GDP) t¨ng 7,24% so víi n¨m 2002; ®©y lµ møc t¨ng cao nhÊt trong 6 n¨m qua kÓ tõ n¨m 1998. Víi kÕt qu¶ nµy, c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc ®· ®¸nh gi¸ cao sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam, kinh tÕ ViÖt Nam ®· lÊy l¹i ®­îc ®µ t¨ng tr­ëng vµ chÊt l­îng ngµy cµng v÷ng ch¾c. Sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®· t¹o ra mét nguån thu dåi dµo h¬n cho NSNN còng nh­ yªu cÇu më réng chi tiªu ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ cña NSNN. §Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu ®ã ngµnh tµi chÝnh nãi chung vµ hÖ thèng thu-chi NSNN nãi riªng ®· cã nhiÒu chuyÓn ®æi lín lao vÒ mäi mÆt nh»m ®¸p øng yªu cÇu nhiÖm vô míi cña hÖ thèng tµi chÝnh nhµ n­íc phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCH ë n­íc ta. Nh÷ng ®iÓm ®¸ng chó ý nhÊt lµ nh÷ng tiÕn bé trªn c¸c lÜnh vùc: - X©y dùng nÒn t¶ng ph¸p luËt cña hÖ thèng c¸c s¾c thuÕ hiÖn ®¹i; - §æi míi tæ chøc hÖ thèng bé m¸y thu thuÕ Nhµ n­íc; - X©y dùng nÒn t¶ng ph¸p luËt NSNN; - §æi míi ph­¬ng thøc qu¶n lý, h×nh thµnh bé m¸y qu¶n lý quü NSNN trùc thuéc bé tµi chÝnh, ®éc lËp víi Ng©n hµng Nhµ n­íc; - X¸c lËp vµ cñng cè vÞ trÝ tµi chÝnh c«ng. N¨m 2003 tiÕp tôc ®ãng gãp mét phÇn quan träng vµo sù ®æi míi ®ã cña ho¹t ®éng thu, chi NSNN. + Thu NSNN: C¶i c¸ch thuÕ b­íc hai, Nhµ n­íc ban hµnh luËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp lµ hai lo¹i thuÕ c¬ b¶ngióp cho hÖ thèng chÝnh s¸ch thuÕ cña ViÖt Nam t­¬ng ®èi ®ång b« vµ ®Çy ®ñ. Qua 4 n¨m thùc hiÖn, võa qua Quèc héi tiÕp tôc söa ®æi, bæ sung thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp thi hµnh tõ 1.1.2004, phï hîp víi môc tiªu ®Ò ra lµ khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, t¹o ®iÒu kiÖn cho héi nhËp, thóc ®Èy c¹nh tranh mµ vÉn b¶o ®¶m møc ®éng viªn cho NSNN. C¶i c¸ch thuÕ b­íc 2 ®¹t nhiÌu kÕt qu¶ tÝch cùc, khuyÕn khÝch ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, t¨ng tÝch luü cña doanh nghiÖp, n©ng cao søc c¹nh tranh, thùc hiÖn lé tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi, nh­ng vÉn b¶o ®¶m tû lÖ ®éng viªn vµ nguån thu nagú cµng lín h¬n vµo NSNN. ChÝnh s¸ch thuÕ ®· trë thµnh ®ßn bÈy kinh tÕ, thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp s¾p xÕp, ®æi míi, ®ua tµi lµm ¨n ch©n chÝnh trªn cïng mét mÆt b»ng ph¸p luËt. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c hiÖp ®Þnh ®a ph­¬ng vµ song ph­¬ng theo lé tr×nh héi nhËp kinh tÕ , khiÕn cho nguån thu thuÕ nhËp khÈu ngµy cµng gi¶m, nh­ng do c¸c doanh nghiÖp trong n­íc më réng quy m« s¶n xuÊt kinh doanh, cho nªn sè thu néi ®Þa ngµy cµng cao. §«ng thêi víi c¶i c¸ch chÝnh s¸ch, c¸c ngµnh thuÕ vµ h¶i quan b­íc ®Çu ®Èy m¹nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh, c¶i tiÕn thñ tôc theo h­íng ®¬n gi¶n, minh b¹ch h¬n, gi¶m dÇn vµ tiÕn tíi xo¸ bá phiÒn hµ ®èi víi ng­ßi nép thuÕ vµ c¸c nhµ xuÊt nhËp khÈu. §Æc biÖt tÝnh chñ ®éng, tù gi¸c cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong thùc hiÖn nghÜa vô thuÕ ®èi víi Nhµ n­íc ngµy cµng ®­îc n©ng cao. + Chi NSNN: Qu¶n lý NSNN cã chuyÓn biÕn vÒ chÊt, ®­îc c¬ cÊu l¹i, h­íng tíi sù c©n ®èi tÝch cùc vµ æn ®Þnh, thu hÑp m¹nh sù bao cÊp cho doanh nghiÖp, t¨ng chi cho ®Çu t­ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ-kÜ thuËt còng nh­ ph¸t triÓn sù nghiÖp gi¸o dôc, ®µo t¹o, y tÕ, b¶o ®¶m an ninh quèc phßng. . . HÖ thèng NSNN gåm bèn cÊp nh­ng lµ mét chØnh thÓ thèng nh©t, ®­îc ®iÒu hµnh theo nguyªn t¾c c«ng khai, minh b¹ch, n©ng cao quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña Quèc héi vµ Héi ®«ng nh©n d©n c¸c cÊp. Trong gÇn ba n¨m qua, tèc ®é t¨ng chi th­êng xuyªn cña NSNN gi¶m dÇn nh­ng vÉn b¶o ®¶m nguån ®Ó t¨ng tiÒn l­¬ng, ®«ng thêi béi chi thùc tÕ NSNN ®Òu ë d­íi møc ®é cho phÐp lµ 5%. Trong ®Çu t­ ph¸t triÓn, NSNN ®· tËp trung vµo nh÷ng c«ng tr×nh träng ®iÓm t¹o tiÌn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ ®ãng vai trß më ®­êng, thu hót , dÉn d¾t ®Çu t­ cña c¸c doanh nghiÑp vµ d©n c­ còng nh­ x· héi ho¸ mét sè mÆt cÇn thiÕt vµ cã thÓ trong lÜnh vùc gi¸o dôc-®µo t¹o, y tÕ, v¨n ho¸, thÓ thao. . . Trong c«ng t¸c thanh tra, gi¸m s¸t tµi chÝnh ®· xiÕt chÆt kØ c­¬ng, kû kuËt qu¶n lý chi tiªu NSNN, gãp phÇn t¹o chuyÓn biÕn tÝch cùc trong thùc hµnh tiÕt kiÖm, ch«ng tham «, l·ng phÝ. C¬ cÊu thu, chi ng©n s¸ch còng rÊt tiÕn bé víi tû lÖ thu néi ®Þa ngµy cµng cao, møc huy ®éng vµo ng©n s¸ch ngµy cµng t¨ng, béi chi gi÷ ë møc cho phÐp ( d­íi 5% ), tõ ®ã lµm cho nÒn tµi chÝnh quèc gia ph¸t triªn theo h­íng ngµy cµng lµnh m¹nh, æn ®Þnh h¬n. Nguån lùc tµi chÝnh v÷ng ch¾c lµ c¬ së ®Ó Nhµ n­íc tiÕn hµnh c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng vµ gi¶i quyÕt c¸c chÝnh s¸ch x· héi kh¸c. 2. Nh÷ng h¹n chÕ vµ nh÷ng th¸ch thøc: 2.1. Nh÷ng h¹n chÕ: Nh×n chung cã thÓ thÊy râ lµ , hiÖn t¹i quy m« nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn nhá ( 40 tû óD/ 80 triÖu d©n ), thËm chÝ gi¸ trÞ s¶n xuÊt toµn quèc ch­a b»ng mét tËp ®oµn kinh tÕ thÕ giíi. Trong khi , c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn vµ nu«i d­ìng nguån thu cßn h¹n chÕ th× ®Çu t­ Nhµ n­íc l¹i dµn tr¶i , hiÖu qu¶ thÊp, qu¶n lý ng©n s¸ch l¬i láng, g©y l·ng phÝ lµm cho c¸n c©n tµi chÝnh quèc gia mÊt c©n ®èi, kh«ng v÷ng ch¾c, cµng thiÕu tù tin khi héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. - VÒ thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc: MÆc dï kÕt qu¶ thu ng©n s¸ch hµng n¨m ®Òu v­ît dù to¸n vµ cã nhÞp t¨ng nhanh (10%) , song nguån thu ng©n s¸ch cßn nhá bÐ( hiÖn nay chØ míi xÊp xØ 10 tû USD) vµ ch­a v÷ng ch¾c trong c¬ chÕ do c¬ cÊu thu tõ dÇu th« vµ thu tõ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cßn chiÕm tû träng lín ( gÇn 50% tæng thu ) mµ hai kho¶n nµy l¹i phô thuéc vµo gi¸ c¶ thÞ tr­êng quèc tÕ, chñ tr­¬ng vµ chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc. Sù phô thuéc nµy sÏ dÉn ®Õn nguån thu bÞ gi¶m sót khi thuÕ suÊt