Đề tài Nghiên cứu quản lý tổng hợp tài nguyên và môi trường lưu vực sông mã

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2471 2475 2480 2495 2491 2482 2452 2448 2487 2471 2500 2480 2442 2477 2470 2482 2485 2472 2470 2473 2492 2486 2485 2449 2445 2480 2469 2492 2474 2446 2471 2468 2479 2475 2469 2462 2471 2484 2481 2460 2448 2444 2476 2466 2488 2472 2438 2468 2462 2473 2468 2465 2462 2468 2480 2475 2459 2440 2441 2472 2461 2482 2470 2433 2464 2460 2472 2464 2460 2462 2461 2480 2468 2454 2442 2444 2466 2457 2480 2461 2434 2459 2456 2466 2466 2462 2460 2457 2484 2464 2453 2437 2434 2464 2464 2474 2457 2433 2458 2454 2462 2459 2463 2456 2454 2482 2460 2449 2437 2434 2462 2456 2470 2458 2428 2464 2461 2460 2452 2450 2449 2460 2520 2459 2443 2433 2437 2457 2451 2474 2450 2424 2455 2504 2454 2451 2444 2444 2468 2477 2458 2440 2431 2463 2461 2476 2475 2450 2425 2450 2470 2451 2454 VÒ mïa kiÖt, mùc n−íc biÕn ®éng rÊt Ýt, cã khi c¶ tuÇn mùc n−íc thay ®æi kh«ng nhiÒu nªn thùc tÕ ë ®Þa ph−¬ng th−êng lÊy mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn ®Ó dù b¸o. §Ó dù b¸o theo ph−¬ng ph¸p nµy, ta tÝnh mùc n−íc b×nh qu©n tõng tuÇn 10 ngµy, x©y dùng t−¬ng quan gi÷a mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn tr−íc vµ tuÇn sau trong th¸ng. Cô thÓ ®−îc lµm nh− sau: - Chän tr¹m dù b¸o. S«ng Chu lµ s«ng thiÕu n−íc rÊt nghiªm träng trong mõa kiÖt nªn, ®Ò tµi chän s«ng chu ®Ó dù b¸o vµ tr¹m Cöa §¹t lµ tr¹m thù¬ng l−u cã tµi liÖu quan tr¾c t−¬ng ®èi dµi nªn ®−îc chän ®Ó dù b¸o. - Chän th¸ng dù b¸o: ta chän th¸ng I, II vµ III - LËp b¶ng sè liÖu tÝnh to¸n - X©y dùng quan hÖ t−¬ng quan Tõ kÕ qu¶ tÝnh mùc n−íc b×nh qu©n c¸c tuÇn trong c¸c th¸ng nh− b¶ng 1, quan hÖ t−¬ng quan ®−îc vÏ nh− c¸c h×nh vÏ 1,2 vµ 3 víi c¸c ph−¬ng tr×nh dù b¸o: a. T¹i tr¹m Xu©n Kh¸nh 1) Dù b¸o cho th¸ng 11 - y = 0,7995X + 37,727 (1) PL3 - 3 Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 2 c¶ th¸ng 11 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 1 cña th¸ng 11. - y = 0,8429X + 31,386 (2) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 3 c¶ th¸ng 11 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 2 cña th¸ng 11 - y = 1,3729X - 63,752 (3) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 1 c¶ th¸ng 12 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 3 cña th¸ng 11. - y = 1,221X - 63,301 (4) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 2 c¶ th¸ng 12 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 1 cña th¸ng 12. - y = 338,65 X - 1630,6 (5) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 3 c¶ th¸ng 12 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 2 cña th¸ng 12. - y = 0,4883X + 143,04 (6) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 1 c¶ th¸ng 1 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 3 cña th¸ng 12. - y = 0,6218X + 77,598 (7) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 3 c¶ th¸ng 1 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 2 cña th¸ng 1. - y = 0,8945X + 21,264 (8) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 1 c¶ th¸ng 2 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 3 cña th¸ng 1. - y = 1,5978X - 115,34 (9) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 2 c¶ th¸ng 2 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 1 cña th¸ng 2. - y = 0,839X + 30,92 (10) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 3 c¶ th¸ng 2 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 2 cña th¸ng 2. - y = 0,83888X + 32,2 (11) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 1 c¶ th¸ng 3 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 3 cña th¸ng 2. - y = 1,2351X - 40,748 (12) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 2 cña th¸ng 3 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 1 cña th¸ng 3. b. T¹i tr¹m Cöa §¹t - y = 1688X - 10714 (13) PL3 - 4 Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 2 cu¶ th¸ng 11 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 1 cña th¸ng 11. - y = 0,7483X + 620 (14) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 3 cu¶ th¸ng 11 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 2 cña th¸ng 11. - y = 1,896 - 2210,5 (15) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 1 cu¶ th¸ng 12 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 3 cña th¸ng 11. - y = 2339X - 15851,5 (16) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 2 cu¶ th¸ng 12 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 1 cña th¸ng 12. - y = 0,8557X + 352,85 (17) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 3 cu¶ th¸ng 12 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 2 cña th¸ng 12. - y = 2674,4X - 18408 (19) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 3 cu¶ th¸ng 12 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 2 cña th¸ng 12. - y = 2343,1X - 15839 (20) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 1 cu¶ th¸ng 1 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 3 cña th¸ng 12. - y = 2008,6X - 13230 (21) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 3 cu¶ th¸ng 1 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 2 cña th¸ng 1. - y = 3,2096X - 0,8505 (22) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 1 cu¶ th¸ng 2 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 3 cña th¸ng I. - y = 1688X - 10714 (22) Víi y lµ mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø 2 cu¶ th¸ng 2 vµ X lµ mùc n−íc tuÇn thø 1 cña th¸ng 2. Tõ c¸c quan hÖ t−¬ng quan trªn, ta cã thÓ tiÕn hµnh dù b¸o thùc hµnh vµ kiÓm tra mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø i+1 b»ng mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn thø i. 1 BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG TRƯỜNG CAO ĐẲNG TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI B¸o c¸o tãm t¾t ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc vµ c«ng nghÖ cÊp bé NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ TỔNG HỢP TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG LƯU VỰC SÔNG Mà HÀ NỘI, 2008 2 Môc lôc ………………………………………………………………………..….……...1 Lêi më ®Çu ………………………………….…………………………………..……2 Ch−¬ng I. Tæng quan vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x∙ héi trªn l−u vùc s«ng m∙ ........................................................................2 1.1 S«ng m· vµ hÖ thèng s«ng M· ……………………………………..……………2 1.2 §iÒu kiÖn tù nhiªn l−u vùc s«ng M· ………………………………….