Đề tài Nghệ thuật xây dựng nhân vật Acxinhia trong tiểu thuyết sông Đông êm đềm của Mikhain Sôlôkhốp

bởi nàng rất gần cuộc sống - cuộc sống với những phong vị ngọt ngào và cay đắng thực sự. Hình tượng Acxinhia vừa mang tinh điển hình vừa có một số phận cá nhân đặc sắc. Nếu như Grigôri Mêlêkhôp thể hiện bi kịch của người nông dân Nga trên con đường đi tìm chân lý thì hình tượng dân tộc của người phụ nữ Nga được nhà văn tái hiện qua hai mặt cắt điển hình nhất. Một mặt là Natalia và Ilinhitna với tư tưởng gia đình truyền thống - đại diện cho nền móng gia trưởng của xã hội Cô zắc với lịch sử hơn bốn trăm năm. Mặt kia là Acxinhia cực kỳ mới mẻ làm rõ khát vọng muốn đổi đời, không thoả mãn, luôn ao ước một cái gì tốt đẹp hơn. Cũng như Grigôri, Acxinhia có liên quan đến hầu hết thế giới nhân vật Sông Đông êm đềm. Quan hệ của nàng với mỗi một nhân vật hoặc chính hoặc phụ của tác phẩm đều rọi sáng một phần trong con người Acxinhia - con người phức tạp với tất cả các mặt tốt - xấu, hay dở hoà quyện, xuyên thấm vào nhau một cách hữu cơ. Tính cách, số phận Acxinhia đầy mâu thuẫn, luôn vận động, sống động, chân thực, mãnh liệt và độc đáo. Acxinhia là một trong những khám phá nghệ thuật cao nhất của Sôlôkhôp. Nhà văn "hiện thực thuần tuý" vĩ đại của thế kỷ XX. I. Acxinhia và hệ thống nhân vật nữ - những sắc điệu tâm hồn. Sôlôkhôp là nhà văn có biệt tài thể hiện tính cách phụ nữ. Trong Sông Đông êm đềm có năm gương mặt phụ nữ được khắc hoạ đậm nét và đều rất gây ấn tượng. Một Natalia hiền dịu, một Đaria lẳng lơ, một Đunhiasca hồn nhiên, một Inlinhitna cứng cỏi; một Acxinhia cuồng dại vừa dịu hiền vừa lẳng lơ vừa hồn nhiên vừa cứng cỏi... Mối quan hệ của Acxinhia với các nhân vật nữ là quan hệ trong hệ thống nhân vật chung đôi; giống nhau về bản chất khác nhau về sắc thái. 1. Acxinhia - Natalia, một tình yêu mãnh liệt đến phút cuối cùng. - Đau đớn thay phận đàn bà - "Con không sao dứt được anh ấy khỏi trái tim" "Yêu được đến bao nhiêu thì yêu cho bằng hết" - Natalia. .."Chỉ có Grisca trên đời này thôi. Người đầu tiên và cũng là người cuối cùng" - Acxinhia. Đồng cỏ thân yêu và thảo nguyên xanh biếc dưới bầu trời lồng lộng; dòng Sông Đông hung dữ và hiền hoà đã sản sinh ra hai người phụ nữ tuyệt vời ấy. Điểm chung lớn nhất ở họ là đều vô cùng xinh đẹp, vô cùng yêu Grigôri, vô cùng đau khổ. Tình yêu là cả cuộc đời của họ. Acxinhia gắn liền với mặt đất, với hoa cỏ, với cuộc sống trần tục, phong phú và rực rỡ sắc màu. Nàng có vẻ đẹp hừng hực, tội lỗi, gợi tình, hơi thiên về bản năng. Thế giới nội tâm luôn sôi sục, biết đấu tranh đến cùng, không mệt mỏi để vượt qua những nỗi đau, giành lấy người mình yêu, giành lấy hạnh phúc. Nàng tiêu biểu cho cái mới, cho sự nổi loạn, phá vỡ những tư tưởng lạc hậu - mặt trái của xã hội Cô zắc trói buộc, đè nén con người để vươn tới tự do chính đáng trong tình yêu, hôn nhân. Natalia lại là một mặt cắt đối lập, một thái cực khác. Nàng có vẻ đẹp thánh thiện của thánh nữ đồng trinh với tâm hồn trong sáng, cao cả, thuần khiết. Nàng đại diện cho nếp sống quy củ, nhẫn nhịn truyền thống, gần như phụ nữ Phương Đông. Natalia cũng có lúc đấu tranh cho hạnh phúc nhưng đó chỉ là những cơn sốc tinh thần bột phát, nổ ra dữ dội nhưng qua nhanh như cơn giông mùa hè, không vượt lên được đau khổ. Cả Acxinhia và Natalia đều có cá tính mạnh mẽ, đời sống nội tâm sôi sục, phong phú. Họ đều yêu Grigôri mãnh liệt đến giây phút cuối cùng của cuộc đời. Và vì tình yêu ấy mà phải chịu số phận đau đớn thảm thương. Cuộc đời mỗi người là một bi kịch không có lối thoát. Tất cả là vì Grigôri - người đàn ông họ yêu, suốt đời chao đảo ngả nghiêng giữa Acxinhia và Natalia, gây nên nỗi đau khổ tột cùng cho cả hai. Chàng đã lấy người phụ nữ mình không yêu và yêu người không bao giờ lấy được. Natalia đã yêu Grigôri bằng tình yêu cuồng loạn. Nàng phải sống cuộc đời nặng nề, ngắn ngủi, triền miên trong sự giày vò, bị ruồng bỏ, bị lấn át. Tư tưởng lớn nhất trong cuộc đời Natalia là tư tưởng gia đình. Nàng yêu Grigôri bằng tình yêu của một người vợ, cần chàng như một người chồng tốt, một người cha của các con. Bên cạnh tình yêu với Grigôri, Natalia còn rất yêu con và quan tâm đến những người thân trong gia đình. Nhưng Grigôri không phải là người chồng như Natalia mong đợi. Nàng đau đớn, vật vã âm thầm, bao nhiêu lần định cắt đứt với Grigôri, hai lần tự tử và lần thứ hai nàng đã chết vì băng huyết, kết thúc cuộc đời nặng nề, dồn dập đau khổ và không chút ánh sáng. Nhưng Natalia không bao giờ chết được Grigôri khỏi trái tim**, càng đau khổ càng yêu, càng yêu càng đau khổ. Grigôri đã dày xéo tan nát tuổi thanh xuân của Natalia, vò xé tâm hồn đau thương của nàng. Vậy mà cho đến phút giây cuối cùng của cuộc đời ý nghĩ khắc khoải nhất của Natalia vẫn là về Grigôri là nỗi mong nhớ chàng trong tuyệt vọng. Lời cuối cùng của Natalia là tiếng nói của sự tha thứ, của một tình yêu cao thượng, thuỷ chung. Tình yêu và tâm hồn rực lên vẻ đẹp thuần khiết tự bên trong; cái chết thê thảm như một sự tự sát, tấm lòng cao cả của Natalia đã làm Grigôri phải khóc, phải day dứt ân hận muôn vàn. Đó là một đòn chí mạng giáng xuống lương tâm, trách nhiệm và trái tim chai sạn vì đau khổ của Grigôri. "Đèo cao dốc đứng đã làm kiệt sức con người xám này rồi". Trong lòng Grigôri, Natalia cũng chiếm một vị trí quan trọng. Rút cục chàng hiểu rằng mình yêu Natalia với một tình yêu đặc biệt. Mãi mãi không phai mờ trong tâm trí người đọc ấn tượng về Natalia - người phụ nữ cuồng loạn trong tình yêu tuyệt vọng, một biểu tượng về sự cao thượng, đức hi sinh và lòng chung thuỷ. Natalia là cái phần tốt đẹp nhất không chỉ của phụ nữ Nga mà là của người phụ nữ muôn nơi và muôn thuở trên trái đất này. Nếu như Natalia đã làm xúc động trái tim Grigôri và người đọc bởi số phận chìm đắm trong đau thương và tâm hồn thánh thiện, thì Acxinhia lại khiến chúng ta phải khâm phục vì sự tranh đấu không biết mệt mỏi cho hạnh phúc. Đó là một sự đấu tranh triệt để, tới cùng, dù phải trả bất kỳ giá nào. Acxinhia yêu cuồng dại nàng là hiện thân của một tình yêu đắm đuối, hơi thiên về những cảm giác nhục thể, nhưng càng về cuối càng đắm sâu, cảm động và trong sạch. Acxinhia luôn biết vươn lên trong tình yêu - điều mà Natalia không bao giờ làm được - và có khả năng vô tận làm cháy rực lên ngọn lửa của đam mê. Nàng