nhËp khÈu bÞ c¾t gi¶m theo cam kÕt héi nhËp hoÆc gi¸ dÇu th« trªn thÞ tr­êng thÕ giíi bÞ gi¶m sót. Tû trong thu tõ kinh tÕ Nhµ n­íc cã xu h­íng gi¶m tõ 22,4% n¨m 2000 xuèng cßn 22,2% n¨m 2001, vµ 20,7% n¨m 2002; n¨m 2003 ®· nhÝch lªn ®¹t kho¶ng 21,9%, nh­ng thÊp xa so víi tû träng cña khu vùc nµy trong GDP(38%). Thu ng©n s¸ch chñ yÕu lµ tiÒn thuÕ do toµn d©n ®èng gãp. T×nh tr¹ng thÊt thu ng©n s¸ch vÉn cßn phæ biÕn vµ nghiªm träng do t×nh tr¹ng bu«n lËu, gian lËn th­¬ng m¹i, kinh doanh trèn thuÕ hoÆc khÊu trõ thuÕ. . . thu vÒ thuÕ ®Êt ®ai ch­a tèt. Thu ng©n s¸ch nh×n chung ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña nÒn kinh tÕ. T×nh tr¹ng nî ®äng thuÕ tuy ®· gi¶m nh­ng vÉn cßn lín. ViÖc nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c chÝnh s¸ch vÉn ch­a khai th¸c, bao qu¸t hÕt c¸c nguån thu ph¸t sinh trong nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ c¸c biÖ ph¸p hµnh thu ch­a ®­îc nghiªn cøu, quy ®Þnh ®Çy ®ñ, ®ång bé vµ t­¬ng xøng. C«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra xö lý c¸c hµnh vi vi ph¹m vÒ thuÕ ®· ®­îc ®Èy m¹nh mét b­íc song ch­a ®Æt ®óng tÇm, ch­a phï hîp víi thùc tr¹ng cña n­íc ta lµ tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, tr¸ch nhiÖm ph¸p lý ch­a cao. C«ng t¸c tuyªn truyÒn, gi¸o dôc, h­íng dÉn chÝnh s¸ch thuÕ míi khëi ®éng , ch­a ®¸p øng yeu cÇu ®Ó n©ng cao sù hiÓu biÕt, tÝnh tù gi¸c trong viÖc chÊp hµnh c¸c chÝnh s¸ch thuÕ cña Nhµ n­íc. Tr×nh ®é c¸n bé thuÕ ®· ®ùoc n©ng lªn mét b­íc song so víi yªu cÇu th× cßn bÊt cËp. Tr×nh ®ä nghiÖp vô vµ kinh nghiÖm qu¶n lý thuÕ cña ®¹i bé phËn c¸n bé thuÕ ngoµi quèc doanh, nhÊt lµ cÊp chi côc, ®éi thuÕ x· ph­êng cßn thÊp. - VÒ chi ng©n s¸ch: T×nh tr¹ng l·ng phÝ, thÊt tho¸t trong chi ng©n s¸ch, ®Æc biÖt lµ chi trong ®Çu t­ ph¸t triÓn diÔn ra kh¸ phæ biÕn vµ nghiªm träng; tû trong chi ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng ngµy mét lín, lµm cho l­îng ®Çu t­ tuy t¨ng kh¸ nh­ng sè thùc vµo c«ng tr×nh kh«ng t¨ng t­¬ng øng, hiÖu qu¶ ®Çu t­ thÊp. VÊn ®Ò ®Æc biÖt cÊp b¸ch lµ viÖc bè trÝ ng©n s¸ch dµn tr¶i, nhÊt lµ trong ®Çu t­ XDCB. Ngay trong n¨m 2003 cã tíi 10600 c«ng tr×nh ®­îc bè trÝ vèn ( t¨ng 25000 c«ng tr×nh so víi n¨m 2002 ) trong ®ã nhãm A chØ cã 89 dù ¸n, nhãm B cã 1500 dù ¸n, nhãm C cã tíi gÇn 9000 dù ¸n. ViÖc bè trÝ vèn hµng n¨m ph¶i ­u tiªn cho nh÷ng c«ng tr×nh chuyÓn tiÕp nh­ng vÉn bè trÝ thªm nhiÒu c«ng tr×nh míi, khiÕn cho c«ng tr×nh nµo còng dë dang t¹o c¬ së thÊt tho¸t vèn vµ hiÖu qu¶ vèn ®Çu t­ chËm ph¸t huy. Do nh÷ng hËu qu¶ cßn ®Ó l¹i cña c¬ chÕ cò, trong ho¹t ®«ngchi NSNN cßn mang nÆng tÝnh chÊt "xin-cho", t­ t­ëng bao cÊp, t©m lý û l¹i c¸p trªn cßn lín; vÊn ®Ò nµy cµng nghiªm träng h¬n khi t×nh trang thÊt tho¸t vèn diÏn ra rÊt nhøc nhèi. 2.2. Nh÷ng th¸ch thøc: N¨m nay, thùc hiÖn c¸c luËt thuÕ míi ®· ®­îc Quèc héi bæ sung, söa ®æi, c¸c luËt thuÕ vµ ph¸p lÖnh ban hµnh ®Æt ra nhiÖm vô ph¶i thùc hiÖn tèt ®Î chóng ph¸t huy hiÖu qu¶ nh»m khuyÕn