………...2 1.3 §iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ……………………………………………..…………..3 1.4 §Þnh h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trªn l−u vùc s«ng M· …………...……..3 1.5 Tæng quan vÒ qu¶n lý tµi nguyªn vµ m«i tr−êng l−u vùc s«ng M· …………..4 1.6 NhËn xÐt ch−¬ng 1 .................................................................................................4 Ch−¬ng II. HiÖn tr¹ng khai th¸c Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng l−u vùc s«ng M∙ …………………………………………………………….5 2.1 HiÖn tr¹ng khai th¸c Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng ®Êt trªn l−u vùc ……….…..5 2.2 Tµi nguyªn kho¸ng s¶n trªn l−u vùc ....................................................................6 2.3 Tµi nguyªn rõng vµ ®a d¹ng sinh häc ….............................................................6 2.4 Tµi nguyªn khÝ hËu vµ m«i tr−êng kh«ng khÝ trªn l−u vùc ...............................7 2.5 Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng n−íc trªn l−u vùc ......................................................7 2.6 Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng n−íc d−íi ®Êt ............................................................7 2.7 NhËn xÐt ch−¬ng 2 .................................................................................................7 Ch−¬ng III. NGUY£N NH¢N Vµ KH¶ N¡NG SUY THO¸I TµI NGUY£N Vµ M¤I TR¦êNG TR£N L¦U VùC S¤NG M∙ ..............................................................8 3.1 Nguyªn nh©n suy tho¸i tµi nguyªn vµ m«i tr−êng ..............................................8 3.2 Kh¶ n¨ng suy tho¸i tµi nguyªn vµ m«i tr−êng trªn l−u vùc .............................8 3.3 Dù b¸o nhu cÇu n−íc trªn l−u vùc s«ng M· n¨m 2010, 2020 ...................................9 3.4 Dù b¸o c©n b»ng n−íc n¨m 2010 vµ 2020 ...........................................................9 3.5 Thiªn tai lò lôt vµ h¹n h¸n ....................................................................................9 3.6 ¶nh h−ëng cña Hå Cöa §¹t ...............................................................................10 3.7 Xu thÕ biÕn ®æi m«i tr−êng n−íc do chÊt th¶i, n−íc th¶i ................................10 3.8 Xu thÕ biÕn ®æi ®é mÆn .......................................................................................11 3.9 NhËn xÐt ch−¬ng 3 ...............................................................................................11 Ch−¬ng IV. Nghiªn cøu M¤ H×NH qu¶n lý tæng hîp l−u vùc s«ng M∙ ....................................................................................................................................12 4.1 C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn qu¶n lý tæng hîp l−u vùc s«ng M· .........................12 4.2 TiÒm n¨ng, lîi thÕ vµ h¹n chÕ cña l−u vùc ........................................................12 4.3 Khã kh¨n, th¸ch thøc trong ho¹t ®éng qu¶n lý THLVS …………………....13 4.4 Lùa chän m« h×nh QLTH l−u vùc s«ng M· …………………………………..13 4.5 NhËn xÐt ch−¬ng 4 ……………………………………………………………...15 Ch−¬ng V. NGHI£N CøU §Ò XUÊT C¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý tæng hîp TµI NGUY£N Vµ M¤I TR¦êNG l−u vùc s«ng M∙ .......….........................16 5.1 gi¶i ph¸p quy ho¹ch tæng hîp l−u vùc ………………………………………...16 5.2 Khai th¸c sö dông hîp lý tµi nguyªn n−íc trªn l−u vùc …………………......16 5.3 Gi¶i ph¸p ®Þnh h−íng sö dông tµi nguyªn ®Êt ……………………..……..…17 5.4 Gi¶i ph¸p khai th¸c hîp lý tµi nguyªn kho¸ng s¶n ………………………..…17 5.5 Gi¶i ph¸p ®Þnh h−íng khai th¸c hîp lý tµi nguyªn sinh vËt ………………...17 5.6 C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i tr−êng ………………………..……….17 5.7 X©y dùng c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, luËt ph¸p ......................................................17 3 5.8 X©y dùng c¬ së th«ng tin d÷ liÖu ………………………………..……………..18 5.9 N©ng cao n¨ng lùc ®éi ngò qu¶n lý l−u vùc s«ng ..............................................18 5.10 Sö dông c¸c c«ng cô trî gióp ............................................................................18 KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ …………………………..…………………………..…19 4 Lêi më ®Çu ë n−íc ta, s«ng M· lµ mét trong nh÷ng con s«ng quèc tÕ vµ lµ con s«ng lín nhÊt ë miÒn Trung, cã diÖn tÝch l−u vùc lµ 28.400 km2. Trªn l−u vùc, viÖc khai th¸c c¸c tµi nguyªn ®ang diÔn ra rÊt s«i ®éng, nhÊt lµ vïng ®ång b»ng phôc vô cho CNH, H§H nh−ng viÖc qu¶n l¹i ch−a lý thèng nhÊt, phô thuéc vµo chiÕn l−îc cña mçi ®Þa ph−¬ng, nªn TNMT l−u vùc cã xu h−íng biÕn ®æi bÊt lîi. Cho nªn viÖc Nghiªn cøu qu¶n lý tæng hîp tµi nguyªn vµ m«i tr−êng l−u vùc s«ng M∙ ®−îc thùc ®· ®−îc triÓn khai. Ch−¬ng I. Tæng quan vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x∙ héi trªn l−u vùc s«ng m∙ 1.1 S«ng m· vµ hÖ thèng s«ng M· 1.1.1 VÞ trÝ ®Þa lý S«ng M· b¾t nguån tõ nói Bon Kho (2.178 m), TuÇn Gi¸o, Lai Ch©u, ch¶y theo h−íng TB-§N qua: Lai Ch©u, S¬n La, Hoµ B×nh, NghÖ An, Thanh Ho¸ vµ tØnh SÇm N−a cña Lµo råi ®æ ra biÓn §«ng t¹i Cöa Híi vµ hai cöa phô lµ L¹ch Tr−êng vµ L¹ch Sung. 1.1.2 HÖ thèng s«ng S«ng M· cã 90 con s«ng nh¸nh c¸c lo¹i [70] (40 s«ng cÊp I, 33 s«ng cÊp II, 16 s«ng cÊp III vµ 01 s«ng cÊp IV); ®¸ng chó ý nhÊt lµ 5 s«ng nh¸nh cÊp I cã F h¬n 2.000 km2 nh−: s«ng Chu, s«ng B−¬i, NËm Luång, NËm Khoai vµ s«ng Lß. 1.2 §iÒu kiÖn tù nhiªn l−u vùc s«ng M· 1.2.1 §Þa h×nh L−u vùc s«ng M· n»m trªn 3 vïng ®Þa h×nh: vïng nói cao (22.100 km2), vïng gß ®åi (3.300 km2), vµ vïng ®ång b»ng (3.000 km2) 1.2.2 §Þa chÊt L−u vùc s«ng M· n»m trªn 3 vïng ®Þa chÊt gåm tÇng trÇm tÝch Macma, ®íi s«ng M· vµ Preterozoi NËm Cß, Paleozoi sím. 1.2.3 Thæ nh−ìng So víi toµn quèc, l−u vùc cã 40/60 lo¹i ®Êt ®−îc xÕp thµnh 11 nhãm ®Êt chÝnh: 1) §Êt c¸t ven biÓn, 2) §Êt nhiÔm mÆn hay ®Êt Salic Fuvisols; 3) §Êt nhiÔm phÌn, 4) §Êt phï sa, 5) §Êt lÇy vµ than bïn; 6) Nhãm ®Êt x¸m b¹c mµu; 7) §Êt 5 ®en; 8) §Êt ®á vµng; 9) §Êt mïn vµng ®á trªn nói; 10) §Êt thung lòng vµ 11) §Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸. Trong ®ã, Thanh ho¸ cã 8 lo¹i ®Êt lµ §Êt c¸t ven biÓn, §Êt nhiÔm mÆn, §Êt nhiÔm phÌn, §Êt phï sa, §Êt lÇy, ®Êt x¸m b¹c mµu, §Êt ®á vµng vµ §Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸. 1.2.4 Th¶m phñ trªn l−u vùc Th¶m phñ trªn l−u vùc cã nhiÒu kiÓu, nhiÒu lo¹i ®−îc h×nh thµnh do sù ph©n ho¸ cña ®Þa h×nh, khÝ hËu vµ do c¸c ho¹t ®éng khai th¸c cña con ng−êi. Trong c¸c kiÓu th¶m thùc vËt, kiÓu thùc vËt thø sinh, thùc vËt trång lµ chñ yÕu. Thùc vËt tù nhiªn nguyªn sinh cßn rÊt Ýt ë nh÷ng n¬i khã khai th¸c, vËn chuyÓn. 