không có được sức chịu đựng phi thường như Natalia, đã có lúc gục ngã trước đau khổ, thả mình theo tiếng gọi tăm tối của dục vọng. Acxinhia từng là người đàn bà tội lỗi. Nhưng với tình yêu thì suốt trong cuộc đời sôi nổi, cay đắng, đầy biến động dữ dội của mình Acxinhia chỉ yêu có một người là Grigôri "Người đầu tiên và cũng là người cuối cùng". Tư tưởng của Acxinhia là tư tưởng nổi loạn. Nàng là người phụ nữ khác thường, đứa con lạc loài, nghịch tử của xã hội Cô zắc gia trưởng. Nàng nổi loạn chống lại xã hội đó bằng tình yêu dữ dội với Grigôri, bất chấp sự nguyền rủa của dư luận, sự dè bỉu ngăn cản của gia đình chàng. Acxinhia dám làm tất cả vì mối tình lớn lao ấy. Suốt đời nàng chạy đuổi theo cái bóng của hạnh phúc, bốn lần bỏ đi theo Grigôri thì cả bốn lần đều thất bại. Rốt cục thì hạnh phúc vẫn xa xôi ở tận chân trời, cả Acxinhia lẫn Natalia đều không sao với tới được. Tuy nhiên tình yêu lãng mạn, say đắm của Acxinhia đã góp viên gạch đầu tiên cho nền móng của một xã hội Cô zắc hiện đại. Acxinhia là đại diện tiêu biểu cho cái mới, cho sự can đảm, dám đấu tranh thay đổi số phận người phụ nữ. Lời cuối cùng của nàng với cuộc đời vẫn là tiếng nói khao khát tình yêu. Điều đặc biệt ở Sôlôkhôp là nhà văn đã đặt vai trò cứu rỗi cuộc đời Grigôri vào "người đàn bà tội lỗi" Acxinhia chứ không phải vào "cô thánh nữ đồng trinh" Natalia. Có lẽ vì Acxinhia gần với tâm hồn Grigôri hơn, gần với cuộc sống trần tục và cay đắng của chàng. Acxinhia là người duy nhất có thể hiểu và đồng cảm cho cả tội lôi xcủa Grigôri - con người bị bão táp chiến tranh vùi dập đến biến dạng nhân hình, méo mó cả nhân tính. Tiếng thở dài não nuột của Acxinhia khi ngắm nhìn gương mặt hằn in dấu vết của tội ác, của bạo tàn của Grisca lần cuối cùng trước khi nàng qua đời đã nói lên một cách sâu sắc sự xót thương vô hạn của Acxinhia đối với người mà nàng yêu say đắm suốt đời. Còn Natalia đã oán trách Grigôri. Tâm hồn thánh thiện không chấp nhận được phần bóng tối trong Grigôri. Natalia yêu chàng là yêu cái phần bình yên, tốt đẹp của chồng. Còn Acxinhia không chỉ là người tình cuồng si mà còn là hồng nhan tri kỉ của Grigôri nữa. Cả Grigôri và Acxinhia đều phức tạp, đầy mâu thuẫn và biến động như dòng sông không phải chỉ êm đềm... Bằng tình yêu mãnh liệt đến phút cuối cùng của hai người phụ nữ tuyệt vời ấy, Sôlôkhôp đã làm một cuộc đấu tranh đến cùng để bảo vệ Grigôri. Đây là cuộc tình tay ba dữ dội, bi thảm và gây ấn tượng bậc nhất trong lịch sử văn học thế giới - là phần bi kịch của bản anh hùng ca vĩ đại. 2. Acxinhia - Ilinhitna: hình ảnh người phụ nữ Cô zắc "cứng cỏi" Acxinhia và Ilinhitna đều mang một phần hình bóng người mẹ thân yêu của nhà văn Sôlôkhôp. Người phụ nữ nông dân có số phận kỳ lạ ấy đã cung cấp cho tác giả Sông Đông êm đềm nguyên mẫu cho hai hình tượng thơ mộng nhất trong tác phẩm. Nhiều chi tiết trong cuộc đời thực của bà được láy lại ở Acxinhia: là người phụ nữ cực kỳ xinh đẹp, mắt đen, tóc dày, giọng hát mượt mà; từng yêu cậu chủ ròi bị bỏ rơi; có một đứa con gái nhỏ bị chết... số phận hết sức éo le, bi kịch; láy lại ở Ilinhitna: bà chỉ có một mình Sôlôkhôp (có phải vì thế chăng mà ở cuối tác phẩm bà Ilinhitna lại mong chờ Grisca đến như vậy!). Ilinhitna là sự tương đồng ở một thái cực khác trong tính cách của Acxinhia: đó là sự can đảm. Nhà văn gọi Ilinhitna là người đàn bà "thông minh dũng cảm" còn Grigôri thì thấy Acxinhia "cứng cỏi" và "quả là một tay đàn bà gan góc" (734/IV). Cuộc đời hai người có vẻ không có liên quan gì đến nhau nhưng thực chất đều là những số phận bất hạnh điển hình của người phụ nữ Cô zắc. Đó là cả hai đều là nạn nhân tiêu biểu, sống tủi nhục, khổ sở, bị đè nén bởi thói gia trưởng, tàn bạo của chồng, của chế độ nam quyền hà khắc. Ngòi bút hiện thực nghiêm ngặt của Sôlôkhôp đã không né tránh, không ngần ngại phơi bày mặt trái của nền văn hoá Cô zắc Sông Đông. Câu chuyện thời thanh xuân của Acxinhia thật nặng nề, oan nghiệt. Nàng bị chính cha đẻ hãm hiếp khi vừa mười sáu tuổi, đến năm mười bảy bị gả cho một kẻ vũ phu, trác táng, sống quãng đời cực nhục trong sự hành hạ dã man của chồng. Bóng đen ghê sợ ấy đã hằn dấu vết trong tâm trí Acxinhia trở thành nỗi căm thù không sao nguôi được với chồng. Nàng đã cắn răng chịu đựng tất cả. Bà Ilinhitna cho đến tận cuối đời vẫn không quên những trận đòn thừa sống thiếu chết của ông Panchêlây, thói trăng hoa bừa bãi của chồng bà cũng phải khóc cay đắng mà chấp nhận, âm thầm nuôi con khôn lớn. ở cả Ilinhitna và Acxinhia đều có sự cam chịu, nhẫn nhịn đã thành nếp sống nếp nghĩ của phụ nữ Cô zắc. Điểm khác nhau ở họ là, nếu như bà Ilinhitna đã gan góc chịu đựng và chấp nhận cuộc sống như vậy một cách tự nguyện, như là lẽ đương nhiên và hy sinh vì con vì cái thì Acxinhia thể hiện bản lĩnh của mình bằng hành động can đảm là dám dứt đứt sự trói buộc, kiên quyết không chấp nhận thân phận nô lệ của chồng, đi theo tiếng gọi của tình yêu (có thể còn vì Acxinhia không còn đứa con gái nhỏ). Sự "cứng cỏi" của Acxinhia cũng như Ilinhitna là sự vươn lên phi thường, cải tạo hoàn cảnh, vượt qua cả số phận đau thương, u buồn của mình. Không nỗi khổ nào quật ngã được Ilinhitna, không có khó khăn, thử thách nào cản bước được Acxinhia trên con đường chông gai săn tìm hạnh phúc. Hình ảnh bà Ilinhitna được khắc hoạ đậm nét và cảm động ở đoạn cuối tác phẩm. Khi những người thân yêu nhất của bà lần lượt ra đi: con trai cả, lại con dâu, chồng... bà đã kiên cường chịu đựng gánh nặng đau thương. Thậm chí trước cái chết của chồng bà tỏ ra cứng rắn đến mức làm Đunhiasca phát sợ, bà không còn nước mắt để khóc hay đúng hơn Ilinhitna đã nuốt nước mắt vào trong, đèn nén nỗi đau xuống tận đáy lòng. Khi ông Panchêlây mất bà đã gánh vác gia đình, tự ý thức về vai trò trụ cột của mình - tạm thời lãnh luôn trọng trách của người đàn ông, người chủ gia đình. Đến khi Đunhiasca lấy chồng, bà Ilinhitna lại trở về sống với những tình cảm, xúc cảm của người mẹ. Grigôri trở thành đứa con cuối cùng, đứa con trai duy nhất, niềm hy vọng và nỗi nhớ thương khắc khoải của bà. Nhưng bà cũng đã chịu đựng nỗi dày vò vì nhung nhớ Grigôri một cách âm thầm. Tấm lòng bao la của người mẹ cho giây phút sau cùng của cuộc đời dài cay đắng vẫn giành trọn cho con trai. Acxinhia hai lần sinh nở nhưng thực chất nàng chưa bao giờ được hưởng niềm hạnh phúc có con cái, được làm mẹ theo đúng nghĩa của nó. Đó là nỗi bất hạnh riên của đời nàng. Acxinhia nói với Natalia đầy chua xót: "Chị còn có con cái, còn tôi... chỉ có Grigôri trên đời này thôi..." tiếng nói khàn đi của Acxinhia chứa chất đau đớn. Vì thế Acxinhia còn yêu Grigôri với "tình yêu có lẫn sự trìu mến" như một người mẹ - thứ "tình yêu mẫu tử" cao cả. Nàng nhớ mong chàng không chỉ như mong chờ một người tình mà còn lẫn cả những lo âu của một ngươì mẹ. Thực sự Acxinhia gần Ilinhitna hơn Natalia. 