khÝch t¨ng tr­ëng kinh tÕ, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong vµ ngoµi n­íc, khuyÕn khÝch t¨ng gia s¶n xuÊt, x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh, c¸c hîp t¸c x·. . . v× vËy møc ®éng viªn b»ng c«ng cô thuÕ, thuÕ suÊt nãi chung gi¶m theo h­íng më réng, ­u ®·i vµ gi¶m thuÕ, gi¶m phÝ. .. . Trong lÜnh vùc thu NSNN, víi viÖc cam kÕt c¾t gi¶m tÊt c¶ c¸c dßng cña biÓu thuÕ xuÊt, thuÕ nhËp khÈu xuèng møc thÊp h¬n nhiÒu so víi hiÖn nay sÏ lµm gi¶m ®¸ng kÓ nguån thu tõ bé phËn ®ãng gãp lín nµy. Møc thuÕ suÊt trung b×nh cña biÓu thuÕ nhËp khÈu cña c¸c n­íc ph¸t triÓn trong WTO lµ 3,8% cßn ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ 12,3%. Theo dù b¸o cña bé tµi chÝnh, c¸c cam kÕt c¾t gi¶m thuÕ cña ViÖt Nam sÏ lµm gi¶m nguån thu NSNN kho¶ng 160-170 triÖu USD, tøc kho¶ng 2,2% tæng thu NSNN/n¨m Mét vÊn ®Ò thuéc vÒ chÝnh s¸ch tµi chÝnh mang tÝnh nguyªn lý vµ ®· trë thµnh xu thÕ chung trªn thÕ giíi hiÖn nay lµ gi¶m møc thuÕ suÊt nh­ng møc ®éng viªn vÉn t¨ng lªn. Theo tinh thÇn ®ã, thêi gian qua ViÖt Nam ®· ban hµnh, bæ sung vµ söa ®æi hÖ thèng thuÕ b»ng c¸ch c¾t gi¶m rÊt nhiÒu thuÕ su¸t cña c¸c s¾c thuÕ. VÝ dô : §èi víi thuÕ gi¸n thu lµ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng , ®· gi¶m møc thuÕ suÊt tõ 20% xuèng cßn 10% vµ 5%. ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt , ®iÓn h×nh lµ thuÕ TT§B ®èi víi « t« còng gi¶m thuÕ suÊt tõ 100% xuèng 80%. §èi víi thuÕ trùc thu, còng gi¶m t­¬ng tù nh­ vËy. ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp (TNDN) gi¶m tõ 32% xuèng cßn 28%; ®ång thêi bá thuÕ thu nhËp bæ sung, bá thuÕ chuyÓn lîi nhuËn ra n­íc ngoµi; t¨ng møc khëi ®iÓm ph¶i chÞu thuÕ thu nhËp. TÊt c¶ nh÷ng c¶i c¸ch thuÕ nay n»m trong chiÕn l­îc më cöa, t¹o sù c«ng b»ng th«ng tho¸ng khi nÒn kinh tÕ héi nhËp vµo khu vùc vµ thÕ giíi song l¹i lam gi¶m ®¸ng kÓ nguån thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc yªu cÇu ph¶i thay ®æi c¬ cÊu thu NSNN, t¨ng thu trong n­íc vµ thu tõ lÜnh vùc s¶n xuÊt. Khi nguån thu bÞ thu hÑp th× sÏ ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc cho chi tiªu NSNN. Nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong nh÷ng n¨m qua trong c¬ chÕ chi NSNN sÏ ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc lín trong viÖc gi¶i quyÕt; trong ®ã vÊn ®Ò vÒ ®Çu t­ phat triÓn kÐm hiÖu qu¶, t©m lý tr«ng chê, û l¹i . . . lµ nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch nhÊt cÇn ®­îc gi¶i quyÕt. 3. Ph­¬ng h­íng vµ c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m ®æi míi c«ng t¸c tµi chÝnh, n©ng cao hiÖu qu¶ thu, chi Ng©n s¸ch Nhµ n­íc: Dù to¸n NSNN n¨m 2004 ®· ®­îc Quèc héi quyÕt ®Þnh, víi dù to¸n thu ng©n s¸ch lµ 149.320 tû ®ång, t¨ng 12,7% so víi ­íc ®¹t thùc hiÖn n¨m 2003, møc ®éng viªn b»ng 21,5% GDP; dù to¸n chi NSNN lµ 187.670 tû ®ång, t¨ng 18,1% so víi dù to¸n 2003. D­ to¸n thu, chi NSNN n¨m 2004 lµ yªu cÇu rÊt cao, ®ßi hái ph¶i thèng nhÊt trong