1.2.5 §iÒu kiÖn khÝ t−îng thuû v¨n KhÝ hËu trªn l−u vùc ®−îc chia lµm 2 mïa: mïa m−a tõ th¸ng V-X cßn mïa Ýt m−a tõ th¸ng XI-IV. Mïa Dßng ch¶y chËm h¬n mua m−a 1-2 th¸ng tuú theo tõng s«ng. 1.3 §iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi 1.3.1 Kinh tÕ trªn l−u vùc Trªn l−u vùc, N«ng - L©m - Ng− nghiÖp lµ ngµnh kinh tÕ chñ ®¹o, kinh tÕ c«ng nghiÖp ®ang cã xu h−íng ph¸t triÓn nh−ng chñ yÕu ë Thanh Ho¸ vµ lµ ®Þa l−u vùc nghÌo, chËm CNH vµ ph¸t triÓn dÞch vô. 1.3.2 D©n c− vµ lao ®éng PhÇn l−u vùc s«ng M· thuéc ViÖt Nam cã tíi 13 d©n téc ®ang sinh sèng: Kinh, M−êng, Th¸i, M«ng, MÌo,. v. v ®−îc tæ chøc theo m« h×nh: tØnh, huyÖn, x·, b¶n, lµng víi 3.895.236 ng−êi (n¨m 2005) t¨ng 89.006 ng−êi so víi n¨m 1999 víi 25 % d©n sè sèng tËp trung ë c¸c ®« thÞ vµ 75 % sèng ë n«ng th«n. Tû lÖ t¨ng d©n sè tù nhiªn b×nh qu©n: 1,95 %. - Sè ng−êi ®ang ®é tuæi lao ®éng tÝnh ®Õn n¨m 2005 ë phÇn l−u vùc thuéc Thanh Ho¸ chiÕm 53,6 % d©n sè víi h¬n 90 % lao ®éng cã ®é tuæi d−íi 50. - NÒn v¨n ho¸ trªn l−u vùc lµ nÒn v¨n minh lóa n−íc, v¨n ho¸ §«ng S¬n vµ v¨n ho¸ M−êng Hoµ B×nh - CÈm Thuû. - Tæ chøc x· héi, tr×nh ®é sèng, møc sèng cña nh©n d©n rªn l−u vùc ®ang ngµy cµng ®−îc n©ng cao trong 10 n¨m qua vµ tiÒm n¨ng l−u vùc cßn rÊt lín. 1.4 §Þnh h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trªn l−u vùc s«ng M· - D©n sè n¨m 2010 sÏ t¨ng 17,5 % so víi n¨m 2005, n¨m 2020 sÏ t¨ng 13,1 % so víi n¨m 2010. 6 - Kinh tÕ trªn l−u vùc sÏ dÞch chuyÓn theo h−íng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô. N«ng l©m vµ ng− nghiÖp sÏ ph¸t triÓn theo c«ng nghiÖp ho¸, khai th¸c hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai, rõng, biÓn, h¹n chÕ t¸c h¹i cña h¹n h¸n, b·o lôt... Kinh tÕ c«ng nghiÖp sÏ ph¸t triÓn m¹nh theo h−íng ph¸t triÓn m¹nh c¸c ngµnh chÕ biÕn n«ng l©m thuû s¶n, x©y dùng vËt liÖu, hµng tiªu dïng, ®Èy m¹nh ph¸t triÓn c¸c KCN, nhÊt lµ KCN Nghi S¬n... víi viÖc n©ng cÊp c¸c tuyÕn ®−êng giao th«ng chñ yÕu: 1ª, 15, 47, 217, c¸c c¶ng s«ng, c¸c hÖ thèng thuû lîi,.. Ph¸t triÓn kinh tÕ miÒn nói, ®ång b»ng vµ ven biÓn t¹o sù chuyÓn biÕn vÒ kinh tÕ trªn l−u vùc. 1.5 Tæng quan vÒ qu¶n lý tµi nguyªn vµ m«i tr−êng l−u vùc s«ng M· C«ng t¸c qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi nguyªn vµ m«i tr−êng (TNMT) trªn l−u vùc cã thÓ ®−îc ph©n ra 3 giai ®o¹n: Giai ®o¹n tr−íc n¨m 1954, Giai ®o¹n tõ 1954 ®Õn 1975 vµ tõ 1975 ®Õn nay. Tr−íc n¨m 1954, møc ®é khai th¸c ch−a nhiÒu, m«i tr−êng sinh th¸i ch−a bÞ t¸c ®éng lín nh−ng tõ 1954 ®Õn nay, nhÊt lµ tõ 1955 ®Õn nay, tèc ®é khai th¸c tµi nguyªn trªn l;−u vùc ®−îc ®Èy m¹nh phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trªn l−u vùc vµ cïng víi nã lµ m«i tr−êng sinh th¸i ®· xuèng cÊp tuy ch− ®Õn møc nghiªm träng. Tõ 1975 ®Õn nay, vÊn ®Ò m«i tr−êng ®· ®−îc c¸c cÊp qu¶n lý ®Þa ph−¬ng, céng ®ång x· héi quan t©m víi viÖc h×nh thµnh hÖ thèng qu¶n lý nhµ n−íc nh−; c¸c Së, Phßng TNMT cÊp tØnh, cÊp huyªn, phßng C¶nh s¸t m«i tr−êng cÊp tØnh vµ viÖc hoµn thiÖn, söa ®æi, bæ sung hÖ thèng ph¸p luËt BVMT vµ vÊn ®Ò BVMT trªn l−u vùc dÇn ®i vµo nÒ nÕp. 1.6 NhËn xÐt ch−¬ng 1 S«ng M· lµ mét s«ng lín nhÊt ë miÒn Trung, ch¶y qua 3 vïng ®Þa h×nh cña 5 tØnh trong n−íc vµ qua hai quèc gia Lµo ViÖt (vïng nói cao, vïng gß ®åi vµ vïng ®ång b»ng) trªn nÒn ®Þa chÊt trÇm tÝch Macma vµ Merozoi thuéc ®íi s«ng M·, hÖ tÇng Prªtrozoi NËm cß, Pleozoi §«ng S¬n víi 11 lo¹i ®Êt so víi 60 lo¹i ®Êt trªn toµn quèc. Th¶m phñ trªn l−u vùc rÊt phong phó víi nhiÒu lo¹i c¶ lo¹i th¶m phñ tù nhiªn vïng nhiÖt ®íi, ¸ nhiÖt ®íi vµ lo¹i th¶m phñ thùc vËt trång bÞ ph©n ho¸ do ®iÒu kiÖn khÝ hËu ®Þa h×nh vµ do ho¹t ®éng cña con ng−êi. Trªn l−u vùc, mïa dßng ch¶y chËm h¬n mïa m−a 1 - 2 th¸ng víi nh÷ng th¸ng m−a lín nhÊt vµ dßng ch¶y lín nhÊt. L−¬ng m−a mïa m−a chiÕm 80 - 85 % tæng l−îng m−a n¨m vµ l−îng n−íc mïa lò chiÕm kho¶ng 75 - 80 % tæng l−îng n−íc trong n¨m. 7 Kinh tÕ chñ ®¹o trªn l−u vùc lµ nÒn kinh tÕ n«ng l©m nghiÖp víi kho¶ng 70% sè d©n lµ n«ng d©n. Kinh tÕ c«ng nghiÖp dÞch vô ®ang ph¸t triÓn nh−ng cßn chËm vµ chñ yÕu ë c¸c ®« thÞ vïng h¹ du. Trong kho¶ng 15 - 20 n¨m nay, vÊn ®Ò qu¶n lý vµ b¶o vÖ TNMT trªn l−u vùc ®· ®−îc chó ý víi hÖ thèng qu¶n lý hµnh chÝnh ®· ®−îc h×nh thµnh tõ tØnh ®Õn x· ph−êng vµ viÖc qu¶n lý ®· dÇn ®i vµo nÒ nÕp, nhÊt lµ tõ 2002 ®Õn nay. Ch−¬ng II. HiÖn tr¹ng khai th¸c Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng l−u vùc s«ng M∙ 2.1 HiÖn tr¹ng khai th¸c Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng ®Êt trªn l−u vùc a. Tµi nguyªn ®Êt So víi c¸c s«ng suèi ë MiÒn Trung, l−u vùc s«ng M· cã diÖn tÝch ®Êt lín nhÊt vµ ph©n bè trªn nhiÒu ®Þa ph−¬ng vµ hai quèc gia ViÖt, Lµo. Trong hai quèc gia, diÖn tÝch ®Êt ®ai phÇn l−u vùc s«ng M· thuéc ViÖt Nam gÊp 1,76 lÇn phÇn diÖn tÝch ®Êt l−u vùc s«ng thuéc l·nh thæ Lµo. Do vïng l·nh thæ Lµo vµ vïng th−îng du lµ vïng ®åi nói cao, nhiÒu ®Ìo dèc, giao th«ng kh«ng thuËn lîi vµ d©n c− th−a thít nªn kh¶ n¨ng, møc ®é khai th¸c sö dông tµi nguyªn ®Êt cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trªn l−u vùc cã phÇn h¹n chÕ h¬n vïng h¹ du thuéc l·nh thæ Thanh Ho¸ n¬i cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n víi vïng ®ång b»ng ch©u thæ ph× nhiªu h¬n. §Êt ®ai trªn l−u vùc lµ mét tµi nguyªn quý vµ ®ang ®−îc sö dông cho môc tiªu kh¸c nhau: l©m nghiÖp (50 - 55 % diÖn tÝch tù nhiªn l−u vùc), n«ng nghiÖp (chiÕm 25,9 %), x©y dùng, ®Êt ë ..., nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trªn l−u vùc nh−ng ch−a ®−îc qu¶n lý, quy ho¹ch thèng nhÊt trªn l−u vùc. Tuy ®· cã hÖ thèng qu¶n lý thèng nhÊt tõ cÊp tØnh ®Õn x·, ph−êng víi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®Çy ®ñ, nh−ng vÊn ®Ò vi ph¹m luËt ®Êt ®ai, lÊn chiÕm, tranh chÊp, khiÕu kiÖn, quy ho¹ch treo vÉn lµ c¸c vÊn ®Ò rÊt nãng báng, nhÊt lµ t¹i c¸c khu ®« thÞ, khu kinh tÕ träng ®iÓm h¹ du. b. VÒ m«i tr−êng ®Êt §Êt ®ai trªn l−u vùc lµ lo¹i ®Êt trung tÝnh, hµm l−îng phèt pho vµ Kali tõ nghÌo ®Õn rÊt nghÌo, l−îng kim lo¹i kh«ng ®¸ng kÓ. §Êt n«ng nghiÖp ë vïng ®ång b»ng lµ lo¹i ®Êt tèt, thÝch hîp cho c¸c lo¹i c©y trång. T¹i mét sè n¬i nh− vïng nói, vïng m−a lín, do thiªn tai, b·o lò ®Êt bÞ röa tr«i, båi lÊp nªn ®Êt n«ng nghiÖp bÞ gi¶m phÇn ph× nhiªu, thiÕu dinh d−ìng cho c©y trång. 