3. Acxinhia - Đaria: Bản năng sục sôi. Về sắc thái Acxinhia và Đaria có phần giống nhau: đời sống hơi thiên về bản năng. Dục vọng đôi khi có sức mạnh chi phối họ một cách ma quái. Đaria không xuất hiện nhiều trong tác phẩm nhưng đã để lại bóng dáng của mình rất đậm nét, là gương mặt gây ấn tượng trong thế giới nhân vật nữ Sông Đông êm đềm. Đaria như một "biến dạng" của Acxinhia. Soi sáng một phần trong con người nữ nhân vật chính. Về bản chất Đaria là sự tương phản (chứ không phải tươn đồng) của Acxinhia. Sôlôkhôp cũng miêu tả Đaria với những nét hấp dẫn riêng, đặc biệt chi tiết về "dáng đi õng ẹo" được láy đi láy lại nhiều lần. Nhà văn xây dựng tính cách hai cô con dâu nhà Mêlêkhôp như hai tấm gương soi, rọi vào nhau, nhìn là thấy ngay sự khác biệt: nếu như Natalia "tuyết sạch giá trong" thì Đaria truỵ lạc, phóng đãng. Chính Acxinhia cũng chỉ ra bản chất của Đaria trong lần đụng độ thứ hai với Natalia. Acxinhia khẳng định mối quan hệ giữa nàng và Grigôri là tình yêu chứ không phải là sự "lăng nhăng bừa bãi" kiểu Đaria. Đaria gần với Lida còn Acxinhia về bản chất, nàng biết yêu cuồng dại. Sống tận độ con người với những sắc thái mạnh nhất cho tình yêu trần thế. Nàng cũng mắc sai lầm (trong mối quan hẹ với Ilitnhitxki) nhưng đấy chỉ là phút yếu lòng mù quáng của người đàn bà không làm chủ được mình trước đau khổ. Công bằng mà nói, ở mặt này Acxinhia không bằng được Natalia. Khi Natasa của L.Tônxtôi bị Anatôn quyến rũ thì có thể gọi đó là sai lầm, còn Acxinhia khi chấp nhận Ilitnhitxki thì có lẽ là sự sa ngã. Tất nhiên điều đó phù hợp với bản chất và tính cách của Acxinhia. Hơn thế nàng không phải kiểu nhân vật tích cực, trong sạch vô trùng. Nhà văn không hề tô vẽ nhân vật (dù là nhân vật ông yêu quý), ngòi bút hiện thực của người nghệ sĩ không lược bỏ cái thô, cái trần trụi, cái man rợ của một bản năng sục sôi mãnh liệt. Cái khác nhau giữa Acxinhia và Đaria là ở chỗ Đaria không bao giờ biết yêu thực sự, biết chung thuỷ... Tôn thờ chủ nghĩa khoái lạc, Đaria đã phải trả giá đắt. Dòng Sông Mẹ bao dung đã thu nhận đứa con tội lỗi và gột rửa những nhơ nhuốc cho thể xác và linh hồn Đaria. Acxinhia thì ngược lại, tâm hồn nàng luôn chung thuỷ trong tình yêu với Grisca. Tình yêu đã cứu chuộc nàng. ở Acxinhia không bao giờ có được sự trong sạch kiểu Natalia nhưng cũn không bao giờ rơi xuống vũng bùn phóng đãng như Đaria, Lida cả. Thế giới nhân vật nữ Sông Đông êm đềm được Sôlôkhôp khắc hoạ với ngòi bút tài hoa, nhiều ưu ái. Nhưng không vì thế nhà văn đi ngược lại quy luật phát triển nội tại của nhân vật. Sôlôkhôp miêu tả cả bàn tay to, thô ráp, chai sần vì lao động của Natalia, mùi mồ hôi hăng hắc, ngầy ngậy của Acxinhia. Đaria, Natalia, Ilinhitna, Acxinhia đều là nhữn người phụ nữ nông dân dốt nát, cuộc đời với những biến động số phận chỉ bó hẹp trong phạm vi gia đình; những buồn vui, đau khổ không vượt nhưỡng cửa *** Những sự kiện long trời lở đất của lịch sử, thời đại không mảy may ba động đến tâm tư tình cảm của họ. Chiến tranh có làm Đaria buồn, nhưng là buồn vì trong thôn chẳng còn một tay Cô zắc nào ra hồn, toàn ông già và bọn trẻ ranh. Natalia, Ilinhitna, Acxinhia phải chịu nỗi khắc khoải, những đau đớn nặng nề vì nhớ mong, vì mất mát những người thân yêu. Nhưng chiến tranh cũng không tác động gì đến họ ngoài khái niệm người thân phải ra trận. Acxinhia có chứa những mầm mống của cái mới, nhưng chỉ là cái mới trong tư tưởng muốn phá vỡ những trói buộc khắc nghiệt của nếp sống cũ - không phải là cái mới cách mạng. Chỉ có mình Đunhiasca được Sôlôkhôp cho thấy ánh sáng của chân trời mới nhưng cũng không phải vì cô tiến bộ mà vì co là vợ của người chiến sĩ cộng sản Mitca Côsêvôi. Sôlôkhôp đã dũng cảm đi vào những hạn chế của thời đại, nhữn mặt trái của con người. Nhưng những hạn chế đó không hề làm giảm đi tính sinh động, sức hấp dẫn, vẻ đẹp của những nữ nhân vật trong Sông Đông êm đềm. Với Natalia, Ilinhitna, đặc biệt là Acxinhia, Sôlôkhôp đã tạo ra những hình tượng văn học chân thực, giàu sức sống và đầy những tình cảm say đắm lớn lao của con người. II. Acxinhia với thế giới nhân vật nam - Sự nổi loạn của một số     phận bi kịch. Sôlôkhôp đã từng phát biểu: "Chủ đề vĩnh cửu của người nghệ sĩ là cuộc đấu tranh giữa ánh sáng và bóng tối". Acxinhia đã sống một cuộc đời vô cùng sóng gió, sôi nổi, khổ đau, hạnh phúc, lúc nào cũng sục sôi, mãnh liệt. Cuộc đời nàng gắn liền với ba người đàn ông: Grigôri, Xchêpan, Ilitnhitxki. Tất cả phần ánh sáng và bóng tối trong con người Acxinhia đều bộc lộ rõ nét qua mối quan hệ với những người đàn ông này. Với cả ba người Acxinhia đều rơi vào bi kịch; nàng đều vùng vẫy, nổi loạn trong cuộc kiếm tìm hạnh phúc - thứ hạnh phúc muộn màng xa vời của người đàn bà bất hạnh. Với tính cách và số phận Acxinhia quả thật Sôlôkhôp đã bộc lộ sâu sắc quan niệm "con người trôi chảy như dòng sông" và cách nhìn cuộc sống "như nó vốn tồn tại với toàn bộ tính chất phức tạp, với tất cả mâu thuẫn, tất cả phong vị của nó, không chỉ có các phong vị dịu dàng mà đôi khi cả những phong vị đắng cay". 