nhËn thøc vµ hµnh ®éng. §Ó thùc hiÖn ®­îc nhiÖm vô ®ã ®«ng thêi gãp phÇn vµo viÖc t¨ng c­êng vai trß cña NSNN trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong dµi h¹n cÇn tËp trung thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô sau ®©y: VÒ thu NSNN : C¸c bé , ngµnh, ®Þa ph­¬ng vµ ®¬n vÞ tæ chøc triÓn khai thùc hiÖn tèt LuËt NSNN ( söa ®æi ) vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn LuËt ngay tõ kh©u quyÕt ®Þnh, ®¶m b¶o sù thèng nhÊt, ®óng quy ®Þnh trong tæ chøc thùc hiÖn. TriÓn khai thùc hiÖn ngay tõ ®Çu n¨m LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña LuËt thuÕ GTGT, LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña luËt thuÕ TT§B, luËt thuÕ TNDN ®· ®­îc Quèc héi th«ng qua. N¨m 2004 ph¶i t¹o ra ®­îc sù tiÕn bé mét b­íc vÒ lµnh m¹nh ho¸ c¬ cÊu thu NSNN, phÊn ®Êu t¨ng tû träng lµ tèc ®é c¸c kho¶n thu néi ®Þa tõ nÒn kinh tÕ, n©ng dÇn tû träng thuÕ trùc thu. §ång thêi thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p tÝch cùc qu¶n lý thu ng©n s¸ch, b¶o ®¶m thu ®óng, thu ®ñ, thu kÞp thêi theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; kiªn quyÕt xö lý c¸c truêng hîp vi ph¹m, thu håi kho¶n thu bÞ chiÕm dông. PhÊn ®Êu thùc hiÖn hoµn thµnh vµ hoµn thµnh v­ît møc dù to¸n thu NSNN n¨m 2004 ®­îc giao. §Ó ®¶m b¶o tû lÖ ®éng viªn vµo NSNN th«ng qua thuÕ, phÝ vµ lÖ phÝ ®¹t kho¶ng 21-22%GDP vµo n¨m 2004 th× cÇn phÊn ®Êu n©ng cao tû träng vµ chÊt l­îng c¸c kho¶n thu néi ®Þa tõ nÒn kinh tÕ víi tèc ®é t¨ng thu ®¹t trªn 16%/n¨m vµ thu tõ h¶i quan kho¶ng tõ 10-12%/n¨m. N©ng tû träng thuÕ trùc thu nhÊt lµ thuÕ TNDN, thuÕ thu nhËp cña ng­êi cã thu nhËp cao b»ng c¸ch më réng diÑn chÞu thuÕ thu nhËp c¸ nh©n, ban hµnh mét sè s¾c thuÕ míi nh­ thuÕ tµi s¶n. . . thùc hiÖn nguyªn t¾c b¶o ®¶m c«ng b»ng nghÜa vô thuÕ ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Cßn vÒ chiÕn l­îc l©u dµi, ho¹t ®éng thu NSNN cÇn tËp trung chñ yÕu vµo c¸c gi¶i ph¸p sau: Thø nhÊt, tiÕp tôc hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch vÒ thuÕ, h¶i quan theo h­íng b¸m s¸t c¸c môc tiªu chiÕn l­îc dµi h¹n vµ lé tr×nh ®· ®Ò ra, b¶o ®¶m c«ng khai, minh b¹ch, h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt viÖc th­êng xuyªn ph¶i söa ®æi, bæ sung, nhÊt lµ trong viÖc x©y dùng c¸c dù ¸n luËt, ph¸p lÖnh; ban hµnh ®Çy ®ñ, kÞp thêi, ®ång bé c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn ®Ó kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n, v­íng m¾c trong viÖc thi hµnh luËt, ph¸p lÖnh. ViÖc x©y dùng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch míi vÒ thuÕ, h¶i quan ph¶i chó träng c«ng t¸c tæng kÕt, ®¸nh gi¸ c¬ chÕ ®· thùc hiÖn, kinh nghiÖm cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, tham kh¶o ý kiÕn réng r·i cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh vµ nh©n d©n; ®ång thêi ph¶i dù b¸o ®­îc ®iÒu kiÖn thùc hiÖn vµ c¸c t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch míi vµo cuéc sèng, b¶o ®¶m tÝnh