8 Do dïng nhiÒu ph©n ho¸ häc vµ thuèc b¶o vÖ thùc vËt, phÇn d− th−a do c©y kh«ng sö dông hÕt nªn m«i tr−êng ®Êt ®· cã dÊu hiÖu bÞ « nhiÔm, tuy ch−a ®Õn møc nghiªm träng. B¶ng 2.1 C¸c lo¹i ®Êt (ha) ®−îc sö dông t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng trªn l−u vùc DiÖn tÝch (1000 ha) ph©n bè theo ®Þa ph−¬ng Lo¹i ®Êt Thanh Ho¸ Hoµ B×nh S¬n La Lai Ch©u NghÖ An L−u vùc (VN) §Êt tù nhiªn 890.556 177.838 477.038 209.475 65.810 1820.717 §Êt trång trät 201.998 28.262 18.524 8.687 1.360 253.395 §Êt ch¨n nu«i 38.157 5.910 1.146 0.962 2.500 48.375 §Êt l©m nghiÖp 553.999 83.527 394.115 188.452 45.000 1355.625 Chuyªn dïng 62.67 10.526 3.037 0.902 0.520 77.655 §Êt kh¸c 33.732 49.613 61.216 1.472 16.430 156.177 2.2 Tµi nguyªn kho¸ng s¶n trªn l−u vùc. Vïng h¹ du cã 126 má, ®iÓm quÆng vµ ®iÓm kho¸ng ho¸ thuéc 31 lo¹i kho¸ng s¶n: than, s¾t, Cr«m, niken, ®ång, ch×, kÏm, antimon, v.v…. Nh−ng tr÷ l−îng kh«ng lín: chØ trªn d−íi 100 triÖu tÊn vµ ph©n bè rÊt r¶i r¸c. 2.3 Tµi nguyªn rõng vµ ®a d¹ng sinh häc. So víi toµn quèc, tû lÖ tÝch diÖn rõng trªn l−u vùc vµo lo¹i trung b×nh, nh−ng chñ yÕu lµ rõng t¸i sinh vµ rõng míi trång víi tr÷ l−îng kh«ng lín, hiÖu qu¶ phßng hé cña rõng ®Çu nguån ch−a cao. Trong c¸c lo¹i rõng hiÖn cã, nhiÒu nhÊt vÉn lµ rõng tre nøa chiÕm kho¶ng 30 % diÖn tÝch rõng. Trªn l−u vùc cã nhiÒu v−ên quèc gia, khu b¶o tån thiªn nhiªn víi nhiÒu loµi ®éng thùc vËt lµ mét thÕ lîi ph¸t triÓn du lÞch ë ®Þa ph−¬ng nh−ng ®−îc thèng nhÊt qu¶n lý. Rõng ë Thanh Ho¸ ®· ®−îc qu¶n lý theo hÖ thèng víi nhiÒu v¨n b¶n luËt ph¸p ®−îc thùc thi cã hiÖu qu¶. §Êt rõng, rõng ®· ®−îc giao cho d©n qu¶n lý, ch¨m sãc vµ khai th¸c mét phÇn, trõ rõng ®Æc dông, rõng phßng hé nªn trong nh÷ng n¨m 9 qua, diÖn tÝch rõng, ®é che phñ t¨ng lªn. Tuy nhiªn, nÆn ch¸y rõng, chÆt ph¸ rõng, khai th¸c s¾n b¾n tr¸i ph¸p luËt, vÊn ®Ò du canh, du c− vÉn xÈy ra. 2.4 Tµi nguyªn khÝ hËu vµ m«i tr−êng kh«ng khÝ trªn l−u vùc Sè giê n¾ng b×nh qu©n n¨m ®¹t tõ 1850 - 1950 giê. NhiÖt ®é kh«ng khÝ trung b×nh nhiÒu n¨m tõ 20,90C ®Õn 23,7oC . §é Èm t−¬ng ®èi trung b×nh nhiÒu n¨m tõ 83 % ®Õn 85 %. Bèc h¬i b×nh qu©n nhiÒu n¨m ®¹t kho¶ng 780 - 920 mm L−îng m−a trung b×nh nhiÒu n¨m kho¶ng 1600 -1800 mm. Kh«ng khÝ t¹i vïng h¹ l−u ®· cã dÊu hiÖu « nhiÔm do c¸c ho¹t ®éng c«ng nghiÖp, giao th«ng, x©y dùng vµ do sinh ho¹t ®· x· th¶i c¸c chÊt l¬ löng. 2.5 Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng n−íc trªn l−u vùc 2.5.1 Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng n−íc mÆt Tæng l−îng n−íc mÆt ®−îc sinh ra trªn l−u vùc kho¶ng 17,5.109 m3 trong ®ã, trªn s«ng chÝnh lµ 10.7 tØ m3, s«ng Chu lµ 4,45.109 m3, s«ng B−ëi lµ 1,71.109 m3, vïng ¶nh h−ëng triÒu lµ 0,57.109 m3 vµ ë thuéc Thanh Ho¸ lµ 5,7.109 m3.N−íc s«ng M· ë vïng h¹ l−u ®· cã dÊu hiÖu « nhiÔm, nhÊt lµ t¹i h¹ l−u c¸c khu c«ng nghiÖp, ®« thÞ. Cã lóc, cã n¬i cã nh÷ng chØ tiªu ®· v−ît qu¸ TCCP. MÆn ®· x©m nhËp kh¸ s©u cã n¬i ®Õn 25-30 km. 2.6 Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng n−íc d−íi ®Êt TiÒm n¨ng TNN n−íc d−íi ®Êt ë vïng h¹ l−u rÊt phong phó vµ ®a d¹ng nh−ng ch−a ®¸nh gi¸ ®−îc tæng thÓ. T¹i c¸c KCN, §T n−íc ngÇm ®· cã dÊu hiÖu « nhiÔm, cã n¬i nghiªm träng: Coliform v−ît 566,6 lÇn (SÇm S¬n) TCCP tíi 18.000 lÇn (§«ng VÖ), Mn v−ît 14,78 lÇn (§«ng Thä). 2.7 NhËn xÐt ch−¬ng 2 Nh×n chung, tiÒm n¨ng tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt ë vïng h¹ l−u s«ng M· rÊt phong phó vµ ®a d¹ng: n−íc ngät phôc vô sinh ho¹t, n−íc lî phôc vô ch¨n nu«i vµ nu«i trång thuû s¶n, n−íc kho¸ng phôc vô ch÷a bÖnh. Nh−ng ch−a ®¸nh gi¸ ®−îc tæng thÓ vÒ tiÒm n¨ng v× ch−a cã ®ñ sè liÖu ®iÒu tra. Nh−ng chÊt l−îng n−íc d−íi ®Êt t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp, ®« thÞ ®· cã dÊu hiÖu « nhiÔm, cã n¬i nghiªm träng vÒ mét sè chØ tiªu. Cã mét sè n¬i, c¸c chØ tiªu kim lo¹i nÆng, chñ yÕu lµ Mn vµ vi sinh rÊt cao, v−ît TCCP nhiÒu lÇn: Coliform cã khi v−ît tíi 566,6 lÇn ë SÇm S¬n vµ 18000 lÇn ë §«ng VÖ, Mn v−ît tíi 14,78 lÇn ë §«ng Thä, Amoniac v−ît tíi 89 lÇn ë Qu¶ng TiÕn,.... N−íc d−íi ®Êt ®ang ®−îc khai th¸c cho nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau: sinh ho¹t, c«ng nghiÖp ch÷a bÖnh (n−íc kho¸ng), n«ng nghiÖp, nh−ng qu¶n lý ch−a cã c¬ 10 quan qu¶n lý thèng nhÊt trªn l−u vùc vµ trong mçi ®Þa ph−¬ng, ngµnh nµo khai th¸c qu¶n lý theo ngµnh Êy vµ chñ yÕu qu¶n lý theo kh¶ n¨ng cung cÊp. N−íc sinh ho¹t do d©n tù khai th¸c th× ch−a cã c¬ qu¶n qu¶n lý vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. Ch−¬ng III. NGUY£N NH¢N Vµ KH¶ N¡NG SUY THO¸I TµI NGUY£N Vµ M¤I TR¦êNG TR£N L¦U VùC S¤NG M∙ 3.1 Nguyªn nh©n suy tho¸i tµi nguyªn vµ m«i tr−êng Cã 2 nguyªn nh©n kh¸c quan vµ chñ quan: Nguyªn nh©n kh¸ch quan nh− tai biÕn ®Þa chÊt, tai biÕn khÝ hËu ¶nh h−ëng tíi TNMT diÔn ra víi tèc ®é chËm, th−êng kh«ng râ rÖt cßn Nguyªn nh©n chñ quan lµ c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi lµm suy tho¸i MT n−íc, ®Êt, hÖ sinh th¸i,... cã t¸c ®éng nhanh, trong thêi ®o¹n ng¾n víi møc ®é, ph¹m vi réng, nhiÒu lóc gay g¾t. 3.2 Kh¶ n¨ng suy tho¸i tµi nguyªn vµ m«i tr−êng trªn l−u vùc 3.2.1 Dù b¸o biÕn ®æi khÝ hËu KÕt qu¶ tÝnh to¸n dù b¸o cho thÊy: 1) NhiÖt ®é trung b×nh n¨m trong 15 n¨m gÇn ®©y (1991-2005) t¨ng 0,2- 0,4oC, cßn l−îng m−a cã xu h−íng gi¶m tõ 3-27%. 2) Dù b¸o nhiÖt ®é trung b×nh th¸ng I trong thËp kû 2001-2010, t¨ng 0,5 - 0,60C, th¸ng VII t¨ng 0,0 - 0,10C, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m t¨ng 0,20C. 3.2.2 Xu thÕ tai biÕn thiªn nhiªn vµ lò quÐt - C¸c ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh, ®Þa chÊt, ®iÒu kiÖn khÝ hËu, m¹ng l−íi vµ h×nh th¸i s«ng ngßi vµ viÖc sö dông ®Êt trªn l−u vùc... lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi cho viÖc s¹t lë ®Êt, ph¸t sinh lò quÐt khi cã m−a lín. - Trong thêi gian gÇn ®©y thiªn tai x¶y ra ngµy cµng nhiÒu vµ ®· trë thµnh th¶m ho¹ ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. ë ViÖt Nam n¨m nµo còng x¶y ra tr−ît - lë, lò quÐt - lò bïn ®¸ ë c¸c tØnh miÒn nói, lò ë ®ång b»ng. Trªn l−u vùc ®· xÈy ra nhiÒu trËn lò quÐt - lò bïn ®¸ nh− ë M−êng L¸t (1996), ë Quan Ho¸ (2005) g©y thiÖt h¹i nÆng nÒ vÒ ng−êi vµ tµi s¶n,... Vïng thuéc th−îng l−u s«ng M· héi ®ñ ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi cho viÖc h×nh thµnh lò quÐt vµ tai biÕn ®Þa chÊt cã thÓ xÈy ra ë l−u vùc s«ng nh¸nh. 3.2.3 Nguy c¬ « nhiÔm ®Êt §Êt ®ai trªn l−u vùc ®ang cã nguy c¬ bÞ « nhiÔm víi 5 vïng: 1) Vïng « nhiÔm tæng hîp tõ QL1A tíi biÓn cã thÓbÞ óng ngËp trong mïa m−a vµ th−êng bÞ « nhiÔm do c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ng−êi, nhÊt lµ vïng cã nhiÒu KCN, khu 11 §T ; 2) Vïng cã nguy c¬ suy tho¸i thuéc c¸c huyÖn trung du th−êng bÞ b¹c