1. Acxinhia - Grigôri: là bi kịch tình yêu. "Anh còn nhớ không, đã lâu lắm rồi em có nói với anh rằng em sẽ đi với anh dù tới gần trời cuối đất. Ngay bây giờ em vẫn thế thôi. Tình yêu của em đối với anh là chung thuỷ. Em sẽ đi, không luyến tiếc một cái gì đâu" (371/IV). "Grigôri sợ tưởng chết đi được, chàng hiểu rằng tất cả thế là hết, rằng điều khủng khiếp nhất có thể xảy ra trong đời chàng đã xảy ra... Grigôri chôn Acxinhia của chàng dưới ánh sáng rực rỡ lúc sớm mai... Như tỉnh dậy sau một cơn ác mộng, chàng ngẩng đầu nhìn thấy bầu trời đen ngòm chụp lên đầu mình cùng với vầng mặt trời đen sáng loá mắt" (744 - 745 - 746/IV). Một trong những sức hấp dẫn lớn lao của thiên sử thi hùng vĩ Sông Đông êm đềm là cuộc tình khác thường, đầy bi kịch của hai nhân vật trung tâm. Trong tác phẩm nhà văn đã thể hiện "nguyên lý dòn sông": Cuộc sống tràn ra ngoài dòng chảy của nó phân thành những nhánh nhỏ khó mà đoán dược diễn biến quỷ quyệt của nó. ở chỗ hôm nay dòng dời cạn đi như con sông ở khúc nông cạn đến mức trông thấy cả lớp bùn bẩn dưới đáy thì ngày mai nước đã chảy mênh mông tràn bờ... tình yêu của Acxinhia và Grigôri là dòng sống chảy xiết qua suốt cuộc đời của hai nhân vật. Acxinhia là phần quan trọng và đặc sắc nhất trong cuộc đời và tính cáh Grigôri. Và ngược lại. Trước hết, mối tình Acxinhia - Grigôri là một tình yêu đẹp, tràn đầy khát vọng tự nhiên, thậm chí hơi man rợ của những người nông dân lao động bên bờ Sông Đông êm đềm. Grigôri và Acxinhia lao vào cuộc yêu đương như hai con thiêu thân, phóng túng hình hài, bất chấp và mọi thế lực ngáng trở. Trong Grisca có ngọn lửa rừng rực của tuổi trẻ, chút hoang đã cố hữu của nòi nhà Mêlêkhôp; Acxinhia cuồng dại với mối tình cay đắng, muộn màng. Sông Đông hiền hoà và dữ dội, đồng cỏ ngát hương và đêm thảo nguyên yên tĩnh là không gian thơ mộng chắp cánh cho tình yêu của họ. Hiếm cómột cuộc tình nào trong văn học Nga cũng như văn học thế giới được miêu tả mãnh liệt, nồng cháy đến như vậy. Người viết phải có lửa cháy ở trong tim và "máu nóng sôi trên đầu ngọn bút" mới có thể viết được những cảnh yêu đương sôi nổi, mạnh mẽ, dữ dội đến thế. Quả thực "tình cảm trong cuốn tiểu thuyết được miêu tả với một sức mạnh rất lớn" (A.Tônxtôi). Đó không chỉ là mối tình lãng mạn, đó còn là một sự khiêu chiến quyết liệt, một sự nổi loạn, một hành vi phản kháng của lớp trẻ mới mẻ trong cách suy nghĩ, trong ý niệm về cuộc sống và đạo đức. Nó là một trong những nhân tố góp phần làm sụp đổ nền móng của chế độ nam quyền, gia trưởng hà khắc cùng những tập tục cổ hủ trong xã hội Cô zắc nhiều mâu thuẫn. Cùng với mối tình với Grigôri Mêlêkhôp, Acxinhia đã trải qua con đường đầy rẫy xung đột suốt cuốn tiểu thuyết, sống một cuộc đời bi thảm đầy kịch tính. Grigôri là toàn bộ cuộc đời nàng, chi phối tất cả những buồn vui, những trạng thái tâm lý, sự phản ứng dữ dội với xã hội, với các nhân vật khác, với chính mình... suốt cuộc đời đầy rẫy đau buồn và sai lầm của mình, Acxinhia vẫn chỉ yêu một mình Grigôri, yêu cuồng dại đến phút cuối cùng. Chàng không chỉ là người tình say đắm mà còn là cứu cánh của Acxinhia, là cái phao hi vọng cứu vớt số phận nàng khỏi chìm đắm trong đau khổ. Bi kịch lớn nhất của nàng lại chính là ở đó, ở chỗ Grigôri là con người suốt đời ngả nghiêng chao đảo "bập bềnh như cục phân trong hố nước trên băng". Chàng không chọn được một con đường đi trong cả sự nghiệp và tình yêu. Nếu như ý định chọn "con đường thứ ba" trên đường đời đã khiến Grigôri phải trả giá đắt, "uống tận đáy li rượu đắng cuộc đời" thì sự lựa chọn con đường thứ ba trong tình yêu đã gây nên nỗi đau khổ triền miên, bi kịch nặng nề cho cả hai người phụ nữ yêu chàng. Acxinhia được Grigôri thực sự yêu thương, say đắm nhưng chàng không bao giờ dám dứt bỏ hẳn cuộc sống yên ấm bên Natalia để lấy nàng. Acxinhia bám vào Grigôri chẳng khác nào bám lấy cọng rơm, bám lấy cánh bèo trong thác lũ "Lênh đênh đâu nữa cũng là lênh đênh". Acxinhia đã giành cho Grigôri tình yêu trọn vẹn "chung thuỷ". Câu tổng kết cuộc đời Grigôri của nàng thật thấm thía: "anh chỉ là một người bất hạnh" (741/IV). Câu nói ấy đã chứng tỏ Acxinhia là tri kỷ của Grigôri. Mặc dù nàng không hề biết Grigôri chiến đấu ở phe nào, bảo vệ quyền lợi cho ai, vật vã đau đớn thế nào khi giết một người lính vô tội rồi trở thành chỉ huy, giết người không ghê tay ra sao... nhưng nàng hiểu chàng không phải là người xấu. Bản chất của Grigôri là chàng trai tốt bụng, nhân hậu, từng rơi nước mắt vì một con vịt trời bé bỏng vô tình bị giết hại. Hoàn cảnh khắc nghiệt bao nhiêu đắng cay của cuộc sống đã xô qua trên đầu Grisca của nàng. Grigôri "hoang mang như cơn bão tuyết trên thảo nguyên" không tìm ra lối thoát trên đường đời, bị chiến tranh vùi dập đến biến dạng. Hoàn cảnh đã tác động đến Grigôri một cách ghê gớm, buộc Grigôri phải bộc lộ hết nội lực của mình nếu không muốn bị nhấn chìm trong sự tha hoá. Cho nên ký ức của Acxinhia ít khi xuất hiện hình ảnh Grigôri sau này mà thường là gương mặt hiền hậu, cuồng si của chàng Grisca liều lĩnh dòng giống nhà Mêlêkhôp thuở xưa - đó là con người nguyên uỷ của chàng. Tuy vậy, Acxinhia yêu Grigôri trong cả hình hài của bây giờ, yêu với một lòng xót thương vô hạn. Lần cuối cùng nàng "buồn rầu ngắm gương mặt Grigôri", thấy "chàng đã thay đổi bao nhiêu" với những nét "khắc nghiệt gần như tàn bạo" hằn in trên trán, trên môi, trên má... người mà nàng yêu say đắm, Acxinhia "tự nhiên thở dài" (737/IV). Đó là tiếng thở dài của một nỗi lòng đồng cảm và thấu hiểu cho thân phận bất hạnh của người nàng yêu và thương suốt đời. "Acxinhia hôn rất lâu hai con mắt nhắm nghiền của chàng..." (742/IV). Người đàn bà của tình yêu từ biệt cuộc đời bằng nụ hôn. Dòng sông tình yêu chảy qua đời Acxinhia có những quãng vẩn đục nhưng càng về cuối càng trong trẻo và sâu lắng. Xuất phát điểm tình yêu của Grigôri "thấp " hơn Acxinhia: chỉ là sự say mê tạm thời, chưa có gì sâu sắc. Trải qua thử thách của thời gian và bão táp của cuộc đời tình cảm của chàng ngày một lớn và sánh ngang với Acxinhia. Chàng hiểu Acxinhia nhiều nhất và thương yêu nàng thực sự chân thành. Grigôri sung sướng (636/III) trong mối tình nồng nàn thực sự chân thành. Grigôri sung sướng (636/III) trong mối tình nồng nàn của Acxinhia, nhiều lúc giễu cợt nàng một cách âu yếm trước tình cảm mãnh liệt, cuồng si của nàng: "em thật thế nào ấy... em điên mất rồi" (637/III). Và thực sự xúc động, cảm phục trước tình yêu hết mình và đầy can đảm của nàng: "chẳng có gì làm Acxinhia sợ. Quả là một tay đàn bà gan óc" (734/IV). Trong những năm tháng kề cận với cái chết ở sa trường, những lúc lầm đường lạc lối, tiêu sầu trong nhữn cuộc tình thoảng qua.. hình ảnh Acxinhia vẫn sống động trong tâm trí chàng. "khi tỉnh rượu, lúc tàn canh" trái tim Erigôri vẫn nhức nhối gọi tên: "Em yêu dấu ! Acxinhia mà anh không bao giờ quên được" (434/III). Tình yêu của chàng ngày càng sâu sắc, lớn lao. Nếu Acxinhia xem Grigôri như cứu cánh của đời nàng, thì với Grigôri nàng là niềm an ủi, là động lực giúp chàng vượt qua những giây phút tuyệt