kh¶ thi cao, dÔ thùc hiÑn, dÔ qu¶n lý. Thó hai, ®Èy m¹nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh vµ c«ng nghÖ qu¶n lý, tiÕp tôc ®¬n gi¶n hoa thñ tôc hµnh chÝnh thuÕ vµ h¶i quan theo h­íng: - §Ò cao tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô ®èi t­îng nép thuÕ ®Ó n©ng cao h¬n tÝnh tù gi¸c trong viÖc thùc hiÖn nghÜa vô nép thuÕ. - §Èy m¹nh viÖc øng dông c«ng nghÖ tin häc vµo c¸c kh©u qu¶n lý. - KhuyÕn khÝch m¹nh mÏ x· héi ho¸ c«ng t¸c t­ vÊn ph¸p luËt, dÞch vô kª khai thuÕ. - Th­êng xuyªn duy tr× c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra vÒ thuÕ, kiÓm tra sau th«ng quan, xö lý nghiªm c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt vÒ thuÕ. Thó ba, kiÖn toµn tæ chøc vµ n©ng cao chÊt l­îng ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc. §©y lµ mét néi dung quan träng v× trong mäi chÝnh s¸ch yÕu tè con ng­êi còng ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. §èi víi c¸c tØnh träng ®iÓm thu, cÇn cã c¬ chÕ thóc ®Èy, kh¬i t¹o nguån thu ®Ó ®Þa ph­¬ng chñ ®éng h¬n trong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô; ®ång thêi cã c¬ chÕ hç trî vÒ nguån lùc ®Çu t­ nh­ thùc hiÖn th­ëng v­ît thu theo tû lÖ tèi ®a; hç trî ®Çu t­ thªm b»ng c¸c nguån v­ît thu cña ng©n s¸ch Trung ­¬ng, ­u tiªn c¸c nguån ODA... cho c¸c ®Þa ph­¬ng nµy ®Ó ®Èy m¹nh ®Çu t­, ph¸t triÓn. §èi víi nh÷ng tØnh cã tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh nh­ng do ng©n s¸ch khã kh¨n nªn chËm chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, Trung ­¬ng cÇn cã c¬ chÕ hç trî c¸c khu c«ng nghiÖp, c¸c vïng chuyªn canh s¶n xuÊt lín... ë ®Þa ph­¬ng chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ gãp phÇn t¨ng nguån thu trªn ®Þa bµn. VÒ chi NSNN : Ph¶i tiÕp tôc ®æi míi, tËp trung c¬ cÊu l¹i chi NSNN theo h­íng tÝch cùc h¬n, tiÕp tôc ­u tiªn chi ®Çu t­ ph¸t triÓn, tËp trung nhanh h¬n cho ®Çu t­ c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi, nhÊt lµ c¸c c¬ së ®µo t¹o, gi¸o dôc, c«ng nghÖ. T¨ng ®Çu t­ ®Ó gi¶i quyÕt sím vÊn ®Ò xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo; t¨ng ®Çu t­ cho s¶n xuÊt th«ng qua hç trî l·i suÊt ®Çu t­, hç trî chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nhÊt lµ c¬ cÊu n«ng nghiÖp; chó träng t¨ng chi gi¸o dôc ®µo t¹o; y tÕ v¨n ho¸ vµ chi phÝ ph¸t triÓn sù nghiÖp kinh tÕ-x· héi. §èi víi ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng, phÊn ®Êu t¨ng sè ®Þa ph­¬ngcã tû lÖ ®iÒu tiÕt vÒ NSNN, gi¶m tû lÖ bæ sung c©n ®èi tõ NSNN trong tæng chi ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng. Trong n¨m 2004 vµ nh÷ng n¨m tiÕp theo tiÕp tôc tËp trung c¬ cÊu l¹i chi ng©n s¸ch theo h­íng: tiÕp tôc ­u tiªn chi ®Çu t­ ph¸t triÓn, tËp trung nhiÒu h¬n cho ®Çu t­ c¬ së h¹ tÇng vËt chÊt KTXH ( trong ®ã chi GD-§T ®¹t 17,1% tæng chi NSNN, KH-CN ®¹t 2% tæng chi NSNN, t¨ng chi y tÕ 10%, VH-TT 18,7% so víi n¨m 2003); ®¶m b¶o ngan s¸ch thùc hiÖn nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vung