mµu, suy tho¸i do bÞ xãi mßn röa tr«i khi cã m−a lín; 3) Vïng ®Êt c¸t ven biÓn cã ®é ph× thÊp th−êng bÞ « nhiÔm do nu«i trång tghuû s¶n kh«ng quy ho¹ch nh− nu«i t«m c«ng nghiÖp vµ bÞ x©m nhËp mÆn; 4) Vïng ®Êt b¹c mµu cã ®é ph× thÊp lµ vïng b¸n s¬n ®Þa lµ vïng cã hµm l−îng h÷u cã thÊp th−êng bÞ « nhiÔm do canh t¸c n«ng l©m nghiÖp vµ 5) Vïng phï sa cöa s«ng lµ vïng khai th¸c nu«i trång thuû s¶n vµ do c¸c ho¹t ®éng giao th«ng. 3.3 Dù b¸o nhu cÇu n−íc trªn l−u vùc s«ng M· n¨m 2010, 2020 Nhu cÇu n−íc ngµy cµng t¨ng: 1) N¨m 2010 t¨ng 12,3 % so víi n¨m 2005 vµ n¨m 2020 t¨ng 10,3 % so víi n¨m 2010; 2) N«ng nghiÖp lµ ngµnh dïng nhiÒu nhÊt, chiÕm 75 % (1,38 tØ m3) trong tæng nhu cÇu n−íc (1,84 tØ m3); 3) So víi tæng l−îng n−íc s«ng, nhu cÇu n−íc chØ chiÕm tõ 10,47 % n¨m 2005 ®Õn 14,15 % vµo n¨m 2020, ch−a v−ît qua ng−ìng khai th¸c nh−ng nh−ng lµ c¨n cø quan trong viÖc QLTNMT l−u vùc. 3.4 Dù b¸o c©n b»ng n−íc n¨m 2010 vµ 2020 N−íc trªn l−u vùc lu«n lu«n bÞ thiÕu, trõ thêi kú 2010 do cã hå Cöa §¹t: 1) N¨m 2005 trªn l−u vùc cã hai khu vùc thiÕu n−íc: l−u vùc s«ng ¢m thiÕu 1,9 triÖu m3 vµ Nam s«ng Chu thiÕu 72 triÖu m3 vµo c¸c th¸ng III, IV; 2) N¨m 2020 ®· xuÊt hiÖn thiÕu n−íc t¹i Trung s«ng B−ëi, thiÕu 6,6 triÖu m3 vµo c¸c th¸ng III vµ IV lµ do nhu cÇu n−íc cho c«ng nghiÖp ë ®©y t¨ng lªn. 3.5 Thiªn tai lò lôt vµ h¹n h¸n 3.5.1 Thiªn tai do lò vµ lò quÐt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y Trong vßng 10 năm gÇn ®©y (1995 đến 2005) t¹i c¸c huyÖn miÒn nói Thanh Ho¸ ®· xÈy ra 3 trận lũ quÐt, ®iÓn h×nh lµ: Trận lũ quÐt t¹i bản Na Tao, x· Pï Nhi, Mường L¸ ( 8/1996) lµm 1 người chết, 2 người bị thương nặng, 12 căn nhµ bị cuốn tr«i, 10 căn nhµ bị ngập hư hại, trạm thủy điện Pï Nhi bị hư hỏng vïi lấp hoµn toµn, hệ thống mương m¸ng, thủy lợi, thủy điện nhỏ của nh©n d©n bị cuốn tr«i vµ Trận lũ quÐt tại Hiền Kiệt vµ Hiền Chung, Quan Ho¸ ( 8/2005) lµm chết 2 người, bị thương nặng 1 người, 6 căn nhµ bị đổ trôi, 11,8 ha lóa vµ một số c«ng tr×nh nước sạch, m¸y thuỷ điện nhỏ của nh©n d©n bị cuốn tr«i, vïi lấp 12 con tr©u, bß; 35 con dª vµ nhiều tµi sản kh¸c. 12 3.5.2 Nguyªn nh©n - Do m−a lín, tËp trung trong thêi ®o¹n ng¾n trªn c¸c s−ên ®ãn giã cã nhiÒu h¬i Èm l¹i bÞ c¾t xÎ trªn nÒn ®Þa chÊt ch−a æn ®Þnh, khi thÊm n−íc bÞ bë rêi dÔ bÞ tr−ît lë trong khi rõng bÞ tµn ph¸ nªn møc ®é che phñ thÊp, møc ®é ho¹t ®éng khai th¸c tµi nguyªn cao, lÊn chiÕm lßng suèi l¹i cã nhiÒu ®−êng giao th«ng lín nhá ch¾n ngang dßng ch¶y, lµm mÊt hµnh lang tho¸t lò, gi¶m tÝnh æn ®Þnh cña ®Êt, c¸c hå ch−a x©y dùng kh«ng thiÕt kÕ tiÒm Èn rñi ro g©y lò quÐt do vì ®Ëp, canh t¸c ruéng bËc thang trªn s−ên dèc víi nÒn ®Êt yÕu dÏ g©y tr−ît lë... Do ®« thÞ ho¸ thiÕu quy ho¹ch ch−a g¾n kÕt víi viÖc phßng chèng hiÓm ho¹ thiªn t¹i lµm t¨ng thªm hiÓm ho¹ g©y lò, lò quÐt. Cã 3 t×nh huèng xÈy ra lò quÐt t¹i Thanh Ho¸: - Mưa lớn gây lũ quét cục bộ ở 1 bản thuộc các xã của 11 huyện miền núi. - Mưa lớn dài ngày gây sạt lở đất ách tắc giao thông tại một số điểm trên tuyến đường Quốc lộ, tỉnh lộ, địa phận các bản, xã thuộc 11 huyện miền núi. - Mưa lớn kéo dài nhiều ngày làm vỡ hồ chứa đập nước gây lũ quét nhân tạo ở các xã thuộc 11 huyện miền núi. Trong ®ã Quan Ho¸, Quan S¬n, M−êng L¸t , Th−êng Xu©n vµ B¸ Th−íc lµ nh÷ng huyÖn cã nguy c¬ cao nhÊ3. 3.5.2 H¹n h¸n Chỉ số kh« hạn trung b×nh cả năm phổ biến từ 0,35-0,64. Trong mïa mưa (th¸ng 5 đến th¸ng 10) chỉ số kh« hạn nhỏ hơn 0,9, đủ bảo đảm nguồn ẩm cho sản xuất n«ng nghiệp, nhÊt lµ trong th¸ng 8 vµ th¸ng 9. Trong mïa kh«, đặc biệt lµ từ th¸ng 12 đến th¸ng 2 năm tiếp theo, chỉ số kh« hạn rất cao với gi¸ trị phổ biến trªn 2,0, thậm chÝ cã nơi lín tới trªn 4,0 thuéc vµo lo¹i kh« vµ rÊt kh«. 3.6 ¶nh h−ëng cña Hå Cöa §¹t Khi hå tÝch ®Çy n−íc, sÏ cã tíi 4.000 ha bÞ ngËp, lµm cho m«i tr−êng vµ sinh th¸i vïng lßng hå sÏ bÞ thay ®æi hoµn toµn: chÊt l−îng n−íc bÞ thay ®æi do th©n thùc vËt bÞ chÕt vµ thèi r÷a, c¸c chÊt h÷u c¬ vµ v« c¬ trªn bÒ mÆt bÞ cuèn xuèng lßng hå. NhiÒu ®éng vËt, ®Æc biÖt lµ c¸c loµi ®éng vËt hoang d·, do mÊt m«i tr−êng sèng trªn c¹n nªn mét sè sÏ bÞ chÕt, phÇn lín bÞ di chuyÓn ®i n¬i kh¸c; ChÕ ®é dßng ch¶y bÞ thay ®æi ë khu vùc hå còng nh− khu vùc h¹ l−u vµ n−íc ngÇm trong khu vùc l©n cËn còng sÏ thay ®æi; thay ®æi cña ®iÒu kiÖn khÝ hËu do cã mét khèi l−îng n−íc lín vµ d©n di c− khái lßng hå sÏ ph¶i khai ph¸ vïng ®Êt míi nªn còng lµm thay ®æi sinh th¸i t¹i n¬i ë míi. 13 3.7 Xu thÕ biÕn ®æi m«i tr−êng n−íc do chÊt th¶i, n−íc th¶i N−íc s«ng M· ngµy cµng bÞ « nhiÔm, nhÊt lµ t¹i h¹ l−u c¸c khu c«ng nghiÖp Lam S¬n, Môc S¬n, Tp. Thanh Ho¸: - Tr−íc n¨m 1994, n−íc s«ng M· cã dÊu hiÖu « nhiÔm t¹i c¸c h¹ l−u c¸c khu c«ng nghiÖp Lam S¬n vµ Tp. Thanh Ho¸ nh−ng møc ®é kh«ng ®¸ng kÓ vµ ®−îc coi lµ vÉn cßn s¹ch nªn cã thÓ sö dông cho sinh ho¹t. - N¨m 2000: n−íc s«ng M· ®· bÞ « nhiÔm ë h¹ l−u c¸c khu c«ng nghiÖp vµ ®« thÞ nh−: Lam S¬n- Môc S¬n, Tp. Thanh Ho¸, Khu c«ng nghiÖp Thµnh V©n ... kh«ng thÓ dïng trùc tiÕp cho sinh ho¹t. C¸c vïng kh¸c (ë h¹ l−u) møc « nhiÔm nhÑ h¬n vµ vÉn cã thÓ sö dông cho sinh ho¹t, n«ng nghiÖp vµ nu«i trång thuû s¶n [44]. - Sau n¨m 2001 møc ®é « nhiÔm t¹i c¸c s«ng ®· t¨ng lªn rÊt nhiÒu vµ n−íc s«ng M· ë vïng h¹ l−u ®· cã dÊu hiÖu « nhiÔm nÆng h¬n, nhÊt lµ t¹i h¹ l−u c¸c khu c«ng nghiÖp, ®« thÞ nh−: Lam S¬n, Tp. Thanh Ho¸, KCN Th¹ch Thµnh, Tx. BØm S¬n... víi rÊt nhiÒu yÕu tè ®· v−ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp ®Õn møc kh«ng thÓ dïng cho sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt, thËm chÝ cho c¶ n«ng nghiÖp hay nu«i tr«ng thuû s¶n [44]. Xu thÕ trªn cã thÓ cho ta suy ra r»ng: møc « nhiÔm nguån n−íc ngµy c»ng t¨ng, ph¹m vi ngµy cµng réng h¬n vµ ch−a cã c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó kiÓm so¸t. §ã lµ hËu qu¶ cña nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn trong khi hÖ thèng ph¸p luËt ch−a hoµn thiÖn vµ hiÖu lùc thÊp. 3.8 Xu thÕ biÕn ®æi ®é mÆn Møc ®é mÆn trªn c¸c cña s«ng ®ang cã xu h−íng t¨ng, nhÊt lµ thêi gian gÇn ®©y: B¶ng 3.39. §é mÆn lín nhÊt trªn s«ng ®o ®−îc t¹i c¸c tuyÕn s«ng Tr−íc n¨m 1995 Tõ 1996-2007 TT VÞ trÝ s«ng K/C tíi cöa s«ng S (0/00) N¨m S ( 0/00) N¨m 1 2 3 Giµng Yªn æn CÇu Tµo M· LÌn L¹ch Tr−êng 20 13 25 2,1 3,27 0,74 1994 1994 1994 4 10,6 5,8 1999 2007 2007 Khi hå Cöa §¹t x©y dùng xong vµ khi cã ®Ëp ng¨n mÆn s«ng LÌn mÆn trªn s«ng sÏ ë møc 1 0/00 trªn c¸c tuyÕn Giµng, Yªn æn vµ CÇu Tµo vµo thêi kú 2010- 2015. 