vọng. Cuộc sống của chàng có lúc tưởng như "không nét cười, không niềm vui" không còn gì để hy vọng nữa thì nơi sâu thẳm trái tim "điều duy nhất còn lại cho chàng trong cuộc đời là tinh yêu say đắm với Acxinhia nó vừa cháy lên với một sức mạnh mới không có gì thể kìm hãm được. Chỉ mình Acxinhia còn thu hút chàng như cái ánh mắt lập loè của đống củi trên dồng cỏ thu hút người lữ hành trong đêm thu tối đen lạnh lẽo" (586/III). Khi Acxinhia chết, cuộc đời Grigôri không còn ý nghĩa gì nữa. "Thế là hết". Mặt trời của chàng đã vụt tắt. Sự chia lìa đến bất ngờ như một cơn ác mộng. Nỗi đau đớn cuối cùng cho niềm hy vọng cuối cùng "cùng với cái chết của Acxinhia, chàng mất cả lý trí lẫn lòng dũng cảm xưa kia", một cành cây gẫy, một tiếng lạc đàn cũn làm chàng sợ hãi, luống cuống" chứng tỏ sự suy sụp hoàn toàn ở một người đàn ông, một chiến binh Cô zắc mạnh mẽ, can trường. Con ngỗng xám đã bơi về nhà, về miền cực lạc. Chỉ còn Grigôri trên cõi đời trơ trọi "tâm hồn đen lại như cánh đồng cháy" (747/IV)... Chỉ có yêu thương mới chữa lành được vết thương tình yêu. Hai đứa con như một chất keo kỳ diệu của sự sống đã hàn gắn những "đổ vỡ tan tành" của chàng. Trở về ngôi nhà thân yêu, bồng đứa con trai nhỏ trên tay - thế là "ước mơ nhỏ nhoi của Grigôri" trong bao năm đã được thực hiện. "Đó là tất cả những gì trong đời còn lại được cho chàng" - Đúng như những lời cuối cùng mà Grigôri nghe được trên môi Acxinhia: trẻ thơ và tình yêu ! Dù cho cuộc sống thay đổi thế nào đi nữa thì trong nó vẫn có một cái gì bền vữn, vĩnh cửu, bất tử. Trẻ thơ và tình yêu ! Dòng sông tình yêu của Grigôri chảy từ quãng nông càng ra đến biển lại càng sâu thẳm, mạnh mẽ, tràn bờ. Mối tình đắm say đã kết thúc không có hậu. Nhưng những gì trong sáng, cao cả gắn với cuộc tình bi kịch của hai nhân vật chính trong Sông Đông êm đềm như một khúc nhạc diệu từ, bất tuyệt cứ mãi vang lên trong lòng người. 2. Acxinhia - Xchêpan: Bi kịch hôn nhân. Acxinhia lấy chồng k hông tình yêu. Nàng bị chồng hành hạ dã man, bị đánh đập tàn nhẫn ngay trong đêm tân hôn cũng như suốt mấy năm chung sống. Ban đầu, cũng như trăm ngàn người phụ nữ Cô zắc bấy giờ, Acxinhia phục tùng và cam chịu. Đối với chồng Acxinhia giữ thói quen vâng chịu như một "con chó đối với chủ" (42/I). Cũng như Grigôri, Acxinhia phải lấy người mà nàng không yêu và yêu người nàng không bao giờ lấy được. Nhưng khác Grigôri, nàng đã không chấp nhận cuộc hôn nhân ấy, đã "nổi loạn" chống lại nó một cách can đảm, và kiên quyết. Sự theo đuổi táo tợn, tình yêu nồng cháy, chân hành của chàng trai mắt đen nhà Mêlêkhôp đã thổi bùng lên ngọn lửa yêu đương mãnh liệt trong tâm hồn Acxinhia. Về sau này, Xchêpan cũng yêu Acxinhia "tình yêu đầy đau khổ và căm hờn" (112/I); cũng có lúc tha thứ cho nàng (không phải cho tội lỗi của nàng mà là cho nỗi đau khổ thời con gái). Nhưng anh ta là hiện thân đầy đủ nhất, là đại diện tiêu biểu của chế độ nam quyền khắc nghiệt, lối sống gia trưởng, thói vũ phu, tính rượu chè bê tha và những dục vọng thô lỗ... chính Xchêpan đã đẩy vợ mình đến với Grigôri. Những trang đời bên Xchêpan là những trang cay đắng, nhục nhằn. Suốt cuộc đời, Acxinhia cũng không sao quên được những ấn tượng khủng khiếp về chuỗi ngày đen tối bên chồng. Xchêpan không hề đem lại hạnh phúc cho người vợ xinh đẹp, hồn hậu thậm chí còn chà đạp lên sức sống tự nhiên của nàng. Và đã đến lúc sự cuồng nhiệt, khát khao được yêu, được sống tự do của Acxinhia không thể kìm hãm trong cuộc hôn nhân nhạt nhẽo được nữa. Grigôri chân thành và nồng nàn, rất tôn trọng Acxinhia - trái ngược hẳn với Xchêpan đã khiến Acxinhia rung động và lập tức lao đầu vào tình yêu như con thiêu thân lao vào ánh lửa. Acxinhia yêu đắm đuối, công khai như để trả thù chồng, để bù lại tất cả những tình cảm bị đè nén mà nàng phải chịu đựng trong cuộc hôn nhân bế tắc. Cũng như Anna Karênina của L.Tônxtôi, Acxinhia muốn xé toang màn đen dối trá, u ám mà Xchêpan đã phủ lên đời nàng. Nàng đã bỏ Xchêpan "ngay lập tức, không thương tiếc" để theo Grigôri - đó là một sự nổi loạn, một sự khiêu khích, một sự phản kháng quyết liệt không chỉ đối với chồng mà đối với cả xã hội Cô zắc "bảo thủ về cơ bản" ấy. Nhưng khác với Anna Karênina; cuộc tình giữa nàng và Vêrônxki cuối cùng cũng trở thành tầm thường, hèn kém không hơn gì cuộc hôn nhân đầu, Anna không vượt thoát được vòng tiêu cực, thoái hoá của hoàn cảnh sống; tình yêu của Acxinhia và Grigôri thực sự cao đẹp, là sự lựa chọn đúng đắn của Acxinhia. Acxinhia đã tranh đấu tới cùng, không mệt mỏi để bảo vệ tình yêu của mình. Sẵn sàng đi theo Grigôri cho dù có "đi đến cái chết" cả hai người đàn bà mãnh liệt "nổi loạn" ấy cuối cùng đều chịu số phận bi kịch và đi đến cái chết. Nhưng néu cái chết bất dắc kỳ tử, thảm khốc của Anna là sự trả thù người mình đã yêu, trả thù chồng, trả thù xã hội thượng lưu thể hiện sự bế tắc, cùng đường thì cái chết của Acxinhia là chết cho tình yêu, để khẳng định sự bất tử của tình yêu chân chính. Phần cuối Sông Đông êm đềm, Xchêpan ra đi không tăm tích, thậm chí cũng không còn sống trong lòng căm thù của Acxinhia. Thực chất, cuộc đời Xchêpan cũng rơi vào bi kịch và sự biến mất lặng lẽ của anh ta đồng nghĩa với sự sụp đổ, tan rã của cái cũ, cái lạc hậu trong xã hội, trong nếp sinh hoạt của người Cô zắc. 3. Acxinhia - Ilitnhitxki: Bi kịch lầm lạc: Acxinhia bị lên án, bị mất mát cảm tình của bạn đọc rất nhiều trong mối quan hệ tội lỗi, đen tối với Ilitnhitxki - đây là phần bóng tối trong tâm hồn, tính cách của nàng. Ngòi bút hiện thực nghiêm nhặt của nghệ sĩ Sôlôkhôp đã không hề tô hồng nữ nhân vật chính. Nhà văn đã dũng cảm thể hiện nhân vật của mình ở cả thái cực xấu xa, tội lỗi, sai lầm. Cả Acxinhia và Grigôri đều không phải kiểu nhân vật chính diện, nhân vật tích cực. Họ là những con người phức tạp, sống động và chân thực như trong cuộc sống thật với cả phần tốt - xấu; ánh sáng - bóng đêm trong tính cách, số phận. Một "sự thực táo bạo" được Sôlôkhôp phơi bày trong con người Acxinhia là cái mặt trái của sự cuồng nhiệt, sôi nổi, khao khát yêu đương khiến nàng không quen chịu đựng, không biết ghìm nén cảm xúc như Natalia. Acxinhia đã sa ngã trong mối quan hệ với Ilitnhitxki - một kẻ ích kỷ, đểu cáng "đối với mình mọi việc đều có thể được phép làm" (377/I). Tuy nhiên Acxinhia không hoàn toàn trụy lạc, buông thả