nói, vïng d©n téc khã kh¨n theo c¸c ch­¬ng tr×nh cña chÝnh phñ. Ph©n bæ vµ tæ chøc cÊp ph¸t chi NSNN ph¶i tËp trung thùc hiÖn c¸c môc tiªu t¨ng tr­ëng vµ chuyªn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ víi nhÞp ®é cao vµ bÒn v÷ng; gi¶i quyÕt t«t c¸c yªu cÇu ®Ó t¹o chuyÓn biªn m¹nh vµ ph¸t huy nh©n tè nguån lùc con ng­êi, æn ®Þnh chÝnh trÞ x· héi. + Chi ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n Xem xÐt, rµ so¸t l¹i c¸c ch­¬ng tr×nh dù ¸n ®Çu t­ b»ng nguån NSNN, bè trÝ ®Çu t­ tËp trung cã trong ®iÓm, theo ®óng kÕ ho¹ch. N©ng cao vai trß chñ ®éng cña c¬ quan tµi chÝnh trong c«ng t¸c thÈm ®Þnh c¸c dù ¸n. Xo¸ bá h¼n c¬ chÕ "xin - cho", chÊm døt t×nh tr¹ng x©y dùng tr­íc råi míi xin ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Muèn vËy cÇn g¾n tr¸ch nhiÖm, quy ®Þnh nhiÖm vô cô thÓ h¬n cho c¸c c¬ quan liªn quan. §ång thêi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc, kÓ c¶ c¬ quan lËp ph¸p ph¶i thùc hiÖnn viÖc kiÓm tra gi¸m s¸t ngay tõ kh©u bè trÝ vèn, ®­îc giao quyÒn yªu cÇu bè trÝ l¹i hoÆc ®×nh chØ nh÷ng c«ng tr×nh xÐt thÊy kh«ng b¶o ®¶m quy ®Þnh. Ng©n s¸ch Trung ­¬ng chØ nªn bæ sung vèn ®Çu t­ theo môc tiªu cho c¸c ®Þa ph­¬ng, kh«ng nªn hç trî ®Ó thanh to¸n khèi l­îng nî XDCB, sÏ g©y t©m lý û l¹i, tr«ng chê cña ®Þa ph­¬ng + Chi th­êng xuyªn N©ng cao tr¸ch nhiÖm cña ng­êi sö dông ng©n s¸ch; C¸c c¬ qu¶n qu¶n lý Nhµ n­íc theo cÊp, ngµnh cÇn x©y dùng c¸c chÕ ®é, tiªu chuÈn ®Þnh møc chi tiªu lµm c¨n cø ph¸p lý cho ®¬n vÞ sö dông ng©n s¸ch thùc hiÖn. Trªn c¬ së ®ã thùc hiÖn kho¸n chi hco c¸c ®¬n vÞ. NÕu ®în vÞ tiÕt kiÖm trong qóa tr×nh ®iÒu hµnh sÏ cho phÐp ®­îc ®Ó l¹i kinh phÝ ®Ó chi mua s¾m ph­¬ng tiÖn vµ khen th­ëng. Bªn c¹nh viÖc t¨ng c­êng c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra b¶o ®¶m c¸c chÕ ®é c«ng khai tµi chÝnh ë tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c c¸p theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ, cÇn cã quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm vËt chÊt ®èi víi nh÷ng ng­êi cã quyÕt ®Þnh chi sai, kÓ c¶ quyÕt ®Þnh ®Çu t­ jh«ng hiÖu qu¶, g©y thÊt tho¸t tµi s¶n cña Nhµ n­íc. Cã nh­ vËy míi thóc ®Èy ng­êi sö dông ng©n s¸ch quan t©m khi quyÕt ®Þnh chi vµ chi hiÖu qu¶. KÕt luËn. Trong nh÷ng n¨m qua, tµi chÝnh gi÷ vai trß quan träng trong viÖc ®éng viªn vµ ph©n phèi c¸c nguån lùc nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña Nhµ n­íc vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ-x· héi vÒ phat triÓn kinh tÕ, thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi, ®¶m b¶o an ninh, quèc phßng cña ®Êt n­íc. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®ùoc cña tµi chÝnh trong ®éng viªn ph©n phèi nguån lùc phôc vô ph¸t triÓn x· héi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã sù ®ãng gãp quan träng cña c¸c ho¹t ®éng thu, chi NSNN. Víi vai trß quan träng ®ã cña NSNN , ®ßi hái ph¶i cã sù nhËn thøc ®óng ®¾n vµ ®Çy ®ñ vÒ NSNN víi t­ c¸ch lµ mét ph¹m trï kinh tÕ còng nh­ víi t­ c¸ch lµ mét bé phËn trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. Trong c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn nÒn kinh tÕ x· héi, NSNN trë thµnh mét c«ng cô tµi chÝnh vÜ m« quan träng cña Nhµ n­íc trong viÖc gi¶i quyÕt kh¾c phôc nh÷ng biÕn cè kinh tÕ trong ng¾n h¹n, còng nh­ phôc vô môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ trong dµi h¹n. ChÝnh v× thÕ, NSNN cã mét vai trß to lín song kh«ng chØ ë lÜnh vùc kinh tÕ, thÞ tr­êng mµ cßn ë lÜnh vùc x· héi, quèc phßng, an ninh... bëi nã lµ c«ng cô vËt chÊt cña Nhµ n­íc. Trong nh÷ng n¨m qua, ngµnh tµi chÝnh nãi chung vµ NSNN nãi riªng ®· cã nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ; song do nh÷ng hËu qu¶ cßn ®Ó l¹i tõ c¬ chÕ cò ch­a thÓ gi¶i quyÕt ngay ®­îc nªn ®· béc lé nh÷ng h¹n chÕ, bÊt cËp; lai ®Æt trong bèi c¶nh nhiÒu th¸ch thøc nh­ hiÖn nay cµng ®ßi hái chóng ta ph¶i cã nh÷ng ®Þnh h­íng phat triÓn ®óng ®¾n cung nh­ nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng thu, chi NSNN. Tµi liÖu tham kh¶o. 1. N.Gregory Mankiw. Nguyªn lý kinh tÕ häc. TËp 2. NXB Thèng kª , 2003. 2. TS. NguyÔn H÷u Tµi (chñ biªn ) vµ c¸c t¸c gi¶. Gi¸o tr×nh lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ. NXB Thèng kª , 2002. 3. PGS.TS TrÇn §×nh Ty. Qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ. NXB Lao ®éng , 2002. B¸o, t¹p chÝ ThuÕ Nhµ n­íc, Tµi chÝnh, Th«ng tin tµi chÝnh, ... Môc lôc PhÇn I : PhÇn më ®Çu. 1 PhÇn II : PhÇn néi dung. 2 A. B¶n chÊt vµ vai trß cña NSNN trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. 2 I. B¶n chÊt cña NSNN 2 1. NSNN víi t­ c¸ch lµ mét ph¹m trï kinh tÕ. 2 2. NSNN víi t­ c¸ch lµ mét bé phËn trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia 4 II. Vai trß cña NSNN 5 1. Vai trß ®iÒu tiÕt trong lÜnh vùc kinh tÕ nh»m kÝch thÝch sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ 6 2. Vai trß ®iÒu tiÕt trong lÜnh vùc x· héi nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi 7 3. Vai trß ®iÒu tiÕt trong lÜnh vùc thÞ tr­êng gãp phÇn æn ®Þnh thÞ tr­êng gi¸ c¶, chèng l¹m ph¸t 8 III. NSNN - c«ng cô tµi chÝnh vÜ m« cña Nhµ n­íc trong qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt kinh tÕ 8 1. ChÝnh s¸ch tµi kho¸ lý thuyÕt 8 2. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ NSNN 9 B. NSNN trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ ë n­íc ta 11 I. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ NSNN 11 1. Thu NSNN 12 2. Chi tiªu NSNN 14 3. Tæ chøc hÖ thèng vµ ph©n cÊp NSNN 15 II. Thùc tr¹ng thu chi Ng©n s¸ch Nhµ n­íc ta trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y 15 1. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®ùoc cña ho¹t ®éng thu chi NSNN trong n¨m 2003 15 2. Nh÷ng h¹n chÕ vµ nh÷ng th¸ch thøc 19 3. Ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n n»hm ®æi míi c«ng t¸c tµi chÝnh, n©ng cao hiÖu thu, chi NSNN. 21 KÕt luËn 24 Tµi liÖu tham kh¶o. 25