3.8 NhËn xÐt ch−¬ng 3 14 Tµi nguyªn vµ m«i tr−êng phÇn l−u vùc s«ng M· thuéc ®Þa phËn Thanh Ho¸ ®· vµ ®ang cã dÊu hiÖu suy tho¸i. §ã lµ hËu qu¶ cña tai biÕn ®Þa chÊt, tai biÕn do biÕn ®æi khÝ hËu, mÆn x©m nhËp s©u; cña viÖc khai th¸c qu¸ møc tµi nguyªn thiªn nhiªn trong bèi c¶nh thiÕu quy ho¹ch, thiÕu qu¶n lý thèng nhÊt, do t¨ng d©n sè, khai th¸c n−íc ngät ngµy cµng t¨ng ... vµ do tæ hîp c¸c yÕu tè trªn g©y nªn sù suy tho¸i: nhiÖt ®é vµ bèc h¬i t¨ng, lò lôt, lò quÐt, h¹n h¸n.. ®· xÈy ra víi c−êng ®é lín, g©y hËu qu¶ nghiªm träng. Ch−¬ng IV. Nghiªn cøu M¤ H×NH qu¶n lý tæng hîp l−u vùc s«ng M∙ 4.1 C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn qu¶n lý tæng hîp l−u vùc s«ng M· 4.1.1 C¬ së lý luËn C¸c nhµ qu¶n lý ®· nhËn thÊy tÝnh phô thuéc lÉn nhau cña c¸c hÖ thèng tµi nguyªn vµ m«i tr−êng vµ do ®ã, viÖc qu¶n lý chóng ®Ó phôc vô cho lîi Ých cña con ng−êi kh«ng thÓ t¸ch rêi ®èi víi tõng lo¹i tµi nguyªn mµ cÇn ph¶i ®−îc tiÕn hµnh qu¶n lý theo ph−¬ng thøc tæng hîp. 4.1.2 C¬ së thùc tiÔn Kinh nghiÖm qu¶n lý tµi nguyªn n−íc trªn thÕ giíi ®· cho thÊy: 1) Ph−¬ng ph¸p qu¶n lý theo l−u vùc s«ng lµ thÝch hîp cho viÖc tÝnh to¸n, ®¸nh gi¸, liªn kÕt c¸c qu¸ tr×nh sinh häc vµ vËt lý cña c¸c ho¹t ®éng diÔn ra trong l−u vùc lµ viÖc ®¶m b¶o ®−îc sù c©n b»ng c¸c lîi Ých khai th¸c vµ b¶o vÖ m«i tr−êng víi kÕt qu¶ hîp lý nhÊt nh×n c¶ gãc ®é kinh tÕ vµ x· héi theo h−íng PTBV; 2) ViÖc h×nh thµnh c¸c TCLVS (River Basin organization/RBO) ®−îc nhiÒu Quèc gia coi nh− lµ mét ph−¬ng tiÖn h÷u hiÖu ®Ó qui ho¹ch, thùc hiÖn c¸c néi dung ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. ViÖc tiÕp thu c¸c kinh nghiÖm cña c¸c nhµ nghiªn cøu trªn thÕ giíi lµ rÊt bæ Ých cho viÖc triÓn khai nghiªn cøu ë l−u vùc s«ng ngßi ViÖt Nam nãi chung vµ l−u vùc s«ng M· nãi riªng. 4.2 TiÒm n¨ng, lîi thÕ vµ h¹n chÕ cña l−u vùc L−u vùc cã nhiÒu tiÒm n¨ng n«ng nghiÖp, tiÒn n¨ng l©m nghiÖp, tiềm năng thuỷ còng nh− tiÒm n¨ng con ng−êi vµ lao ®éng lµ nh÷ng thÕ m¹nh cña l−u vùc . L−u vùc còng cã nhiÒu h¹n chÕ vÒ ®Þa h×nh, khÝ hËu, chuyÓn dÞch cơ cấu kinh tế tại các tỉnh miền núi chuyển dịch chậm, chủ yếu là kinh tế nông nghiệp, sự phát triển không đều trên c¸c vùng hạ du, vùng trung và thượng du ; chất lượng nguồn nhân 15 lực thÊp, kết cấu hạ tầng cũng rất kém, nạn di cư tự do chưa giải quyết triệt để, kinh tế tự cung tự cấp ë khu vùc miền núi, vùng sâu, vùng xa vµ việc ứng dụng khoa học công nghệ còn hạn chế… 4.3 Khã kh¨n, th¸ch thøc trong ho¹t ®éng qu¶n lý THLVS Ho¹t ®éng qu¶n lý tæng hîp trªn l−u vùc s«ng gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n: - Lµ mét vÊn ®Ò míi ë n−íc ta vµ cµng míi h¬n víi l−u vùc s«ng M· tõ nhËn thøc ®Õn ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ cßn nhiÒu vÊn ®Ò ch−a thèng nhÊt. - Ch−a cã v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt liªn quan ®Õn c«ng t¸c QLTHLVS tuy trong luËt TNN cã nãi ®Õn nh−ng vÉn lµ nh÷ng vÊn ®Ò chung. - Qu¶n lý chång chÐo nhau: ®ang tån t¹i vÊn ®Ò qu¶n lý ngµnh vµ qu¶n lý theo ®Þa ph−¬ng. - Ch−a cã c¬ chÕ vµ ph−¬ng thøc tham gia cña céng ®ång - ThiÕu c¸c chÝnh s¸ch QLTHLVS, nhÊt lµ ®èi víi s«ng M· 4.4 Lùa chän m« h×nh QLTH l−u vùc s«ng M· 4.4.1 Nh÷ng nguyªn t¾c x©y dùng m« h×nh QLTHLV s«ng M· Trong qu¸ tr×nh ®Ò xuÊt, x©y dùng m« h×nh QLLV s«ng M· cÇn ®¶m b¶o nh÷ng nguyªn t¾c chñ yÕu sau: a. B¶o ®¶m tÝnh hÖ thèng cña l−u vùc s«ng vµ hÖ thèng qu¶n lý hiÖn t¹i theo ngµnh vµ theo ®Þa giíi hµnh chÝnh L−u vùc s«ng M· thùc tÕ lµ hÖ thèng l¹i n»m trªn l·nh thæ hai n−íc ViÖt – Lµo vµ 5 tØnh ë n−íc ta. V× vËy, viÖc tæ chøc mét h×nh thøc qu¶n lý l−u vùc s«ng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh hÖ thèng vµ toµn vÑn cña b¶n th©n l−u vùc còng nh− mèi t−¬ng quan víi toµn bé hÖ thèng l−u vùc s«ng. MÆt kh¸c, m« h×nh QLTHLVS còng ph¶i n»m trong hÖ thèng qu¶n lý ë tÇm quèc gia tõ Héi ®ång TNN quèc gia ®Õn bé m¸y qu¶n lý l−u vùc. b. B¶o ®¶m sù hµi hoµ vÒ quyÒn lîi gi÷a c¸c ®Þa ph−¬ng vµ c¸c ngµnh Mét tæ chøc qu¶n lý thÝch hîp b¶o ®¶m hµi hoµ lîi Ých gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ vµ c¸c ®Þa ph−¬ng, b¶o ®¶m nguyªn t¾c sö dông tæng hîp tµi nguyªn, tr¸nh ®−îc m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn. c. B¶o ®¶m tÝnh ®éc lËp t−¬ng ®èi trong ho¹t ®éng QLLVS Trªn b×nh diÖn Quèc gia, tæ chøc qu¶n lý l−u vùc s«ng M· ph¶i n»m trong hÖ thèng qu¶n lý chung. Tuy nhiªn, do nh÷ng ®Æc thï trªn l−u vùc vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn còng nh− kinh tÕ - x· héi, ho¹t ®éng cña tæ chøc nµy còng cã tÝnh ®éc lËp t−¬ng ®èi nªn nã cã quyÒn lùc nhÊt ®Þnh trong viÖc ra nh÷ng quyÕt ®Þnh qu¶n lý, 16 b¶o ®¶m phï hîp víi l−u vùc s«ng M· mµ kh«ng m©u thuÉn víi khung qu¶n lý ®ang ®−îc ¸p dông trong toµn bé l−u vùc s«ng ë ViÖt Nam vµ c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c bé ngµnh liªn quan. d. TÊt c¶ c¸c bªn liªn quan quan träng ph¶i ®−îc thõa nhËn vµ tham gia ®Çy ®ñ, thùc chÊt vµo qu¸ tr×nh qu¶n lý HiÖu lùc cña nguyªn t¾c nµy ®−¬c thÓ hiÖn ë chç, bÊt kú mäi chÝnh s¸ch, quyÕt ®Þnh nµo vÒ qu¶n lý ®Òu ph¶i xuÊt ph¸t trªn c¬ së b¶o ®¶m lîi Ých vµ ph¸t huy nghÜa vô cña mçi bªn mµ kh«ng vi ph¹m ®Õn nguyªn t¾c trong b¶o vÖ TNMT thiªn nhiªn. §iÒu nµy sÏ ®¶m b¶o sù ®ång thuËn cña c¸c bªn trong qu¸ tr×nh thùc thi c¸c quyÕt s¸ch. 4.4.2 §Ò xuÊt m« h×nh QLTHTNMT l−u vùc s«ng M· a. Tham kh¶o c¸c m« h×nh tæ chøc qu¶n lý l−u vùc HiÖn nay, ë n−íc ta cã 2 h×nh thøc tæ chøc l−u vùc s«ng: Ban qu¶n lý quy ho¹ch l−u vùc hoÆc Ban qu¶n lý l−u vùc vµ Héi ®ång l−u vùc s«ng qu¶n lý 6 l−u vùc s«ng : Ban Quan lý l−u vùc s«ng Hång - s«ng Th¸i B×nh, Ban Qu¶n lý quy ho¹ch l−u vùc s«ng §ång Nai, Ban Qu¶n lý quy ho¹ch l−u vùc s«ng Cöu long vµ Ban Qu¶n lý quy ho¹ch l−u vùc s«ng Vu Gia - Thu Bån, Héi ®ång l−u vùc s«ng Serepok vµ Héi ®ång Qu¶n lý l−u vùc s«ng C¶ nh−ng ho¹t ®éng thiÕu hiÖu qu¶: + Khung tæ chøc vÒ qu¶n lý TNN ch−a tËp trung thèng nhÊt tõ trung −¬ng vµ tíi ®Þa ph−¬ng. + Ch−a cã v¨n b¶n quy ho¹ch l−u vùc s«ng hay quy ho¹ch TNN ®−îc cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt. + Tæ chøc l−u vùc s«ng theo h×nh thøc thø nhÊt thiÕu s¸t víi ®Þa ph−¬ng, xa d©n, xa ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña l−u vùc. + Tæ chøc l−u vùc theo h×nh thøc thø 2 ch−a cã c¬ chÕ thu hót ng−êi d©n trong l−u vùc tham gia vµo c«ng t¸c qu¶n lý l−u vùc. + VËn hµnh liªn hå chøa thuû ®iÖn trªn s«ng Serepok, mét nh¸nh cña Sesan ®Òu cã t¸c ®éng ®Õn c¶ hÖ thèng vµ ®Õn h¹ l−u phÝa Camphuchia nªn më réng Héi ®ång cho c¶ l−u vùc s«ng Sesan. + Ch−a cã ®Çy ®ñ c«ng cô qu¶n lý l−u vùc nh− kh«ng cã phßng kü thuËt, c¬ së d÷ liÖu, c«ng cô hç trî ra quyÕt ®Þnh. + Ch−a chñ ®éng l©u dµi vÒ kinh phÝ ho¹t ®éng cña Héi ®ång + Khi nhiÖm vô qu¶n lý TNN trùc thuéc Bé TNMT vÊn ®Ò tæ chøc l−u vùc s«ng ph¶i ®iÒu chØnh l¹i theo sù chØ ®¹o thèng nhÊt tõ trung −¬ng tíi ®Þa ph−¬ng. 17 b. KiÕn nghÞ m« h×nh qu¶n lý ViÖc lùa chän m« h×nh qu¶n lý trong l−u vùc cã nhiÒu khã kh¨n, th¸ch thøc trong ho¹t ®éng QLTHLVS nh− lµ : ThiÕu khung thÓ chÕ vÒ QLTHLVS, VÒ vÊn ®Ò qu¶n lý ngµnh vµ qu¶n lý theo ®Þa ph−¬ng, C¬ chÕ vµ ph−¬ng thøc tham gia cña céng ®ång. Nªn viÖc lùa chän MHQLV ph¶i theo c¸c nguyªn t¾c : 1) B¶o ®¶m tÝnh hÖ thèng cña l−u vùc s«ng vµ hÖ thèng qu¶n lý hiÖn t¹i theo ngµnh vµ theo ®Þa giíi hµnh chÝnh, 2) B¶o ®¶m sù hµi hoµ vÒ quyÒn lîi gi÷a c¸c ®Þa ph−¬ng vµ c¸c ngµnh, 3) B¶o ®¶m tÝnh ®éc lËp t−¬ng ®èi trong ho¹t ®éng QLLVS 4) TÊt c¶ c¸c bªn liªn quan quan träng ph¶i ®−îc thõa nhËn vµ tham gia ®Çy ®ñ, thùc chÊt vµo qu¸ tr×nh qu¶n lý. C¨n cø vµo t×nh h×nh cô thÓ trªn l−u vùc, c¸c khã kh¨n, thuËn lîi , c¸c nguyªn t¾c QLTHLV vµ tõ kinh nghiÖm trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam, MHQLLV ®−îc chän sÏ lµ : H×nh 4.1. S¬ ®å KiÕn nghÞ QLTHLVS l−u vùc s«ng M∙ 4.5 NhËn xÐt ch−¬ng 4 L−u vùc s«ng M· cã nhiÒu tiÒm n¨ng lîi thÕ vÒ ®Êt ®ai, tµi nguyªn rõng, kho¸ng s¶n, TNN, cã lùc l−îng lao ®éng dåi dµo nh−ng còng cã nhiÒu h¹n chÕ nh− ®Þa h×nh chia c¾t, vïng trung vµ th−îng du vÉn lµ vïng chËm ph¸t triÓn, c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm, tû lÖ lao ®éng ch−a ®µo t¹o cßn qu¸ cao, tÖ n¹n x· héi vÉn diÔn ra,... Héi ®ång tµi nguyªn n−íc quèc gia Ban qu¶n lý l−u vùc s«ng m∙ Trô së: TP. Thanh Ho¸ v¨n phßng ban TiÓu ban chÝnh s¸ch TN&MT TiÓu ban Quy ho¹ch TiÓu ban tµi chÝnh TiÓu ban hîp t¸c quèc tÕ TiÓu ban m«i tr−êng TiÓu ban TTTL TNMTLVS 18 Trªn l−u vùc míi cã qu¶n lý theo ngµnh vµ theo ®Þa ph−¬ng nh−ng ch−a cã QLTHLLV thèng nhÊt. L−u vùc vÉn thiÕu mét thÓ chÕ qu¶n lý, thiÕu thèng nhÊt vÒ chÝnhys¸ch, chÕ ®é, thiÕu c¬ chÕ tham gia cña céng ®ång... Bëi vËy, viÖc lùa chän m« h×nh thÓ chÕ nh»m QLTHTNMT l−u vùc lµ rÊt cÇn thiÕt. ViÖc lùa chän m« h×nh qu¶n lý ®· tr×nh bµy cho l−u vùc lµ phï hîp víi thùc tÕ, ®ã lµ m« h×nh ®−îc h×nh thµnh sau khi ®óc kÕt tõ c¸c m« h×nh ®· cã ë n−íc ta. Khi m« h×nh ®−îc chän vµ triÓn khai ho¹t ®éng th× viÖc TNMT trªn l−u vùc sÏ ®−îc qu¶n lý thèng nhÊt, cã hiÖu qu¶ h¬n, gãp phÇn ph¸t triÓn bÒn v÷ng TNMT trªn l−u vùc. Ch−¬ng V. NGHI£N CøU §Ò XUÊT C¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý tæng hîp TµI NGUY£N Vµ M¤I TR¦êNG l−u vùc s«ng M∙ 5.1 gi¶i ph¸p quy ho¹ch tæng hîp l−u vùc Qu¶n lý ph¶i cã quy ho¹ch ®−îc duyÖt. Nh÷ng nhµ qu¶n lý sÏ c¨n cø vµo quy ho¹ch nµy ®Ó tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p QLTH LVS . §Ó quy ho¹ch ®−îc cÇn ph¶i cã ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn x· héi, ®¸nh gi¸ ®−îc hiÖn tr¹ng tµi nguyªn vµ m«i tr−êng trªn l−u vùc, hiÖn tr¹ng khai th¸c sö dông tµi nguyªn trªn l−u vùc, quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña l−u vùc tõ ®ã ®Þnh h−íng khai th¸c sö dông, qu¶n lý, b¶o vÖ TNMT trªn l−u vùc, c¸c quy ho¹ch ®· cã. 5.2 Khai th¸c sö dông hîp lý tµi nguyªn n−íc trªn l−u vùc §Ó khai th¸c sö dông hîp lý TNN trªn l−u vùc cÇn ph¶i ®ánh giá hiện trạng các công trình cấp nước, nhu cÇu cÊp n−íc mÆt ruéng, x©y dùng c¸c ph−¬ng ¸n khai th¸c sö dông nguån n−íc cho c¸c vïng cÇn n−íc, x©y dùng c¸c phương án tiêu úng và chống lũ, trong ®ã cã gi¶i ph¸p khai th¸c bậc thang : Cöa §¹t vµ Th¸c Quýt. Gi¶i ph¸p khai th¸c s¬ ®å cho hiÖu qu¶ rÊt râ rÖt : - VÒ hiệu quả tưới: Khi có sơ đồ khai thác, lượng nước mùa lũ sẽ được giữ lại cho mùa cạn và nước nơi thừa sẽ được điều chuyển về nơi thiếu nªn khi có hồ Cửa Đạt, l−u vùc kh«ng thiÕu n−íc trõ vùng Thượng và Trung sông Bưởi víi møc thiÕu kh«ng ®¸ng kÓ khoảng 4,9 triệu m3. - Hiệu quả chống lũ. hồ Cửa Đạt có thể làm giảm từ 1,61m (Cửa sông) tới 4,82 m (Hậu Hiền), hồ Thác Quýt lµm gi¶m từ 1,26 m (tại Cẩm Thuỷ) tới 2,23 m (tại Giàng). 19 - Hiệu quả đẩy mặn trên sông: §é mÆn sÏ gi¶m 13,5 %0 tại Hoằng Tân, 11,6 %0 , 14,9 %0 t¹i Lạch Sung, 10,89 %0 tại Phà Thắm khi cã hå Cöa §¹t vµ 13,5 %0 tại Hoằng Tân, 14,9 %0 , Lạch Sung giảm , 10,98 %0 tại Phà Thắm khi cã hå Th¸c Quýt. 5.3 Gi¶i ph¸p ®Þnh h−íng sö dông tµi nguyªn ®Êt §Ó sö dông hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ TN ®Êt, cÇn Quy hoạch khai thác sử dụng đất thống nhất theo lưu vực, x¸c ®Þnh quyền sử dụng đất, x¸c ®Þnh phương thức khai thác sử dụng đất trên lưu vực nh− lµ: Vùng đồi núi khai thác sử dụng đất đai theo hướng sinh thái lâm nghiệp, Vùng gò đồi khai thác theo hướng sinh thái nông lâm nghiệp vµ Vùng đông bằng khai thác theo hướng nông nghiệp luân canh. 5.4 Gi¶i ph¸p khai th¸c hîp lý tµi nguyªn kho¸ng s¶n §Ó khai th¸c hîp lý TN kho¸ng s¶n cÇn: Thăm dò địa chất, tìm kiếm các mỏ mới råi Quy hoạch khoáng sản, lËp kế hoạch phát triển công nghiệp khai thác phục vụ phát triển kinh tế trên lưu vực., t×m giải ph¸p đầu tư, giải ph¸p về quản lý, khoa học công nghệ, đào tạo nguån nh©n lùc vµ giải ph¸p về m«i trường. 5.5 Gi¶i ph¸p ®Þnh h−íng khai th¸c hîp lý tµi nguyªn sinh vËt Gåm c¸c gi¶i ph¸p cô thÓ: Giải pháp chính sách, Áp dụng khoa học công nghệ, Biện pháp công trình vµ Bảo tồn khu rừng thiên nhiên. 5.6 C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i tr−êng §ã lµ c¸c biÖn ph¸p sau: 1) Phßng ngõa « nhiÔm MT, 2) Xö lý « nhiÔm vµ mét sè biÖn ph¸p nh−: B¶o ®¶m yªu cÇu vÒ MT ngay tõ kh©u x©y dùng quy ho¹ch, kÕ ho¹ch dù ¸n ®Çu t−; Gi¸o dôc truyÒn th«ng n©ng cao nhËn thøc céng ®ång; T¨ng c−êng c«ng t¸c qu¶n lý vµ BVMT, Ban hµnh c¬ chÕ chÝnh s¸ch, khuyÕn khÝch tæ chøc c¸ nh©n céng ®ång tham gia BVMT, §Çu t− cho c«ng t¸c BVMT vµ Më réng n©ng c¸o hiÖu qu¶ HTQT. 5.7 X©y dùng c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, luËt ph¸p 1) Xây dựng thể chế và chính sách trong công tác quản lý tổng hợp lưu vực sông nh− lµ: Xây dựng khung tổ chức quản lý và năng lực QLLVS, Cơ chế và chính sách quản lý, bảo vệ các tài nguyên thiên nhiên, nguyên tắc xử lý các vi phạm, Cơ chế và chính sách kinh tế, tài chính trong khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên vµ Các nguyên tắc giải quyết mâu thuẫn trong khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên trong lưu vực sông; 20 2) Kiểm kê, đánh giá hiện trạng các dạng tài nguyên thiên nhiên về lượng và chất, sự thay đổi của chúng theo thời gian và không gian. Đánh giá hiện trạng khai thác và bảo vệ các tài nguyên thiên nhiên. 