mình theo tiếng gọi tăm tối của dục vọng như Đaria hay Lida. Điểm xuất phát trong sai lầm của nàng là vì quá đau khổ - nàng vừa mất đứa con gái nhỏ thân yêu, không còn được làm mẹ. Khi không còn được che chở cho con, không được làm mẹ, Acxinhia trở nên yếu đuối, lại cần được che chở, âu yếm. Nàng đã ngã vào vòng tay của tên khốn kiếp Ilitnhitxki trong phút mù quáng, mất hết lý trí. Về sau nàng chấp nhận hắn như một thói quen bản năng. Với Ilitnhitxki, Acxinhia đã sống cái phần vô thức tăm tối nhất, sống bằng cái góc khuất của con người, chứ tuyệt nhiên không phải là tình yêu. Acxinhia đã phải trả giá cho sai lầm của mình. Nàng chỉ cứu chuộc được lỗi lầm bằng tình yêu thuỷ chung thực sự với Grigôri. Khi đã nếm trải nhiều đau khổ, chua xót ở đời Grigôri đã rộng lòng tha thứ cho Acxinhia. Xét cho đến cùng thì nàng đáng thương nhiều hơn là đáng trách. Acxinhia đã sống đến tận cùng và chân thực con người bản chất của mình. Nàng mắc sai lầm vì "cuộc sống còn có những phong vị đắng cay..." những quy luật bất thành văn" của nó. Sôlôkhôp đã miêu tả con người theo đúng nghĩa của từ này. Tài năng của nghệ sĩ là mô tả Acxinhia "thiếu trong sạch" nhưng không bị rơi xuống vũng bùn truỵ lạc, không tầm thường hoá nhân vật. Acxinhia vẫn hấp dẫn người đọc một cách mãnh liệt ngay cả khi nàng không phải là thánh nữ, nàng chỉ là một phụ nữ nông dân bình thường, một con người sống và "trôi chảy" đúng theo quy luật nội tại của nó. Miêu tả con người đúng như nó vốn thế trong cuộc đời mà lại có sức quyến rũ kỳ lạ như Acxinhia - đó là không chỉ là tài năng mà còn là bản lĩnh và tấm lòng nhân hậu của người nghệ sĩ ở trái tim vĩ đại. III. Acxinhia và các nhân vật thoáng qua. Một trong những thủ pháp xây dựng nhân vật của Sôlôkhôp là nhân vật dưới nhiều lăng kính. Nhà văn đặt nhân vật dưới nhiều góc nhìn khác nhau của nhiều nhân vật khác nhau, mỗi góc nhìn lại soi rọi một khía cạnh của tính cách, số phận nhân vật. Trong Sông Đông êm đềm, Sôlôkhôp tạo dựng hệ thống nhân vật thoáng qua. Họ thường là những nười mà các nhân vật chính tình cờ gặp gỡ trên dường đời hoặc là đám đông. Những nhân vật thoáng qua ít có vai trò trong kết cấu tác phẩm, đều có vài nét hoạ cụ thể về chân dung, họ thường đưa ra nhận xét về nhân vật chính. Dù chỉ xuất hiện "thoáng qua" nhưng bàn tay tài hoa của người nghệ sĩ đã không "để họ là những con người, trên mặt giấy mà là đám đông sinh động ngời sán, và người nào cũng có mũi, nếp nhăn, cặp mắt loé sáng ở khoé mắt, lối nói của mình. Mỗi người một kiểu cười..." (A.Xêraphimôvit). Với Acxinhia, các nhân vật thoáng qua đại diện cho hai tiếng nói: tiếng nói của dư luận - thứ dư luận đại biểu cho những luân lý đạo đức cho những tập tục cổ hủ, dã man của người Cô zắc Sông Đông và tiếng nói của nhân dân lao động. Dưới hai lăng kính này tính cách và số phận Acxinhia được soi sáng và biểu hiện khá độc đáo. 1. Acxinhia và dư luận. Sông Đông êm đềm mở đầu bằng những trang dữ dội. Sôlôkhôp kể về cái chết thê thảm của người đàn bà Thổ Nhĩ Kỳ về làm dâu vùng Sông Đông - thôn Tatacrki. Máu kỳ thị chủng tộc thậm căn cố đế trong những người Cô zắc đã tạo nên một luồng dư luận độc địa về người vợ ngoại lai của Prôcôphi. Cả thôn từ đàn ông đến đàn bà, từ người già đến bọn "lóc nhóc những thằng Cô zắc con nhớp nhúa" đều "moi óc" "bàn ra tán vào" theo dõi từng cử chỉ, hành động, nét mặt hình dáng, trang phục... của người đàn bà tha hương khốn khổ. Cuối cùng "trong ngõ ngoài phố bắt đầu lan truyền một tin đồn ma quái... " rằng prôcôphi đã lấy một cô vợ phù thuỷ và thảm kịch đã diễn ra khi "năm ấy phát ra một nạn dịch gia súc tai hại chưa từng thấy...". Thay vì đi tìm nguyên nhận, cứu chữa cho gia súc, lũ người ngu dốt, tăm tối, man rợ đã kéo đến nhà Prôcôphi "hoá kiếp" người đàn bà Thổ Nhĩ Kỳ vô tội, để lại một đứa trẻ đẻ non đỏ hỏn. Sau này là Panchêlây Prôcôphiêvit cha đẻ của Grigôri Mêlêkhôp (từ trang 12 đến 16/I). Khi mối tình của Acxinhia và Grigôri cháu nội của người đàn bà xấu số - nẩy nở cũng đã phải đương đầu với dư luận nghiệt ngã: "những lời dị nghị truyền lan như làn sóng đập vào bờ, dồn dập và ngầu đục" (78/I). "Họ khoái trá một cách ác ý, họ mong chờ ngày Xchêpan trở về... người nào cũng cố đoán trước màn chót của tấn bi kịch" (86/I). Có một nghịch lý trong cái thứ gọi là "đạo lý" của người Cô zắc là họ chấp nhận và cho chuyện trăng hoa ong bướm giữa những ả vợ lính vắng chồng và bọn Cô zắc là chuyện bình thường; còn tình yêu chân chính thì bị xem là "phạm tội", "Người ta thấy giữa Grigôri và Acxinhia một mối liên hệ quan trọng, chẳng có vẻ gì một sự tằng tịu phất phơ vì thế thôn xóm nhận định rằng như thế là trái luân thường đạo lý" (87/I). Bởi vì đối với họ khái niệm tình yêu tự do là một cái gì mới mẻ, xa lạ, không thể chấp nhận được. Mối tình "không bình thường" và công khai của Acxinhia và Grigôri như một sự thách thức, một sự khiêu chiến, đi ngược lại hoàn toàn "thói quen đạo đức" xưa nay. Thế nên "ai nấy đều nung nấu một sự chờ đợi khá bẩn thỉu: Xchêpan về..." (87/I). Nhưng khác với người đời bạc phận xưa kia, Acxinhia đã tranh đấu đến cùng cho tình yêu bằng một bản lĩnh phi thường, một sự gan góc chưa từng thấy. Nàng đã dũng cảm đương đầu với dư luận thậm chí còn thách thức tất cả bằng cách công khai mối tình cuồng loạn của mình. Dư luận dẫu khắc nghiệt cũng không giết chết được tình yêu thực sự. Acxinhia "kiêu hãnh ngẩng cao đầu..." không chút hổ thẹn. Ngược lại chính những người đàn bà chưa bao gờ biết và dám yêu thương kia phải ghen với nàng, không dám nhìn gương mặt hạnh phúc ngời sáng của Acxinhia, phải ngượng ngùng cúi xuống... Acxinhia đã tuyên chiến với cả dư luận (qua câu nói đanh thép khiến một người hùng hổ như ông Panchêlây cũng phải khiếp sợ): "Tôi đã sống cuộc đời đầy đoạ khổ cực quá rồi, tôi chán ngấy rồi !... các người giết tôi đi tôi cũng chẳng sợ". (81/I). Cuối cùng người đàn bà can đảm, bất khuất ấy đã thắng dư luận. Nhưng Grigôri Mêlêkhôp, trong cuộc chiến giữa tình yêu và tập tục, cái "bản chất Cô zắc mà Grigôri đã bú cùng với dòng sữa mẹ" (66/II) đã thắng cả tình yêu ở những phút ban đầu. Bi kịch cuộc đời Acxinhia bắt đầu từ đấy... 2. Tiếng nói của nhân dân lao động. Nhân dân là một hình tượng lớn trong "thiên sử thi nhân dân mãnh liệt" Sông Đông êm đềm. Tiếng nói của nhân dân âm vang trực tiếp đến cuộc đời Acxinhia thường là tiếng nói của những con người nàng thoáng gặp trên đường đời như cụ già có ngựa xasca, ông lão thợ may vui tính, những gã tráng đinh Cô zắc phong trần... Họ có cái nhìn nghiêm khắc nhưng nhân hậu đối với nàng. Nhân dân bao giờ cũng rất công bằng. Họ thấy, chỉ ra phần bóng tối trong con người Acxinhia và thái độ lên án gay gắt. Cụ Xasca rất yêu mến Acxinhia nhưng cụ đã lên án hành động sa ngã của nàng trong mối quan hệ đen tối với Litnhitki. Cụ gọi Acxinhia là "con rắn" mà thắt rất "đau lòng" (594/I). Nhưng đồng thời tiếng nói của nhân cũng ngợi ca những phần tốt đẹp cao quý trong Acxinhia, bày tỏ niềm yêu thương, cảm phục, bao dung... đối với cuộc đời nhiều thăng trầm của nàng. Ông lão thợ may, người đồng hương Vôsenxcaia mà Acxinhia tình cờ gặp khi nàng đang lưu lạc nơi đất khách quê người đã bày tỏ niềm thương mến vô hạn đối với nàng. Bản tính hồn hậu, dễ gần của nàng, lòng tốt và sự ngay thẳng của một phụ nữ nông dân ở Acxinhia chính là hiện thân của những nét đẹp truyền thống của người dân Sông Đông. Cụ già vui tính đã gọi Acxinhia là "con gái" và rất bịn rịn khi phải chia tay với người bạn đồng hành dễ mến. "Sự bần cùng không phải là mẹ đẻ của mọi người, nhưng nó làm người ta thân thiết với nhau... vì thế tôi thương cô quá" (457/IV). Tâm hồn giản dị của Acxinhia cũng là một phần cao quý, tốt đẹp mà nhân dân là đại diện. Acxinhia không quan tâm đến chiến tranh. Nhưng có những lúc vì Grigôri mà nàng phải lặn lội ra chiến trường. "Sắc đẹp đập ngay vào mắt" của Acxinhia dường như làm cho không khí căng thẳng, khốc liệt dịu lại trong giây lát. Những tên lính Cô zắc thán phục trước nhan sắc rực rỡ của Acxinhia. "khắp gầm trời này không thể kiếm đâu một chị chàng đẹp như thế này đâu" (17/IV). Vẻ đẹp của Acxinhia cũng là một tài sản vô giá, được nâng niu, trân trọng. Có thể nói, tiếng nói của nhân dân trong Sông Đông êm đềm cũng là tiếng nói và cảm tình của đa số độc giả đối với nữ nhân vật có cuộc đời và tính cách hết sức phức tạp, độc đáo này. * Kết luận chương III: Acxinhia là một gương mặt ấn tượng trong tiểu thuyết Sông Đông êm đềm của nhà văn Mikhain Sôlôkhôp. Cuộc đời sôi nổi, tính cách phong phú luôn luôn vận động, biến đổi của nàng có liên quan đến hầu hết thế giới nhân vật đa dạng, giàu có của tác phẩm đồ sộ này. Ngòi bút hiện thực nghiêm nhặt với những khám phá và thể hiện đặc sắc khắc hoạ một cách sống động và chân thực con người Acxinhia với tất cả những sắc điệu tâm hồn, cả phần ánh sáng và bóng đêm, sức hút và sức đẩy ở nữ nhân vật chính. Dù trong mối quan hệ nào, nhân vật của Sôlôkhôp cũng sống hết mình, sống thật với bản ngã, với quy luật nội tại của mình. Acxinhia đã sống, đã yêu, đã sai lầm, đã vượt qua số phận bi thảm và đã chết đúng như nó vốn thế trong cuộc đời. ấn tượng kỳ lạ mà nhân vật để lại trong lòng người đọc là một khả năng mãnh liệt đốt cháy lên ngọn lửa của yêu thương và tranh đấu đến cùng cho tình yêu chân chính và mới mẻ. Vì thế, cho dù không phải là con người hoàn toàn tốt, là nhân vật tích cực, không có tội lỗi và và thất bại, Acxinhia đã chiếm được cảm tình của đông đảo bạn đọc, nhất là những độc giả trẻ tuổi, trẻ lòng trên khắp thế giới trong suốt hơn một thế kỷ qua. Phần kết luận "Đọc Sông Đông êm đềm của M.Sôlôkhôp tôi nhớ tới phương xa xanh lam. Con đại bàng non mỏ vàng vẫy cánh..." (A.Xêraphi môvit). Sôlôkhôp viết Sông Đông êm đềm khi chưa đầy hai mươi tư tuổi. Nhan đề của tác phẩm là "Sông Đông êm đềm". Thực chất Sông Đông không êm đềm mà luôn sục sôi mãnh liệt, vô cùng phong phú sức sống con người. Thiên sử thì nhân dân mãnh liệt "tác phẩm toàn Nga" (A.Tônxtôi) ấy được đấu lên trên cái nền xã hội Cô zắc đầy mâu thuẫn, trên các nền những số phận cá nhân vừa điển hình vừa riêng biệt của con người vùng Sông Đông. Số phận lịch sử hoà quyện với số phận cá nhân, bi kịch thời đại xuyên thấm vào bi kịch của từng con người, dưới từng mái nhà. Sông Đông hùng vĩ chảy tràn cuốn theo ra biển Adôp những cơn sóng hung cuồng của một tình yêu nồng cháy... Táo bạo vốn là nét riêng trong sáng tác của nhà nghệ sĩ trẻ và đó cũng là cống hiến lớn lao của M.Sôlôkhôp... Acxinhia là một "sự thật táo bạo" mà "nhà hiện thực thuần tuý". Sôlôkhôp đã dũng cảm phơi bày trên trang sách của mình. Nàng là một phụ nữ nông dân, cày cuốc và yêu đương trên mảnh đất vừa bình yên vừa giông bão của vùng Sông Đông, nơi mỗi tấc đất đều thấm máu và nước mắt của người Cô zắc. Sôlôkhôp không né tránh miêu tả cả những giọt mồ hôi, nhưng nét thô nhám, nặng nề ở ngoại hình; những nét trần trụi trong bản năng sôi sục và số phận cay đắng nhọc nhằn của Acxinhia. "Ông không che dấu tình huống bi kịch trong đoá hoa đồng nội bé xíu" (Phê đen). Đẹp rực rỡ, sức sống tràn trề, khao khát tình yêu, ước muốn đạt được, tranh đấu không mệt mỏi cho hạnh phúc cho một cuộc sống mới mẻ và sáng sủa hơn - đó là phần tốt đẹp nhất trong nữ nhân vật chính Sông Đông êm đềm. Tìm hiểu nghệ thuật xây dựng nhân vật Acxinhia có thể thấy rằng nhà văn đã sử dụng sáng tạo những thủ pháp truyền thống. Trong nghệ thuật miêu tả ngoại hình, Sôlôkhôp đặt nhân vật dưới nhiều góc nhìn, soi chiếu nhân vật ở nhiều toạ đọ khác nhau để thấy những nét dáng riêng biệt nhất của nữ nhân vật. Ngoại hình Acxinhia được thể hiện sống động, linh hoạt trong lao động, trong thiên nhiên trong tình yêu, dưới con mắt của tác giả, của các nhân vật khác và của chính Acxinhia. Hình ảnh Acxinhia rực rỡ nhất, trọn vẹn nhất trong con mắt si tình của chàng Grigôri. Nhưng sự biến đổi, những sắc mầu tâm lý của ngoại hình lại in dấu ấn nhiều nhất lên những nét chân dung Acxinhia tự hoạ mình, tự soi ngắm mình trong gương và bên hoa. Đã có rất nhiều người phụ nữ đẹp được khắc hoạ trong văn chương, nhưng Acxinhia của Sôlôkhôp vẫn có những nét hấp dẫn riêng không thể lẫn với bất kỳ một ai khác. Acxinhia là hiện thân cho vẻ đẹp của người phụ nữ lao động vừa quyến rũ, vừa hoang dã tiêu biểu của vùng Sông Đông êm đềm. Chính vẻ dẹp kỳ lạ của nàng đã ít nhiều hứa hẹn một cuộc đời sóng gió, một tâm hồn phức tạp, sôi động "nghìn thu bạc mệnh". "Con người bên trong" của Acxinhia quả thực phong phú. Sôlôkhôp đã thể hiện bức tranh tâm trạng của nàng bằng những mảng màu rất đậm, giàu tính sáng tạo. Ngoại hình tâm lý là một trong những biện pháp hữu hiệu để khắc hoạ nội tâm Acxinhia. Hành