3) Xây dựng chiến lược khai thác và bảo vệ các tài nguyên thiên nhiên. Lập quy hoạch, kế hoạch (dài hạn, trung hạn, ngắn hạn) và các chương trình, dự án cụ thể để khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên trên lưu vực sông. 4) Theo dõi, giám sát việc thực hiện các chương trình, dự án liên quan đến khai thác, sử dụng tài nguyên thiên nhiên trong lưu vực sông. 5.8 X©y dùng c¬ së th«ng tin d÷ liÖu §Ó qu¶n lý TNMT, Héi ®ång l−u vùc s«ng ph¶i x©y dùng hÖ thèng th«ng tin d÷ liÖu. Nh−ng hiện nay trên lưu vực, mạng lưới trạm khí tượng tương đối đầy đủ, lưới trạm thủy văn cơ bản ch−a ®ñ, có trạm chỉ đo đạc phục vụ trong mùa lũ, m¹ng l−íi quan tr¾c m«i tr−êng ch−a h×nh thµnh. Do đó số liệu hiÖn cã ch−a đáp ứng được. Vì vậy, cần phải bổ sung đầy đủ lưới trạm khí tượng thủy văn trên lưu vực; ®ồng thời cũng cần xây dựng các trạm quan trắc và kiểm soát môi trường, vì số liệu về môi trường hiện nay trên lưu vực có rất ít và chưa đạt yêu cầu trong phân tích và tính toán. 5.9 N©ng cao n¨ng lùc ®éi ngò qu¶n lý l−u vùc s«ng Để quản lý hiệu quả và bảo vệ nguồn nước trên lưu vực sông, người quản lý phải ®−îc båi d÷ng nh÷ng vấn đề: 1) Đánh giá tiềm năng, điều kiện và đặc điểm nguồn nước, 2) Đánh giá nhu cầu sử dụng nước của các ngành dùng nước, yêu cầu nước cho duy trì hệ sinh thái cũng như yêu cầu duy trì dòng chảy môi trường, 3) Phân chia nguồn nước cho các ngành sử dụng hợp lý, 4) Thực thi các biện pháp kỹ thuật hạn chế tổn thất và sử dụng tiết kiệm nước, 5). Bảo vệ nguồn nước, chống suy thoái và ô nhiễm nước,6) Bảo vệ và cất giữ nước trong thời kỳ nước khan hiếm;7) Ứng dụng phương pháp kiểm kê và sử dụng nước, tìm biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng nước vµ 8) Nghiên cứu xây dựng các nguyên tắc phân chia nguồn nước hợp lý, các biện pháp bảo vệ và cất giữ nước trong thời kỳ khan hiếm, các biện pháp chống suy thoái nguồn nước mặt và nước ngầm. 5.10 Sö dông c¸c c«ng cô trî gióp Cã mét sè c«ng cô phôc vô cho c«ng t¸c qu¶n lý nh− ®· ®−îc nghiªn cøu hoµn thiÖn trong ®Ò tµi nªn ¸p dông lµ: c¸c m« h×nh c¨n b¨ng n−íc (M« h×nh 21 MITSIM, MIKEBASIN); c¸c m« h×nh dù b¸o lò (M« h×nh mùc n−íc t−¬ng øng, M« h×nh NAM-MIKE -11) vµ c¸c ®å thÞ t−¬ng quan dù b¸o h¹n kiÖt nh− trong PL2, PL3 bªn c¹nh c¸c gi¶i ph¸p phßng chèng ngËp lôt nh− Gi¶i ph¸p tiªu óng, Gi¶i ph¸p xö lý sù cè thiªn tai lò vµ sö dông vµ một số bản đồ nh− Bản đồ xâm nhập mặn vµ Bản đồ úng lụt từ kết quả phân tích mưa từ ảnh vệ tinh nh− trong c¸c phô lôc. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ I. Kết luận Sau một thời gian thực hiện, để tài đã đạt được một số kết quả sau: 1) Nghiên cứu, đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội trên lưu vực; 2) Nghiên cứu, đánh giá hiện trạng tài nguyên và môi trường trên lưu vực sông Mã năm 2005; 3) Nghiên cứu nguyên nhân suy thoái và ước báo tài nguyên và môi trường trên lưu vực; 4) Tính toán nhu cầu nước của các hộ dùng nước trên lưu vực sông Mã năm 2005 và dự báo nhu cầu nước cho giai đoạn năm 2010 và 2020; 5) Tính toán cân bằng nước hệ thống trên lưu vực sông Mã cho năm 2005 và giai đoạn năm 2010 và 2020 bằng mô hình MIKE BASIN; 6) Nghiên cứu sử dụng các mô hình SWAT tính toán lượng nước đến tại các nút cân bằng không có sè liệu quan trắc và dự báo nước lũ trên sông bằng mô hình NAM-MIKE ; 7) Đề xuất các biện pháp quản lý tổng hợp tài nguyên và môi trường trên lưu vực, các nguyên tắc xây dựng mô hình quản lý và tổ chức quản lý lưu vực sông phù hợp với yêu cầu thực tế của lưu vực sông Mã. Tuy vậy, đề tài còn những vấn đề hạn chế: 1) Do rÊt thiÕu các thông tin cần thiết trên phần lưu vực thuộc Lào vµ c¸c th«ng tin ë c¸c tØnh th−îng l−u s«ng nªn ®Ò tµi mới tập trung nghiên cứu tài nguyên môi trường cũng như việc giải quyết bài toán cân bằng nước hệ thống và việc QLTH TNMT trên phần lưu vực sông Mã thuộc địa phận Thanh Hoá; 2) Do thiếu cập nhật và hạn chế về số liệu chất lượng nước, nên mét sè vấn đề môi trường chưa được nghiên cứu đầy đủ như: vấn đề đất ngập nước, vấn đề môi trường sau lũ, lũ quét,…Còng như chỉ mới giải quyết bài toán cân bằng số 22 lượng nước mà chưa giải quyết bài toán cân bằng chất lượng nước trên lưu vực sông; 3) Do hạn chế về kinh phí, nên nội dung nghiên cứu quản lý tổng hợp tài nguyên và môi trường trên lưu vực chỉ chủ yếu dừng lại ở định hướng. II. Kiến nghị Để quản lý tổng hợp tài nguyên nước và môi trường trên lưu vực sông Mã, cần quan tâm và thực hiện một số nội dung : 1) Sớm có Ban quản lý lưu vực sông Mã để thực hiện quản lý quy hoạch và lập kế hoạch phát triển bền vững tài nguyên nước trên lưu vực sông; 2) Cần bổ sung và phục hồi mạng lưới trạm khí tượng thủy văn trên lưu vực, cụ thể là: - Khôi phục lại các trạm thủy văn Mường Hinh, Lanh Chánh, Cầu Chày. - Xây dựng trạm khí tượng tại Thường Xuân (thượng nguồn sông Chu); 3) Sớm triển khai nghiên cứu, lập và xét duyệt quy hoạch tổng hợp tài nguyên môi trường trên lưu vực sông Mã để định hướng xây dựng, quản lý và khai thác sử dụng nguồn tài nguyên và môi trường trên lưu vực. Đặc biệt chú trọng đến quy hoạch và cảnh báo những hiểm họa về nước nhằm hạn chế những thiệt hại do nước gây nên; 4) Rà soát lại quy hoạch phát triển kinh tế và quy hoạch sử dụng các nguồn tài nguyên trên lưu vực sông Mã, quy hoạch nông - công nghiệp, cÇn phải xem xét vai trò và những ảnh hưởng của chúng tới tài nguyên nước.; 5) Quy hoạch tổng thể trong toàn lưu vực: Cần phải nhanh chóng quy hoạch lại đất đai nông, lâm nghiệp và các loại đất sử dụng vào các mục đích khác. Tích cực khoanh giữ các rừng nguyên sinh, phát huy việc trồng lại các vùng rừng phòng hộ đầu nguồn để giữ đất, nước, thực hiện các biện pháp giao đất, giao rừng và có biện pháp phòng chống hạn hán, cháy rừng; cải tạo và sử dụng tốt hệ thống các công trình đập dâng, hồ chứa nước nhằm phát huy tối đa hiệu quả của các công trình phục vụ cho phát triển kinh tế; 6) Tăng cường các hoạt động nghiên cứu khoa học kỹ thuật trên lưu vực; 7) Xây dựng các chỉ tiêu, định mức, tiêu chuẩn dùng nước và tiêu nước, tiếp cận phương pháp khai thác các dạng tài nguyên theo định hướng phát triển bền vững; 23 8) Tổ chức tuyên truyền giáo dục trong nhân dân và các đối tượng khác các tài nguyên không phải là vô tận, cần phải khai thác tiết kiệm, giữ gìn và bảo vệ môi trường 9) Mở rộng hợp tác với Lào điều tra cơ bản về Khí tượng Thủy văn và Môi trường để đánh giá và dự báo tài nguyên nước trên lưu vực, tiến tới kiểm soát thiên tai, cùng nhau quản lý và chia xẻ nguồn nước.