vi hướng nội, ngôn ngữ và phong cách thiên nhiên đã giúp nhà văn đi sâu vào tâm hồn nhân vật, khám phá và thẩm định những giá trị tinh thần trong con người Acxinhia. Trôi chảy như dòng sông nhưng có một hằng số bất biến ở nàng là tình yêu bền vững, thuỷ chung, cuồng dại với Grigôri Mêlêkhôp. Cuộc sống "quay tít thò lò" xung quanh Acxinhia cuối cùng cũng châu tuần về mối tình ấy làm nên diện mạo đặc sắc của tính cách và số phận Acxinhia. Là nhân vật bi kịch trong thiên anh hùng ca không có nhân vật lý tưởng, Acxinhia còn được thể hiện trong nhiều mối quan hệ phức tạp, chồng chéo. Có một tình yêu chung thuỷ đến phút cuối cùng và có cả sự sai lầm, phản bội, có sự can đảm thuần hậu lại có cả phần sôi sục mờ mịt của bản năng; có khát khao hạnh phúc yêu đương và có cả sự chối từ, phá bỏ cuộc sống hôn nhân; có ánh và bóng đêm trong tâm hồn... Sôlôkhôp không bao giờ làm ngơ trước những mâu thuẫn thường có trong cuộc sống, trong con người. Ông mô tả con người "nghiêm nhặt" như nó vốn thế, không tô vẽ. Chính vì thế Sông Đông êm đềm nói chung và Acxinhia nói riêng luôn gây cho bạn đọc "ảo giác tối" về cuộc sống. Tác giả "Con đường đau khổ" cho rằng, chủ đề lớn nhất trong sáng tác của Sôlôkhôp là về "sự ra đời xã hội mới qua đau đớn và những khổ ải của cuộc đấu tranh xã hội". Mối tình của Acxinhia; tính cách nổi loạn và số phận bi thảm của nàng chính là một cuộc đấu tranh "đau đớn và khổ ải" cho sự biến cải, tiến bộ của nền văn hoá Cô zắc bốn trăm năm, cho cuộc sống tốt đẹp hơn, con người tốt đẹp hơn, con người tốt đẹp hơn. Hình tượng Acxinhia có sức hấp dẫn kỳ diệu là vì nàng toả sáng vẻ đẹp của người phụ nữ nông dân Nga, là vì nhà văn Sôlôkhôp đã xây dựng nhân vạt của mình chân thực, sống động. Grigôri Mêlêkhôp, Acxinhia Axtakhôp cũng sẽ bất tử như người cha đẻ của mình - nhà nghệ sĩ vĩ đại của thế kỷ XX. Sông Đông êm đềm là "lương tâm, danh dự, là tương lai của nước Nga" "Sông Đông êm đềm là nước Nga (Anderxen Nexo)" - Một phần là vì thế./. 1. Lê Tuấn Anh: Vai trò của các đoạn tả thiên nhiên trong việc miêu tả nội tâm các nhân vật chính trong Sông Đông êm đềm. - Luận văn sau Đại học - Hà Nội, 1985. 2. Nguyễn Văn Bổng: Cánh đại bàng trên nền trời văn học Xô Viết - Báo Văn nghệ số 10/1984 3. I.A.. Bramôp và V.N.Đêmin: Những kiệt tác của nhân loại - NXB Thế giới, Hà Nội 2001. 4. Tào Tuyết Cần: Hồng Lâu Mộng (3 tập) - NXB Văn học, Hà Nội 1999. 5. Nguyễn Du: Truyện Kiều - NXB Văn học, Hà Nội 1979. 6. Trần Xuân Đề: Tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc. - NXB Giáo dục, Hà Nội 1999. 7. Nguyễn Hải Hà: Văn học Xô Viết (tập II) Đỗ Xuân Hà - NXB Giáo dục, Hà Nội 1988. 8. Nguyễn Hải Hà: Thi pháp tiểu thuyết L.Tônxtôi - NXB GD, Hà Nội 1992. 9. Nguyễn Hải Hà: Những chân trời văn học Xô Viết hiện nay. - Tạp chí văn học 2/1983. 10. Nguyễn Hải Hà: Khám phá giá trị thẩm mĩ trong tác phẩm văn học - Thông báo khoa học số 6/1991 - Khoa Ngữ Văn,    ĐHSP I Hà Nội. 11. Nguyễn Hải Hà: Nhìn lại văn học Nga XX - Tạp chí văn học 3/1995. 12. Nguyễn Hải Hà: Văn học Xô Viết trong nhà trường PTTH - Tạp chí văn học 6/2001. 13. Nguyễn Hải Hà: Tư liệu văn học 12 (tập II, phần văn học nước ngoài) (chủ biên) - NXB GD, Hà Nội 2001. 14. Bùi Hiển: Đọc lại Sôlôkhôp. - Báo Văn nghệ số 23/1985. 15. Vũ Phương Hậu: Thiên nhiên trong thế giới nghệ thuật Sông Đông êm đềm. - Luận văn tốt nghiệp, Hà Nội 1996. 16. M.Khrachenkô: Sáng tạo nghệ thuật - hiện thực - con người (tập I) - NXB Khoa học xã hội, Hà Nội 1984. 17. M.Khrapchenkô: Cá tính sáng tạo của nhà văn và sự phát triển của văn học - NXB tác phẩm mới, Hà Nội 1978. 18. Phạm Gia Lâm: Những chuyển biến của tư duy nghệ thuật trong văn xuôi Nga cuối XIX đầu XX. - Tạp chí Văn học 11/1997. 19. Huy Liên: Đặc điểm thi pháp Sôlôkhôp trong Sông Đông êm đềm. - Tạp chí văn học 5/1984. 20. Trần Hiền Lương: ảnh hưởng của Folklone trong tiểu thuyết Sông Đông êm đềm của M.Sôlôkhôp. - Luận văn sau đại học - Hà Nội 1985. 21. Nhiều tác giả: Mỹ học đại cương. - NXBGD, Hà Nội 1997. 22. Nhiều tác giả: Từ điển thuật ngữ văn học - NXB Đại học Quốc gia, Hà Nội 2000. 23. Nhiều tác giả: Lịch sử văn học Nga - NXB GD, Hà Nội, 1998. (Phần "Sôlôkhôp" do Huy Liên viết). 24. Nhiều tác giả: Lý luận văn học. - NXB Giáo dục, tập III 1987; tập III 1988. 25. Nhiều tác giả: Từ điển văn học (tập II). - NXB Khoa học xã hội, Hà Nội 1984. (Từ "Sôlôkhôp" do Huy Liên viết; từ "Sông Đông êm đềm" do Nguyễn Kim Đính viết). 26. Nhiều tác giả: Tác giả tác phẩm văn học nước ngoài - NXB Giáo dục, Hà Nội 1999. (Phần Sôlôkhôp-Sông Đông êm đềm do Phạm Gia Lâm viết). 27. S.D. Mêlich Nubarôp: Lịch sử văn học Xô Viết (tập II) - NXB Văn hoá, Viện văn học, Hà Nội 1961. 28. Nguyễn Thị Nương: Nghệ thuật xây dựng nhân vật Grigôri trong "Sông Đông êm đềm". - Luận văn sau Đại học, Hà Nội 1985. 29. G.N. Pôxpêlôp: Dẫn luận nghiên cứu văn học (chủ biên) - NXB Giáo dục, Hà Nội 1998. 30. A.Puskin: Epghênhi Ônêghin (Thái Bá Tân dịch) - NXB Đông Tây, Hà Nội 1999. 31. Lê Ngọc Quỳnh: Nghệ thuật thể hiện chân dng Acxinhia. - Luận văn tốt nghiệp, Hà Nội 1992. 32. V.Secbina và A.I. Vaseakô: Những cuộc thảo luận về chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô. - NXB Văn học, 1961. 33. M.Sôlôkhôp: Sông Đông êm đềm (4 tập) Nguyễn Thuỵ ứng dịch. - NXB Văn học, Hà Nội 2000. 34. M.Sôlôkhôp: Đất vỡ hoang (2 tập) Nguyễn Trấn Thư dịch - NXB Cầu Vồng, Matxcova 1985. 35. M.Sôlôkhôp: Truyện Sông Đông (Hà Ngọc dịch) - NXB Văn học 1984. 36. M.Sôlôkhôp: Số phận con người (Mạnh Cầm dịch) - NXB Văn học, Hà Nội 1960. 37. Secpia: Tuyển tập kịch Secpia - NXB Sân khấu, Hà Nội 1995. 38. Hoàng Trinh: Tuyển tập văn học. - NXB Hội nhà văn, Hà Nội 1998. 39. Hoàng Trinh: Thử tìm hiểu Sôlôkhôp một nghệ sĩ của cuộc sống và của thời đại. - Tạp chí Nghiên cứu văn học 5/1960. 40. L.Tônxtôi: Anna Karênia - 2 tập (Nhị, Ca dịch) - NXB Văn học, Hà Nội 1998. 41. L.Tônxtôi: Chiến tranh và hoà bình (4 tập) Cao Xuân Hạo dịch - NXB Văn hóa, Hà Nội 1962. 42. Nguyễn Thuỵ ứng: Lời giới thiệu Sông Đông êm đềm. Sông Đông êm đềm (tập I) - NXB tác phẩm mới, hội nhà văn Việt Nam, Hà Nội 1983. * Tài liệu tiếng Nga: (GS Nguyễn Hải Hà lược dịch) 1. Văn học Nga thế kỷ XX, sách báo khoa lớp 11 (tập II). - NXB Giáo dục, Matxcơva 2001. 2. Văn học Nga thế kỷ XX, sách giáo khoa lớp 4 (tập II). - NXB Dpopha, Matxcova 1999.